BEÄNH HO GAØ

TS.Nguyeãn Duy Phong

Boä moân Nhieãm - ÑHYD Tp.HCM

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 2

Muïc tieâu hoïc taäp:

„Sau khi hoïc xong baøi naøy, hoïc vieân coù theå:

2. Neâu ñöôïc caùc yeáu toá dòch teã cuûa beänh Ho gaø.

3. Moâ taû ñöôïc caùc bieåu hieän laâm saøng theå ñieån hình

cuûa beänh.

4. Lyù giaûi ñöôïc caùc keát quaû xeùt nghieäm chaån ñoaùn.

5. Neâu ñöôïc nguyeân taéc ñieàu trò beänh Ho gaø vaø caùc

bieán chöùng.

6. Trình baøy ñöôïc caùc bieän phaùp phoøng choáng beänh

Ho gaø.

1. Neâu ñöôïc caùc ñaëc ñieåm cuûa vi khuaån gaây beänh Ho

gaø.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 3

DAØN BAØI

„ 1. Ñaïi cöông

2. Taùc nhaân gaây beänh

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø

4. Cô cheá sinh beänh.

5. Beänh caûnh laâm saøng

6. Chaån ñoaùn vaø chaån ñoaùn phaân bieät

7. Nguyeân taéc ñieàu trò

9. Phoøng ngöøa beänh Ho gaø

8. Caùc bieán chöùng cuûa beänh Ho gaø

1. Ñaïi cöông:

+ Beänh nhieãm truøng caáp tính ôû ñöôøng HH do vi khuaån

Bordetella pertussis vaø Bordetella parapertussis gaây ra.

+ Ñaëc ñieåm laâm saøng chính laø côn ho ñaëc tröng keøm

nhieàu bieán chöùng vaø taêng Lympho trong maùu ngoaïi bieân.

+ Hieän nay, tæ leä maéc beänh giaûm nhôø

chöông trình tieâm chuûng môû roäng

nhöng tæ leä töû vong coøn cao, nhaát laø ôû

löùa tuoåi sô sinh.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 5

2. Taùc nhaân gaây beänh(1):

Bordetella pertussis

Gram (-), hình que

+ Bordetella pertussis ( do Bordet-Gengou, naêm 1900). Khoaûng

5% tröôøng hôïp do B. parapertussis gaây ra (beänh caûnh LS nheï).

+ B. pertussis: hình que ngaén, ñaàu troøn, Gr(-) (0,5-1m),

hieáu khí, ñöùng rieâng hoaëc töøng ñoâi, khoâng di ñoäng.

Nhuoäm vôùi xanh Toluidin hoaëc Methylen blue, baét maøu

ñaäm ôû hai ñaàu nhö quaû chuøy.

B. Pertussis döôùi kính

hieån vi ñieän töû

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 6

2. Taùc nhaân gaây beänh(2):

+ Vi khuaån moïc deã ôû moâi tröôøng Bordet-Gengou hoaëc

moâi tröôøng coù chöùa: chaát ñeäm, muoái khoaùng, acide amines

vaø yeáu toá phaùt trieån (Nicotinamide).

+ B. pertussis tieát ra ñoäc toá PT (pertussis toxin) goàm nhieàu

hoaït chaát ñoäc tính cuûa vi khuaån nhö:

haemaglutinin laøm gia taêng Lympho baøo (LPF :

lymphocytosis promoting factor)

yeáu toá nhaïy caûm vôùi histamine ( HSF: histamine

sensitizing factor ) côn ho ñaëc tröng cuûa beänh.

Ngöng keát toá FHA (filamentous hemagglutinin) vi

khuaån gaén keát vaøo caùc loâng mao cuûa teá baøo bieåu moâ

ñöôøng hoâ haáp.

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø (1)ø:

+ Phaân boá: khaép nôi treân theá giôùi, khoaûng 60 trieäu cas/naêm,

trong ñoù coù khoaûng 600.000 - 1.000.000 cas töû vong .

+ ÔÛ VN, nhôøchöông trình tieâm chuûng môû roäng, tæ leä beänh

giaûm nhieàu. Taïi BV Beänh Nhieät Ñôùi, soá cas nhaäp vieän 1992-1993:

0 cas ; 1994: 13 cas vaø naêm 1996: 1 cas.

+ Dòch ho gaø xaûy ra quanh naêm, theo chu kyø 3-5 naêm.

+ Ngöôøi laø nguoàn beänh duy nhaát: ngöôøi beänh, ngöôøi khoâng

trieäïu chöùng mang vi khuaån taïm thôøi do tieáp xuùc (khoâng coù

ngöôøi laønh mang truøng).

+ Beänh laây lan raát deã daøng: ngöôøi beänh ho vi khuaån

trong caùc haït nöôùc mieáng li ti, nhaát laø tôû thôøi kyø khôûi phaùt.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 8

3. Caùc ñaëc ñieåm dòch teã cuûa beänh Ho gaø (2)ø:

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 9

4. Cô cheá sinh beänh (1):

Ñoäc toá cuûa B.pertussis gaén vaøo maøng teá baøo

+ Vi khuaån xaâm nhaäp qua ñöôøng hoâ haáp gaén keát vaøo teá

baøo bieåu moâ coù tieâm mao cuûa ñöôøng HH nhôø caùc yeáu toá

FHA, LPF, hemagglutinins, Fimbriae hoaëc pili, hairlike....Taïi

ñaây vi khuaån sinh saûn vaø gaây toån thöông nieâm maïc ñöôøng

HH taïo ra côn ho.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 10

4. Cô cheá sinh beänh (2):

+ Cô cheá côn ho ñaëc bieät cuûa beänh vaãn

chöa roõ: Vai troø cuûa ñoäc toá ho gaø?

Treû em ñöôïc chuûng ngöøa coù tæ leä maéc

beänh naëng ít hôn 80-90% so vôùi nhoùm

khoâng chuûng ngöøa:

Ñoäc toá teá baøo khí quaûn (tracheal cytotoxin ), ñoäc toá

hoaïi töû bieåu bì ...taøn phaù cô cheá laøm saïch ñöôøøng hoâ haáp

cuûa caùc tieâm mao vaø taïo ra côn ho ñaëc bieät cuûa beänh.

Ñoäc toá ho gaø ñoùng vai troø trong vieäc xuaát hieän caùc

trieäu chöùng toaøn thaân cuûa beänh.

5. Beänh caûnh laâm saøng (1): 4 thôøi kyø

5.1- UÛ beänh: 5-20 ngaøy, trung bình 7-10

ngaøy. Thôøi kyø naøy khoâng trieäu chöùng.

5.2- Khôûi phaùt: (thôøi kyø vieâm long ñöôøng HH: 1-2

tuaàn. Thôøi kyø naøy tæ leä phaân laäp vi khuaån cao nhaát. Bieåu

hieän LS: tr/ch vieâm long ñöôøng HH vaø ho, soát nheï, meät

moûi, chaùn aên, chaûy muõi nöôùc, haét hôi, nuoát ñau.

Khaùm hoïng: hoïng hôi ñoû, haïch haïnh nhaân hôi to.

Coù theå vieâm keát maïc maét nheï.

Ho khan, luùc ñaàu x/h veà ñeâm, töøng côn ngaén côn

daøi hôn vaø nhieàu hôn ban ngaøy. Keøm theo côn ho: noân

oùi nhieàu ñaøm nhôùt. Ho khoâng giaûm vôùi caùc loaïi thuoác giaûm ho.

ÔÛ giai ñoaïn naøy toång traïng beänh nhaân coøn toát.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 12

5. Beänh caûnh laâm saøng (2):

5.3- Toaøn phaùt: thôøi kyø ho côn.Trieäâu chöùng ñieån hình

cuûa thôøi kyø naøy laø côn ho ñaëc bieät vôùi nhieàu bieán chöùng.

Côn ho xuaát hieän baát chôït luùc ñöa beù ñang chôi ,

ñang buù hoaëc xuùc ñoäng nhö quaáy khoùc, sôï haõi.... Côn baét

ñaàu moät traøng daøi ruõ röôïi 15-20 caùi khoâng töï kieàm cheá

ñöôïc. Tieáp theo laø moät tieáng hít saâu nghe “oùt” nhö tieáng

gaø gaùy.

Sau ñoù nhöõng côn ho khaùc noái

tieáp nhau cho ñeán khi beänh nhaân khaïc

ra moät chaát nhôùt maøu traéng gioáng nhö

troøng traéng tröùng côn ho môùi ngöøøng

haún.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 13

5. Beänh caûnh laâm saøng (3):

Trong côn ho treû tím taùi hoaëc maët ñoû, löôõi theø ra, veû

maët bô phôø meät nhoïc,tónh maïch coå noåi roõ keùo daøi khoaûng

1/2 giôø. Sau côn ho beänh nhaân coù theå oùi nhieàu.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 14

5. Beänh caûnh laâm saøng (4):

Thaêm khaùm: mi maét phuø neà, keát maïc maét sung huyeát,

coù theå xuaát huyeát, töû ban ñieåm ôû maët. Phoåi coù theå ran rít

hoaëc ran ngaùy. BN khoâng soát hoaëc soát nheï. Soát do boäi

nhieãm phoåi. Giöõa côn ho BN khoûe suy suïp daàn.

* Chuù yù: - ÔÛÛ treû nhoû côn ho coù theå khoâng ñieån hình. OÙi

möûa ñi keøm vôùi côn ho gôïi yù ñeán beänh ho gaø maëc duø

khoâng keøm theo tieáng “oùt” trong côn ho.

- ÔÛ treû sô sinh khoâng coù côn ho ñieån hình, haàu

nhö chæ tím taùi vaø ngöng thôû.

- ÔÛ ngöôøi lôùn cuõng haàu nhö khoâng coù côn ho

ñieån hình. Ho keùo daøi deã chaån ñoaùn nhaàm vôùi vieâm pheá

quaûn maõn hoaëc do huùt thuoác laù.

5.4- Hoài phuïc: Sau 3-4 tuaàn, côn ho thöa daàn, beänh nhaân

aên uoáng khaù hôn, bôùt noân oùi, toång traïng hoài phuïc daàn.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 15

Caùc xeùt ngheäm (1):

1/ Coâng thöùc maùu.

BC taêng cao 15.000 - 50.000/mm³

maùu vôùi Lympho taêng (50-75%). Tæ leä

Lympho taêng cao nhaát ôû giai ñoaïn ho

côn. ÔÛ ngöôøi lôùn hoaëc ôû treû ñaõ coù mieãn

dòch töøng phaàn vôùi ho gaø tæ leä lympho

taêng ít hôn.

2/ X quang phoåi: ít coù giaù trò chaån ñoaùn. Coù theå thaáy

daáu hieäu vieâm phoåi, xeïp phoåi, roán phoåi ñaäm, hoaëc môø

goùc söôøn hoaønh....

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 16

Caùc xeùt ngheäm (2):

3/ Phaân laäp vi khuaån ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh:

Laáy beänh phaåm baèng caùch cho BN ho vaøo moâi

tröôøng caáy hoaëc duøng que coù chöùa calcium alginate pheát

nhôùt coå hoïng. Moâi tröôøng caáy: Regan-Lowe hoaëc Bordet-

Gengou (chöùa Penicilline, Cephalexine hoaëc Methicilline),

ñeå ôû T = 36C, vi khuaån seõ moïc trong voøng 5-7 ngaøy.

4/ Caùc phöông phaùp mieãn dòch hoïc: Tìm khaùng theå

IgA, IgG, IgM khaùng B. pertussis vaø B. parapertussis baèng

ELISA, khaùng theå huyønh quang tröïc tieáp (FA), keát hôïp boå

theå.... Caùc phöông phaùp naøy ít coù giaù trò chaån ñoaùn.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 17

6. Chaån ñoaùn vaø chaån ñoaùn phaân bieät:

6.1- Chaån ñoaùn: Döïa vaøo caùc yeáu toá:

+ Dòch teã: muøa dòch, chöa chích ngöøa, coù tieáp xuùc

vôùi beänh nhaân.

+ Laâm saøng: côn ho ñaëc tröng.

+ Keát quaû xeùt nghieäm: BC maùu taêng 20.000-

50.000/mm³ trong ñoù L 60% (bt= 19-37%); Caáy phaân laäp

B.pertussis töø pheát hoïng cuûa BN.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 18

6.2- Chaån ñoaùn phaân bieät:

Beänh ho gaø caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi nhöõng

tröôøng hôïp ho keùo daøi treân 14 ngaøy (Ho Gaø khoâng coù nhöõng

daáu hieäu sau: soát, meät moûi hoaëc ñau cô, ngoaïi ban (exanthem), ñau

hoïng, khaøn gioïng, thôû nhanh, khoø kheø vaø phoåi coù ran):

1/ Nhieãm Adenovirus : beänh nhaân thöôøng soát, ho,

ñau hoïng, vieâm keát maïc maét, ñau nhöùc cô, coù khi keøm

theo tieâu chaûy, noân oùi töï nhieân.

2/ Nhieãm Mycoplasma: beänh gaây ra nhöõng côn ho

keùo daøi nhöng thöôøng coù soát, nhöùc ñaàu vaø ran ôû phoåi.

3/ Vieâm phoåi do vi truøng sinh muû: treû thöôøng coù

soát, ho nhieàu daøm ñuïc , thôû nhanh coù khi co keùo, nghe

phoåi coù ran noå, ran ngaùy...

4/ Vieâm hoïng maõn tính: BN thöôøng khoâng soát, ho

khan keùo daøi, coù caûm giaùc nhoät ôû vuøng hoïng tröôùc khi ho.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 19

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (1):

7.1- Saên soùc ñieàu döôõng:

- Traùnh nhöõng yeáu toá kích thích gaây côn ho (aùnh saùng,

tieáng oàn…).

- Cho treû aên nhieàu böõa, ñaày ñuû dinh döôõng, buø nöôùc

ñieän giaûi ñaày ñuû, ñaëc bieät treû ôû oùi nhieàu.

- Thôû O2 trong côn ho, huùt ñaøm nhôùt nhaát laø treû sô sinh.

- Theo doõi saùt hoâ haáp ñeå phaùt hieän daáu hieäu ngöng thôû

ñoät ngoät ôû treû sô sinh hoaëc ôû treû coù beänh saün coù nhö :beänh

tim, beänh cô, beänh ñöôøng hoâ haáp, beänh thaàn kinh bieän

phaùp caáp cöùu kòp thôøi,vì nguy cô töû vong cao.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 20

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (2):

7.2- Ñieàu trò trieäu chöùng:

+ Caùc thuoác ho thoâng thöôøng hoaëc khaùng histamin

khoâng laøm giaûm ñöôïc côn ho vaø taàn soá ho. Giaûm ho baèng

thuoác an thaàn nhö Diazepam 0,3mg/kg/laàn hoaëc

Phenobarbital 3mg/kg/laàn.

+ Corticosteroid nhö Betamethasone 0,075mg/kg/ngaøy

hoaëc Hydrocortisone succinate 30mg/kg/ngaøy coù theå laøm

giaûm soá côn, möùc ñoä naëng vaø thôøi gian cuûa caùc côn ho.

+ Salbutamol (thuoác öùc cheá Beta-adrenergic), hieäu quaû

chöa ñöôïc xaùc ñònh.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 21

7.3- Ñieàu Trò Ñaëc Hieäu:

7. Nguyeân taéc ñieàu trò (3):

+ Erythromycine (ñoä nhaïy cao, ít ñoäc tính, reû tieàn

vaø deã söû duïng): 40- 50mg/kg/ngaøy chia 4 laàn,

toái ña 2g/ ngaøy. Trimethoprim-Sulfamethoxazole:

48mg/kg/ngaøy.

Thôøi gian saïch truøng sau khi söû duïng KS # 5 ngaøy

nhöng phaûi ñieàu trò ñeán 14 ngaøy ñeå traùnh taùi phaùt.

Caùc khaùng sinh khaùc cuõng coù hieäu quaû nhö :

Ampicilline, Amoxicilline, Rifampicine, Chloramphenicol,

Tetracycline, Gentamycine, Streptomycine.

Cephalosporin I vaø II khoâng coù hieäu quaû.

+Globuline mieãn dòch choáng beänh ho gaø: ít hieäu quaû

neân hieän nay khoâng ñöôïc söû duïng roäng raõi.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 22

8. Caùc bieán chöùng (1):

Do boäi nhieãm phoåi vaø haäu quaû cuûa

nhöõng côn ho. Treû beänh Ho Gaø töû vong do

bieán chöùng. Treû caøng nhoû, bieán chöùng caøng

naëng.

8.1- Hoâ haáp:Boäi nhieãm phoåi (thöôøng keøm vieâm tai giöõa) do

S. pneumonia, H. influenzae, S. pyogenes, S. aureus. (khoaûng

20% treû em bò bieán chöùng naøy ) nguyeân nhaân chính gaây töû

vong ôû treû döôùi 3 tuoåi.

Vieâm phoåi naëng do vi khuaån ho gaø thöôøng gaëp ôû treû

chöa coù MD.

Côn ho gaây ra: xeïp phoåi do hít ñaøm, khí pheá thuûng,

traøn khí maøng phoåi do vôõ pheá nang...

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 23

8. Caùc bieán chöùng (2):

8. 2- Thaàn kinh:

+ Vieâm naõo, maøng naõo: hieám gaëp.

+ Co giaät do thieáu O2 naõõo, do xuaát

huyeát naõo - maøng naõo trong côn ho gaây

taêng aùp löïc noäi soï.

+ Chaäm phaùt trieån trí tueä do côn ho

keùo daøi gaây thieáu O2 naõo.

+ Ñieác, muø, caâm.

8.3- Bieán chöùng khaùc:

+ Xuaát huyeát voõng maïc, xuaát huyeát keát maïc maét, töû

ban ñieåm .

+ Sa tröïc traøng, loàng ruoät, thoaùt vò beïn, thoaùt vò roán....

+ Roái loaïn nöôùc, ñieän giaûi , thaêng baèng kieàm toan;

suy dinh döôõng do noân oùi nhieàu.

+ Vieâm loeùt hoïng, loeùt daây haõm löôõi, sa tröïc traøng,

loàng ruoät, thoaùt vò.

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 24

9. Phoøng ngöøa beänh Ho gaø:

9.1- Khoâng ñaëc hieäu: chung cho caùc beänh HH.

9.2- Ñaëc hieäu:

+ Treû em: 03th-3 tuoåi chích ngöøa theo lòch ‟ 3 muõi DTC

0,5 ml TB, caùch nhau 1,5 th, taùi chuûng sau 1,5-2 naêm.

Khoâng chích ngöøa cho treû treân 6 tuoåi.

+ Phaûn öùng phuï: H/C maøng naõo, hoàng ban, thieáu maùu

taùn huyeát, giaûm TC, vieâm naõo…

+ Ñoái vôùi ngöôøi tieáp xuùc: Erythromycine (40-50mg/kg/ngaøy

x 14 ngaøy). Chích ngöøa cho TE döôùi 6 tuoåi.

+ Ñoái vôùi ngöôøi beänh: nhaäp vieän ñeå

ngöøa laây lan (khoù thöïc hieän vì nhieàu

BN coù LS khoâng ñieån hình hoaëc

khoâng coù t/c LS)

3/27/2009 NDP - BM Nhiem 25

Caùm ôn söï chuù yù theo doõi

cuûa caùc baïn!