baØi taÄp lôùp 11 chöông ÑieÄn ly i · coù ph = 3. haõy tính noàng ñoä mol/l cuûa...

BAØI TAÄP Lôùp 11

trang 1

ÑIEÄN LY 1. CHAÁT ÑIEÄN LY laø nhöõng chaát tan trong nöôùc (hay ôû traïng thaùi noùng chaûy) taïo thaønh dung dòch daãn ñöôïc ñieän. Ñoù laø axit tan, bazô tan vaø muoái tan. 2. PHÖÔNG TRÌNH ÑIEÄN LY laø phöông trình bieåu dieãn quaù trình ñieän ly cuûa caùc chaát ñieän ly.

Chaát ñieän ly maïnh bieåu dieãn baèng muõi teân moät chieàu vaø trong phaûn öùng môùi ñöôïc vieát döôùi daïng ion.

Chaát ñieän ly yeáu bieåu dieãn baèng muõi teân hai chieàu, trong phaûn öùng cuøng vôùi chaát khoâng ñieän ly, oxit, keát tuûa, chaát khí vieát döôùi daïng phaân töû.

Caùc ña axit vieát ñieän ly töøng naác, ñoù laø lyù do caùc axit naøy coù theå taïo muoái axit vaø muoái trung hoøa. 3. ÑOÄ ÑIEÄN LY (a) laø tæ soá giöõa soá phaân töû ñaõ ñieän ly ( n’ ) vôùi toång soá phaân töû ban ñaàu ( no ) cuûa noù tan trong dung dòch. 4. AXIT laø nhöõng chaát coù khaû naêng cho H+ 5. DUNG DÒCH AXIT laø dung dòch chöùa H+ hay H3O+ 6. BAZÔ laø chaát coù khaû naêng nhaän H+ 7. DUNG DÒCH BAZÔ laø dung dòch chöùa OH- 8. PHAÛN ÖÙNG AXIT – BAZÔ laø phaûn öùng trong ñoù coù quaù trình cho nhaän H+. Ñeå phaûn öùng xaûy ra thì ít nhaát moät trong hai chaát (axit, bazô) tham gia phaûn öùng phaûi laø chaát maïnh (axit maïnh, bazô maïnh) coøn neáu caû hai chaát tham gia ñieàu yeáu thì phaûi ñieàu tan trong H2O.

NaOH + HCl ¾®¾ NaCl + H2O. (H+ + OH- ¾®¾ H2O)

3HNO3 + Fe(OH)3 ¾®¾ Fe(NO3)3 + 3H2O.

Chöông I


trang 2

(3H+ + Fe(OH)3 ¾®¾ Fe3+ + 3H2O) 9. HIDROXIT LÖÔÕNG TÍNH laø nhöõng hiñroâxit vöøa coù khaû naêng cho vöøa coù khaû naêng nhaän H+ Zn(OH)2 + 2HCl ¾®¾ ZnCl2 + 2H2O.

(Zn(OH)2 + 2H+ ¾®¾ Zn2+ + 2H2O) Zn(OH)2 + 2NaOH ¾®¾ Na2ZnO2 + 2H2O (Zn(OH)2 + 2OH- ¾®¾ ZnO -2

2 + 2H2O) Caùc hiñoâxit thöôøng gaëp vaø daïng oâxit töông öùng cuûa noù

Zn(OH)2 <=> H2ZnO2 (Axit Zincic) Be(OH)2 <=> H2BeO2 (Axit berilic)

Al(OH)3 <=> HAlO2.H2O (Axit aluminic) Cr(OH)3 <=> HCrO2.H2O 10. TRÒ SOÁ pH CUÛA DUNG DÒCH pH = -lg[H+] pOH = -lg[OH-] Baát kyø dung dòch naøo cuõng coù [H+].[OH-] = 10-14. Do ñoù pH + pOH = 14 pH< 7 moâi tröôøng axit, pH > 7 moäi tröôøng bazô, pH = 7 moâi tröôøng trung tính. 11. MUOÁI laø nhöõng hôïp chaát maø phaân töû goàm cation kim loaïi (hay NH4

+ lieân keát vôùi anion goác axit ( coù theå xem muoái laø saûn phaåm cuûa phaûn öùng axit - bazô). 12. DUNG DÒCH MUOÁI laø nhöõng dung dòch coù chöùa cation kim loaïi (NH4

+) vaø anion goác axit. 13. TÍNH AXIT – BAZÔ CUÛA DUNG DÒCH MUOÁI

Muoái cuûa bazô maïnh – axit maïnh; bazô yeáu – axit yeáu (ñoä maïnh yeáu töông ñöông nhau) pH = 7 hay pH » 7.

Muoái cuûa bazô yeáu – axit maïnh dung dòch muoái coù moâi tröôøng axit (pH<7)

Muoái cuûa bazô maïnh – axit yeáu dung dòch muoái coù moâi tröôøng bazô (pH>7) 14. PHAÛN ÖÙNG TRAO ÑOÅI ION laø phaûn öùng trao ñoåi giöõa nhöõng chaát ñieän li trong dung dòch.


trang 3

BaCl2 + H2SO4 ¾®¾ BaSO4 ¯ + 2HCl Ñieàu kieän phaûn öùng laø saûn phaåm taïo thaønh phaûi coù ít nhaát 1 trong ba daáu hieäu taïo keát tuûa, bay hôi hay laø chaát ñieän ly yeáu. 15. TÍNH TAN CUÛA MOÄT SOÁ CHAÁT TRONG H2O

AXIT haàu nhö tan tröø H2SiO3 ¯ BAZÔ chæ coù hidroxit cuûa kim loaïi kieàm (Na,K…) kieàm thoå (Ca

,Ba,Sr..) vaø amoâniac tan. MUOÁI Muoái Nitrat, Muoái Axetat, muoái axit (goác hoùa trò 1), kim loaïi

kieàm, amoâni tan; tröø Li3PO4 khoâng tan, coù maøu vaøng. Muoái sunfat ña soá tan, tröø muoái cuûa Sr, Ba, Pb; Ag, Ca( ít tan ). Muoái clorua, bromua, ioñua ña soá tan tröø muoái cuûa Ag, Pb (nhöng

PbCl2tan khi coù t0, Cu(I), Hg(I), HgBr2, HgI2. Muoái cacbonat, phoâtphat trung tính, hidrophotphat, sunfit: phaàn

lôùn ít tan tröø muoái cuûa kim loaïi kieàm vaø amoni tan nhieàu Muoái sunfua phaàn lôùn khoâng tan, tröø muoái cuûa kim loaïi kieàm,

amoâni, Ba, Ca, Sr tan Muoái chöùa anion AlO2

- , ZnO22- , CrO2

-, BeO22- tan toát.

16. MOÄT SOÁ MUOÁI KHOÂNG TOÀN TAÏI TRONG DUNG DÒCH Töï phaân huûy taïo hiñroâxit vaø axít töông öùng CuCO3, MgS, Al2S3,

Al2(SO3)3, Fe2(CO3)3, (CH3COO)3Fe, Fe2(SiO3)3 CuCO3 + H2O ¾®¾ Cu(OH)2 + CO2 Töï phaân huûy theo cô cheá oxihoùa-khöû CuI2, FeI3, Fe2S3 Fe2S3 ¾®¾ 2FeS + S

17. MAØU CUÛA VAØI CHAÁT (ION) MnO4

- maøu tím; Cu2+ maøu xanh; Fe3+ naâu ñoû; Cr2O72- vaøng cam;

Ag3PO4 vaøng; Li3PO4 vaøng; AgCl traéng, hoùa ñen ngoaøi aùnh saùng; BaSO4 traéng; CaSO4 traéng; PbS ñen; CuS ñen; PbSO4 traéng; Fe2+ traéng xanh (traéng aùnh luïc); Fe(OH)2 traéng xanh, chuyeån thaønh naâu ñoû ngoaøi khoâng khí; Fe(OH)3 naâu ñoû; Cu(OH)2 xanh; Al(OH)3 keo traéng. 18. PHAÛN ÖÙNG THUÛY PHAÂN Chæ coù goác axít trung bình-yeáu, bazô trung bình-yeáu môùi bò thuûy phaân.


trang 4

B1. Vieát phöông trình ñieän ly. B2. Nhaän xeùt xem caùc ion thuoäc loaïi naøo? (axit, bazô, trung tính

hay löôõng tính) B3. Vieát phaûn öùng vôùi H2O (phaûn öùng hai chieàu) taïo ion H+

(H3O+) hay OH-. B4. Keát luaän ñoù laø moâi tröôøng gì? Traû lôøi vì sao? So saùnh pH vôùi

7. VD1. Khi cho maãu giaáy quyø vaøo dd Na2CO3 thì giaáy quyø coù ñoåi

maøu khoâng? (Ta deã daøng nhaän ra, ñaây laø moät bazô) Na2CO3 ¾®¾ 2Na+ + CO3

2-

CO32- + H2O HCO3

- + OH- Trong dung dòch coù OH- , laø moâi tröôøng bazô coù pH > 7 do ñoù laøm quyø tím hoùa xanh.

VD2. So saùnh pH cuûa dung dòch KHS vôùi 7. (Ta nhaän ra ñaây laø chaát löôõng tính) KHS ¾®¾ K+ + HS- HS- + H2O H2S + OH- HS- + H2O S2- + H3O+ Dung dòch coù pH gaàn baèng 7 (xem nhö khoâng laøm ñoåi maøu quyø tím).

VD3. Chöùng minh Na2CO3 laø bazô Na2CO3 + 2HCl ¾®¾ 2NaCl + CO2 + H2O

VD4. Chöùng minh FeCl3 laø moät axít. FeCl3 ¾®¾ Fe3+ + 3Cl- Fe(H2O)3+ + H2O Fe(OH)2+ + H3O+ 19. TRAÄT TÖÏ TÖÔNG ÑOÁI GIÖÕA CAÙC PHAÛN ÖÙNG

Phaûn öùng axit – bazô ( bao goàm caû phaûn öùng trung hoøa).ÑK

Phaûn öùng trao ñoåi ( trao ñoåi ion). ÑK Phaûn öùng oxihoùa – khöû.ÑK 20. NHAÄN XEÙT VAI TROØ MOÄT SOÁ ION TRONG NÖÔÙC Ion goác axit maïnh, bazô maïnh laø trung tính.


trang 5

Ion goác axit hay bazô trung bình yeáu seõ gaây ra tính chaát ngöôïc laïi. CO3

2- laø bazô, NH4+ laø axit.

Löu yù: ion löôõng tính laø nhöõng ion vöøa coù khaû naêng cho vöøa coù khaû naêng nhaän H+. HCO3

- laø ion löôõng tính.

BAØI TAÄP LUYEÄN TAÄP

1. Noàng ñoä cuûa dung dòch laø gì ? Theá naøo laø dung dòch baõo hoøa, quaù baõo hoøa , chöa baõo hoøa ?

2. Söï ñieän ly laø gì ? Ñoä ñieän ly laø gì ? Giôùi haïn cuûa ñoä ñieän ly ? Caùc yeáu toá phuï thuoäc cuûa ñoä ñieän ly.

3. Ñoä pH cuûa dung dòch laø gì ? YÙ nghóa cuûa ñoä pH ? 4. Tính pH cuûa dung dòch bazô yeáu NH3 0,05M giaû söû ñoä ñieän ly

cuûa noù baèng 0,02. 5. Tính ñoä ñieän ly cuûa dung dòch axit HA 0,1M coù pH = 3,0. 6. Tính ñoä ñieän ly cuûa axit axeâtic trong dung dòch 0,01M, neáu trong

500ml dung dòch coù 3,13.1021 haït (phaân töû vaø ion). 7. Pha loaõng 200ml dung dòch Ba(OH)2 vôùi 1,3 lít nöôùc thu ñöôïc

dung dòch coù pH = 12. Tính noàng ñoä mol/l cuûa dung dòch Ba(OH)2 ban ñaàu, bieát raèng Ba(OH)2 phaân ly hoaøn toaøn.

8. Pha loaõng 10ml HCl vôùi nöôùc thaønh 250ml. Dung dòch thu ñöôïc coù pH = 3. Haõy tính noàng ñoä mol/l cuûa HCl tröôùc khi pha loaõng vaø pH cuûa dung dòch ñoù.

9. Cho dung dòch NaOH coù pH = 13 (dung dòch A). a. Caàn pha loaõng dung dòch A bao nhieâu laàn ñeå thu ñöôïc

dung dòch B coù pH =12. b. Cho 1,177gam muoái NH4Cl vaøo 200ml dung dòch B vaø

ñun soâi dung dòch, sau ñoù laøm nguoäi vaø theâm moät ít phenolphtalein vaøo. Hoûi dung dòch coù maøu gì ?

10. Troän 300ml dung dòch HCl 0,05 mol/l vôùi 200ml dung dòch Ba(OH)2 a mol/l thì thu ñöôïc 500ml dung dòch coù pH = 12. Tính a.

11. Cho a mol NO2 haáp thuï hoaøn toaøn vaøo dung dòch a mol NaOH.


trang 6

Cho a mol NH3 tan hoaøn toaøn vaøo dung dòch chöùa 2a

mol H2SO4.

Dung dòch thu ñöôïc trong moãi tröôøng hôïp coù pH lôùn hôn hay nhoû hôn 7 ? Taïi sao? 12. Theo lyù thuyeát proton (Bronsted-Lowry) theá naøo laø moät axit, moät

bazô ? Theá naøo laø phaûn öùng axit bazô ? Moãi tröôøng hôïp cho moät ví duï minh hoïa.

13. Theo ñònh nghóa môùi veà axit bazô thì NH3, NH4+ chaát naøo laø axit,

chaát naøo laø bazô ? Cho phaûn öùng minh hoïa, giaûi thích taïi sao NH3 coù tính chaát ñoù ?

14. Bazô laø gì ? Nhöõng bazô naøo ñöôïc goïi laø kieàm ? Haõy giaûi thích taïi sao amoniac vaø anilin ñeàu coù tính bazô.

15. Neâu nhaän xeùt khaùi quaùt veà söï phaân ly cuûa bazô trong dung dòch nöôùc.

16. Duøng thuyeát Bronsted, haõy giaûi thích vì sao caùc chaát cho sau ñaây:Al(OH)3, H2O, NaHCO3 ñöôïc coi laø chaát löôõng tính ?

17. Söï ñieän li vaø söï ñieän phaân coù phaûi laø caùc quaù trình oxi hoùa-khöû khoâng ? Cho ví duï.

18. Phaûn öùng oxi-hoùa khöû vaø phaûn öùng trao ñoåi trong dung dòch xaûy ra theo chieàu naøo ? Cho ví duï.

19. Vieát coâng thöùc pheøn nhoâm–amoni vaø coâng thöùc cuûa soña. Theo quan nieäm cuûa Bronsted, chuùng laø nhöõng axit hay bazô ? Haõy giaûi thích baèng caùc phöông trình phaûn öùng.

20. Theo ñònh nghóa môùi veà axit bazô cuûa Bronsted, caùc ion Na+, NH4

+, CO32–, CH3COO–, HSO4

–, K+, Cl–, HCO3– laø axit, bazô,

löôõng tính hay trung tính ? Taïi sao ? Treân cô sôû ñoù, haõy döï ñoaùn pH cuûa caùc dung dòch döôùi ñaây coù giaù trò lôùn hôn hay nhoû hôn 7: Na2CO3, KCl, CH3COONa, NH4Cl, NaHSO4.

21. Caùc dung dòch NaCl, Na2CO3, NH4Cl, C6H5ONa coù moâi tröôøng axit, bazô hay trung tính ? Giaûi thích ?

22. Cho quyø tím vaøo caùc dung dòch sau ñaây: NH4Cl, CH3COOK, Ba(NO3)2, Na2CO3, quyø seõ ñoåi maøu gì ? Giaûi thích ?


trang 7

23. Caùc chaát vaø ion döôùi ñaây ñoùng vai troø axit, bazô, löôõng tính hay trung tính NH4

+, Al(H2O)3+, C6H5O–, S2–, Zn(OH)2, Na+, Cl– ? Taïi sao ?

24. Hoøa tan 5 muoái NaCl, NH4Cl, AlCl3, Na2S, C6H5ONa vaøo nöôùc thaønh 5 dung dòch, sau ñoù cho vaøo moãi dung dòch moät ít quyø tím. Hoûi moãi dung dòch coù maøu gì ? Taïi sao ?

25. Vieát phöông trình phaûn öùng döôùi daïng phaân töû vaø ion thu goïn cuûa

dung dòch NaHCO3 vôùi töøng dung dòch: H2SO4 loaõng, KOH, Ba(OH)2 dö .

Trong moãi phaûn öùng ñoù, ion HCO3– ñoùng vai troø axit hay bazô ?

26. Haõy ñaùnh giaù gaàn ñuùng pH (>7 ; =7 ; <7) cuûa caùc dung dòch sau ñaây:

a) Ba(NO3)2; b) CH3COOH; c) Na2CO3; d) NaHSO4 ; e) CH3NH2 Trong soá caùc chaát treân, nhöõng chaát naøo coù theå phaûn öùng vôùi nhau ? Neáu coù haõy vieát phöông trình phaûn öùng ion thu goïn. 27. Hoøa tan Al(NO3)3 vaøo nöôùc ñöôïc dung dòch A. hoøa tan Na2CO3

vaøo nöôùc ta ñöôïc dung dòch B a. Hoûi caùc dung dòch A, B coù giaù trò pH lôùn hôn hay nhoû hôn

7 ? Taïi sao ? b. Troän dung dòch A vôùi dung dòch B ta thu ñöôïc keát tuûa C,

khí D vaø dung dòch P. Vieát phöông trình phaûn öùng vaø giaûi thích hieän töôïng.

28. Hoøa tan ôû nhieät ñoä phoøng 0,963g NH4Cl vaøo 100ml dung dòch Ba(OH)2 0,165 M. Tính noàng ñoä mol caùc chaát trong dung dòch. Dung dòch thu ñöôïc coù phaûn öùng axit hay bazô ?

29. Söï thuûy phaân muoái laø gì ? Nhöõng loaïi muoái naøo bò thuûy phaân ? Moãi tröôøng hôïp cho moät thí duï minh hoïa.

Cho bieát vai troø cuûa nöôùc trong caùc phaûn öùng thuûy phaân. Laáy thí duï minh hoïa. 30. Vieát phöông trình ion ruùt goïn cuûa phaûn öùng thuûy phaân caùc muoái:

NaHCO3, NH4Cl, NH4HCO3, K2SO4.


trang 8

a. Trong caùc phaûn öùng naøy nöôùc ñoùng vai troø axit hay bazô ?

b. Caùc dung dòch NaHCO3, NH4Cl, K2SO4 coù tính chaát axit, bazô hay trung tính ?

31. Dung dòch A chöùa a mol CuSO4 vaø b mol FeSO4. Xeùt ba thí nghieäm sau

Thí nghieäm 1: Theâm c mol Mg vaøo dung dòch A, sau phaûn öùng thu ñöôïc ba muoái. Thí nghieäm 2: Theâm 2c mol Mg vaøo dung dòch A, sau phaûn öùng thu ñöôïc hai muoái. Thí nghieäm 3: Theâm 3c mol Mg vaøo dung dòch A, sau phaûn öùng thu ñöôïc moät muoái.

a. Tìm moái quan heä giöõa c vôùi a vaø b trong töøng thí nghieäm treân.

b. Neáu a = 0, 2 ; b = 0,3 vaø soá mol Mg laø 0,4 mol. Tính khoái löôïng chaát raén thu ñöôïc sau phaûn öùng.

32. Phaûn öùng trao ñoåi ion laø gì ? Ñieàu kieän ñeå phaûn öùng trao ñoåi ion xaûy ra ? Cho ví duï minh hoïa.

33. Ñieàu kieän ñeå phaûn öùng trao ñoåi trong dung dòch chaát ñieän li xaûy ra ? Cho ví duï.

34. Cho caùc chaát sau: Zn(OH)2, (NH4)2CO3, NH3, NaCl. Chaát naøo toàn taïi trong moâi tröôøng kieàm, moâi tröôøng axit ? Giaûi thích.

35. Haõy giaûi thích vì sao caùc chaát Zn(OH)2, (NH2)2CO khoâng toàn taïi trong moâi tröôøng axit, trong moâi tröôøng kieàm ; coøn NH3 khoâng toàn taïi trong moâi tröôøng axit ?

36. Trong soá nhöõng chaát sau, nhöõng chaát naøo coù theå phaûn öùng ñöôïc vôùi nhau NaOH, Fe2O3, K2SO4, CuCl2, CO2, Al, NH4Cl. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng vaø neâu ñieàu kieän phaûn öùng (neáu coù).

37. Cho NO2 taùc duïng vôùi dung dòch KOH dö. Sau ñoù laáy dung dòch thu ñöôïc cho taùc duïng vôùi Zn sinh ra hoãn hôïp khí NH3 vaø H2. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra

38. Cho Na tan heát trong dung dòch AlCl3 thu ñöôïc keát tuûa. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng coù theå xaûy ra.


trang 9

39. Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa Ba(HCO3)2 vôùi caùc dung dòch HNO3, Ca(OH)2, Na2SO4, NaHSO4.

40. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra döôùi daïng ion khi cho Mg dö vaøo dung dòch chöùa Cu(NO3)2 vaø HCl. Bieát sau phaûn öùng thu ñöôïc hoãn hôïp khí goàm N2 vaø H2 Dung dòch chöùa H2SO4 vaø FeSO4 taùc duïng vôùi dung dòch chöùa NaOH vaø Ba(OH)2 ñeàu dö. 41. Hoøa tan 0,1 mol Cu baèng 100ml dung dòch HNO3 0,8 M (loaõng)

coù V1 lít khí bay ra. Hoøa tan 0,1 mol Cu baèng 100ml dung dòch hoãn hôïp HNO3 0,8 M vaø HCl 0,8 M coù V2 lít khí bay ra. Haõy so saùnh theå tích V1 vaø V2 (ôû cuøng ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aùp suaát).

42. Troän 250ml dung dòch hoãn hôïp goàm HCl 0,08 mol/l vaø H2SO4

0,01 mol/l vôùi 250ml dung dòch Ba(OH)2 a mol/l thu ñöôïc m gam keát tuûa vaø 500 ml dung dòch coù pH = 12. Tính m vaø a.

(ÑHQG Haø Noäi – 2000)


trang 10

NITÔ – PHOÁTPHO

CAÙC NGUYEÂN TOÁ PHAÂN NHOÙM CHÍNH NHOÙM V 1. VÒ TRÍ NGUYEÂN TOÁ NHOÙM VA TRONG HEÄ THOÁNG TUAÀN HOAØN Nhoùm VA goàm caùc nguyeân toá 7N, 15P, 33As, 51Sb, 83Bi coù 5 electron lôùp ngoaøi cuøng neân deã nhaän theâm 3e ñeå ñaït caáu hình beàn vöõng cuûa khí hieám, do ñoù tính oxihoùa laø tính chaát ñaëc tröng. 2. NITÔ (N2) vì phaân töû N2 coù lieân keát ba neân ôû ñieàu kieän thöôøng N2 keùm hoaït ñoäng nhöng khi coù t0 vaø xuùc taùc thì N2 khaù hoaït ñoäng. N2 theå hieän tính oâxihoùa khi taùc duïng caùc chaát khöû taïo nitua (taïo saûn phaåm chöùa N-3).

TAÙC DUÏNG VÔÙI H2 N2 + 3H2 2NH3 Chaát oxi hoùa Amoniac TAÙC DUÏNG VÔÙI KIM LOAÏI ( vôùi nhieàu kim loaïi coù tính khöû

maïnh) N2 + 6Li ¾®¾

ot 2Li3N Ngoaøi ra, Nitô coøn theå hieän tính khöû khi taùc duïng vôùi chaát

oxihoùa maïnh (O2) TAÙC DUÏNG VÔÙI O2 ôû nhieät ñoä thöôøng khoâng coù paûn öùng; ñieàu

kieän ôû 30000C, tia löûa ñieän) N2 + O2 2NO Chaát khöû Nitô(II) oxit (khí khoâng maøu) NO + O2 NO2 (phaûn öùng xaûy ran gay ôû nhieät ñoä thöôøng)

Nitô (IV) Oxit (khí maøu naâu ñoû). 3. PHOÁT PHO (P) tuy laø phi kim nhöng P thöôøng theå hieän tính khöû laø chính khi taùc duïng vôùi caùc phi kim (O2, Cl2…)

TAÙC DUÏNG VÔÙI OXI coù theå taïo hai saûn phaåm

Chöông II

t0, P xt

30000C

t0, P xt


trang 11

4P + 3O2 ¾®¾ot 2P2O3

4P + 5O 2 ¾®¾ot 2P2O5

TAÙC DUÏNG VÔÙI PHI KIM KHAÙC (Halogen, S) taïo hôïp chaát P öùng soh döông.

2P + 3Cl2 ¾®¾ot 2PCl3

2P + 5P ¾®¾ot 2PCl5

TAÙC DUÏNG VÔÙI HÔÏP CHAÁT gaëp caùc chaát oâxihoùa maïnh HNO3, KClO3, KNO3, K2Cr2O7… P bò oâxihoùa ñeán soh +5

3P + 2H2O + 5HNO3 ¾®¾ot 3H3PO4 + 5 NO

5HNO3 + P ¾®¾ H3PO4 + 5NO2 + H2O 6P + 5KClO3 ¾®¾ 3P2O5 + 5KCl Ngoaøi ra P coøn theå hieän tính oxhoùa khi taùc duïng vôùi chaát khöû

taïo hôïp chaát cuûa P öùng soh -3 2P + 3H2 ¾®¾

ot 2PH3 2P + 3Zn ¾®¾

ot Zn3P2

4. AMONIAC ( NH3 ) vì 3

3HN

-, ñaây laø soh thaáp nhaát cuûa Nitô neân NH3

laø moät chaát khöû. SÖÏ PHAÂN HUÛY NH3 khoâng beàn nhieät 2NH3 N2 + 3H2 Khi taùc duïng vôùi chaát oâxihoùa thöôøng N-3 bò oâxihoùa thaønh N0 (N2),

moät ít taïo N+2 (NO) TAÙC DUÏNG VÔÙI O2 taïo hai saûn phaåm khaùc nhau phuï thuoäc vaøo xuùc

taùc 4NH3 + 3O2 ¾®¾

ot 2N2 + 6H2O 4NH3 + 5O2 ¾¾ ®¾ xtot , 4NO + 6H2O TAÙC DUÏNG VÔÙI Cl2 NH3 töï boác chaùy trong khí clo 2NH3 + 3Cl2 ¾®¾ 6HCl + N2 Nhôù NH3 + HCl ¾®¾ NH4Cl (khoùi traéng, chöùng toû khí

NH3 laø bazô) VÔÙI OXIT 1 SOÁ OÂXÍT KIM LOAÏI (thöôøng laø oxít kim loaïi trung

bình, yeáu)

t0


trang 12

2NH3 + 3CuO ¾®¾ot N2 + 3Cu + 3H2O

5. DUNG DÒCH AMONIAC laø dung dòch bazô yeáu vaø coù muøi khai do NH3 deã bay hôi.

TAÙC DUÏNG VÔÙI CHAÁT CHÆ THÒ MAØU laøm quì tím hoùa xanh NH3 + H2O NH4

+ + OH-

TAÙC DUÏNG VÔÙI DD AXIT taïo muoái amoni (axit maïnh hay axit tan)

NH3 + HCl ¾®¾ NH4Cl (amoni clorua) NH3 + H+ ¾®¾ NH +

4

NH3 (dd) + HNO3(l) ¾®¾ NH4NO3 (amoni nitrat) NH3 + H+ ¾®¾ NH +

4

NH3 + H2SO4 ¾®¾ NH4HSO4 (amoni hidrosunfat) NH3 + H+ + HSO -

4 ¾®¾ NH +4 + HSO -

4

2NH3 + H2SO4 ¾®¾ (NH4)2SO4 (amoni sunfat) 2NH3 + 2H+ + SO -2

4 ¾®¾ 2NH +4 + SO -2

4 TAÙC DUÏNG VÔÙI DD MUOÁI taïo hidroâxit khoâng tan 2NH3 + 2H2O + FeSO4 ¾®¾ Fe(OH)2¯ + (NH4)2SO4

2NH3 + 2H2O + Fe2+ ¾®¾ Fe(OH)2¯ + 2NH +4

3NH3 + 3H2O + AlCl3 ¾®¾ Al(OH)3¯ + 3NH4Cl 3NH3 + 3H2O + Al3+ ¾®¾ Al(OH)3¯ + 3NH +

4 . 6. MUOÁI AMONI (NH4

-) Muoái amoni laø hôïp chaát ion, phaân töû goàm cation NH +

4 (amoni) vaø anion goác axit.

Taát caû muoái amoni ñieàu tan, laø chaát ñieän li maïnh (NH4)nA ¾®¾ nNH +

4 + An-

Ion NH4+ laø moät axit yeáu

TAÙC DUÏNG VÔÙI CHAÁT CHÆ THÒ MAØU laøm quyø tím hoùa ñoû NH4

+ + H2O ¾®¾ NH3 + H3O+ TAÙC DUÏNG VÔÙI DUNG DÒCH BAZÔ taïo NH3, nay laø phaûn öùng duøng ñeå nhaän bieát muoái amoni (taïo khí coù muøi khai), dung ñieàu cheá NH3 trong phoøng thí nghieäm.


trang 13

NH +4

+ OH- ¾®¾ NH3 + H2O PHAÛN ÖÙNG PHAÂN HUÛY ña soá muoái amoni ñieàu khoâng beàn

nhieät. Muoái amoni cuûa axit deã bò phaân huûy hay khoâng coù tính oxihoùa

maïnh khi nhieät phaân taïo NH3 vaø axit töông öùng. NH4Cl ¾®¾ NH3 + HCl NH4HCO3 ¾®¾ NH3 + CO2 + H2O Muoái amoni cuûa axit coù tính oxi hoùa maïnh khi bò nhieät phaân taïo

khoâng taïo NH3 maø taïo saûn phaåm öùng soh cao hôn NH4NO3 ¾®¾

ot N2O + 2H2O NH4NO3 ¾®¾

ot N2 + ½ O2 + 2H2O NH4NO2 ¾®¾

ot N2 + 2 H2O 7. AXIT NITRIC (HNO3) laø moät axit maïnh ñoàng thôøi laø moät chaát oâxihoùa raát maïnh Raát deã bò phaân huûy bôûi nhieät

4HNO3 ¾®¾ot 4NO2 + O2 + 2H2O

HNO3 laø axit maïnh TAÙC DUÏNG VÔÙI CHAÁT CHÆ THÒ MAØU laøm quyø tím hoùa ñoû HNO3 ¾®¾ H+ + NO3

- TAÙC DUÏNG VÔÙI BAZÔ taïo muoái vaø nöôùc HNO3 + KOH ¾®¾ KNO3 + H2O

H+ + OH- ¾®¾ H2O 3HNO3 + Fe(OH)3 ¾®¾ Fe(NO3)3 + 3H2O 3H+ + Fe(OH)3 ¾®¾ Fe3+ + 3H2O TAÙC DUÏNG VÔÙI OXITBAZÔ taïo muoái vaø nöôùc

2HNO3 + CuO ¾®¾ Cu(NO3)2 + H2O 2H+ + CuO ¾®¾ Cu2+ + H2O TAÙC DUÏNG VÔÙI MUOÁI CUÛA AXIT YEÁU taïo muoái vaø axit

töông öùng 2HNO3 + CaCO3 ¾®¾ Ca(NO3)2 + CO2

+ H2O 2H+ + CaCO3 ¾®¾ Ca2+ + CO2 + H2O


trang 14

3

5ONH

+laø chaát oâxihoùa maïnh

TAÙC DUÏNG VÔÙI KIMLOAÏI taùc duïng haàu heát vôùi kim loaïi tröø Au vaø Pt, phaûn öùng khoâng taïo H2

M + HNO3 ¾®¾ot M(NO3)n + H2O +

34

32

02

1

22

4

NOHNNONON

ON

-

+

+

+

n: laø hoùa trò cao nhaát cuûa kim loaïi (coøn goïi ñieän tích cao nhaát cuûa kim loaïi coù theå toàn taïi ôû daïng ion töï do)

ÖÙng vôùi moãi saûn phaåm vieát moät phöông trình. Fe, Al, Cr… khoâng taùc duïng vôùi HNO3 ñaëc nguoäi do kim loaïi bò thuï ñoäng hoùa. Khi taïo NO2 ( khí maøu naâu ñoû, khí bò haáp thuï bôûi kieàm), NO (khí khoâng maøu hoùa naâu trong khoâng khí), N2O (khí khoâng maøu naëng hôn khoâng khí), N2 (khí khoâng maøu nheï hôn khoâng khí), NH4NO3 (khoâng taïo khí) Khoâng noùi taïo gì thì nhôù HNO3 ñaëc (taïo NO2), HNO3 loaõng (taïo NO).

Kim loaïi coù tính khöû caøng maïnh vaø HNO3 caøng loaõng thì 5+N bò

khöû xuoáng soh caøng thaáp. 6HNO3 (ñ) + Fe ¾®¾

ot Fe(NO3)3 + 3NO2 + 3H2O 6H+ + 3NO3

- + Fe ¾®¾ Fe3+ + 3NO2 + 3H2O 8HNO3 (l ) + 3Cu ¾®¾

ot 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O 8H+ + 2NO3

- + 3Cu ¾®¾ 3Cu2+ + 2NO + 4H2O TAÙC DUÏNG VÔÙI PHI KIM (thöôøng thì phi kim daïng raén, HNO3

ñaëc) saûn phaåm öùng soh cao cuûa phi kim. C + 4HNO3ñ ¾®¾

ot CO2 + 4NO2 + 2H2O S + 6HNO3ñ ¾®¾

ot H2SO4 + 6NO2 + 2H2O 5HNO3l + 3P + 2H2O ¾®¾

ot 3H3PO4 + 5NO


trang 15

5HNO3 + P ¾®¾ot H3PO4 + 5NO2 + H2O

TAÙC DUÏNG VÔÙI CAÙC HÔÏP CHAÁT (caùc hôïp chaát chöùa nguyeân töû coù soh thaáp)

FeO + 4HNO3 ¾®¾ Fe(NO3)3 + NO2 + 2H2O Nhôù laø moät chaát ñoái vôùi HNO3 thì caû hai tính axit maïnh vaø tính oxihoùa maïnh xaûy ra ñoàng thôøi. 8. MUOÁI NITRAT (NO3

-) taát caû muoái nitrat ñieàu tan M(NO3)n ¾®¾ Mn+ + nNO -

3 NO3

- laø ion trung tính, chæ coù tính oxihoùa. TRONG MOÂI TRÖÔØNG AXIT MAÏNH (H+) gioáng HNO3 loaõng. TRONG MOÂI TRÖÔØNG BAZÔ MAÏNH (OH--) taùc duïng vôùi kim

loaïi coù oxit vaø hiñroxit laø caùc chaát löôõng tính ¾®¾ NH3 ( neáu heát NO3-

taïo H2) NHIEÄT PHAÂN MUOÁI NITRAT muoái amoni, muoái kim loaïi, döïa

vaøo daõy ñieän hoùa ta coù Muoái kim loaïi hoaït ñoäng (töø Li ñeán Mg) ¾®¾

ot Muoái nitrit+O2

Muoái kim loaïi hoaït ñoäng trung bình (töø sau Mg ñeán Cu) ¾®¾ot

Oxit kim loaïi + NO2 + O2 Muoái kim loaïi yeáu (sau Cu) ¾®¾

ot Kim loaïi + NO2 + O2

9. AXIT PHOÁTPHORIC (H3PO4) laø moät axit trung bình yeáu. TAÙC DUÏNG CHAÁT CHÆ THÒ MAØU laøm quyø tím hoùa ñoû (ñieän li theo 3 naác)

H3PO4 H+ + H2PO -4

H2PO -4 H+ + HPO -2

4

HPO -24

H+ + PO -34

Trong dd H3PO4 ngoaøi phaân töû H3PO4 coøn coù caùc ion H+, H2PO -4

, HPO -24 , PO -3

4 TAÙC DUÏNG VÔÙI BAZÔ H3PO4 + NaOH ¾®¾ 1:1 NaH2PO4 + H2O

Natri ñihiñroPhotphat H3PO4 + 2NaOH ¾®¾ 2:1 Na2HPO4 + 2H2O


trang 16

Natri HiñroPhotphat H3PO4 +3NaOH ¾®¾ 3:1 Na3PO4 + 3H2

NatriPhotphat TAÙC DUÏNG VÔÙI KIM LOAÏI TRÖÔÙC HIDRO taïo muoái vaø

hiñroâ 3Mg + 2H3PO4 ¾®¾

ot Mg3(PO4)2 + 3H2 3Zn + 2H3PO4 ¾®¾

ot Zn3(PO4)2 + 3H2 10. MUOÁI PHOÂTPHAT (chöùa PO4

3-) coù muoái trung hoøa, muoái axit (ñihyñroâ hay monohñroâ)

Taát caû muoái trung hoøa, muoái axit cuûa Natri, Kali, Amoâni ñeàu tan trong nöôùc.

Vôùi caùc kim loaïi khaùc chæ coù muoái ñihiñrophotphat tan. Nhaän bieát muoái amoni, cho taùc duïng vôùi AgNO3 (thuoác thöû) PO4

3- + 3Ag+ ¾®¾ Ag3PO4¯ maøu vaøng 11. ÑIEÀU CHEÁ NITÔ (N2) TRONG COÂNG NGHIEÄP hoùa loûng khoâng khí ôû to raát thaáp sau ñoù taêng daàn to leân –196oC, Nitô soâi vaø bay hôi tröôùc coøn laïi laø O2 vaø caùc khí khaùc (vì to soâi cuûa O2 laø -183oC) TRONG PHOØNG THÍ NGHIEÄM

NH4NO2 ¾®¾ N2 + 2 H2O 12. ÑIEÀU CHEÁ AMONIAC (NH3) TRONG COÂNG NGHIEÄP nguyeân lieäu töø khoâng khí (coù N2) vaø khí loø coác (coù H2), hay töø khoâng khí (coù N2 vaø O2) ; C vaø hôi nöôùc. C + O2 ¾®¾

ot CO2 CO2 + C ¾®¾

ot 2CO C + H2O ¾®¾

ot CO + H2 ( hoãn hôïp thu ñöôïc coù CO, H2 vaø N2 loaïi CO thu ñöôïc N2 vaø H2)

N2 + 3H2 2NH3 TRONG PHOØNG THÍ NGHIEÄM cho muoái amoni taùc duïng dung dòch bazô (t0)

NH4NO3 + NaOH ¾®¾ot NaNO3 + NH3 + H2O

> 4000, Pcao Fe


trang 17

13. ÑIEÀU CHEÁ PHOÁT PHO (P) nung trong loø ñieän hoãn hôïp goàm Canxiphotphat , Silic ñioxit vaø than

Ca3(PO4)2 + 5C + 3SiO2 ¾®¾ot 3 CaSiO3 + 2P + 5CO

Khi ngöng tuï hôi thoaùt ra seõ thu ñöôïc P traéng. Sau ñoù, ñoát noùng laâu ôû 2000C - 3000C thu P ñoû. 14. ÑIEÀU CHEÁ AXIT PHOÂTPHORIC (H3PO4) duøng phöông phaùp sunfat

Ca3 (PO4)2 +3H2SO4 ñ ¾®¾ot 3H3PO4 + 3CaSO4¯

15. CAÙC LOAÏI PHAÂN BOÙN HOÙA HOÏC PHAÂN ÑAÏM cung caáp Nitô cho caây döôùi daïng NO -

3 , NH +4 .

Amoâni CTPT NH4Cl, (NH4)2SO4, NH4NO3 Phaân ñaïm urea ( loaïi toát nhaát ) CTPT (NH2)2CO NH3 + CO 2 ¾®¾ (NH2)2CO + H2O. (NH2)2CO + 2H2O ¾®¾ (NH4)2CO3 (khi bò öôùt) Phaân ñaïm nitrat CTPT : KNO3 , Ca(NO3)2, … PHAÂN LAÂN cung caáp phoâtpho cho caây döôùi daïng ion PO -3

4 . Phaân laân töï nhieân CTPT Ca3(PO4)2, ñieàu cheá töø quaëng Apatit,

Photphorit Supe photphat (Supe laân) CTPT Ca(H2PO4)2 Ca 3(PO 4)2 + 2H2SO4 ¾®¾

ot Ca(H2PO 4)2 + 2CaSO4

Supe photphat ñôn: Ca(H2PO 4)2 CaSO4.2H2O ( thaïch cao )

Ca 3(PO4)2 + 4H3PO4 ¾®¾ot 3Ca(H2PO 4)2

Supe photphat keùp Amophot laø loaïi phaân boùn phöùc hôïp vöøa coù N, P. CTPT

NH4H2PO4, (NH4)2HPO4. PHAÂN KALI cung caáp Kali cho caây döôùi daïng ion K+ . CTPT KCl , K2SO4, K2CO3 (thöôøng goïi laø boà taït).


trang 18


1) Vieát phaûn öùng chöùng minh a) NO2 laø moät chaát khöû. b) NO2 laø chaát oxihoùa c) NH3 taùc duïng vôùi Cl2, xuaát hieän khoùi traéng. d) NH3 laø moät bazô yeáu. e) HNO3 laø moät axit maïnh. f) N2 laø chaát khöû, N2 laø chaát oâxihoùa. g) NH3 laø moät chaát khöû hay chaát oxihoùa khi taùc duïng vôùi O2

(2pt), Cl2, CuO? Taïi sao? h) Dung dòch NH3 theå hieän ñaày ñuû boán tính chaát thoâng thöôøng

cuûa moät bazô. i) NH4Cl laø moät dung dòch coù tính axit yeáu khi taùc duïng chaát

chæ thò maøu, taùc duïng vôùi dung dòch bazô vaø coù theå tham gia phaûn öùng trao ñoåi ion vôùi dung dòch AgNO3.

j) HNO3 theå hieän ñaày ñuû 5 tính chaát chuû yeáu cuûa moät axit maïnh

k) HNO3 laø moät chaát oxihoùa maïnh khi taùc duïng vôùi kim loaïi, phi kim vaø nhöõng hôïp chaát coù tính khöû.

l) NaNO3 coù theå taùc duïng vôùi Cu khi coù maët H+, taùc duïng vôùi Al trong moâi tröôøng NaOH dö.

m) Coù gì khaùc nhau khi nhieät phaân muoái NH4NO3 vaø NH4HCO3? Giaûi thích.

n) Khi nhieät phaân NaNO3, Cu(NO3)2 vaø AgNO3 coù gì gioáng vaø khaùc nhau?

o) NO2 vöøa laø chaát oâxihoùa vöøa laø chaát khöû. p) NH3 vaø N2 ñieàu laø chaát khöû nhöng N2 coøn laø moät chaát

oâxihoùa vaø NH3 coøn ñoùng vai troø laø moät bazô. q) Vì sao H2SO4 loaõng, NaNO3 khoâng theå hoøa tan Cu nhöng

hoãn hôïp hai dung dòch coù theå hoøa tan ñoàng? Giaûi thích.


trang 19

r) Cho Al vaøo dung dòch chöùa ñoàng thôøi NaNO3 vaø NaOH thu ñöôïc hoãn hôïp khí.

2) Hoaøn thaønh chuoãi phaûn öùng a) NaNO3 ¾®¾ )1( HNO3 ¾®¾ )2( NH4NO3 ¾®¾ )3( NH3 ¾®¾ )4( N2

¾®¾ )5( NH3 ¾®¾ )6( NH4HCO3 b) NH4NO2 ¾®¾ )1( N2 ¾®¾ )2( NH3 ¾®¾ )3( NO2 ¾®¾ )4( HNO3

¾®¾ )5( Cu(NO3)2 ¾®¾ )6( Cu(OH)2 ¾®¾ )7( CuO ¾®¾ )8( CuCl2 ¾®¾ )9( Cu(NO3)2 ¾¾®¾ )10( Cu(OH)2 ¾®¾ )11( CuO

¾¾®¾ )12( N2 ¾®¾ )13( NO c) NH3 ¾®¾ )1( (B) ¾®¾ )2( (C) ¾®¾ )3( (D)

¾®¾ )4( (E) d) Nitôñioâxit ¾®¾ )1( Natrinitrat ¾®¾ )2( oxi ¾®¾ )3( Nitô

¾®¾ )4( Ammoniac ¾®¾ )5( Amoninitrat ¾®¾ )6( Nitô ¾®¾ )7( Nitô(II)oxit ¾®¾ )8( Nitô(IV)oâxit ¾®¾ )9( Natrinitrit

e) NH4NO2 ¾®¾ )1( N2 ¾®¾ )2( NH3 ¾®¾ )3( NH4NO3 ¾®¾ )4( NH3

¾®¾ )5( Cu(OH)2 ¾®¾ )6( CuO ¾®¾ )7( N2 f) HNO3 ¾®¾ )1( N2 ¾®¾ )2( NO ¾®¾ )3( NO2 ¾®¾ )4( HNO3

¾®¾ )5( NH4NO3 ¾®¾ )6( NH3 ¾®¾ )7( NO g) NaNO3 ¾®¾ )1( HNO3 ¾®¾ )2( Fe(NO3)3 ¾®¾ )3( Fe(NO3)2

¾®¾ )4( NO2 ¾®¾ )5( NaNO3 ¾®¾ )6( NaNO2 h) HNO3 ¾®¾ )1( H2SO4 ¾®¾ )2( NH4HSO4 ¾®¾ )3( NH4Cl ¾®¾ )4(

NH4NO3 ¾®¾ )5( NH3 ¾®¾ )6( NH4HCO3 ¾®¾ )7( (NH4)2CO3

¾®¾ )8( NH4HCO3 ¾®¾ )9( CO2 ¾¾®¾ )10( NaHCO3 i) HNO3 ¾®¾ )1( H2SO4 ¾®¾ )2( NH4HSO4 ¾®¾ )3( (NH4)2SO4

¾®¾ )4( NH4NO3 ¾®¾ )5( NH3 ¾®¾ )6( NO ¾®¾ )7( NO2 ¾®¾ )8( HNO3 ¾®¾ )9( NaNO3 ¾¾®¾ )10( HNO3

3) Vieát phöông trình phaûn öùng daïng phaân töû vaø ion thu goïn. a) HNO3 taùc duïng vôùi Fe3O4 taïo khí khoâng maøu hoùa naâu

trong khoâng khí. b) HNO3 taùc duïng FeS taïo khí maøu naâu ñoû.


trang 20

c) HNO3 taùc duïng vôùi Fe, trong ñoù nitô bò khöû xuoáng möùc +1.

d) Fe taùc duïng HNO3 ñaëc, nguoäi. e) Fe + HNO3 ® NO +? f) FeO+ HNO3 ® NO2+? g) FeS+ HNO3 ® H2SO4 + NO2 +? h) HNO3 + ? ® H3PO4 + ? i) Mg taùc duïng vôùi HNO3 khoâng taïo khí j) Al taùc duïng vôùi HNO3 maø nitô bò khöû xuoáng möùc +1. k) Cu taùc duïng vôùi HNO3 taïo khí bò kieàm haáp thu. l) Ag taùc duïng vôùi HNO3 taïo khí coù tyû khoái vôùi hidroâ laø 15. m) Ag taùc duïng vôùi HNO3 ñaëc. n) Fe taùc duïng vôùi HNO3 loaõng.

o) Al taùc duïng vôùi HNO3, bieát 5+N bò khöû xuoáng

1+N

p) FeO taùc duïng vôùi HNO3 taïo oxit cuûa nitô coù tyû khoái ñoái vôùi heli laø 11.

q) Fe3O4 taùc duïng vôùi HNO3 loaõng. r) Fe2O3 taùc duïng vôùi HNO3 ñaëc. s) FeS taùc duïng vôùi HNO3 ñaëc. t) Fe taùc duïng vôùi HNO3 taïo NxOy. u) Kim loaïi M taùc duïng HNO3 taïo NxOy. v) Fe3O4 taùc duïng vôùi HCl. w) Fe3O4 taùc duïng vôùi H2SO4 ñaëc. x) Fe taùc duïng vôùi dung dòch H2SO4 ñaëc taïo khí coù muøi haéc. y) Fe3O4 taùc duïng vôùi dung dòch HCl z) Al taùc duïng vôùi HNO3 khoâng taïo khí.

4) Nhaän bieát (phaân bieät) a) NH4NO3, (NH4)2CO3, (NH4)2S, (NH4)2SO4. NaNO3,

Na2SO4, Na2S, HNO3, H2SO4, NaOH.


trang 21

b) HCl, HNO3, H2SO4, NaOH, Na2CO3, Na2S, NaCl, NaNO3, Na2SO4.

c) NH4NO3, NaNO3, Na2SO4, Mg(NO3)2, Ba(OH)2, (NH4)2SO4, Zn(NO3)2 chæ duøng moät thuoác thöû.

d) Caùc khí N2, SO2, CO2, O2. e) AgNO3, NaOH, HCl, NaNO3. f) NaNO3, NH4NO3, Na2CO3, (NH4)2CO3, Na2SO4,

(NH4)2SO4, Na2S, (NH4)2S, Na2SO3, (NH4)2SO3, NaCl, NH4Cl, HCl, HNO3, H2SO4, NaOH, Ba(OH)2, FeCl3, FeCl3, Fe(NO3)3, CuCl2, Cu(NO3)2.

g) Mg(NO3)2, NH3NO3, Al(NO3)3, Fe(NO3)3, Cu(NO3)2, Ba(NO3)2.

h) NaNO3, NH4NO3, Mg(NO3)2, Fe(NO3)3, HNO3, H2SO4, HCl, NaOH.

5) Taùch töøng chaát ra khoûi hoãn hôïp a) N2, NH3, CO2. b) HNO3, H2SO4, HNO3.

6) Cho moät hoãn hôïp khí goàm N2 vaø H2 coù tyû khoái ñoái vôùi H2 laø 4,9 qua thaùp toång hôïp, ngöôøi ta thu ñöôïc hoãn hôïp môùi coù tyû khoái ñoái vôùi H2 laø 6,125. Tính hieäu suaát phaûn öùng toång hôïp NH3

7) Trong bình phaûn öùng luùc ñaàu coù 40 mol N2 vaø 160 mol H2 aùp suaát laø 400 at. Khi phaûn öùng ñaït traïng thaùi caân baèng thì N2 ñaõ phaûn öùng laø 25%. a) Tính soá mol moãi khí trong hoãn hôïp sau phaûn öùng. b) Tính aùp suaát sau phaûn öùng.

8) Nung 66,2 gam muoái Pb(NO3)2 sau moät thôøi gian, thu ñöôïc 55,4 gam chaát raén. a) Tính hieäu suaát phaûn öùng. b) Tính soá mol caùc khí thoaùt ra.


trang 22

9) Moät löôïng 13,5 gam nhoâm taùc duïng vöøa ñuû vôùi 2,2 lít dung dòch HNO3, sau phaûn öùng thu ñöôïc moät hoãn hôïp hai khí NO vaø N2O (coù tyû khoái vôùi H2 laø 19,2). a) Tính soá mol moãi khí taïo thaønh. b) Tính noàng ñoä mol/l cuûa HNO3 ban ñaàu c) Cuøng löôïng HNO3 treân vaø dung dòch H2SO4 loaõng dö thì

hoøa tan ñöôïc toái ña bao nhieâu gam Cu. 10) Laáy 1,68 gam hoãn hôïp Mg vaø Al taùc duïng vôùi dung dòch

HNO3 dö thì thu ñöôïc 560 ml khí N2O. Tính % khoái löôïng moãi kim loaïi trong hoãn hôïp ñaàu.

11) Chia 34,8 g hoãn hôïp 3 kim loaïi Al, Fe, Cu thaønh hai phaàn baèng nhau. Phaàn 1: cho vaøo dung dòch HNO3 ñaëc nguoäi, thu ñöôïc 4,48 lít

khí (ñkc). Phaàn 2: cho taùc duïng vôùi HCl thì thu ñöôïc 8,96 lít khí (ñkc) a) Tính khoái löôïng moãi kim loaïi trong hoãn hôïp. b) Cho toaøn boä kim loaïi treân taùc duïng vôùi HNO3 ñaëc noùng,

khí bay ra ñöôïc haáp thuï vöøa ñuû vaøo 1000 ml dung dòch KOH 1M. Tính CM cuûa dung dòch sau phaûn öùng.

12) Cho hoãn hôïp N2 vaø H2 vaøo bình phaûn öùng coù nhieät ñoä khoâng ñoåi. Sau moät thôøi gian phaûn öùng thì aùp suaát trong bình giaûm 5%. Tính %V cuûa N2 vaø H2 luùc ñaàu, bieát N2 ñaõ phaûn öùng 10%.

13) Cho 5,376 g Cu taùc duïng vôùi 400 ml dung dòch HNO3 thu ñöôïc dung dòch A vaø 1344 ml hoãn hôïp hai khí NO vaø NO2 (ñkc). Ñeå trung hoøa axit dö caàn 215 ml dung dòch Ba(OH)2 0,4 M. a) Tính % theå tích hoãn hôïp khí NO vaø NO2. b) Tính tyû khoái hoãn hôïp khí naøy ñoái vôùi khoâng khí. c) Tính noàng ñoä mol/l cuûa dung dòch HNO3 ban ñaàu.

14) Chia hoãn hôïp goàm Al vaø Cu laøm hai phaàn baèng nhau. Moät phaàn cho vaøo dung dòch HNO3 ñaëc nguoäi thì coù 8,96 lít khí maøu naâu


trang 23

ñoû bay ra (ñkc). Moät phaàn cho vaøo dung dòch HCl thì coù 6,72 lít khí bay ra (ñkc). a) Tính % khoái löôïng hoãn hôïp. b) Cho toaøn boä löôïng kim loaïi treân taùc duïng vôùi HNO3 loaõng

vöøa ñuû thì thu ñöôïc V lít kí NO vaø dung dòch A. Tính V (ñkc) c) Laáy 1/5 dung dòch A cho taùc duïng vôùi dung dòch NaOH 1M,

tính theå tích NaOH ñaõ duøng ñeå thu ñöôïc keát tuûa lôùn nhaát? Keát tuûa nhoû nhaát?

15) Hoaø tan hoaøn toaøn 0,368 g hoã hôïp Al, Zn caàn 25 lít dung dòch HNO3 0,001 M. Sau phaûn öùng thu ñöôïc 3 muoái. Tính CM cuûa dung dòch sau phaûn öùng.

16) Cho m gam Al taùc duïng vôùi HNO3 10% thu ñöôïc 8,96 lít hoãn hôïp khí NO vaø N2O (ñkc) coù tyû khoái ñoái vôùi hiño laø 16,5. a) Tính m. b) Tính khoái löôïng dung dòch HNO3 ñaõ duøng bieát duøng dö so

vôùi phaûn öùng laø 10%. 17) Cho 60g hoãn hôïp Cu vaø CuO tan heát trong 3 lít dd HNO3 1M

cho 13,44 lít NO(ñkc). a) Tính % khoái löôïng hoãn hôïp ñaàu. b) Tính noàng ñoä mol dd sau phaûn öùng

18) Dung dòch HNO3 loaõng taùc duïng vôùi hoãn hôïp Zn vaø ZnO taïo ra 8g NH4NO3 vaø 113,4g Zn(NO3)2. Tính % khoái löôïng hoãn hôïp.

19) Caâu 11: Cho 8,1g Al taùc duïng vöøa ñuû vôùi 1,35 lít dd HNO3 thu ñöôïc moät hoãn hôïp goàm hai khí NO vaø N2O coù tæ khoái cuûa hoãn hôïp khí so vôùi H2 laø 18. a) Tính theå tích moãi khí ôû ñkc. b) Tính noàng ñoä mol/l dung dòch HNO3

20) Cho 4 lít N2 vaø 14 lít H2 vaøo bình phaûn öùng. Sau phaûn öùng thu ñöôïc hoãn hôïp khí coù theå tích baèng 16,4 lít , bieát caùc theå tích khí ñöôïc ño ôû cuøng ñieàu kieän nhieät ñoä, aùp suaát. Tính theå tích khí NH3 taïo thaønh vaø hieäu suaát cuûa phaûn öùng.


trang 24

21) Trong moät bình kín dung tích V lít chöùa 100 mol N2 vaø H2 theo tæ leä mol 1:4, aùp suaát 200 at. Sau khi toång hôïp ñöa veà nhieät ñoä ban ñaàu thì aùp suaát laø 192 at . a) Tính soá mol hoãn hôïp khí sau phaûn öùng. b) Tính hieäu suaát cuûa phaûn öùng toång hôïp

22) Hoøa tan heát 4,431 g hoãn hôïp Al vaø Mg trong HNO3 thu ñöôïc dung dòch A vaø 1,568 lít hoãn hôïp 2 khí khoâng maøu (ñkc) coù khoái löôïng 2,59 g, trong ñoù coù moät khí hoùa naâu trong khoâng khí. a) Tính % khoái löôïng moãi kim loaïi trong hoãn hôïp ñaàu. b) Tính soá mol HNO3 ñaõ phaûn öùng. c) Coâ caïn dung dung dòch A thì thu ñöôïc bao nhieâu gam muoái

khan. 23) Cho hoãn hôïp Al, Fe taùc duïng vôùi HNO3 thu ñöôïc dung dòch A

chöùa 3 muoái vaø 6,72 lít khí NO (ñkc). Cho dung dòch A treân taùc duïng vôùi NaOH dö thu ñöôïc 64,2 gam keát tuûa. a) Tính khoái löôïng moãi kim loaïi. b) Tính khoái löôïng cuûa moãi muoái trong dung dòch A.

24) Cho 1,08 g moät kim loaïi hoùa trò 3 taùc duïng hoaøn toaøn vôùi dung dòch HNO3 loaõng thu ñöôïc 0,336 lít khí NxOy (ñkc). Tìm teân kim loaïi, bieát tyû khoái cuûa NxOy ñoái vôùi hiñro laø 22.

25) Boå tuùc phaûn öùng sau a) (A) + (B) ¾®¾ (C) b) (C) + (D) ¾®¾ (E) + H2O c) (A) + (D) ¾®¾ (E) d) (E) + (D) ¾®¾ (G) e) (G) + H2O ¾®¾ HNO3 + (E) Vôùi (A), (B), (C), (D), (E), (G) laø coâng thöùc hoùa hoïc cuûa caùc

chaát voâ cô.


trang 25

26) Hoøa tan hoaøn toaøn 2,7 g kim loaïi M baèng HNO3, thu ñöôïc 1,12 lít hoãn hôïp X goàm hai khí khoâng maøu trong ñoù coù moät khí hoùa naâu ngoaøi khoâng khí, tyû khoái cuûa X ñoái vôùi H2 laø 19,2. Tìm M.

27) Cho hoãn hôïp CuS vaø FeS2 taùc duïng vôùi löôïng dö HNO3 thu ñöôïc khí maøu naâu ñoû vaø dung dòch A. Cho Ba(OH)2 dö vaøo dung dòch A, thu ñöôïc dung dòch B vaø keát tuûa C. Loïc nung C trong khoâng khí ñeán khoái löôïng khoâng ñoåi thu ñöôïc chaát raén D. Cho D taùc duïng vôùi HCl vöøa ñuû thu ñöôïc keát tuûa E. Vieát caùc phaûn öùng xaûy ra.

28) Trong moät bình kín dung tích 1 lít khoâng ñoåi chöùa N2 ôû 27,30C vaø 0,5 at. Theâm vaøo bình 9,4 g muoái nitrat cuûa kimloaïi M. Nhieät phaân heát muoái roài ñöa bình veà 136,50C thì aùp suaát trong bình laø p, khoái löôïng chaát raén coøn laïi laø 4 g. a) Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû muoái nitrat b) Tính p.

29) Hoøa tan 62,1 gam kim loaïi M trong dung dòch HNO3(loaõng) thu ñöôïc 16,8 lít hoãn hôïp khí X (ñkc) goàm hai khí khoâng maøu, khoâng hoùa naâu ngoaøi khoâng khí. Tyû khoái cuûa X ñoái vôùi H2 laø 17,2. a) Xaùc ñònh coâng thöùc muoái taïo thaønh. b) Neáu söû duïng dung dòch HNO3 1M thì theå tích HNO3 ñaõ laáy

laø bao nhieâu, bieát laáy dö 5% so vôùi löôïng phaûn öùng. 30) Ñoát chaùy x g Fe trong khoâng khí thu ñöôïc 5,04 g hoãn hôïp A.

Hoøa tan heát A trong HNO3 thu ñöôïc 0,035 mol hoãn hôïp Y goàm NO vaø NO2. Tyû khoái cuûa Y ñoài vôùi H2 laø 19. Tính x.


trang 26

CAÙC PHAÛN ÖÙNG CHÍNH TRONG CHÖÔNG NITÔ-PHOÁT PHO

1) Mg +N2 2) N2 +O2 3) NO +O2 4) NH4NO2 5) NH3+ H2O 6) NH3+ H2SO4 7) NH3+HCl 8) Al3+ + NH3 + H2O 9) Fe2+ + NH3 + H2O 10) Cu(OH)2 + NH3 11) AgCl + NH3 12) NH3+O2 13) NH3+O2 14) NH3+Cl2 15) NH3+CuO 16) NH4Cl+Ca(OH)2 17) NH4Cl 18) (NH4)2CO3 19) NH4HCO3 20) NH4NO3 21) HNO3 22) HNO3 +CuO 23) HNO3+Ca(OH)2 24) HNO3 + CaCO3 25) HNO3l+ Cu 26) HNO3ñ+Cu 27) HNO3 + HCl + Au


trang 27

28) HNO3+C 29) HNO3+S 30) HNO3+ P 31) HNO3+FeO 32) HNO3+Fe2O3 33) HNO3+Fe3O4 34) HNO3+Fe(OH)2 35) HNO3+Fe(OH)3 36) HNO3+FeS 37) HNO3+CuS 38) HNO3+H2S 39) HNO3+FeSO4 40) HNO3+Fe(NO3)2 41) KNO3 42) Cu(NO3)2 43) AgNO3 44) Cu + NaNO3 + H2SO4 45) P+Ca 46) P+O2 47) P+O2 48) P+Cl2 49) P+Cl2 50) P+S 51) P+KClO3 52) H3PO4+NaOH 53) H3PO4+NaOH 54) H3PO4+NaOH 55) P+HNO3 56) CO2+NH3 57) (NH2)2CO +H2O


trang 28

58) Ca3(PO4)2 +H2SO4 59) Ca3(PO4)2 +H2SO4


trang 29

ÑAÏI CÖÔNG HOÙA HÖÕU CÔ

1. ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA HOÙA HOÏC HÖÕU CÔ laø caùc hôïp chaát höõu cô 2. HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ laø hôïp chaát cuûa C ( tröø CO, CO2, H2CO3, muoái cacbonat,CN-) CH4, C2H4, C2H2, C6H6, (hidrocacbon); C2H5OH, CH3COOH ( daãn xuaát cuûa hiñroâcacbon) 3. ÑAËC ÑIEÅM CHUNG cuûa hôïp chaát höõu cô

THAØNH PHAÀN NGUYEÂN TOÁ nhaát thieát phaûi coù C, thöôøng coù H, hay gaëp O, N, ñeán halogen, S, P …

LIEÂN KEÁT HOAÙ HOÏC chuû yeáu lk coäng hoaù trò. CAÙC HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ thöôøng deã bay hôi ít beàn ñoái vôùi

nhieät vaø deã chaùy hôn hôïp chaát voâ cô. CAÙC PHAÛN ÖÙNG CUÛA HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ thöôøng chaäm vaø

khoâng hoaøn toaøn theo moät höôùng nhaát ñònh. 4. PHAÂN LOAÏI HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ 2 loaïi lôùn laøHIDROCACBON vaø DAÃN XUAÁT CUÛA HIDROCACBON.

HIDROCACBON do 2 nguyeân toá C, H taïo neân goàm Hiñrocacbon no (CH4, C2H6…), Hiñrocacbon chöa no (C2H4, C2H2…); Hiñrocacbon thôm (C6H6, C7H8…)

DAÃN XUAÁT CUÛA HIDROCACBON ngoaøi C, H coøn coù nhöõng nguyeân toá khaùc O, N, Cl, S… nhö C2H5OH, HCHO, CH3COOH…nhöõng nhoùm -OH, -CHO, -COOH, -NH2 goïi laø nhöõng nhoùm chöùc quyeát ñònh TCHH cuûa hôïp chaát höõu cô. 5. PHAÂN BIEÄT CAÙC COÂNG THÖÙC

COÂNG THÖÙC TOÅNG QUAÙT CxHyOzNt cho bieát soá nguyeân toá trong phaân töû hôïp chaát höõu cô.

COÂNG THÖÙC THÖÏC NGHIEÄM: ( CH2O)n (n : soá nguyeân döông) cho bieát tæ leä soá nguyeân töû trong phaân töû n³1.

COÂNG THÖÙC ÑÔN GIAÛN NHAÁT CH2O boû n ® CT thöïc nghieäm ® CT ñôn giaûn nhaát

Chöông III


trang 30

COÂNG THÖÙC PHAÂN TÖÛ C2H6O cho bieát soá nguyeân toá, soá nguyeân töû trong phaân töû, tính ñöôïc M.

COÂNG THÖÙC CAÁU TAÏO ngoaøi yù nghóa gioáng coâng thöùc phaân töû coøn cho bieát lieân keát giöõa caùc nguyeân töû töø ñoù cho bieát tính chaát hoùa hoïc cuûa hôïp chaát höõu cô COÂNG THÖÙC TOÅNG QUAÙT CUÛA HYÑROÂCACBON

CxHy hoaëc CnH2n+2-2k (trong ñoù k laøñoä baát baõo hoøa(*) cuûa phaân töû, k³0 nguyeân)

Khi coù cuøng coâng thöùc toång quaùt thì chöa theå keát luaän cuøng daõy ñoàng ñaúng nhöng cuøng daõy ñoàng ñaúng thì coù cuøng coâng thöùc toång quaùt

y £ 2x + 2 ( vì y = 2x+2 –2k maø k ³ 0 ). Soá nguyeân töû H luoân laø soá chaün, y ³ 2; khoái löôïng cuûa hyñroâcacbon

luoân laø soá chaün. Soá lieân keát Õ trong maïch C (k) luoân nhoû hôn hoaëc baêøng soá nguyeân

töû C (x) trong hyñrocacbon ñoù k £ x COÂNG THÖÙC TOÅNG QUAÙT CUÛA CAÙC HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ COÙ NHOÙM CHÖÙC Hôïp chaát coù nhoùm chöùc coù theå coi laø daãn xuaát cuûa hyñroâcacbon, khi thay theá moät hoaëc nhieàu nguyeân töû H trong phaân töû hyñroâcacbon baèng nhoùm chöùc. (*)ÑOÏÂ BAÁT BAÕO HOØA CUÛA PHAÂN TÖÛ

Ñoä baát baõo hoaø (kyù hieäu D ) laø ñaïi löôïng cho bieát toång soá lieân keát P vaø soá voøng coù trong phaân töû chaát höõu cô, D ³ 0, nguyeân.

Benzen coù 1 voøng vaø 3 kieân keát P, neân D = 4 Axit acrylic CH2=CH-COOH D = 2 vì coù 1 kieân keát P ôû maïch

cacbon vaø 1 kieân keát P ôû nhoùm chöùc. COÂNG THÖÙC TÍNH ÑOÄ BAÁT BAÕO HOAØ 2D = 2S4 + 2 + S3 - S1 Trong ñoù S4 , S3 , S1 laàn löôït laø soá nguyeân töûû nguyeân toá coù hoaù trò

töông öùng baèng IV, III, I. Chuù yù Soá nguyeân töû nguyeân toá hoaù trò II khoâng aûnh höôûng tôùi ñoä baát baõo

hoaø.


trang 31

Trong hôïp chaát höõu cô, caùc nguyeân toá töø nhoùm IV trôû ñi, coù hoaù trò= 8–- (soá thöù töï nhoùm).

Ñoä baát baõo hoaø khoâng chính xaùc khi phaân töû coù chöùa ñoàng thôøi oxy (töø 2 nguyeân töû trôû leân) vaø nitô. Vieát ñoàng phaân cuûa C2H7O2N.

ÖÙNG DUÏNG ÑOÄ BAÁT BAÕO HOAØ – MOÄT SOÁ THÍ DUÏ GIAÛI MAÃU.

Thí duï 1 Vieát caùc ñoàng phaân coù theå coù cuûa hôïp chaát coù CTPT C3H4O2. Thí duï 2 Cho hôïp chaát höõu cô B coù coâng thöùc phaân töû CxHyO2. Tìm ñieàu

kieän cuûa x, y ñeå B laø hôïp chaát no, maïch hôû. NHAÄN XEÙT NHANH QUA SOÁ MOL NÖÔÙC VAØ CACBONIC Neáu soá mol H2O = soá mol CO2 Û D = 1 (ngöôïc laïi). Neáu soá mol H2O > soá mol CO2 Û D = 0 (ngöôïc laïi) suy ra

chcCOOH nnn =-22

Neáu soá mol H2O < soá mol CO2 Û D > 1 (vaø ngöôïc laïi) Neáu soá mol H2O < soá mol CO2 vaø chcOHCO nnn =-

22 Û D= 2

(vaø ngöôïc laïi). 6. PHAÂN TÍCH NGUYEÂN TOÁ chuyeån caùc nguyeân toá trong chaát höõu cô thaønh caùc chaát voâ cô, töø ñoù ñònh tính vaø ñònh löôïng. 7. THIEÁT LAÄP COÂNG THÖÙC PHAÂN TÖÛ CHAÁT A coù daïng CxHyOzNt

CAÙCH 1 NOHChchc

A

mt

mz

my

mx

mM 141612

====

CAÙCH 2 Nt

Oz

Hy

CxM A

%14

%16

%%12

100====

CAÙCH 3 qua CT thöïc nghieäm (CaHbOdNd)n,

14:

16:

1:

12::: NOHC mmmmtzyx = , khi bieát MA suy ra n.

CAÙCH 4 phöông phaùp theå tích (phaûn öùng chaùy)

OHyxCOOzyxOHC tzyx 222 2

)24

(0

+¾®¾-++


trang 32

Nhìn chung caùc caùch naøy coù theå duøng linh hoaït vaø coù hai daïng caùch chính ñeå tìm coâng thöùc phaân töû sau TÌM QUA COÂNG THÖÙC ÑÔN GIAÛN

B1. PHAÂN TÍCH NGUYEÂN TOÁ Duøng ñònh luaät baûo toaøn nguyeân toá, baûo toaøn khoái löôïng A (C, H, O, N) + O2 ¾¾® CO2 + H2O + N2 Baûo toaøn cacbon )()( 2 ACCOAC mnn Þ=

Baûo toaøn hiñro )()( 22 AHOHAH mnn Þ=

Baûo toaøn nitô NNAN mnn Þ=2

2)(

Baûo toaøn oxy )()()()( 222 COOOHOPUOAO nnnn +=+

Cuõng theå döïa vaøo coâng thöùc A C H N Om = m + m + m + m Khi chæ bieát tyû leä CO2 vaø H2O duøng coâng thöùc ñònh luaät baûo toaøn

khoái löôïng OHCOpuOA mmmm22)( +=+

Khi chuyeån hoùa Nitô thaønh NH3, roài cho NH3 taùc duïng H2SO4 thì nhôù phaûn öùng

2NH3 + H2SO4 ¾¾®(NH4)2SO4 Ñònh löôïng CO2 baèng phaûn öùng vôùi kieàm phaûi chuù yù baøi toaùn

CO2 Ñònh löôïng nöôùc baèng caùch söû duïng caùc chaát huùt nöôùc nhö: CuSO4 khan (khoâng maøu) CuSO4 + 5H2O ¾¾® CuSO4.5H2O (maøu xanh) CaCl2 khan chuyeån thaønh CaCl2.6H2O P2O5 coù phaûn öùng P2O5 + 3H2O ¾¾®2H3PO4 H2SO4 ñaëc chuyeån thaønh dung dòch coù noàng ñoä loaõng hôn. CaO hoaëc kieàm KOH, NaOH ñaëc… Neáu duøng chaát huùt nöôùc mang tính bazô thì khoái löôïng bình taêng

laø khoái löôïng cuûa CO2 vaø cuûa H2O Neáu duøng chaát mang tính axit hay trung tính (CaCl2, P2O5,

H2SO4…) haáp thuï saûn phaåm chaùy thì khoái löôïng bình taêng leân chæ laø khoái löôïng cuûa H2O.

B2. THIEÁT LAÄP COÂNG THÖÙC ÑÔN GIAÛN


trang 33

Sauk hi xaùc ñònh soá mol moãi nguyeân toá; xaùc ñònh coâng thöùc ñôn giaûn

Ñaët coâng thöùc cuûa A laø CxHyOzNt Ta coù

C H O N%C %H %O %Nx : y : z : t = n : n : n : n = : : : =a : b : c : d12 1 16 14

trong ñoù a : b : c : d laø tæ leä nguyeân toái giaûn CTÑG cuûa A laø CaHbOcNd, coâng thöùc phaân töû cuûa A coù daïng

(CaHbOcNd)n vôùi n ³ 1 nguyeân. B3. XAÙC ÑÒNH CHÆ SOÁ n TRONG COÂNG THÖÙC THÖÏC

NGHIEÄM Coù 2 caùch phoå bieán ñeå tìm chæ soá n DÖÏA VAØO KHOÁI LÖÔÏNG MOL PHAÂN TÖÛ (MA) Khi bieát MA ta coù: (12a + b + 16c + 14d).n = MA Coù theå tìm MA theo moät trong nhöõng daáu hieäu sau nay Döïa vaøo khoái löôïng rieâng hay tyû khoái lôi chaát khí.

Döïa coâng thöùc tính MA = A

A

mn

Döïa vaøo phöông trình Menñeleep

ÞA AA

A

m m RTPV = nRT = .RT M = M PV

Döïa vaøo heä quaû cuûa ñònh luaät Avogañro ( ôû cuøng moät ñieàu kieän veà nhieät ñoä vaø aùp suaát, tæ leä veà theå tích khí hay hôi cuõng laø tæ leä veà soá mol).

Khi ñeà cho VA = k.VB

Þ Þ ÞA B A BA B A

A B B

m m m .M n = k.n = k. M = M M k.m

Ñôn giaûn nhaát laø khi k=1 (theå tích baèng nhau). Döïa vaøo ñònh luaät Raun vôùi bieåu thöùc toaùn hoïc Döïa vaøo quan heä mol ôû phaûn öùng cuï theå theo tính chaát cuûa A

(xeùt sau khi ñaõ coù tính chaát hoaù hoïc)


trang 34

BIEÄN LUAÄN ÑEÅ TÌM n Caên cöù vaøo ñieàu kieän cuûa chæ soá n ³ 1, nguyeân. Thöôøng duøng cô

sôû naøy khi ñeà cho giôùi haïn cuûa MA, hay giôùi haïn cuûa dA/B Duøng ñoä baát baõo hoaø theo coâng thöùc tính hoaëc ñieàu kieän cuûa noù

0D ³ vaø nguyeân. Caên cöù vaøo giôùi haïn soá nguyeân töû nguyeân toá trong töøng loaïi hôïp

chaát vôùi ñaëc ñieåm caáu taïo cuûa noù hoaëc ñieàu kieän ñeå toàn taïi chaát ñoù Döïa vaøo coâng thöùc toång quaùt cuûa töøng loaïi hôïp chaát baèng caùch taùch nhoùm chöùc roài ñoàng nhaát 2 coâng thöùc (moät laø CTTQ vaø moät laø coâng thöùc trieån khai coù chiû soá n). TÌM TRÖÏC TIEÁP RA COÂNG THÖÙC PHAÂN TÖÛ

Caùc tröôøng hôïp thöôøng gaëp ÑEÀ CHO THAØNH PHAÀN CAÁU TAÏO VAØ KHOÁI LÖÔÏNG MOL

PHAÂN TÖÛ (MA) Ñoái vôùi loaïi naøy, ñeà coù theå cho theâm nhoùm chöùc coù trong phaân

töû, soá löôïng nhoùm chöùc cuï theå hoaëc giaùn tieáp döôùi daïng tính chaát ñaëc tröng cuûa nhoùm chöùc ñoù. Caàn nhôù

Giôùi haïn veà soá nguyeân töû cuûa moãi nguyeân toá coù trong phaân töû vaø moái lieân quan giöõa.

Ñieàu kieän nguyeân döông (hoaëc khoâng aâm) cuûa soá nguyeân töû nguyeân toá trong phaân töû.

Ñieàu kieän ñeå hôïp chaát beàn hoaëc thoûa maõn nhöõng daáu hieäu nhaát ñònh

Tính chaát ñaëc tröng cuûa moãi nhoùm chöùc vaø bieát phoái hôïp caùc nhoùm chöùc trong moät phaân töû ñeå thoõa maõn nhöõng tính chaát do chaát aáy gaây neân theo daáu hieäu cuûa ñeà.

Neáu chæ chuyeån ñöôïc veà phöông trình 3 aån soá thì ñaàu tieân tìm khoaûng xaùc ñònh cuûa O hay N roài laàn löôït theá caùc giaù trò nguyeân vaøo ñöa veà phöông trìng hai aån vaø giaûi theo caùch tìm C,H.

DÖÏA VAØO DÖÕ KIEÄN ÑEÀ CHO VAØ CAÙC PHÖÔNG TRÌNH PHAÛN ÖÙNG

Loaïi naøy chæ caàn thieát laäp caùc phöông trình ñaïi soá theo döõ lieäu vaø giaûi (daïng naøy raát hay gaëp)


trang 35

BAØI TOAÙN VEÀ CHAÁT KHÍ HOAËC HÔI (phöông phaùp khí nhieân keá)

Gioáng daïng hai nhöng löu yù caàn laäp luaän nhieàu hôn vaø aùp duïng caùc ñònh luaät. 8. THUYEÁT CAÁU TAÏO HOAÙ HOÏC coù ba luaän ñieåm chính

TRONG PHAÂN TÖÛ HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau theo ñuùng hoaù trò vaø moät thöù töï nhaát ñònh goïi laø caáu taïo hoaù hoïc. Söï thay ñoåi caáu taïo hoùa hoïc seõ taïo ra chaát môùi. C2H6O coù hai coâng thöùc caáu taïo sau CH3 - CH2 - OH (röôïu etylic), CH3-O-CH3 (Ñimetyl ete)

TRONG PHAÂN TÖÛ HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ caùc nguyeân töû cacbon khoâng nhöõng lieân keát vôùi caùc nguyeân töû khaùc maø coøn lieân keát vôùi nhau thaønh maïch cacbon ( maïch khoâng nhaùnh, maïch nhaùnh, maïch voøng )

TÍNH CHAÁT CUÛA HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn phaân töû ( baûn chaát, soá löôïng nguyeân töû, vaø caáu taïo hoaù hoïc ). 9. ÑOÀNG PHAÂN VAØ ÑOÀNG ÑAÚNG

ÑOÀNG PHAÂN laø hieän töôïng caùc hôïp chaát höõu cô coù cuøng coâng thöùc phaân töû (cuøng KLPT M) nhöng coâng thöùc caáu taïo khaùc nhau neân tính chaát khaùc.

Coù caùc loaïi ñoàng phaân chính: ñoàng phaân phaúng vaø ñoàng phaân khoâng gian:

Ñoàng phaân phaúng: Laø ñoàng phaân hình thaønh do söï thay ñoåi traät töï lieân keát giöõa caùc phaân töû trong chaát höõu cô. Coù caùc loaïi thöôøng gaëp.

CH3CH2OH vaø CH3OCH3 laø ñoàng phaân nhoùm chöùc CH3CH2CH2CH3 vaø CH3CH(CH3)CH3 laø hai ñoàng phaân maïch cacbon CH3CH2CH2OH vaø CH3CH(OH)CH3 laø hai ñoàng phaân vò trí CH3CH2OCH2CH3 vaø CH3OCH2CH2CH3 laø ñoàng phaân do söï phaân caét maïch cacbon. Ñoàng phaân khoâng gian (chæ xeùt ñoàng phaân hình hoïc) laø ñoàng phaân hænh thaønh do söï boá trí trong khoâng gian cuûa caùc nhoùm nguyeân töû (nguyeân töû)


trang 36

C C

H

CH3H3C

H

cis-Buten-2

C C

CH3

HH3C

H

trans-Buten-2 CAÙCH VIEÁT ÑOÀNG PHAÂN B1. TÍNH ÑOÄ BAÁT BAÕO HOØA ñeå xaùc ñònh soá voøng vaø soá lieân keát pi. B2. CHOÏN VAØ VIEÁT MAÏCH CACBON LÔÙN NHAÁT B3. CAÉT NGAÉN DAÀN VAØ GAÉN NHAÙNH

B4. VIEÁT CAÙC ÑOÀNG PHAÂN VÒ TRÍ NHOÙM CHÖÙC, NOÁI PI löu yù tính ñoái xöùng cuûa maïch cacbon.

ÑOÀNG ÑAÚNG laø hieän töôïng caùc hôïp chaát höõu cô coù cuøng coâng thöùc toång quaùt, coù ñaëc ñieåm caáu taïo vaø tính chaát hoùa hoïc töông töï nhau nhöng thaønh phaàn phaân töû cuûa chuùng hôn keùm nhau 1 boäi soá nhoùm CH2

nhö daõy ñoàng ñaúng cuûa meâtan goàm CH4, C2H6, C3H8, C4H10, … CAÙCH ÑOÏC TEÂN CAÙC CHAÁT HÖÕU CÔ Nhôù caùc töø goác töông öùng vôùc caùc soá cacbon töø 1 ñeán 10. No (+ an), noái ñoâi (+ en), noái ba (+ in), goác no hoùa trò I (+ yl); coù hai ba noái ñoâi, noái ba ( + añi…, atri…); voøng thì theâm xixlo tröôùc teân maïch cacbon töông öùng, goác khoâng no hoùa trò I ( teân cacbon töông öùng + yl). B1: Choïn maïch cacbon daøi nhaát laøm maïch chính (öu tieân maïch coù chöùa nhoùm chöùc, noái ñoâi, noái ba, nhoùm theá, nhaùnh)(**) B2: Ñaùnh soá thöù töï töø ñaàu gaàn (**) nhaát. B3: Ñoïc teân nhö sau Vò trí nhoùm theá-teân nhoùm theá-vò trí nhaùnh teân nhaùnh teân maïch cacbon töông öùng-vò trí noái ñoâi, noái ba teân nhoùm chöùc-vò trí nhoùm chöùc(röôïu) (**) Nhoùm chöùc laø nhoùm nguyeân töû (nguyeân töû) gaây ra tính chaát hoùa hoïc ñaëc ttröng cuûa chaát höõu cô. MOÄT SOÁ TEÂN IUPAC CHO DUØNG

(CH3)2CHCH3 iso-Butan (CH3)4C neo-Pentan


trang 37

(CH3)2CHCH2CH3 iso-Pentan (CH3)2CHCH2CH2CH3 iso-Hexan (CH3)2CH- iso-Propyl CH3CH2CH(CH3)- sec-Butyl (CH3)2CHCH2- iso-Butyl (CH3)3C- tert-Butyl

Traät töï ñoïc teân nhaùnh halogen, –NO2, –NH2 , ankyl (a,b,c) 10. LIEÂN KEÁT COÄNG HOAÙ TRÒ

LIEÂN KEÁT XÍCH MA laø lieân keát ñöôïc hình thaønh do söï xen phuû truïc, truïc lieân keát truøng vôùi truïc noái hai haït nhaân cuûa nguyeân töû taïo lieân keát.

LIEÂN KEÁT PI laø lieân keát ñöôïc hình thaønh do söï xen phuû beân , truïc lieân keát khoâng truøng truïc noái hai haït nhaân.

LIEÂN KEÁT ÑOÂI laø lieân keát ñöôïc hình thaønh do hai caëp electron duøng chung, goàm 1 lieân keát xíchma, 1 lieân keát pi ñöôïc bieåu dieãn baèng 2 gaïch noái song song.

LIEÂN KEÁT BA laø lieân keát ñöôïc hình thaønh do ba caëp electron duøng chung goàm 1 lieân keát xíchma , 2 lieân keát pi. 11. HIEÄU ÖÙNG ELECTRON TRONG HOAÙ HÖÕU CÔ 12. CAÙC QUY TAÉC PHAÛN ÖÙNG

Quy taéc theá trong ankan Quy taéc theá trong voøng benzene Quy taéc coäng Maccopnhicop Quy taéc taùch Zaixep.


trang 38


1. COÂNG THÖÙC PHAÂN TÖÛ 1) Phaân bieät 3 loaïi coâng thöùc: coâng thöùc thöïc nghieäm , coâng thöùc ñôn

giaûn, coâng thöùc phaân töû. Trong tröôøng hôïp naøo thì 3 coâng thöùc ñoù truøng nhau.

2) Tính thaønh phaàn phaàn traêm caùc nguyeân toá trong moãi hôïp chaát sau: a. C6H6 b. C2H4O2 c. C2H7N ÑS: a. %C = 92,3 ; %H = 7,7 b. %C = 40 ; %H = 6,67 ; %O = 53,33 c. %C = 53,33 ; %H = 8,89 ; %O = 37,78

3) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,45g moät hôïp chaát höõu cô thu ñöôïc 0,66g CO2 vaø 0,27g H2O . Tính thaønh phaàn phaàn traêm caùc nguyeân toá. ÑS: %C = 40 ; %H = 6,67 , %O = 53,33

4) Oxi hoùa hoaøn toaøn 0,282g moät chaát höõu co baèng CuO , daãn khí sinh ra laàn löôït qua bình chöùa CaCl2 roài bình KOH , thaáy khoái löôïng bình CaCl2 taêng 0,194g , khoái löôïng bình KOH taêng0,80g. Maët khaùc khi phaân tích 0,186g chaát ñoù thì ñöôc 0,028g N2 . Tính % nguyeân toá. ÑS: %C = 77,4 , %H = 7,6 ,%N = 15

5) Ñoát chaùy 1,18g chaát A thu ñöôïc 1,76g CO2 vaø 1,80g H2O. Ngoaøi ra neáu phaân tích cuøng löôïng chaát ñoù baèng phöông phaùp Dunras thì ñöôïc 111,6 cm3 Nitô ôû 0°C vaø 2 atm. Tính % nguyeân toá. ÑS: C% = 40,7 , H% = 17 , N% = 23,6 ,O% = 18,7

6) Phaân tích 3g moät hôïp chaát höõu cô baèng phöông phaùp Kieân ñan thu khí NH3, daãn toaøn boä löôïng NH3 treân vaøo 90ml dd H2SO4 0,5M löôïng axit dö ñöôïc trung hoøa vöøa ñuùng baèng 30ml dd NaOH 1M. Tính %N trong hôïp chaát. ÑS: %N = 28

7) Ñoát moät löôïng chaát X chöùa C , H , S , thu ñöôïc 2,688l CO2 (ñkc) 3,24g H2O vaø 3,84g SO2 . Tính % nguyeân toá. ÑS: C% = 38,7 , H% = 9,7 , S% = 51,6


trang 39

8) Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa caùc chaát höõu cô coù thaønh phaàn nguyeân toá. a) %C = 85,8 , %H = 14,2 , M = 56 b) %C = 68,28 , %H = 7,33 , %N = 11,38 , tæ khoái hôi so vôùi khoâng

khí : 4,24. c) %C = 30,6 , %H = 3,85 , %Cl = 45,16 ,khoái löôïng phaân töû laø

78,5. ÑS: a. C4H8 b. C7H9ON c. C2H3ClO

9) Oxi hoùa 0,23g moät chaát höõu cô A thì ñöôïc 224ml CO2 (ñkc) vaø 0,27g H2O. Xaùc ñònh CTPT cuûa A bieát dA/kk = 1,58 ÑS: C2H6O

10) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,6g moät chaát höõu cô thu ñöôïc 0,88g CO2 vaø 0,36g H2O . Tæ khoái hôi chaát ñoù so vôùi hidro laø 30.

a) Xaùc ñònh khoái löôïng phaân töû. b) Coâng thöùc nguyeân c) Coâng thöùc phaân töû

ÑS: MA = 60 ,CTN : (CH2O)n , CTPT : C2H4O2 11) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 1,5g chaát höõu cô B thu ñöôïc 448cm3 CO2. 0,90g

H2O vaø 112cm3 N2 (caùc hkí ño ôû 0°C vaø 2atm).Xaùc ñònh CTPT B bieát dB/NO = 2,5. ÑS: CTPT B: C2H5NO2

12) Khi ñoát 1 lít chaát X caàn 5 lít oxi thu ñöôïc 3 lít CO2 , 4 lít hôi nöôùc (theå tích caùc khí ño ôû cuøng ñieàu kieän t° , p). Xaùc ñònh CTPT cuûa X. ÑS: C3H8

13) Ñoát 200cm3 hôi moät chaát höõu cô trong 900cm3 oxi (laáy dö).Theå tích khí thu ñöôïc laø 1,3 lít .Sau khi cho nöôùc ngöng tuï coøn 700cm3. Sau khi cho loäi qua dd KOH chæ coøn 100 cm3 bò haáp thuï bôûi P (caùc theå tích khí ôû cuøng ñk t° , P) .Xaùc ñònh CTPT. ÑS: C3H6O

14) Cho 400cm3 hoãn hôïp moät hidrocacbon vaø nitô vaøo 900cm3 cxi (dö) roài ñoát , thu ñöôïc 1,4 lít hoãn hôïp khí. Sau khi cho nöôùc ngöng tuï coøn 800cm3 vaø sau khi cho qua ddKOH thì coøn 400cm3 (caùc theå tích khí ño trong cuøng ñk t° , P). Xaùc ñònh CTPT. ÑS: C2H6


trang 40

15) Cho 0,5l hoãn hôïp hidro cacbon vaø khí cacbonic vaøo 2,3 l cxi dö roài ñoát thu ñöôïc 3 l hoãn hôïp. Sau khi cho hôi nöôùc ngöng tuï coøn 1,8 l vaø sau khi cho loäi qua dd KOH chæ coøn 0,5 l (caùc theå tích ôû cuøng ñk).Xaùc ñònh CTPT cuûa hidrocacbon. ÑS: C3H6

16) Xaùc ñònh CTPT cuûa moät chaát A coù tæ leä khoái löôïng caùc nguyeân toá nhö sau :mC: mH : mN: mS = 3 : 1 : 7 : 8 : bieát trong phaân töø A coù 1 nguyeân töû S. ÑS: CH4N2S

17) Ñoát chaùy hoaøn toaøn ag moät chaát höõu cô chöùa C , H , Cl thu ñöôïc 0,22g CO2 , 0,09g H2O. Khi phaân tích ag hôïp chaát treân coù maët AgNO3 thì thu ñöôïc 1,435g AgCl . Xaùc ñònh CTPT bieát tæ khoái hôi cuûa hôïp chaát so vôùi NH3 laø 5. ÑS: CH2Cl2

18) Ñoát chaùy hoaøn toaøn ag chaát A caàn duøng 0,15 mol oxi , thu ñöôïc 2,24 lít CO2 (ñkc) vaø 2,7g H2O . Ñònh CTPT A. ÑS: C2H6O

19) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,01 mol moät hidrocacbon roài daãn toaøn boä saûn phaåm sinh ra vaøo bình chöùa dd Ca(OH)2 dö thaáy bình naëng theâm 4,86g ñoàng thôøi coù 9g keát tuûa taïo thaønh . Xaùc ñònh CTPT. ÑS: C9H10

20) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 1,08g moät chaát A roài cho toaøn boä saûn phaåm sinh ra vaøo bình chöùa dd Ba(OH)2 thaáy bình naëng theâm 4,6g ñoàng thôøi coù 6,475g muoái axit vaø 5,91g muoái trung hoøa taïo thaønh . Ñònh CTPT cuûa X bieát raèng trong cuøng ñieàu kieän thì 2,7g hôi chaát X chieám cuøng theå tích vôùi 1,6g oxi. ÑS: C4H6

21) Phaân tích 1,44g chaát A thu ñöôïc 0,53g Na2CO3 , 1,456 l CO2 (ñkc) vaø 0,45g H2O . Ñònh CTPT cuûa chaát A bieát trong phaân töû A coù 1 nguyeân töû Na. ÑS: C7H5O2Na

22) Oxi hoùa hoaøn toaøn 0,59g chaát B sinh ra 0,224 lít CO2 vaø 0,28 lít hôi nöôùc (ôû 273°C , 4 atm)


trang 41

Maët khaùc khi phaân tích 1,18g chaát B thì ñöôïc 1125 ml N2 (0°C , 2atm). Ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa B bieát 0,295g hôi chaát B chieám theå tích 112 cm3 ôû ñkc.

ÑS: C2H5NO 23) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,75g chaát höõu cô A roài daãn toaøn boä saûn phaåm

sinh ra vaøo bình ñöïng dd nöôùc voâi trong coù dö ôû 0°C thì khoái löôïng bình taêng 1,33g vaø taïo ñöôïc 2g keát tuûa. Maët khaùc khi phaân tích 0,15g A baèng phöông phaùp Kjeldahl roài daãn

amooniac sinh ra vaøo 18ml dd H2SO4 0,1M , löôïng axit dö ñöôïc trung hoøa vöøa ñuùng baèng 4ml dd NaOH 0,4M.Xaùc ñònh CTPT cuûa A bieát raèng 1 lít hôi A ôû ñkc naëng 3,35g

ÑS: C2H5NO2 24) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,2 mol moät hidrocacbon baèng 1 löôïng oxi vöøa

ñuû sau phaûn öùng thu ñöôïc 17,93 lít hoãn hôïp khí (273°C , 3 atm ). Tæ khoái cuûa hoãn hôïp ñoái vôùi H2 laø 53/3 .Xaùc ñònh CTPT. ÑS: C4H4

25) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 6g chaát X phaûi duøng 10,08 lít oxi (ñkc). Saûn phaåm chaùy goàm CO2 vaø hôi nöôùc theo tæ leä . Xaùc ñònh CTPT X. ÑS: C3H8O

2. COÂNG THÖÙC CAÁU TAÏO

1) Trình baøy nhöõng luaän ñieåm cô baûn cuûa thuyeát caáu taïo hoùa hoïc. 2) Ñoàng ñaúng laø gì ? Vieát coâng thöùc phaân töû cuûa moät vaøi chaát

ñoàng ñaúng cuûa C2H4 vaø coâng thöùc chung cho caû daõy ñoàng ñaúng ñoù.

3) Ñoàng phaân laø gì ? Neâu nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng ñoàng phaân . Cho thí duï minh hoïa.


trang 42

4) Haõy vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc phaûn öùng vôùi caùc coâng thöùc sau:C4H10, C3H6, C4H8, C3H7Cl, C3H8O, C4H8O, C4H10O, C3H6Cl2 , C4H6, C2H4O2, C3H6O2, C2H7N, C3H9N.

5) Phaân bieät ñoàng phaân vôùi ñoàng ñaúng . Trong caùc chaát sau nhöõng chaát naøo laø ñoàng ñaúng cuûa nhau ? Nhöõng chaát naøo laø ñoàng phaân cuûa nhau?

a. CH3 - CH2 -CH3 b. CH3 - CH = CH2 c. CH3 - CH2 - CH2 - CH3 d. CH3 - CH2 - CH2 -Cl e. CH3 - CH - CH3

½ CH3

f. CH3 - CH = CH - CH3 g. CH3 - CH2 - CH = CH2 h. CH3 - CHCl -CH3 i. CH2 - CH2 ½ ½

CH2 - CH2 j. CH3 - C = CH2 ½ CH3

MOÄT SOÁ BAØI TAÄP CHUNG

1. Trình baøy noäi dung cô baûn thuyeát caáu taïo hoùa hoïc. 2. Ñoàng phaân laø gì ? Cho bieát nguyeân nhaân taïo ra ñoàng phaân trong caùc hôïp chaát höõu cô. 3. Vieát coâng thöùc caáu taïo nhöõng ñoàng phaân töông öùng vôùi coâng thöùc phaân töû C3H6O2 (giôùi haïn chæ xeùt nhöõng ñoàng phaân maïch thaúng, no) vaø


trang 43

chæ roõ loaïi ñoàng phaân naøo, loaïi hôïp chaát naøo (ñôn chöùc, ña chöùc) coù maët trong soá chuùng. 4. Vieát coâng thöùc caáu truùc vaø goïi teân taát caû caùc chaát coù coâng thöùc phaân töû C4H8. 5. Haõy vieát vaø goïi teân ñoàng phaân veà vò trí khoâng gian cuûa Buten–2. 6. Cho chaát A coù coâng thöùc: CH3 – (CH2)7 – CH = CH – (CH2)7 – COOH. Haõy vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc ñoàng phaân cis–trans cuûa chaát A. 7. Vieát taát caû caùc ñoàng phaân cis–trans cuûa chaát coù coâng thöùc phaân töû R – CH = CH – CH = CH – R’ 8. Ngöôøi ta nhaän thaáy khi ñoát chaùy caùc ñoàng ñaúng cuûa moät loaïi röôïu thì tyû leä mol nCO2 : nH2O taêng daàn khi soá nguyeân töû cacbon trong röôïu taêng daàn. Hoûi chuùng laø ñoàng ñaúng cuûa loaïi röôïu gì (no, khoâng no, hay thôm) ? 9. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc ñoàng phaân coù coâng thöùc phaân töû C4H10 vaø C4 H8O. 10. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc ñoàng phaân maïch hôû cuûa hôïp chaát Z coù coâng thöùc phaân töû C4H10O. Hôïp chaát C2H2O3 coù phaûi laø ñoàng phaân cuûa Z khoâng ? 11. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc hôïp chaát thôm coù cuøng coâng thöùc phaân töû C7H8O. Cho bieát chöùc hoùa hoïc vaø teân goïi cuûa caùc hôïp chaát ñoù. 12. Vieát coâng thöùc caáu taïo vaø goïi teân caùc amin thôm coù coâng thöùc phaân töû C7H9N. 13. Ñieàu kieän ñeå moät olefin coù ñoàng phaân cis–trans laø gì ? Vieát taát caû ñoàng phaân cis–trans coù coâng thöùc C3H4ClBr. 14. Vieát coâng thöùc caùc ñoàng phaân maïch khoâng voøng chöùa moät loaïi nhoùm chöùc coù coâng thöùc C4H6O2 15. Vieát taát caû caùc ñoàng phaân maïch hôû, khoâng laøm maát maøu nöôùc broâm, coù coâng thöùc phaân töû C3H6O2. 16. Vieát coâng thöùc chung cuûa caùc phaân töû röôïu no ñôn chöùc maïch hôû. 17. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc ñoàng phaân cuøng chöùc coù theå coù cuûa röôïu no ñôn chöùc maïch hôû chöùa 5 nguyeân töû cacbon trong phaân töû, vaø goïi teân chuùng.


trang 44

18. Vieát caùc ñoàng phaân cuûa C4H9OH vaø goïi teân theo danh phaùp quoác teá IUPAC cuûa caùc ñoàng phaân ñoù. 19. Haõy vieát caùc ñoàng phaân maïch hôû öùng vôùi coâng thöùc phaân töû C3H6O3, C3H6O2. 20. A, B, C laø ba hôïp chaát coù coâng thöùc phaân töû C4H9Cl, C4H10O, C4H11N. Vieát taát caû caùc ñoàng phaân coù theå cuûa chuùng, töø ñoù ruùt ra nhaän xeùt veà quan heä giöõa soá ñoàng phaân vaø hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá Cl, O, N. 21. Coù nhöõng loaïi hôïp chaát maïch hôû naøo öùng vôùi coâng thöùc toång quaùt CnH2nO. Laáy ví duï minh hoïa. 22. Ñoàng ñaúng laø gì ? caùc röôïu etylic, n–propylic, isopropylic coù phaûi laø ñoàng ñaúng cuûa nhau hay khoâng ? 23. Theá naøo laø: nhoùm chöùc, hôïp chaát ñôn chöùc, ña chöùc, taïp chöùc ? Moãi khaùi nieäm cho moät ví duï.

Chöông

IV


trang 45

HÑROÂCACBON NO

1. DAÕY ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA MEÂTAN, HIÑROCACBON

NO MAÏCH HÔÛ, PARAFIN, ANKAN Laø nhöõng chaát höõu cô taïo bôûi Hiñro vaø Cacbon, coâng thöùc caáu

taïo laø maïch hôû vaø chæ coù lieân keát ñôn. Coâng thöùc toång quaùt CnH2n + 2 (n ³1). 1. TEÂN QUOÁC TEÁ (teân IUPAC)

ANKAN MAÏCH THAÚNG teân Latinh chæ soá nguyeân töû Cacbon + an. TEÂN ANKAN MAÏCH NHAÙNH laøm theo caùc böôùc sau Choïn maïch Cacbon daøi nhaát laøm maïch chính

Ñaùnh soá nguyeân töû C ôû maïch chín sao cho nhaùnh mang soá nhoû nhaát

Ñoïc teân ankan theo thöù töï Soá chæ vò trí nhanh – teân nhaùnh – teân maïch chính.

CH3 – CH – CH3 2- Metyl propan CH3

CH3 – CH2 – CH2 – CH – CH – CH3 2,3 – Ñimetyl hexan CH3 CH3 2. TEÂN THOÂNG THÖÔØNG

C5H12 coù 3 ñp CH3–(CH2 )3–CH3 n- pentan CH3CH(CH3)CH2CH3 iso – pentan

CH3 CH3 – C – CH3 neo – pentan CH3 3. TÍNH CHAÁT VAÄT LYÙ coù 1C ñeán 4C laø chaát khí, coù 5C ñeán 17C laø chaát loûng, töø 18C trôû leân laø chaát raén. M caøng lôùn nhieät ñoä soâi vaø nhieät ñoä noùng chaûy caøng cao. Taát caû ñeàu nheï hôn nöôùc, haàu nhö khoâng tan


trang 46

trong H2O, tan ñöôïc trong nhieàu dung moâi höõu cô ( ete, bengen, daàu hoûa,… ) 4. CAÁU TAÏO

PHAÂN TÖÛ CH4 coù caáu taïo laø moät töù dieän ñeàu, caùc nguyeân töû khoâng naèm trong cuøng 1 maët phaúng 4 lieân keát xichma höôùng veà 4 ñænh cuûa moät töù dieän ñeàu, taâm nguyeân töû C, goùc HCH laø109028’

CAÙC ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA CH4 phaân töû khoâng ôû treân cuøng 1 maët phaúng, caùc goùc lieân keát HCH, HCC, CCC laø 109,50.Vì vaäy maïch C laø ñöôøng gaáp khuùc.

Ankan laø chaát khöû maïnh, khoâng taùc duïng vôùi axit, bazô ôû nhieät ñoä thöôøng. Tham gia phaûn öùng sau 5. PHAÛN ÖÙNG THEÁ CLO (xuùc taùc aùnh saùng khueách taùn)

CH4 + Cl2 ¾®¾askt CH3Cl + HCl

Metylclorua CH3Cl + Cl2 ¾®¾askt

CH2Cl2 + HCl Metilenclorua

CH2Cl2 + Cl2 ¾®¾askt CHCl3 + HCl Clorofom

CHCl3 + Cl2 ¾®¾askt CCl4 + HCl Cacbon tetraclorua

CH3CH3 + Cl2 ¾®¾askt CH3CH2Cl + HCl Etylclorua

CH3-CH2-CH3 + Cl2

CH3-CHClCH3 (spc)

CH3-CH2-CH2-Cl (spp)

askt+ HCl

+ HCl Qui taéc theá “Saûn phaåm theá öu tieân cacbon baäc cao”

CnH2n+n + z Cl2 ¾®¾askt CnH2n+2-zClz + z HCl 6. TAÙC DUÏNG CUÛA NHIEÄT phaûn öùng phaân huûy, phaûn öùng taùch H2 vaø crakinh

PHAÛN ÖÙNG PHAÂN HUÛY CH4 ¾®¾

0t C + 2H2


trang 47

CnH2n+2 ¾®¾0t n C + (n+1) H2

PHAÛN ÖÙNG TAÙCH HIÑRO

CH3CH3 ¾¾®¾ xtt ,0 CH2 = CH2 + H2

PHAÛN ÖÙNG CRAÊCKINH

CH3CH2CH3 ¾®¾0t

CH4 + CH2 = CH2

CnH2n +2 ¾®¾0t Cx H2x+2 + CyH2y (n=x+y)

7. PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA

OHnnCOOnHC tnn 22222 )1(

213 0

++¾®¾+

++

8. ÑIEÀU CHEÁ TÖØ NGUOÀN KHÍ THIEÂN NHIEÂN VAØ DAÀU MOÛ TRONG PHOØNG THÍ NGHIEÄM CH3COONa + NaOH ¾¾ ®¾

0,tCaO CH4 + Na2CO3 Al4C3 + 12 H2O ¾®¾ 3CH4 + 4Al ( OH)3

2.DAÕY ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA XICLO PROPAN, XICLO

ANKAN

Laø nhöõng hidrocacbon no maïch voøng, coâng thöùc caáu taïo coù voøng vaø chæ goàm caùc lieân keát ñôn. Coâng thöùc toång quaùt CnH2n (n ³ 3)

Xilopropan, Xiclobutan Tính chaát töông töï ankan, nhöng voøng nhoû (voøng 3, voøng 4) tham gia phaûn öùng coäng môû voøng

r + Br2 ¾®¾ Br – CH2– CH2– CH2– Br (1,3 – Ñibroâm propan)


trang 48

BAØI TAÄP LUYEÄN TAÄP 1) Theá naøo laø hidrocacbon, hidro cacbon no, ankan. 2) Vieát coâng thöùc phaân töû cuûa ankan vaø goác hidrocacbon töông öùng: a.Chöùa 12H b. Chöùa 6C c. Chöùa m nguyeân töû C 3) Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû, vieát caùc coâng thöùc caáu taïo coù theå coù vaø

goïi teân theo dang phaùp thoâng thöôøng vaø danh phaùp quoác teá cuûa caùc ankan trong moãi tröôøng hôïp sau: a) Tæ khoái hôi so vôùi hidro baèng 36. b) Coù coâng thöùc ñôn giaûn laø C2H5 c) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 1l ankan sinh ra 2 l CO2.

4) Vieát caùc phöông trình phaûn öùng cuûa propan , n-butan. a) Taùc duïng vôùi Clo theo tæ leä mol 1:1. b) Taùch moät phaân töû hidro. c) Crackinh

5) Xicloankan laø gì ? Vieát coâng thöùc phaân töû vaø coâng thöùc caáu taïo cuûa xicloankan , mety xiclohexan , etyl xicloopentan.

6) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 14,5g moät ankan sinh ra 22,5g nöôùc. a) Tìm CTPT cuûa ankan. b) Vieát caùc coâng thöùc caáu taïo , goïi teân ankan c) Tính theå tích khoâng khí caàn ñeå ñoát chaùy löôïng ankan treân(ñkc)

ÑS: CTPT : C4H10 Vkk = 182lít 7) Phaân tích 1,13g daã xuaát clo cuûa moät ankan , coù maët baïc nitrat thu

ñöôïc 2,87g baïc clorua. Tæ khoái hôi cuûa daãn xuaát so vôùi H2 laø 56,5. a) Xaùc ñònh CTPT b) Vieát ñoàng phaân , goïi teân

ÑS: C3H6Cl2 ; 4 ñoàng phaân 8) Khi ñoát 8,96 lít hoãn hôïp CH4 , CO vaø C2H6 thu ñöôïc 13,44 lít CO2.

Tính haøm löôïng etan trong hoãn hôïp ñoù (caùc khi ôû ñkc) ÑS: m C2H6 = 6g 9) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 1,68 lít metan (ñkc) roài daãn toaøn boä saûn phaåm

chaùy vaøo 250ml dd KOH laáy dö . Tính noàng ñoä mol cuûa muoái trong dung dòch


trang 49

ÑS: CMK2CO3 = 0,3M 10) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 11,2lít butan (ñkc) roài daãn khí sinh ra vaøo 500

ml dd NaOH 20% (d=1,2). Tính noàng ñoä mol cuûa muoái trong dd. ÑS: [NaHCO3] = [Na2CO3] = 2M 11) Ñoát chaùy 100cm3 hoãn hôïp propan vaø oxi dö . Sau phaûn öùng cho hôi

nöôùc ngöng tuï vaø ñöa caùc khí veà ñieàu kieän ban ñaàu thì ñöôïc 70ml . Tính % theå tích caùc khí trong hoãn hôïp ban ñaàu vaø sau phaûn öùng.

ÑS: %V C3H8 = 10 , %VO2 = 90 , %VCO2 = 42,86 , %VO2dö 57,13 12) Troän 10 cm3 hoãn hôïp butan vôùi 90cm3 oxi laáy dö roài ñoát ñöa hoãn hôïp

khí sau khi ñoát veà ñieàu kieän ban ñaàu thì ñöôïc 64,75 cm3 trong ñoù coù 40,5 cm3 bò haáp thu bôûi dd KOH phaàn coøn laïi bò haáp thu bôûi P.

ÑS: %V C4H10 = 95 , %V C5H12 = 5 13) Khi ñoát ankan trong khí clo sinh ra muïi ñen vaø moät chaát khí laøm ñoû

giaáy quì aåm a) Vieát phöông trình phaûn öùng. b) Tính theå tích clo caàn ñeå ñoát hoaøn toaøn hoãn hôïp khí goàm 2 l CH4

vaø 1 l C3H8 c) Neáu ñoát hoãn hôïp treân trong oxi thì caàn bao nhieâu lít oxi (caùc khí

ñöôïc ño trong cuøng ñieàu kieän t°, P) ÑS: V Cl2 = 8 l , VO2= 9 l 14) Moät xicloankan A coù tæ khoái hôi so vôùi nitô laø 3.

a) Xaùc ñònh CTPT cuûa A. b) Vieát moät soá CTPT coù theå coù cuûa A. c) A taùc duïng vôùi Clo ngoaøi aùnh saùng chæ cho moät daãn xuaát

monoclo. Xaùc ñònh caáu taïo cuûa A vaø vieát phöông trình phaûn öùng, goïi teân A.

ÑS: C6H12 , 11 ñoàng phaân , xiclohexan. 15) Moät hoãn goàm 2 ankan laø ñoàng ñaúng keá tieáp coù tæ khoái hôi so vôùi hidro

laø 20. Tìm CTPT ,goïi teân 2 ankan ñoù. ÑS: C2H6 , C3H8.

16) ÔÛ ñieàu kieän chuaån 2,24l hoãn hôïp goàm 2 ankan laø ñoàng ñaúng keá tieáp coù khoái löôïng 4,75g. a) Xaùc ñònh CTPT cuûa chuùng.


trang 50

b) Khi ñoát chaùy hoaøn toaøn hoãn hôïp treân thæ theå tích CO2 sinh ra laø bao nhieâu vaø tính khoái löôïng nöôùc sinh ra.

ÑS: a. C3H8 , C4H10 b. V CO2 = 7,28 l , mH2O = 7,65g 17) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 4,4g moät hoãn hôïp goàm 2 anakn ôû theå khí sinh ra

6,72 l CO2 (ñkc) , bieát tæ leä mol cuûa 2 ankan trong hoãn hôïp laø 1:1 a) Tìm CTPT b) Tính theå tích khoâng hkí (ñkc) caàn ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn hoãn hôïp. ÑS: a. C2H6 , C4H10 b. Vkk = 56 l

18) Moät parafin A taùc duïng vôùi clo cho daãn xuaát monoclo duy nhaát chöùa 33,33% clo. a) Tìm CTPT A. b) Vieát CTPT , goïi teân A. c) Vieát CTPT , goïi ten daãn xuaát. ÑS: C2H12 , neopentan

Chöông V


trang 51

HIÑROÂCACBON KHOÂNG NO

1. DAÕY ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA ETILEN, ANKEN, OÂLEÂFIN

Laø nhöõng hiñrocacbon khoâng no maïnh hôû, trong coâng thöùc caáu taïo coù moät lieân keát ñoâi, coâng thöùc toång quaùt CnH2n (n ³ 2) 1. ÑOÀNG PHAÂN coù hai loaïi ñoàng phaân laø ñoàng phaân maïch cacbon vaø ñoàng phaân vò trí noái ñoâi 2. ÑOÀNG PHAÂN HÌNH HOÏC (ñoàng phaân cis – trans) laø ñoàng phaân veà vò trí trong khoâng gian cuûa caùc goác hidrocacbon gaén vôùi nguyeân töû C mang noái ñoâi

C C

b

cd

a

Ñieàu kieän coù ñoàng phaân hình hoïc laø coù noái ñoâi vaø a ¹ b, c ¹ d ÑOÀNG PHAÂN cis hai goác gioáng nhau ôû cuøng phía noái ñoâi. ÑOÀNG PHAÂN trans hai goác gioáng nhau ôû khaùc phía noái ñoâi

C C

H

CH3H3C

H

cis-Buten-2

C C

CH3

HH3C

H

trans-Buten-2 3. TEÂN QUOÁC TEÁ (teân IUPAC) gioáng teân ankan töông öùng, chæ ñoåi an thaønh en – soá nhoû nhaát chæ vò trí noái ñoâi (khi n ³ 4) CH2 = CH2 Eten CH2 = CH – CH3 Propen CH2 = CH– CH2– CH3 Buten -1 CH3– CH = CH– CH3 Buten – 2 CH2 = C(CH3)CH3 2 – Metyl propen


trang 52

4. TEÂN THÖÔØNG xuaát phaùt töø teân goïi ankan töông öùng ñoåi ñuoâi an thaønh ilen CH2 = CH2 Etilen, C3H6 Propilen…

Trong ña soá caùc phaûn öùng hoùa hoïc cuûa anken chæ lieân keát p bò ñöùt ra 5. PHAÛN ÖÙNG COÄNG vaøo noái p

COÄNG H2

CH2 = CH2 + H2 ¾¾®¾0,tNi CH3 – CH3

(Eten) (Etan)

CnH2n + H2 ¾¾®¾0,tNi CnH2n+2

COÄNG BROM anken laøm maát maøu da cam cuûa dd Br2 CH2 = CH2 + Br2 ¾®¾ Br– CH2– CH2– Br

(1,2-Ñibroâm etan) CnH2n + Br2 ¾®¾ CnH2nBr2

COÄNG AXIT ( HI, HBr, HCl, H2SO4 … ) CH2 = CH2 + HCl ¾®¾ CH3– CH2 – Cl (Etyl clorua)

CH3-CH = CH2 + HCl

CH3-CH-CH3

CH3-CH2-CH2-Cl (spp)Cl

(spc)

2-clo propan

1-clo propan CnH2n + HCl ¾®¾ CnH2n+1Cl

Quy taéc Maccopnhicop khi coäng anken baát ñoái xöùng vôùi HX öu tieân H gaén vaøo C (mang noái ñoâi ) nhieàu H. 6. PHAÛN ÖÙNG TRUØNG HÔÏP laø quaù trình coäng hôïp lieân tieáp nhieàu phaân töû nhoû gioáng nhau hay töông töï nhau thaønh phaân töû lôùn hay cao phaân töû .

nCH2 = CH2 ¾¾ ®¾ ptxt ,, 0 [-CH2 – CH2 -]n Etilen Polietilen (PE)

nCH2 = CH – CH3 ¾¾ ®¾ ptxt ,, 0 [-CH2 – CH -]n Polipropilen (PP) CH3 7. PHAÛN ÖÙNG OXI HOAÙ


trang 53

PHAÛN ÖÙNG CHAÙY HOAØN TOAØN

CnH2n + 23n

O2 ¾®¾0t nCO2 + nH2O

PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA HÖÕU HAÏN BAÈNG DUNG DÒCH KMNO4 laøm maát maøu dd thuoác tím CH2 = CH2 + H2O + [ O ] ¾¾¾ ®¾ 4ddKMnO CH2 – CH2 Etilen glycol OH OH

CH2 = CH2 + ½ O2 ¾¾¾¾ ®¾0

22 , tCuClPdCl CH3CHO Anñehit axetic CH3CH=CHCH3 + 4[O] ¾¾ ®¾ 4KMnO 2CH3COOH

8. ÑIEÀU CHEÁ TRONG PHOØNG THÍ NGHIEÄM taùch nöôùc töø röôïu CH3–CH2–OH ¾¾¾¾ ®¾> 42

0 ,170 SOH CH2 = CH2 + H2O TRONG COÂNG NGHIEÄP Crackinh

CH3-CH2-CH3 ¾¾®¾0,txt CH4 + CH2 = CH2

Taùch H2 töø ankan (ñeà hiñro hoùa) CH3-CH2-CH3 ¾¾®¾

0,txt CH3-CH = CH2 + H2


1) Vieát coâng thöùc caáu taïo caùc ñoàng phaân coù theå coù cuûa caùc anken coù

coâng thöùc phaân töû : C4H8, C5H10 Goïi teân caùc ñoàng phaân theo danh phaùp thoâng thöôøng vaø quoác teá. 2) Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc chaát sau (keå caû ñoàng phaân hình hoïc)

a) 3-Metyl-buten-1 b) 3-Metylpenten-2 c) 2-Broâm-3-clobuten-2 d) Penten-3-in-1

3) Vieát phöông trình phaûn öùng bieåu dieãn bieán hoùa sau: a) C3H7OH ® C3H6 ® C3H8 ® C2H4 ® C2H4(OH)2


trang 54

b) C3H8 ® C3H6 ® C3H6Br ® C3H6 ® C3H7OH


trang 55

4) Hoaøn thaønh caùc phöông trình phaûn öùng sau: a) CH2 = CH2 + HBr ® b) CH2 = CH2 + …………………® CH3 – CH2 – OH c) CH3 – CH = CH2 + HI ® d) CH3 – CH – CH2 – CH3 ®

| OH

5) Duøng phöông phaùp hoùa hoïc: a) Phaân bieät Metan vaø Etilen b) Laøm saïch Metan coù laãn Etilen c) Phaân bieät Hexen-1 vaø Xiclohexan d) Laøm saïch Etilen coù laãn Etan e) Phaân bieät CH4, C2H4, C3H8.

6) Phaûn öùng truøng hôïp laø gì ? Vieát phaûn öùng truøng hôïp caùc chaát: a) CH2 = CH2 b) CH2 = CH – Cl c) CF2 = CF2 d) CH2 = C(CH3) e) C6H5 – CH = CH2 f) CH2 = C – COOCH3

| CH3

7) Khi ñoát moät theå tích hidrocacbon A caàn 6 theå tích oxi vaø sinh ra 4 theå tích CO2. A coù theå laøm maát maøu dd brom vaø keát hôïp vôùi hidro taïo thaønh hidrocacbon no maïch nhaùnh. a) Xaùc ñònh CTPT cuûa A b) Goïi teân vaø vieát caùc phöông trình phaûn öùng.

ÑS: CTPT : C4H8 8) Cho 3 l hoãn hôïp etilen (ñkc) suïc vaøo dd brom thì ñöôïc 4,7g 1,2-

dibrommetan. a) Vieát phöông trình phaûn öùng. b) Tính thaønh phaàn phaàn hoãn hôïp theo phoái löôïng vaø theo theå tích

, giaû söû phaûn öùng xaûy ra hoaøn toaøn. ÑS: %V C2H4 = 20%, %V C2H6 = 80%


trang 56

%m C2H4 = 19%, %m C2H6 = 81% 9) Khi ñoát 5,6 lít khí moät hidrocacbon taïo thaønh 16,8 lít CO2 vaø 13,5g

H2O. 1 lít khí ñoù coù khoái löôïng 1,875g. Caùc theå tích ôû ñkc. a) Tìm CTPT. b) Vieát CTCT goïi teân khí ñoù bieát raèng hidrocacbon treân coù khaû

naêng laøm maát maøu dd brom hoaëc dd thuoác tím. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng.

ÑS: C3H6 10) Cöù 7g moät ñoàng ñaúng cuûa etilen thì laøm maát maøu vöøa ñuû 320g dd

broâm 5% . Tìm CTPT vieát ñoàng phaân , goïi teân. ÑS: C5H10

11) Cho 2,24 lít (ñkc) hoãn hôïp khí A goàm etan , propan vaø propilen suïc qua bình dd brom dö thì khoái löôïng bình taêng 2,1g . Neáu ñoát chaùy khí coøn laïi thì thu ñöôïc moät löôïng CO2 vaø 3,24g H2O. a) Tính % theå tích caùc khí trong A. b) Daãn löôïng CO2 treân vaøo bình ñöïng 200 ml dd KOH 2,6M . Haõy

xaùc ñònh noàng ñoä mol cuûa caùc chaát trong dd sau phaûn öùng. ÑS: a. %V C3H6 = 50; %V C2H6 = 20; %V C3H8 = 30 CM K2CO3 = 0,65M; CM KOH dö = 1,3M 12) Hai hidrocacbon coù cuøng coâng thöùc phaân töû , tæ khoái hôi so vôùi hidro

baèng 35 . Chaát thöù nhaát laøm maát maøu dd broâm. Chaát thöù hai khoâng coù tính chaát ñoù. a) Tìm CTPT cuûa 2 hidrocacbon vaø cho bieát chuùng thuoäc daõy ñoàng

ñaúng naøo. b) Vieát CTPT cuûa chaát thöù nhaát bieát noù toàn taïi ôû 2 daïng cis vaø trans

ÑS: a. C2H10 b. CH3 – CH = CH – CH2 – CH3 13) Troän 20cm3 hoãn hôïp hidro , metan etilen vôùi 80cm3 oxi laáy dö roài

ñoát.Sau khi ñöa veà ñieàu kieän ban ñaàu thì coøn 62,5 cm3 trong ñoù coù 25cm3 ñöôïc haáp thuï bôûi KOH phaàn coøn laïi laø oxi.Tính % hoãn hôïp ñaàu.

ÑS: %V H2 = 25; %V CH4 = 25; %V C2H4 = 50 14) Phaân tích 6,25g chaát höõu cô X goàm C, H, Cl, thu ñöôïc 4,48 lít CO2

(ñkc) vaø 2,7g H2O bieát MX = 62,5 ñvc.


trang 57

a) Tìm CTPT cuûa X b) X coù theå cho phaûn öùng truøng hôïp, vieát phöông trình phaûn öùng,

goïi teân polime. ÑS: a. C2H5Cl b. PCV 15) Daãn 13,44l (ñkc) hoãn hôïp goàm 2 anken laø ñoàng ñaúng keá tieáp qua

bình dd broâm dö thì khoái löôïng bình taêng 26,88g. a) Xaùc ñònh CTPT cuûa 2 anken b) Neáu cho hoãn hôïp anken taùc duïng vôùi HCl thì thu ñöôïc toái ña 3

saûn phaåm . Xaùc ñònh CTPT vaø goïi teân anken treân. ÑS: a. C3H6, C3H8; CH3 – CH = CH2, CH3 – CH = CH – CH3 16) Daãn 17,92 l (ôû 0°C; 2,5atm) hoãn hôïp A goàm 2 olefin laø ñoàng ñaúng

keát tieáp, suïc qua bình ñöïng dd KMnO4 dö thì khoái löôïng bình taêng 70g. a) Vieát phöông trình phaûn öùng b) Xaùc ñònh CTPT, vieát CTCT, goïi teân 2 oâlefin. c) Neáu ñoát chaùy hoaøn toaøn hoãn hôïp A roài cho saûn phaåm vaøo 5 l dd

NaOH 1,8M thì löôïng muoái taïo thaønh laø bao nhieâu? ÑS: C2H4, C3H6; c. m NaHCO3 = 84g , m Na2CO3= 424g


trang 58

2. ANKAÑIEN – CAO SU A. ANKAÑIEN

Ankañien (ñien hay ñiolepin ) laø nhöõng hiñrocacbon khoâng no

coù 2 noái ñoâi trong phaân töû. Coâng thöùc toång quaùt CnH2n – 2 (n ³3) CH2 = C = CH2 1,2 – Propadien (alen).

CH2 = CH – CH = CH2 Butadien – 1,3 CH2 = CH-CH2–CH = CH2 Pentadien – 1,4

CH2 = C-CH = CH2 2 – Metylbutadien – 1,3 (Isopren ) CH3

1. PHAÛN ÖÙNG COÄNG vaøo hai noái “=” COÄNG H2 CH2 = CH–CH = CH2 + 2H2 ¾¾®¾

0,tNi CH3–CH2–CH2–CH3

COÄNG HALOGEN

CH2 = CH-CH = CH2 + Br2

Br-CH2-CH = CH-CH2-Br (spc)

Br-CH2-CHBr-CH = CH2 (spp)

1,4-Ñibrom buten-2

3,4-Ñibrom buten-1

coäng 1,4

coäng 1,2

AXITHALOGENHIDRIC

CH2 = CH-CH = CH2 + HCl

Cl-CH2-CH = CH-CH3 (spc)

CH3-CHCl-CH = CH2

4-Clo buten-2

3-Clo buten-1

coäng 1,4

coäng 1,2

Cl-CH2-CH2-CH = CH24-Clo buten-1

2. PHAÛN ÖÙNG TRUØNG HÔÏP

nCH2 = CH – CH = CH2 ¾¾ ®¾ ptNa ,, 0 [-CH2–CH = CH–CH2-]n Cao su buna (coù hai daïng cis-, trans-)


trang 59

B. CAO SU 1. CAO SU THIEÂN NHIEÂN laáy töø muû caây cao su, chaát loûng maøu traéng söûa (vaøng, xaùm nhaït, thaønh phaàn goàm H2O (53–65%), polisopren (30–40%), protein (2-3%), lipit (1-3%), gluxit (0,5-1,5% ), muoái voâ cô (0,3-0,7%), moät soá enzim. Khi cho axit axetic vaøo muû cao su ® ñoâng tuï, ñem hun saáy ® cao su thoâ (crep).

CAÁU TAÏO Coâng thöùc phaân töû (C5H8)n Coâng thöùc caáu taïo [-CH2 – C = CH – CH2 -]n

CH3

TÍNH CHAÁT Tham gia phaûn öùng coäng vôùi H2, Cl2, HCl Taùc duïng vôùi S taïo cao su löu hoùa Khoâng daãn ñieän, nhieät, khoâng thaám nöôùc vaø khí Tan trong xaêng vaø benzen.

2. CAO SU TOÅNG HÔÏP CAO SU BUTADIEN [-CH2 – CH = CH – CH2 -]n Caùc phaûn öùng taïo Butañien -1,3

2CH3-CH2-OH ¾¾¾¾ ®¾0

32 ,, tMgOOAl CH2 = CH-CH = CH2 + 2H2O + H2

CH3-CH2-CH2-CH3 ¾¾®¾0,txt CH2 = CH-CH = CH2 + 2H2

(2CH º CH ¾¾¾¾ ®¾0

4 ,, tCuClClNH CH2=CH–CºCH)

CH2=CH–CºCH + H2 ¾¾ ®¾0,tPd CH2 = CH – CH = CH2

Phaûn öùng truøng hôïp taïo polime nCH2 = CH – CH = CH2 ¾¾ ®¾ ptNa ,, 0 [-CH2–CH = CH–CH2-]n

Cao su buna (coù hai daïng cis-, trans-) CAO SU ISOPREN

CH3-CH-CH2-CH3 ¾¾®¾0,txt CH2 = C-CH = CH2 + 2H2

CH3 CH3

nCH2 = C-CH = CH2 ¾¾ ®¾ ptxt ,, 0 [-CH2-C = CH-CH2-]n CH3 CH3 3. SÖÏ LÖU HOÙA CAO SU


trang 60

Laø quaù trình cheá hoùa cao su thoâ vôùi moät löôïng nhoû S (3-4%) ôû 130-1450

Taïo ra nhöõng caàu noái disunfua ( -S-S- ) giöõa caùc phaân töû polime hình sôïi ® cao su löu hoùa coù caáu taïo maïng khoâng quan.

Cao su löu hoùa ñaøn hoài hôn, beàn ñoái vôùi nhieät hôn, laâu moøn vaø khoù tan trong dung moâi höõu cô hôn cao su thoâ.

BAØI TAÄP LUYEÄN TAÄP 1) Ankañien laø gì ? Vieát coâng thöùc caáu taïo coù theå coù cuûa caùc Ñien sau

C4H6, C5H8. 2) Vieát caùc phöông trình phaûn öùng coäng theo tæ leä mol 1:1 .

a) Butadien-1,3 vôùi Clo b) Ñivinyl vaø HBr c) Isopren vôùi broâm

3) Vieát caùc phöông trình phaûn öùng toång hôïp cao su töø butan, isopen-tan. 4) Baèng thí nghieäm naøo coù theå chöùng toû raèng butañien-1,3 (khí ) vaø

isopren (loûng) laø nhöõng hôïp chaát chöa no. 5) Troän 80 cm3 oxi vaø 10 cm3 moät hidrocacbon A roài ñoát, ñöa veà ñieàu

kieän ñaàu thì coøn 65cm3 trong ñoù coù 40cm3 CO2 vaø 25cm3 O2 (caùc khí ôû cuøng ñieàu kieän ). a) Xaùc ñònh CTPT b) Tính tæ khoái cuûa A vôùi khoâng khí c) Tính löôïng broâm toái ña coù theå coäng vaøo 1,68 lít hidrocacbon ñoù

(ñkc) bieát ñoù laø hôïp chaát maïch hôû. ÑS: a. CTPT : C4H6 b. dA/kk = 1,86 c. m Br2 = 24g

6) Ñoát chaùy hoaøn toaøn moät hidrocacbon X ôû theå khí thì ñöôïng 0,14mol CO2 vaø 1,14 mol CO2 vaø 1,89g H2O. a) Tìm coâng thöùc thöïc nghieäm cuûa X. b) Xaùc ñònh CTPT vaø CTCT cuûa X , goïi teân , bieát X coù theã truøng

hôïp taïo cao su. c) Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa X vôùi HBr theo tæ leä mol 1:1 ,

goïi teân saûn phaåm. ÑS: (C2H3)n, CH2 = CH – CH = CH2


trang 61

3. DAÕY ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA AXETILEN, ANKIN Laø nhöõng hidrocacbon chöa no maïch hôû trong phaân töû coù moät lieân keát ba. Coâng thöùc toång quaùt CnH2n – 2 (n ³ 2) 1. ÑOÀNG PHAÂN goàmhai loaïi ñoàng phaân laø ñoàng phaân maïch cacbon vaø ñoàng phaân vò trí noái ba. 2. TEÂN GOÏI gioáng teân anken töông öùng , ñoåi ñuoâi en thaønh in.

CH º CH Etin ( axetilen ) CH º C – CH3 Propin CH º C – CH2 – CH3 Butin – 1

CH3 – C º C – CH3 Butin – 2 3. PHAÛN ÖÙNG COÄNG

COÄNG H2 CH º CH + H2 ¾¾ ®¾

0,tPd CH2 = CH2

CH2 = CH2 + 2H2 ¾¾®¾0,tNi CH3 – CH3

COÄNG Br2 ( Cl2 ) ankin laøm maát maøu da cam cuûa nöôùc broâm CH º CH + Br2 ¾®¾ CHBr = CHBr CHBr = CHBr + Br2 ¾®¾ CHBr2 – CHBr2 COÄNG HX (HCl, HBr, HCN, CH3COOH) CH º CH + HCl ¾¾ ®¾ 4HgSO CH2 = CHCl Vinyl clorua

nCH2 = CHCl ¾¾ ®¾ ptxt ,, 0 [-CH2 – CH -]n

Cl 4. PHAÛN ÖÙNG TRUØNG HÔÏP

NHÒ HÔÏP 2CH º CH ¾¾¾¾ ®¾

04 ,, tCuClClNH CH2 = CH – C º CH Vinyl axetilen

TAM HÔÏP 3CH º CH ¾¾ ®¾ ptC ,, 0 C6H6 Benzen

5. PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA CHAÙY HOAØN TOAØN

OHnnCOOnHC tnn 22222 )1(

213 0

-+¾®¾-

+-


trang 62

PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA HÖÕU HAÏN laøm maát maøu dung dòch thuoác tím

CH º CH + 4 [ O ] ¾¾¾ ®¾ 4ddKMnO HOOC – COOH Axit oxalic 6. PHAÛN ÖÙNG THEÁ VÔÙI ION KIM LOAÏI

H–C ºC–H + Ag2O ¾¾®¾ 3NH AgC º C Ag ¯ + H2O Baïc axetilua

Duøng ñeå nhaän bieát ankin coù noái ba ñaàu maïnh (¯vaøng nhaït). 7. ÑIEÀU CHEÁ

CaC2 + 2H2O ¾®¾ C2H2 + Ca(OH)2

2CH4 ¾¾¾ ®¾ ln,15000 lC C2H2 + 3H2


1) Ankin laø gì ? Vieát coâng thöùc caáu taïo thu goïn vaø goïi teân caùc ankin coù coâng thöùc: C3H4 , C4H6, C5H8

2) Baèng phöông phaùp hoùa hoïc haõy phaân bieät : a) Axetilen vaø Metan b) Axetilen vaø Etilan c) Metan, Etilen, Axetilen d) Butan, Buten-2 vaø Butin-1 e) Butan, Butin-1 vaø Butin-2

3) Tinh cheá: a) Etilen laãn Metan, Axetilen b) Axetilen laãn Propan, Propen

4) Taùch hoãn hôïp : a) Metan, Etilen vaø Axetilen b) Butan, Butin-1, Butin-2

5) Vieát phöông trình phaûn öùng xaûy ra giöõa Propin vôùi caùc chaát sau: H2(xt, Pd), Br2 (nöôùc), HCl Ag2O (dd NH3), H2O (HgSO4).

6) Vieát caùc phöông trình phaûn öùng bieãu dieãn chuoãi bieán hoùa sau : a) Propan ® Metan ® Axetilen ® Benzen. b) CH3COONa ® CH4 ® C2H2 ® C2H3Cl ® PVC


trang 63

c) CH4 ¾¾¾® A ¾¾¾® B ¾¾¾® C ¾¾¾® D d) Töø than ñaù , ñaù voâi® PVC , PE e) Than ñaù, ñaù voâi ® cao su (2 loaïi)

7) Khi ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,02 mol moät hidrocacbon sinh ra 2,64g CO2. Hidrocacbon naøy taùc duïng vôùi dd AgNO3/NH3 taïo keát tuûa vaøng nhaït. a) Xaùc ñònh CTPT , CTCT. b) Ñun noùng hôïp chaát naøy thu ñöôïc moät chaát coù chöùa voøng benzen

vaø caáu taïo caân xöùng , vieát phöông trình. ÑS: a. C3H4 , CH3 – C º CH

8) Ñoát chaùy hoaøn toaøn moät hoãn hôïp goàm 20 cm3 moät hidrocacbon A vaø 160 cm3 oxi . Sau khi laøm laïnh hoãn hôïp saûn phaåm coøn 130 cm3 trong ñoù coù 80 cm3 bò KOH haáp thu, phaàn coøn laïi bò photpho haáp thu. a) Xaùc ñònh CTPT , CTCT cuûa A bieát raèng A taùc duïng ñöôïc vôùi dd

baïc nitrat trong amoniac taïo keát tuûa. b) Tính löôïng keát tuûa taïo ra khi cho 10,8g chaát A taùc duïng vôùi löôïng

dö dd AgNO3/NH3 ÑS: C4H6, CH3 – CH2 – C º CH, m¯ = 32,2 9) Chia hoãn hôïp Etilan vaø Axetilen laøm hai phaàn baèng nhau. Phaàn 1 cho ñi qua bình nöôùc broâm dö thaáy khoái löôïng bình taêng 0,68g. Phaàn 2 ñem ñoát chaùy hoaøn toaøn thì caàn 1,568 lít O2 (ñkc)

a) Xaùc ñònh % theå tích hoãn hôïp ñaàu b) Tính tæ khoái hôi cuûa hoãn hôïp so vôùi cxi

ÑS: a. %V C2H4 = 69, %V C2H2 = 40 b. d hh/O2 = 0,85 10) Cho 50g canxicacbua vaøo nöôùc dö thu ñöôïc 18,5 lít axetilen ôû 20°C

vaø 70 mmHg .Tính ñoä tinh khieát cuûa canxi cacbua. ÑS: 96% 11) Cho cacxicacbua kyõ thuaät chæ chuùa 80% CaC2 nguyeân chaát vaøo moät

löôïng nöôùc dö thì ñöôïc 8,96l khí ño ôû ñkc. Tính: a) Khoái löôïng Canxicacbua kyõ thuaät ñaõ duøng. b) Theå tích oxi (ñkc) caàn ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn löôïng khí sinh ra.

ÑS: m canxicacbua = 32g , V O2 = 22,4l


trang 64

12) Ñoát chaùy hoaøn toaøn 0,25mol hoãn hôïp khí goàm Ankin A vaø Anken B thu saûn phaåm chaùy laàn löôït vaøo bình P2O5 dö roài bình KOH dö thì thaáy bình P2O5 khoái löôïng taêng 30,8g.

Xaùc ñònh CTPT cuûa A vaø B bieát A keùm B moät nguyeân töû C. ÑS: C2H2, C3H6 13) Ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn 1 hoãn hôïp goàm Ankan A va Ankin B caàn 36,8

oxi sinh ra 12,6g H2O vaø CO2 coù soá mol baèng 8/3 soá mol hoãn hôïp ñaàu. a) Tính soá mol hoãn hôïp ñaàu. b) Xaùc ñònh CTPT cuûa A vaø B .

ÑS: nhh = 0,3 mol, A: C2H6, B: C3H4; A: C4H10, B: C2H5


trang 65

HIÑROÂCACBON THÔM

DAÕY ÑOÀNG ÑAÚNG CUÛA BEZEN, HIÑROCACBON THÔM

Laø caùc hiñrocacbon maø tong coâng thöùc chöùa voøng thôm (voøng benzen…). Coâng thöùc toång quaùt CnH2n – 6 (n ³ 6) 1. ÑOÀNG PHAÂN khi voøng bezen coù töø hai nhoùm theá trôû leân thì xuaát hieän ñoàng phaân vò trí 2. DANH PHAÙP teân nhaùnh ñaët tröôùc töø benzene

C6H5CH3 Metylbenzen (Toluen) C6H5CH2CH3 Etylbezen

3. TÍNH CHAÁT VAÄT LYÙ caùc ñoàng ñaúng cuûa benzen laø chaát loûng, coù muøi thôm ñaëc tröng, khoâng tan trong nöôùc vaø laø dung moâi toát cho nhieàu chaát höõu cô. 4. CAÁU TAÏO CUÛA BENZEN

Benzen coù caáu taïo voøng saùu caïnh vaø coù ba lieân keát p lieân hôïp trong voøng taïo thaønh heä voøng thôm. Taát caû nguyeân töû C cuûa voøng Bezen ñieàu naèm treân moät maët phaúng

Benzen theå hieän tính chaát thôm laø taùc duïng vôùi H2, theá vôùi

halogen nhöng khoâng coù phaûn öùng coäng vôùi dung dòch broâm vaø dung dòch thuoác tím. 5. THEÁ VÔÙI HALOGEN

C6H6 + Br2 ¾¾®¾0,tFe C6H5Br + HBr

Chöông

VI


trang 66

C6H5CH3 + Br2 ¾¾®¾0,tFe BrC6H4CH3 + HBr

(taïo hai saûn phaåm o,p) 6. THEÁ VÔÙI HNO3 (H2SO4 ññ)

C6H6 + HNO3 ¾¾ ®¾ 42SOH C6H5NO2 + H2O C6H5CH3 + HNO3 ¾¾ ®¾ 42SOH O2NC6H4CH3 + H2O

(taïo hai saûn phaåm o,p) Quy luaät theá ôû voøng Bezen Voøng Benzen coù saün nhoùm ñaåy electron, phaûn öùng xaûy ra deã

daøng vaø thöôøng theá vaøo vò trí o,p. Voøng Benzen coù saün nhoùm huùt electron, phaûn öùng xaûy ra khoù vaø

thöôøng theá vaøo vò trí m. 7. PHAÛN ÖÙNG COÄNG VÔÙI H2 (Ni,t0)

C6H6 + 3H2 ¾¾®¾0,tNi C6H12 Xiclo hexan

8. PHAÛN ÖÙNG COÄNG VÔÙI Cl2 (aùnh saùng) C6H6 + 3Cl2 ¾®¾as C6H6Cl6 thuoác tröø saâu 6.6.6

9. PHAÛN ÖÙNG OXIHOÙA BÔÛI KMnO4 bezen thì khoâng coù nhöng caùc ñoàng ñaúng cuûa benzen thì coù 10. MOÄT SOÁ HIDROÂCACBON THÔM KHAÙC thöôøng gaëp laø Stiren vaø Naptalen. Stiren laø hidrocacbon coù chöùa ñoàng thôøi voøng benzen vaø goác khoâng no neân noù vöøa coù tính chaát thôm vöøa coù tính khoâng no.

BAØI TAÄP LUYEÄN TAÄP 1) Vieát coâng thöùc caáu taïo vaø goïi teân cac hidrocacbon thôm coù coâng thöùc

phaân töû : C8H8, C8H10, C9H12 2) Duøng coâng thöùc caáu taïo vieát phöông trình phaûn öùng, coù ghi ñieàu kieän

phaûn öùng: a) C6H6 taïo C6H5Cl, C6H6Cl6. b) C6H5CH3 taïo ClC6H4CH3, C6H5CH2Cl c) Truøng hôïp stiren d) Stiren taùc duïng vôùi dd broâm e) Stiren taùc duïng vôùi H2 laáy dö xuùc taùc Ni


trang 67

f) Toluen vôùi dd KMnO4 g) Naptalen vôùi Br2 coù maët boät saét.

3) Baèng phaûn öùng hoùa hoïc haõy chöùng minh Benzen vöøa laø hidro-cacbon no vöøa laø hidrocacbon khoâng no.

4) Cho bieát aûnh höôûng qua laïi giöõa nhaân Benzen vaø nhoùm theá trong phaân töû Toluen. Vieát phöông trình minh hoïa

5) Ñieàu cheá: a) Thuoác tröø saâu 666 töø Propan b) Thuoác noå TNB , TNT töø than ñaù , ñaù voâi. c) Axit benzoic töø Natri axetat.

6) Baèng phöông phaùp hoùa hoïc, haõy phaân bieät: a) Benzen vaø Xiclohexan b) Benzen, Toluen vaø Stiren c) Benzen, Hexen-1, Hexan d) Benzen, Toluen, Stiren, Xiclohexan e) Toluen, Hexen-2, Hexin-1, n-Hexan

7) Phaân tích 2 hôïp chaát höõu cô A vaø B thaáy chuùng ñeàu coù % C = 92,3; %H = 7,7. Tæ khoái hôi A ñoái vôùi H2 laø 13 . ÔÛ ñkc thì 1lít hôïp chaát B coù khoái löôïng 3,48g. a) Tìm CTPT cuûa A , B . b) Vieát CTCT vaø goïi teân A, B bieát raèng ôû ñieàu kieän thích hôïp A coù

theå taïo thaønh B . Vieát phöông trình phaûn öùng. ÑS: C2H2, C6H6 8) Moät hidro cacbon A ôû theå loûng coù tæ khoái hôi so vôùi Metan baèng

4,875. Ñoát chaùy hoaøn toaøn A thu ñöôïc CO2 vaø H2O theo tæ leä khoái löôïng 11:2,25. a) Tìm CTPT cuûa A. b) A khoâng laøm maát maøu dd Br2 nhöng taùc duïng ñöôïc vôùi Br2 coù

xuùc taùc boät saét cho ñöôïc chaát höõu cô B vaø chaát voâ cô C . Vieát phöông trình phaûn öùng ôû daïng CTCT, goïi teân A , B , C.

ÑS: C6H6


trang 68

MỘT SỐ PHẢN ỨNG

1. PHẢN ỨNG THẾ Mêtan + Cl2 (1:3) ............................................................................................................. Propan + Cl2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etan + Cl2 (1:2) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etilen + Cl2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Propen + Cl2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Bezen + HNO3 (1:3) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Bezen + HNO3 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen + HNO3 (1:3) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

Chöông

VII


trang 69

Toluen + HNO3 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Benzen + Cl2 (Fe/t0) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen + Cl2 (ánh sáng) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen + Cl2 (Fe/t0) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Axetilen + dd AgNO3/NH3 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Propin + dd AgNO3/NH3 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 2. PHẢN ỨNG CỘNG H2 Axetilen + H2 (Pd/t0) ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 70

Propin + H2 (Ni/t0) ............................................................................................................. ............................................................................................................. Buten – 2 + H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. Divinyl + H2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Isopren + H2 (1:2) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Bezen + H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + H2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 3. PHẢN ỨNG CÔNG HALOGEN Axetilen + dd Br2 (1:1) ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 71

............................................................................................................. Propin + dd Br2 (1:2) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etilen + dd Br2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Isopren + dd Br2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Butadien – 1,3 + dd Br2 (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + dd Br2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 4. CỘNG VỚI AXIT VÔ CƠ Etilen + HCl ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 72

Propen + HCl ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Axetilen + HBr (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Axetilen + HCl (1:2) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Divinyl + HCl (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + HCl ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 5. CỘNG NƯỚC Propen ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 73

.............................................................................................................

.............................................................................................................

............................................................................................................. Axetilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Divinyl (1:1) ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 6. ĐỀ HIĐRÔHÓA Etan ............................................................................................................. ............................................................................................................. n – Butan ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Xiclohexan


trang 74

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

............................................................................................................. Etyl bezen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 7. PHẢN ỨNG CRACKINH n – butan ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Propan ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 8. PHẢN ỨNG ĐỐT CHÁY Ankan ............................................................................................................. Xiclo ankan ............................................................................................................. ............................................................................................................. Aken .............................................................................................................


trang 75

............................................................................................................. Akadien ............................................................................................................. ............................................................................................................. Ankin ............................................................................................................. ............................................................................................................. Benzen ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen ............................................................................................................. ............................................................................................................. Aren ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren ............................................................................................................. ............................................................................................................. 9. PHẢN ỨNG ÔXIHÓA KHÔNG HOÀN TOÀN Mêtan + O2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etilen + O2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etilen + dd KMnO4 ll ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 76

Propilen + dd KMnO4 ll ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + dd KMnO4 ll ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren + dd KMnO4, t0 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen + dd KMnO4, t0 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Etyl benzen + dd KMnO4, t0 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 10. PHẢN ỨNG NHIỆT PHÂN Akan ............................................................................................................. ............................................................................................................. Ankan trong khí Cl2 ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 77

11. PHẢN ỨNG TRÙNG HỢP Etilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Propilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Divinyl ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Isopren ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Nh ị h ợp Axetilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Tam h ợp Axetilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 78

Vinyl clorua ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Stiren ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Vinyl Axetat ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Đ ồng tr ùng h ợp Stiren v à butadien – 1,3 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 12. MỘT SỐ PHẢN ỨNG ĐIỀU CHẾ CH4 C ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

Natri axetat ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

Nhômcacbua ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

n-Butan .............................................................................................................


trang 79

.............................................................................................................

............................................................................................................. Etan

C2H5COONa ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

C2H4 ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

C2H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. C2H4

R ư ợu etylic ............................................................................................................. .............................................................................................................

C2H6 ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

C3H8 ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

C2H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. C3H6 R ượu t ương ứng ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 80

............................................................................................................. C3H8 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Divinyl R ư ợu etylic ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. C2H2 ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Isopren

T ừ ankan tương ứng ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Bezen

Axetilen ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

Xiclohexan ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

n-hexan ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Toluen .............................................................................................................


trang 81

.............................................................................................................

............................................................................................................. Stiren ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. Axit benzoic ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................


trang 82

MOÄT SOÁ TOÅNG KEÁT HIÑROÂCACBON

1. PHAÛN ÖÙNG THEÁ NGUYEÂN TÖÛ HYÑRO CUÛA CACBON NO

CnH2n+2 + aX2 ¾¾¾®/a s CnH2n+2-aXa + aHX Öu tieân Cbaäc cao

Theá nhieàu X2 chæ thöôøng xaûy ra ôû 3 Hidroâcacbon ñaàu daõy Trong maïch C khoâng no, coù Cno thì coù phaûn öùng taïi C no nhöng chuû yeáu chæ xaûy ra cho propen. Etilen cuõng coù phaûn öùng theá ôû nhieät ñoä cao. 2. PHAÛN ÖÙNG ÔÛ VOØNG THÔM

Voøng benzen laø moät heä thôm raát beàn vöõng, moïi phaûn öùng laøm maát tính thôm cuûa voøng (chuyeån thaønh voøng no, voøng chöa no hay maïch hôû) töông ñoái khoù Phaûn öùng nitrohoùa ( 1 hay 3 ) HNO3ññ/H2SO4ññ Phaûn öùng vôùi halogen (1 hay 3) X2/Fe,t0 NHÔÙ: Xeùt voøng bezen coù nhaùnh thì tính chaát xeùt theo hai phaàn: Voøng benzen + Nhaùnh ( nhôù löu yù söï caïnh tranh), phaûn öùng môùi do söï keát hôïp ñoù C6H5 – CH3 +3 [O] ¾¾¾¾®4KMnO C6H5-COOH + H2O Nhoùm ñaåy e ( ñònh höôùng o-, p-): goác hidroâcacbon no, -OH, -OCH3, -NH2…

Nhoùm huùt e: ( ñònh höôùng m-: -NO2, -CN, -CHO, -COOH…; ñònh höôùng o-, m-: F, Cl, Br…) 3. PHAÛN ÖÙNG CRAÊCKINH Neân thöïc hieän trong tröôøng hôïp maïch C no taïo ra ankan maïch thaáp hôn vaø anken (xt,t0) 4. PHAÛN ÖÙNG TAÙCH HYÑRO Chuû yeáu laø taùch H2 töø maïch C no (xt, t0). Moät soá phaûn öùng ñaëc bieät

C6H5 – CH2CH3 ¾¾¾®0Xt,t C6H5 –CH = CH2 + H2

Chöông

VII


trang 83

(Etylbenzen) (Stiren)

CH3(CH2)4CH3 ¾¾¾®0Xt,t C6H12 + H2

(n-hexan) (xiclohexan)

CH3(CH2)4CH3 ¾¾¾®0Xt,t C6H6 + 3H2

(n-hexan) (benzen)

CH3(CH2)5CH3 ¾¾¾®0Xt,t C6H5 – CH3 + 3H2

(n-heptan) (toluen)

CH3-CH2-CH2-CH3 ¾¾¾®0Xt,t CH2=CH-CH=CH2 + 2H2

(n-butan) (butañien-1,3)

CH3-CH=CH-CH3 ¾¾¾®0Xt,t CH2=CH-CH=CH2 + H2

(CH3)2CHCH2CH3 ¾¾¾®0Xt,t CH2=C(CH3)-CH=CH2+

2H2 (iso-pentan) (iso-pren) 5. PHAÛN ÖÙNG COÄNG CUÛA ANKEN

Tröôøng hôïp coäng moät taùc nhaân khoâng ñoái xöùng (baát ñoái) vaøo moät phaân töû anken khoâng ñoái xöùng (baát ñoái), höôùng cuûa phaûn öùng coäng tuaân theo quy taéc Maccopnhicop

COÄNG HALOGEN Thöôøng khoâng xeùt phaûn öùng coäng cuûa F2 (vì gaây phaûn öùng huûy)

vaø I2 (vì phaûn öùng thuaän nghòch vaø I2 hoaït ñoäng raát keùm). CnH2n + X2 ¾¾® CnH2nBr2 PHAÛN ÖÙNG COÄNG HYÑRO HALOGENUA (HX) Tuaân theo quy taéc coäng Maccopnhicop neáu anken khoâng ñoái

xöùng

CH2 = CH-CH3 + HX - -ì

¾¾®í - -î

3 3

2 2 3

CH CHBr CH (sp ChÌnh)CH Br CH CH (sp PhuÔ)

PHAÛN ÖÙNG COÄNG NÖÔÙC (hyñrat hoùa) Phaûn öùng thöôøng duøng xuùc taùc laø axit maïnh (H+). Cuõng tuaân theo

quy taéc coäng Maccopnhicop khi anken khoâng ñoái xöùng

CH2=CH-CH3+HOH- -ì

¾¾¾¾¾®í - - -î2 4 3 3H SO (loaıng)

2 2 3

CH CHOH CH (sp ChÌnh)HO CH CH CH (sp PhuÔ)


trang 84

6. PHAÛN ÖÙNG COÄNG CUÛA ANKIN VAØ ANKAÑIEN ANKIN Tröôùc heát caàn noùi raèng veà nguyeân taéc, nhöõng phaûn öùng naøo coù

theå xaûy ra vôùi anken thì cuõng coù theå xaûy ra vôùi ankin. Phaûn öùng coäng cuûa ankin luùc ñaàu taïo ra saûn phaåm mang noái ñoâi, sau ñoù saûn phaåm naøy coäng theâm nöõa taïo thaønh saûn phaåm no.

HCºCH +¾¾¾¾®2

HClxt:HgCl H2C=CH-Cl +¾¾¾®HCl H3C-CHCl2

HCºCH + H2O ¾¾¾®40HgSO80 C

CH3CHO

HCºCH + H-CN ¾¾¾¾®2Xt: HgCl CH2=CH-CN Ñaëc bieät, ankin noùi rieâng hay hôïp chaát coù hyñro ñính tröïc tieáp

vôùi cacbon mang noái ba ñaàu maïch coùphaûn öùng theá vôùi Ag2O trong dung dòch amoniac (AgNO3/dd NH3)

HCºCH + Ag2O ¾¾¾¾®3dd NH Ag-CºC-Ag¯ + H2O 2R(CºCH)a + aAg2O ¾¾¾¾®3dd NH 2R(CºC-Ag)a¯ + aH2O

(Neáu a =1 thì ñoù ñoàng ñaúng laø axetylen, ñaëc bieät khi a =1 vaø R laø H thì ñoù laø axetilen).

PHAÛN ÖÙNG COÄNG CUÛA ANKAÑIEN LIEÂN HÔÏP Caùc ankañien lieân hôïp coù khaû naêng tham gia phaûn öùng coäng vaøo

caùc vò trí khaùc nhau, chaúng haïn Butañien -1,3 coù khaû naêng coäng vaøo caùc vò trí 1,2 hoaëc 1,4

CH2=CH-CH+CH2 + Br2 ¾¾¾¾® - - =

¾¾¾¾® - = - -

co‰ng1,22 2

co‰ng1,42 2

CH Br CHBr CH CH

CHBr CH CH CH Br

8. PHAÛN ÖÙNG TRUØNG HÔÏP nCH2=CH-CH=CH2 ¾¾¾¾¾¾®

0 , , trun̄g hÙ Ôp t xt [ ]- - = - -2 2 nCH CH CH CH

2HCºCH ¾¾¾¾¾¾¾¾®2 2 4CuCl (Cu Cl ) + NH Cl CH2=CH- CºCH 3HCºCH ¾¾¾¾¾¾¾¾®2 2 4CuCl (Cu Cl ) + NH Cl CH2=CH- CºC-CH=CH2 3HCºCH ¾¾¾¾¾®0

C, non̆g Ò o˚600 C

C6H6 (benzen)

9. CAÙC PHAÛN ÖÙNG KHÖÛ VAØ OXI HOÙA PHAÛN ÖÙNG KHÖÛ HCºCH ¾¾¾®2( )H xt CH2=CH2 ¾¾¾®2( )H xt CH3-CH3


trang 85

CnH2n-2 + H2 ¾¾¾®0Pd, t CnH2n

CnH2n + H2 ¾¾¾®0Ni,t CnH2n+2

CnH2n-2 + H2 ¾¾¾®0Ni,t CnH2n

CnH2n + H2 ¾¾¾®0Ni,t CnH2n+2

C6H6 + 3H2 ¾¾¾®0,xt t C6H12 (xiclohexan)

C6H5 – OH + 3H2 ¾¾¾®0,xt t C6H11 – OH

(phenol) (xiclohexanol)

C6H5 – CH=CH2 + H2 ¾¾®xt C6H5 – CH2-CH3

PHAÛN ÖÙNG OXI HOÙA CH2=CH2 + ½ O2 ¾¾¾¾¾®2 2

0PdCl /CuCl100 ,3C at

CH3CHO

CH3-CH=CH2 ¾¾¾¾¾®4KMnO Ò aÎc CH3COOH + CO2 + H2O (CH3)2CH=CH-CH3 ¾¾¾¾¾®4KMnO Ò aÎc (CH3)2C=O + CH3COOH HCºCH + 4[O] ¾¾® HOOC-COOH Metan coù tham gia moät soá ñaëc bieät CH4 + O2 ¾¾¾¾¾¾®Thie·u kho‚ng khÌ C + 2H2O

CH4 + O2 ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾®0 0 0 0

2 50

V O (400 -500 C) hoaÍc (600 -800 C)hoaÎc Cu,300 C, 200at

H-CHO + H2O

CH4 + ½ O2 ¾¾¾¾¾®0~500 C, xt Ni CO + 2H2

CH3CH2CH2CH3 +5/2 O2 ¾¾¾¾¾¾¾¾¾®0

3 2Mn(CH COO) ,180 C,50at 2CH3COOH 10. ÑIEÀU CHEÁ ANKAN

CAÙC PHÖÔNG PHAÙP GIÖÕ NGUYEÂN MAÏCH CACBON Hyñro hoùa anken, ankin töông öùng (xuùc taùc Ni, nung noùng)

CnH2n + H2 ¾¾¾®0Ni, t CnH2n+2

CnH2n-2 + 2H2 ¾¾¾®0Ni, t CnH2n+2

CAÙC PHAÛN ÖÙNG LAØM TAÊNG MAÏCH CACBON Toång hôïp Wuyec

2R-X + Na ¾¾¾®0t , Ete R-R + 2NaX

Neáu ñi töø hoãn hôïp nhieàu daãn xuaát halogen seõ thu ñöôïc hoãn hôïp nhieàu ankan khaùc nhau


trang 86

ìï¾¾¾¾¾®íïî

0+Na, t , (Ete)

R-RR-Cl

R-R' + NaClR'-Cl

R'-R'

CAÙC PHAÛN ÖÙNG LAØM GIAÛM MAÏCH CACBON Phaûn öùng crackinh Phaûn öùng nhieät phaân khan muoái trong NaOH/CaO ÑIEÀU CHEÁ CH4 Al4C3 + 12 HOH ¾¾® 4Al(OH)3 + 3CH4 Coù theå thay H2O baèng axit voâ cô HCl…

(Al2O3 + 3C ¾¾¾¾¾¾®02000 C, lo ̄Ò ie‰n Al4C3 + 3CO)

C + 2H2 ¾¾®¾0,tNi CH4

11. ÑIEÀU CHEÁ ANKEN ÑEÀ HIÑRO HOÙA ANKAN (taùch loaïi hyñro) ÑEÀ HIÑRAT HOÙA RÖÔÏU (taùch loaïi nöôùc) töø röôïu no ñôn

chöùc. ÑEÀ HIÑROHALOGENUA (taùch loaïi HX) töø daãn xuaát Ankyl

mono halogenua baèng kieàm trong röôïu CnH2n+1Cl + KOH ¾¾¾®0

Rˆ Ù Ôut

CnH2n + KCl + H2O

CH3-CH2-Cl + KOH ¾¾¾®0Rˆ Ù Ôut

CH2 =CH2 + KCl + H2O

CRACKINH. TAÙCH LOAÏI HALOGEN BAÈNG ZN, CU…töø daãn xuaát a b, ñi

halogen

CnH2nX2 + Zn ¾¾®0t CnH2n + ZnCl2

12. ÑIEÀU CHEÁ ANKIN Veà baûn chaát caùc phaûn öùng taùch loaïi hyñro, taùch laoò nöôùc, taùch

loaïi HX hay taùch loaïi X2 laø phaûn öùng duøng ñeå taïo lieân keát p , do ñoù coù theå duøng noù ñeå ñieàu cheá ankin. Chaúng haïn seõ taùch loaïi 2 phaân töû HX baèng KOH raén nung noùng töø daãn xuaát 1,1 hoaëc 1,2 ñi halogen

CnH2nX2 + 2KOH(raén) ¾¾®0t CnH2n-2 + 2KCl + 2H2O

Cuõng coù theå taùi taïo ankin -1 töø muoái baïc axetilua


trang 87

C2Ag2 + 2HCl ¾¾® C2H2 + 2AgCl Töø CH4 (nhieät ñoä cao, laøm laïnh nhanh) 2CH4 ¾¾® C2H2 + 3H2 Töø canxi cacbua CaC2taïo neân töø quaù trình toång hôïp:

CaCO3 ¾¾¾®0

2

900 C- CO CaO ¾¾¾¾¾®

0+ C, 2000 C- CO CaC2 ¾¾¾¾®2

2

+ H O- Ca(OH) C2H2

KHÍ THIEÂN NHIEÂN VAØ DAÀU MOÛ

1. KHÍ THIEÂN NHIEÂN

THAØNH PHAÀN CHUÛ YEÁU CH4 (95%); C2H6; C3H8; N2 ; H2, …(30-40 % CH4) coù trong moû daàu.

ÖÙNG DUÏNG laøm nhieân lieäu, laøm nguyeân lieäu 2. DAÀU MOÛ

TÍNH CHAÁT VAÄT LYÙ, TRAÏNG THAÙI THIEÂN NHIEÂN chaát loûng saùnh, thöôøng coù maøu naâu ñen, muøi ñaëc tröng, nheï hôn nöôùc, khoâng tan trong nöôùc.

Laø saûn phaåm cuûa söï phaân huûy chaäm nhieàu xaùc ñoäng thöïc vaät, bò vuøi saâu döôùi ñaát, ôû ñoù daàu thaám vaøo caùc lôùp ñaát xoáp trong moät vuøng roäng lôùn ® tuùi daàu.

Trong tuùi daàu coù 3 lôùp lôùp khí moû daàu (CH4), lôùp daàu, lôùp nöôùc maën.

Caùch khai thaùc khoan gieáng daàu THAØNH PHAÀN CUÛA DAÀU MOÛ coù ba loaïi chính ( chuû yeáu ) Ankan C4H10 ; C5H12 ; C6H14 … Xicloankan C6H12 … Aren C6H6 ; C6H5CH3 … Moät löôïng nhoû caùc chaát höõu cô coù oxi, nitô, löu huyønh. SAÛN PHAÅM CHÖNG CAÁT DAÀU MOÛ Saûn phaåm chöng caát thöôøng Khí ( C1 – C4 ) duøng laøm nhieân lieäu, laøm nguyeân lieäu Xaêng ( C5 – C11 ) laøm nhieân lieäu, dung moâi Ligroin ( t0120-2400C ) ( C8-C14 ) laøm nhieân lieäu dung moâi


trang 88

Daàu thaéng ( 150-310 ) ( C12-C18 ) thaép Daàu naëng ( 300-4500C ) coù 15C trôû leân laøm nhieân lieäu ñoäng cô

ñiezen. Mazuùt chaát loûng nhôùt maøu ñen . Chöng caát mazuùt döôùi aùp suaát thaáp Daàu naëng ( daàu ñiezen ) Daàu nhôøn ( nhôùt ) laøm boâi trôn maùy. Vazôlin duøng trong y hoïc Parafin duøng laøm neán vaø chaát caùch ñieän Haécín duøng laøm nhöïa raûi ñöôøng .

3. CRACKINH DAÀU MOÛ laø quaù trình beû gaõy ankan maïch daøi thaønh ankan maïch ngaén vaø

moät anken.

CnH2n +2 ¾®¾0t Cx H2x+2 + CyH2y (n=x+y)

4. SÖÏ CHÖNG CAÁT THAN ÑAÙ chöng caát than ñaù ôû 10000C thu ñöôïc khí loø coác (H2 60%, CH4 25%); nhöïa than ñaù (daàu nheï thu C6H6 ; C5H5CH3, daàu trung bình thu phenol; daàu naëng long naõo, cresol; daàu antraxen); than coác cho loø cao.

MOÄT SOÁ LÖU YÙ GIAÛI TOAÙN HIDROÂCACBON

1) Phaûn öùng coâng hidroâ vaøo noái pi cuûa hidroâcacbon khoâng no:

a. Khoái löôïng cuûa hoãn hôïp tröôùc vaø sau khi phaûn öùng coäng xaûy ra khoâng thay ñoåi.

b. Ñoä giaûm soá mol (hoaëc theå tích) khí so vôùi tröôùc phaûn öùng, chính laø löôïng hyñro ñaõ phaûn öùng.

c. Hoãn hôïp caùc hidroâcacbon qua dung dòch Broâm, KMnO4 thì:

Theå tích (soá mol) hoãn hôïp giaûm laø theå tích (soá mol) cuûa hidroâcacbon) Khoái löôïng dung dòch taêng laø khoái löôïng cuûa caùc hidroâcacbon khoâng no.


trang 89

d. Hoãn hôïp hidroâcacbon qua dung dòch AgNO3/NH3 (lieân quan ñeán ankin ñaàu maïch).

2) Phaûn öùng ñoát: a. Xeùt tyû leä n O2 : n CO2 = T. Neáu T>1,5: ankan; T=1,5:

anken; T<1,5: caùc hidroâcacbon coù ñoä baát baõo hoøa lôùn hôn 2.

b. n CO2 < n H2O: ankan n CO2 = n H2O : anken n CO2 > n H2O : caùc hidroâcacbon coøn laïi.

Saûn phaåm chaùy coù CaCl2 khan, H2SO4 ññ, haáp thuï H2O, dung dòch kieàm (kieàm thoå) haáp thuï CO2 (löu yù daãn H2O qua dung dòch thì H2O cuõng ôû laïi) P haáp thuï O2 dö.

BAØI TAÄP REØN LUYEÄN

24. Hidrocarbon laø gì ? 25. Tìm coâng thöùc phaân töû cuûa caùc hidrocacbon (C3H7)n, (C4H5)n khoâng taùc duïng vôùi nöôùc broâm. 26. Coù 3 hidrocacbon coù cuøng soá nguyeân töû cacbon trong phaân töû ñöïng

trong ba bom khí maát nhaõn : moät hidrocacbon coù tyû leä CH

= 1, moät

hydrocacbon coù tyû leä CH

= 2, moät hidrocacbon coù tyû leä CH

= 3. Coù theå

duøng nhöõng tính chaát hoùa hoïc gì ñeå phaân bieät ba hidrocacbon ñoù ? 27. Coâng thöùc toång quaùt cuûa caùc hidrocacbon coù daïng CnH2n+2–2a.

a. Cho bieát yù nghóa cuøa chæ soá a. b. Ñoái vôùi caùc chaát Xiclopentan,Naptalen,Striren,2–Metyl

butadien 1–3, Vinylaxetilen thì a nhaän nhöõng giaù trò naøo ? 28. Vieát phöông trình phaûn öùng khi cho propin taùc duïng vôùi H2 (Pd laøm xuùc taùc), HCl, CH3COOH, dung dòch AgNO3 trong amoniac. 29. Prafin laø gì ? Olefin laø gì ?


trang 90

30. ÖÙng vôùi coâng thöùc toång quaùt CnH2n vaø CnH2n–2 coù theå coù caùc chaát thuoäc daõy ñoàng ñaúng naøo ? 31. Vieát phöông trình phaûn öùng khi cho parafin taùc duïng vôùi caùc chaát sau: H2, Br2, HCl (Khí), H2O (HgSO4 xuùc taùc, 80O) vaø CH3COOH (hôi). 32. Vieát phaûn öùng cuûa propylen vôùi Br2, HCl, H2O. 33. Vieát coâng thöùc caáu taïo vaø goïi teân ba ñoàng phaân maïch nhaùnh cuûa penten–1. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng ñieàu cheá moät röôïu baäc 2 vaø moät röôïu baäc 3 töø caùc ñoàng phaân treân (coâng thöùc caùc chaát ñeàu vieát ôû daïng coâng thöùc caáu taïo). 34. Licopen (chaát maøu ñoû trong quaû caø chua chín) C40H56 chæ chöùa lieân keát ñoâi vaø lieân keát ñôn trong phaân töû. Khi hidro hoùa hoaøn toaøn licopen cho hidrocacbon no C40H82. Haõy tìm soá noái ñoâi trong phaân töû licopen. 35. Caroten (chaát maøu da cam coù trong quaû caø roát) cuõng coù coâng thöùc phaân töû C40H56, cuõng chöùa lieân keát ñoâi vaø coøn coù voøng. Khi hidro hoùa hoaøn toaøn caroten thu ñöôïc hidrocacbon no C40H78. Haõy tìm soá noái ñoâi vaø soá voøng trong phaân töû caroten. 36. Hidrocacbon C5H8 taùc duïng vôùi H2 cho iso–pentan. Vieát coâng thöùc caáu taïo vaø goïi teân caùc chaát ñoù. Cho bieát chaát naøo phaûn öùng vôùi dung dòch AgNO3 trong amoniac ? Chaát naøo coù öùng duïng trong thöïc teá ? 37. Cho bieát ñaëc ñieåm cuûa lieân keát ñoâi trong isopren. Vieát phaûn öùng cuûa isopren vôùi Br2, HBr vaø H2O. 38. Ankadien laø gì ? Vieát coâng thöùc caáu truùc vaø goïi teân ankadien C5H8 maø coù ñoàng phaân cis–trans. 39. Haõy neâu moät soá phaûn öùng hoùa hoïc chöùng toû benzen laø moät hidrocacbon maïch voøng. Phaûn öùng hoùa hoïc chöùng toû raèng coâng thöùc CH º C – CH2 – CH2 – C º CH (C6H6) khoâng phuø hôïp vôùi caáu taïo cuûa benzen. 40. Baèng phöông phaùp hoùa hoïc, haõy taùch rieâng töøng chaát khí eâtan vaø axeâtylen ra khoûi hoãn hôïp hai khí naøy. 41. Coù caùc bình khí (khoâng coù nhaõn): CH4, C2H4, C2H2 vaø C3H8. Duøng phöông phaùp hoùa hoïc ñeå nhaän bieát caùc khí ñoù. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng keøm theo.


trang 91

42. Cho hoãn hôïp khí goàm C2H6, C2H4, C2H2 vaø CO2. Haõy taùch rieâng töøng chaát ra khoûi hoãn hôïp ôû daïng tinh khieát vaø daïng khoâ. 43. Taïi sao noùi benzen coù tính chaát vöøa cuûa hidrocacbon no, vöøa cuûa hidrocacbon khoâng no ? Töø benzen, nhôø caùc phaûn öùng naøo coù theå ñieàu cheá ñöôïc anilin nguyeân chaát ? 44. Vieát coâng thöùc toång quaùt cuûa taát caû caùc hidrocacbon coù chöùa n nguyeân töû cacbon trong phaân töû. 45. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa caùc ñoàng phaân laø daãn xuaát cuûa benzen coù coâng thöùc phaân töû C9H10. Trong caùc ñoàng phaân ñoù, ñoàng phaân naøo khi hidro hoùa taïo ra isopropylxiclohexan ? Ñoàng phaân naøo hôïp H2O taïo ra röôïu baäc 2 vaø röôïu baäc 3 ? 46. Moät hidrocacbon A coù coâng thöùc (CH)n, 1 mol A phaûn öùng vöøa ñuû vôùi 4 mol H2 hoaëc vôùi 1 mol Br2 trong dung dòch broâm. Xaùc ñònh coâng thöùc caáu taïo cuûa A. töø hidrocacbon töông öùng vaø töø röôïu töông öùng, vieát phaûn öùng ñieàu cheá tröïc tieáp ra A. 47. Cho hoãn hôïp chaát höõu cô A, B, C, D coù coâng thöùc töông öùng laø CXHX, CXH2Y, CYH2Y, C2XH2Y coù toång khoái löôïng phaân töû laø 286 ñ.v.C. Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû vaø coâng thöùc caáu taïo cuûa chuùng. Bieát raèng A: maïch hôû, C: maïch voøng, D: thuoäc daõy ñoàng ñaúng cuûa benzen. Goïi teân caùc ñoàng phaân cuûa A, B, D. 48. Töø ñaù voâi, than ñaù, nöôùc cuõng nhö caùc ñieàu kieän khaùc, haõy vieát caùc phöông trình phaûn öùng ñieàu cheá A vaø cao su buna. 49. Quaù trình cracking daàu moû laø gì ? 50. Vieát caùc phaûn öùng ñieàu cheá 5 anken khaùc nhau baèng caùch craking isopentan. Vieát phaûn öùng hidrat hoùa cuûa moät trong soá caùc anken ñoù ñeå thu ñöôïc röôïu baäc cao nhaát. 51. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng chuyeån hoùa eâtan thaønh eâtylen vaø eâtan thaønh meâtan (khoâng duøng caùc phaûn öùng cracking vaø taùch hidro). 52. Haõy neâu ra ba loaïi phaûn öùng taïo ra daãn xuaát halogen cuûa hidrocacbon (thuoäc chöông trình phoå thoâng). Cho ví duï minh hoïa. 53. Trong phoøng thí nghieäm coù theå ñieàu cheá metan töø natri axetat, töø nhoâm cacbua, töø cacbon vaø hidro, töø butan. Vieát phöông trình caùc phaûn öùng ñieàu cheá ñoù.


trang 92

54. Taïi sao khi cho canxi cacbua taùc duïng vôùi nöôùc ta thu ñöôïc axetilen, coøn cho nhoâm cacbua taùc duïng vôùi nöôùc laïi thu ñöôïc metan ? 55. Töø propan, vieát phöông trình phaûn öùng ñieàu cheá propin (chæ ñöôïc vieát hai phöông trình phaûn öùng). 56. Vieát phöông trình phaûn öùng taïo thaønh toluen töø heptan vaø vinylbenzen töø octan. 57. Ñoát chaùy hoãn hôïp chaát höõu cô A cho khí CO2 vaø H2O. Tyû khoái hôi cuûa A so vôùi H2 laø 28.

a. Vieát coâng thöùc phaân töû cuûa A. b. Vieát phöông trình phaûn öùng truøng hôïp vaø phaûn öùng vôùi H2

dö cuûa caùc ñoàng phaân chöùa noái ñoâi cuûa A. 58. Khi ñoát chaùy moät theå tích hidrocacbon Y caàn 10 theå tích oxi vaø taïo ra 8 theå tích CO2 (caùc theå tích ño cuøng ñieàu kieän). Haõy vieát phaûn öùng truøng hôïp chaát Y taïo thaønh polime. Bieát Y laø hôïp chaát coù voøng thôm. 59. Khi doát chaùy moät theå tích hidrocacbon A caàn 6 theå tích oxi vaø sinh ra 4 theå tích CO2. Bieát A coù theå laøm maát maøu dung dòch broâm vaø coù theå keát hôïp hidro taïo thaønh moät hidrocacbon no maïch nhaùnh. Xaùc ñònh coâng thöùc caáu taïo cuûa A. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng. 60. Khi ñoát chaùy hoaøn toaøn hidrocacbon A (khí, ñieàu kieän thöôøng) thì trong hoãn hôïp saûn phaåm chaùy thu ñöôïc CO2 chieám 76,52% khoái löôïng. Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa A 61. Hoãn hôïp A goàm moät ankan vaø moät anken. Ñoát chaùy hoãn hôïp A thì thu ñöôïc a mol H2O vaø b mol CO2. Hoûi tyû leä a : b coù giaù trò trong khoaûng naøo ? 62. Neáu hoãn hôïp X goàm hai hidrocacbon maø khi ñoát chaùy cho soá mol CO2 baèng soá mol H2O thì hoãn hôïp ñoù coù chöùa caùc loaïi hidrocacbon naøo? (ankan, anken, ankandien, aren). 63. Hôïp chaát höõu cô A chæ chöùa hai nguyeân toá X vaø Y, A coù phaân töû khoái 150 < MA < 170. Ñoát chaùy hoaøn toaøn m gam A sinh ra cuõng m gam H2O. A khoâng laøm maát maøu broâm, cuõng khoâng taùc duïng vôùi broâm coù maët boät saét, nhöng laïi phaûn öùng vôùi broâm khi chieáu saùng taïo thaønh moät daãn xuaát monobroâm duy nhaát.


trang 93

a. X vaø Y laø gì ? Giaûi thích. Xaùc ñònh coâng thöùc ñôn giaõn nhaát vaø coâng thöùc phaân töû cuûa A.

b. Thieát laäp coâng thöùc caáu taïo cuûa A, bieát raèng A laø phaân töû coù tính ñoái xöùng cao.

64. Ñoát chaùy hoaøn toaøn V lít (ñktc) hoãn hôïp A goàm hai chaát CXHY khí coù khoái löôïng phaân töû hôn keùm nhau 28 ñ.v.C. Saûn phaåm chaùy laàn löôït cho ñi qua bình ñöïng P2O5, CaO. Bình 1 khoái löôïng taêng 9 gam, bình 2 taêng 13,2 gam.

a. Xaùc ñònh hai chaát CXHY. b. Neáu hai bình ñeå ñaûo ngöôïc laïi thöù töï thì khoái löôïng thay ñoåi ra

sao? c. Tính phaàn traêm theå tích hoãn hôïp A.

(ÑH chung mieàn Baéc 1986) 65. Cho moät löôïng hoãn hôïp CaC2 vaø Al4C3 taùc duïng vôùi nöôùc dö ñöôïc hoãn hôïp khí A khoâ. Bình B dung tích 5,6 lít ôû 27,3OC chöùa löôïng oxi vöøa ñuû ñeå ñoát chaùy heát A coù aùp suaát 1,43 atm. Cho A vaøo bình B, ôû nhieät ñoä naøy, aùp suaát trong bình laø p. Baät tia löûa ñieän ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn A roài ñöa bình veà 0OC, hôi nöôùc hoùa raén hoaøn toaøn, chieám theå tích khoâng ñaùng keå, aùp suaát trong bình luùc naøy laø 0,86 atm.Tính phaàn traêm khoái löôïng CaC2, Al4C3 trong hoãn hôïp ban ñaàu vaø tính aùp suaát p.

(ÑH Baùch khoa Haø Noäi 1999) 66. Tieán haønh hôïp nöôùc hoaøn toaøn hai anken A, B ñöôïc hai röôïu lieân tieáp C, D. Cho hoãn hôïp röôïu naøy phaûn öùng heát vôùi Na thu ñöôïc 2,688 lít H2 (ñktc). Maët khaùc, neáu ñoát chaùy hoaøn toaøn hoãn hôïp röôïu treân, roài haáp thuï heát saûn phaåm chaùy baèng löôïng nöôùc voâi trong thì thu ñöôïc 30 gam keát tuûa. Tieáp tuïc cho NaOH dö vaøo dung dòch treân laïi thu theâm 13 gam keát tuûa nöõa. Vieát caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra vaø xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa A, B.

(ÑH Quoác gia Tp.HCM 1998) 67. Moät hoãn hôïp R goàm C2H4 vaø C3H6, trong ñoù C3H6 chieám 71,43% veà theå tích. Moät hoãn hôïp X goàm R vaø H2 vôùi soá mol R baèng 5 laàn soá mol H2. Laáy 9,408 lít X (ñktc) ñun noùng vôùi Ni xuùc taùc, phaûn öùng hoaøn toaøn, thu


trang 94

ñöôïc hoãn hôïp khí Z. Tính soá mol moãi khí trong Z. Bieát raèng tyû leä mol cuûa 2 ankan sinh ra baèng tyû leä mol cuûa 2 olefin töông öùng ban ñaàu.

(ÑH quoác gia Tp.HCM 1999) 68. Coù ba hidrocacbon A, B, C laø ñoàng ñaúng keá tieáp nhau. ÔÛ nhieät ñoä phoøng, chuùng ñeàu ôû theå khí. Phaân töû löôïng cuûa C gaáp ñoâi phaân töû löôïng cuûa A.

a. Hoûi A, B, C thuoäc daõy ñoàng ñaúng naøo ? Bieát raèng chuùng ñeàu laøm maát maøu dung dòch nöôùc broâm.

b. Vieát coâng thöùc caáu taïo cuûa A, B, C. c. Neâu phöông phaùp hoùa hoïc phaân bieät A vôùi B.

(ÑH Sö phaïm Tp.HCM 1989 – 1990) 69. Moät hoãn hôïp goàm hai hidrocacbon maïch hôû. Cho 1680 ml hoãn hôïp treân ñi chaäm qua nöôùc broâm dö. Sau khi phaûn öùng hoaøn toaøn coøn laïi 1120 ml vaø löôïng broâm tham gia phaûn öùng laø 4 gam. Maët khaùc, neáu ñoát chaùy hoaøn toaøn 1680 ml hoãn hôïp treân roài cho toaøn boä saûn phaåm chaùy haáp thuï vaøo nöôùc voâi trong dö thì thu ñöôïc 12,5 gam keát tuûa.

a. Xaùc ñònh coâng thöùc hai hidrocacbon. b. Goïi hidrocacbon coù soá nguyeân töû cacbon lôùn hôn laø A. Haõy vieát

caùc phöông trình phaûn öùng ñieàu cheá glyxerin töø A vaø tính khoái löôïng glyxerin thu ñöôïc töø 30,24 lít A. Bieát hieäu suaát chung laø 75%. Caùc theå tích ñeàu ño ôû ñieàu kieän chuaån.

(ÑH Thuûy lôïi Haø Noäi – Cô sôû 2 – 1998) 70. Cho 1,568 lít hoãn hôïp khí X goàm 2 hidrocacbon maïch hôû vaøo bình nöôùc broâm dö. Sau khi phaûn öùng hoaøn toaøn chæ coøn laïi 448 cm3 khí thoaùt ra vaø ñaõ coù 8 gam broâm phaûn öùng. Maët khaùc, neáu ñoát chaùy hoaøn toaøn löôïng X treân roài daãn toaøn boä saûn phaåm chaùy vaøo bình nöôùc voâi trong thì ñöôïc 15 gam keát tuûa. Loïc boû keát tuûa roài ñun noùng nöôùc loïc, thu theâm toái ña 2 gam keát tuûa nöõa (caùc theå tích ñeàu ño ôû ñieàu kieän chuaån).

a. Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû, coâng thöùc caáu taïo 2 hidrocacbon. b. Tính tyû khoái hôi cuûa X so vôùi H2. c. Vieát phöông trình phaûn öùng taùch rieâng moãi khí khoûi X.

(ÑH Noâng nghieäp 1 – Khoái A – 1999)


trang 95

71. Daãn hoãn hôïp khí A goàm caùc hidrocacbon no vaø moät hidrocacbon khoâng no vaøo moät bình chöùa 10 gam broâm nöôùc. Sau khi broâm phaûn öùng heát thì khoái löôïng bình taêng leân 1,75 gam vaø thu ñöïoc dung dòch X, ñoàng thôøi khí sinh ra khoûi bình coù khoái löôïng 3,65 gam. Ñoát chaùy hoaøn toaøn löôïng khí sinh ra khoûi bình thu ñöôïc 10,78 gam CO2.

a. Xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa caùc hidrocacbon vaø tyû khoái cuûa A so vôùi H2.

b. Cho moät löôïng vöøa ñuû nöôùc voâi trong vaøo dung dòch X, ñun noùng, sau ñoù theâm tieáp moät löôïng dö dung dòch AgNO3.Tính soá gam keát tuûa ñöôïc taïo thaønh.

(ÑH GTVT 1999) 72. Moät hoãn hôïp (X) goàm hôi hidrocacbon (A) maïch hôû vaø hidro dö coù tyû khoái ñoái vôùi Heli baèng 3. Cho hoãn hôïp (X) qua boät Ni nung noùng trong ñieàu kieän ñeå phaûn öùng xaûy ra hoaøn toaøn, thu ñöôïc hoãn hôïp khí (Y) coù tyû khoái vôùi Heli baèng 7,5.

a. Ñònh coâng thöùc phaân töû, coâng thöùc caáu taïo cuûa (A) vaø tính thaønh phaàn phaàn traêm veà theå tích hoãn hôïp khí (X). Bieát raèng soá nguyeân töû cacbon trong moät phaân töû (A) ít hôn 7.

b. Cho 2,6 gam hôi chaát (A) vaøo moät bình kín. Tính theå tích oxi ôû ñieàu kieän tieâu chuaån caàn phaûi theâm vaøo bình ñeå khi ñoát chaùy hoaøn toaøn chaát (A) baèng tia löûa ñieän roài ñöa nhieät ñoä trong bình veà 34,58OC thì aùp suùaâ taêng 4% so vôùi aùp suaát 0OC tröôùc khi ñoát (cho bieát theå tíhc nöôùc khoâng ñaùng keå).

(ÑH Kinh teá Tp.HCM 1989 – 1990) 73. Cho 6,08 gam hoãn hôïp X goàm CaC2, CaO vaø Ca taùc duïng heát vôùi H2O thì thu ñöôïc 2,464 lít hoãn hôïp khí A ôû 27,3OC vaø 1 atm. Tyû khoái hôi cuûa A ñoái ôùi H2 baèng 5,8.

a. Tính thaønh phaàn % theo khoái löôïng cuûa moãi chaát trong X. b. Ñun noùng hoãn hôïp A coù boät Ni laøm xuùc taùc, sau moät thôøi gian thì

thu ñöôïc hoãn hôïp khí B. Chia B laøm hai phaàn baèng nhau. Phaàn thöù nhaát cho loäi töø töø qua bình ñöïng dung dòch Br2 dö thì thaáy coøn laïi 448 ml hoãn hôïp khí C (ôû ñktc) coù tyû khoái hôi ñoái vôùi H2 baèng 4,5. Hoûi khoái löôïng bình broâm taêng theâm bao nhieâu gam ?


trang 96

Phaàn thöù hai ñem troän 2,24 lít O2 (ôû ñktc) vaøo trong bình coù dung tích 4 lít. Sau khi baät tia löûa ñieän ñeå ñoát chaùy, giöõ bình ôû nhieät ñoä 136,50C. Tính aùp suaát bình ôû nhieät ñoä ñoù, bieát dung tích cuûa bình khoâng ñoåi.

(Cao ñaúng Sö phaïm 2 Haø Noäi 1999)

baØi taÄp lôùp 11 chöông ÑieÄn ly i · coù ph = 3. haõy tính noàng ñoä mol/l cuûa...

Documents