badanie sytuacji osób niepełnosprawnych na dolnośląskim rynku pracy i edukacji

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1

laboratorium badań społecznych sp. z o.o.

ul. bernardyńska 22 m 3

02-904 warszawa

tel. 602 259 272

www.laborato.pl

laboratorium badań społecznych sp. z o.o. ul. bernardyńska 22 m. 3, 02-904 warszawa, t: +48 22 300 14 59, f: +48 300 15 50 www.laborato.pl, [email protected]


„Badanie sytuacji osób

niepełnosprawnych na dolnośląskim rynku

pracy i edukacji”


2

cele badania i metodologia


3

stworzenie kompleksowej diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy i w zakresie edukacji w województwie dolnośląskim

identyfikacja barier zatrudnienia i edukacji osób niepełnosprawnych

opracowanie rekomendacji/wskazówek dla regionalnej polityki społecznej

Kompleksowość podejścia badawczego - trzy obszary

eksploracji

cele badania


4

na projekt składały się następujące moduły

badawcze….

Analiza danych zastanych

IDI z pracodawcami N=20 FGI z pracodawcami N=2

IDI z niepełnosprawnymi N=20 IDI z przedstawicielami instytucji N=10

CATI z pracodawcami (N=600)

PAPI z niepełnosprawnymi (N=600)

Ankieta z członkami rodzin (N=319)

CATI z instytucjami: Placówki oświatowe(N=120) NGO (N=100) JST (N=70) OPS (N=100)


5

Dolny Śląsk

Edukacja

Praca

Bariery

PO

DS

UM

OW

AN

IE


6

Osoby niepełnosprawne na Dolnym Śląsku


7

383 800 osób niepełnosprawnych 253 599 osób niepełnosprawnych prawnie


8

Głównie osoby powyżej 50 roku życia

W równym stopniu kobiety jak i mężczyźni

Źródło: GUS, Stan zdrowia ludności Polski


9

niepełnosprawni w Polsce


10

niepełnosprawni w województwie dolnośląskim

Źródło: Opracowanie własne, NSP 2002 oraz Urząd Statystyczny we Wrocławiu „Osoby niepełnosprawne w woj. dolnośląskim”.


11

Pobierający renty z tytułu niezdolności do pracy w

województwie dolnośląskim

Źródło: Dane przekazane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych dla województwa dolnośląskiego.


12

osoby niepełnosprawne (jako cała populacja bez rozróżnienia na poszczególne segmenty) na tle innych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (zdefiniowanych w Narodowej Strategii Integracji Społecznej) charakteryzuje średni stopień wykluczenie społecznego.

Na tle innych grup:

Są w dużo gorszej sytuacji na rynku pracy oraz rzadziej podejmują aktywność edukacyjną.

Charakteryzuje je także niższy dobrostan psychiczny.

wykazują natomiast większą aktywność obywatelską oraz rzadziej odczuwają brak oparcia społecznego

Stopień wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych


13

niepełnosprawność w większości przypadków prowadzi

do wykluczenia

Mo

de

l stru

kturaln

y M

od

el

sub

iektyw

ny


14

Glo

ba

ln

y w

sk

aźnik

ja

ko

ści życ

ia


15

wyróżniono następujące segmenty….

Model subiektywny


16

edukacja osób niepełnosprawnych


17

Bycie uczniem, studentem pozostaje na trwałe w świadomości jednostki. Każdy, kto uczestniczy w procesie edukacji, doświadcza różnych doświadczeń edukacyjnych, po jakimś czasie można zapomnieć wzorów matematycznych, czy chemicznych, ale trwale pozostają w umyśle niektóre obrazy – rówieśników, nauczycieli, zdarzeń.

Doświadczenia człowieka związane z kształceniem zabarwione są

pozytywnymi lub negatywnymi emocjami i mają wpływ na to, co osoba myśli o sobie, jaki wykonuje zawód, jakie plany życiowe snuje oraz jak wspomina przeszłość. Doświadczenia zdobywane w trakcie procesu edukacji przyczyniają się do rozwoju jednostki.

Znaczenie edukacji….


18

Osoby niepełnosprawne są gorzej wykształcone niż osoby

sprawne


19

2835 2318

891 849

Po

lsk

a

do

ln

oślą

sk

ie

Studenci na 10 tys. mieszkańców w wieku 15-29 lat

Niepełnosprawni studenci na 10 tys. osób

niepełnosprawnych w wieku 15-29

Szacunki własne: GUS, dane o liczbie studentów w 2009 roku oraz GUS, stan zdrowia ludności Polski 2009


20

W najbliższej przyszłości nie należy spodziewać się radykalnej

zmiany tej sytuacji, chociaż…

Źródło: Rocznik Statystyczny Województw 2011, GUS. Opracowanie własne.


21

… rośnie liczba niepełnosprawnych

studentów

Wzrost o 380% w porównaniu do 325% w skali kraju


22

Jakość i dostępność kształcenia dla osób niepełnosprawnych

Motywacja osób niepełnosprawnych do podejmowania nauki


23

trzy typy edukacji dla niepełnosprawnych


24

Województwo dolnośląskie cechuje najwyższy w kraju odsetek

uczniów ze specjalnymi potrzebami w oddziałach specjalnych


25

Bycie szkołą przyjazną dla osób niepełnosprawnych oznacza uznanie prawa niepełnosprawnych do dokonywania wyborów, decydowania o własnych sprawach, a także korzystania z wszystkich praw przysługujących każdemu studentowi począwszy od prawa do wyboru kierunków kształcenia, skończywszy na prawie do oblania egzaminu!.

Czy szkoły w województwie dolnośląskim są przyjazne dla

osób niepełnosprawnych?


26

47% uczniów nie doświadczyło żadnych problemów wynikających z niepełnosprawności

31% skarży się na problemy z nauką

13% badanych wskazało na złe traktowanie w środowisku szkolnym


27

w 28% placówek, osoby niepełnosprawne traktowane bardziej ulgowo

w 25% placówek, uczeń/student niepełnosprawny nie może uczestniczyć w niektórych zajęciach/imprezach/wydarzeniach

jednie w 13% placówek osoba niepełnosprawna ruchowo może bez problemów i samodzielnie poruszać się po całym terenie szkoły, w kolejnych zaś 11% po większości terenu

37% placówek w ogóle pozostaje niedostępnych dla osób z niepełnosprawnością ruchową.

31% placówek nie pozwala uczniom nagrywać zająć na dyktafon

specjalistyczne dostosowani dla uczniów niewidzących i niesłyszących są bardzo dużą rzadkością


28

Jaki jest stosunek osób niepełnosprawnych do nauki?

w wymiarze

deklaratywnym

TAK

w wymiarze

indywidualnym

NIE


29

8% niepełnosprawnych chce dalej się uczyć lub podjąć naukę 12% bez wahania oraz 15% raczej zgodziłoby się na uczestnictwo w

oferowanym szkoleniu

BARDZO NISKI WSKAŹNIK AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ


30

Wybory edukacyjne osób niepełnosprawnych niezmiernie rzadko determinowane są zainteresowaniami czy też oceną sytuacji na rynku pracy


31

diagnoza sytuacji niepełnosprawnych na rynku pracy


32

Niepełnosprawni

którzy pracują

Firmy, które zatrudniają

niepełnosprawnych

Wskaźnik zatrudnienia dla ludności w wieku pracującym Badanie CATI: z pracodawcami


33

na przestrzeni ostatnich czterech lat zatrudnienie osób niepełnosprawnych na Dolnym Śląsku spada…

Wsk

aźn

ik

zatru

dn

ie

nia

w

wie

ku

p

ro

duk

cyjn

ym


34

wskaźnik zatrudnienia oraz wskaźnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jest jednym z najniższych w kraju…

Źródło: Dane kwartalne z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, GUS, Opracowanie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. IV kwartał 2011


35

Niekorzystana

struktura

zatrudnienia

dodatkowo…

Niekorzystana

struktura osób

pracujących

Zdecydowana

większość

niepracujących

to osoby bierne

zawodowo, które

nigdy nie

pracowały


36

miejsce na rynku pracy znajdują w większości jedynie osoby de facto pełnosprawne - „renciści”, osoby z nieznacznymi tylko ograniczeniami sprawności, którzy w ten sposób dorabiają do swoich budżetów domowych. Poza rynkiem pracy pozostaje natomiast przeważająca grupa osób rzeczywiście niepełnosprawnych. Osoby ze znaczny stopniem niepełnosprawności w 89%

nigdy nie pracowały.

Jedynie 9% pracujących osób niepełnosprawnych to osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, 11% to osoby niepełnosprawne od urodzenia.


37

nabycie niepełnosprawności wiąże się z pogorszeniem

sytuacji zawodowej, niższymi zarobkami i gorszymi warunkami

zatrudnienia

38% podpisuje umowę na czas nieokreślony

Miesięczne wynagrodzenie osób niepełnosprawnych kształtuje się na raczej niskim poziomie (poniżej średniej krajowej). Nieco ponad połowa pracujących zadeklarowała dochód netto na poziomie do 1,5 tys. złotych (53%), w tym co trzeci badany wskazał na przedział 1-1,5 tys. zł (34%). 23% pracujących uzyskuje wynagrodzenie pomiędzy 1,5 a 2 tys. zł

osoby niepełnosprawne wykazują małą mobilność na rynku pracy – średni czas zatrudnienia 5,7 roku, dla osób ze znacznym stopniem 17,3 lat

W strukturze zatrudnienia osób niepełnosprawnych dominują zawody wymagające niskich kwalifikacji, cieszące się małym prestiżem i niskimi dochodami


38

grupa zawodowa % pracujących niepełno-sprawnych

% ogółu pracujących wg GUS w Polsce

przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 3% 7% specjaliści 2% 17% technicy i inny średni personel 9% 12% pracownicy biurowi 8% 7%

pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 18% 12%

robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 12% 16%

operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 4% 10%

pracownicy przy pracach prostych 30% 8% rolnicy - 12%

Źródło: Badanie PAPI z osobami niepełnosprawnymi. Rocznik statystyczny pracy, GUS, Warszawa 2010. Pominięto wskazania poniżej 5%.

Stanowiska na których pracują osoby niepełnosprawne..


39

na rynku pracy wciąż obecne są „niechlubne” praktyki związane z

zatrudnianiem osób niepełnosprawnych..

Poszukiwanie zatrudnienia

Początki w nowej firmie

Warunki zatrudnienia

Problemy w pracy

Ponad połowa poszukuje pracy dłużej niż rok, a 29% - dłużej niż 2 lata

10% - musiało przestać pracować 9% - nie respektowano uprawnień 8% - wypłacano tylko część wynagrodzenia 7% - musiało zmienić pracę

8% - skarży się na brak zrozumienia i niechęć 6% - było nadmiernie kontrolowanych 5% - było źle traktowanych

17% - proponowano zatrudnienie bez umowy 11% - musiało podjęć pracę poniżej kwalifikacji


40

Rynek pracy wobec osób niepełnosprawnych


41

Dominująca większość (86%) pracodawców nigdy nie

zatrudniała osób niepełnosprawnych.

grono pracodawców

zatrudniających osoby

niepełnosprawne jest bardzo

małe (11%),


42

Jedynie co dziesiąty pracodawca z terenu Dolnego Śląska

zatrudnia 6% i więcej niepełnosprawnych pracowników

jedna trzecia (33%) przedsiębiorstw zobligowanych do wpłat

na PFRON (zatrudniających powyżej 25 pracowników) nie

zatrudnia osób niepełnosprawnych.

ustawowy próg zatrudnienia wypełnia jedynie 41%

pracodawców.

STRUKTURA ZATRUDNIENIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH

65% zatrudnionych w firmach powyżej 25 pracowników

47% zatrudnionych w zakładach pracy chronionej

73% miejsc pracy to: handel i naprawa pojazdów (31%), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (23%) miejsc pracy, oraz produkcja i przemysł – (19%)


43

Pomimo dużej liczby podmiotów gospodarczych, niewiele z nich korzysta

z SODIR, średnio 3,3 na 1000 firm (w Polsce ponad 4)


44

Warto zauważyć, jak nieproporcjonalnie rozkładają się pracodawcy i

pracownicy niepełnosprawni pomiędzy otwarty i chroniony rynek

pracy. Wśród pracodawców zarejestrowanych w SODiR tylko 9%

prowadzi ZPCh, choć jednocześnie w ZPCh zatrudnienie znalazło 68%

zarejestrowanych w systemie pracowników. W przypadku Dolnego

Śląska proporcje te są jeszcze bardziej niekorzystne – 11%

zarejestrowanych w systemie ZPCh, tworzy 82% wszystkich miejsc

pracy dla niepełnosprawnych


45

Bariery aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych


46

małe duże

Jakie są możliwości zwiększania

zatrudnienia osób

niepełnosprawnych na rynku pracy

w województwie dolnośląskim?


47

Czy osoby niepełnosprawne chcą

pracować?

Czy pracodawcy chcą zatrudniać

osoby niepełnosprawne?

NIE NIE

TAK NIE

NIE NIE

NIE

NIE

TAK


48

PRACODAWCY

NIEPEŁNOSPRAWNI

NIEZATRUDNIAJĄCY

NIEPRACUJĄCY


49

Czy chce Pan(i) pracować/dalej

pracować?

Gdyby dziś zaoferowano Panu(i) pracę,

to czy podjął(ęła)by się jej Pan(i)?


50

zatrudnienie niepełnosprawnego w

przeważającej liczbie przedsiębiorstw

jest wynikiem przypadku i inicjatywy

osoby niepełnosprawnej niż

przemyślanej decyzji…

Na

jczę

stsza

o

ko

lic

zn

ośc

i

zatru

dn

ie

nia

o

so

by

nie

pe

łn

osp

ra

wn

ej


51

Ze zrealizowanych badań wyłania się obraz pracodawców

niezatrudniających dotychczas osób niepełnosprawnych jako grupy

zupełnie niezorientowanej w tej problematyce

W przeważającej większości pracodawcy ci, nigdy nie myśleli o

możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych, nie wyrażają

takiej gotowości, chęci i potrzeby,

65% nigdy nie rozważało opcji zatrudnienia niepełnosprawnego pracownika, jedynie

73% nie zamierza zatrudniać osób niepełnosprawnych


52

zwrócić należy uwagę na szczególnie trudną sytuację

na rynku pracy, w jakiej znajdują się osoby ze

znaczną utratą sprawności


53

pracownicy biurowi ogółem księgowy pracownicy administracyjni i sekretarze

biura zarządu sprzedawca programista aplikacji grafik komputerowy pracownicy przy pracach prostych ogółem sekretarka kontroler rozliczeń pieniężnych operator aplikacji komputerowych

Pracodawcy dopuszczają możliwość zatrudnienia

niepełnosprawnych na stanowiskach, na których

osoby niepełnosprawne obecnie rzadziej znajdują

zatrudnienie


54


55

Aktywność zawodowa ON

Osoby niepełnospra

wne i ich najbliższe otoczenie

Rynek pracy

Otoczenie społeczne i systemowe

Umieć, chcieć, móc


56

Obiektywny stan zdrowia oraz jego subiektywna samoocena

Uwarunkowania psychologiczne

Opinie na temat pracy zawodowej

Kapitał kulturowy

Pochodzenie społeczne i bariery związane z możliwościami gospodarstwa domowego

Wykształcenie i kwalifikacje

bariery leżące po stronie

osób niepełnosprawnych

Badanie dla PFRON: wyjaśniają 34%-44% zmienności


57

Rodziny osób biernych zawodowo w większości

(60%) sprzeciwią się podjęciu aktywności

zawodowej przez osobę niepełnosprawną

obserwujemy bardzo dużą zgodność (współczynnik korelacji R Pearsona = 0,67) postaw rodzin oraz samych niepełnosprawnych w zakresie aktywności zawodowej.

Jedynie w 14% przypadków, opinie i motywacje osób niepełnosprawnych i ich rodzin nie pokrywały się – nieco częstsze były sytuacje, w których to rodzina optowała za pracą, a sprzeciwiała jej się osoba niepełnosprawna (9%), niż odwrotnie (5%)


58

Brak wiedzy


59

Jedynie 11% pracodawców ocenia swoją wiedzę w tym zakresie jako

dobrą

40% pracodawców nie potrafi spontanicznie wskazać nawet na

ogólnym poziomie żadnej korzyści związanej z zatrudnieniem

niepełnosprawnych

49% nie potrafi wymienić żadnego instrumentu wspierającego

zatrudnienie ON.

Pracodawcy bardzo niewiele

wiedzą na temat

zatrudniania osób

niepełnosprawnych


60

Badanie pozwoliło zidentyfikować cztery główne sposoby myślenia, które powstrzymują przed zatrudnieniem osób niepełnosprawnych…

Myślenie w kategoriach kosztów finansowych

Myślenie w kategoriach kosztów administracyjnych

Myślenie w kategoriach wydajności pracy:

Myślenie w kategoriach kosztów organizacyjnych


61

istniejące mechanizmy wspierające zatrudnienie osób

niepełnosprawnych dla zdecydowanej większości

pracodawców nie są wystarczającym motywatorem do

zatrudnienia osób niepełnosprawnych

Realność powyższych deklaracji zdecydowanie podważać może jednak

brak zainteresowania pracodawców innymi niż finansowe formami

wsparcia


62

nie istnieje jeden, zdefiniowany typ

przedsiębiorcy zatrudniającego osoby

niepełnosprawne…

Model zarządzania

Specjalizacja stanowisk pracy

Zadaniowy vs wydajnościowy

system pracy

Dbałość o wizerunek

Kompetencje administracyjne

Zastępowalność miejsc pracy

Pozycja finansowa

Nowoczesność vs tradycyjność

Kontakt z osobami niepełnosprawnymi


63

bariery systemowe

słabość instytucjonalna sektora publicznego i pozarządowego

brak stabilności prawodawstwa, które postrzegane jest jako

niejasne i skomplikowane

System orzecznictwa oraz ubezpieczeń społecznych


64

O aktywności osoby niepełnosprawnej na rynku pracy częściej

decydują lekarze orzecznicy, niż same osoby niepełnosprawne

Częsty jest sposób myślenia o osobach ze znacznym stopniem

niepełnosprawności jako o niezdolnych do pracy

Obowiązujące prawodawstwo prowadzi wprost do pułapki rentowej


65

przeważająca większość firm nie miała kontaktu z bezpośrednią informacją, ani zachętą dotyczącą zatrudnienia niepełnosprawnych. roli tej nie wypełniają ani Powiatowe Urzędy Pracy, ani też organizacje pozarządowe (odpowiednio jedynie 7% i 5% firm deklaruje, iż tego typu instytucje bezpośrednio zachęcały do zatrudnienia niepełnosprawnych).

Aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych nie wspiera także

nieoceniona w działaniach promocyjnych tzw. „poczta pantoflowa”. Pracodawcy nie rozmawiają, ani też tym bardziej nie zachęcają siebie nawzajem do zatrudnienia niepełnosprawnych.


66

Rekomendacje i podsumowanie


67

Wysoki odsetek osób niepełnosprawnych

Bardzo wysoki udział kształcenia specjalnego

Niski poziom aktywności zawodowej osób

niepełnoprawnych

Niewielu pracodawców zatrudniających osoby

niepełnosprawne

Niska gotowość niepełnosprawnych do podejmowania

aktywności zawodowej czy edukacyjnej

GŁÓWNE WNIOSKI


68

IMPAS

impas sytuacja, w której nie można kontynuować (posuwać

naprzód; rozwijać) działania (pracy, twórczości; rokowań) bez

nowych impulsów (środków, sił; pomysłów; ustępstw); przenośnie.

ślepa uliczka; bicie młodszą z posiadanych kart w przewidywaniu,

że przeciwnik nie ma czym jej przebić.

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego


69

świadomość wagi aktywizacji osób niepełnosprawnych jest bardzo

powierzchowna, iluzoryczna, wynika po prostu z poprawności

politycznej. Postawa ta nie została zinternalizowana przez żadnego z

uczestników systemu.

Dualizm postaw pracodawców i niepełnosprawnych

Działania podejmowane na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych są często wymuszone, nieprzemyślane, powierzchowne oraz stereotypowe: Streotypizacja osób niepełnosprawnych, traktowanie

grupy jako jednorodnej Pomijanie grup „trudnych” Koncentrowanie sia na ochotnikach i osobach

„bezrobotnych”


70

Przyjęty w najnowszej nowelizacji (kolejnej już z rzędu) Ustawy

o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób

niepełnosprawnych kierunek zmian trafi na zupełnie

nieprzygotowany do tego grunt.

Dofinansowania do zatrudnienia osób niepełnosprawnych nie są

skutecznym instrumentem zmiany.

kompleksowość

Wszyscy uczestnicy systemu

Różne typy działań

Wszystkie typy barier


71

Budowa skutecznych instrumentów aktywizacji zawodowej osób biernych

zawodowo

Rozwój współpracy publiczno – pozarządowej na rzecz aktywizacji

zawodowej osób niepełnosprawnych.

Tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych - zwiększenie wiedzy wśród pracodawców na temat korzyści

wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych

Niwelowania znaczenia podstawowych barier systemowych

Rekomendacje


72

• Działania systemowe – Zwiększenie dostępności placówek edukacyjnych – Weryfikacja dostępnych i planowanych instrumentów wsparcia pod

kątem ich skuteczności (szkolenia i kompleksowe projekty) – Poprawa jakości i skuteczności pośrednictwa pracy dla osób

niepełnosprawnych – Udrożnienie systemu aktywizacji osób niepełnosprawnych poprzez

odbudowanie drogi WTZ – ZAZ – chroniony lub otwarty rynek pracy – Identyfikacja grup szczególnie narażonych na wykluczenie z działań

aktywizacyjnych – rozbudzenie świadomości problemu aktywności zawodowej osób

niepełnosprawnych wśród władz powiatowych i gminnych – Facylitacja współpracy między instytucji – powołanie instytucji zajmującej się aktywizacją zawodową osób

niepełnosprawnych/zmiany organizacyjne w ramach funkcjonujących instytucji

Rekomendacje


73

• Działania informacyjno-promocyjne

– prowadzenie kampanii informacyjnych promujących zatrudnianie osób niepełnosprawnych • Wydajny pracownik, Dla którego w każdej firmie jest miejsce pracy, którego warto

zatrudnić

– Przełamywanie stereotypizacji w myśleniu i działaniu wobec niepełnosprawnych

• Działania aktywizujące osoby niepełnosprawne – doradztwo zawodowe/edukacyjne dla niepełnosprawnych i ich rodzin – wsparcie psychologiczne dla niepełnosprawnych i ich rodzin – Edukacja i kształcenie w wymiarze kwalifikacji zawodowych i kompetencji

miękkich – koncentracja działań na osobach biernych zawodowo i edukacyjnie – Dywersyfikacja działań w odniesieniu do różnych grup i problemów

• Likwidacja barier architektonicznych, transportowych i komunikacyjnych

Rekomendacje


74

Dziękujemy za uwagę Zapraszamy do lektury raportu z badań….

badanie sytuacji osób niepełnosprawnych na dolnośląskim rynku pracy i edukacji

Education