B. Kaczyńska

Miasto stołeczne Warszawa(1954-1956)Ochrona Zabytków 10/1 (36), 55-62

1957

MIASTO STOŁECZNE WARSZAW A (1954— 1956) *

K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w u r b a ­n i s t y c z n y c h i b u d o w n i c t w a iii i e s z к а I 11 e g o

W 1954 r. rozpoczęto zabudowę tzw. „La­tawca” — tj. części „ 0 s i S t a n i s ł a w o w ­s k i e j ” między pl. Zbawiciela a pl. Na Ro/drożu. W prawdzie zamierzano zachować osiemnastowieczną kompozycję urbanistyczną, jednak dość przypadkowe usytuowanie bloków mieszkalnych zamiast podkreślić — za ta i ło czy­telność układu „Latawca” . Projektow ane zam­knięcie „Osi Stanis ławowskiej” m onum enta l­nym gm achem Teatru Wojska Polsk iego przy­n iosło W arszawie największą stratę od chwili zakończenia działań wojennych. Bez wiedzy konserwatora błyskawicznie rozebrano Z a- m e k U j a z d o w s k i , aby na jego miejscu wznieść budynek teatru.

Tradycje Ujazdowa, sięgające XII w„ są znacznie starsze od początków Zamku Kró­lewskiego. Ujazdów był ko lejno siedzibą ka. M azowieckich, Bony, Wazów, Lubomirskich i St. Augusta. W ielokrotne przebudowy doko­nywane przez licznych artystów, m. in. Tre- vaiia, Tylm ana, Merliniego, Schroegera, Za­wadzkiego stworzyły bryłę m onum enta lną , cha­rakterystyczną dla polskiej architektury zam ­kowej (ryc. 62).

Zachowany w dość dobrym stanie uzyskał z chwilą zburzenia Zamku K rólewskiego tym większą wartość.

Obecnie zaniechano budowy teatru. Zamek jednak już nie istnieje.

W tym samym roku decyzją ministra skre­ślono z rejestru zabytków i rozebrano k o ś ­c i ó ł i k l a s z t o r K a n o n i c z e k na ul. Senatorskiej 18. W zniesiony w 1722 r. juko kaplica i klasztor jezu itów , oddany ka- uoniczkom w 1815 r„ przebudowany został w 1817 r. przez Aignera. B udynek ten si lnie zniszczony w 1944 r. zabezpieczono staraniem AZ BOS i U K w latach 1945— 48.

Decyzja rozbiórki zapadła przed og łoszeniem w yników konkursu SARP na rozwiązanie urba­nistyczne pl. Teatralnego i Bankowego. Konkurs len przyniósł dość ogóln ikowe rozwiązanie obu placów, pozostawiając jednak prawie n iezm ie­niony układ zabytkowy. Na pl. T e a t r a 1- II y ni zrezygnow ano z rekonstrukcji pó łnocnej pierzei, otwierając dość ryzykownie daleką p erspektyw ę na Teatr z trasy W— Z. Prześwit len, ograniczony z jednej strony pałacem Blan­ka, wymagał zamknięcia od strony ul. B ie lań­skiej bryłą zbliżoną w ogólnych proporcjach do skali pałacyku. Przewidywano rekonstrukcje budynku aignerowskiego wzgl. zaprojektowa-

* 1’ n r . S p r a w o z d a n i * : z a o k r e s w c z e ś n i e j s z y „ O e l i r ./ a b . “ . 19Л.Ч, n r 2 3. s t r . j:>7.

55

Ryc. 59. Warszawa — pl. Teatralny. Widok od strony Teatru W ielkiego. Stan sprzed 1939 r. Ryc. 60. Rynek Nowego Miasta — fragment

pierzei południowej (1956).

Ryc. 61. Ul. Świętojańska —- widok od Za­piecka (1956)

Ryc. 62. Zamek Ujazdowski — widok od id. Czerniakowskiej (1946)

nie nowego, zbliżonego w skali. Istniejące b u ­dynki zabytkowe Biblioteki Załuskich i K a­mienicy na Gotubskiem zostały przez p ro jek ­tantów włączone do ogólnej koncepcj i za­budowy (ryc. 59).

Rozwiązanie pl. B a n k o w e g o n aw iązu­je do dawnego układu. Projektuje się na w y­sokości al. Świerczewskiego mocną bryłę bu ­dynku w ielopiętrow ego , stwarzającego rem in i­scencję istniejącego w X IX w. zamknięcia p la ­cu na linii tej ulicy. Przywróci to właśc iwą skałę pl. B ankowego, zagubioną przez nadm ier­ne w ydłużenie go do pałacu M ostowskich.

Problem wprowadzenia komunikacji w ie lo ­poziomowej nie został jeszcze ostatecznie roz­strzygnięty. Wydaje się, źe takie rozwiązanie nie wpłynie ujemnie na zabytkow y charakter placu, który stał się obecnie częścią ważnej arterii komunikacyjnej pó łnoc— południe .

W omawianym okresie prace przy odbudowie T r a k t u S t a r e j W a r s z a w y p rze­sunęły się na N o w e M i a s t o . Zahudowa tej dzielnicy nawiązuje do dawnej zabudowy jedynie w zachowaniu dawnego układu ulic. Architekturę potraktowano sw obodnie — bu­dynki podwryższono o 1 p iętro, wąskie fasady kamieniczek łączono w większe jednoli te e le ­wacje. Na Rynku w prowadzono podcienia . R o z ­wiązanie przestrzenne R ynku przez skasowa­nie zabudowań dawnego ratusza zm ieniło ska­lę całości stwarzając zbyt obszerne wnętrze.

W 1956 r. oddane zostały do użytku w y ­konane przez DBOR Wschód budynki przy Rynku N ow ego Miasta (ryc. 60) i ulicach F re ­ta, Koźlej , Now om iejsk iej , K rzywym K ole , M o­stowej, Koście lnej, Świętojańskiej (ryc. 61) , Przyrynku, oraz na stronie parzystej Szero­kiego i Wąskiego Dunaju.

Dekoracja malarska Nowego Miasta jest na­dal ośrodkiem żywych dyskusji. K onserwator protestował przeciwko w'prowadzeniu po l ichro­mii zacierających skalę i proporcje budynków i wykazujących zupełną odrębność stylową. Projekt m alowide ł Nowom iejsk ich uzyskał jed­nak aprobatę władz naczelnych.

Konkurs na Z a m e k , rozwiązanie zabudo- w’y pl. Zanikowego, Podwala i Powiśla zapo­czątkował okres prac przygotowawczych, na podstawie których w roku przyszłym rozpocz­nie się odbudowa tych ostatnich fragmentów Traktu Starej Warszawy.

Rekonstrukcja Zamku Królewskiego przez pracownię prof. J. Bogusławskiego przew idzia­na jest w latach późniejszych.

Ryc. 63 i 64. Pałac w Wilanowie — widok fa ­sady i sypialnia króla podczas prac konserw a­

torskich (1956).

56

Władze miejskie utrzymują nadal zamiar utworzenia na odcinku Powiśla nowo i staro miejskiego ciągu zieleni. Przeznaczono na razie do odbudowy nieparzystą stronę ul. Brzozo­wej. Poza niel icznymi spichrzami i budynkiem Prochowni tereny Powiśla nie otrzymają in­nej zabudowy.

P iz y projekcie odbudow y k a m i e n i c z e k na K a n o n i i przyjęto zasadę wiernej re­konstrukcji e lewacji. Wnętrza ze względu na zwiększenie pow ierzchni mieszkalnej prawdo­podobnie zostaną po łączone w większe zespo­ły (l ikwidacja zbędnych klatek schodow ych) .

Projekt odbudowy pin, pierzei pl. Z a m k o ­w e g o nie wprowadza nowych e lem entów do dawnej zabudowy. Jedyn ie narożnik pl. Zam­kowy— Podwale zostanie opracowany odm ien­nie. Tworzyć on będzie zam knięcie ciągu m u­rów' obronnych. W skali nawiązuje on do archi­tektury X VIII w., prześwity w partii dolnej uwidocznią wątek murów w topionych w budy­nek. Podwójna linia murów obronnych na od ­cinku brama P oboc zn a— Pl. Zamkowy tworzyć będzie zam knięcie Starego Miasta od strony Podw'ala. Zachowane m in y po zabiegach k on ­serwatorskich otrzymają oprawTę zieleni. Lek­kie obniżenie gruntu ukazujące dolne partie murów stworzy reminiscencję fosy.

Z całością dzielnicy zabytkowej wiąże się powstałe w' b. roku zagadnienie reklam neon o­

wych. Władze miejskie dążą do wprowadzenia neonów' przede wszystkim na Starym Mieście i Krakowskim Przedmieściu . Urząd K onserwa­torski obawiając się zagubienia detali architek­tury zabytkowej przez silne światło i widoczne w dzień konstrukcje zezw'ala jedynie na stoso­wanie reklam neonowych za szybą wystawową.

K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a r e p r e z e n t a c y j n e g o

Zakończono odbudowę p a ł a c u B r a n i c - k i c h na Podwalu i p a 1 3 с u M ł o d z i e ­j o w s к i с h na Miodowej. F inansowało te prace Min. Szkolnictwa Wyższego, użytkownik obu budynków.

P a ł a c O s t r o w s k i c h na Tamce, siedziba Tow. Im. F. Chopina, został oddany do użytku chociaż stale przeprowadza się tam sze­reg prac oraz wykańcza schody zewnętrzne i taras.

Od rozbiórki uratowano p a ł a c y k J a ­c o b s o n ó w ul. Leszno 25, zachowany w dość dobrym stanie. Posiada on jedyną w Warszawie autentyczną dekorację wnętrz z końca X V III w. Pałacyk ten został włączony w' nowoczesną zabudowę A le i Świerczewskiego wielkimi blokami mieszkalnymi.

I>7

Кус. 6Г> i 66. Warszawa — katedra św. Jana. Widok prezbiterium z nawy głównej . Stanz 194Ö i 1956 r.

Ryc. 67. Warszawa — Kośció ł N.M. Panny na N ow ym Mieście. U zupełniony łuk gotycki

w ścianie międzynawowej (1956).

P a I a c w K r ó l i k a r n i otrzymał kopu­lę i stolarkę zewnętrzną. Prace f inansowane przez U.K. (wykonała Spółdzielnia Syrena) zo ­stały przerwane z powodu braku użytkownika. W pałacu mieszczą się czasowo pracownie rzeź­biarskie członków ZPAP.

PKZ przystąpiły do odbudowy na własne p o­mieszczenie zachodniego skrzydła p a ł a c u

Ryc. 68. Kośció ł N. M. Panny — zbrojenie słupa że lbetowego wewnątrz fi laru nawy półn.

(1956).

B l a n k a . W bieżącym roku zakończone zo­stanie krycie dachu.

Trwają prace przy elewacjach i we wnę­trzach korpusu głównego p a ł a c u R a c z y ń ­s k i c h , w siedzibie ASP *. Pracami objęto również dziedzin iec i ogrodzenie. Podobne pra­ce przeprowadza się również w p a ł a c u K r a s i ń s k i c h .

Uchwała Rady Państwa o odbudow ie pałacu na Wodzie w Ł a z ie n k a ch 2, pałacu w Wilano­wie i pałacu Krasińskich zapoczątkowała w 1954 nowy etap prac przy odbudowie i kon­serwacji tych obiektów.

Część sal parterowych p a ł a c u Ł a z i e n ­k o w s k i e g o otrzymała dekorację sztuka- torsko-rzeźbiarską. W przyszłym roku projek­tuje się rozpoczęcie prac w pomieszczeniach 1 piętra . Zachowane kafle „ D e lf ty ” stanowiące okładzinę ścian w sali Bachusa i w Łazience są obecnie oczyszczane i sklejane. Zostaną one użyte do wyłożenia ścian Łazienki. Przeprowa­dza się również szczegółową inwentaryzację za­chowanych fragmentów dekoracj i i w yposaże­nia wnętrz przechowywanych w lapidarium w pawilonie zachodnim (ryc. 62).

Prace w ykończeniow e w T e a t r z e S t a ­n i s ł a w o w s k i m w Starej Pom arańczam i wT Łazienkach trwają nadał. Na widowni pro­wadzi się prace stolarskie i malarskie. Decyzja w sprawie sposobu likwidacji stałego łuszczenia się farby klejowej na pilastracli zostanie p o ­wzięta w najbliższym czasie. Montuje się no­woczesne urządzenia sceniczne. Zachowana apa­ratura sceniczna z końca XVIII w. pozostanie na miejscu, nie będzie jednak przeznaczona do użytku. Część oranżerii przerobiono na foyer na 1 piętrze, utrzymując nowopowstałe po­mieszczenie w jednolitym sty lowo charakterze z całością teatru. Prace finansuje Urząd Rady Ministrów.

Prace w p a ł a c u W i l a n o w s k i m przy­niosły szereg niespodzianek. Poza odkryciem siedemnastowiecznych malowideł dokonano ba­dań dolnych partii murów korpusu głównego i skrzydeł pałacu. P ozw oliło to na ustalenie zakresu i chronologii rozbudowy pałacu od czasów dworu Milanowskich do XIX w. U zy­skane dane zmienia dotychczasowe poglądy na kształtowanie się bryły pałacu. W trakcie prac okazało się, że stan zachowania pałacu jest znacznie gorszy, niż zdołano ro ustalić uprzed­nio. Odkrycie malowideł, uniemożliwiające um ieszczenie klatki schodowej w dotych­czasowym miejscu, i katastrofalny stan murów i stropów spowodowały konieczność wprowadzenia zmian do projektu i planu prac.

1 P r a c e w y k o n y w a n e w p a ła c a c h w a r s z aw s k ic h pr zez P r a c o w n ie k o n s e r w a c j i Z a b y t k ó w , dzia ł w y k o n a w s tw a z o ­s ta ły o m ó w io n e w a r t y k u l e W. T e r l e c k i e g o . Rok p r a c y r o b ó t b u d o w ł a n o - k o n s e r w a t o r s k i c b P r a c o w n i K o n ­se rw a c j i Zaby tków '. , ,O c h r o n a Z a b y t k ó w “ , 1956, n r 3. s t r . 151. t

2 P a t r z J . D ą b r o w s k i , P a ł a c na o d z ie w 1 ?«- z i e u k a r h . , . O c h r o n a Z a b y t k ó w “ 1956, n r 3. s tr . 158.

58

Tkaniny stanowiące obicia części sal parte­rowych poddano zabiegom konserwatorskim; na miejscu dokonano również konserwacji ma­lowideł na p lafon ie galerii otwartej. Do pra­cowni PKZ przewiez iono p lafon z Jutrzenką, panneaux z gabinetu króla i królowej, tonda /. p lafonu biblioteki króla, plafony z sypialni króla i królowej, a także dwa zespoły cennej grafiki japońskiej (X V III w.) z p ierwszego p i ę ­tra prawego skrzydła.

Postępują naprzód prace przy budowie no ­woprojektowanej części T e a t r u W i e l k i e ­g o od strony pl. Saskiego. W partii środko­wej fasady od pl. Teatralnego postanowiono

zastosować l icówkę z p iaskowca. Również w ka­mieniu przekuwa się fryz Malińskiego z porty­ku i tympanon.

Odbudowano na szkolę podstawową daw­ny p a ł a c S a p i e h ó w z X V III w., prze­budowany na koszary przy ul. Zakroczym­skiej 6.

K o n s e r w a c j a a r c h i t e k t u r y s a k r a l n e j

W k a t e d r z e św. J a n a zakończono bu­dowę szczytu now oprojektow anego (przez J. Zachwatowicza). We w nętrzu ułożono po­sadzkę marmurową, osadzono nową kratę w wejściu z kruchty, instaluje się organy. Po- l iptyk Śląski z końca X V w. (z Muzeum N a ­rodowego w Warszawie) ustawiony w prezbi­terium podniósł walory wnętrza (ryc. 65 i 66).

Zakończono odbudow ę fasady k o ś c i o ł a J e z u i t ó w . Prace we wnętrzu trwają. Za­mierza się rekonstruować wieżę.

Wnętrze k o ś c i o ł a św. J a c k a na ul. Freta otrzymało dekorację sk lepień. Zachowa­ne fragmenty dekoracji żeber sk lepiennycli p o ­zwoli ły na wierne odtw orzenie s iedem nasto­wiecznego wyglądu sk lep ien ia . W prezbiterium usunięto d z iew iętnastow ieczne gipsowe s top ­ki. Zewnętrzne prace tynkarskie zakończono. O dsłonięto całą fasadę kościoła, usuwając póź­niejszą dobudówkę. Uzupełn iono rzeźbę w ka­mieniu św. D om inika ze zwieńczenia. W b ie ­żącym roku przystąpiono do konserwacji zew ­nętrznej okładziny p iaskowcowej kaplicy K o ­towskich wznies ionej przez Tylmana z C am e­ren.

Odnowienie fasad i remont dekoracji rzeź­biarskiej w narzucie i w kamieniu przeprowa­dzono w kościołach: G arnizonowym na ul. D łu­giej, W izytek, K arm elitów , Sakramentek oraz Kamedułów na Bie lanach (ryc. 69— 71).

Omawiane prace w ykonane zostały z kredy­tów Naczelnej Rady O dbudowy Warszawy oraz użytkowników.

W k o ś c i e l e NMP. na Nowym Mieście trwają prace nad zabezpieczeniem konstrukcji budynku. Dom urowano usunięte w XIX w. skarpy na fasadzie, zakłada się konstrukcję że lbetową we w nętrzu f ilarów gotyckich i wo-

Г>9

Ryc. 69. Warszawa — Kośció ł Wizytek. Gzyms II kondygnacji fasady po konserwacji (1956).

kół ich fundamentów. Cały kośció ł ujęty zo­stał w ramownicę żelbetową. R ów noleg le pro­wadzone badania wątku gotyckiego pozwoliły na rekonstrukcję łuków i filarów' międzynawo-

Ryc. 7 0 . Kościół Wizytek — scena N a w ied ze ­nia ( fragment) w niszy na zwieńczeniu fasady.

Stan po konserwacji .

Ryc. 71. Warszawa — Kośció ł Garnizonowy w czasie prac konserwatorskich (1956).

wych. Prace te prowadzone systemem gospo­darczym f inansowane вц częściowo przez U.K. od 1955 r. (ryc. 67 i 68).

Rozpoczęto prace przy budynku K a t a ­k u m b na cmentarzu Powązkowskim . Zmur­szałą część murów trzeba było w ym ienić , prze- murować sk lepienia, pokryć nowym dachem. Rozbite tablice skleja się ze starannie odszu­kanych fragmentów. Prace prowadzone są sy­stemem gospodarczym przez Zarząd Cmenta­rza.

K o n s e r w a c j a b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e g o

Na zlecenie U.K. Pracownie Konserwacji Zabytków dokonały pomiarów drewnianych d w o r k ó w z przełomu X V I II /X IX w. w T а г с h o in i n i e i W у с z ó ł к а с h .

Ryc. 72. Warszawa — pałac Łazienkowski. Ł a­zienka — rekonstruowana dekoracja plafonu z widocznym autentycznym fragmentem (1956).

K o n s e r w a c j a z a ł o ż e ń o g r o d o ­w y c h

W 1956 r. rozpoczęto realizację parku m iej ­skiego na skarpie m okotowskie j. O g r ó d przy p a ł a c u S z u s t r a został w łączony do terenów parkowych. Swobodny układ z ie­leni i śc ieżek parku harmonizuje z rom antycz­nym charakterem dolnej partii ogrodu pa ła ­cowego. W części górnej założenie nawiązuje do osiemnastowiecznej kompozycji ogrodu użytkowego.

W 1954 r. rozebrano budynek ogrodowy w dolnej części ogrodu. Pałacyk i domek Mau- rytański przewidziane są do odbudow y z chwilą znalezienia użytkownika. Los p ozosta­łych silnie zniszczonych zabudowań ogrod o­wych przy pałacu Szustra nie został jeszcze rozstrzygnięty .

K o n s e r w a c j a z a b y t k ó w r u ­c h o m y c h

W 1954 r. wśród obiektów przeznaczonych do konserwacji przeważają r ę k o p i s y i g r a f i k a . Zabezpieczeniu poddano ręko­pisy Żeromskiego, Norwida, ryciny P iranesie- go, plany i rysunki z Gabinetu Rycin U .W . tzw. „Delineację Hiża” i akwarele Vogla.

M a l a r s t w o reprezentowały dwa p o r tre ­ty z Muzeum Historycznego.

W kamienicy Szlichtingów (Rynek St. Mia­sta 34) * spod warstwy przem alówek XVIII i XlX w. wydobyto p o l i c h r o m i ę z X VII w. Dekoracja malarska obejmuje pro­fi lowane belki, przebiegając po nich sk ośn y­mi pasami w kolorze czarnym, czerw onym i białym oraz pola kasetonów, gdzie na n ie ­b ieskim t le 4 czerwone trójkąty stykają się wierzchołkami. Na polu jednego kasetonu p o ­zostawiono dekorację późniejszą ze w zględów dydaktycznych (pom ieszczenie należy do Mu­zeum H istorycznego).

Znalezione w kryptach katedry trzy frag ­m enty s t r o j u ks. Mazowieckich zostały za­bezpieczone. Mimo znacznych uszkodzeń wzór tkanin jest czyte lny i daje się łatwo z id en ty ­f ikować ze wzorem szat książąt z portretu nieznanego malarza (w zbiorach Muz. H is to ­rycznego).

Powyższe prace zostały wykonane przez od­powiednie działy PKZ. Strój Adama Parzniew- skiego, starosty brodnickiego i dworzanina Anny Wazówny (zni. 1614 r.) , również zna le ­ziony w Katedrze, został zabezpieczony stara­niem władz koście lnych. Płaszcz, czapka, ka f ­tan, bufiaste spodnie i nawet pończochy za­chowały krój i e lastyczność materia łu. Jedynie kolor uległ rozkładowi. Niezwykle cenny ten

3 P a t r z K . D ą b r o w s k i , K o n s e r w a c ja p o l i c h r o m i i w a r s z aw s k ic h . „ O c h r . Z a b y t k ó w . “ , 1953, n r 2 —3, s t r . 132; K. D ą b r o w s k i i St . Ż a r y n , P o l i c h r o m o ­wan y s t ro p k a s e t o n o w y w k a m i e n ic y w a r s z a w s k ie j R y ­nek St. M ia s ta 34. „ O c h r . Z a b . “ , 1955, n r 2 s t r . 116

60

Ryc. 73 i 74. M a d o n n a z D z ie c ią tk ie m z kośc io ła M. B. L o re ta ń s k ie j na P ra d z e . S ta np rzed i po k o n se rw ac j i .

z a b y te k w ład ze kośc ie ln e w ypożyczyły do e kspozyc j i Muz. H is to ry c z n e m u .

W 1955 r. z a k o ń cz o n o k o n se rw a c ję m a lo w i­de ł i s z tu k a t e r i i w kośc ie le św. B o n i faceg o na C z e rn iak o w ie . P ra c ę tę p ro w a d z o n ą sys tem em g o sp o d a rc z y m w y k o n a l i R. P o l i to w sk i i T. R o ­m anow sk i . P o d o k o n a n iu zab iegów k o n se rw a ­to r s k ic h um ieszczono z p o w ro te m w kościele t r y p ty k ( o p ła k iw a n ie C h ry s tu s a ) p rz y p i sy w a ­ny w a r sz ta to w i Q . Metsisa .

P o l ic h ro m ia go ty ck a w k a m ie n ic y R y n e k St. M iasta 20, zos ta ła p o n o w n ie zabezp ieczona p rzez P K Z 4 p rzed s ta ły m o sy p y w an iem się. Do p ra c o w n i m a la r sk ie j P K Z p r z e k a z a n o n ie ­zw ykle r z a d k ą na t e r e n i e W arsz aw y po zn i ­s z czen iach w o je n n y c h r zeźb ę g o ty ck ą z k o ń c a

4 P a t r z K . D ą b r o w a k i , K o n s e r w a c ja p o l i c h r o m i i w a r s z aw s k ic h . „ O c h r . Z a b . “ , 1953, n r 2— 3, etr . 132; J, S t a r z y ń s k a . F r a g m e n t y g o ty ck ie na S t a ry m Mieśc ie . „ O c h r . Z ab.44, 1948. nr 3—4, etr . 128.

XV w. Je s t to M a d o n n a z D zie s ią tk iem z koś- ciola MB. L o re ta ń s k ie j , p o ch o d ząc a p r a w d o ­p o d o b n ie z w a r s z t a tu m azow ieck iego . W r . L. zak o ń c z o n o p r a c e k o n se rw a to r s k ie , k t ó r e poza z ab ez p ie czen iem d re w n a od owadów o d s ło n i ­ły d o b rz e zach o w a n ą a u te n ty c z n ą po l ich ro m ię . P e łn e w d z ięk u rysy i s u b te ln a gam a k o lo ­rów p o d n io s ły w alo ry a r ty s ty c z n e te j p ię k n e j rzeźby . Na m ie jsce m e ta lo w e j X X w. k o ro n y i b e r ła , zby t c iężk ich d la rzeźby d o ro b io n o d r e w n ia n e w o p a rc iu o s tud ia rzeźb g o ty c ­k ich 5 (ryc. 73 i 74) . H. M a ń k o w sk a-Z a w ad zk a p r z e p ro w a d z i ła k o n se rw a c ję ob razu W ił lm at ia (C hrys tus na K rzyżu) z kośc io ła p a u l in ó w .

St. K o m o ro w s k i d o k o n u ją c k o n se rw a c j i o b r a ­zu św. F ra n c i s z k a (X V II w.) z kośc io ła F r a n ­c iszkanów o ds łon i ł spod w ars tw y p r z e m a ló w e k z ło te t ło o bo g a ty m w zorze i f r a g m e n t ludnego

5 P r a c e f i n a n s o w a n e były częśc iowo p rzez U. K.

61

miasta. Podobne odkrycie spodziewane jest przy konserwacji analogicznego obrazu św. Antoniego.

Akcja ochrony obiektów zabytkowych w cen­tra lach zbiórek złomu przyniosła do II kw ar­tału 56 r. 121 kg przedmiotów srebrnych i po ­nad 415 g. przedmiotów złotych, przekazanych Muzeum. Poza bogato reprezentowanymi n u ­mizmatami ocalono b. rzadkie i ciekawe sre­bra warszawskie, polskie, obce i wschodnie.

Wywóz za granicę objął w omawianym okre ­sie ponad 330 spraw i ponad 1000 przedm io­tów. Przeważały prace malarskie o niskim po ­ziomie artystycznym, często były to prace ama­torskie. Zatrzymano w k ra ju 26 obiektów za­bytkowych. Między innymi XV II w. sztych francuski, 2 p o r t re ty — Witkiewicza (W itka­cego) oraz cykl po rt re tów rodzinnych od X V III do XIX w. w tym 2 po rt re ty Al. Koku- lara.

W latach 1954— 56 dokonano rejestracji 257 przedmiotów zabytkowych, wśród k tórych na uwagę zasługują — szkic A. Gierymskiego do „ trum ny chłopskiej” i wiele przedmiotów wschodnich (tkaniny, porcelana, rzeźby, broń itp.). Zakończono re jestrację nagrobków i ep i­tafiów w Katedrze, kościele św. Jacka, Pau l i ­nów i Sakramentek.

B. K a c zy ń s k a

ODKRYCIA I BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA TERENIE MIASTA WARSZAWY W LATACH 1954— 56.

C z e r n i a k ó w , ul. Okrężna. W czasie ro ­bót kanalizacyjnych przy ulicy Okrężnej, m ię­dzy domami nr 78 i 101 na tra f iono na dwa groby kultu ry łużyckiej, zabezpieczone przez właścicielkę domu n r 78 — ob. Jakucuk . O d­kryte groby stanowią dalszy dowód istnienia w tym rejonie dość rozległego cmentarzyska k u l tu ry łużyckiej, wyeksplorowanego częścio­wo badaniami Roela w roku 1935.

T a r g ó w e k , ul. ks. Janusza. Z ramienia CZMiOZ kontynuowano prace archeologiczne na stanowisku odkrytym w roku 3953. Badania wykazały istnienie trzech faz osadniczych na tym stanowisku: I — osada ku l tu ry łużyckiej z III— IV okresu epoki brązu, II — cm enta­rzysko ku l tu ry grobów kloszowych, III — ze­spół dwóch dyinarek z wczesnego okresu wpły­wów rzymskich.

Duża waga odkryć dokonanych w czasie prac ratowniczych na Targówku — polega na stwierdzeniu po raz pierwszy na lewym brzegu Wisły osadnictwa łużyckiego z III okresu epo­ki brązu oraz na odkryciu najs tarszych dyrna- rek na terenie Mazowsza. Z odkryciem tych prymitywnych pieców hutniczych łączy się ró ­wnież rewelacyjne stwierdzenie używania w pierwotnym hutnic twie topnika , ułatwia jące­go wytapianie żelaza z rudy. Zastosowany w odkrytych piecach topnik zalegał dno dy-

marki 12 centymetrową warstwą przepalonego wapienia.

W i l a n ó w , p a rk pałacowy. W październ i­ku 1955 roku dokonano odkrycia dość roz le ­głego cmentarzyska szkieletowego z X I I—Х1П wieku. Badania prowadzone wspólnie przez CZMiOZ oraz K a ted rę Antropologii Uniwersy­te tu Warszawskiego doprowadziły do rozkopa­nia 16 grobów, bogato wyposażonych w p rzed ­mioty metalowe L

G r o c h ó w , ul. Górnicza 24. Na posesji A. S. Zuzankiewiczów został znaleziony w kwietn iu 1956 r. jeden grób ku l tu ry grobów kloszowych. Można przypuszczać, że mamy tu do czynienia z peryferiami cmentarzyska tej samej ku ltu ry , k tórego jądro zostało przeba­dane w latach dwudziestych przez Wł. An to ­niewicza i Z. Podkowińską. Cmentarzysko ч у - eksplorowane przez wymienionych badaczy le ­ży w pobliżu ulicy Górniczej.

K o m i s j a B a d a ń Dawnej Waiszawy prowadziła również prace archeologiczne, k tó ­re miały na celu wyjaśnienie stosunków osad­niczych na terenie Starego i Nowego Miasta w Warszawie oraz określenie najs tarszych faz osadniczych na terenie późniejszej Warszawy. Badania odbywały się w licznych punktach Starego i Nowego Miasta (ul. Piwna 9 i 33, Szeroki Dunaj 9, re jon kościoła św. Jerzego, kościoła Najświętszej Marii Panny , Koźla 5. F re ta 51, Rybaki itd.) Badania doprowadziły do odkrycia średniowiecznej warstwy osadni­czej z XIV wieku na Starym Mieście i z p rze ­łomu wieków XIV i XV na Nowym Mieście. Poszukiwania osadnictwa przedlokacyjnego na Nowyin Mieście dały wynik negatywny. W yko­py zlokalizowane przy walach staromiejskich pozwoliły ustalić ich czas powstania na pocz. wieku XIV. Wyniki prac Komisji B. D. W. zo­stały opublikowane w licznych artykułach i osobnych w y daw nic tw ach2.

A . K e m p i s t y

ODKRYTA DEKORACJA MALARSKA W KRAKOW IE W KAMIENICY PRZY UL. ŚW. MARKA 24.

Odkrycie i konserwacja XVI w. dekoracji malarskiej fasady krakowskiego domu przy ul. św. Marka 24, należącego do Muzeum Histo­rycznego Miasta Krakowa — należy do cieka­wych i cennych. Prace prowadzone są przez konserwatorów P.P. Pracownie Konserwacji Za­

1 D o k ł a d n e w y n ik i b a d a ń z o s ta ły o p u b l ik o w a n e p rzez T. P i ę t k ę i L. K u n i c k ą , „ W i a d o m o ś c i Arche olo* p i t z ' i e " , t . X X I I I , z. IV.

2 Sz k ice S t a r o m ie j s k i e , W a rs z a w a 1955 , A. Ś w i e- c l i o w s k a , O n a jd a w n ie j s z e j W a rs z a w i e w świe tl e d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń a r c h e o lo g ic z n y c h . „ W ia d o m o śc i A r c h e o lo g i c z n e “ , t . X X I I ; Z. T o m a s z e w s k i , M ury o b r o n n e ś re d n i o w i e c z n e j W a rs z a w y . „ T y g o d n i k D e m o ­k r a t y c z n y “ , 1954, n r 19, s t r . 8; Z. T o m a s z e w s k i , B a d a n i a cegły j a k o m e t o d a p o m o c n i c z a p r z y d a t o w a ­n i u o b i e k tó w a r c h e o lo g ic z n y c h . „ Z e s z y t y n a u k o w e P o ­l i t e c h n i k i W a rs z a w s k i e j “ , 1955, n r 11.

62