bakterioloŠki pregled bunarske vode na podruČju brČko distrikta 17.04.2015.pdf

7/25/2019 BAKTERIOLOKI PREGLED BUNARSKE VODE NA PODRUJU BRKO DISTRIKTA 17.04.2015.pdf

1/48

UNIVERZITET U TUZLI

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET

Odsjek za biologiju

Nermin andi

BAKTERIOLOKI PREGLED BUNARSKIH

VODA NASELJA ANDE

- Diplomski rad -

Tuzla, april 2015. godine


2/48

Zahvaljujem se mentorici dr.sc. Snjeani Hodi vanredni profesor, mr.sc. Suadu

iranoviu, vii asistentiNermini Osmanovi, vii laborat na pomoi pri izradi ovog

diplomskog rada.


3/48

Mentor rada:

dr.sc.Snjeana Hodi, vanredni profesor Prirodno-matematikog fakulteta

Univerziteta u Tuzli.

Rad ima: 41 stranice.

Redni broj diplomskog rada:_______


4/48

SAETAK

U dananjim okolnostima, susreemo se sa poveanim zahtjevima za vodom kako sa

stanovita kvaliteta tako i sa stanovita kvantiteta. Posebno je naglaena potreba

pouzdanih izvorita vode za pie, ali nita manje vanu ulogu igra i voda koja se

nalazi u prirodi. Zbog toga je neophodno povremeno kontrolisati postojee vodene

akumulacije kao i vodotoke, posebno one koji se nalaze u neposrednom dodiru sa

ovjekom. U ovom radu prezentirani su rezultati bakterioloke analize bunarskih

voda naselja ande na podruju Brko distrikta.Bakterioloka analiza vode bunara

raena je na deset lokaliteta. Svi bunari su pripadali tipu otvorenih bunara, a

analizom je dokazana 100% (10/10) mikrobioloka neispravnost vode. Ubunarskim

vodama prisutni su indikatori fekalne kontaminacije vode i to: Escherichia coli u

70% ispitivanih uzoraka, Streptococcus faecalis u svim uzorcima (100%),

Clostridium spu 20% uzoraka, Enterobacter sp. u 20% uzoraka i Citrobacter sp.u

10% uzoraka. Rezultati ovog rada trebaju biti podsticaj za nastavak istraivanja u

cilju provoenja zatite izvorinih podruja, redovitog kontroliranja sastava voda terazvoja edukativnih programa u cilju podizanja nivoa znanja stanovnitva o

koritenju sigurnih izvora vode za pie.


5/48

SUMMARY

In today's circumstances, we are challenged with increasing demands for water both

from the standpoint of quality and in terms of quantity. What is emphasized is the

need for reliable sources of drinking water, but no less important role play and water

that is found in nature. It is therefore necessary periodically to control existing water

reservoirs and streams, especially those who are in direct contact with the man. This

paper presents the results of bacteriological analysis of well water ande settlements

in the area of Brcko District. Bacteriological analysis of water wells was performed

on ten sites. All wells belonging to the type of open wells, and the analysis is proven

100% (10/10) microbiological water. Into well water present indicators of fecal

contamination of water and that of Escherichia coli in 70% of tested samples,

Streptococcus faecalis in all samples (100%), Clostridium sp in 20% of samples,

Enterobacter sp. in 20% of samples, and Citrobacter sp. in 10% of samples. The

results of this work should be an incentive to continue research in order to implement

the protection of source areas, regular control of the composition of water and the

development of educational programs to raise the level of knowledge of the

population about the use of safe drinking water sources.


6/48

SADRAJ

1. UVOD..............................................................................................................1

1.1. VODA I NJEN ZNAAJ..............................................................................1

1.1.1. Voda u prirodi.................................................................................................1

1.1.2. Znaaj vode.....................................................................................................2

1.2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE VODE...................................................4

1.2.1. Karakter istike pri rodnih voda.........................................................................4

1.2.2. Osnovna kl asif ikaci ja......................................................................................5

1.2.3. Osnovni pokazatelj i kval i teta vode.................................................................5

1.3. OSNOVNI MIKROBIOLOKI POKAZATELJI KVALITETA VODE.6

1.4. OSNOVNE KARAKTERISTIKE KOPANIH BUNARA..........................7

1.5. CILJ ISTRAIVANJA.................................................................................8

2. MATERIJAL I METODE............................................................................9

2.1. MATERIJAL.................................................................................................9

2.1.1. Kratak opis bunara......................................................................................10

2.2. METODE ISTRAIVANJA.......................................................................12

2.2.1. Metode za odreivanje najvjreovatnijeg broja koliformnih bakterija...13

2.2.2. Metode za odreivanjebroja kolonija na 22C i 37C.............................16

2.2.3. Metode za odreivanje Sulfitoredukujuih klostridija............................17

2.2.4. Metode za odreivanje enterokoka............................................................18

3. REZULTATI................................................................................................19

3.1. REZULTATI BAKTERIOLOKIH ANALIZA VODE BUNARA.......19

3.1.1. Rezultati bakterioloke analize bunara 1.....................................................19







3.1.8. Rezultati bakterioloke analize bunara 8.....................................................263.1.9. Rezultati bakterioloke analize bunara 9.....................................................27


7/48

3.1.10. Rezul tati bakterioloke analize bunara 10...................................................28

4. DISKUSIJA...................................................................................................32

5. ZAKLJUAK...............................................................................................38

6. LITERATURA..............................................................................................40


8/48

1. UVOD

1.1. VODA I NJEN ZNAAJ

1.1.1. Voda u pri rodi

Voda je osnovni princip i uzor svega to postoji, iz koje je sve nastalo i u koju se sve

vraa. Ona je beskonana, vjena materija koja se kree, zgunjava i razreuje itako

nastaju sve pojave. Gdje nema vode tu nema ivota. To je prva potreba ovjeka, koju

on mora trajno da obezbijedi, prije nego to pone da gradi svoje stanite.

Tales iz Mileta, matematiar, grki filozof, fiziari iastronom

Voda pokriva zemljinu povrinu iproima zemljinu koru. Prisutna je u atmosferi,

litosferi, hidrosferi, kriosferi (led na polovima i viim planinama), biosferi.

Najvei dio Zemljine povrine 70,8% prekriven je slanom vodom okeana i mora. U

prirodi voda se nalazi u sva tri agregatna stanja:

u atmosferi u obliku vodene pare,

u tenom stanju po povrini zemlje,

u vrstom stanju u lednicima iledu.

Oko 30% slatke vode se nalazi u vodopropusnim stijenama koje su veoma vaan

rezervoar vode. Koliinapodzemnih voda je 3000 puta vea od koliine vode u svim

rijekama. To znai da treba da je podzemna voda veoma znaajna za

vodosnabdijevanje naselja, o emu treba voditi rauna.


9/48


10/48

3

To znai da kvalitet vode zavisi od naina koritenja. Najee dvije ili vie upotreba

ne odgovaraju nekoj treoj. Na primer: Ako je neko jezero namijenjeno za

snabdijevanje vodom za pie, neophodno je da se u toj vodi zadri kvalitet koji se

zahtijeva za date potrebe. Ali ako se to isto jezero koristi i za rekreaciju, tada je

neophodan neki drugi kvalitet(1).

Sve prirodne vode imaju sposobnost da do odreene mjere neutraliu zagaenje jer

tee ka uspostavljajnju prirodne ravnotee. Ta sposobnost je poznata kao

autopurifikaciona sposobnost vodotoka ilisamopreiavanje(2).


11/48

4

1.2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE VODE

Voda je prirodni spoj hidrogena i oksigena.

Fiziko hemijske osobine vode su:

- Temperatura

- smrzavanja 0C

- kljuanja 100C

Voda ima:

- abnormalno visoku toplotu topljenja i specifinu toplotu,

- visoku temperaturu isparavanja,

- najvei povrinski pritisak (osim ive),

- visok toplinski kapacitet.

Voda je sposobna za reakcije zbog slobodna dva para elektrona. Rastvaranjem soli

formira kiseline i baze. Sa solima slabih kiselina ili slabih baza nastaje hidroliza

soli(2).

1.2.1. Karakter istike prirodnih voda

Prirodna voda sadri:

- rastvorene i suspendirane materije organskog i mineralnog porijekla,

- mikroorganizme i vodeno rastinje,

-produkte raspadanja ivog svijeta.

U vodi prisutni organizmi mogu biti plivai pod zajednikim nazivom plankton aorganizmi na dnu nazivaju se bentos.

Podzemne vode sadre uglavnom rastvorene supstance, dok su povrinske vode

bogate suspendiranim materijalom(2).


12/48

5

1.2.2. Osnovna klasif ikacij a:

Prirodne vode se dijele:

a) Prema porijeklu na:

atmosferske (padavine), izvorske (izvori,bunari) i povrinske (rijeke, jezera, mora).

b) Prema koliinama i karakteru primjesa na:

slatke, slane, mehke, tvrde, bistre, mutne, obojene itd.

c) Prema upotrebi na:

pitke, domae, tehnike (industrijske), rashlaene, medicinske i dr.(2).

1.2.3. Osnovni pokazatelj i kval iteta vode su:

- fiziki: temperatura, miris, ukus, mutnoa, boja.

- hemijski: aktivna rekacija vode (pH-vrijednost), oksidativnost, sadraj nitrogenih

spojeva, rastvoreni gasovi, isparni ostatak, gubitak arenjem, tvrdoa, sadraj soli,

sadraj rastvorenih gasova, sadraj toksinih materija.

-bioloki: odnose se na prisustvo bakterija, virusa, mikro i makroorganizama biljnogi ivotinjskog porijekla prisutnih u vodi(2).


13/48

6

1.3. OSNOVNI MIKROBIOLOKI POKAZATELJI KVALITETA VODE

Snabdijevenost dovoljnim koliinama vode dobrog kvaliteta od presudne je vanosti

za zdravlje stanovnitva. Voda dobrog kvaliteta je ona koja nema miris, boje, ukus i

nije zagaena izmetom i tetnim hemikalijama. Upotrebom vode zagaene izmetom

u organizam ljudi ulaze razliiti mikroorganizmi koji mogu biti uzronici vrlo tekih

oboljenja: kolera, tifus, paratifus, bakterijska dizenterija, hepatitis A, poliomyelitis i

dr.

Svjetska zdravstvena organizacija je 1982. godine izdala upustvo za odreivanjekvaliteta vode za pie, a svaka zemlja pa i naa tu je oblast regulisala posebnim

zakonima i pravilnicima. Pravilnicima se propisuje nain uzimanja uzoraka i metode

bakteriolokih, virusolokih, biolokih, i dr. analiza i superanaliza vode za pie.

Osnova propisanih metoda za odreivanje mikrobioloke ispravnosti vode je

utvrivanje njene fekalne kontaminacije. Feces sadri veliki broj mikroorganizama

koji sainjavaju normalnu floru digestivnog trakta. Nalaz ovih mikroorganizama uvodi je znak fekalne kontaminacije i ukazuje na mogunost prisustva i patogenih

crijevnih mikroorganizama u vodi. Meu sigurne indikatore fekalnog zagaenja vode

za pie spadaju: Escherichia coli, Streptococcus (Enterococcus) faecalis i

predstavnici roda Proteus, dok su dodatni indikatori: koliformni bacili (Citrobacter,

Klebsiella, Enterobacter i Serratia),Clostridium perfringens i bakteriofagi(3).


14/48

7

1.4. OSNOVNE KARAKTERISTIKE KOPANIH BUNARA

Kopani bunari najee se primjenjuju radi dobijanja voda, koje se plitko nalaze

(obino ne dublje od 20 m) iz vodonosnih slojeva sa slobodnim nivoom. U rijetkim

sluajevima ti bunari se koriste za dobijanje voda pod slabim pritiskom (kod

neznatne dubine i neznatne debljine vodonosnih slojeva pod pritiskom). Obino se

uzimanje vode iz kopanih bunara uzima kroz dno i djelimino kroz zidove. Kopani

bunari koriste se za uzimanje malih koliina vode za individualno koritenje a

takoer u snabdijevanju vodom seoskih naselja, u privremenim vodovodima i sl.

Kopani bunari mogu biti kameni, betonski, armiranobetonski i drveni. Kopani bunari

se zidaju obino metodom sputanja. U posljednje vrijeme poeo se primjenjivati

mehanizovan nain kopanja bunara pomou mehanizma montiranog na kamionu koji

u svom sastavu ima ureaj za buenje bunara i sputanje armiranobetonskih

prstenova koji obrazuju okno bunara. Prenik kopanog bunara obino ne promauje

3-4 m. Svaki kopani bunar mora da bude izveden minimum 0,7 m iznad povrine

zemlje. Okolo bunara ispod povrine zemlje ugrauje se glineni zaptiva na dubini

1,5-2 m a u radijusu oko 2 m, a nasip je kaldrmisan ili asfaltiran. To se radi da bi se

sprijeilo da u bunar dospiju zagaene kopnene vode.

U zidovima bunara u granicama vodonosnog sloja mogu se praviti otvori radi

poveanja priticanja vode u bunar. Kao otvori mogu, u zavisnosti od konstrukcije

zidova, posluiti spojnice u zidu od lomljenog kamena ili opeke ili specijalni otvori

napravljeni u betonskim zidovima. Na dno kopanih bunara polae se pjeano-

ljunani filter da bi se sprijeilo ulaenje u njih estica zemljita. Prema tipu bunare

moemo podijeliti na: otvorene i zatvorene.Zatvoreni bunari su oni bunari kod kojih voda na povrini izbija pod poveanim

pritiskom ili se mehaniki izvlaipomou zatvorenih higijenskih sistema (pumpe,

esme).

Otvoreni bunari su bunari koji ne posjeduju mehanizme za crpljenje vode, ve se

voda hvata pomou sredstava kao to su drveni lonci, limene posude i sl.(2).


15/48

8

1.5. CILJ ISTRAIVANJA

Ciljevi ovog istraivanja su:

-

utvrivanje bakteriolokih karakteristika bunarskih voda,

- utvrivanje najvjerovatnijeg broja koliformnih bakterija,

- utvrivanje ukupnog broja aerobnih mezofilnih i psihrofilnih bakterija,

- dokazivanje koliformnih bakterija fekalnog porijekla (Escherichia coli),

- dokazivanje prisustva enterokoka,

-

dokazivanje sulfitoredukujuih klostridija,

- odreivanje ispravnosti bunarskih voda na osnovu utvrenih bakteriolokih

karakteristika,

- identifikacija izvora kontaminacije bunarske vode.


16/48

9

2. MATERIJAL I METODE

2.1. MATERIJAL

Bakterioloka istraivanja su raena u septembru i oktobru 2014. godine u

Laboratoriji za genetiku i mikrobiologiju Prirodno-matematikog fakulteta u Tuzli.

Uzorci bunarskih voda za bakterioloku analizu prikupljani su sa podruja anda

opina Brko (slika 1). Analizirano je deset bunara razliitih dubina (slika 2).

Slika 1. Karta oznaenog podruja na kojem se nalaze bunari - Sjeveroistona Bosna

i Hercegovina (Google maps).


17/48

10

Slika 2. Karta sa oznaenim lokalitetima uzorkovanja (Google earth).

2.1.1. Kratak opis bunara

Bunar 1: Bunar je izgraen od betonskih cijevi, nalazi se u dvoritu i u blizini bunara

se ne nalazi tala ili stajnjak koji bi doveli u pitanje mikrobioloku ispravnostbunarske vode.

Bunar 2: Bunar je ozidan kamenom, nalazi se u dvoritu i u blizini bunara se nalazi

tala.

Bunar 3: Bunar je ozidan kamenom, nalazi se u dvoritu i u blizini bunara se ne

nalazi tala ili stajnjak koji bi doveli u pitanje mikrobioloku ispravnost bunarskevode.


18/48

11

Bunar 4: Bunar je izgraen od betonskih cijevi i ozidan je kamenom. Bunar se nalazi

u dvoritu i u blizina bunara se ne nalzi tala ili stajnjak koji bi doveli u pitanje

mikrobioloku ispravnosti bunarske vode.


se ne nalazi tala ili stajnjak koji bi doveli u pitanje mikrobioloku ispravnost

bunarske vode.


se ne nalazi tala ili stajnjak koji bi doveli u pitanje mikrobioloku ispravnost

bunarske vode.

Bunar 7: Bunar je ozidan kamenon, nalazi se u dvoritu i u blizini bunara se ne nalazi

tala ili stajnjak koji bi doveliu pitanje mikrobioloku ispravnost bunarske vode.

Bunar 8: Bunar je izgraen od betonskih cijevi, nalazi se u dvoritu i u blizini

buanrase nalazi tala i stajnjak.

Bunar 9: Bunar je izgraen od betonskih cijevi i ozidan je ciglom, nalazi se u

dvoritu i u blizini bunara se ne nalazi tala ilistajnka koji bi mogli dovesti u pitanje

mikrobioloku ispravnost bunarske vode.

Bunar 10: Bunar je izgraen od betonskih cijevi, nalazi se u dvoritu a u blizini

bunara se nalazi tala.


19/48

12

2.2. METODE ISTRAIVANJA

Uzorci vode za bakterioloku analizu prikupljani su u odgovarajue sterilne staklene

boce zapremine 1 l. Nakon prikupljanja uzorci su transportovani u mikrobioloki

laboratorij gdje su u roku od 6 sati podvrgnuti bakteriolokom ispitivanju.

Bakterioloko ispitivanje je obuhvatilo:

odreivanjebroja kolonija na 37C

odreivanjebroja kolonija na 22C

odreivanje najvjerovatnijeg broja koliformnih bakterija

odreivanje prisustva koliformnih bakterija fekalnog porijekla

odreivanje prisustva enterokoka

odreivanje prisustva sulfitoredukujuih klostridija

U radu su se koristile metode o nainu uzimanja uzorka i metode za bakterioloku

analizu vode za pie utvrene Pravilnikom(4).

Za izolaciju, identifikaciju, odreivanje ukupnog broja aerobnih mezofilnih i

psihrofilnih bakterija u 1 ml vode, kao i najvjerovatnijeg broja koliformnih bakterija

u 100 ml vode, koritene su standardne bakterioloke metode. Kao kriterij za ocjenu

kvaliteta bunara, koriteni su uslovi navedeni u Pravilniku(5).


20/48

13

2.2.1. Metode za odreivanje najvjerovatnijeg broja koli formnih bakteri ja

Radi odreivanja vrijednosti ispitivane vode za pie potrebno je utvrditi koliki je broj

koliformnih bakterija u odreenim koliinama vode. Najee se taj broj utvruje u

1, 10, 100 ml vode za pie. Meutim, taj se broj ne moe tano utvrditi. Zato se

utvruje MPN (Most probable number)- najvjerovatniji broj. On se utvruje pomou

posebnih tabela izraenih na osnovu rauna vjerovatnoe, a naziva se koli-indeks

odreivanjeprisustva koliformnih bakterija u 100 ml vode. Odreivanje se zasniva

na pretpostavci da je karakteristinu promjenu u podlogama prethodnog testa

izazvala u jednoj epruveti samo jedna koliformna bakterija ili jedna elija E. coli.

MPN se dobija na osnovu broja epruveta sa pozitivnim reakcijama i podataka iz

tablica koje su izdate od Svjetske zdravstvene organizacije.

Metoda za odreivanje najverovatnijeg broja koliformnih bakterija naziva se

kolimetrija, a provodi se u tri ogleda: prethodni, potvrdni i zavrni test.

Zasijavanje bunarskih voda: Poto ove vode sadre obino najvei broj koliformnih

bacila, za zasijavanje se pored navedenih zapremina za preiene i prirodne vodeuzimaju i desetostruko tj. pedesetostruko manje zapremine. Zasijavanje se izvodi na

sledei nain:

a) jedna zapremina od 50 ml vode u epruveti sa Durhamovom cjevicom i 50 ml

jedne od tenih podloga za kolimetriju duple koncentracije.

b) 5 zapremina od 10 ml vode u 5 epruveta sa Durhamovom cjevicom i 10 ml

podloge duple koncentracije.

c) 5 zapremina od 1 ml vode u 5 epruveta sa Durhamovom cjevicom i 5 ml istepodloge obine koncentracije(3).


21/48

14

Prethodni ogled. Ovaj test slui da se utvrdi prisustvo ili odsustvo koliformnih

bakterija u odreenim koliinama ispitivane vode. Da bi se dobili to taniji podaci,

potrebno je vriti zasijavanje veeg broja uzoraka. Koliina uzoraka vode koja se

zasijava zavisi od stepena zagaenja vode, tj. od njenog porijekla (izvorska,

vodovodna, rijena). Kao podloga se koristi peptonska voda sa 1% laktoze i Andrade

indikatorom (ALP-e), laktozni bujon ili MacConkey bujon. U epruvetama sa tom

podlogom nalaze se Durhamove cjevice koje e pokazati eventualnu produkciju

gasa. Epruvete sa zasijanom podlogom stave se u termostat na 37C i inkubiu 48

sati, a rezultat se oita poslije 24 i 48 sati. Pri tome se utvruje promjena boje

podloge i prisustvo gasa u Durhamovim cjevicama. Rezultat je pozitivan ako se u

Durhamovim cjevicama obrazuje gas i podloga je zamuena-crvena. Ako u

podlogama nema nikakvih promjena, test je negativan i voda je u pogledu prisustva

koliformnih bakterija ispravna (ali ne i prisustva drugih indikatora fekalnog

zagaenja: proteus, enterokoke, sulfitoredukujue klostridije).

Potvrdni ogled. Potvruje ili odbacuje pozitivan ili neodreen rezultat prethodnog

ogleda. Ovim ogledom utvruje se da li su koliformne ili neke druge bakterije

razgradile laktozu do kiseline i gasa u prethodnom ogledu. Izvodi se tako da se u

epruvete u kojima je dolo do stvaranja kiseline i gasa presiju na povrinu Endo

agara. Zasijane podloge se inkubiraju 24 sata na 37C i poslije inkubacije posmatraju

izrasle kolonije koje mogu biti:

a) tipine: bakterije razgrauju laktozu, boja kolonija zavisi od indikatora u podlozi.

(Na Endo agaru su crvene boje, na EMB-agaru su zagasitoljubiaste boje i dr.).

Tipine kolonije su pripadnici rodaEscherichia coli.

b) atipine: bakterije sporo razgrauju laktozu, kolonije su bezbojne, slabo obojene,bjeliaste i esto sluzave. (U ovom sluaju se vri inkubacija jo 24 sata, a onda se

vri ponovo oitavanje). Atipine kolonije su najvjerovatnije predstavnici roda

Enterobacter aerogenes.

Od tipinih i atipinih kolonija pripreme se preparati bojeni po Gramu i pregledaju

mikroskopski. Nalaz Gram negativnih asporogenih kratkih tapia znak je pozitivnog

potvrdnog ogleda.


22/48

15

Zavrni test. Sastoji se u tome da se pomou biohemijskih reakcija ispituju sve

tipine i atipine kolonije dobijene u potvrdnom ogleda, zbog donoenja zakljuaka o

kojim bakterijskim vrstama je rije. Ako te reakcije daju rezultate tipine za

koliformne bakterije, zavrni ogled je pozitivan. Ispitivanje se vri poznatim

biohemijskim metodama-testovima: presijavanje sumnjivih kolonija na niz hranjivih

podloga, inkubacija i posmatranje rezultata tih reakcija (promjena boje podloga). Od

posebnog higijenskog znaaja je utvrditi vrste koliformnih bakterija, a posebno

razlikovanje rodove E. coli i Enterobacter aerogenes, koji se morfoloki teko

razlikuju. tj i jedni i drugi su tapii. Poto je ovaj biohemijski test dosta sloen,

esto se zamjenjuje jednostavnim Eijkmanovim testom. Eijkmanov test omoguava

razlikovanje Escherichia coli od drugih koliformnih bakterija. Tipine i atipinekolonije dobivene potvrdnim testom zasiju se u po 2 epruvete sa Durhamovim

cjevicama u koje je prethodno stavljena MacConkey podloga (bujon). Jedna

epruveta se inkubira 48 sati na 37C, a druga 24 sata na 44C.

a) Pojava gasa u epruvetama inkubiranim na 37C /48 sati, potvruje prisustvo

koliformnih bakterija.

b) Pojava gasa u epruveti inkubiranoj na 44C /24 sata, potvruje prisustvo

Escherichia coli.

Ova metoda daje samo procjenu broja koliformnih bakterija i podlona je grekama.

Najvjerovatniji broj koliformnih bakterija (MPN) u 100 ml. vode utvruje se pomou

posebnih tablica izraenih na osnovu rauna vjerovatnoe, a naziva se koli-index.

Najmanja koliina vode u kojoj se moe dokazati prisustvo koliformnih bakterija

predstavlja koli-titar(3).


23/48

16

2.2.2. Metode za odreivanje broja kolonija na 22C i 37C

Za odreivanje broja kolonija na 22C i 37C potrebno je najprije napraviti

razrijeenje ispitivanog uzorka vode u sterilnom fiziolokom rastvoru NaCl da bi se

smanjila gustina suspendovanih bakterija. Prije zasijavanja razrijeenje treba to

energinije i ravnomjernije promukati da bi se razbile granulice slijepljenih klica i

da bi se na taj nain poslije zasijavanja dobio to taniji broj kolonija obrazovanih od

jedne klice, odnosno to taniji broj klica u jednoj zapremini (1 ml) uzorka vode.

Odmah poslije obavljenog mukanja prenese se sterilnompipetom (od 1 ml) po 1 ml

napravljenog razblaenja u sterilnu petrijevku, zatim se prenese i 1 ml nerazrijeenog

uzorka vode takoe u sterilnu petrijevku. Zatim se epruvete sa otopljenom hranjivimagarom izliju, sadraj petrijevki paljivo promijea krunim pokretanjem po

vodoravnoj podlozi da se dobije to homogenija mjeavina agara sa vodom. Na kraju

treba ostaviti da se zasijan agar stegne na potpuno horizontalnoj ravni.

Ovako zasijane podloge u petrijevkama sa poklopcem odozdo ostavljaju se 48 h na

37C u termostatu. Na isti nain se zasijavaju i petrijevke koje se kultiviu 72 h na

22C.

Odreivanje broja ivih klica u vodi zasniva se na pretpostavci da pojedinane kliceobrazuju kolonije. Brojanje kolonija se vri golim okom. Poto se izbroje kolonije u

petrijevkama kultivisanim na 22C i na 37C, izrauna se srednja vrijednost (4,5).


24/48

17

2.2.3. Metode za odreivanje sulfitoredukujuih klostridija

Metoda za dokazivanje sulfitoredukujuih klostridija sastoji se u sljedeem:

Prije ispitivanja uzorak vode zagrijava se deset minuta u vodenim kupatilu na

temperaturi 80C da bi se unitili nesporogeni mikroorganizmi koji imaju sposobnost

sulfitoredukcije.

Prethodni ogled. U epruvetu od 20 ml usuti po 1 ml uzorka vode i zagrijavati deset

minuta na 80C, nakon toga na navedenu koliinu nasuti 9 ml SPS (sulfit polimixin

agara) za anaerobne dvostruke koncetracije otopljenog i ohlaenog na 50C.

Sadrinu epruvete dobro izmijeati sa podlogom i ohladiti mlazom vode. Zasijanupodlogu inkubirati 48-72 h na 37C.

Porast crnih kolonija navodi na sumnju da su prisutne sulfitoredukujue klostridije,

ukoliko se ne uoe crne kolonije inkubaciju produiti jo tri dana.

Potvrdni ogled. Od crnih kolonija iz sulfitnog agara napraviti mikroskopski preparat

i zasijati aerbno na krvni agar. Izostanak rasta poslije 24-48 h potvrda je da se radi o

sulfitoredukujuim klostridijama. Ovaj ogled se takoe vri radi potvrivanjaClostridium perfringens, a izvodi se tako da se iz svake tamne podloge iz prethodnog

ogleda prenese inokulum(4).


25/48

18

2.2.4. Metode za odreivanje enterokoka

Metoda za dokazivanje enterokoka fekalnog porijekla sastoji se od prethodnog

ogleda i potvrdnog ogleda.

Prethodni ogled. U 9 ml Azd-dekstroznog bujona inokulie se po l ml ispitivanog

uzorka. Inkubira se 24 h (48 h) na 37C do pojave taloga.

Potvrdni ogled. U epruvetu u kojima je dolo do pojave taloga, sterilnom

mikrobiolokom ezom uzima se jedna kap materijala i zasije u SB (Slanetz-Bartely

medium). Zasijani materijal se prenosi u termostat na 37C/48 h. Ukoliko doe doporasta kolonija (sitnih crveno-smeih), sterilnom mikrobiolokom ezom uzima se

dio materijala, koji se potom zasije na eskulin (37C/24 h). Pozitivnu reakciju ogleda

crna boja, dok negativna reakcija pokazuje uto obojenje.

Brojanje enterokoka u vodi (MPN vrijednost): Koriste se tabele uzimajui u obzir

samo one epruvete u kojima je potvreno prisustvo enterokoka(4).


26/48

19

3. REZULTATI

3.1. REZULTATI BAKTERIOLOKIH ANALIZABUNARSKE VODE

3.1.1. Rezultati bakterioloke analize bunara 1

Temperatura vode iz bunara 1 (slika 3) iznosila je 17C. Rezultati bakteriolokih

analiza prikazani su u tabeli 1.

Slika 3. Bunar 1

Tabela 1. Bakterioloka analiza vode bunara 1

Parametar ispitivanja Rezultat MDKOcjena

ispravnosti

Ukupan broj mikroorganizama na 22C 354


27/48

20




Slika 4. Bunar 2

Tabela 2. Bakterioloka analiza uzorka vode bunara 2


ispravnosti



28/48

21




Slika 5. Bunar 3


Parametar ispitivanja Rezultat MDK Ocjenaispravnosti



29/48

22

3.1.4. Rezul tati bakterioloke analize bunara 4



Slika.6. Bunar 4



ispravnosti



30/48

23




Slika 7. Bunar 5





31/48

24




Slika 8. Bunar 6



ispravnosti



32/48

25




Slika 9. Bunar 7



ispravnosti



33/48

26




Slika 10. Bunar 8





34/48

27


Temperatura vode iz bunara 9 (slika 11) iznosila je 17,5C. Rezultati bakteriolokih


Slika 11. Bunar 9



ispravnosti



35/48

28


Temperatura vode iz bunara 10 (slika 12) iznosila je 17,5C. Rezultatibakteriolokih


Slika 12. Bunar 10





36/48

29

Escherichia colije izolovana iz uzoraka vode iz 7 bunara i to: 1, 2, 4, 5, 6, 7 i 8, dok

jeEnterobacter sp. izolovan iz bunara br. 3 i br. 10 a Citrobacter sp. iz bunara br. 9

Na slici 13 prikazane su kolonijeE.colina Endo agaru, a na slici 14 predstavljen je

mikroskopski preparatE. coli.

Slika 13. KolonijeE. coli.na Endo agaru Slika 14. Mikroskopski preparatE. coli.


37/48

30

Prisustvo enterokoka dokazano je u svim uzorcima bunarskih voda.

Na slici 15 prikazane su kolonije Streptococcus faecalis na Slanetz-Bartley-evom

agaru, a na slici 16 prikazan je mikroskopski preparat Streptococcus faecalis.

Slika 15. Kolonija Streptococcus faecalis Slika 16. Mikroskopski preparat

na Slaner Bartley-ovom agaru Streptococuus faecalis


38/48

31

Sulfitoredukujue bakterije iz roda Clostridium izolovane su iz vode bunara br. 6 i

br. 8.

Na slici 17 predstavljen je mikroskopski preparat Clostridium sp. a na slici 18

prikazan jeClostridium sp.na sulfit polimixin agaru.

Slika 17. Mikroskopski preaparat Slika 18. Kolonije Clostridium sp.

Clostridium sp. na polimixn agaru


39/48

32

4. DISKUSIJA

Povrinska voda je neprestano izloena uticaju mnogih inilaca u prirodi. U svemu

tome veliki uticaj ima i ovjek.

Prema prikazanim rezultatima moemo ustanoviti da broj poraslih kolonija bakterija

uzgajanih na 22C/72 h u uzorcima bunarske vode 1, 2, 3, 5, 6, 7 i 8 prelazi

dozvoljenu granicu (100/ml), dok broj poraslih kolonijana u bunarima 4, 9, 10 ne

prelazi dozvoljenu granicu (slika 19).

Broj poraslih kolonija bakterija uzgajanih na 37C/48 h u svim uzorcima bunarske

vode prelazi dozvoljenu granicu (>20/ml).

Slika 19. Zbirni pregled rezultata za broj mikroorganizama na 22C i na 37C

Povean ukupan broj mezofilnih (37C) i psihrofilnih (22C) mikroorganizama ne

predstavlja opasnost po zdravlje ljudi, ve je pokazatelj uspjenosti procesa

preiavanja i dezinfekcije vode, kao ivodosnabdijevanja stanovnitva(6).

354

97

167

83

188

132

8

64

238

11897

83

132

64

118140 131 127

66

128

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Bunar 1 Bunar 2 Bunar 3 Bunar 4 Bunar 5 Bunar 6 Bunar 7 Bunar 8 Bunar 9 Bunar 10

Broj poraslih kolonija na 22C Broj poraslih kolonija na 37C


40/48

33

Koliformne bakterijesu Gram negativni bacili (aerobni ili fakultativno anaerobni,

asporogeni), koji u roku od 48 sati gajenjem u laktoznom ili MacConkey bujonu sa

Durhamovim cjevicama proizvode gas i kiselinu pri temperaturi od 35-37C(3).

Na osnovu dobijenih rezultata utvreno je prisustvo koliformnih bakterija fekalnog

porijekla (Escherichiae coli) i to u 7 od 10 ispitanih uzoraka: 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8.

Nalaz Escherichiae coli udruen sa nekom drugom klicom, indikatorom fekalnog

zagaenja, ukazuje na skoranju kontaminaciju fekalijama i takva voda je

nesumnjivo epidemioloki opasna(7).

Enterokoke (Streptococcus faecalis) su prisutne u svim ispitanim uzorcima.

Enterokoke su Gram pozitivne koke, aerobne i fakultativno anaerobne, fermentiraju

glukozu proizvodei kiselinu na 37C za 48 sati. Prisustvo enterokoka

(Streptococcus faecalis) u vodi moe se smatrati kao siguran znak fekalnog

zagaenja. Ova klica ne nalazi se uvijek u crijevima ovjeka i ivotinja, bez obzira

na to koja je njegova varijanata u pitanju (Streptococcus faecalis ili Sterptococcus

faecium).

Prisustvo enterokoka u vodi sa nekom drugom klicom sumnjivim indikatorom

fekalnog zagaenja iz grupe koliformnih bacila ili sa Cl. perfringens, ili sa

bakteriofagom, potvruje jo u veoj mjeri fekalno zagaenje.

Nalaz Streptococcus faecalis u vodi bez E. coli, usamljenog ili udruenog sa

Clostridium perfringens ili bakteriofagom enterobakterija ukazuje na starije fekalnozagaenje.


41/48

34

Sulfitoredukujue klostridijesu iroko rasprostranjene u prirodi, s obzirom da su

stanovnici digestivnog trakta ljudi i ivotinja, njihov nalaz u zemlji i vodi ukazuje na

fekalno zagaenje. Iz tih razloga je izmijenjen i stav u vezi sa dokazivanjem u vodi

ne samo Clostridium perfringensnego i ostalih vrsta. U 100 ml preiene vode ne

smije biti sulfitoredukujuih sporogenih anaeroba.

Sulfitoredukujue bakterije (Clostridium sp.) su prisutne u uzorcima 6 i 8 (po jedna

kolonija).

Njihov nalaz u vodi dokazuje higijensku neispravnost vode, a upotreba takve vode je

rizina, naroito kada se upotrebljava za pripremu ivotnih namirnica u kojima se

mogu razmnoavati i uzrokovati trovanja.

Gram su pozitivni sporogeni bacili, katalaza negativni, posjeduju sposobnost

redukovanja sulfita u sulfide, to je vidljivo kada se dodaje sulfit i gvoe u hranjivu

podlogu, a manifestuje se promjenom boje tene podloge i porastom crnih kolonija

uslijed formiranja gvoe-sulfida crne boje.

Clostridium perfringensje est saprofit u crijevima ovjeka i ivotinja. Njegove

spore su otpornije od koliformnih bacila i enterokoka u spoljnoj sredini. Njihovo

prisustvo u vodama za pie koje ne sadre ove bacile smatra se kao znak starijeg

fekalnog zagaenja, bez naroitog epidemiolokog znaaja. Kada se nau udruene

sa nekim od koliformnih bacila, ove spore potvruju fekalno porijeklo tih bacila

skorijeg datuma.

Nalaz usamljenog Clostridium perfringens ukazuje na sasvim staro fekalno

zagaenje vode, bez epidemiolokog znaaja. Takvu vodu treba ee kontrolisati(3).


42/48

35

S obzirom da se bunari 2, 8 i 10 nalaze u blizini tale i stajnjaka najvjerovatniji uzrok

njihove neispravnosti predstavlja upravo neposredna blizina tale, stajnjaka i bunara.

Poveana koliina padavina u proteklom periodu dodatno je doprinijela oneienju

ovih bunara jer povrinske vode kroz zemlju dospijevaju do podzemnih voda i

bunara u koje unose razne mikroorganizme iz zemlje pa i one fekalnog porijekla iz

tale i stajnjaka koji dodatno zagauju bunarsku vodu.

Svi ovi bunari su u vie, manje, u neposrednoj blizi kanalizacione mree naselja

ande koja takoer predstavlja dodatni izvor fekalnog zagaenja ovih bunara, a

neredovno ienje i odravanje ovih bunara dovodi do toga da su ovi bunari i

mikrobioloki neispravni za bilo kakvu upotrebu.

Veliki znaaj u tome imaju i nedavne poplave koje su se deavale u okolini ovog

podruja.

Svi vodeni tokovi imaju plitka i neregulisana korita, koja su u kritinoj situaciji u

trenucima bujanja rijeka. S urbanistike take gledita, zbog nedostatka adekvatnog

planiranja, na ovom podruju je dolo do neurednog naseljavanja to je tokom

vremena dovelo do stvaranja pravih naselja. Uz razvoj naselja nije dolo i doistovremenog razvoja potrebne infrastrukture pa se zato vodosnabdijevanje odvija

pomou lokalnih izvorita (plitki bunari) i otpadne vode skupljaju u jamama i odvode

u prirodne vodene tokove. Kada doe do poplava, zagauju se bunari koji se moraju

periodino dezinfikovati i istiti(8).


43/48

36

Nedovoljna briga oko otpadnih voda dovodi do zagaenja pitkih izvorita, te se u

vodi esto mogu nai nepoeljne anorganske i organske materije, ali i brojni

mikroorganizmi koji ugroavaju zdravlje ljudi.

Kontrola ovih voda se vri samo u sluajevima kada to vlasnici objekata ili nadleni

organi zatrae. Ovo nosi rizik nepravovremenog otkrivanja zagaenja i moguih

posljedica po zdravlje stanovnitva.

Odsustvo bakterija indikatora fekalnog zagaenja u vodi za pie je idealan sluaj

kome treba teiti!

U cilju izgradnje svijesti o znaaju kvaliteta vode Zavod za javno zdravstvo

Tuzlanskog kantona je u martu 2015. godine izvrio uzorkovanje i laboratorijske

analize vode (25 uzoraka) javnih esmi na podruju 13opina Tuzlanskog kantona.

Izolovane se sljedee vrste bakterija: E.coli iz 6 uzoraka, Pseudomonas sp. iz 3

uzorka, Enterobacter sp. iz 5 uzoraka, Citrobacter sp. iz 3 uzorka, Enterokoke iz 4

uzorka iAntrakoidiiz jednog uzorka(10).

Slina istraivanja vrena su i u aprilu 2012. godine gdje je mikrobioloki ispitivano

24 uzorka lokalnih izvorita. Pri tom je utvreno da 16 ispitanih uzoraka nije

mikrobioloki ispravno. Uzronici oneienja pronaeni u uzorcima vode su:

Antrakoidi (n=75%), Enterobacter species (n=56,25%), Escherichia coli

(n=56,25%),Citrobacter species, (n=25%), Klebsiella species (n=12,5%),

Pseudomonas aeruginosa(n=12,5%),Escherichia colifekalnog porijekla (n=12,5%)

iEnterococcus faecalis(n=6,25%)(11).

Mikrobioloka neispravnost se odnosi na fekalnu kontaminaciju. Prikazani rezultati

upozoravaju da vode iz veine izvorita ne zadovoljavaju propisane standarde, a

needuciranost stanovnitva o rizicima koritenja nesigurnih izvora vode za pie

dovodi do toga da ih jako veliki broj koristi upravo te vode kao jedine izvore pitke

vode.


44/48

37

Zdravstvena ispravnost vode na podruju Zeniko-dobojskog kantona istraivana je

u periodu od 1997-2011. godine. Rezultati su pokazali da je javnozdravstvena

kontrola vode za pie koju provodi Kantonalni zavod za javno zdravstvo Zenica

znatno porasla u posljednjih 15 godina i taj pozitivan trend se kree od uzetih 607

uzoraka na mikrobioloku analizu tokom 1997 godine do 4877 uzetih uzoraka u 2011

godini. U 1997. godini uraeno je 607uzoraka vode na mikrobioloku analizu. Od

toga je mikrobioloki neispravnih bilo 25,54%. U 2011. godini uraeno je 4877

uzoraka vode na mikrobioloku analizu. Od toga je mikrobioloki bilo neispravno

6,89%. Istovremenopoveanjem broja analiza biljei se pad zdravstveno neispravnih

uzoraka u prvom redu na bakterioloku ispravnost jer se dezinfekcija vode hlorom

vri sukcesivno i to u znaajnojmjeri umanjuje rizik. Posmatrajuirezultate uopenokao zbirni pregled moemo utvrditi da postoji direktna povezanost i uticajpoveanog

broja uzoraka i poboljanja kvalitete vode napodruju cijelog kantona. Ovaj odnos je

evidentan, pogotovo kod velikih vodoopskrbnih sistema, gdje je njihovo upravljanje

povjereno nadlenim preduzeima koja sistematski i kontinuirano provode mjere na

obezbjeenju kvaliteta vode(12).

Takoer na podruju Tuzlanskog kantona, tanije naselja Dragodol, vrene subakterioloke analize 30 bunara, u periodu oktobar-decembar 2006. godine. Od 30

ispitivanih bunara 8 ih je bilo zatvorenog tipa i njihovom analizom dokazana je

100% (8/8) bakterioloka neispravnost vode, a 22 otvorenog tipa od kojih 40% (9/22)

uzoraka pokazuje higijensku ispravnost vode za pie, a 60% (13/22) je bilo

bakterioloki neispravno. U mikrobioloki neispravnim uzorcima pronaeni su

uzronici fekalne kontaminacije bunarske vode kao to su E. coli u 9 ispitivanih

uzoraka (2 pripadaju zatvorenom tipu bunara, a 7 otvorenom), Streptococcus faecalisu 9 ispitivanih uzoraka (3 pripadaju zatvorenom tipu bunara, a 6 otvorenom tipu),

Sulfitoredukujue klostridijeu 1 uzorku (bunar otvoreng tipa), Pseudomonas sp. iz 5

ispitivanih uzoraka (jedan bunar zatvorenog tipa a 4 otvorenog), a najvei broj

koliformnih bakterija izolovan je iz 11 uzoraka(7 pripada zatvorenom tipu bunara a 4

otvorenom). Bakterije fekalnog porijekla koje su dokazane u ovim bunarima

najvjerovatnije su dospjele pasaom kroz zemlju iz oblinih objekata za uzgoj sto ke

(tale, torovi i sl.)(2).


45/48

38

5. ZAKLJUAK

Bakterioloko ispitivanje bunarskih voda na podruju naselja ande u Brkom

obuhvatalo je deset bunara. Svi bunari su pripadali tipu otvorenih bunara, a analizom

je dokazana 100% (10/10)bakterioloka neispravnost vode.

Ukupan broj mikroorganizama uzgajanih na 22C/72 h u uzorcima 1, 2, 3, 5, 6, 7 i 8

prelazi dozvoljenu granicu (


46/48

39

Konzumiranje ovakve vode moe dovesti do raznih oboljenja kao to su dijareja,

kolera, tifus, paratifus, bakterijska dizenterija, hepatitis A i brojne druge crijevne

infekcije koje mogu biti jako opasne pa ak i uzrokovati smrt.

Neophodno je obavijestit i nadlene institucije o ovom problemu kako bi se izvrila

dezinfekcija bunarske vode. Dezinfekcija vode je samo jedan od koraka za potpuno

tretiranje vode. Uklanjanje biolokih zagaenja najee ide zajedno sa hemijskom

pripremom vode. Da bi se tretman vode pravilno konfigurisao neophodna je izrada

precizne bioloko-hemijske analize vode.

Pored ovoga, iako je manje preporuljivo, mogue je izvriti prokuhavanje vode.Kuhanje vode godinama je stara metoda dezinfekcije, koja ubija mikroorganizme

meutim, ona ne isti vodu od hemikalija i tekih metala.

Bakterioloko ispitivanje vode otvorenih bunara pokazalo je da veliki uticaj na

higijensku ispravnost vode ima samo okruenje. Ukoliko se u blizini nalaze objekti

za uzgoj stoke (tale, torovi i sl.) i kanalizaciona mrea velika je vjerovatnoa da e

doi do kontaminacije vode bakterijama fekalnog porijekla (koji u nju dospijevajupasaom kroz zemlju).

Zatita vode ostvaruje se nadzorom nad stanjem kvaliteta vode i izvorima

oneiavanja, kontroliranjem odvodnje otpadnih voda, spreavanjem gradnje

septikih jama, tala i sl. objekata u blizini izvorita, ogranienjem i zabranjivanjem

radnji koja mogu uticati na oneienje vode. Stanje okolia u cjelini ima bitan uticaj

na ouvanje i poboljanje kakvoe i namjenske upotrebljivosti voda.

Rezultati ovog rada trebaju biti podsticaj za nastavak istraivanja u cilju provoenja

zatite izvorinih podruja, redovitog kontroliranja sastava voda te razvoja

edukativnih programa u cilju podizanja nivoa znanja stanovnitva o koritenju

sigurnih izvora vode za pie.


47/48

40

6. LITERATURA

1. Voda u prirodi i njen znaaj. Zagaenje i zatita vode.

https://anastankovic46.wordpress.com/voda-u-prirodi-i-njen-znacaj/(pristupljeno

04.01.2015. godine).

2. Piri E. Bakterioloki pregled bunarskih voda naselja Dragodol. Diplomski rad.

Prirodno-matematiki fakultet, Univerzitet u Tuzli, 2007; 4-5-9-11-13-14-15-49

3. Mr. BrinaA. Mikrobioloko ispitivanje vode. Interna skripta za uenike. JU MS

Hemijska kola Tuzla.kolska 2013 / 2014 godine. 1-5-6-7-8-14-17-19

4. Pravilnik o nainu uzimanja uzoraka i metodama za laboratorijsku analizu vode za

pie (Slubeni list SFRJ broj 33/87).

5. Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti vode za pie (Slubeni glasnik BiH broj40/10).

6. Bioloko zagaenje vode. Bakterije u vodi. Problemi sa vodom. Hydrolux.

http://www.hydrolux.info/english/06%20problemi/bakterije-u-

vodi.html/(pristupljeno17.02.2015. godine).

7. Huki M. i sar. Bakteriologija. Sarajevo: Je, 2005; 303-309.

8. Infrastruktura. Vodosnabdijevanje i odvodnja.

www.fmoit.gov.ba/userfiles/file/NETEHNIKI%20REZIME_LOT3.doc/

(pristupljeno 03.03.2015. godine).
https://anastankovic46.wordpress.com/voda-u-prirodi-i-njen-znacaj/http://www.hydrolux.info/english/06%20problemi/bakterije-u-vodi.htmlhttp://www.hydrolux.info/english/06%20problemi/bakterije-u-vodi.htmlhttp://www.hydrolux.info/english/06%20problemi/bakterije-u-vodi.htmlhttp://www.hydrolux.info/english/06%20problemi/bakterije-u-vodi.htmlhttps://anastankovic46.wordpress.com/voda-u-prirodi-i-njen-znacaj/


48/48

9. Murselovi A. Koliko je ispravna voda za pie u Brkom. Otisak. 2014.

http://www.otisak.ba/brcko/22922-koliko-je-ispravna-voda-za-pice-u-brckom-

govore-dr-ilija-klaric-i-glavni-inspektor-zoran-gajic.html/(pristupljeno 23. 03. 2015.

godine).

10. Svjetski dan voda 2015. Zavod za javno zdravstvo Tuzlanskog kantona

http://www.zjztk.ba/wdvoda2015.html/(pristupljeno 31. 03. 2015. godine).

11. Mehinovi N, Popovi M,Azabagi S, Aljuki A. Fiziko-hemijski i

mikrobioloki kvalitet vode s javnih esmi i lokalnih izvorita na podruju

Tuzlanskog kantona. Hrvatski asopis za javno zdravstvo,2012. 8.30. 68-76.

12. Durmievi S, Leli M, Durmievi Serderovi J, Kubat S. Uticajsistemskog

zdravstvenog nadzora na trend kretanja mikrobiloke i hemijske ispravnosti vode za

pie na podruju Zeniko-dobojskog kantona u periodu 1997-2011 godine.8.

Nauno-struni skup sa meunarodnim ueem. KVALITET 2013 Neum, BiH,

06.- 08. juna 2013; 505-510.
http://www.otisak.ba/brcko/22922-koliko-je-ispravna-voda-za-pice-u-brckom-govore-dr-ilija-klaric-i-glavni-inspektor-zoran-gajic.htmlhttp://www.otisak.ba/brcko/22922-koliko-je-ispravna-voda-za-pice-u-brckom-govore-dr-ilija-klaric-i-glavni-inspektor-zoran-gajic.htmlhttp://www.zjztk.ba/wdvoda2015.htmlhttp://www.zjztk.ba/wdvoda2015.htmlhttp://www.otisak.ba/brcko/22922-koliko-je-ispravna-voda-za-pice-u-brckom-govore-dr-ilija-klaric-i-glavni-inspektor-zoran-gajic.htmlhttp://www.otisak.ba/brcko/22922-koliko-je-ispravna-voda-za-pice-u-brckom-govore-dr-ilija-klaric-i-glavni-inspektor-zoran-gajic.html

bakterioloŠki pregled bunarske vode na podruČju brČko distrikta 17.04.2015.pdf

Documents