azınlık hakları konusunda türk ticaret kanunu ve sermaye ...azınlık hakları konusunda türk...

www.hakanguclu.com

Azınlık Hakları Konusunda Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye PiyasasıMevzuatında Yer Alan Düzenlemeler ile Gelişmiş Ülke Uygulamaları

Hakan GÜÇLÜ *

Özet:

Anonim şirketlerin yönetimlerinin çoğunluk pay sahiplerinin ellerinde olması,çoğunluk ile azınlık pay sahipleri arasında bir menfaat çatışmasına yol açmaktadır.Sermaye ve oy egemenliğini ellerinde bulunduran çoğunluk pay sahipleri tarafındanyönetimde ve genel kurulda etkin olmayan ve şirket sermayesinde azınlıkdurumunda bulunan pay sahiplerinin haklarının ihlal edilmesi, azınlık paysahiplerinin haklarının korunması sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu sorununçözümü için Türk Ticaret Kanunu’nda ve Sermaye Piyasası Kanunu’nda bazıdüzenlemelere gidilmiştir. Ancak, azınlık pay sahiplerine istenilen korumasağlanamamaktadır. Gelişmiş ülkelerde, özellikle İngiltere ve Amerika BirleşikDevletlerinde azınlık pay sahiplerinin korunması yönelik düzenlemelerin seviyesiyüksek düzeylerdedir.

I. GİRİŞSon yıllarda ülkemizin sermaye piyasasında yaşanan canlılık, küçük tasarruflarınımenkul kıymetlere yatıran küçük yatırımcıların durumlarının gözden geçirilmesine veonların haklarını korumaya yönelik yasal düzenlemelerin yapılmasını gerekli halegetirmiştir. Küçük yatırımcıların ellerindeki tasarruflarının bir araya gelerek sermayepiyasasına akması ve ülke kalkınmasına yararlı olması, sağlıklı bir şekilde çalışansermaye piyasasına bağlıdır. Anonim şirketin hisse senedine yatırım yapan kişi, şirketinyönetimde etkili olacak oranda sermaye payına sahip olmasa da, hukuk sistemininsağladığı korumalardan yararlanacaktır. Bu koruma sisteminin bir unsuru da azınlıkhaklarıdır. Sermaye Piyasası Kanunu’na (SPKn) tabi olan anonim şirkette azınlık olarakbulunan pay sahiplerinin haklarını, hem Türk Ticaret Kanunu (TTK) hem de SPKnkorumaktadır. Ancak, SPKn’na tabi olmayan şirketlerde bulunan azınlık pay sahipleriSPKn’nun sağladığı korumadan yararlanamamaktadır.

* Hakan GÜÇLÜ, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Tel: (212) 298 26 16

www.hakanguclu.com 2

Halka açık anonim şirketlerde pay sahiplerinin haklarının korunması günümüzde sorunolarak karşımıza çıkmaktadır. Sermaye piyasasına ilişkin çalışmaların başladığıtarihlerde amaç, ülkemizde henüz mevcut olmayan sermaye piyasasının çeşitlitedbirlerle oluşturulmasını sağlamaktı. Bu amaçla, yeni bir şirket türü olarak halka açıkanonim şirketlerin düzenlenmesine çalışılmış ve tasarrufları bulunan kişiler tarafındanbu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmayı cazip hale getirici tedbirleroluşturulmaya çalışılmıştır. 1981 yılında çıkarılan 2499 Sayılı SPKn’nda da aynıgörüşten hareket edilerek sermaye piyasasının güven ve karlılık içinde çalışmasınısağlamak, tasarruf sahiplerinin haklarını korumak amacıyla, menkul kıymetlerin halkaarzı ve bunları çıkaran anonim şirketler ile sermaye piyasasında faaliyet gösterenyardımcı kuruluşlar denetim altına alınmaya çalışılmıştır.Menkul kıymetlere yatırım yapan küçük yatırımcıların korunması, ülkemiz sermayepiyasası açısında önemli bir konudur. SPKn’nun kabulünden sonra halka açık şirketlerinyaygınlaştığı ve anonim şirketlerin menkul kıymetlerine olan talebin arttığı göz önünealınırsa, şirket sermayesinde azınlığı oluşturan pay sahiplerinin korunması problemi ayrıbir önem kazanmaktadır. Günümüzde halka açık anonim şirketlerin hemen hemen herülkede karşılaştıkları önemli bir sorun “güç boşluğu”dur. Buradaki sorun, çok ortaklıanonim şirketlerde küçük pay sahiplerinin genel kurul toplantılarına ilgi göstermemelerive oy kullanmamalarından doğmaktadır. Yapılan araştırmalar küçük pay sahiplerininbüyük bir oranının genel kurullara katılmadıklarını ortaya çıkarmaktadır. Genel kurultoplantısının yapıldığı şirket merkezinin uzaklığı; katılmanın masraflı olması ve zamanalması; küçük pay sahiplerinin kendi mesleki uğraşlarından zaman kalmaması; şirketişlemlerinin anlaşılabilmesi için teknik bilgiyi sahip olunmasının gerekli olması; bilanço,kar ve zarar hesabı ve diğer mali tabloların uzmanlar dışındaki pay sahiplerine karışıkve anlaşılmaz gelmesi; kendi oyu ile kararlaştırılacak olanı değiştiremeyeceğidüşüncesi, katılmama nedenlerinden sadece bir kaçıdır. Bundan dolayı güç boşluğununolması şirket işleyişi bakımından bazı sakıncalara yol açmaktadır. Hak, hukuken korunmuş olan menfaatlerdir. Bundan dolayı, kanun koyucularınyaptıkları düzenleme, anonim şirketlerde bulunan menfaat gruplarına bazı haklartanımak şekline olmuştur. Bu düzenleme ile kanun koyucular, anonim şirkettemenfaatleri belirli bir sınıra kadar korumayı ve menfaatlerin çatışması durumunda bumenfaatler arasında bir denge kurmayı amaçlamışlardır. Ticaret kanunumuzunsisteminde çoğunluk hakları ana birim olarak düzenlenmiş ve çoğunluğun yetkisineşirket menfaati, ferdi ortaklık hakları ve azınlık hakları ile sınırlandırmalar getirilmiştir.Azınlık pay sahiplerini, kayıtsız şartsız çoğunluğun kararlarına tabi kılmak, düzeltilmesizor olan bazı sakıncaların ortaya çıkmasına yol açabilir. Özellikle, sermaye, pay ve oyegemenliğini ellerinde bulunduran çoğunluğun, anonim şirketin menfaatleri yerine kendiözel menfaatlerini ön planda tutma eğilimleri ortaya çıkabilir. Bu durumda küçük paysahibi yatırımcıların, sermaye, pay ve dolayısıyla oy oranına göre şirkete egemen olanpay sahipleri tarafından sömürülme olasılığı, azınlık pay sahiplerinin korunmalarısorununu ortaya çıkarmaktadır.Ancak, azınlığın ve münferit pay sahiplerinin korunması adına onların geniş yetkilerledonatılması, anonim şirket genel kurullarında çoğunluğun karar alma imkanlarını,yönetim ve teşebbüs serbestisini sınırlayıp, çoğunluğun en az azınlık kadar meşru olan


haklarının ihlaline sebebiyet verebilir. Bundan dolayı, son derece hassas olan azınlık veçoğunluğun menfaatler dengesini oldukça dikkatli bir şekilde düzenlemekgerekmektedir. Bir yandan azınlığın, yönetim ve faaliyet imkanlarını baltalamasına veşirketi işlemez hale düşürmesine imkan verilmemeli, diğer yandan da şirketin, sadeceçoğunluğun menfaatlerini koruyan, azınlığı çoğunluğa tabi kılan bir kurum halinegelmesi önlenmelidir. Bu dengeyi kurabilmek ve çatışan menfaatleri uzlaştırıp paysahiplerini korumak amacıyla kanun koyucular çeşitli zamanlarda düzenlemeleregitmişlerdir. Çoğunluk ilkesinin genel olarak uygulandığı anonim şirketlerde, küçük pay sahiplerininhaklarını koruyucu hükümlere bütün ülke ticaret ve sermaye piyasası kanunları ile ilgiliyasal düzenlemelerinde rastlanılmaktadır.

II. GENEL BİLGİLER

1. Azınlık ve Çoğunluk KavramıTTK’nun 378. maddesine göre genel kurulda kararlar mevcut oyların ekseriyetiylealınacağından, genel kurula sunulan bir teklif, çoğunluğun görüşü doğrultusunda kabulyada reddedilecektir. Çoğunluğun karşısında yer alan ve görüşüne itibar edilmeyen paysahipleri ise azınlık grubunu oluşturacaklardır. Azınlık ve çoğunluk kavramlarınınanonim şirketler hukukunda izafi bir kavramdır. Örneğin, bir şirketin genel kuruldasermayenin %49 oranına sahip pay sahipleri azınlık teşkil ederken, bir başka şirketingenel kurulunda sermayenin %5 oranına sahip pay sahipleri çoğunlukoluşturabilmektedir. Şirkette oyda imtiyazlı payların bulunup bulunmadığı, azınlıkkavramının genel kurulda temsil edilen sermayeye göre belirlenmesinde önemtaşımaktadır.Bazı durumlarda, azınlığın çoğunluğa nazaran değerlendirilmesi şirket sermayesinekatılma oranına bağlı olmamaktadır. Şirkette pay sahibi sayısı arttıkça genel kurultoplantısına katılma oranı düşmektedir. Az ortaklı şirketlerde, azınlıkta kalan paysahiplerinin şirket sermayesindeki payları daima çoğunluğun paylarının altındaolmaktadır. Tersine çok ortaklı özellikle halka açık anonim şirketlerde ise, sayı olarakfazla olan pay sahiplerinin, genel kurul toplantılarına yeterince katılamamalarınedeniyle, şirket yönetiminin azınlığın hakimiyeti altına girmesi söz konusu olmaktadır.Çünkü, genel kurula katılan ve herhangi bir konudaki oylama esnasında kararınalınmasına muhalif olanların sermaye paylarının toplamından daha fazla sermayepayına sahip olmak çoğunluğu teşkil etmek için yeterlidir.Bu şartlar altında azınlık kavramının sınırlarını belirlemek güçleşmektedir. Pay sahibisayısı az olan şirketlerde azınlık mantıken en küçük sermaye payına sahip olan paysahipleri olurken, pay sahibi sayısı fazla olan şirketlerde ise en büyük sermaye payınasahip olan pay sahipleri azınlığı oluşturabileceklerdir. Bu durumda azınlığı, genelkurulda çoğunluk grubu tarafından kabul edilmiş kararlara oylarını vermeyen paysahipleri grubu olarak tanımlamak mümkün olmaktadır. Azınlık kavramının belirlenmesinde uygulanacak esaslar doğrultusunda bu kavrama üçanlam yüklenmesi mümkündür (Kayar, 1989).


a) Bir anlamda azınlık, şirket esas sermayesinin yarıdan azını temsil eden paysahipleridir ki; bu anlamdaki azınlığa TTK’nın tanıdığı bir hak ya da yetki yoktur.

b) Genel kuruldaki herhangi bir oylamada çoğunluğa dahil olmayanlar anlamındakiazınlığın da TTK tarafından korunması söz konusu değildir. Yalnızca genel anlamdaazınlığın korunmasına ilişkin tedbirlerden yararlanmaları mümkündür.

c) Mevsuf Azınlık (qualified minority): Azınlık kavramı yukarıdakilerden başka bir dekanun koyucuların tespit ettiği belli orandaki pay sahiplerini ifade eder ki; buanlamdaki azınlığa mevsuf azınlık denilmektedir. Bazı önemli kararların alınmasındabasit çoğunluk arandığı gibi, azınlığa tanınan bazı hakların kullanılması da genelanlamda azınlık kavramı içinde yer alan münferit pay sahibi ya da herhangi bir azınlıkgrubuna değil kanunların tespit ettiği belirli nisabı oluşturan pay sahiplerinetanınmaktadır. Azınlık haklarının kullanılabilmesi için esas sermayenin TTKdüzenlemelerine göre %10’una, SPKn’na düzenlemelerine göre ise %5’ine sahipolunması gerekmektedir.

2. Anonim Şirkette Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Çoğunluğun HaklarıAnonim şirketler, organları vasıtasıyla faaliyetlerini sürdürürler ve bu organlarda kararlarçoğunluğun iradesine göre alınır. Şirkette pay sahipleri isteklerini genel kurultoplantılarında olumlu veya olumsuz oy kullanarak gösterebilirler. Yönetim ve denetimkurullarının çalışmalarında da çoğunluk ilkesi hakimdir. Kişi şirketlerinde oybirliği ilkeolarak kabul edilmiş iken, sermaye şirketlerinde oyçokluğu esası benimsenmiştir.Çoğunluk, yönetim kurulunda kişi sayısına göre, genel kurulda da şirket sermayesindesahip olunan paya göre oluşur. Çoğunluk ilkesinin en önemli uygulama alanı genelkurulun toplantılarında görülmektedir. Çoğunluk ilkesinin bu kullanımı azınlık haklarıbakımından önem taşımaktadır.Halka açık anonim şirketlerde çoğunluk, sermayenin %51’i değil, mevcut güç boşluğuönlenemediği sürece, örneğin %25 veya %30 gibi daha küçük orandaki sermayepayıdır.Genel kurul toplantısına katılan bütün pay sahipleri, oy kullanma suretiyle iradeleriniaçıklamış olurlar. Buna rağmen, genel kurulda hazır bulunanların çoğunluğunun arzularıgenellikle hakim gelir ve eğer gerekli oy sağlanırsa karar alınır ve bu sonuç aleyhte oyverenleri de bağlar. Çoğunluk bazen basit yetersayı olmaktadır. Şirketin yönetimi, genelkurul toplantısında seçilen yönetim kuruluna aittir, dolayısıyla genel kurulda çoğunluğusağlayan grup, şirketin yönetimini de elde etmiş olur. Anonim şirketin yönetimini elinde bulunduran çoğunluk her zaman iyi bir yönetimgöstermeyebilir. Şirket yönetim kurulunun görevi, çoğunluğun şirket çıkarlarını gözetippay sahiplerinin beklentilerine cevap verebilecek bir yönetimde bulunmaktır. Ancak, buher zaman böyle olmayabilir. Bazı zamanlarda idarecilerin iradesi ve kusuru dışındaortaya çıkan gelişmeler nedeniyle, bazen de bizzat kendi kötü yönetimleri nedeniyle paysahipleri zarara uğramayabilmektedir. Özellikle, günümüzün halka açık anonimşirketlerinde, tasarruflarını değerlendirerek kendilerine gelir sağlamak isteğinde olanküçük yatırımcılar bakımından çoğunluk ilkesinin uygulanması büyük önemtaşımaktadır.


Kanun koyucu çoğunluk ilkesinin kötüye kullanılması ihtimaline karşı bazıdüzenlemelere gitmiştir. Bazı istisnai durumlar için mutlak oy çoğunluğu (TTK md.378/1) yerine oybirliği esasını getirici (TTK md. 385/1, 388/1) veya oyda imtiyaz ortadankaldırıcı (TTK md. 387) veya toplantı yetersayılarını ağırlaştırıcı (TTK md. 388/2, 388/3,396, 423) hükümler getirilmiştir. Ayrıca, haksız yere zarara uğratılan pay sahiplerine,azınlık hakları ve iptal davası açma hakkı gibi grup olarak veya münferit olarakkullanılabilen bazı koruyucu haklar verilmiştir. Şirketteki çoğunluk gücünün sınırlandırılmasını amaçlayan kanunun belirtilen hükümleriyanında, koruyucu haklar teorisine göre bazı genel kurallar eklenmiştir. Kanuna, anasözleşmeye, ahlak ve adaba uygun hareket etmek zorunluluğu (TTK 381. m., BorçlarKanunu 19-20 m.), dürüstlük kuralı (Türk Medeni Kanun 2. m.), eşit işlem ilkesi vehakların sakınılarak kullanılması ilkesi genel kurallar olarak kabul edilmişlerdir. Ticaret kanunumuzda “çoğunluk hakları” olarak nitelendirilen bir hak grububulunmamaktadır. Doktrinde, “çoğunluk hakkı” genel kurulda çoğunluk veya ittifaknisabını temin bakımından dolaylı olarak etkili olan oy hakkı olarak tanımlanmaktadır.Çoğunluk haklarının en önemli özelliği, bunların genel kurul halinde ve genel kuruliçinde kullanılabilmesidir. Dolayısıyla, genel kurulun yetkisine giren bütün hususlardaçoğunluk hakları söz konusu olmaktadır. Ticaret kanunumuz bazı hususların sadece genel kurul tarafından ve çoğunluk kararı ilekararlaştırılabileceğini belirtmiştir. Mesela, ana sözleşmenin değiştirilmesi (TTK 386-390m.), sermayenin azaltılması (TTK 396-398 m.) veya arttırılması (TTK 391-395 m.),yönetim kurulu üyelerinin ve denetçilerin seçilmesi, ibra ve azilleri (TTK 312-316, 347-350 m.), şirket bilançosunun ve kar ve zarar hesabının tasdiki (TTK 369 m. b.2), karındağıtılması hakkındaki tekliflerin kabul veya reddi (TTK md. 369. m. b.2, 364/II m.),çoğunluk hakları grubuna girmektedir.Çoğunluk haklarının kullanılmasında sınır, bireysel haklar, müktesep haklar ve azınlıkhaklarıdır.

3. Azınlık Hakları Kavramı ve TanımıTTK, münferit pay sahiplerine oy kullanmak, kara iştirak etmek, bilgi almak, tasfiyepayına iştirak etmek, sorumluluk ve iptal davası açmak gibi haklar tanımakla birlikte,bazı hakları münferit pay sahiplerine vermeyi anonim şirketlerin faaliyetleriniengelleyeceği gerekçesiyle kabul etmemiştir. Bu nedenle, şirketin esas sermayesininbelli bir oranına sahip olan pay sahiplerine çıkar çatışmalarında, çoğunluk pay sahipleriile azınlık pay sahipleri arasında denge sağlamak için ilave olarak bazı haklartanınmıştır. TTK’nda “azınlık” (TTK 348. m.) veya “azlık” (TTK 341,366 ve 377 m.) terimikullanılmıştır. Doktrinde de bundan dolayı terim farklılıkları ortaya çıkmıştır. Bazıyazarlar “azlık” terimini tercih ederken, bazı yazarlar ise, “azınlık” teriminibenimsemişlerdir. TTK’nda olduğu gibi doktrinde de azınlık hakları için bir tanımyapılmamış, azınlık hakları ayrı ayrı incelenmiştir


Türk Hukuk Doktrininde genellikle şirket esas sermayenin %10’u oranında payı temsileden pay sahiplerini “azınlık”, bu grubu çoğunluk pay sahiplerine karşı koruma amacıylaverilen hakları da “azınlık hakları” olarak tanımlanmıştır. Ancak esas sermayenin ondabirine ulaşmasa da azınlık pay sahipleri söz konusudur, ancak bunların talep haklarıgenellikle TTK hükümleri ile korunmamaktadır. 15.12.1999 tarihinde kabul edilerekyürürlüğe giren SPKn’nda 4487 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle %10 oranı %5olarak değiştirilmiştir.Diğer ülkelerin hemen hemen tamamında kanun koyucular, münferit pay sahiplerinetanınmış bulunan hakların yanı sıra özellikle önemli bazı konularda şirket esassermayenin belli bir oranını temsil eden pay sahiplerine, genel kurulda bazı kararlarınalınmasına engel olmak ve çoğunluğun isteğine aykırı olarak ve çoğunluğa rağmen,anonim şirket adına bazı işlemlerde bulunmak haklarını tanımışlardır. Bu suretleazınlığın şirketteki sahip olduğu haklarının daha etkin olarak korunması sağlanmış veçoğunluğun yetkileri bu haklar ile sınırlandırılmıştır.Tek kişi esas sermayenin onda biri oranında paya sahip olsa dahi, azınlık haklarınıkullanabilir. Ancak bu hakların münferit pay sahibi olarak değil, belirlenen oranda payıelinde tutan azınlık sıfatıyla kullanılması gerekmektedir. %10’nun tespitinde paybedellerinin bu hakkın kullanıldığı tarihte ödenmiş olup olmadığı önemsiz olup, paylarınnominal değerleri dikkate alınır. Geçerli bir vekaletnameye göre temsilci olarakatananlar da bu hakkı kullanabilirler. Azınlık haklarının kullanılabilmesi için kanununbelirlediği %10 oranı emredici bir hüküm olup, ana sözleşme ile söz konusu oranarttırılamaz. Ayrıca, azınlık haklarının bazılarının ana sözleşme veya sözleşmeler ilekaldırılması veya içeriğinin daraltılması mümkün değildir. Azınlığın genel kurulutoplantıya davet etme ve gündeme madde ekletme hakkını düzenleyen TTK 366.maddesine göre, ana sözleşme ile onda bir oranının azaltılması mümkündür. TTK 366m.’deki istisnanın diğer azınlık haklarına da tanınıp tanınmayacağı Türk doktrinindetartışmalıdır. Özel Hukukta, emredici hükümlere aykırı olmayan sözleşme hükümleri geçerlidir. Diğerazınlık hakları açısından kanunda onda bir oranının azaltılamayacağı yolunda bir kuralda bulunmamaktadır. Azınlık hakları sistemi işlek ve azınlığın korunması amacına tamolarak hizmet edebilen bir sistem değildir. Bu nedenle hakkın kullanılmasınıkolaylaştırıcı bir hükmün, ana sözleşmeye konulmasının, azınlık haklarının amacınauygun olması bakımından yararlı olacağı açıktır. Şirket genel kuruluna katılarak genel kurulda alınan kararlar aleyhine oy kullanmışmuhalif grupla birlikte, herhangi bir sebeple genel kurula veya oylamaya katılmayan paysahipleri de azınlık grubuna dahil edilirler. Azınlığa tanınan bu hakların kullanılabilmesi için gerekli olan pay oranı, pay sahiplerininbir araya gelmesi ile sağlanabilir veya pay sahipleri aralarında bu konuda bir oysözleşmesi de yapabilirler. İntifa hakkı sahibi de azınlık haklarını bizzat kullanabilirler. Çünkü intifa hakkı sahibi,genel kurula katılma ve orada oy kullanma hakkına sahiptir (TTK 360/V). Buna karşılık,pay senedi üzerinde rehin hakkı bulunan yada pay senetleri ariyet olarak bırakılan veya


tevdi edilen pay sahiplerinin, azınlık haklarını kullanabilmeleri gerekmektedir. Çünkü bugibi durumlarda oy hakkı pay sahibinde kalmaktadır (TTK 361/III,1). Azınlık hakları hiçbir şekilde sınırlandırılamayacağı gibi kullanılması da güçleştirilemez.Mesela kanunun açıkça belirttiği haller dışında şirket yönetiminin ve denetim kurulununbir azınlık hakkının kullanımı için hisse senetlerinin tevdii talebinde bulunamaz. GenelKurul toplantılarında olduğu gibi, şirket pay sahibinin hisse senedine sahip olduğunubelgeleyen bir depo senedi yeterlidir.

4. Azınlık Haklarının ÖzellikleriBireysel haklar, müktesep haklar ve azınlık hakları, çoğunluk gücü karşısındaçoğunluğa dahil olmayan pay sahiplerinin durumunu güçlendirmek amacıyla verilenhaklardır ve “koruyucu haklar” olarak isimlendirilirler.Koruyucu hakların kabul edilmesiyle anonim şirketlerde çoğunluk ilkesi mutlak bir ilkeolması sona ermiş ve çoğunluk pay sahiplerinin iradelerinin sınırlanabileceği kabuledilmiştir. Çoğunluk pay sahiplerinin iradelerini ortadan kaldıran azınlık hakları, bireyselve müktesep haklardan daha etkilidir. Çünkü azınlık, çoğunluğun iradesini ortadankaldırmak veya tesirsiz bırakmaktan da öte geçip onun yerine kendi iradesini ortayakoyabilmekte ve çoğunluğa rağmen bazı sonuçlara ulaşabilmektedir. TTK’nda azınlık haklarını düzenleyen kanun hükümleri emredici niteliktedir. Dolayısıylaaksi kararlaştırılamaz, kararlaştırılsa da bir hüküm ifade etmez.Azınlık haklarının ortak özelliği genel anlamda denetimsel olmalarıdır. Azınlık haklarıylaamaçlanan, şirket politikasına çoğunluk yerine azınlığın hakimiyetini sağlamak değildir.Çünkü, anonim şirkette, şirket işlerine çözüm getirme ve faaliyetleri yürütme şirketorganlarının görevidir.Azınlık hakları anonim şirkette, azınlık ve çoğunluk pay sahipleri arasında bir dengekurar. Azınlık haklarının esas sermayenin %10 veya %5’ine sahip pay sahipleritarafından kullanılmasına karşılık, bunların kullanılmasıyla meydana gelen hukukidurum geneldir. Tıpkı genel kurul kararları gibi tüm diğer şirket pay sahipleri, şirket vealacaklılar için geçerlidir. Azınlık haklarını kullanırken belirli bir grubun aynı yönde hareket etmesi gereklidir, tekkişi de kanunen aranan asgari oranı temsil ediyorsa, onun iradesi azınlık hakkınınkullanılabilmesi için yeterli olmaktadır.

5. Azınlık Haklarının Kullanılması İle İlgili Genel ŞartlarBu haklardan yararlanmanın ön şartı, bu hakkı kullanmak isteyen pay sahiplerinin şirketesas sermayesinin %10’una sahip olmaları gerektiğidir.Genel kurulda kullanılan azınlık haklarında, toplantılarda görüşülecek konular içingeçerli olan gündeme bağlılık prensibi söz konusudur. Gündeme madde koydurma,genel kurulu toplantıya çağırma ve özel denetçi tayinini isteme konusundaki azınlıkhakları gerekçe gösterilmek suretiyle, diğerleri ise gerekçe gösterilmeden kullanılır.


TTK’nda azınlığa tanınan haklardan bazıları hisse senetlerini tevdi etmedenkullanılırken, bazılarının kullanılabilmesi için hisse senetlerinin tevdi edilmesi şarttır.Tevdi halinin ne kadar süreceği kullanılan azınlık hakkının niteliğine göre değişmektedir.Bazı azınlık haklarında ilk genel kurul toplantısına, bazılarında ise dava sonuna kadartevdi halinin devam edeceği hükme bağlanmıştır. Azınlığın, sulh ve ibraya engel olma ve bilanço görüşmelerini bir ay sonraya ertelemehaklarını (TTK 310 ve 377 m.) kullanması için hisse senetlerini tevdi etmesine gerekyoktur. Diğer azınlık haklarının kullanılmasında ise açıkça hisse senetlerinin muteber birbankaya tevdi edilmesi istenmiştir.Hisse senetlerinin ne amaçla tevdi edileceği hususunda TTK 341/ıı’da “şirketin zarar veziyanına karşı teminat olarak” ifade edilirken, diğer maddelerde ise bir açıklıkbulunmamaktadır.Hisse senetlerinin tevdi edilmesinin bir amacı, azınlık hakkını kullanmak isteyen paysahiplerinin azınlık sıfatını haiz olup olmadıklarını tespit etmek ve bunun dava sonunakadar muhafaza edilmesini temin etmektir 1.Tevdiin bir amacı da ciddi olmayan iddia ve taleplerle şirketin meşgul edilmesine veazınlık haklarının kötüye kullanılmasına engel olmaktadır 2.Tevdii edilecek hisse senetlerinin azınlığa yada diğer ortaklara ait olması önemlideğildir. Bedellerinin tamamen ödenmiş olması şart değilse de, temerrüde düşmemişolması gerekir. Tevdii edilen hisse senetleri, birinci derecede şirket lehine rehnedilmişolmalıdır.

6. Azınlık Haklarının, Pay Sahiplerinin Benzer Haklarından Farklılıkları6.1. Azınlık Haklarının Bireysel Haklardan FarkıBireysel haklar şirket sermayesinde tek bir paya sahip olan ortağın kendi iradesi ilekullanabileceği haklardır. Bunlar arasında, genel kurul toplantılarına katılma ve oykullanma (TTK 368 ve 373 m.), genel kurul toplantı kararları aleyhine iptal davası açma(TTK 381 m.), kar payı alma (TTK 470 ve 466 m.) tasfiye artığından yararlanma (TTK447 m.), rüçhan hakkı (TTK 394 m.) ve bilgi alma hakkı sayılabilir.Pay sahiplerine verilen bazı hakların kullanılmaları için pay sahibi olunmasının yanı sırabazı şartların da gerçekleşmesi gerektiği düzenlenmiştir. Bu açıdan, TTK 381. maddesi,diğer bireysel haklardan farklılık göstermektedir. Burada genel kurul toplantısında alınankarara muhalif olan pay sahibi veya pay sahipleri çoğunluk pay sahipleri karşısındaazınlık durumuna düşmektedirler. TTK’nın düzenlediği %10’luk veya SPKn’nundüzenlediği %5’lik paya sahip olmasalar da bu haklarını kullanmaları bir azınlık hakkıkullanımıdır.Bireysel hakları kullanabilmek için şirket sermayesinde bir tek paya sahip olmakyeterlidir ve dolayısıyla kullanılmaları için belirli bir oran şartı aranmamıştır. Azınlık 1 Kayar, İsmail, “Anonim Şirketlerde Azınlık Hakları”, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YüksekLisans Tezi), İstanbul, 1989, s. 23.2 Kayar (1989), s. 25.


haklarının kullanılabilmesi için ise TTK’nda esas sermayenin %10’u, SPKn %5’i olarakbelirlenmiştir. Dolayısıyla, azınlık hakları belirli bir gruba tanınan haklardır. Bu oranıtemsil eden payların tümü bir kişinin elinde olması ve bu kişinin tek başına azınlık olarakhareket edip hakkını kullanması, bireysel bir hakkı kullandığı anlamına gelmez.

6.2. Azınlık Haklarının Müktesep Haklardan FarkıTTK’nun 385. maddesinde düzenlenen müktesep haklar, kanun veya ana sözleşmehükümlerine göre, genel kurul ve yönetim kurulu kararlarına bağlı olmayan haklardır.Özellikle üyelik, oy kullanma, iptal davası açmak, kar payı almak ve tasfiye sonucunakatılmak gibi genel kurul toplantılarına katılma hakkından doğan haklardır.Doktrinde, müktesep hakların kendi aralarında mutlak müktesep haklar ve nispimüktesep haklar olarak iki gruba ayrılmaktadır. Nispi müktesep hakların daha güçsüzolabildiği, buna karşın mutlak müktesep hakların, anonim şirketin organlarının kararlarıkarşısında mutlak bir güce sahip olduğu ve pay sahibinin rızası dışında kaldırılamadığıbelirtilmektedir. Nispi müktesep haklar ise, hakkın özüne dokunulmadan belirli kural veölçülere uyularak sınırlandırılabilen haklardır. Örneğin kar payı sınırlandırılabilir ama,kar payı alma hakkı ortadan kaldırılamaz.

6.3. Azınlık Haklarının İmtiyazlı Pay Sahiplerinin Haklarından Farkıİmtiyaz, bir kısım paylara TTK öngörülen şartlar dahilinde, diğer paylara oranla üstünhaklar tanınmasıdır (TTK 389 ve 401 m.). İmtiyazın konusu ve kullanma şartları anasözleşmede açıkça gösterilmelidir. Sermayenin tümünü temsil eden pay sahipleri kabuletse de, sadece genel kurul kararı ile imtiyaz oluşturulamaz. İmtiyaz, kara, tasfiyeartığına farklı katılma ve oy kullanma gibi konularda verilebilir. Üstün hak olarak tanınan imtiyaz, TTK 385. maddesi anlamında müktesep hak olmadığıgibi, azınlık haklarından da farklıdır. İmtiyaz hakları öncelikle tanındığı yer bakımındanazınlık haklarından farklıdır. Azınlık haklarının kaynağı kanundur, ancak ana sözleşmeile de bazı azınlık haklarının tanınabilir. İmtiyaz ise, TTK 300. maddesi çerçevesinde,ana sözleşmeye hüküm konmak suretiyle yaratılabilmektedir. İmtiyaz tanınabilmesi içingerekli şart, ana sözleşmede öngörülmüş olmasıdır. Kayıtlı sermaye sistemini kabuleden anonim şirketlerde ise, SPKn’nun 12. maddesine göre, yönetim kurulununimtiyazlı pay senedi çıkarabilmesi için ana sözleşme ile buna yetkili kılınmış olmasıgereklidir.

7. Azınlık Haklarının GruplandırılmasıAzınlık hakları, doktrinde, çeşitli kriterler kullanılarak tasnif edilmektedir. Esas alınankritere göre de bu hakların yer aldığı grup değişmektedir. En yaygın olanı ise, olumlu-olumsuz ayrımıdır. Bunun yanında, genel kurulda ve genel kurul dışında kullanılanlar,karar nitelikli ve teklif nitelikli olanlar, yönetim ve denetim karakterli olanlar gibi ayrımlarda yapılmaktadır 3.

3 Kayar, (1989), s. 33.


III. TÜRK TİCARET KANUNU’NDA AZINLIK HAKLARI

1. Olumsuz Azınlık Hakları:Azınlığın genel kurul toplantısında bir teklife olumsuz yönde oy kullanarak kararınalınmasına engel olduğu durumlarda olumsuz azınlık hakları söz konusu olmaktadır.Ana sözleşme ile, toplantı ve karar yetersayılarında, kanunda öngörülenden daha ağırbir oranda yetersayı öngörülmesi durumunda bir olumsuz azınlık hakkı yaratılmaktadır. Olumsuz azınlık hakları ile azınlığın şirket politikasına hakimiyeti ve çoğunluğunyetkilerinin ortadan kaldırılması amaçlanmamaktadır. Bu hakların verilmesinde,azınlığın bir takım engellemeleri ve menfi davranışları ile şirket üzerinde ağırlığını dahafazla hissettirmesi amaçlanmaktadır. Azınlık kendisine tanınan bu hakları, amaçlarıdışında, şirketi atıl bırakmak veya şirketi sona erdirmek için kullanamaz. Bu durumdahakkın kötüye kullanılması söz konusu olabilmektedir.

1.1. Ağırlaştırılmış Yetersayı (Mevsuf Çoğunluk – Nitelikli Yetersayı) HalleriGenel kurulun toplantılarında kararlar oybirliği ve oyçokluğu olmak üzere iki şekildealınır.a) Oybirliği: Genel kurul toplantısında, esas sermayenin tamamını temsil eden pay

sahiplerinin aynı yönde kullandıkları oy ile kararların alınmasındır. Çekimser oykullanıldığı takdirde oybirliği sağlanamamış olur (TTK 388/1).

b) Oy çokluğu: Genel kurul toplantısı ve kararın konusunun önemine göre üç çeşit oyçokluğu hali vardır.

1. Salt (Mutlak) Çoğunluk: Genel kurul toplantısında hazır bulunan pay sahiplerininşirket esas sermayesine göre sahip olduğu oylar toplamının yarısından bir fazlasınıgerektiren oy çokluğudur (TTK 378, 388/4). Mutlak çoğunluk, toplantıyetersayılarında söz konusu olmaz.

2. Nispi Çoğunluk: Karar vermek için salt çoğunluğun bile gerekli olmadığı, genel kurultoplantısında hazır bulunan pay sahiplerinin şirket esas sermayesine göre sahipolduğu oyların çoğunluğunu gerektiren oy çokluğudur.

3. Ağırlaştırılmış Çoğunluk: Mutlak çoğunluğun üstünde bir oranda (2/3, 3/4 gibi) oyçoğunluğunu gerektiren oy çokluğudur.

Olağan işlerde ilk toplantı için gerekli yetersayı 1/4’dür, esas sermayenin 1/4’ününasaleten veya vekaleten temsil olunması yeterlidir (TTK 372 m.). İlk toplantıda buçoğunluk sağlanamazsa ikinci toplantıda hazır bulunan pay sahipleri, temsil ettiklerisermaye miktarına bakılmaksızın gündemdeki konuları görüşmeye ve bunları kararabağlamaya yetkilidirler. Kararlar, mevcut oyların çoğunluğu ile verilir.TTK 388. maddesinde yetersayı halleri belirlenmiştir. Toplantı ve karar yetersayılarıgenel kurulun olağan veya olağanüstü olarak toplanmasına göre değil, görüşülecekkonuya göre ağırlaştırılmıştır.


Kanun koyucu, şirket veya pay sahiplerinin menfaatleri için önemli saydığı bazı genelkurul kararlarının alınmasında genel kurul toplantı veya karar nisaplarını veya her ikinisabı da ağırlaştırılmış yetersayı olarak düzenleyerek azınlığı korumuştur. Ayrıca, buhakların kullanılmasını bertaraf edici nitelikte ve şekilde genel kurul toplantı veya kararnisapları hafifletilemez.TTK’nun 388. maddesinin birinci fıkrasına göre, anonim şirket tabiyetinin değişmesiveya pay sahiplerinin taahhütlerini arttırmak konularında toplantı nisabı esassermayenin tamamıdır ve nisap sonraki toplantılarda değişmez, karar nisabı iseoybirliğidir.TTK’nun 388. maddesinin ikinci fıkrasına göre, ortaklık konusunun veya türünündeğiştirilmesine ile ilgili genel kurul toplantılarında, esas sermayenin üçte ikisine sahipolan pay sahipleri veya temsilcilerinin hazır bulunması gereklidir. İlk genel kurultoplantısında gerekli çoğunluk sağlanamazsa ikinci toplantıda esas sermayenin yarısınasahip olan pay sahipleri veya temsilcilerinin hazır bulunması gereklidir. Aynı oranlaresas sermayenin azaltılması, tahvil ihracı, fesih ve kamu tüzel kişisi tarafındandevralınma kararlarında da uygulanmaktadır. Bu konularda da karar nisabı oybirliğidir.TTK’nun 388. maddesinin birinci ve ikinci fıkrası dışındaki ana sözleşme değişiklikleriiçin yapılacak genel kurul toplantılarında, şirket esas sermayesinin en az yarısına sahipolan pay sahibi veya temsilcilerinin hazır bulunması gereklidir. İlk toplantıda çoğunluksağlanmazsa, ikinci toplantıda oran üçte birdir. Bu konularda da karar nisabı oybirliğidir.TTK’nun 387. maddesi ana sözleşme değişikliklerinde paylar arası eşitlik ilkesini kabuletmektedir. TTK’nun 373. maddesinde ise ana sözleşme ile paylarda imtiyaz yaratılmasıolanağı verilmektedir. Bu durumda TTK 373. maddesi ile verilen imtiyazlar anasözleşme değişikliklerinde geçerli olmayacaktır. Çünkü, TTK 387. maddesi genel kurultoplantılarında her payın aksi kararlaştırılmış olsa bile salt bir oy hakkı vermektedir.Ağırlaştırılmış yetersayı halleri TTK’nda azınlık hakkı olarak düzenlenmemiş olmasınarağmen doktrinde azınlık hakkı olarak kabul edilmektedir. Ağırlaştırılmış yetersayıyagöre karar almak üzere toplanacak olan bir genel kurula, azınlığın katılmaması,çekimser kalması veya olumsuz oy kullanması genel kurul kararın oluşmasına engelolmaktadır.Kanunda kabul edilen ağırlaştırılmış yetersayı halleri dışında ana sözleşme ile belirlibazı hususların kabul veya reddedilmesi de ağırlaştırılmış yetersayı şartına bağlanabilir.TTK tarafından aranan ağırlaştırılmış yetersayılar ana sözleşme yapılan düzenlemelerile ağırlaştırılabilmektedir. Buna karşılık söz konusu yetersayı halleri TTK’ndadüzenlenmiş emredici hükümler olduğundan dolayı koşullarının hafifletilmesi mümkündeğildir.

1.2. Kuruluştan Dolayı Sorumlu Olanların Sulh ve İbralarını EngellemeTTK’nun 380. maddesinde düzenlenen ibra, menfi bir borç ikrarıdır. Söz konusumaddeye göre ibra, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve müdürler hakkında sözkonusudur. İbra kararı vermek yetkisi şirket genel kuruluna verilmiş bir yetkidir.


Genel kurulun şekli bir irade açıklaması niteliğindeki ibra kararı ile anonim şirket adınagenel kurul, ibra edilmesi söz konusu olan organların belirli bir dönemdeki işlemlerinionaylamaktadır. İşlemlerin onaylanması ile bu işlemlerin hukuka ve işin gereğine uygunolduğu, bu işlemler nedeniyle söz konusu olan organların sorumlu tutulmayacağı ve buişlemlerden dolayı şirketin tarafından hiçbir alacağın ileri sürülmeyeceği kabul edilmişolmaktadır. Geçerli bir ibra kararı ile anonim şirket tarafından açılacak sorumlulukdavaları engellenmiş olmaktadır. İbra kararı için, özel bir toplantı ve karar yetersayısıöngörülmemiştir ve bu konuda TTK 372 ve 378. maddeleri uygulanmaktadır. Karar yetersayısı mevcut oyların adi çoğunluğu olarak uygulanmaktadır.TTK’nun 310. maddesinde anonim şirketin kuruluşundan dolayı sorumlu olanların sulhve ibraları düzenlenmiştir. Buna göre anonim şirket kurulduktan itibaren dört yıl sonra,şirketin kuruluşundan dolayı sorumlu olanların sulh ve ibraları genel kurul kararı ilegerçekleşmektedir. Ancak, esas sermayenin en az onda birini temsil eden azınlık paysahipleri sulh ve ibranın tasdikine muhalif iseler, sulh ve ibra genel kurulca tasdikolunamaz. Dört yıllık sürenin sonunda yapılan genel kurulda şirket kuruluşundansorumlu olanların ibra olunabilmesi azınlığın olumsuz oy kullanmaması şarttır. İbrayıengellemek isteğinde olan, esas sermayenin %10’unu temsil azınlık pay sahiplerininoylamada sadece çekimser kalmaları yeterli olmayıp, açıkça aleyhte oy vermelerigerekir.Azınlığın aleyhte oy kullanmasına rağmen, kanunun emredici kuralına aykırı olarakkuruluşta sorumlu olanların ibra edilmeleri durumunda genel kurul kararının iptaliistenebilir. TTK 310. maddesinde ifade edilen olumsuz azınlık hakkının, yönetim kurulu üyelerininsulh ve ibrasında da uygulanıp uygulanamayacağı doktrinde tartışma konusu olmaklabirlikle baskın görüş uygulanacağı yönündedir.Kuruluştan dolayı sorumlu olanların genel kurul toplantısında ibra edilmemeleridurumunda, bu kişiler aleyhine TTK 341. maddesi gereğince şirket namına sorumlulukdavası açılacaktır. Sorumluluk davası otomatik olarak açılmaz. Genel kurulun ibra kararıvermemesi, kesinlikle dava yoluna gidileceği anlamını taşımamaktadır.

2. Olumlu Azınlık HaklarıŞirket esas sermayesinde belirli bir oranda paya sahip olan azınlığın, TTK veya şirketana sözleşmesinde belirtilmiş hallerde ortaya çıkması durumunda, belirli taleplerinibelirli bir yönde kullanarak anonim şirket adına olumlu bir işlemde bulunabilme hakkınaolumlu azınlık hakları denilmektedir. Olumsuz azınlık haklarının tersine sadece olumsuzoy kullanılması yeterli olmamaktadır. Azınlığın yönetim kurulu (ve denetçiler) aleyhinesorumluluk davası açılmasını talep hakkı (TTK 341 m.), özel denetçi tayinini talep hakkı(TTK 348 m.), denetçilere şikayet hakkı (TTK 356 m.), genel kurulu olağanüstütoplantıya davet ve gündeme madde ekletme hakkı (TTK 366-367 m.) ve bilançogörüşmelerinin ertelenmesi talep hakkı (TTK 377 m.) olumlu azınlık hakları olaraksınıflandırılmaktadır. TTK’nda düzenlenen azınlık hakları, düzenleniş sırasına göre aşağıda incelenmektedir.


2.1. Yönetim Kurulu (ve Denetçiler) Aleyhine Sorumluluk Davası Açılmasını TalepHakkıAnonim şirketin yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, müteselsil ve kusura dayalı birsorumluluktur.TTK 341. maddesine göre, yönetim kurulu üyeleri aleyhine sorumluluk davası açmayakarar verme konusunda genel kurul yetkilidir. Yönetim kurulu üyelerine karşı açılacaksorumluluk davasının karara bağlandığı genel kurulda davanın açılmamasına kararverilse bile, azınlık pay sahipleri oylarını dava açılması yönünde kullanmış iseler anonimşirket sorumluluk davasını açmaya mecburdur. Sorumluluk davasını anonim şirketadına şirket denetçileri açar. Bununla birlikte azınlık isterse, denetçiler dışında bir vekiltayin ederek vekil ile şirket temsil olunabilir. TTK’nun 338. maddesinde sorumluluktankurtulma hali ve kusur prensibi istisna olarak düzenlenmiştir.Sorumluluk davasının açılmasına karar vermeye yetkili organ genel kurul olduğundanve genel kurul kararı alınmadan yöneticiler hakkında dava açılamayacağından dolayı,söz konusu kararın alınması için genel kurulun toplantıya davet edilmesi gerekmektedir.Genel kurulu toplantıya davet yetkisi ise, kural olarak denetçilere aittir. Münferit paysahiplerinin veya azınlığın şikayeti neticesinde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunugerektiren işlem veya fiilerinden haberdar olan anonim şirket denetçileri TTK’nun 353/8,355 ve 356. maddeleri çerçevesinde genel kurulu olağanüstü toplantıya davet etmekzorundadırlar. Bununla birlikte, azınlık pay sahiplerinin de TTK’nun 366 ve 367.maddeleri çerçevesinde genel kurulu olağanüstü toplantıya davet etme yetkileribulunmaktadır.

2.1.1. Yönetim Kurulu Üyeleri Hakkında Sorumluluk Davasının Şartları1. Esasa İlişkin Şartlar:TTK 336. maddesinde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluk halleri aşağıdaki şekildesıralanmıştır; 1. Hisse senetleri bedeline mahsuben pay sahiplerine yapılan ödemelerin doğruolmaması,2. Dağıtılan ve ödenen kar paylarının gerçek olmaması,3. Kanunen tutulması gereken defterlerin mevcut olmaması veya bunların düzensizolarak tutulması,4. Genel kuruldan çıkan kararların sebepsiz olarak yerine getirilmemesi, 5. Gerek kanunun gerek ana sözleşmenin kendilerine yüklediği çeşitli görevlerin kastenveya ihmal sonucunda yapılmamasıdır.

2. Usule İlişkin Şartlar:Esasa ilişkin sorumluluk şartları gerçekleşirse sorumluluk davası açılabilir. Sorumlulukdavasını açacak kişiler anonim şirket, anonim şirket alacaklıları ve pay sahipleridir.Bununla birlikte asıl dava hakkına sahip olan anonim şirkettir. Anonim şirketin davaaçabilmesi için ise karar vermeye yetkili organ, anonim şirket genel kuruludur.


Genel kurul toplantısında karar alınabilmesi için TTK’nda özel bir yetersayıbelirlenmiştir. TTK’nun 341. maddesine göre, anonim şirket esas sermayesinin yüzdeonunu temsil eden pay sahiplerinin genel kurulda dava açılması için oy kullanmalarıdurumunda, şirketin bir ay içinde sorumluluk davası açması zorunludur. Şirket tarafından açılacak olan sorumluluk davasında, şirketin olası zararlarına karşıteminat olarak, dava açılması için oy kullanan azınlık pay sahiplerinin hisse senetlerinindava sonuna kadar bir bankaya yatırılması gerekmektedir. Söz konusu teminat bir davaşartıdır. Sorumluluk davası, TTK’nun 309 ve 340. maddelerine göre, öğrenme tarihinden itibareniki yıl ve her halde beş yıl geçmekle zamanaşımına uğramaktadır. Dava açılmasınaneden olan eylem, aynı zamanda bir suç oluşturuyorsa, bu suç için ceza kanunlarındaöngörülen zamanaşımı süresi içinde dava açılabilir.

2.1.2. Azınlık Kararına Rağmen Dava Açılmamasının MüeyyidesiDava açılması için gerekli olan bir aylık süre hak düşürücü süre değildir, davanınaçılmaması durumunda yalnızca davayı açacak olan denetçilerin veya vekilinsorumlulukları vardır. Denetçilerin bu bir aylık süre içerisinde dava açma mükellefiyetişirkete karşıdır ve bu mükellefiyet yerine getirilmezse, anonim şirket kendilerindentazminat isteyebilir. Azınlığın tayin ettiği vekil de 1 aylık süre içinde dava açmamükellefiyeti olmasına rağmen zamanında davayı açmamış ise, azınlığa karşı vekaletakdi hükümlerine göre sorumlu olmaktadır.Bu bir aylık süre içinde dava açılmazsa ve aynı hukuki sebebe dayanılarak tekraryönetim kurulu üyeleri aleyhine dava açılmak istenirse, genel kurulun veya azınlığın bukonuda yeni bir karar alması gerekmektedir.

2.1.3. Sorumluluk Davasının Kaybedilmesi Halinde Azınlığın SorumluluğuSorumluluk davasında, azınlığın seçtiği vekil veya şirket denetçileri şirketin uğradığızarar ve ziyanı ispat etmeye çalışacaklardır. Davalı durumundaki yöneticiler isekusursuz oldukları ispat etmeye çalışacaklardır.Açılan sorumluluk davasının reddedilmesi durumunda, davanın açılması talebi yönündeoy kullanan azınlık pay sahipleri, davanın kaybedilmesi nedeniyle şirketin uğradığızararları TTK’nun 341. maddesinin son fıkrası gereğince tazmin etmek ile mükelleftir.Bu hüküm ile kanun koyucu, şirketin gereksiz ve suni davalar açılması ile karşı karşıyakalma tehlikesini önlemek istemiştir. Kanun hükmünde öngörülen azınlık paysahiplerinin sorumluluğu, davalı durumunda kalmış olan yöneticilere karşı değil, sadeceşirkete karşı bir sorumluluktur ve şirketin uğradığı zararları kapsamaktadır.

2.1.4. Azınlığın Karşılaştığı SorunlarAzınlık pay sahipleri tarafından anonim şirketin yönetim kurulu üyelerine karşısorumluluk davası açılmasının talep edilmesi, azınlıklar için ağır şartları içeren birkoruma yoludur. Buna karşılık münferit pay sahipleri de TTK’nun 309. maddesi


çerçevesinde sorumluluk davası açılmasını talep hakları bulunmaktadır. Bundan dolayıTTK’nun 309. maddesi pay sahiplerinin her birine sorumluluk davası açma imkanıtanıdığı için, azınlık pay sahiplerinin bir araya gelerek, çok daha ağır şartları olanTTK’un 341 maddesindeki haklarını kullanarak dava açmaları daha dezavantajlıolacaktır. Azınlık pay sahiplerinin TTK’nun 341. maddesi hükümleri çerçevesinde sorumlulukdavası açılmasını talep ve dava hakkını elde edebilmesi için öncelikle konunun genelkurul gündeminde yer almasını sağlamaları gereklidir. Bilindiği üzere, genel kurultoplantıları gündeme bağlılık ilkesine göre yürütülür ve gündem dışı konulargörüşülmez. Bununla birlikte, TTK’nun 380. maddesi gereğince, bilançonun tasdikedilmesi nedeniyle ortaya çıkan ibra kararının verilmesi aşamasında, bir gündemmaddesi olmasa dahi, azınlık pay sahipleri ibra kararının verilebilmesine engelhususların varlığını ortaya koyarak sorumluluk davası açılmasını genel kurulda talepedebilirler.Azınlığın teminat verme yükü de bir başka önemli sorundur. Çünkü, dava sonundasorumluluk davası kaybedildiği zaman, azınlık pay sahipleri vermiş oldukları teminatladeğil, sınırsız olarak şirkete karşı verdikleri zararlardan sorumlu olmaktadırlar. Ayrıcadava masrafları ve yönetim kurulu üyelerinin maddi ve manevi tazminat talepleriyle dekarşı karşıya kalmaları söz konusu olabilmektedir.

2.1.5. Azınlığın Denetçiler Aleyhine Dava Açma YetkisiTTK’nun 341. maddesinde azınlığın sadece yönetim kurulu üyeleri hakkında açacağıdavadan söz edilmektedir.Kanunumuzun, kurucular, yönetim kurulu üyeleri ve denetçiler aleyhine münferit paysahiplerinin ve şirket alacaklılarının dolayısıyla zarar görmeleri halinde 341. maddedekiteminat ve sair şartlara tabi olmaksızın dava açabilmeleri hakkındaki hükümleri İsviçreBorçlar Kanunu’ndan alınmıştır. Oysa azınlığın yönetim kurulu üyeleri aleyhine davahaklarından bahseden 341. madde hükmü Alman hukuk sisteminden etkilenerekdüzenlenmiş ve denetçiler hakkındaki davalarla 359. maddede 341. maddeye atıfyapılmak suretiyle bu sistem denetçiler hakkında muhafaza edilmiş olduğu halde; 309.maddede 341. maddeye atıf yapılmayarak sistemde eksiklik bırakılmıştır 4.

2.2. Özel Denetçi Tayinini Talep HakkıŞirket yöneticilerin kendilerine verilen yetki ve görevlerini kötüye kullanarak, şirket tüzelkişiliğini ve pay sahiplerini zarara uğratmalarının önlenmesi zorunludur. Bundan dolayı,anonim şirketlerde, yönetim organlarının görevleri kapsamındaki iş ve işlemleri gereğigibi yapıp yapmadıklarının ve şirket menfaati yönünde hareket edilip edilmediğindensoruşturmasını pay sahipleri namına yapmak üzere denetçiler atanmaktadır.

4 İzmirli, Yadigar, “Türk Anonim Şirketler Hukukunda Azınlık Hakları ve Azınlığın Korunması”, (GaziÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara, 1985, s. 81.


Bununla birlikte kanun koyucu, denetçinin veya denetim kurulunun genel kurultoplantısında şirket yönetimini de elinde bulunduran çoğunluk grubu tarafından seçilipazledildiklerini, bu yüzden denetim görevlerini her zaman etkili bir şekildeyapamayacakları ihtimalini, normal denetleme hak ve yetkilerinin her hak için yeterliolmayabileceğini ve yöneticiler hakkında sorumluluk davası açılabilmesi için daha fazlabilgiye ihtiyaç duyulabileceklerini dikkate alarak TTK’nun 348. maddesinde özel denetçiatanabilmesine imkanını düzenlemiştir.Anonim şirket pay sahiplerinin, şirket defterleri ve hesapları ile diğer belgeleri doğrudandoğruya inceleyebilme yetkileri ve kişisel denetleme hakları bulunmamaktadır. Budurumu göz önünde bulunduran kanun koyucu TTK 348. maddesi ile şirketinkuruluşunda ve yönetime ilişkin işlemlerde bir suistimalin olup olmadığının, kanun veyaana sözleşme hükümlerine önemli surette aykırı hareket edilip edilmediğinin vebilançonun gerçekliğinin araştırılması konularında esas sermayenin yüzde onunu temsileden azınlık pay sahiplerinin, özel denetçi atanmasını talep edebilecekleridüzenlemiştir. Azınlık pay sahiplerinin özel denetçi tayin talebi kabul edilmezse, sahip oldukları hissesenetlerini bankaya tevdi etmek şartı ile özel denetçi tayini için mahkemeye başvurmahakkına sahiptirler.Azınlık pay sahiplerine özel denetçi tayini talep hakkının verilmesi ile; ortaklara,kurucular, yönetim kurulu üyeleri ve denetçiler hakkında tazminat ve ceza davalarıaçılabilme imkanı sağlayacak işlem ve fiilleri ortaya çıkarılması, bilançonun gerçeklik vedoğruluk ilkesine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediğini anlaşılması, esas sermayeartırımı ve azaltılması veya tasfiye gibi işlemlerin kanun ve ana sözleşme hükümleriçerçevesinde yapılıp yapılmadığını tespit edilmesi ve yolsuz işlemlerde delilleritoplanabilmesi gibi imkanlar sağlanmış olmaktadır.

2.2.1. Özel Denetçi Tayininde Gerekli ŞartlarOlağan veya olağanüstü genel kurulda özel denetçi tayininin talep edilebilmesi için tayinkonusundaki teklifin genel kurul gündeminde yer almasıdır ön şarttır. Bununla birlikte,gündemde yer almış olan bir konu ile doğrudan doğruya ilgili bulunan bir durum için de,gündemde yer almasa dahi azınlık pay sahiplerinin özel denetçi tayini talebindebulunabilmeleri ve bu yönde bir karar alınabilmesi mümkündür.Genel kuruldan özel denetçi tayin edilmesini talep eden azınlığın sahip olduğu esassermayenin 1/10’u tutarındaki sermaye payının, genel kurulun toplantı tarihinden en az6 ay öncesinden beri elinde bulunduğunun sabit olması şarttır. TTK 348. maddesinin 2.fıkrasına göre 6 aylık süre özel denetçi talep edilen genel kurul toplantısı günündengeriye doğru sayılarak hesaplanması gerekmektedir.Esas sermayenin 1/10’una sahip olan azınlık pay sahiplerinin bunu nasıl ispatedecekleri konusunda kanunda bir açıklık bulunmamaktadır. Nama yazılı hissesenetlerinde ispat etmesi nispeten kolaydır. Bu tip hisse senetlerinde şirket paydefterine kayıt tarihinin esas alınacağı kabul edilir. Anonim şirket hisse senetlerinibastırmamışsa 6 aylık süre yine şirket pay defterine bakılarak tespit edilir. Nama yazılıhisse senedi TTK’nun 559. maddesinin 2. fıkrası çerçevesinde devir yolu ile iktisap


edilmişse veya pay üzerindeki mülkiyet devir ve temlik edilmişse (Borçlar Kanunu 163.m.), hisse senedi sahipliği temlikname gibi diğer ispat edici deliller ile kanıtlanabilir.Hamiline yazılı hisse senetlerinde pay sahipliğinin ise hangi tarihten itibarenbaşladığının tespit edilmesinde güçlükler vardır.Özel denetçi tarafından araştırılması istenen olay veya yolsuzluk genel kurultoplantısından en çok iki yıl önce vuku bulmuş olmalıdır. Bilançonun gerçekliğininaraştırılmasını içeren durumlarda söz konusu iki yıllık sürenin dikkate alınmamasıgerekir. Çünkü genel kurulun gündeminde bilanço, şirketin son faaliyet yılına aitbilançosudur. Özel denetçi tayininin talep edilebilmesi için şirketin kuruluşuna veya yönetimişlemlerinde bir suistimalin olduğu veya kanun yada ana sözleşme hükümlerine önemlibir şekilde aykırı hareket edildiği iddialarına ileri sürülmüş olması gerekmektedir.Gerek genel kuruldan ve gerekse mahkemeden özel denetçi tayinini isteyen şirketsermayesinin %10’una sahip olan azınlık, araştırılması istenen yolsuzluk veyasuistimalin ne olduğunu, ana sözleşmeye ve kanuna ne şekilde aykırı hareket edildiğini,bilançonun hangi kalemleri itibariyle gerçeği aksettirmediğini açıkça bildirmekzorundadır. Genel nitelikte ve belli konularla ilgili bulunmayan bir iddia ileri sürülürsedurumunda veya iki yıldan daha önceki bir zamanda gerçekleşmiş olaylar hakkındaaraştırılma istenirse özel denetçi tayin edilemez. Aksi halde, genel kurulun denetçiseçimine dair kararı iptal edilebilir veya mahkemenin denetçi tayini kararı kanuna aykırıve bozulması gereken bir karar niteliği taşır.

2.2.2. Genel Kurulda Özel Denetçi TayiniOlağan ve olağanüstü genel kurul toplantılarında, özel denetçi atanması teklifiningelmesi durumunda, çoğunluk pay sahipleri özel denetçi atanması teklifini kararabağlarlar. Genel kurula verilen özel denetçi belirleme yetkisi bir başka organa devredilemez. Özeldenetçi seçimine karar veren genel kurul, anonim şirket ile özel denetçi arasındayapılan sözleşmede anonim şirketin kanuni temsilcisi durumunda olmaktadır.Genel kurulda, teklifin kabul edilerek özel denetçi atanmasına karar verildiği takdirde,ayrıca özel denetçinin inceleyeceği konuların, özel denetçilerin sayısının ve kimlerdenoluşacağının, özel denetçiye verilecek ücretin miktarının da tespit edilmesigerekmektedir. Genel kurulun verdiği özel denetçi atanmasına ilişkin karar yönetimkurulu tarafından yerine getirilir.Genel kurul tarafından seçilen özel denetçinin şahsına, şirket esas sermayesinin%10’una sahip azınlık pay sahipleri tarafından itiraz edilebilmesi imkanı TTK’ndadüzenlenmemiştir. Genel kurulun özel denetçi seçim hakkını kullanmasında objektif iyiniyet kurallarına aykırı davrandığını iddia eden pay sahipleri, TTK’nun 381. maddesiçerçevesinde, genel kurul kararının iptalini talep edebilirler. Bu şekilde TTK’dadüzenlenen %10’luk paya sahip olmasalar da bir azınlık hakkı kullanırlar.


Genel kurul kararı ile tayin olunan özel denetçi, sözleşmeden ve kanundan doğanhakları mahfuz kalmak kaydıyla, genel kurulun oy çokluğu ile alacağı bir karar ilegörevinden azledilebilir.

2.2.3. Mahkemede Özel Denetçi TayiniAzınlık pay sahipleri, genel kurulda özel denetçi tayini talebi reddedilirse, mahkemeyebaşvurarak aynı talepte bulunabilirler. Genel kurulda talep görüşülmeden mahkemeyebaşvurulamaz. Özel denetçi tayinine ilişkin davada, davacı sıfatı esas sermayenin en az %10’unutemsil eden paylara sahip azınlığa aittir. Bu davada, davalı taraf ise şirket tüzelkişiliğidir.Yetkili ve görevli mahkeme anonim şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaretmahkemesidir. Şayet şirket merkezinin bulunduğu yerde ticaret mahkemesi yoksa davaasliye hukuk mahkemesinde görülür.Özel denetçi tayinine ilişkin davada, mahkeme TTK’nun 348. maddesinde düzenlenenşartların varlığını re’sen dikkate alır. Ayrıca, azınlık pay sahiplerinin, mahkemetarafından tayin edilen özel denetçi ücret ve tayin masraflarını peşinen mahkemeyeödemesi ve şirket sermayesinin en az %10’unu temsil eden hisse senetlerini tevdietmesi gerekmektedir. Azınlık pay sahipleri tarafından yapılan özel denetçi tayinine ilişkin talebin mahkemetarafından kabul edilebilmesi için dava dilekçesinde belirtilmiş olan anonim şirketinkuruluşunda ve yönetime ilişkin işlemlerde bir suistimalin olduğu, kanun veya anasözleşme hükümlerine aykırı hareket edildiği ve bilançonun gerçekliği konusundaşüpheyi haklı kılacak yeterli delil ve emareler gösterilmesi zorunludur. Bununla birlikte azınlık pay sahipleri ileri sürdükleri belli olayları ispat etmek zorundadeğildir. Bazı konuları tayin edilen özel denetçilerin incelemeleri ortaya çıkarabilecektir.Mahkeme azınlığın talebini haklı görmez ise, kötü niyetli hareket ettiği ispat edilenazınlık pay sahipleri anonim şirketin bu yüzden gördüğü zarardan müteselsilen sorumluolurlar.Mahkeme ileri sürülen belirli yolsuzluk veya aykırılıklardan doğruluğunu azınlığınsunduğu delil ve emarelerin incelemesi sonucunda muhtemel görürse, özel denetçitayini talebini kabul eder. Mahkeme ayrıca kanaatine net olarak oluşturabilmek içinanonim şirketin yönetim kurulu üyeleri ile denetçilerini dinleyebilir, TTK 356. maddesinegöre veya diğer nedenlerle denetçiler tarafından hazırlanmış olan raporları da gözönünde tutabilir.

2.2.4. Özel Denetçinin Görevi ve SonuçlarıÖzel denetçi ile şirket arasındaki vekalet akdi mahiyetinde bir hukuki ilişki vardır. Özeldenetçinin uzman ve tarafsız olması gerektiği konusunda TTK’nda herhangi bir hükümbulunmamaktadır. Genel kurul veya mahkeme tarafından tayin edilen özel denetçiler


genel kurulda çoğunluk kararı ile veya mahkeme tarafından verilen bir karar ileazledilebilirler ve yerlerine yenileri tayin edilebilir. Özel denetçilerin görevleri sürekli değildir ve görev süreleri de, araştırma ve incelemeyapılması için tayin edildikleri hususun gerektirdiği süre ile sınırlıdır.Özel denetçinin ana görevi, hangi hususların araştırılması ve incelenmesi için tayinedilmişlerse, sadece bu konular hakkında araştırma ve inceleme yapmak ve sonuçlarınıbir rapor haline getirmektir. Özel denetçi görevini yerine getirirken anonim şirketindefter, belge ve kayıtları ile diğer kayıtlarını, araştıracağı konunun sınırları içindekalmak şartıyla inceleme yapabilir. Ayrıca, konu ile ilgili olarak kuruculardan, şirketorganlarından, vekillerden, çalışanlardan, kayyımlardan, tasfiye memurlarından, eskiilgililerden ve şirket işleri ile ilgili diğer şahıslardan da bilgi isteyebilir. Özel denetçi raporunu delillere dayandırmalıdır ve raporun gerekçeli olmasıgerekmektedir. Denetçi hazırladığı raporunu, kendisini konu ile görevlendiren merciyeverir. Özel denetçi raporu kanuni bir delil olarak kullanılamaz, sadece bilirkişi raporuseviyesinde bir belge olarak kullanılır. Hiçbir bağlayıcılığı olmayan özel denetçi raporu,sadece ilgili yöneticiler veya denetçiler aleyhine sorumluluk davası açılıp açılmamasıyönünde bir fikir oluşmasına yardımcı olmaktır. Denetçi raporu genel kurulda tarafındanincelenerek yönetim kurulu veya denetçiler aleyhine sorumluluk davası açılıpaçılmamasına karar verilir. TTK 341. maddesi hükümleri çerçevesinde, azınlık paysahipleri, sorumluluk davası açılmamasına karar verilen genel kurul toplantısında, davaaçılması yönünde oy kullanması durumunda anonim şirket davayı açmak zorundakalacaktır.Genel kurul toplantısında, özel denetçi hazırladığı rapor hakkında sözlü açıklamadabulunabilir. Ayrıca, özel denetçiler, konu hakkında yaptığı araştırma ve incelemelerisırasında öğrendikleri şirket sırlarını açıklayamazlar.

2.3. Denetçilere Şikayet HakkıTTK’nun 356. maddesinde denetçilerin görevleri arasında “şikayetleri tahkik” kenarbaşlığı altında münferit pay sahibine ve şirket esas sermayesinin %10’una sahip olanazınlık pay sahiplerine, denetçilere şikayet hakkı verilmiştir.

2.3.1. Denetçilere Şikayette Bulunmanın ŞartlarıTTK’nun 356 maddesinde düzenlenen hakkını kullanmak isteyen azınlık paysahiplerinin bu hakkını kullanabilmeleri için, hisse senetlerini muteber bir bankayateminat olarak tevdi etmeleri gerekir. Bu senetler genel kurulun ilk toplantısı sonunakadar bankada kalmaktadır. Bununla birlikte bu şekilde denetçilere şikayet hakkınıkullanan azınlık pay sahipleri aleyhine hiçbir şekilde dava açılamamaktadır. Bundandolayı azınlık pay sahiplerinin sahip oldukları payların rehin olarak tevdi edilmesi hiçbiranlam taşımamaktadır.


2.3.2. Denetçilerin İnceleme Yükümlüğü ve SonuçlarıMünferit veya azınlık pay sahiplerinin, yönetim kurulu üyeleri ile müdürler aleyhinemüracaat etmesi durumunda denetçiler bu başvuruları incelemeye mecburdurlar.Denetçilere TTK’nun 356. maddesinin 2. fıkrası ile ilave bir mükellefiyet getirilmiştir.Denetçiler, azınlık pay sahipleri tarafından şikayet edilen konu hakkındaki araştırma veincelemeleri sonucunda edindikleri fikir ve mütalaalarını mutlaka yıllı raporlarındabelirtmek ve lüzum gördükleri durumlarda genel kurulu derhal olağanüstü toplantıyadavet etmek zorundadırlar. Denetçilerin genel kurulu olağanüstü toplantıya davet koşullarını düzenleyen TTK’nun355. maddesinde denetçilerin “zaruri ve müstacel” sebepler çıktığı takdirde genel kuruluolağanüstü toplantıya çağırmak zorunlulukları olduğu halde, TTK’nun 356. maddesinin2. fıkrasında denetçilerin “lüzum gördükleri” takdirde genel kurulu olağanüstü toplantıyaçağırma mecburiyetleri bulunmaktadır. Dolayısıyla, genel kurulu olağanüstü toplantıyaçağırıp çağırmama konusunda denetçilere bir takdir hakkı verilmesi söz konusuolmaktadır. Tahkikat sonucunda, azınlık tarafından şikayet edilen hususların doğru olmadığı ortayaçıkarsa, denetçiler yapılan şikayeti raporlarına geçirmek zorunda değildirler.TTK’nda denetçilere geniş yetkiler tanınmış olmasına rağmen, denetçiler her paysahibinin şikayetini yalnızca incelemekle ve azınlık olarak başvurulduğunda ise yalnızcakonunun raporlarında yer alması konusunda görevlendirilmekte birlikte, denetimsisteminde varolan aksaklıklar nedeni ile bu azınlık hakkı yeterinceuygulanamamaktadır. Çünkü, TTK’nda denetçiler için gerekli niteliklerin öngörülmemişolması ve uygulamada denetçilerin yönetim kurulunu da seçen çoğunluk pay sahipleritarafından seçilmeleri nedenleriyle anonim şirkette iç denetim sistemi iyiişleyememektedir.

2.4. Genel Kurulu Olağanüstü Toplantıya Davet Ettirme ve Gündeme MaddeEkletme HakkıTTK’nun 366. maddesine göre şirket sermayesinin en az onda biri değerinde paylarasahip olan kimselerin gerektirici sebepleri bildiren yazılı talepleri üzerine, yönetimkurulunun genel kurulu olağanüstü toplantıya davet etmesi veya genel kurulun zatentoplanması söz konusu ise müzakeresi istenilen maddeleri gündeme koymasımecburidir.TTK’nun 366. maddesinin son cümlesi ile talep hakkına sahip olunabilmesi için gerekenşirket sermayesinin 1/10 oranının, ana sözleşme daha düşük olarak tespit edilebileceğidüzenlenmiştir. Azınlığın genel kurulu olağanüstü toplantıya davet ettirme hakkını kullanması sözkonusu ise, bu hakka gündemi belirleme hakkı da dahildir. Çünkü azınlık paysahiplerinin talebi ile olağanüstü genel kurulun toplandığında, daha önceden azınlık paysahiplerinin ortaya koyduğu konunun görüşülmesi gerekmektedir. Bundan dolayıazınlığın ortaya koyduğu gerektirici sebepler aynı zamanda olağanüstü genel kurulgündemini oluşturacaktır.


TTK’nun 367. maddesinde ise, yönetim kurulu ve daha sonra denetçiler tarafındantalebi olumlu karşılanmayan azınlık pay sahiplerinin aynı taleplerle mahkemeyemüracaat edebilecekleri düzenlenmiştir.

2.4.1. Yönetim Kurulundan Talepte BulunmaAzınlığın genel kurulu toplantıya davet ettirebilmesi veya gündeme maddeeklettirebilmesi için öncelikle yönetim kuruluna gerektirici sebepleri ihtiva eden yazılı birbeyanla başvurması gerekir. Azınlığın gündeme hangi hususları eklemesini talep ettiğiniaçık olarak belirtmesi gereklidir.Yönetim kurulu, azınlık pay sahiplerinin talebini şekli yönden incelemesi sonucunda,talebin yazılı olarak yapılmaması, talep dilekçesinde gerektirici sebepler belirtilmemesi,talepte bulunanlar 1/10 azınlığı temsil etmemesi, talebin azınlık pay sahiplerinin hepsitarafından imzalanmamış olması gibi şekli noksanlık bulunduğu takdirde talebireddetmek yetkisine sahiptir. Azınlık pay sahipleri tarafından usulüne uygun yapılmış davet talebini şirket yönetimkurulunun yerine getirmesi zorunluluğu, kanun maddesinde ifadesi açık ve kesindir.Yönetim kurulu, azınlığın talebinde bildirdiği gerekçeleri bir genel kurul toplantısınıgerektirici nitelikte olup olmadığını inceleyecektir. Yönetim kurulu, azınlığın talebini kabul etmekle beraber istediği hususları gündemekoymazsa, azınlık pay sahipleri talepleri reddedilmiş gibi mahkemeye başvurarakmahkemeden yeni bir genel kurul toplantısı isteyebileceği gibi istediği hususlarıngündeme ilave edilmesini isteyebilir. Yönetim kurulu azınlığın istediği hususlar dışındadiğer bazı hususları da gündeme koyablir. TTK’nda azınlığın talebi üzerine toplanacak olan olağanüstü genel kurulun toplantısınınzamanını tayin eden bir hüküm bulunmamaktadır.

2.4.2. Denetçilerden Talepte BulunmaYönetim kurulu usulüne uygun olarak azınlık pay sahipleri tarafından yapılmış genelkurulu olağanüstü toplantıya davet veya gündeme madde koydurma taleplerini yerinegetirmeye mecbur olmasına rağmen reddetmiş ise, bu durumda, yönetim kurulununsorumluluğu yoluna gidilebilir veya TTK 353. maddesinin 8. fıkrası ve 355. maddesinegöre azınlık pay sahipleri denetçilere başvurabilirler. Çünkü söz konusu maddelerçerçevesinde, denetçilerin zaruri ve müstacel haller bulunduğu takdirde genel kuruluolağanüstü toplantıya çağırmak ve dolayısıyla olağanüstü genel kurul toplantılarınıngündemini oluşturma haklarına sahiptirler.Azınlık pay sahiplerinin, denetçilerden genel kurulu olağanüstü toplantıya davet veyagündeme madde koydurma taleplerinde bulunabilmeleri için sahip oldukları paysenetlerini bir bankaya tevdi etmelerine gerek bulunmamaktadır. Azınlık pay sahiplerinin denetçilere başvurabilmeleri için her şeyden önce, olağanüstütoplantı gündemini veya gündeme eklenmesini talep ettikleri gündem maddesini veolağanüstü genel kurul toplantısı yapılmasını veya gündeme madde eklenmesini


gerektiren gerektirici sebepleri belirterek yönetim kuruluna başvurmuş olmaları ve bubaşvurunun yönetim kurulu tarafından reddedilmiş olması veya yönetim kurulununtoplanması ve karar alabilmesi için uygun bir sürenin geçmiş olmasına rağmen azınlığınsöz konusu talebi konusunda toplanıp görüşmemiş olması gerekmektedir. Azınlık pay sahipleri, yönetim kuruluna başvuru sırasında bildirdiği aynı olağanüstütoplantı gündemini veya eklenmesini talep ettiği gündem maddesini ve aynı gerektiricisebepleri yazılı olarak belirtmek suretiyle denetçilere başvurmalıdırlar. Denetçiler, sözkonusu başvuruyu şekil ve esas yönünden inceleyerek ve özellikle gerektirici sebeplerinbulunup bulunmadığı tespit ederek başvuruyu değerlendirip bir sonuca varırlar.Azınlığın belirttiği sebepler, zaruri ve müstacel nitelikte ise denetçiler, TTK 355.maddesi gereğince genel kurulu olağanüstü toplantıya davet etmeye yetkili vemecburdur. Azınlık pay sahiplerinin gündeme madde ekletme taleplerini haklı gören denetçiler,talepleri kendi görüşleri olarak yönetim kuruluna sunarlar. Yönetim kurulunun sözkonusu talepleri kabul etmemesi durumunda, denetçilerin söz konusu maddeleri zorlagündeme sokma imkanları bulunmamaktadır. Ayrıca, denetçilerin toplanacak genelkurul toplantıları için ek gündem yayınlamalarına da imkan yoktur. Denetçilerin genelkurulu olağanüstü toplantıya davet etmeleri durumunda, gündem maddelerini oluşturmahakları bulunmaktadır.

2.4.3. Mahkemeye MüracaatAzınlık pay sahiplerinin, gerek genel kurulu toplantıya davet ve gerekse gündememadde koydurma talepleri denetçiler tarafından reddedilmesi durumunda, azınlık paysahiplerinin, TTK 367. maddesi uyarınca, aynı taleplerle mahkemeye başvurabilirler. Azınlık pay sahiplerinin mahkemeye gerektirici sebepleri ihtiva eden yazılı bir beyanladavet talebinde bulunmamış veya mahkemeye müracaat etmeden önce yönetim kuruluüyeleri ile denetçilere başvurmamış olması durumlarında, mahkeme azınlığı genelkurula davete yetkili kılamaz. Ayrıca, mahkemeye müracaat eden esas sermayenin enaz 1/10’una sahip olan azınlık pay sahiplerinin, TTK’nun 356. maddesi gereğince, sahipoldukları hisse senetlerini muteber bir bankaya tevdi etmeleri gerekmektedir. Yönetimkurulu ve denetçilerin ret kararı üzerine hemen mahkemeye başvurularak, yönetimkurulu üyeleri aleyhine dava açılmalıdır. Azınlık tarafından açılacak davada yetkili mahkeme şirket merkezinin bulunduğuyerdeki asliye ticaret mahkemesidir. Şayet şirket merkezinin bulunduğu yerde ticaretmahkemesi yoksa, dava asliye hukuk mahkemesinde açılır.Azınlığın genel kurulu toplantıya davet talebinin, sadece şirkete zarar vermek içinyapılıp yapılmadığını veya bu taleple kanuna aykırı bazı amaçların elde edilmek istenipistenmediğini araştıran mahkeme takdir yetkisini de kullanarak karar verecektir. Ancak,kanunun aradığı şartlar mevcut ise mahkeme tarafından davet talebi reddedilemez.


2.4.4. Azınlığın Genel Kurulu Olağanüstü Toplantıya Çağırması veya GündemeMadde EkletmesiMahkeme tarafından azınlığın talebinin incelenmesi sonucunda, kanuna uygunbulunursa, genel kurulu toplantıya davet için azınlığı yetkili kılınabilir. Bu durumda,kanun ve ana sözleşme hükümleri çerçevesinde azınlık pay sahipleri tarafından şirketortakları olağanüstü genel kurul toplantısına davet edilir. Bu durumda, olağanüstütoplantı gündemi azınlık pay sahipleri tarafından ilan edilmekte ve tebliğ olunmaktadır.Genel kurula davet, mektupla veya ana sözleşmenin tayin ettiği sair şekillerleyapılacaksa, azınlık pay sahipleri de gündemi aynı şekilde tebliği etmelidir. Ayrıca TTK367. maddesine göre, genel kurul toplantı gündemine, davet mektuplarına ve davetilanlarına, toplantının mahkemenin izin kararına istinaden yapıldığı da belirtilmelidir.Mahkemenin yetki vermesi üzerine azınlık pay sahipleri tarafından davet edilenolağanüstü genel kurul toplantısında, usulüne ve kanuna uygun olarak alınan kararlargeçerli ve herkesi bağlayıcıdır.Mahkemenin azınlığa, toplanması zaten kararlaştırılmış olan genel kurul gündeminemadde eklettirmesi için yetki vermesi halinde, azınlık pay sahipleri söz konusumahkeme ilamını yönetim kuruluna sunarak, ilamda belirtilen gündem maddesinitoplanacak olan genel kurul gündemine eklenmesini talep eder. Yönetim kurulunun butalebi yerine getirmesi gereklidir. Azınlığın talebi yerine getirilmezse, azınlığın sözkonusu gündem maddesinin eklenmesini sağlamak için icraya başvurma olanağıbulunmaktadır.

2.5. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi TalebiBilançonun genel kurulda tasdik edilmesi ile yönetim kurulu üyeleri, müdürler vemurakıplar ibra edilmiş olurlar ve ayrıca şirket kazancı da kesinleşmiş olur. Tasdikkararının taşıdığı bu önem dolayısıyla, bilanço müzakerelerini erteleme hakkı, hemçoğunluğa hem de şirket esas sermayesinin 1/10’una sahip olan azınlık pay sahiplerinetanınmıştır.

2.5.1. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi Talebinin KullanılmasıTTK’nun 377. maddesine göre, anonim şirket esas sermayesinin yüzde onunu temsileden azınlık pay sahipleri, genel kurul toplantısında, bilançonun görüşülmesinin bir aysonraya bırakılmasını talep edebilir. Azınlığa bu hakkın tanınması ile, şirket sermayesinde çoğunluğu oluşturan paysahiplerinin yalnız kendi görüşleri doğrultusunda bilançoyu tasdik etmek gibi bir genelkurul kararı almalarını sınırlamaktadır. Bu durumda, gerçeğe, muhasebe ilkelerine vekanuna aykırı bilançolar düzenlenmesinin önlenmektedir. Pay sahiplerine mali tablolarile ilgili daha çok bilgi verilmesi sağlanarak, şirket iş ve işlemlerinin daha şeffaf olmasısağlanmış olur. TTK’nun 362. maddesinin 1. fıkrası olanaktan yararlanamamış veya yeteri kadar malitabloları incelemek için zaman ayıramamış pay sahipleri TTK’nun 377. maddesiçerçevesinde, esas sermayenin 1/10’u oranındaki paya ulaşarak genel kurulda bilanço


görüşmelerini erteleme talebinde bulunabilir. Çünkü TTK’nun 362. maddesinde ifadeedilen 15 günlük süre içinde, konu hakkında fazla bilgisi olmayanlarca bilanço, karar vezarar hesabı gibi mali tabloların değerlendirilmesi zor olmaktadır. Gündeme bağlılık prensibinin istisnalarından biri olarak, azınlık pay sahipleri, bilançomüzakerelerinin bir ay sonraya bırakılmasını genel kurul gündeminde olmasa dahi talepedebilirler. Ayrıca, genel kurulda bilançonun görüşülmesi sırasında, yönetim kuruluüyelerinin sorumluluğu ortaya çıkmışsa, TTK’nun 341. maddesi çerçevesinde azınlıkpay sahipleri, aynı genel kurul toplantısında yöneticiler aleyhine dava açılmasını talepedebileceği gibi, müzakerelerin ertelenmesi ile beraber TTK’nun 348. maddesigereğince özel denetçi seçilmesini de talep edebilir.Azınlık pay sahiplerinin bilanço görüşmelerinin ertelenmesini talep etmesi ile ertelemekendiliğinden olmaktadır. Erteleme için oylama yapılmasına ve karar alınmasına gerekyoktur. Azınlığın erteleme için gerekçe göstermesi zorunluluğunun olup olmadığıdoktrinde tartışılmakla birlikte baskın olan görüş gerekçe göstermenin zorunlu olmadığıyönündedir. Çünkü, azınlığın gerekçe göstermesini istemek azınlık hakkını pratikteişlemez hale getirebilecektir.

2.5.2. Tehiri Talep Edilebilecek Gündem MaddeleriAzınlığın genel kuruldaki talebi üzerine hangi gündem maddesinin veya maddelerininerteleneceği konusundaki uygulamada farklılıklar bulunmaktadır. Bilançonun kar vezarar ile birlikte müzakeresine ilişkin gündem maddesi ertelenebildiği gibi, bu konu ilebağlantılı olarak görünen yönetim kurulu ve denetçiler raporları, karın dağıtımı, ibra gibimaddeler de ertelenebilmektedir. Ayrıca, toplantı divanının oluşturulması dışındakibütün maddelerin ertelendiği de görülebilmektedir. Doktrinde ise, “bilançonun tasdikihakkındaki müzakere” tabiri geniş olarak yorumlanmaktadır.

2.5.3. Tehir Talebinin ŞekliAzınlığı temsil eden pay sahiplerinin tamamı, genel kurulda bilanço müzakerelerininertelenmesi isteklerini bir talep olarak ortaya koymalıdırlar. Eğer pay sahiplerindensadece birinin müzakerenin ertelenmesini teklif olarak sunması ve bu teklife sermayenin1/10’una sahip hissedarların oy vermiş olması bilançonun tasdiki hakkındaki görüşmeyiertelemek için yeterli değildir. Bu şeklide pay sahiplerinden birinin vereceği teklif, genelkurulda çoğunluğu sağlayabildiği takdirde kabul edilerek erteleme gerçekleştirilebilir. TTK’nun 377. maddesinin ilk cümlesindeki “azınlığın talebi üzerine bir ay sonrayabırakılır” ifadesinden de anlaşılacağı üzere, söz konusu olumlu azınlık hakkınınkullanılabilmesi için azınlığın tek yanlı irade açıklamaları yeterli olup, kural olarak genelkurulun onayına bağlı değildir.

2.5.4. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi Talebinin SonuçlarıAzınlık pay sahipleri tarafından bilanço görüşmelerinin ertelenmesi talebinde bulunmasıdurumunda, bilanço görüşmeleri bir ay sonraya bırakılır. Erteleme durumu, genel kurultoplantısına davete ilişkin usul kurallarına göre ilan edilerek pay sahiplerine bildirilir.


TTK’nun 377. maddesinde bir aylık ertelemeden söz edilmesine rağmen, azınlık paysahipleri kabul ederlerse, bir aylık süre azaltılabilir veya bir aydan daha ileri bir tarihe deertelenebilir. Bir azınlık grubunun hakkını kullanması nedeniyle, genel kurul toplantısında bilançogörüşmelerinin ertelenmesinden sonra, ikinci yapılan genel kurul toplantısında bir başkaazınlık grubu TTK’nun 377. maddesindeki talep hakkını ilk defa kullandığı belirterekgenel kurul toplantısını ertelettiremez.TTK’nun 377. maddesi, müzakerelerin azınlığın talebi üzerine ikinci defaertelenebilmesini, bilançonun itiraza uğrayan noktaları hakkında gereken izahatınverilmemiş olması şartına bağlamıştır.Erteleme hakkı kullanıldıktan sonra talepte bulunan azınlık pay sahipleri, TTK’nun 363.maddesinin 2. fıkrasına göre genel kuruldan veya şirket yönetim kurulundan bir kararaldırmadan, anonim şirketin ticari defterlerini inceleme yetkisi yoktur.

3. Anonim Şirketlerde Haklı Nedenle FesihHaklı nedenle fesih, sürekli borç ilişkilerinde, tarafların tersine anlaşma yaparak ilişkiyidevam ettiremeyecekleri hallerde, sözleşmeye son verebilme yetkilerini ifadeetmektedir.Kanun koyucu, bütün sürekli borç ilişkilerinde haklı nedenlerle fesih imkanını taraflaratanımaktadır. Haklı nedenlerin varlığı halinde sözleşmelerin feshettirilebilmesi, BorçlarKanunu’nda sürekli sözleşmelerde ve TTK’nda bazı şirket tiplerinde mümkünbulunmaktadır. Ancak, anonim şirketler için haklı nedenle fesih konusunda herhangi birhüküm bulunmamaktadır.Uygulama ve doktrin günümüzde, haklı nedenle fesihte, haklı neden kavramınınaçıklanmasında dürüstlük kuralına kullanmakta ve tanım vermemekle beraber, haklınedenin temel niteliklerini ortaya koymuştur. Haklı neden kavramı, fesih beyanındabulunan taraf için geçerli olan ilişkiye devam edilmesini çekilmez kılan bir durum olarakkabul edilmekte ve bunun ölçütü olarak dürüstlük kuralı kullanılmaktadır.Yürürlükte bulunan TTK’nda, anonim şirketin sona erme nedenlerini düzenleyen 434.maddesinde haklı nedenle anonim şirketin fesih olunabileceği hükmü bulunmamaktadır.Ticaret Kanununun doğrudan doğruya olmasa bile yakın kaynağı sayılabilecek İsviçreBorçlar Kanunu haklı nedenle feshi düzenleyen hükümler alınmamıştır. İsviçre BorçlarKanunu’nda, esas sermayenin en az beşte birini temsil eden azınlık pay sahiplerine,haklı sebeplere varlığı durumunda anonim şirketin feshini talep edebilmeleri hakkıverilmiştir. Türk hukuk doktrininde baskın olan görüş, haklı nedenler olsa bile anonim şirketin haklınedenle anonim şirketin feshinin kanunda öngörülmemiş olduğu yönündedir. Ancak,ana sözleşme ile fesih hakkının pay sahiplerine veya belli oranda şirket sermayesinesahip olan azınlık pay sahiplerine tanınabileceği kabul edilmektedir. Doktrinde bazıgörüşler ise bunun aksini ileri sürmektedir.


IV. SERMAYE PİYASASI KANUNU’NDA AZINLIK HAKLARI

1. Genel OlarakSPKn’nun 1. maddesine göre, SPKn’nun konusu, tasarrufların menkul kıymetlereyatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamakamacıyla; sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını, tasarrufsahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını, düzenlemek ve denetlemektir. Halka açık anonim şirketlerde de şirket yöneticilerin ve denetçilerin genel kuruldaçoğunluğa sahip olan pay sahipleri tarafından seçildikleri hususları dikkate alındığında,şirket sermayesinde azınlığı temsil eden pay sahiplerinin hakları önemli olmaktadır.Sahip oldukları halka açık anonim şirket hisse senetlerini günlük alım ve satımgerçekleştirmekten ziyade, uzun vadeli şirket ortağı olmak için satın alan paysahiplerinin, kendi çıkarlarını korumak için yönetime karşı bazı haklara sahip olmakistemesinden dolayı, azınlığı temsil eden ve şirket yönetiminde söz sahibi olmayanazınlık grubu ile şirket yönetimi arasında anlaşmazlıklar artmıştır. Azınlık pay sahiplerinin haklarının korunması amacıyla TTK’nda yer alan ve işleyişsorunları olan düzenlemeler ile ilgili olarak SPKn’nda da hükümler bulunmaktadır.18.12.1999 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, 4487 sayılı kanun ile değiştirilen 2499Sayılı SPKn’nun “İhraçlara ve Halka Açık Anonim Şirketlere İlişkin Hükümler” başlıklı III.Bölümünün Ortak Hükümler başlıklı 11. maddesinin sekizinci bendinde, halka açıkanonim şirketlerin TTK’nun 341, 348, 356, 359, 366, 367 ve 377. maddelerinde esassermayenin en az onda birini temsi eden pay sahiplerine tanınan haklar, halk açıkanonim şirketlerde ödenmiş sermayenin en az yirmide birini temsil eden pay sahipleritarafından kullanılır hükmü yer almaktadır. SPKn’nun 11. maddesinin değiştirilerek yeni bazı hükümlerin getirilmesi ile halka açıkanonim şirket ortaklarının haklarını herhangi bir şekilde zarara uğratılmasının önünegeçilmesine, şirket menfaati ile ortakların menfaati arasında bir denge kurulmasına veTTK’nun azınlık hakları ile ilgili hükümlerin işler hale getirilmesine çalışılmıştır. Ancak,sadece hakkı kullanabilecek azınlık grubunun şirket sermayesinde sahip olmasıgereken oranının azaltılması yoluna gidilmiş ve TTK’nda bulunan hükümlerin eksikliklerive pratikte uygulanamazlıkları hakkında herhangi bir düzenleme yapılmamıştır.TTK’nda şirket esas sermayesinin onda biri oranında payı temsil eden azınlık paysahiplerinin haklarını korumaya yönelik hükümler SPKn’na göre esas sermayenin en azyirmide birini temsil eden pay sahiplerine verilmiş olsa da, esas sermayenin onda birineveya yirmide birine ulaşmasa da şirketlerde azınlık pay sahipleri söz konusudur vebunların haklarının korunması gerekmektedir. SPKn’nda söz konusu azınlıklarıkorumaya yönelik bazı düzenlemeler bulunmaktadır.Modern sermaye piyasası hukukunun temel taşlarından olan düzenlemelere uyumlu,azınlıktaki pay sahiplerini koruyucu hükümler içeren bir Sermaye Piyasası Kanunu’nunyasallaşması, yabancı sermaye ve kısa vadeli yatırımlar yerine, yönetimlerine dekatılabildikleri şirket hisselerine yatırıma yönelen kurumsal yatırımcılar açısından


oldukça büyük öneme sahiptir ve bunların sermaye piyasalarına çekilmesinde anahtarrolü oynayacak niteliktedir 5.Öte yandan, SPKn’nun amacı ve buna bağlı olarak Sermaye Piyasası Kurulu’na (SPKr)verilen görev ve yetkiler dikkate alındığında, SPKn ile sadece azınlık haklarınınkorunmasının amaçlanmadığı, SPKn’nun bütün hükümlerinin temelde azınlığın daiçinde bulunduğu tüm yatırımcıları korumaya yönelik olduğu göz ardı edilmemesigereken bir noktadır 6.Buna karşılık, SPKn’nda küçük pay sahiplerini koruyucu hükümlerin yer aldığını, buhükümlerin teknik anlamda birer azınlık hakkı oluşturmadığını, SPKn’nun gözetim vedenetim işlevleri, yalnız azınlık değil, bütün yatırımcılarla ilgili olduğunu, tek bir paysenedi sahibinin bile bu haklardan yararlanabildiğini, azınlık haklarının ise birkoordinasyon gerektiren ve esas sermayenin belli bir oranını temsil eden gruba tanınanhaklar olduğunu ifade eden görüşler de bulunmaktadır (Sumer, 1990).Azınlık haklarının korunmasına yönelik olarak TTK’na atıfta yapılan maddeler ile ilgili4487 Sayılı Kanun ile getirilen hükmün dışında da SPKn’da bazı düzenlemeleregidilmiştir.

2. Kayıtlı Sermaye Sisteminde Azınlığın Dava Açma Hakkının GenişletilmesiKayıtlı sermaye sisteminin özelliği nedeniyle halka açık anonim şirketlerde güç boşluğusorunu, farklı bir boyut taşımaktadır. Kayıtlı sermaye sisteminde, şirket yönetimkuruluna önemli yetkiler verilmesi, yönetim ile azınlıktaki pay sahipleri arasındakidengeyi yönetim lehine bozmakta ve azınlık ile yönetimin çatışmasının ortayaçıkmasına neden olmaktadır. Çünkü, kayıtlı sermaye sistemi ile genel kurulun yetkisiiçinde yer alan sermaye artırımı ve artırımla ilgili bazı düzenlemeler yapma yetkileriyönetim kuruluna devredilmekte ve dolayısıyla sadece genel kurulda oy hakkı olanazınlığın, yönetim kurulunun sermaye artırımı ile ilgili aldığı kararlarda herhangi bir oyhakkı ve karara etkisi yoktur.TTK, pay sahibine yönetim kurulu kararları aleyhinde iptal davası açma hakkı vermemişolmasına rağmen, 2499 SPKn’nun 12. maddesinin altıncı bendi ve aynı kanunun 46.maddesinin (b) fıkrasında iptal davası açma hakkı düzenlenmiştir. SPKn’nun 12. maddesinin ikinci bendine göre; şirket yönetim kurulu, ana sözleşmedetespit edilen kayıtlı sermaye miktarına kadar yeni hisse senedi çıkarmak suretiyleTTK’nun esas sermayenin arttırılmasına ilişkin hükümlere bağlı kalınmaksızın, sermayeartırım kararı alabilmektedir. Ayrıca, yönetim kurulunun, imtiyazlı veya itibari değerininüzerinde hisse senedi çıkarılması, pay sahiplerinin yeni pay alma haklarınınsınırlandırılması konularında veya imtiyazlı hisse senedi sahiplerinin haklarını kısıtlayıcınitelikte karar alabilmesi için ana sözleşme ile yetkili kılınması gerekmektedir. TTK’nda yalnız genel kurul kararlarının iptalinin düzenlenmiş olması ve genel kurula aityetkilerin SPKn’na göre yönetim kurulu devredilmesi sonucu alınan kararlarının iptalini 5 Mengütürk, Muhsin, "Sermaye Piyasası Kanunu’na Getirilen Yenilikler", İMKB Dergisi, Cilt:3 Sayı:12, Ekim-Kasım-Aralık 1999, s. 39.6 Mengütürk (1999), s.41.


istemek hakkının pay sahiplerine tanınmamış olması, anonim şirket içi dengelerinde birhaksızlığa neden olduğundan SPKn’nun aynı maddesi ile pay sahiplerine yönetimkurulu kararları aleyhine iptal davası açma hakkı verilmiştir. SPKn’nun 12. maddesinin altıncı bendine ile; yönetim kurulunun bu maddeçerçevesinde aldığı kararları aleyhine, TTK’nun 381. maddesinin 1. fıkrasında sayılanhallerde yönetim kurulu üyeleri, denetçiler veya hakları ihlal edilen pay sahipleri, kararınilanından itibaren otuz gün içinde anonim şirket merkezinin bulunduğu yer ticaretmahkemesinde dava açabileceği ve bu durumda TTK’nun genel kurul kararlarınıniptaline ilişkin 382, 383 ve 384. maddelerindeki hükümlerin uygulanacağıdüzenlenmiştir.TTK’nun 381. maddesinde, yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin veya pay sahiplerininkanun veya ana sözleşme hükümlerine ve özellikle afaki iyiniyet esaslarına aykırı genelkurul kararlarına karşı, karar tarihinden itibaren üç ay içinde şirket merkezininbulunduğu yerdeki mahkemeye müracaat ederek iptal davası açabilecekleri ifadeedilmiştir.SPKn’nun 46. maddesinin (b) fıkrasında ise, 12. maddedeki esaslar çerçevesindealınan yönetim kurulu kararları aleyhine, bu kararların ilanından itibaren 30 gün içindeşirket merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açmaya ve bukararların icrasının geri bırakılmasını istemeye SPKr yetkilendirilmiştir.SPKr’nun Seri:IV No:7 sayılı “Sermaye Piyasası Kanunu’na Tabi Olan AnonimOrtaklıkların Uyacakları Esaslar” Tebliği’nin 10-12. maddelerinde de yönetim kurulununpay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde karar alması durumunda açılacakiptal davasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Yönetim kuruluna devredilebilecek genel kurul yetkileri SPKn’nun 12. maddesinde ifadeedilen yetkilerle sınırlı değildir. Örneğin, SPKn’nun 13. maddesinin 6. bendine ile, tahvilve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç yetkisinin anasözleşme ile yönetim kurulu devredilebileceği düzenlenmiştir. Ancak, SPKn’nun 12.maddesi haricindeki yetkilere istinaden iptal davası açma hakkı pay sahibi, yönetimkurulu üyesi ve denetçilere tanınmamıştır.Yönetim kurulu kararları aleyhine kötü niyetle iptal davası açan davacılar, anonimşirketin bu yüzden uğradığı zararlardan müteselsilen sorumlu olurlar. Ancak, SPKn’nun12. maddesinde, TTK’nun 381. maddesinin 1. fıkrasında sayılan hallerde iptal davasınınaçılabileceği belirtilmekle birlikte, aynı maddenin son fıkrasındaki teminat hükmününuygulanıp uygulanmayacağı konusunda herhangi bir ifadede bulunulmamıştır. TTK’nun381. maddesinin son fıkrasında, mahkemenin, şirketin talebi ile muhtemel zararlarınakarşı davacılardan teminat göstermesine karar verebileceği ve teminatın mahiyet vemiktarının tayininin mahkemeye ait olduğu düzenlenmiştir.Yönetim kurulu kararı, icrasının geri bırakılmasına SPKr’nun talebi üzerine mahkemetarafından karar verilmiş olsa bile, mahkemenin verdiği iptal kararı kesinleşinceye kadarhukuken geçerli bir karar olarak varlığını korur. Yönetim kurulu kararının iptaline ilişkinkesin hüküm, bütün pay sahipleri hakkında hüküm ifade edecektir.


İptal davasını açan yönetim kurulu üyeleri ve denetçiler dışında, pay sahibi ve paysahiplerinin, şirket esas sermayesinin TTK’ne göre %10’u veya SPKn’na göre %5’ioranında pay sahibi olmasalar da, bu hakkı kullanmaları bir azınlık hakkı kullanımıdır.

3. Zorunlu Pay Alım Teklifi DüzenlenmesiHalka açık şirketlerde, vekaleten oy toplama ya da pay iktisabı suretiyle şirket elegeçirmelerinde ve şirketlerdeki yönetim kontrol değişikliklerinde azınlıkta bulunan paysahiplerinin haklarının korunması gerekmektedir. İngiltere’deki “City Code on Takeoversand Mergers” düzenlemesinde, gelişmiş sermaye piyasalarına sahip olan diğer ülkehukuklarında ve konuyla ilgili Avrupa Birliği direktif tasarısında, şirket yönetimindekontrol değişikliği olması durumunda azınlıktaki pay sahiplerinin sahip oldukları paylariçin zorunlu satın alma teklifi yapılması ve şirket esas sermayesindeki hakimiyetoranının belli bir oranın üstüne çıkması durumunda ise, azınlık pay sahiplerinin hakimgruptan kendi paylarını satın almalarını talep etme hakları düzenlenmiştir. SPKr’nun Seri:IV No:8 Sayılı “Halka Açık Anonim Ortaklılar Genel KurullarındaVekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet veya Hisse SenediToplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” ile şirketlerde azınlık pay sahiplerinin haklarınınkorunması amacıyla zorunlu pay alımına ilişkin hükümler getirilmiştir. Tebliğ’de çağrı yoluyla hisse senedi toplanması durumunda kamuyu aydınlatma ve bilgiverme ile ilgili prosedür ve aracı kurumla imzalanacak aracılık sözleşmesinin koşullarıdüzenlenmiştir. Tebliğ’in “Çağrıda Bulunma Zorunluluğu” başlıklı 17. maddesine göre; çağrı yoluylahisse senedi toplanması, blok veya münferit alımlar yada diğer herhangi bir yöntemle,tek başına veya birlikte hareket ettikleri kişilerle beraber, doğrudan veya dolaylı olarakbir şirketin sermayesinin ve oy haklarının %25’ine veya daha fazlasına yada bu oranabağlı olmaksızın yönetim kontrolünü sağlayan paylarına sahip olanlar, diğer paysahiplerine ait hisse senetlerini de satın almak üzere çağrıda bulunmak zorundadırlar.Ayrıca, tek başına veya birlikte hareket ettiği kişilerle beraber bir şirketin sermayesineve oy haklarına %25 ile %50 arasında bir oranda sahip olanlar da, herhangi bir on ikiaylık süre içerisinde bu oranı %10 yada daha fazla artırırlarsa, diğer pay sahiplerine aithisse senetlerini satın almak üzere çağrıda bulunmakla yükümlüdürler. Söz konusuoranlara ulaşılmasını izleyen 15 gün içerisinde, çağrı yapmak üzere SPKr’n’abaşvurulması gereklidir. Aynı Tebliğ maddesi ile çağrı yapma zorunluluğuna muafiyet getirme şartları dörtmadde halinde düzenlenmiştir.SPKr’na gelişmiş sermaye piyasalarına sahip olan ülkelerinin hukuklarında yer alanhükümlere paralel düzenleme yapma yetkisi, 2499 SPKn’nun 22. Maddesinin (i)fıkrasında verilmiştir. Söz konusu fıkra ile SPKr’na, halka açık anonim şirketlerin genelkurullarında genel hükümler çerçevesinde vekaleten oy kullanılmasına ilişkin esaslarıbelirlemek ve bu şirketlerde yönetim kontrolünün el değiştirmesine yol açacak orandavekalet toplayan yada pay iktisap edenlerin, diğer payları satın alma yükümlülüğüne veazınlıktaki pay sahiplerinin de kontrolü ele geçiren kişi veya gruba paylarını satmahakkına ilişkin düzenlemeleri yapmak görev ve yetkisi verilmiştir. Ancak, SPKn’nun söz


konusu fıkra gereğince, SPKr’nun Seri:IV No:8 Tebliği’nde azınlıktaki pay sahiplerininşirkette kontrolü ele geçiren kişi veya gruba paylarını satma hakkı konusunda henüzdüzenlemelere gidilmemiştir. Bu durumda Tebliğ’de bir azınlık hakkı kullanımıdüzenlemesi bulunmamaktadır. Çünkü, Tebliğ’de kamuyu aydınlatma ve anonimşirketin yükümlülükleri ile ilgili düzenlemeler olmasına rağmen, azınlık pay sahiplerininazınlık hakkı olarak talep edebilecekleri durum ve koşullar düzenlenmemiş durumdadır.Bu maddenin kabul edilmesiyle, şirketin yeni yönetimden memnun olmayan şirket paysahiplerine, ellerindeki hisse senetlerini değerlerinden aşağıya elden çıkarmalarıönlenmiş olacak ve şirket ortaklığında ayrılma imkanı sağlanacaktır.

4. Birikimli OyAnonim şirketlerde azınlığın yönetimde söz sahibi olması konusunda birçoksınırlandırma hem kanunlarda hem de şirket ana sözleşmelerinde bulunmaktadır.Kanun veya ana sözleşme ile azınlığın yönetimde temsil edilme hakkı verilmesinerağmen çoğunluk pay sahipleri tarafından bu hakkın kullanılmasına engel olunmaktadır.Birçok gelişmiş ülke kanunlarında, azınlığın şirket yönetiminde temsil edilebilmesi veonların isteklerini ve tepkilerini dile getirecek bir temsilcinin seçilebilmesi amacıyla çeşitliyöntemler geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu yöntemlerden biri de, ABD’nin bazıeyaletlerinde kanuni düzenlemesi yapılan, şirket yöneticilerinin seçimlerinde birikimli oykullanılması uygulamasıdır. Birikimli oy kullanımı sayesinde genel kurulda şirketyöneticilerinin seçimine katılan pay sahiplerine istedikleri adayı seçme konusunda eşitşans verilmesi söz konusu olabilmektedir.Bu sistem daha çok yönetim kurulu üye seçiminde kullanılabilen bir yöntemdir. Buyöntemde, oy sayısı kontrol edilen hisse sayısı ile doldurulmak istenen yönetim kuruluüye sayısı çarpılmak suretiyle bulunur. Bu suretle ulaşılan toplam oy sayısını ortak isterbir adaya toplam olarak, isterse belirlediği bir adaya bölerek kullanabilir. Diğer birdeyişle, ortak seçim yapılan üyeliklerin tamamı için oy kullanmayarak, katılmadığı üyelikseçiminde sahip olduğu oy hakkını, katıldığı bir veya bir kaç üye seçiminde toplu olarakkullanabilmektedir.Azınlık pay sahiplerinin seçebilecekleri yönetim kurulu üyesi sayısı, şirketin yönetimkurulunun kaç kişiden oluşmakta olduğuna ve azınlık pay sahiplerinin şirketsermayesinde sahip oldukları paylara bağlı olarak değişebilecektir.Bu sistemde sadece azınlık grubu değil çoğunluk grubu da oylarını uygun şekildedağıtmalıdır. Zira oluşabilecek bir tehlike, çoğunluk oyların doğru paylaştırılmamasınedeniyle azınlık hisseyi kontrol eden grubun yönetim kurulunun çoğunluğunuseçebilecek olmasıdır. Bu nedenle çoğunluğu elinde bulunduran grubun yönetimdekihakimiyetini kaybetmemesi için birikimli oy yöntemini göz ardı etmemesi ve birikimlioyun adaylara dağılımında hesaplama hatalarına düşmemesi gerekmektedir.Azınlık veya muhalif grup, birikimli oy kullanma sistemini doğrudan veya dolaylı etkisiolacak şekilde kullanabilmektedir. Bu sistemin doğrudan kullanımında, azınlık grubuseçim zamanı destekledikleri adayda oylarını birikimli olarak toplamaktadır. Dolaylı etki


ise bu sistemin çoğunluğa karşı bir tehdit unsuru olarak kullanılması durumudur ve buetkinin sayısal olarak belirlenmesi mümkün değildir.ABD’de birikimli oy daha çok halka açık şirketlerin yönetim kurulu veya denetimkurullarına üye seçiminde kullanılmaktadır. Anonim şirketler yönetim kurulu tarafından idare ve temsil edilirler. TTK’na göre,Yönetim kurulu ana sözleşme ile tayin edilen veya genel kurul toplantısında seçilen enaz 3 kişiden oluşmaktadır. Üye sayısının asgari sınırı belirtilmiş olmasına rağmen,azami sınır konusunda herhangi bir düzenlemeye gidilmemiş olduğundan dolayıyönetim kurulu üye sayısı sözleşme ile serbestçe belirlenebileceği gibi, ana sözleşmeile en az ve en çok üye sayısı tespit edilerek takdir yetkisi genel kurula da bırakılabilir.SPKr’na birikimli oy kullanma yöntemine ile ilgili olarak düzenleme yapma yetkisi, 2499SPKn’nun 22. maddesinin beşinci fıkrasında verilmiştir. Söz konusu fıkra ile SPKn’natabi anonim şirketlerin genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimineilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen birveya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine ilişkindüzenlemeler yapma konusunda SPKr’na yetki verilmiştir.SPKr’nun 2000/17 sayılı Haftalık Bülteni’nde yayınlanan birikimli oy kullanımına ilişkintebliğ taslağında, birikimli oy kullanımına ilişkin getirilmesi düşünülen esaslar belirtilerekbu konuda SPKn’na tabi anonim şirketlerden görüşleri sunulmuştur ve konukamuoyunun tartışmasına açılmıştır. Taslağa göre, birikimli oy kullanımında, genel kurula katılan kişinin kullanacağı oysayısının, sahip olduğu ve/veya vekil sıfatıyla kontrolünde bulunan pay sayısı ileseçilmek istenen yönetim veya denetim kurulu üye sayısı çarpılmak suretiylebulunacağı ifade edilmektedir. Bu suretle ulaşılan birikimli oy sayısının tamamı bir adayiçin kullanılabileceği gibi, birden fazla adaya bölünerek de kullanılabilmekte ve sözkonusu oy yöntemine ana sözleşmelerinde açık hüküm bulunan şirket genelkurullarında, sadece yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimi amacıylabaşvurulmaktadır.Birikimli oy verme yöntemi kullanımı şirketlerin tercihine bırakılmak istenmektedir. Sözkonusu yöntemi uygulamak isteyen şirketler, ana sözleşmelerinde bu yönteminuygulanacağına dair hükümleri koymaları gerekecektir.Ancak azınlık temsilcilerinin yönetim veya denetim kurullarına seçilmesi geneldeoldukça zor veya imkansızdır. Çünkü her bir pay için bir oya sahip olma ilkesi çoğunlukpaya sahip kişi/kişilere de verilen bir haktır. Bu durumda çoğunluk pay sahibi de sahipolduğu birikimli oyu seçilmesi istediği adaylar arasında dağıtarak ve pay sahiplerininbölünmüşlüğünden de yararlanarak istediği yönetim ve denetim kurulu üyesiniseçebilmektedir. Ayrıca çoğunluğa sahip olmamakla birlikte karşısındaki paysahiplerinin bölünmüşlüğünden yararlanan pay sahibi de yönetim ve denetim kuruluüyelerinin tümünün kendi isteği adaylardan oluşmasını sağlayabilir.Yönetim kurulu 3 kişiden oluşuyor ve azınlık pay sahipleri, kendilerinin seçtiği bir kişininyönetim kurulu üyesi olmasını istiyorlarsa, her bir azınlık pay sahibinin yönetim kuruluüyelerinin seçimi için sahip olduğu üç oyu seçilmesi istenen kişiye vermesi ve ayrıca


azınlık pay sahiplerinin şirket sermayesinde veya toplam oy hakkında en az %33,33oranda paya sahip olmaları gerekmektedir. Benzer şekilde yönetim kurulu 4 kişidenoluşuyor ise %25, 5 kişiden oluşuyor ise %20, 8 kişiden oluşuyor ise %12,5 oranındaşirket sermayesinde veya oy hakkında paya sahip olunması ve yönetim kurulu seçimiiçin sahip olunan oyların tamamının seçilmesi istenen kişiye verilmesi gerekmektedir.Ancak, halka açık anonim şirketlerde, azınlık pay sahiplerinin genel kurul toplantılarınafazla itibar etmemeleri ve aynı yönde oy kullanmak için birlik olamamaları bu haklarınıkullanarak azınlığı temsil eden bir yönetim kurulu üyesi seçmelerini zorlaştırmaktadır.

5. Ağırlaştırılmış Yetersayı Hallerinin HafifletilmesiAnonim şirketlerin halka açıklık oranı artması, hisse senedi sahiplerinin şirkete ortakolma amacından çok yatırımcı olma amaçlarının olması şirket işleri ile ilgilenmemelerineyol açmıştır. Bu durum ise şirket genel kurullarının işlememesi nedeniyle güçboşluklarını ortaya çıkmasına neden olmuştur. 2499 SPKn’nun 11. maddesinin yedincifıkrası ile, bu sorunun kaldırılabilmesi veya nispetin hafifletilmesi için halka açık şirketleraçısından toplantı yeter sayılarının hafifletilmesi yoluna gidilmiştir. Söz konusu fıkraya göre; halka açık anonim şirketlerin, TTK’nun 388. maddesinin ikincive üçüncü fıkralarında yazılı hususlar için yapılacak genel kurul toplantılarında, anasözleşmelerinde aksine bir hüküm yoksa, TTK’nun 372. maddesindeki toplantı nisaplarıuygulanır.TTK’nun 388. maddesinin ikinci fıkrasına göre, şirketin konusunun ve türünündeğiştirilmesi amacıyla yapılan genel kurul toplantılarında şirket sermayesinin en azüçte ikisine malik olan pay sahiplerinin veya temsilcilerinin hazır bulunması şarttır. İlktoplantıda sermayenin üçte ikisi temsil edilmediği takdirde, yönetim kurulu, genel kuruluusulüne uygun olarak ikinci defa toplantıya çağırabilir. İkinci toplantının yapılabilmesiiçin, esas sermayenin yarısına malik olan pay sahipleri veya temsilcilerinin hazırbulunması gerekmektedir.TTK’nun 388. maddesinin üçüncü fıkrasına göre ise, ikinci fıkrada yazılı hususlardışındaki değişiklik için yapılacak genel kurul toplantılarında şirket sermayesinin en azyarısına malik olan pay sahiplerinin veya temsilcilerinin hazır bulunmalarıgerekmektedir. İlk toplantıda bu nisap sağlanamadığı takdirde, 368. maddededüzenlenen genel kurulun toplantıya çağrılması prosedürüne uyulmak suretiyle en geçbir ay içinde ikinci bir toplantı yapılabilir. İkinci toplantıda müzakere yapılabilmek için,şirket sermayesinin en az üçte birine malik olan pay sahiplerinin veya temsilcilerin hazırbulunması yeterlidir. TTK’nun 372. maddesinin göre; genel kurullar bu kanunda veya ana sözleşmede eksinehüküm bulunan haller hariç olmak üzere şirket sermayesinin en az dörtte birini temsileden pay sahiplerinin hazır bulunması ile toplanırlar. İlk toplantıda bu nisapsağlanamadığı takdirde tekrar toplantıya davet edilirler. İkinci toplantıda hazır bulunanpay sahipleri, temsil ettikleri sermayenin miktarı ne olursa olsun, müzakere yapmaya vekarar vermeye yetkilidir. Söz konusu SPKn düzenlemesi ile, genel kurul toplantı nisaplarının sağlanamamasısorununa bir çözüm getirilmek istenmiştir. Ancak, karar yetersayıları konusunda


herhangi bir düzenlemeye gidilmemiştir. Azınlık pay sahiplerinin genel kuruldakullanabileceği haklarının kullanılması sağlanmaya çalışılmıştır. Diğer taraftan, azınlığınitibar göstermediği genel kurul toplantılarının çoğunluk pay sahiplerinin katılımlarıgerçekleşmesi ve toplantıda karar alabilmesi, toplantı nisaplarının düşmesi ile mümkünolabilmektedir. Bu durumda, çoğunluk pay sahipleri, azınlık pay sahiplerinin olmadığı birgenel kurul toplantısında onların çıkarlarına menfi etkilerde olabilecek kararlarıkolaylıkla alabilecektir.

6. Özel Denetçi Tayinini Talep Hakkı’nın SPKn karşısındaki durumuBağımsız denetim SPKn’nun 16, 22/d ve 22/e maddelerinde yer almaktadır. Konuyailişkin ayrıntılı düzenleme ise SPKr’nun Seri:X No:16 Sayılı “Sermaye PiyasasındaBağımsız Denetim Hakkında Tebliğ”i ile yapılmıştır. Söz konusu Tebliğ’in 2. maddesine göre bağımsız denetim şirketlerin ve sermayepiyasası kurumlarının kamuya açıklanacak veya Kurulca istenecek mali tablolarının,genel kabul görmüş muhasebe kavram, ilke ve standartlarına uygunluğu ile bilgilerindoğruluğunun ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığının, denetçilertarafından denetim ilke ve kurallarına göre, defter, kayıt ve belgeler üzerindenincelenmesi ve tespit edilen sonuçların rapora bağlanmasıdır.Bağımsız denetim, SPKn’nun 22/d maddesi uyarınca kendisine bu konuda yetki verilenkuruluşlar tarafından yerine getirilir. Bağımsız denetleme kuruluşlarının görevlendirdiğiyetkili elemanlar, bu kuruluşlar adına incelemede bulunarak düzenlenmiş olan malitabloların SPKn çerçevesinde gerçeği yansıtıp yansıtmadığını tespit ederekraporlarında bildirirler.Denetim sonunda, bağımsız denetim kuruluşu tarafından olumlu, olumsuz veya şartlırapor düzenlenmektedir. SPKn çerçevesinde mali durum ve faaliyet sonuçları gerçeğiyansıtıyor ise olumlu rapor, gerçeği yansıtmıyorsa olumsuz rapor ve bazı aykırılıklarınvarolmasına karşın bunların bir bütün olarak mali tabloların güvenilirliğini bozmayacakölçüde ise şartlı rapor düzenlenir. Denetlenen mali tablo ve raporlar, bağımsız dışdenetleme kapsamı çerçevesinde incelenmiş belgeler olarak kabul edilirler. Ama buraporlar kuruluşun vergi kanunları bakımından denetlendiği anlamını taşımadığı gibi,S.P.K.’nun denetleme ve inceleme yetkisi de saklı tutulmuştur (Sumer 1990). Ayrıca,denetlenen mali tablo ve raporlar ile bağımsız denetçi görüşü kamuya duyurulmaktadır.SPKn’da halka açık anonim şirketler için düzenlenen bağımsız dış denetim sistemi vebuna bağlı olarak standart mali tablo ve rapor sistemleri, TTK’nun 348. maddesindedüzenlenen ve ağır bir prosedürü gerektiren azınlık haklarından biri olan özel denetçitayini talep hakkına çözüm getirebilecek özelliktedir. SPKn’da düzenlenen her yılyapılması gereken sürekli denetim ile devir, tasfiye ve birleşme gibi önemli durumlardayapılacak denetimler azınlık için de yeterli bir bilgi ve belge sağlayacaktır. Ayrıca, 2499Sayılı SPKn’nda değiştirilen hüküm ile TTK’nda esas sermayenin en az onda birinitemsil eden pay sahiplerine tanınan bu hak, halk açık anonim şirketlerde ödenmişsermayenin en az yirmide birini temsil eden pay sahipleri tanınmıştır. Ancak, SPKn’natabi olmayan halka kapalı anonim şirketlerde ise, söz konusu hak güncelliğini veönemini devam ettirmektedir.


V. GELİŞMİŞ ÜLKE KANUNLARINDA AZINLIK HAKLARI

Azınlık hakları, Kara Avrupası hukuklarında “koruyucu haklar” diye adlandırabileceğimizgrup içinde yer alırlar ve çoğunluk gücü karşısında pay sahibinin durumunukuvvetlendirilmeye çalışılmaktadır. Anglo-Sakson hukuklarında da benzer hükümler yeralmaktadır. Hem halka açık olmayan, hem de halka açık anonim şirketlerde azınlık pay sahiplerininyatırımlarının korunmasında belirsizlik durumu bulunmaktadır. Halka açık olan veborsada işlem gören şirketlerin azınlık pay sahiplerinin, halka açık olmayan şirketlerinortaklarına göre daha fazla korumaya sahiptirler. Ayrıca, halka açık şirketlerin ortakları,şirketin işleyiş ve yönetiminden hoşnut kalmazlarsa, şirket ortaklığından ayrılmalarınısağlayan bir piyasa bulunmaktadır ve bu durum pozisyonlarını ayarlamalarındayardımcı olmaktadır. Kote edilmiş şirket hisse senetlerine yatırım yapmış olanlar,şirketten düzenli olarak ayrıntılı bilgi alma imkanına sahip olmaktadırlar. Bu türşirketlerde ortakların onayı olmadan yönetim ve büyük pay sahipleri şirket ile ticariilişkiyi girememekte ve şirkette büyük paylar onların onayları olmadansatılamamaktadır. Münferit ve azınlık pay sahiplerinin korunmalarının seviyesi ülkedenülkeye farklılık göstermektedir. ABD ve İngiltere’de korumanın düzeyi oldukça ileridüzeydedir. Son yıllarda azınlık pay sahipleri tarafından açılan davaların sayısında artışgörülmektedir. Bundan dolayı, şirketler azınlığın haklarına daha fazla özen gösterir veonların yatırımlarını korur hale gelmiştir. Avrupa Birliği üyeleri, çıkarılan direktife uyumsağlayabilmek amacıyla azınlık haklarını genişletmektedirler. Genel olarak genel kurul toplantılarında kararlar mevcut ve temsil edilen ortakların basitçoğunluk oyları ile alınmaktadır. Bununla birlikte, genel kurul toplantısında bu kural tekbaşına, bir karar alınması için esas sermayenin yüzde kaçını temsil eden paysahiplerinin hazır bulunması gerektiği konusunda bilgi vermemektedir. Bazı ülkelerdegenel kurul toplantı yeter sayısı aranmaktadır. Bütün ülkelerde şirketler, ana sözleşmeye hüküm koyarak toplantı ve karar nisaplarındadeğişiklik yapabilmektedirler ve bu durum da azınlıktaki pay sahiplerine güçlerini artırmaimkanı verebilmektedir. Diğer yandan, ana sözleşmede yapılacak değişikliklerle azınlıkpay sahiplerinin haklarını kullanmaları engellenemez. Bundan dolayı birçok ülkemevzuatlarında toplantı ve karar yetersayıları nisaplar azaltılmamış, aksine artırılmıştır.Pay sahiplerinin önemli bir kısmı şirketin yönetimi ile ilgili değilse ve bu nedenle degenel kurul toplantılarına katılmıyorlarsa, gerekli toplantı yetersayısına ulaşmakzorlaşacaktır. Bu nedenle, ilk genel kurul toplantısında gerekli yetersayınınsağlanamaması durumunda, ikinci toplantıda daha düşük yetersayı aranmakta ya dayetersayı aranmamaktadır. Örneğin Lüksembourg’da ilk genel kurul toplantısında %50’den fazla paya sahip ortakların katılımı aranırken, ikinci toplantıda bu şartaranmamaktadır. Azınlık pay sahiplerinin yönetim kurulunda temsil edilmeleri söz konusu değilse, şirkettealınan kararlarda sadece genel kurul toplantılarına katılarak ve oy kullanarak etkiliolmaya çalışırlar. Bununla birlikte birçok ülkede, belirli bir oranı temsil eden pay


sahiplerine yönetim kurulundan veya başkanından genel kurulu olağanüstü toplantıyaçağırmasını isteme hakkı tanınmıştır. Gerekli oran olarak genellikle %5 veya %10 kabuledilmiştir. Lüksembourg’da ise böyle bir hak bulunmamaktadır. Genellikle azınlık pay sahipleri şirketlerin yıllık rapor ve mali tablolarını alma haklarıbulunmaktadır. Ayrıca, genel kurulda söz konusu rapor ve mali tablolarla ilgili olaraksoru sorma hakları da bulunmaktadır.Pay sahiplerinin genellikle bağımsız bir araştırma ve gözetim isteme haklarıbulunmaktadır. Bazı ülkelerde azınlık pay sahiplerinin denetçi talep etme hakları varken,bazılarında ise bağımsız bir inceleme için şirket esas sermayesinde belirli bir yüzdeyesahip olan azınlık pay sahiplerinin talebi üzerine mahkeme tarafından bir kararınalınması gerekmektedir. Bu hak, net olarak tespit edilebilen kötü yönetim gibi haklınedenlere dayanmalıdır. İngiltere’de müfettişler mahkeme tarafından değil, ticaret vesanayi bölümü tarafından atanmaktadır. ABD kanunlarına göre ise, mahkemetarafından şirket tasfiye sürecine sokulacağı gibi, mahkeme geçici bir süre için tasfiyememuru da atayabilir. Diğer düzenlemeler ortakların denetlenmiş mali tablolaraperiyodik olarak ulaşmasına imkan vermektedir.Genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırma konusunda azınlık pay sahipleri ile yönetimkurulu veya başkanı arasında anlaşmazlık olması ve yönetim kurulu azınlık paysahiplerinin talebinin reddedilmesi olasılığına karşı azınlığı koruyucu düzenlemeleregidilmiştir. Birçok ülkede azınlık pay sahipleri haklarını elde edebilmeleri için yasalyollara başvurabilmektedir. Belli şartların gerçekleşmesi ile azınlık pay sahiplerimahkemeye başvurarak mahkemenin genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırmasını(örneğin İsveç) veya yönetim kurulu adına genel kurul toplantısını gerçekleştirebilecekbir temsilci atamasını (örneğin Hollanda ve Fransa) veya azınlık pay sahiplerininkendilerinin genel kurulu toplantıya çağırma konusunda yetkili kılmasını talep edebilirler(örneğin Avusturya ve Almanya). Bazı ülkeler, yönetim kurulunun genel kurulu toplantıya çağırmakla birlikte, azınlık paysahiplerinin ele alınmasını istedikleri tüm hususları genel kurul gündemine eklememeleridurumunda, azınlık pay sahiplerine gündeme belirli konuların alınmasını talep edebilmehakkı vermiştir. Ancak, azınlık pay sahipleri bu taleplerini genel kurul toplantı tarihindenbelirli bir süre önce iletmeleri zorunludur. İsviçre’de ise gündeme madde koydurabilmekiçin azınlığın en az 1 milyon Frank tutarındaki paya sahip olma zorunluluğu vardır. Temel kural olarak, şirket pay sahiplerinin sermaye artırımlarına katılma hakları vardır.Bu hak, azınlığın oy gücünün korunması açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak,belirli durumların varlığı halinde rüçhan hakları kaldırılabilmesi hemen hemen bütünülke mevzuatlarında kabul edilmiştir. Birçok ülke mevzuatı şirket hissedarlarına temettü talep etme hakkını vermemiştir. Diğertaraftan, genel kurul kararı ile bu hakkın kaldırılmasına da olanak sağlanmaktadır. Bazıülkelerde haklı gerekçelerin olması şartıyla yönetim kurulunun kar dağıtım önerisininreddi mümkün bulunmaktadır.Yukarıda bahsedilen haklar dışında azınlık pay sahiplerine başka haklar da tanınmıştır.Söz konusu haklara aşağıdaki bazı örnekleri vermek mümkündür.


• Yönetim kurulu (İspanya) ve denetim kurulunun bir üyesini atamak (Avusturya),• Denetim kurulu üyelerinin görevden alınması için talepte bulunma (Avusturya),• Denetçi atanmasını talep hakkı (Finlandiya),• Denetçinin değiştirilmesini talep hakkı (Avusturya),• Genel kurul toplantısının ya da genel kurulda görüşülmesi söz konusu olan bazıbelirli konuların görüşülmesinin ertelenmesini talep etme (Avusturya, İspanya),• Grup şirketleri ile olan ticari ve ticari olmayan ilişkilerin ayrı hesaplar hazırlanaraktakip edilmesini talep etme (Avusturya),Birçok ülkede, hem ana sözleşme ile, hem de pay sahibi anlaşmaları ile azınlık paysahiplerine ilave haklar verilebilmektedir.Azınlık haklarının güçlendirilmesi amacıyla ana sözleşmede düzenlemeler yapılarak;nisapların ağırlaştırılması, toplantı yeter sayısı uygulamasının getirilmesi ya da toplantıyetersayısının ağırlaştırılması, bilgi alma haklarının genişletilmesi, sermaye artırımlarınakatılma hakkını sağlayan veya güçlendiren ya da kardan minimum pay alınmasınısağlayan hükümler getirilebilir. Birçok ülkede oy sözleşmelerini oldukça yaygındır. Bütün ortaklar arasındaki oysözleşmeleri sadece küçük şirketlerde söz konusu iken daha büyük şirketlerde bugüçleşmektedir. Oylama (voting) veya havuz (pooling) sözleşmeleri olarak bilinenseçilmiş bir grup ortak arasında yapılan oy sözleşmeleri de bulunmaktadır. Bu tür oysözleşmesini imzalayan taraflar normal olarak kendi oylarını kullanırlar, ancak diğergüçlerini aynı yönde kullanırlar ve birbirlerinin hisseleri üzerinde rüçhan hakkı eldeederler. Bu anlaşmalar, genellikle halka açık büyük şirketlerde yapılmaktadır. Şirket pay sahipleri münferit olarak ya da belirli bir azınlık grubu olarak, şirketinkontrolünü elinde bulunduran pay sahiplerinin uygulamalarının kaldırılması ya daonların yerine getirmek istemedikleri bir uygulamanın yerine getirilmesinin sağlanmasıiçin kanuni yollara başvurabilirler. Almanya’da azınlığa veya pay sahiplerine, anonim şirketin haklı nedenle feshini davaetme hakkı verilmemiştir. ABD’de ise, başvurulacak başka bir hukuki yol olmaması vehakkaniyet de bunu gerektirmesi durumunda ve kanunlarda özel hüküm bulunmasadahi mahkemelerin azınlığın talebi üzerine, haklı nedenle fesih kararı vermeye yetkiliolduğu kabul edilmektedir.İngiliz Hukuk sisteminde ise çoğunluğun, azınlık haklarına zarar verecek işlemlerdebulunması durumunda, haklı nedenle şirketin feshinin istenebileceği 1948 tarihliOrtaklar Kanunu’nun yürürlüğe girmesinde bu yana kabul edilmektedir. Mahkemeanonim şirketi sona erdirebilecek yeterlilikte nedenlerin oluştuğuna kabul ederse,şikayet konusu olan olayları ortadan kaldıracak tedbirleri alacaktır. 1986 tarihli Insolvency (borç ödemede acizlik) Act ile haklı nedenle fesih kurumuyeniden düzenlenmiştir. 1948 tarihli kanununda fesih bireysel bir talep olarak ilerisürülebiliyor iken, 1986 Insolvency Act’de, pay sahipleri arasında sözleşme benzeriişbirliğine ihtiyaç vardır.


Bütün ülkelerde azınlık pay sahiplerini korumaya yönelik düzenlemeler olsa da, birçokülkede azınlığın uzun dönemli ve etkin bir çözüm elde etmelerine olanak sağlayacak birmekanizma ya da genel bir prensip olmadığı görülmektedir.

1. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ

ABD’de azınlık pay sahiplerinin haklarına uygulanabilen federal eyalet düzenlemelerifarklılık gösterebilmektedir.

1.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve KullanımıGenel kurul toplantılarında kararlar hazır bulunan ortakların basit çoğunluğu ile alınır.Belli hisse senedi gruplarının oy verme haklarının kısıtlanması, oy dağılımını ve gücünüetkilemek için kullanılabilen bir yoldur. Bu amaca yönelik olarak tercihli hisse senetleriçıkarılmıştır. ABD’de birikimli oy verme sistemi de söz konusudur. Bu şekilde azınlık pay sahiplerininyönetim kurulunda temsil edilmeleri mümkün olmaktadır. Söz konusu durum ABD’ninbazı eyaletlerinde zorunlu iken diğerlerinde eyalet yasalarının izin vermesi ve bukonuda ana sözleşmede hüküm olması koşuluyla ihtiyari olarak tercih edilebilmektedir.Anonim şirketin asli yapısındaki bazı değişiklikler için daha fazla bir çoğunluk oranıaranmaktadır. Aşağıdaki yönetim kurulu kararlarının genel kurulda kabul edilebilmesiiçin 2/3 çoğunluk aranmaktadır. - Yurtiçi bir anonim şirketin devralınması veya başka bir şirketle birleşilmesi,- İşletmenin kendi işletme konusu dışında olması koşuluyla, anonim şirketinaktiflerinin tamamının veya aktiflerin tamamına yakınının satışı veya kiraya verilmesiveya değişimi,- İki yurtiçi anonim şirket arasında bir hisse değişimi (karşılıklı iştirak)ve - Şirketin feshedilmesi için yetki verilmesi.Şirket sahipleri arasındaki ilişkinin aslında sözleşmeye bağlanmış bir durum olmasındandolayı bazı çoğunluk oranlarında şirket ana sözleşmesindeki hükümlerde değişiklikyapılarak daha az veya daha fazla bir çoğunluk oranı belirlenebilir. Ancak, söz konusudüzenlemeler azınlık pay sahiplerinin haklarını kullanmalarını engelleyecek veya şirketsermayesinde sahip oldukları gücü azaltacak yönde yapılamaz.

1.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma HakkıAzınlık pay sahipleri veya ana sözleşme hükümleri ve kanunlar ile yetkilendirilmiş diğerbazı kişi veya kişilerce genel kurul toplantıya çağrılabilir. Genel kurulda yalnızcagündemdeki konular görüşülebilir. Gündem çağrıyı yapanlarca hazırlanır. Ayrıca, Azınlıkpay sahiplerinin gündemde olmayanların görüşülmesine engel olma hakları da vardır.Bir anonim şirketin sermayesinin en az %10’una sahip olan azınlık pay sahipleri,anonim şirketin aktiflerinin pasiflerini karşılamakta yetersiz olduğuna veya tasfiyenin pay


sahipleri için yararlı olduğuna inanıyorlarsa genel kurulu toplantıya çağırabilirler. Yalnızgenel kurul toplantısında tasfiye kararı çoğunluk tarafından verilir.

1.3. Gündeme Konu Koydurma HakkıAna sözleşmede hüküm olması koşuluyla pay sahibi gündeme madde koydurmahakkını kullanabilir.

1.4. Bağımsız Denetim Talep Etme HakkıYöneticiler veya memurlar veya çoğunluk pay sahiplerinin aldatma, hile veya keyfidavranışları net olarak ortaya konulabilirse, mahkeme şirketin tasfiyeye girmesine veyönetiminin tasfiye memurlarına geçmesi kararını verebilir. Ayrıca anonim şirkete veaktiflerine, tekrar yerine konulamayan kayıpların veya maddi zararların olduğu ortayakonulursa, mahkeme geçici bir tasfiye memuru veya belirli bir dönemde şirketyönetiminin başında duracak şirketten bağımsız bir kişiyi tayin etme yetkisi vardır.Mahkemenin yapılan işlemleri gözetim görevi de devam etmektedir.Düzenli olarak denetlenmiş rapor ve finansal tablolar pay sahiplerinin kullanımına açıkolmalıdır. Bağımsız denetim kurumlarının listelenmesi de mümkündür.

1.5. Bilgi Alma HakkıHalka açık anonim şirketlerin pay sahiplerinin Federal Menkul Kıymetler Hukukutarafından güncelleştirilmesi zorunlu olan konulardan yararlanma hakları vardır. Sözkonusu konular önemli sözleşmeleri, prim ve kar dağıtım planlarını ve ayrıntılı finansalyapıyı içermektedir. Pay sahibinin şirket defter ve kayıtlarını hiçbir gerekçe göstermedeninceleme yetkisi bulunmamaktadır. Şirketi ilgilendiren bazı önemli olaylarda, paysahibinin defter ve kayıtları inceleme talebi reddedilirse, pay sahibi yetki verilmesi içinmahkemeye başvurabilir. Mahkeme belirli konularda inceleme yetkisi vermektedir.Bazı eyalet yasaları, 6 ay veya daha fazla süre ile hisse senetlerini ellerinde tutan veşirket sermayesinin %5’ine sahip olan pay sahibi yada pay sahibi grubuna anonimşirketin defter ve kayıtları inceleme hakkı vermiştir. İnceleme isteği yazılı olarak yerinegetirilmelidir. Bu hakkın suistimali karşı yasal bazı düzenlemeler de yapılmıştır. Ayrıca,inceleme talebi reddedilen pay sahibinin veya pay sahibinin grubunun tazminat istemigibi hakları bulunmaktadır.

1.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları1.6.1. Sermaye Artırımlarına Katılma HakkıPay sahipleri yalnız rüçhan hakları ölçüsünde sermaye artırımına katılma hakkınasahiptirler. Pay sahibi rüçhan hakkını kullanarak şirketteki güçlerinin cari oranını korur.Bazı eyalet yasaları rüçhan haklarını sınırlamıştır. Buradaki amaç, şirketin rüçhanhaklarını kısıtlayarak hisse senetlerinin halka arzında gecikmeyi önlemektir. Ancak budurumda, azınlık pay sahiplerinin haklarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.


1.6.2. Kar Payı veya Diğer Dağıtılanları Talep Etme HakkıYasalarda veya şirket ana sözleşmesinde minimum kar payı seviyesi belirlenmişolmadıkça pay sahiplerinin kar payı alma hakkı yoktur. Anonim şirket yöneticilerinin bukonuda geniş bir serbestisi vardır. Ancak, bu konuda İç Gelir Kanunu’nda bazısınırlandırmalar vardır. Şirket karının büyük bir kısmını yedeklerde tutması durumundaiç gelir vergisi cezası konulması söz konusu olabilmektedir. Bundan dolayı yöneticilerkarın tamamını yedeklerde biriktirme konusunda bir sınırlama ile karşılaşmışlardır. Buşekilde, azınlık pay sahiplerinin zor bir duruma düşerek kar pay almamalarınıengellemekte ve azınlık pay sahibinin hissesinin değerini minimumda tutmasıengellenmektedir.

1.7. Türev HareketlerYöneticilerin, üçüncü kişilerin veya diğer pay sahiplerinin Şirkete karşı kanuna aykırıolarak verdikleri zararlardan dolayı pay sahipleri bu kişilere karşı türev hareketlerebaşvurabilirler. Pay sahipleri şirkete verilen zarardan dolaylı olarak etkilenmektedir.Bundan dolayı pay sahipleri mahkemeye başvurarak bu durumun ortadan kaldırılmasıverilen zararın tazmin edilmesini isteyebilirler. Türev talepler, federal mahkemede jüri tarafından karara bağlanır. Hisse senedisahipleri tarafından yapılan türev taleplerde, Federal Hukuk Usulü kuralları uygulanır.Davacı, şikayet ettiği işlemin gerçekleştiği tarihte bir pay sahibi veya üye olduğunu veyapayının veya üyeliğinin sonradan hukuksal bir operasyonla kendisine geçtiğini ve sözkonusu işlemin ABD’nin herhangi bir mahkemesinde devam eden bir davaya konuolmadığını iddia ederse ve bu konuda durumu ispatlayan deliller varsa, davacı paysahiplerine ortak oldukları şirket adına yasal işlem başlatmalarına izin verilir. Ayrıcadavacı, şikayet ettiği problemin düzeltilmesi için her yola başvurmuş olduğunu dakanıtlamalıdır. Pay sahibinin türev hareketine engel olan hususlar yasada ayrıntılıolarak açıklanmıştır ve birçok eyalet, türev talepler ile ilgili hususları yasalarındadüzenlemiştir.

1.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda BelirliKorumalarMaddi olarak şirket aktiflerinin tamamının satışı, bu satışı kabul etmeyen paysahiplerinin kıymet takdir etme hakkına genellikle neden olmaktadır. Bu hak, devralmave birleşmeye karşı çıkabilen bu pay sahipleri için mümkün olurken, aktiflerin satışışirketin işletme konusundan kaynaklanıyorsa, bu hak yoktur. Ağırlaştırılmış çoğunluktarafından kontrolün devredilmesi ve onaylanması ile gerçekleşen satış ve diğerişlemlerde azınlık pay sahipleri de yetkilendirilebilir. Devretme, hisse senetlerinin satımıile gerçekleşirse ve anonim şirket satışının gerçekleştirildiği üçüncü tarafa satılanfiyattan çok daha düşük fiyatta azınlık pay sahiplerinin hisse senetlerini ele geçirilmişse,söz konusu fiyat farklılığı için zararların telafisine izin vermesini azınlık pay sahipleriteklif edebilir.


2. İNGİLTERE

İngiliz Hukuk sisteminde hem Common Law (Ortak Hukuk), hem de Company Law(Ortaklıklar Kanunu) açısından azınlık, çoğunluğun eylemlerine karşı korunmuştur. İngiliz sisteminde “nitelikli azınlık hakları”, “bireysel üyelik hakları” ayrımı yapılmaktadır.Buna göre, bireysel ortaklık hakları birey olarak pay sahipleri tarafından kullanılabildiğihalde, nitelikli azınlık hakları grup olarak bir koordinasyon gerektirmektedir.İngiltere’de, 1856 tarihli Joint Stock Companies Act (Anonim Şirketler Kanunu)’ndanberi pek çok kanunda azınlığın korunmasına çalışılmıştır. 1948-1981 tarihleri arasındayürürlükte bulunan şirketler kanunu (Companies Act) ve ilgili ortak hukuk kuralları(Common Law), çoğunluğun gücünü ilke olarak kabul etmekle birlikte, azınlık haklarısistemi ile bu gücü sınırlandırarak bir denge sağlanmak istenmiştir.

2.1. Çoğunluk ilkesinin ve Mahkemenin Takdir Yetkisi2.1.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Kullanımı1989 yılında değiştirilen 1985 Şirketler Kanunu’na göre, vekaleten veya asaleten oyverme haklarına sahip olanların hazır bulunduğu genel kurul toplantılarında kararlarbasit bir çoğunluk tarafından alınır. Fakat bütün kararlar kanunda veya ana sözleşmedeaksi düzenlenmedikçe olağan kararlar olacaktır. Buna rağmen, ana sözleşmedeçoğunluk başka türlü düzenlenebilmektedir. Ana sözleşmenin bazı maddelerinindeğiştirilmesinde daha büyük bir çoğunluk istenebilmektedir.

2.1.2. Mahkemenin Takdir YetkisiMahkeme karar vermede geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Şirketler Kanunu’nun 461/2.maddesi, olası kararların belirli örnekleri ayrıntılarıyla düzenlemektedir. Bunlar şunlardır;mahkeme ileride şirketin işlerinin yönetimini denetim altında tutma kararı alabilir, şirketinbazı işlemleri yapmaktan çekinmesini isteyebilir veya yapmaya devam etmesiniisteyebilir, şikayet edilen davranışlarda bulunmasından çekinmesini isteyebilir, dilekçesahiplerinin ifade ettiği şirketin yapmakta ihmal ettiği davranışları şirketten yapmasınıisteyebilir. Kişi veya kişiler tarafından şirket namına ve adına bazı işlemlerin yerine getirilmesi içinmahkeme hukuk mahkemeleri usulüne göre yetki verebilir veya bazı zamanlarda şirketibizzat kendi denetimde yönetimini üstlenebilir. Ancak mahkeme bu türden takdiryetkisini kullanırken çoğunluğa zarar vermeden yapmak zorundadır. Mahkeme ayrıcaşirket ana sözleşmesinin değiştirilmesinin yasaklanması kararını da alabilir.

2.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma HakkıYıllık olağan genel kurul toplantısında, yönetim kurulu üyelerinin seçimi, kar paylarınınbelirlenmesi gibi rutin işlerin dışında herhangi bir konuda karar alınmasını isteyen paysahipleri, kanunda belirtilen şartları yerine getirerek genel kurulunun toplantıyaçağrılmasını şirket yönetim kurulundan talep edebilir. Şirket yönetimi tarafından aksi


kararlaştırılmadığı sürece, masraflar talebi yapan pay sahipleri tarafındankarşılanmaktadır. Bu durum özellikle Londra Menkul Kıymetler Borsası’na kote olmuşşirketler için önem taşımaktadır. Söz konusu şirketler için talep sahipleri toplam oyhaklarının 1/20’sinden az olmayan bir toplamı temsil etmelidirler veya her üye içinödenmiş olan en az ortalama 100 Pound olan paylara sahip olan en az 100 pay sahibiolmalıdır. Ancak bu durumda, pratikte talep sahiplerinin karşılarına zamanlamazorlukları çıkabilmekte ve bu durumda teorik haklarını sınırlayabilmektedir.Genel kurulu belli bir konuda toplantıya çağırmayı talep eden pay sahipleri, talepettikleri genel kurul tarihinden en az altı hafta öncesinden, tüm talep sahipleri tarafındanimzalanmış talebin bir örneğini şirketin kayıt ofisine emanet etmelidir.

2.3. Gündeme Madde Koydurma HaklarıGenel kurul gündemi pay sahiplerine ulaştırılmamışsa veya gündemi almayayetkilendirilmemiş kişilere verilmiş ise genel hukukta toplantı hiçbir şekilde devamettirilemez. Eğer gündemin ilanı, pay sahibinin katılıp katılmayacağını karar vermesindeetkili olacak şekilde yeterli ise ilan yeterlidir. Genellikle gündem ilan ile pay sahiplerineulaştırılmaktadır. Yetersiz ilanın verilirse, pay sahibi genel kurulda kabul edilen bazıkararların iptal edilmesi için mahkemeye başvurabilir.Yönetim kurulu veya yönetim kurulu başkanının gündemin içeriğini belirlemesorumluluğu vardır. Genel kurulda gündeme madde ekletme konusunda anlaşmazlıkçıkarsa, denetçi bazı konuları bir pay sahibinin isteği ile dahil edebilmektedir.

2.4. Bağımsız Denetimi Talep Etme Hakkı Şirketler Kanunu’nun 431 ve 432. maddelerinde açıklanan durumlarda, en az 200 paysahibi tarafından veya basılmış sermayenin en az % 10’unu elinde bulunduran paysahibi veya sahipleri tarafından yapılan başvuru üzerine, Ticaret ve Sanayi Bakanlığışirketin işlemlerini incelemek ve sonuçlarını raporlamak için müfettişler tayin edebilir.

2.5. Bilgi Alma HakkıBelirli istisnalar dışında, mali yıl içinde geçerli olan hesaplar hakkındaki yönetim kuruluraporunun ve denetçi raporunun bir örneği ile birlikte, yıllık hesapların bir kopyası genelkurul toplantılarının gündemini almaya yetkilendirilmiş her pay sahibine veya kişiyegenel kurul toplantısından en az 21 gün önceden gönderilmelidir. Ayrıca her paysahibine, şirketin en son yıllık hesapları ve raporunun bir örneğinin gönderilmesiniherhangi bir bedel ödemeksizin 7 gün içinde talep etme yetkisi verilmiştir.

2.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları2.6.1. Sermaye Artırımlarına Katılma HakkıŞirketin sermaye artırımına gidebilmesi için ana sözleşmesi tarafından yetki verilmelidir.Şirketler Kanunu’nun 121/4. maddesine göre bu yetki genel kurul toplantılarındakullanılmalıdır.


Londra Menkul Kıymetler Borsası’na kote edilmiş bir şirket sermaye artırımı içinhazırladığı sirküleri ilan etmeden önce kotasyon ile ilgili birime kaydettirmesi gereklidir. Sermaye artırımı dolayısıyla hisse senetlerinin ihracında veya devir edilmesinde fiiliolarak hissedarların sahip oldukları rüçhan haklarının kısıtlanarak şirket dışında üçüncükişilere tahsis yapılması yetkisi Şirketler Kanunu’nun 89. maddesi tarafındankısıtlanmıştır.

2.6.2. Kar Payı ve Diğer Dağıtılanları Talep Etme Hakkı Ana sözleşmede farklı şekilde düzenlenmedikçe kar payı ilan edilene kadar ödenemez.Kar paylarının dağıtımı yönetim kurulunun önerisi doğrultusunda genel kurulda kararabağlanır. Karar verilen kar payı yönetim kurulunun önerisindeki tutarı aşamaz. Azınlıkpay sahiplerinin kar payı ödenmesini talep hakları yoktur.

2.7. Türev HareketlerAzınlık pay sahiplerinin kendi paylarının değerini etkileyen bir durumdan dolayı şirketadına yargılama yöntemlerine başvurmasına türev hareketler denilmektedir. Kuralolarak azınlık pay sahiplerinin mahkemeye başvurma hakkı yoktu. Ancak, daha sonrabu kuralın bazı istisnaları düzenlenmiştir. Şirketin herhangi bir nedenden dolayı yerinegetiremediği mahkemeye gitme hakkını azınlık pay sahibi kullanabilmektedir. Örneğindolandırıcılığın yapıldığı ve suçlu olduğu iddia edilenlerin şirket kontrolü altında olduğuveya şirketin dava açmada engellendiğinin iddia edildiği durumlarda türev hareketlerebaşvurulabilir.

2.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda BelirliKorumalarBelli bir zamanda sürecinde, gerçekleştirilen devralma ve birleşmelerde veya belliişlemlerin sonrasında elde edilen hisse senetleri ile birlikte, bizzat kendisi veya kendisiile birlikte hareket eden kişi veya kişiler tarafından şirketin oy verme haklarının %30veya daha fazlasına sahip olunursa, bu kişi veya kişilerden esas sermayesinin kalanınınsatın alınması teklifini içeren çağrıyı, diğer pay sahiplerine yapması istenmektedir.Azınlık pay sahiplerini söz konusu çağrıya seçimlik haklarını kullanarak cevapverebilirler. Aynı şekilde, 12 ay süresi içinde, oy verme haklarının %1’den daha fazlasını elde edenbir şirketin oy haklarının %30 ile %50 arasındaki orana sahip olan kişiden ayrıca zorunlubir çağrı yaparak hisse senetlerini almak için teklif yapması istenir.Azınlık pay sahiplerinin hissedarı olduğu şirket üzerinde kontrolü elde eden hakim şirketbu kontrolünü söz konusu şirkete zarar verebilecek bir şekilde kullanmasının sözkonusu olması durumunda, azınlık pay sahiplerinin hiçbir belirli hukuki koruyucu hakkıbulunmamaktadır.


3. ALMANYA

3.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve KullanımıLimited (sınırlı sorumlu) Şirketler (Limited Liability Companies - GmbH) ve anonimşirketler (Stock Corporations - AG) için genel kurulda kararların alınabilmesi için genelolarak oyların basit bir çoğunluğu gereklidir. Şirketler Kanunu GmbH’larda, 100 Mark tutarındaki her hisse için bir oy hakkı verir. Anasözleşmede aksi kararlaştırılabilir. AG’lerde ise, her hissenin bir oy hakkı vardır. Bazışartların gerçekleştirilmesi koşuluyla oy hakkından yoksun tercihli hisse senetleri ihraçedilebilir. Birden çok oy hakkına sahip hisse senetlerine sadece bazı istisnai durumlardaizin verilebilir.GmbH’larda, ana sözleşmenin değiştirilmesi veya şirketinin feshedilmesi için genel kurultoplantısında kullanılan oyların dörtte üç çoğunluğu gereklidir. Diğer taraftan, AG’lerde ise, ana sözleşmenin değiştirilmesi ve düzeltilmesi için genelkurul toplantısında temsil edilen hisse senedi sermayesinin dörtte üç çoğunluğubulunmalıdır ve verilen oyların basit çoğunluğu aynı yönde oy kullanmalıdır. Bu durum,özellikle sermaye artışı ve şirketin feshi için geçerlidir. GmbH’larda basit çoğunluk yerine, daha yüksek bir çoğunluk oranı veya hatta oybirliğibelirtilebilir. Ana sözleşmenin değiştirilmesi için gerekli olan dörtte üç çoğunlukarttırılabilir, fakat azaltılamaz.AG'lerde ise, Şirketler Kanunu’nun bu şekildeki farklılıklara açıkça izin verdiğidurumlarda, genel kural, şirket ana sözleşmelerinin sadece kanuni koşullarındadeğişiklik yapılabilir. Genel kurulda kararların alınabilmesi için gerekli olan basitçoğunluk şartı, şirket ana sözleşmesinde arttırılabilir, fakat azaltılamaz. Şirket anasözleşmelerinin değiştirilmesi için gerekli olan dörtte üç çoğunluk arttırılabilir veyaazaltılabilir.

3.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma ve Gündeme Madde Koydurma HakkıGmbH'da, şirket sermayesinin en az onda birini temsil eden hisselere sahip hissedarlar,genel kurulu toplantıya çağırmasını şirket yönetiminden talep edebilir. Talep yapılırken,toplantıya çağırma gerekçeleri ve gündem maddeleri belirtmelidirler. Şirket yönetimigenel kurulu toplantıyı çağırmayı reddederse, azınlık pay sahipleri, genel kurulukendileri toplantıya çağırabilirler. Aynı şirket sermayesi oranı ile gündeme belirli ilavemaddeler konulması da talep edilebilir.AG'de geçerli olan hususlar, GmbH'ın benzeridir. Bununla birlikte, şirket sermayesininyirmide biri tutarındaki azınlık haklarını kullanmak için yeterli olmaktadır. Şirket anasözleşmesi ile bu orandan daha az bir oran da belirlenebilir. Genel kurul toplantısınaçağırma talebi yönetim kurulunca tarafından reddedilirse, azınlık pay sahiplerinin, genelkurulu toplantıya çağırma yetkisinin verilmesi için mahkemeye başvurabilme hakkıbulunmaktadır.


3.3. Bağımsız Denetim Talep Etme HakkıGmbH'de, Şirketler Kanunu azınlık pay sahiplerine bu türden hakları sağlamaz. Butürden haklar şirket ana sözleşmeleri ile düzenlenebilir. Genel kurul toplantısında pay sahipleri basit çoğunluk ile, AG'nin kuruluşu veya yönetimiile ilişkili olan işlemleri incelemek için özel hesap kontrolörü (sonderprufer)belirleyebilirler. Oylar, basit çoğunluğun altına düşerse, şirket sermayesinin onda birinive 2 milyon DEM nominal hisse senedine sahip olan azınlık pay sahipleri, özel birdenetim yapılması kararının alınması amacıyla mahkemeye başvurabilirler. Şirketinişlemlerinin dürüst bir şekilde yönetilmediği şüphesinin olduğu durumlarda bu gibi birtalebi mahkeme kabul eder. Özel denetçinin atanması, belirli işlemlere ilişkin olmalıdır ve bütün dönemin genel birdenetimini kapsamaz. Denetim, yönetim kurulunun faaliyetlerini odaklanır. Bunlara ek olarak, en az şirket sermayesinin yirmide biri veya bir milyon DM nominaldeğerli hisse senedine sahip olan azınlık pay sahipleri, yıllık raporların eklerinin gereklibilgilerin bazılarını veya tamamını kapsamadığını iddia ederek, özel denetime kararverilmesi için mahkemeye müracaatta bulunabilir.

3.4. Bilgi Alma HakkıGmbH'da her pay sahibi, mali kayıtları ve yazılı dokümanları inceleme ve şirketinişlemleri hakkında bilgiyi talep etme hakkına sahiptir. Bilginin kapsamı, şirketin geneldurumunu değerlendirmek için yapılan talebin amacına ve özellikle talebin ifadesininnasıl olduğuna bağlıdır.Şirketin işletme faaliyetleri ilgili olmayan ve anonim şirketin çıkarlarına zararlı olan birdurumda pay sahibinin bu gibi bilgileri kullanacağına inanılması için gerekçeler varsaşirket yöneticileri, bilgi sağlamayı veya incelemeye izin vermeyi reddedebilirler. Bilgiveya inceleme uygunsuz bir şekilde reddedildiği iddia eden pay sahibi bilgiye erişimielde etmek için mahkeme kararı aldırmak için mahkemeye başvurabilir. AG'de de, her pay sahibi, yönetim kurulundan bilgi alma hakkına sahiptir. Fakat yalnızgenel kurul toplantısında bu türden bilgiyi talep etme hususunda hakkı vardır. Buradakihak yalnız gündemdeki maddenin gerekli şekilde bir değerlendirmesi için gerekli olanbilgileri elde etmek için verilen bir haktır. Yönetim kurulu bu gibi bir talebi kanunişartlarda detaylı olarak tanımlanılan son derece sınırlı durumlarda reddedebilir. Talepuygunsuz bir şekilde reddedilirse, pay sahibi bilgiye ulaşmak için mahkeme kararıaldırmak için mahkemeye başvurabilir.

3.5. Sermaye Artırımları ve Dağılımları3.5.1. Sermaye Artırımlarına Katılma HakkıGmbH'da azınlık pay sahiplerinin sermaye artırımına katılma hakkının kullandırılmamasıçok sınırlı durumlarda söz konusu olabilir. Azınlık hakları ihlal edilirse mahkemeyebaşvurarak haklarının iade edilmesini talep edebilirler.


GmbH'ın tersine, AG'de sermaye artırımına katılmak için pay sahiplerinin hakları kanuntarafından açıkça düzenlenmiştir. Bu haklardan mahrum bırakmak için, GmbH'auygulanabilen haklar kullanılır. Ayrıca, rüçhan haklarının uygulamasından pay sahibininve azınlık pay sahiplerinin yasal olarak engellenebileceği hemen hemen hiçbir durumyoktur.

3.5.2. Kar Payı veya Diğer Dağıtılanları Talep Etme HakkıGmbH'da, azınlık pay sahiplerine kar payı talep etme hakkı konusunda yetki verilmiştir.Tek istisna, şirketin çıkarları doğrultusunda kar payının ödenmemesi ve ispatlanmasıözellikle zor olabilen azınlık pay sahiplerinin çıkarlarına olan faydaların olmasıdurumlarıdır. Benzer olarak AG'de, karların dağıtılıp dağıtılmayacağına genel kurultoplantısında basit bir çoğunlukla karar verilir.

3.6. Türev HareketlerSon yıllarda, GmbH'ın pay sahiplerinin belirli durumlarda şirket adına, diğer paysahiplerine karşı yasal hareketi takip etme hakkına sahip olduğunu mahkemeler kabuletmektedirler. “Actio pro socio” olarak da bilinen bu hak, sadece çoğunluk paysahiplerinin iddiaları takip etmemeleri durumunda söz konusu olur. Azınlık pay sahipleridoğrudan doğruya yalnız şirkete talepte bulunabilir ve kişiye şahsen talepte bulunamaz.Sermayenin en az onda birine sahip olan azınlık grubu, şirket kurucuları veya AG'ninyönetim kurulu üyeleri hakkında, şirketin belirli bir zarara uğratıldığı iddialarını takipetmesini şirketten talep edebilir. Bununla birlikte, azınlık pay sahibinin bu gibi iddialarıkendisinin takip etme hakkı yoktur.

3.7. Şirketin Tasfiyesini Talep HakkıGmbH’da, sermayenin onda birine sahip olan azınlık, şirketin feshedilmesi amacıylamahkemeye şikayette bulunabilir. Şirketin amacının yerine getirilmesinin imkansızolduğu zaman veya pay sahipleri arasındaki ilişkilerde şirketin feshi için diğer önemligerekçeler oluştuğu zaman bu gibi bir başvuru kabul edilecektir. Eğer anonim şirkettasfiye edilirse, tasfiye memurlarının, yönetici müdürler veya genel kurul toplantısındaseçilen kişilerin olmamasını, mahkeme tarafından tayin edilen bir kişinin tasfiye memuruolmasını aynı azınlık talep edebilir. AG’lerde böyle bir talep hakkı bulunmamaktadır.

3.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda BelirliKorumalarŞirket gruplarının Alman kanunundaki anahtar terimi “teşebbüs”tür (concern). Hakimşirket ile bir veya daha fazla bağımlı şirket, hakim şirket yönetimi altında aynı şekildeyönetildiğinde teşebbüs oluşturulmaktadır. Bağımlı şirket, hakim şirketi ve onun yönetim kurulunun geniş karar alma hakkını kabulettiği zaman veya karlarının tamamının hakim şirkete tahsis etmeye zorlandığı zaman,


teşebbüs yaratılabilir. Yalnızca AG halinde, bu sözleşmeler yasal hukuk tarafındanbelirlenen şartlarda düzenlenebilmesine rağmen, GmbH’da bu gibi sözleşme yapılabilir.AG ile ilgili kanuni düzenlemelerde, teşebbüslerin farklı türlerine ilişkin çok ayrıntılıkurallara yer verilirken, GmbH’da teşebbüsler ile ilgili kanuni düzenlemeler, mahkemekararları ve içtihatlar ile genişlemiştir.

4. FRANSA

Fransız şirketler kanununa göre altı tür ticari şirket vardır.

• Genel ortaklıklar (General partnerships), • Sınırlı ortaklıklar (Limited partnerships),• Sınırlı sorumlu şirketler (Limited liability companies),• Anonim şirketler (Corporations),• Sermayesi paylara bölünmüş ortaklıklar (Stock partnerships),• Basitleştirilmiş sermayesi paylara bölünmüş şirketler (Simplified stock companies).Fransız kanuna göre, azınlık haklarının ortaya çıkması, en yaygın iki şirket türü olananonim şirketler ve sınırlı sorumlu şirketleri yöneten yasal hükümler ile olmaktadır.

4.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve KullanımıAnonim şirket genel kurul toplantılarında karar alınabilmesi için hazır bulunan veyatemsil edilen pay sahiplerinin oylarının çoğunluğu gereklidir. Şirket ana sözleşmesinindeğiştirilmesi için yapılan olağanüstü genel kurul toplantılarında hazır bulunan ve temsiledilen pay sahiplerinin oylarının üçte iki çoğunluğuna ihtiyaç vardır. Sınırlı sorumlu şirketlerde ise olağanüstü kararlar oy çoğunluğu ile alınır. Burada oyçoğunluğu ilk toplantıda toplam oy sayısının yarısından fazlası ve ikinci toplantıdatoplantıya katılanların oylarının çoğunluğunu ifade eder. Şirket ana sözleşmesideğişiklikleri oyların dörtte üçünü temsil eden ortaklar tarafından karara bağlanır.Hem anonim şirketler hem de sınırlı sorumlu şirketlerde belirli olağanüstü kararlar içinözel çoğunluk gereklidir. Gerekli çoğunluk oranları bazen azaltılır fakat genellikleartırılır. Özellikle, hissedarların sorumluluklarının artışı oybirliğiyle karara bağlanmalıdır.Sermayesi paylara bölünmüş ortaklık veya sınırlı ortaklığa dönüşüm için gerekli olanşirket sermayesinin üçte iki olumlu oy çoğunluğa ek olarak, şirketin borçlarından ileridemünferiden ve müştereken sorumlu olacak ortakların oybirliği gerekir. Sınırlı sorumlu şirkete dönüştürülmesinde şirketin ana sözleşmesi ve iç tüzüğünündeğiştirilmesi için esas sermayenin dörtte üç çoğunluğu ile karar verilmelidir. Sınırlısorumlu şirkette, şirketin uyruğunun değişimi, basitleştirilmiş hisseleri paylara bölünmüşşirkete dönüşüm, ortakların sorumluluğunun artışı ile ilgili kararlar oybirliği ile alınır. Bundan başka, yeni ortakların kabulü, payların dörtte üçünü temsil eden ortaklarınrızasına bağlıdır.


4.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma HakkıAnonim şirketlerdeki azınlık pay sahiplerinin, genel olarak genel kurulu toplantıyadoğrudan çağırma hakları yoktur. Bununla birlikte, Şirketler Kanunu’nun 158.maddesine uygun olarak, genel kurul toplantı çağrısı yapmakla görevli bir mümessilatanması için mahkemeye başvurmak mümkündür. Acil durumlarda böyle bir başvuru,ilgili herhangi bir hissedar tarafından ya da azınlık pay sahibi tarafından yapılabilir.Acil durumlar haricinde böyle bir çağrı, genel kurul toplantısı için kayıtlı sermayenin enaz onda birini temsil eden bir veya daha fazla pay sahibi tarafından, hisse gruplarınınkatıldığı özel genel kurul toplantısı için ise hisse grubu payların en az onda birini temsileden bir veya daha fazla pay sahibi tarafından yapılabilir.Sınırlı sorumlu şirketlerde ise, ortakların dörtte biri veya payların dörtte birine sahiportakların bir fazlası genel kurulu toplantıya çağırmak için şirket yöneticilerine başvurur.Yöneticinin bu talebi reddetmesi durumunda, sahip olduğu sermaye payınabakılmaksızın herhangi bir ortak mahkemeye başvurarak genel kurulu toplantıyıçağıracak bir mümessil atanması hakkını elde edebilir.

4.3. Gündeme Konu Koydurma HakkıAnonim veya sınırlı sorumlu şirketlerde genel kurul gündeminin içeriği şirketyönetiminden sorumlu kişiler tarafından belirlenmektedir. Bununla birlikte anonim şirketin kayıtlı sermayesinin belirli bir bölümüne sahip olan paysahiplerinin gündeme madde koydurma hakları vardır. Böyle bir talebin genel kurultoplantısında sunulması gereklidir. Bu hak aşağıdaki özelliklere sahip pay sahiplerine verilir :

• Kayıtlı sermayesi 5 milyon Fransız Frankından az olan şirketlerde kayıtlı sermayeninen az %5’ine sahip olanlar.

• Kayıtlı sermayesi 5 milyon Fransız Frankından çok olan şirketlerde sermayenin %4’üile %0.5’i arasında bir oranına sahip olanlar.

Kanun sınırlı sorumlu şirketler için bu konuda herhangi bir düzenlemede bulunmamıştır.Bununla birlikte azınlık pay sahipleri, şirket ana sözleşmesi ve iç tüzüğünde açık olarakifade edilmedikçe veya genel kurul toplantısının yapılması için mahkemeyebaşvurmadıkça, gündeme madde koydurma isteklerini yerine getiremezler.

4.4. Bağımsız Denetim Talep Etme HakkıAnonim şirketler ve sınırlı sorumlu şirketlerin her ikisinde pay sahiplerine, mahkemetarafından tutulan bir listede kaydedilmiş bir uzman tarafından iletişim ve bilgi haklarınınuygulamasında yardım edilir. Ayrıca, kayıtlı sermayenin en az onda birine sahip olanpay sahipleri, eleştirdikleri bir veya birden fazla yönetim işlemlerini inceleyerek raporetmesi için bir uzman tayin edilmesi için mahkemeye dilekçe verebilirler.Ticari mahkeme tarafından atanan uzman, mahkeme katibine raporu teslim eder. Eğerşirketin menkul kıymetleri halka arz edilmişse, daha sonra katip raporu, dilekçe verene,sınırlı sorumlu şirkette yöneticiye, anonim şirkette yönetim kuruluna veya müdürlere ve


denetim kuruluna, başsavcıya ve Borsa Operasyonları Komisyonuna gönderecektir.Aynı rapor, toplantı için denetçiler tarafından hazırlanılan rapora eklenecektir.

4.5. Bilgi Alma HakkıAnonim şirketlerde, herhangi bir hissedar, her zaman son üç mali yıla ilişkin olarakortaklığın yönetim dokümanlarına elde edebilir. Ayrıca aynı dokümanlar olağan, özelveya olağanüstü genel kurul toplantılarından önce isteyen her hissedara sağlanmalıdır.Eğer talep reddedilirse, hissedarlar Şirketler Kanunu'nun 168. maddesine çerçevesinde,talep ettikleri dokümanları şirket tarafından kendilerine verilmesi için mahkemenin kararvermesini ve ayrıca eğer şirket yargı kararını yerine getirmezse mahkemenin bir paracezası kararlaştırmasını sağlamak için mahkemeye başvurabilirler. Ek olarak, eğerhissedarlara incelemek için yetki verilmiş dokümanlar sağlanmazsa, cezai müeyyide,yönetim kuruluna, yönetim kurulu üyelerine veya genel müdüre karşı uygulanabilir.Her hissedar, genel kurul toplantısında önce, yönetim kurulu üyelerinin veyamüdürlerinin, genel kurul toplantısı sırasında cevap vermesini isteği şirket işleri ile ilgiliyazılı soruları da teslim edebilir. Ayrıca, her mali yılda iki kere, ödenmiş sermayenin enaz onda birine sahip olan pay sahipleri işletme faaliyetlerinin devamını tehlikeyeatabilen herhangi bir durum hakkında yönetim kurulu başkanına veya genel müdüreyazılı olarak soru sorabilir.Sınırlı sorumlu şirketlerde ise şirketin hakları küçük pay sahiplerinin haklarının üzerindebiçimlendirildiğinden dolayı pay sahipleri anonim şirketteki haklara benzer hakları eldeedemezler.

4.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları4.6.1. Sermaye Artırımlarına Katılma HakkıŞirketler Kanunu, sınırlı sorumlulu şirketlerde, sermaye artırımı durumunda öncedeniştirak taahhüdü hakkına (rüçhan hakkına) izin vermez. Bununla birlikte, yeni ortaklarışirket sermayesine iştirakleri, diğer pay sahiplerinin onaylarına bağlıdır. Anonim şirketler içinde rüçhan hakkı, Şirketler Kanunu'nun 183. maddesi tarafındandüzenlenir. Rüçhan hakları olağanüstü genel kurulu kararı ile sınırlandırılabilir veyatamamen iptal edilebilir. Şirket hisse senetlerinin halka arzını gerçekleştiren veya halkaarz edecek şirketler, Borsa Operasyonları Komisyonu tavsiyesi üzerine sermayeartırımlarında rüçhan hakları konusunda çoğu kez bu yola başvurmaktadırlar.

4.6.2. Kar Payı veya Diğer Dağıtılanları Talep Etme HakkıGeçmiş mali yılın hesapları onaylandıktan ve dağıtılabilir kar miktarın varlığısaptandıktan sonra olağan genel toplantısında kar payların dağıtımına karar verilir.Bundan dolayı, azınlık pay sahiplerinin kar paylarının ödenmesini doğrudan talep etmehakları bulunmamaktadır. Ancak, azınlık pay sahipleri, çoğunluk hissedarlarının olası suistimallerine karşıkorunması amacıyla bazı düzenlemelere gidilmiştir. Azınlık pay sahipleri, kanuna aykırı


bir amaç için çoğunluğun gücü ele geçirmesine kalkıştığı kanıtlayabilirler isemahkemeye başvurarak haklarını arayabilirler. Çoğunluk pay sahipleri tarafından bir suistimalin yapıldığını veya bir pay sahiplerianlaşmasına göre çoğunluk pay sahiplerinin azınlık pay sahiplerine bir kar pay garantisikonusunda anlaştıklarını azınlık pay sahipleri kanıtlamadıkları sürece, azınlık paysahipleri kar paylarının ödenmesini talep etme hakları olmaz. Çoğunluk pay sahiplerininyıllık olarak azınlık pay sahiplerine bir kar payı dağıtmak için bu şekildeanlaşabilmelerine izin verilebilmesi söz konusu olabilir.

4.7. Türev HareketlerSınırlı sorumlu şirketlerde ve anonim şirketlerde, şirket adına hareket etmek içinyalnızca yetki verilen yasal temsilciler davalarda şirketi temsil edebilirler. Şirketin yasaltemsilcileri şirketin haklarını korumada başarısız olurlarsa, sahip olduğu sermayeoranına bakılmaksızın bir pay sahibi kişisel olarak türev harekete başvurabilir. Ancak,diğer pay sahiplerine veya üçüncü kişilere karşı şirket adına harekete geçmeye azınlıkpay sahipleri yetkilendirilmemişlerdir.

4.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda BelirliKorumalarKontrol edilmiş bir şirketin çoğunluk pay sahipleri uygun dönemlerde paylarınıdevredebildiklerinden dolayı kesinlikle en imtiyazlı olan pay sahipleridir. Bu transfer, paysahipleri arasında adaletin ihlaline sebep olduğu anlamına gelmez, sadece anonimşirketin bir değer farklılaşmasına neden olur. Bundan dolayı, kontrol edilmiş şirketinazınlık pay sahipleri, hakkın kötüye kullanılması kavramını kullanarak kontrolün buşekilde ele geçirilmesine karşı çıkmamaktadırlar. Şirketlerin kontrolünün çoğunluk pay sahipleri rızaları ile devredilmesine ilişkindavalarda Fransa Yüksek Mahkemesi (Cour de Cassation) bu kuralları benimsemiştir.Yüksek Mahkeme, şirketin kontrolünün ele geçirilmesinin ortak çıkarlara aykırıolmadığından çoğunluğun işlemini hakkın kötüye kullanımı olarak kabul etmemektedir.Şirket hisse senetlerinin devredilmesi durumunda, azınlık pay sahiplerinin korumasımenkul kıymet borsalarına kote olmuş şirketlere göre farklılık göstermektedir. Resmi borsada kote edilmiş bir Fransız şirketinin sermaye paylarının üçte birinden dahafazlasına veya oy haklarının üçte birinden daha fazlasına bir ya da birden çok şahısveya tüzel kişi sahip olursa, bu sahip olma hakkında Menkul Kıymetler Borsası Yönetimibilgilendirecek ve azınlık pay sahiplerinin menkul kıymetlerini de kapsayan mevcut olanmenkul kıymetlerin toplam miktarı için bütün hisseleri satın almak için bir çağrı fiyatıbildirecektir.Birlikte hareket eden bir ya da birden fazla kişi, genel kurul toplantısında oy haklarının%95'ini ellerinde bulundurmaları durumunda, azınlık pay sahipleri, azınlık hissesenetlerinin tamamının çoğunluk pay sahipleri tarafından satın alınması için bir çağrıfiyatının bildirilmesini hususunu Menkul Kıymetler Borsası Yönetimi’nden talep etmeyeyetkilendirilmişlerdir.


VI. SONUÇ

Halka açık anonim şirketlerde küçük pay sahibi yatırımcıların, toplantı yerinin uzaklığı,katılmanın masraflı ve zahmetli olması, günlük mesleki uğraşıdan zaman kalmaması,şirket işlemlerinin teknik bilgiyi gerektirmesi ve kararlaştırılacak olanı değiştiremeyeceğidüşüncesi gibi nedenlerle genel kurul toplantılarına ilgi göstermemeleri ve oykullanmamaları nedeniyle güç boşluğu ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak,anonim şirket genel kurullarında kararların çoğunluk pay sahipleri tarafındanalınmasından dolayı sermaye ve oy egemenliğini ellerinde bulunduranların şirketmenfaatleri yerine kendi menfaatlerini ön planda tutma eğilimlerinin ortaya çıkması veyaçoğunluk tarafından genel kurulda seçilen yönetim kurulunun şirketi iyi idare etmemesidurumlarında, anonim şirkette azınlıkta kalan, yönetimde ve genel kurulda etkinolmayan pay sahiplerinin menfaat ve haklarının ihlal edilmesi nedeniyle azınlık paysahiplerinin korunmaları sorunu ortaya çıkmaktadır. TTK’nda, azınlık pay sahiplerinin menfaat ve haklarının korunması amacıyla, azınlığınyönetim kurulu (ve denetçiler) aleyhine sorumluluk davası açılmasını talep hakkı (TTK341 m.), özel denetçi tayinini talep hakkı (TTK 348 m.), denetçilere şikayet hakkı (TTK356 m.), genel kurulu olağanüstü toplantıya davet ve gündeme madde ekletme hakkı(TTK 366 m.), bilanço görüşmelerinin ertelenmesi talep hakkı (TTK 377 m.), kuruluştandolayı sorumlu olanların sulh ve ibralarına engel olma hakkı (TTK 310. madde) vebilanço görüşmelerini bir ay sonraya erteleme hakkı (TTK 377. madde) ile ilgilidüzenlemelere gidilmiştir. Ayrıca, SPKn’nda da azınlık pay sahiplerinin korunmasına yönelik olarak, genel kurultoplantı yetersayıları azaltılmasına, kayıtlı sermaye sisteminde azınlığın yönetim kurulukararları aleyhine dava açma haklarının genişletilmesine, zorunlu pay alım teklifine vebirikimli oy kullanımına ilişkin hükümler getirilmiştir. Bağımsız denetim, SPKn veSPKr’nun tebliğleri ile ayrıntılı olarak düzenlenmiş ancak, zorunlu pay alım teklifine vebirikimli oy kullanımı ile ilgili olarak ise, SPKr’na verilen düzenleme yapma yetkisiçerçevesinde çalışmalar tamamlanmamıştır.Bununla birlikte;

• Azınlık haklarını kullanmak isteyen pay sahiplerinin, bu haklarının kullanılmaaşamasında değil, mahkeme safhasında azınlık sıfatına haiz olup olmadıklarınıtespit etmek, bunun dava sonuna kadar muhafaza edilmesi, şirketin uğramasımuhtemel zararlarına karşı teminat sağlamak ve ciddi olmayan taleplerin önünegeçmek amacıyla aranan, talep sahibi azınlık pay sahiplerinin hisse senetlerinin birbankaya tevdi edilmesi şartı, sulh ve ibraya engel olma ve bilanço görüşmelerini biray sonraya erteleme hakları için aranmaz iken, aynı mahiyetteki diğer azınlık haklarıiçin aranması,

• TTK’nun 310. maddesinde yer alan düzenleme ile, genel kurul toplantısında yalnızcaanonim şirketin kuruluşundan dolayı sorumlu olan kurucular, ilk yönetim kuruluüyeleri ve denetçilerin sulh ve ibraları konusunda azınlık hakkı verilmiş olmasınarağmen, şirketin faaliyet döneminde görev başında olan yönetim kurulu üyelerininsulh ve ibrasında da bu azınlık hakkının uygulanıp uygulanmayacağı konusunda


herhangi bir düzenlemeye gidilmemiş olması ve sulh ve ibralara engel olma hakkınınkötüye kullanılması durumunda uygulanacak yaptırımın gösterilmemiş olunması,

• TTK’nun 341. maddesinde düzenlenen, yönetim kurulu üyeleri ve denetçilerhakkında azınlık pay sahiplerinin sorumluluk davası açılmasına karar vermehakkında söz konusu olan dava, tazminat davası olduğundan dolayı zararınrakamlandırılması ve bu amaçla şirket kayıtlarının incelenmesi gerekli olmasınarağmen bu konuda herhangi bir düzenlemeye gidilmemiş olunması,

• TTK’nun 348. maddesinde düzenlenen, azınlık pay sahiplerinin özel denetçi tayinedilmesinin isteme hakkının kullanılması sonucunda, genel kurul toplantısındaçoğunluk pay sahiplerinin oyu ile seçilen özel denetçiye itiraz edebilme hakkınınverilmemiş olması ve atanacak denetçinin niteliği hakkında herhangi birdüzenlemeye gidilmemiş olunması,

• TTK’nun 377. maddesi ile bilanço tasdiki ile ilgili görüşmelerin ertelenmesine kararverme hakkının azınlık pay sahiplerine verilmiş olmasına rağmen bu hakkınkullanılmasından sonra talep sahiplerine şirket hesap ve defterlerinin incelenmesihakkının verilmemesi,

• Genel kurulda azınlık haklarının kullanılabilmesi için konunun gündeme konulmasızorunluluğunun bulunması,

• SPKn ile azınlık pay sahiplerinin korunmasına yönelik olarak SPKr’na verilen yetkilerçerçevesinde, zorunlu pay alım teklifine ve birikimli oy kullanımı ile ilgili olarakdüzenlemelerin henüz yapılmamış olması

nedenleriyle TTK ve SPKn’da oldukça uzun yasal prosedürü olan azınlık paysahiplerinin haklarını korumaya yönelik olarak getirilen düzenlemeler yetersiz ve eksikolmakta ve bundan dolayı çok az kullanılabilmektedir. Bu amaçla, azınlık pay sahiplerinin azınlık haklarını kullanabilmeleri için gerekli olanhisse senetlerinin bir bankaya tevdi edilmesi şartının kaldırılması, faaliyet dönemindegörev başında olan yönetim kurulu üyelerinin sulh ve ibrası konusunda azınlık hakkıverilmesi, yönetim kurulu ve denetçiler hakkında sorumluluk davası açılmasına kararverilebilmesi için şirket kayıtlarının incelenmesi hakkının talep sahibi azınlık paysahiplerine verilmesi, azınlık pay sahipleri tarafından özel denetçiye mahkemede itirazedebilme, mahkemece özel denetçi atanabilmesi talep hakkı verilmesi ve özeldenetçinin niteliklerinin belirlenmesi, bilançonun tasdik edilmesi ile ilgili genel kurultoplantılarından önce azınlık pay sahiplerine şirketin hesap ve defterlerinin incelenmesibelirli şartlarla talep hakkının verilmesi, genel kurulda azınlık haklarının kullanılabilmesiiçin konunun gündeme konulması zorunluluğunun kaldırılması ile ilgili olarak yasaldüzenlemelere gidilmesi ve zorunlu pay alım teklifine ve birikimli oy kullanımı ile ilgiliolarak düzenlemelerin SPKr tarafından sonuçlandırılması gerekmektedir.SPKn’nda, TTK’nda düzenlenen azınlık haklarının kullanılması için gerekli olan şirketana sermayesinin %10’una sahip olunması hususunun, %5 olarak değiştirilmesi azınlıkpay sahiplerine daha fazla koruma sağlamayacaktır. TTK’ndaki konu ile ilgilidüzenlemelerin her birinin eksikleri ve pratikte uygulanamaz bazı hükümleri içeriyorolmaları dikkate alınarak ayrıntılı olarak düzenlenmelidir.


Ayrıca, yetersiz ve eksik olan hususların tespit edilerek düzeltilmesine amacıylagerçekleştirilmesi gereken yasal düzenlemelerin yanısıra, gelişmiş ülke uygulamalarınıda göz önüne alınarak, azınlığı korumaya yönelik olan ve azınlık tarafındankullanılmaları kolay olan yeni bazı düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Ayrıcamevcut olan düzenlemeler hakkında pay sahiplerinin bilgilendirilerek bu haklarınıkullanabilmeleri sağlanmalıdır.Bununla birlikte, esas sermayenin TTK’na göre %10 ve SPKn’na göre %5’ini temsileden azınlık pay sahiplerini korumaya yönelik düzenlemeler yapılmış olsa da, esassermayenin söz konusu oranları elde edemeyen azınlık pay sahipleri vardır ve bunlarınhaklarının da korunması gerekmektedir. Ayrıca, azınlık pay sahiplerinin korunmasına yönelik olarak, TTK’nda ve özellikleSPKn’da yapılacak aşağıdaki hususlarla ilgili yasal düzenlemelere gidilmelidir.1. Azınlık haklarının kullanılması için gerekli olan oran pay sahipleri arasında irtibatın

yeterince sağlanamaması ve birlikte hareket etme zorlukları nedeniylesağlanamamaktadır. Bu çerçevede, özellikle halka açık anonim şirketlerde esassermayenin %5’inin sağlanması koşulu aranmaksızın, belirlenen hisse seneditutarına (örneğin 50 milyar TL veya 100 milyar TL) sahip olan azınlık pay sahiplerinede azınlık haklarının kullandırılması yararlı olacaktır.

2. Kamuyu aydınlatma ve bilgi alma hakkı ile azınlık hakkı birbirlerinden net olarakayrılmalıdır. Kamuyu aydınlatma ve bilgi alma hakları kanun tarafından verilenyetkiye dayanarak SPKr tarafından düzenlenen haklardır. Burada azınlık paysahiplerinin bir talep hakkı söz konusu olmamaktadır. Bir hakkın azınlık hakkıolabilmesi ve azınlık pay sahiplerinin o hakkı elde edebilmesi için talepte bulunmasıgerekmektedir. Bundan dolayı, azınlık pay sahiplerine de bazı konularda şirketfaaliyetleri ile ilgili bilgi ve belgeleri talep etme hakları, şirketi zor durumadüşürmeyecek bir şekilde belirli şartlara bağlanarak verilmelidir.

3. TTK’nda düzenlenmeyen ve sadece ana sözleşmeye hüküm konulmak suretiyle sözkonusu olabileceği kabul edilen, azınlık pay sahiplerinin şirketin feshini talep etmehakkı, SPKn’nda yapılacak bir düzenleme ile önceden belirlenen şartlarıngerçekleşmesi şartı ile azınlık pay sahiplerine verilmelidir. Ancak, azınlık paysahiplerinin bu hakkı kötüye kullanmasını ve anonim şirketin ekonomik yapısı vegelişmesini tehdit etmesini engellemek amacıyla bazı düzenlemelere gidilmelidir.Anonim şirketin feshi için mahkemeye başvuran azınlık pay sahipleri ile anonim şirketanlaşma yoluna gidebilmelidir. Azınlık pay sahiplerini ellerinde bulunan hissesenetlerini rayiç bedelle diğer pay sahiplerine satmak veya diğer pay sahiplerininhisse senetlerini satın almak için anlaşma yapılabilmelidir. Eğer anlaşma sağlanmazve mahkeme tarafından anonim şirketin feshine karar verilirse azınlık pay sahipleriyalnızca tasfiye arttığından payını alabilecektir. Mahkeme fesih talebini reddetmesidurumunda azınlık pay sahipleri çoğunluk pay sahipleri ve anonim şirket tüzelkişiliğinin tazminat istemi ile karşı karşıya kalacaktır.

4. Çoğunluğun şirket dışı menfaatleri amaçlayan işlemlerden azınlığın öncedenhaberdar olması, bu işlemin gerçekleştirilmesine engel olma imkanını eldeedebilmesi, şirket yönetiminde temsil edilebilmesi ve istek ve tepkilerinin iletilebilmesi


amacıyla çoğunluk tarafından seçilen yönetim kurulunda veya denetim kurulunda enaz bir temsilcisinin bulunması yararlı olacaktır. Bu konuda TTK’nda herhangi birdüzenlemeye gidilmemiştir. Buna karşın, azınlığın yönetim kurulu veya denetimkurulu üyelerinden en az birini seçebilmesi yöntemlerinden biri olan birikimli oykullanma yöntemi ile ilgili olarak düzenleme yapma yetkisi, SPKn’nun 22. maddesinin(v) fıkrası ile SPKr’na verilmiştir. Bu amaçla, SPKr birikimli oy kullanımına ilişkintebliğ taslağını yayınlamıştır. Ancak, söz konusu yöntemin ana sözleşmeyekonulacak bir hüküm ile kullanılabilmesinin mümkün olması ve bu konuda anonimşirketlerin herhangi bir zorunluluğunun olmaması birikimli oy kullanma yöntemininistenilen amaca ulaşmasına engel olacaktır. Birikimli oy hakkının gerçek anlamda birazınlık hakkı olabilmesi için bütün halka açık anonim şirketlerde zorunlu olarakkullanılması gerektiği konusunda yasal düzenlemeye gidilmelidir.

5. Anonim şirket genel kurulunda cari yılda elde edilen karın dağıtımı konusunda azınlıkpay sahiplerine özellikle kar paylarının nakit olarak dağıtılmasını talep etme hakkıverilmelidir.

Sermaye piyasasına ve onun araçlarına güvenin giderek arttığı bir dönemde, azınlık vemünferit pay sahiplerine gerekli yasal korumaların sağlanamaması durumunda, halkınanonim şirketlere güveni sarsılabilecek, bunun sonucunda sermaye piyasasınıngelişmesi olumsuz yönde etkilenecektir.Bununla birlikte, azınlığın ve münferit pay sahiplerinin korunması amacıyla genişyetkiler verilmesi, anonim şirket genel kurullarında çoğunluğun karar alma imkanlarını,yönetim ve teşebbüs serbestisini sınırlayarak şirketi işlemez durumu düşürebilir ve budurum da bir çoğu aile şirketi durumunda olan anonim şirketlerin halka açılmalarınıolumsuz yönde etkileyebilir. Bundan dolayı, son derece hassas olan azınlık ve çoğunlukpay sahipleri arasındaki menfaat dengesinin adaletli bir şekilde oluşturulması amacıyladüzenlemelere gidilmesi gerekmektedir.Türk sermaye piyasasında son yıllarda yaşanan gelişmelerin artarak devamettirilebilmesi için gelişmiş ülkelerde azınlık pay sahiplerine tanınan haklarınincelenmesinden elde edilen sonuçlar çerçevesinde ve azınlık pay sahiplerininhaklarının kullanılmasında engel olan etkenler dikkate alınarak, halka açık anonimşirketlerde azınlıkta kalan pay sahiplerine tanınan hakların sayısı artırılarakkuvvetlendirilmeli, söz konusu hakların kullanımları kolaylaştırıcı çözümlere gidilmeli,azınlık pay sahiplerinin bu hakları bilinçli olarak kullanabilmelerini olanak sağlayacakyeterli bilgilendirmeler yapılmalıdır. Azınlık haklarında etkinlik sağlanması durumunda,anonim şirketler küçük pay sahipleri açısından tasarruflarını değerlendirebilecekleriuygun bir alternatif yatırım kaynağı olacaktır ve bu durum sermaye piyasalarınıngelişmesine ve iktisadi kalkınmaya olumlu etkilerde bulunacaktır.


KAYNAKÇA

ADAOĞLU, Cahit, "Yasal Düzenlemelerin İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)Şirketlerinin Temettü Politikalarına Etkisi", İMKB Dergisi, Cilt:3 Sayı:11,Temmuz-Ağustos-Eylül 1999, ss. 1-15.

AYTAÇ, Zühtü; SAK, Güven, "Corporate Governance Assessment: The Turkish EquityMarket", March 2000, pp. 49-58.

BATIR, Sevilay, “Anonim Şirketlerde Pay Sahipleri ile Şirket Arasındaki Menfaatİhtilafları ve Çözüm Yolları”, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1992.

BİLGİN, Tevfik, "Halka Açık Şirketlerin Yönetiminde Demokratik Bir Yöntem – BirikimliOy", Activeline Dergisi, Sayı:5, Ağustos 2000, ss. 42-43.

CAMPBELL, Dennis, BUCKLEY Sheila, Protecting Minority Shareholders, KluwerLaw International London-The Hague-Boston, İngiltere, 1996.

DAWSON, I.J., STEPHENSON, I.S., The Protection of Minority Shareholders, TolleyPublishing Company Limited, Surrey, İngiltere, 1993.

DOMANİÇ, Hayri, Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması (TTK Şerhi-II), TemelYayınları, İstanbul, 1988.

FELDMAN, David, MEISEL, Frank, Corporate and Commercial Law: ModernDevelopments, Lloyd’s of London Press Ltd., İngiltere, 1996.

İZMİRLİ, Yadigar, “Türk Anonim Şirketler Hukukunda Azınlık Hakları ve AzınlığınKorunması”, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi),Ankara, 1985.

KAYAR, İsmail, “Anonim Şirketlerde Azınlık Hakları”, (Marmara Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1989.

KENDİGELEN, Dr. Abuzer, Anonim Ortaklık Payı Üzerinde İntifa Hakkı, Beta YayımDağıtım A.Ş., İstanbul, Eylül 1994.

KENDİGELEN, Doç. Dr. Abuzer, Anonim Ortaklıkta Yönetime Katılma Haklarındaİmtiyaz, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, Aralık 1999.

KONURALP, Aynur, “Halka Açık Anonim Şirketlerde Küçük Pay Sahibinin (Yatırımcının)Korunması”, (Sermaye Piyasası Kurulu, Araştırma Raporu), Ankara, Nisan1988.

KUMKALE, Rüknettin, Sermaye Şirketleri (Holding – Anonim – Limited) Rehberi,Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul, Mart 2000.

KÜÇÜKSÖZEN, Cemal, Sermaye Piyasasında Yatırımcının Korunması: TürkSermaye Piyasasının Bu Açıdan Değerlendirilmesi, Sermaye PiyasasıKurulu, Ankara, Mayıs 1999.


MANAVGAT, Dr. Çağlar, Aleni Pay Alım Teklifi (Tender Offer – Takeover Bid),Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara, Mart 1997.

MENGÜTÜRK, Muhsin, "Sermaye Piyasası Kanunu’na Getirilen Yenilikler", İMKBDergisi, Cilt:3 Sayı:12, Ekim-Kasım-Aralık 1999, ss. 37-46.

MOROĞLU, Prof. Dr. Erdoğan, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda OySözleşmeleri, Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara, Eylül 1996.

NOMER, N. Füsun, Anonim Ortaklıkta Oydan Yoksun Paylar, Beta Yayım DağıtımA.Ş., İstanbul, Ocak 1994.

ÖZKORKUT, Korkut, Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulu Kararlarının İptali,Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara, Haziran 1996.

Sermaye Piyasası Kurulu, Haftalık Bülten, 5 Mayıs 2000, ss. 7-8.STECHER, Matthias W., Protection of Minority Shareholders, Kluwer Law

International London-The Hague-Boston and International Association ofYoung Lawyers, İngiltere, 1997.

SUMER, Ayşe, “Anonim Ortaklıklarda Azınlık Haklarının Korunması ve AnonimOrtaklığın Haklı Nedenle Feshi”, (Marmara Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Doktora Tezi), İstanbul, 1990.

ŞENER, Oruç Hami, “Anonim Ortaklıklarda Azınlık Hakları, Özellikle Özel DenetçiAtanmasını İsteme Hakkı”, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1990.

TANÖR, Reha, Türk Sermaye Piyasası - Taraflar, 1. Cilt, Beta Basım Yayım DağıtımA.Ş., İstanbul, Ağustos 1999.

TEKİNALP, Prof. Dr. Ünal, “Otuz Yıllık Uygulamanın Işığında Azınlık Hakları Sistemininve Uygulamasının Değerlendirilmesi”, Türk Ticaret Kanunu’nun 30. YılıSemineri, Yayın No: 1988-32, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul, 1988, ss.229-254.

TEMİR, Bahşayiş, Menkul Kıymetler ve Borsalarla İlgili Avrupa TopluluğuDüzenlemeleri (Direktifler – Direktif Teklifleri – Ortak Tavırlar), SermayePiyasası Kurulu, Ankara, Ağustos 1997.

UÇAR, Salter, Hukukumuzda Yönetim Kurulu ve Denetçiler ile Sorumluluk Halleri,Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul, Mart 1994.

ÜNSAL, Gürsel, “Anonim Şirketlerde Menfaat Grupları, Pay Sahiplerine Tanınan Haklarve Özellikle Azınlık Hakları”, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1990.

XUEREB, Peter G., The Rihgts of Shareholders, BSP Professional Books, Oxford,İngiltere, 1989.

YILDIZ, Yrd. Doç Dr. Şükrü, Anonim Ortaklıkta Yeni Pay Alma Hakkı, Beta YayımDağıtım A.Ş., İstanbul, Eylül 1996.


İ Ç İ N D E K İ L E R

I. GİRİŞ ....................................................................................................................................................... 1

II. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................................... 31. Azınlık ve Çoğunluk Kavramı ..................................................................................................................... 32. Anonim Şirkette Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Çoğunluğun Hakları .............................................. 43. Azınlık Hakları Kavramı ve Tanımı ............................................................................................................ 54. Azınlık Haklarının Özellikleri ..................................................................................................................... 75. Azınlık Haklarının Kullanılması İle İlgili Genel Şartlar.......................................................................... 76. Azınlık Haklarının, Pay Sahiplerinin Benzer Haklarından Farklılıkları ............................................. 8

6.1. Azınlık Haklarının Bireysel Haklardan Farkı......................................................................................... 86.2. Azınlık Haklarının Müktesep Haklardan Farkı...................................................................................... 96.3. Azınlık Haklarının İmtiyazlı Pay Sahiplerinin Haklarından Farkı ....................................................... 9

7. Azınlık Haklarının Gruplandırılması.......................................................................................................... 9

III. TÜRK TİCARET KANUNU’NDA AZINLIK HAKLARI........................................................................ 101. Olumsuz Azınlık Hakları: ........................................................................................................................... 10

1.1. Ağırlaştırılmış Yetersayı (Mevsuf Çoğunluk – Nitelikli Yetersayı) Halleri.............................. 101.2. Kuruluştan Dolayı Sorumlu Olanların Sulh ve İbralarını Engelleme....................................... 11

2. Olumlu Azınlık Hakları .............................................................................................................................. 122.1. Yönetim Kurulu (ve Denetçiler) Aleyhine Sorumluluk Davası Açılmasını Talep Hakkı...... 13

2.1.1. Yönetim Kurulu Üyeleri Hakkında Sorumluluk Davasının Şartları........................................... 132.1.2. Azınlık Kararına Rağmen Dava Açılmamasının Müeyyidesi .................................................... 142.1.3. Sorumluluk Davasının Kaybedilmesi Halinde Azınlığın Sorumluluğu ..................................... 142.1.4. Azınlığın Karşılaştığı Sorunlar ...................................................................................................... 142.1.5. Azınlığın Denetçiler Aleyhine Dava Açma Yetkisi ...................................................................... 15

2.2. Özel Denetçi Tayinini Talep Hakkı .................................................................................................. 152.2.1. Özel Denetçi Tayininde Gerekli Şartlar ....................................................................................... 162.2.2. Genel Kurulda Özel Denetçi Tayini .............................................................................................. 172.2.3. Mahkemede Özel Denetçi Tayini.................................................................................................. 182.2.4. Özel Denetçinin Görevi ve Sonuçları ........................................................................................... 18

2.3. Denetçilere Şikayet Hakkı ................................................................................................................. 192.3.1. Denetçilere Şikayette Bulunmanın Şartları ................................................................................. 192.3.2. Denetçilerin İnceleme Yükümlüğü ve Sonuçları......................................................................... 20

2.4. Genel Kurulu Olağanüstü Toplantıya Davet Ettirme ve Gündeme Madde Ekletme Hakkı202.4.1. Yönetim Kurulundan Talepte Bulunma ........................................................................................ 212.4.2. Denetçilerden Talepte Bulunma ................................................................................................... 212.4.3. Mahkemeye Müracaat.................................................................................................................... 222.4.4. AzınlığınGenel Kurulu OlağanüstüToplantıya Çağırması veyaGündemeMadde Ekletmesi 23

2.5. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi Talebi ................................................................................. 232.5.1. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi Talebinin Kullanılması .................................................... 232.5.2. Tehiri Talep Edilebilecek Gündem Maddeleri ............................................................................. 242.5.3. Tehir Talebinin Şekli ....................................................................................................................... 242.5.4. Bilanço Görüşmelerinin Ertelenmesi Talebinin Sonuçları......................................................... 24

3. Anonim Şirketlerde Haklı Nedenle Fesih ............................................................................................. 25

IV. SERMAYE PİYASASI KANUNU’NDA AZINLIK HAKLARI .............................................................. 261. Genel Olarak ............................................................................................................................................. 262. Kayıtlı Sermaye Sisteminde Azınlığın Dava Açma Hakkının Genişletilmesi ............................ 273. Zorunlu Pay Alım Teklifi Düzenlenmesi ............................................................................................. 294. Birikimli Oy ................................................................................................................................................ 305. Ağırlaştırılmış Yetersayı Hallerinin Hafifletilmesi............................................................................ 326. Özel Denetçi Tayinini Talep Hakkı’nın SPKn karşısındaki durumu ............................................ 33


V. GELİŞMİŞ ÜLKE KANUNLARINDA AZINLIK HAKLARI ................................................................. 341. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ........................................................................................................ 37

1.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Kullanımı.............................................................................................. 371.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma Hakkı ............................................................................................ 371.3. Gündeme Konu Koydurma Hakkı ........................................................................................................ 381.4. Bağımsız Denetim Talep Etme Hakkı ................................................................................................. 381.5. Bilgi Alma Hakkı ..................................................................................................................................... 381.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları ...................................................................................................... 38

1.6.1. Sermaye Artırımlarına Katılma Hakkı .......................................................................................... 381.6.2. Kar Payı veya Diğer Dağıtılanları Talep Etme Hakkı................................................................. 39

1.7. Türev Hareketler..................................................................................................................................... 391.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda Belirli Korumalar ............... 39

2. İNGİLTERE ................................................................................................................................................... 402.1. Çoğunluk ilkesinin ve Mahkemenin Takdir Yetkisi ........................................................................... 40

2.1.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Kullanımı ...................................................................................... 402.1.2. Mahkemenin Takdir Yetkisi ........................................................................................................... 40

2.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma Hakkı ............................................................................................ 402.3. Gündeme Madde Koydurma Hakları................................................................................................... 412.4. Bağımsız Denetimi Talep Etme Hakkı ................................................................................................ 412.5. Bilgi Alma Hakkı ..................................................................................................................................... 412.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları ...................................................................................................... 41

2.6.1. Sermaye Artırımlarına Katılma Hakkı .......................................................................................... 412.6.2. Kar Payı ve Diğer Dağıtılanları Talep Etme Hakkı..................................................................... 42


3. ALMANYA..................................................................................................................................................... 433.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Kullanımı.............................................................................................. 433.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma ve Gündeme Madde Koydurma Hakkı.................................... 433.3. Bağımsız Denetim Talep Etme Hakkı ................................................................................................. 443.4. Bilgi Alma Hakkı ..................................................................................................................................... 443.5. Sermaye Artırımları ve Dağılımları ...................................................................................................... 44


3.6. Türev Hareketler..................................................................................................................................... 453.7. Şirketin Tasfiyesini Talep Hakkı ........................................................................................................... 453.8. Bir Şirket, Diğer Bir Şirket Tarafından Kontrol Edilmesi Durumunda Belirli Korumalar ............... 45

4. FRANSA ........................................................................................................................................................ 464.1. Çoğunluk İlkesinin Anlamı ve Kullanımı.............................................................................................. 464.2. Genel Kurulu Toplantıya Çağırma Hakkı ............................................................................................ 474.3. Gündeme Konu Koydurma Hakkı ........................................................................................................ 474.4. Bağımsız Denetim Talep Etme Hakkı ................................................................................................. 474.5. Bilgi Alma Hakkı ..................................................................................................................................... 484.6. Sermaye Artırımları ve Dağılımları ...................................................................................................... 48



VI. SONUÇ ............................................................................................................................................... 50

KAYNAKÇA............................................................................................................................................. 54

azınlık hakları konusunda türk ticaret kanunu ve sermaye ...azınlık hakları konusunda türk...

Documents