balkanlar’da doĞan tÜrk bestekÂrlar

7/30/2019 BALKANLARDA DOAN TRK BESTEKRLAR

1/16

1.Uluslararas Balkanlarda Tarih ve Kltr Kongresi

TRK MSKSNE KISA BR BAKI

BALKANLARDA DOAN TRK BESTEKRLAR

- HAYATLARI VE KLSK TRK MSKSNE KATKILARI -

M. Yaar KALTAKCI1

ZET

Bu almada, Klsik Trk Msiksinin ksaca tarihesi, geliimi, konumu ve msik

eitimi zerinde durulmu ve baz zgn deerlendirmelerde bulunulduktan sonra,

Balkanlarda doan Trk bestekrlar tantlm, hayatlar, eserleri ve Klsik Trk

Msiksine olan katklar ve etkileri ele alnmtr.

Anahtar Kelimeler: Trk Msiksi, Balkanlar, Trk bestekrlar.

1. GR

nsanlar birbirine balayan ve duygularn ifde etmeye yarayan nemli

unsurlardan birisi de, elbette msikdir. nsan topluluklarn millet yapan ve dnya

cmis ierisindeki konumlarn belirleyen en nemli vasflar, kendi tarihleri ve mill

kltrleri, yani, medeniyetleri olup; bunlar arasnda ise, edebiyat ve msik ok

nemli bir yer tutar. Trk Milleti ise, Tarihi ve Medeniyeti ile btn dnya milletleri

arasnda bu vasflarn tamamnda ok ayr ve zel bir yere sahiptir ve Klsik Trk

Msiksi, bu kltrn ok nemli bir tezhr olarak karmza kar.

Trkler alkan, cihangir ve asil bir millettir. Tarih boyunca gittikleri her yere

uygarlk ve adalet gtrmler, fethettikleri hibir yerde kltr zorlamasna

girimemilerdir. Buna ramen, Trk Msiksi, mkemmellii ile fethedilen her

yerde kendini kabul ettirmi, salam esaslara dayanmayan dier mzikler kaybolup

gitmi ve Trk hkimiyetindeki her dinden ve milletten insanlar da Klsik Trk

Msiksinin gelimesine emek ve katk vermilerdir.

Trk Msiksi, bugn yeryznde klsik vasfn kazanm ve en yaygn olan iki

mzikten biridir. Bunlardan biri Batl Milletlerin ortaklaa oluturduu tonl, yani

ok sesli mzik olan Bat Msiksi; dieri ise modl, yani tek sesli ve makm

1 Seluk niversitesi,Dilek Sabanc Konservatuvar Mdr

123


2/16

M. Yaar Kaltakc

mziklerin en yaygn, en bata geleni ve klsik olan, tartmasz Klsik Trk

Msiksidir.

Klsik Trk Msiksi, yksek karakterli ve soylu bir milletin yaratt, bilimsel

esaslar ve kurallar olan ve buna skca bal bir biimde stn sanatsal

mkemmellie erimi, klsiklerini oluturmu, soylu ve yksek bir Msikdir. Trk

Msiksi, tarih iinde stdlarn yetitirmi, bilimsel eserlerini ve sanatsal

heserlerini ortaya koymutur. Kim ne derse desin, kesin olan bilimsel ve sanatsal

gerek budur. Aksi gr ve dnceler ise, bilimsellikten uzak olan ve genellikle

hasmne grlerdir.

2. Klsik Trk Msiksine Ksa Bir Bak

2.1. Trk Msiksi Tarihi

Trk Mzii, corafya olarak Trklerin anavatan olan Orta Asya'dan filizlenmitir.

Trklerin msik gelenei daha Orta Asyada ekillenmi, her trl trenler msik

ile yapld gibi, ilk asker bando da Orta Asyada Trkler tarafndan kurulmutur

(zkan, 1987).

Trk Msiksinin Hazrlk ve Oluma Dnemine ait bilgilere eski in kaynaklarnda

rastlanmaktadr. Han ve Hun devirlerinde ve Trk Hnedanlarnn saraylarnda ve

htt in hricinde kalan Kagar ve Buhara gibi kltr merkezlerinde, slmiyetten

nceki mzik kltrnn seviyesini gsteren ve Trklerin msik tutkunluunu

ortaya koyan belgelere yer verilmitir (Sayan, 2003). Bu syede, Trk Msik

Tarihini mlattan nceki asrlardan balatmak ve Yksek Orta Asya Kltrnn

olumasnda Trklerin oynad rol saptamak ve yine bu etnografik malzemeler

syesinde slamiyetten nce Trk saraylarndaki mzik topluluklar, Trk asker

mzkas ve birok eski Trk sazlar hakknda fikir sahibi olmann mmkn olduunu

belirtmek ve bylece, Trk Msik Tarihini Orta Asyadan balatp, Trk Dnyasn

katederek Anadoluya ve htt Balkanlara (Rumeliye) kadar ulatrmak gerekir

(zkan, 1987).

Trkler, Orta Asyada sistemletirdikleri msikyi, baka mziklerin tesiri altndakalmadan zamanla gelitirmiler ve gerekte bir ilim olan msiknin bu yn ile de

ilgilenerek bu konuda da yazl eserler ortaya koymulardr.

Trk Msiksi hakknda nazariyat olarak ilk defa byk Trk-slm bilgini ve

feylesofu Frbnin (870-950) eski Yunan felsefecisi Pisagor'dan etkilenerek yazd

"Kitbl - Msiki'yl - Kebr" adl edvr bilinmektedir. Daha sonra, yine nl Trk-

slm bilgini ve filozofu bn-i Sn'nn (980-1037) "Kitb'-if adl eserinde

124


3/16

Trk Msiksine Ksa Bir Bak: Balkanlarda Doan Trk BestekrlarHayatlar ve Klsik Trk Msiksine Katklar

msik zerine bir bahis ayrd tesbit edilmitir. Mevln Celleddn-i Rm'nin

(1207-1273) "Sf Msiksi" ile ekillenmeler balamtr. Gney zerbaycann

Urmiyye ehrinde doan Trk msik bilgini Safiyyddn Abdl-Mmin Urmev 'nin

(1217-1294) "Kitbl Edvr" ve erefiyye adl eserlerinde bir sekizlide 17 aralk

ve 18 ses olarak Trk Msiksi ses sistemi aklanm ve ilk defa ses perdeleri ve

makamlar hakknda nemli bilgiler verilmitir. Abdl-Mmin Urmev, ebced notas

kullanm olup, Arapa gfteli Nevruz Remel Bestesi de Trk Msiksinin

zamanmza kadar kalm en eski eseridir ve Erturul Gazi ile ayn dnemdedir

(ztuna, 1990).

Anadolunun, zerbaycann, Diyr- Acemin, Horasann ve Mvernnehrin ilim vekltr merkezleri hline geldii 15. ve 16. Yzyllarda ise, Trk Msiksinin alt

yaps iyice hazrlanm ve nazr temelleri de atlm; nazariyat kitaplarnda bir

sekizlideki 18 ses de hemen bugnk says olan 24e kmtr (zkan, 1987).

13. yzyln ikinci yarsnda Anadoluda, Mevln Celleddn-i Rmnin (1207-1273)

Trk kltr ve dnce hayatna etkileri, msikye, zamanmza kadar ulaan ok

nemli bir hamle kazandrmtr. Mevlev tarkatinin de kurucusu olan Mevlnnn

byk olu Sultan Veledin (1226-1312) gl bir bestekr olmas ve Mevlevliin

mzie ok nem vermesi, bu mziin verimini ve etkinliini artrmtr.

Klsik ncesi (Preklsik) Dnem olarak adlandrlabilecek dnem, 14. yzyln

sonlarndan balayarak 18. Yzyl balarna kadar uzanan bir sretir. Bu srete,

Yldrm Byezdden (1360-1403), II. Murada (1404-1451) kadar tahtta kalan

padiahlar, Osmanlnn ilk bilgin ve sanatkrlar olarak faliyet gstermilerdir.

Bu dnemin en nemli olay ise, Gney zerbaycann Meraga ehrinde doan ve

Klsik Trk Msiksi tarihine Byk Hoca olarak geen, Byk Trk Bestekr ve

Msik Bilgini Abdlkdir Mergnin (1353-1435) var oluudur. O, Mekasdl -

Elhn ve Camil - Elhn adl eserlerinde, Klsik Trk Msiksinin klsik

kuramna ve o dnem slm Mziine ilikin ok deerli bilgiler verdii gibi,

Kenzl - Elhn adl eserinde de yzlerce Klsik Trk Msiksi eserini ebced

notas

yla yazm

ve gerek bir mzik hazinesi olarak b

rakm

t

r. Bunlar d

nda,Hzr Bin Abdullahn Edvr, Bedr-i Dildn Murat-nmesi, krullhn "Kitbl

Edvr" ve Mahmud elebinin Fethiyye ve Zeynl Elhn gibi, konuyu tamamen

ilm bakmdan inceleyen kitaplar da yazlmtr (zkan, 1987).

Klsik Dnem ise, Klsik Trk Msiksinin en byk bestekr Buhr-zde

Mustafa Itr Efendiden (1638?-1712), Hammm-zde smil Dede Efendiye (1778-

1846) kadar olan zaman srecini kapsar. Itrnin stn bestekrlk gcyle atlm

125


4/16

M. Yaar Kaltakc

yapan Klsik Trk Msiksi, Osmanlda Lle Devrinde ok gl, parlak, duygulu,

en ve h, saz ve sz eserleri kazanmtr.

Neoklsik Dnem olarak adlandrlan ve Klsik Dnemin etkilerinin ve izlerinin

srd ve hem klsik, hem de neoklsik dnemde gsterilebilen Dede Efendi ile

balayan bu dnem, Hac rif Beye (1831-1885) kadar olan sreci kapsar.

nl bestekrlar, klsik kurallardan ksmen ve yava yava syrlarak, tamamen

byk formlarda eser verme yerine, kk formlarda ve zellikle ark formunda

eserler vermeyi de tercih etmilerdir. Neoklsik dnemin dier nemli bestekrlar;

Sultan III. Selim (1761-1808), Zaharya (?-1740?), Tanbr sak (1745-1814),

Nman Aa (1750?-1834), akir Aa (1779-1840), Delll-zde smil Efendi(1797-1869), Zek Dede (1825-1897), Tanbr Ali Efendi (1836-1890) ve

Neoklsik dnemi bitirip, Romantik dnemi balatan byk ark bestekr Hac rif

Beydir.

Romantik Dnem, Hac rif Beyden, byk bestekr ve mzikolog Hseyin

Sdettin Arele (1880-1955) kadar yaklak yarm yzyl kapsayan ve klsik tarzda

eserlerin daha az retildii bir dnemdir. Bestekrlar halka daha yakn gelen eserler

vermeye, duygusal itenlii ve ycelii, mill ve geleneksel zellikleri tayan eserler

vermeye balamlardr. Hfz Sdettin Kaynak (1895-1961), bu dnemin en nemli

Trk ark ve fantezi bestekr olarak temyz etmitir. Arelin Trk Msiksi ile ilgili

olarak yazd birok eserinin ierisinde yer alan Trk Msiksi Nazariyyt Dersleri

ve Trk Msiksi Kimindir? adl eserler, btn Trk Mzikolojisinin ve Trk Msiksi

tarihinin en nemli eserlerinden olup; bu eserler, dier eserlerle birlikte bugn iin

Trk Msiksinin teorik zemine ve esaslara oturtulduu temel eserler olarak etkisini

ve varln srdrmektedir. Bu dnemde yaam Dr. Suphi Ezgi de (1869-1962),

byk bestekr ve mzikologdur. Ezginin Nazar ve Amel Trk Msiksi adl eseri

de Trk Msiksi teorisinin anlatld ok nemli bir eserdir. Raf Yekt Bey de

(1871-1935) bu dnemde yaayp, Arel ve Ezgi ile birlikte alm ve Trk Msiksi

Nazariytnn geliip retilmesinde nemli katklar olmu nemli bir bestekr ve

mzikologdur.

Reformist Dnem veya Gnmz Dnemi olarak adlandracamz dnem ise,

Hseyin Sdettin Arelden gnmze kadar olan dnemi kapsayan, nemli lde

klsik anlaytan uzaklam ve daha hafif dzeyde eserlerin verildii dnemdir.

2.2. Trk Msiksinin Konumu

Daha nce de belirtildii gibi, Klsik Trk Msiksi, Trk Milletinin tarih boyunca

oluturup gelitirdii, kendi z kltrnn rn olan, stn vasfl ve klsik bir

126


5/16


msikdir. Trk Msiksinin geliimi srecinde, klsik ncesi ve klsik devirlerde,

Klsik Trk Msiksi ile ilgili olarak yazlm nazr eserlerin bazlarnn, o devrin ilim

ve sanat lisn olan Arapa veya Farsa yazlm olmas, bu eserlerin Trk bilginler

tarafndan ve Trk Msiksi iin yazlm olduu gereini deitiremez. nk,

o alarda Batnn ilim ve sanat lisn nasl Latince ve Grekce idiyse ve bu lisanlarla

eser vermi olan ilim ve sanat erbbna dorudan Latin veya Grek demek ne kadar

byk yanl ise, Dounun ilim ve sanat lisn olan Arapa veya Farsa ile eser

veren ilim ve sanat erbbna da Arap veya Acem demek ve bu eserlerde

anlatlanlar Arap veya Acem Msiksi olarak alglamak da en az o kadar byk

yanltr. Kald ki, bu eserlerin sahipleri zbez Trk olduu gibi, eserlerinde

kullandklar mzik terimleri de tamamen orijinal olup, aka Trk Msiksinin

varln belgelemektedir. Htt, Araplarn ve ranllarn yazd eserlerde, Trk

Msiksine ait olan terim ve kavramlar kullanlm ve bunlar aka belirtilmitir

(zkan, 1987).

Trk Msiksinin kaynan Trklerden baka bir millete mletme abas iinde olan

baz chiller de, Trk Msiksinin Bizanstan alnd iddiasnda bulunabilmektedirler.

Bu tr insanlar, Trklerin 16. Yzyla kadar msik ile ilgilerinin olmadn ve bunu

Anadoluya geldikten ve Rumeliye getikten ve htt stanbulu fethettikten sonra

Bizanstan aldklarn syleyebilmektedirler. Daha nce de belirtildii gibi, en eski

devirlerde Trklerin msik gelenei daha Orta Asyada ekillenmi; ayr

ca,16. Yzyldan en az 300 yl nce, Trk Msiksinin std bestekrlar ve Msik

bilginleri yetimi ve ok nemli eserler vermilerdir. Eskiden kalm az saydaki

Bizans msik kitaplarnda teorik hibir bilgi olmad gibi, hiyeroglif veya steno

eklindeki Bizans notasn okumak da mmkn deildir (zkan, 1987).

Trk Msiksinin eski Yunanllardan alndn iddia etmek ise, tamamen ayr bir

yanltr. nk, eski Yunanllarn kullandklar eyrek sesler Trk Msiksinde

yoktur ve Trk Msiksindeki aralklarn hibiri tam ikili araln eyrei deildir.

Trk Msiksinde bir sekizli, birbirine eit uzaklkta olmayan 24 arala ayrlmtr.

Ayrca, Yunan mziinde makam cinsleri iin var olan diyatonik, kromatik,

anarmonik gibi kavramlarn da hibiri, Trk Msiksinde yoktur (zkan, 1987). Buiddi da, bu ak bilimsel gerekleri bilmeyen veya bilmezlikten gelen szde

mzisyenlerin safsatasndan ibrettir.

Sonu olarak; Trk Msiksi, her eyiyle Trkn kendi z deeri ve kltrdr.

2.3. Trk Msiksi Eitimi

Trk Msiksi, tarih boyunca ve zellikle Osmanl Dneminde mek uslyle, yani,

bir msik eserinin retici bir usta tarafndan tedrcen alnmas ve okunmas

127


6/16

M. Yaar Kaltakc

suretiyle talebeye retilmesi ve talebe tarafndan renilmesi, bir baka ifadeyle

usta-rak ilikisiyle sonraki nesillere aktarlmtr. Mek usl eitim, zellikle

notann kullanlmad dnemlerde ok nemli ve doru bir yntem olmutur.

Ancak, yazl belge ve kaytlarn olmad dnemlerde birok eser de malesef

unutulmu ve gnmze ulaamamtr.

Osmanl Dneminde stanbulda kurulmu ilk resm msik okulu Drl Elhndr.

Drl Elhnn hazrlaycs olan kurum, 1914te kurulmu olan Drl Bedyinin

msik koludur. stanbul ehremanetine bal olarak kurulan Drl Bedyi, tiyatro,

sahne msiksi, Trk ve Bat Msiksi trlerinin tmn bir arada ele almay

amalayan ulusal bir konservatuvard. Namk Kemaln olu Ali Ekrem Bolayrnnerdii Drl Elhn ad da anlamca Konservatuvar terimini karlamaktadr.

Drl Bedyinin Tiyatro Blm Mdrlne Read Rdvan Bey, Msik Blm

Mdrlne de Ali Rfat aatay getirilmitir. Ancak, okulun resmen al

treninin hazrland srada 1. Dnya Sava patlak verince Mdr Andre Anine

kendi lkesine geri dnm, okuldaki eitim-retim ertelenmitir. Okulun Bat

Msiksi Blm bir sre sonra kapanm, Trk Msiksini kten koruma, klsik

eserleri notaya alarak tesbit etme, msik zevkini toplama ve yayn amacn gden

Trk Msiksi Blm icr almalarna devam etmi ve baz msikli temsillere

katkda bulunmutur. Savaartlarnn gl ile ba gsteren ml skntlar 14

Mart 1916da bu blmn de tamamyla kapanmasna yol amtr.

Drl Bedyinin kapanmasndan sonra yeni bir msik okulu almas iin Marif

Nezretinde bir rapor sunmu olan Abdlkdir Trenin raporu grlerek,

Bakanlkta dnemin nl msik stdlar ile dzenlenen toplant sonunda bir

Msik Encmeni oluturulmasna karar verilmitir. Eski Evkaf Nzr ve

Washington Bykelisi bestekr Yusuf Ziy Paa Bakanlndaki msik

encmenince hazrlanan talimatnme gereince, msik hocas yetitirecek ve daha

ok Trk Msiksine arlk verecek bir okul olan Drl Elhnn kurulduu

bildirilmitir. Okulun ad Ziy Paann teklifi ile konulmu olup, Nameler Evi

anlamndadr. Msik Encmen ve Drl Elhn Talimatnmesi V. Mehmetin

(Read) rde-i Sniyesi (9 Aralk 1916) ve Meclis-i Vkel Karar (1 Ocak 1917)

ile kabul edilmitir. Bu tlimatnme ile kadnlarn ve erkeklerin ayr renim

grmesi ve halka msik icrs ile grevli fasl heyetleri kurulmas ngrlmtr.

14 Eyll 1925de Drl Elhn, stanbul Valisi Haydar Yuluun ilgisi ile ve Msa

Sreyy Beyin ynetiminde Belediyeye bal olarak tekrar alm ve ynetmelii

deitirilmitir. Msik Encmeni kaldrlm ve kuruma Bat Msiksi Blm

eklenmi, alnacak rencilerin hazrlk snfndan sonra blmlere ve bu blmlerde

128


7/16


yer alan ihtisas snflarna ayrlmasna karar verilmitir. Drl Elhnn en verimli

olduu dnem bu yllara rastlar. retimde olduu kadar sanat faliyetlerinde ve

yaynlarnda kurum baarl sonulara ulam; ark ve Garp Msiksi ubelerinin

ortak olarak dzenledii konserler, olduka ilgi toplamtr. O dnemin konser

programlar incelendiinde, hem klsik, hem de yeni bestelenmi eserleri ieren

zengin bir repertuvarn icr edilmi olduu grlr. Bu konserlerde retmen ve

rencilerin katlmyla kurulan orkestra ve icr heyetlerini, Bat Msiksinde Msa

Sreyy Bey ile Zeki ngr; Trk Msiksinde ise, smail Hakk Bey, mullim Sedat

ztoprak ve mullim Ziy Bey ynetmilerdir.

Cumhuriyet ncesi dnemde kurulmu, yalnzca Trk Msiksi eitimi veren DrlElhn, Belediye Konservatuvarna dntrldkten sonra bat tr bir

konservatuvar olarak rgtlenmi, bu ad ve kiilikle uzun yllar stanbulun sanat

hayatna katkda bulunmutur. Cumhuriyet dneminin ilk resmi msik kurumu olan

bu konservatuvardan, birok sanat, teorisyen ve eitimci yetimi, uzun yllar

ilgiyle izlenilen dzenli konserlerle stanbul halkna msik kltr verilmitir.

1926da stanbul ehremnetine balanm olan konservatuvarda, Marif

Vekletinin 9 Aralk 1926 tarih ve 176 nolu tebligtyla Trk Msiksi eitimi

yasaklanm, ynetim ve retim program tamamyla deitirilmitir. Darl

Elhndan ayrldktan sonra stanbul Konservatuvar adyla faaliyet gsteren

kurumun stanbul Belediye Konservatuvar adn almas 5 ubat 1944 tarihli birynetmelikle mmkn olmutur.

stanbul Konservatuvar 1927den itibaren teorik ve uygulamal olarak eitli

derecelerde, Bat Mzii eitimi verilen bir kurum olmutur. Konservatuvar

Mdrln Yusuf Ziy Demirciolu devralm, yeni bir ynetmelik ve gitgide

genileyen retim kadrosuyla cokulu konserler verilerek kurumun bu alandaki

baarlar olduka artmtr.

1935 ylnda Bakanlk danman olarak Trkiyeye gelen Hindemithin raporuna

gre, stanbul Belediye Konservatuvarnda Trk mzii almalar folklor alanna

kayd

r

lm

ve Trkiyede ilk kez mzik alan

nda folklor derlemeleri yap

lm

t

r.1936da sahne sanatlar ve halk mzii, 1940ta ise Klsik Trk Mzii yeniden

programa alnmtr. Konservatuvara 1943te Hseyin Sdettin Arelin ehir meclisi

karar ile ve geni yetkilerle, be yllk bir szleme ile mdr olarak atanmas,

okulda her trl faaliyeti dzenli ve verimli klm, ayrca bu dnemde,

Konservatuvarda Trk Mzii Blm yeniden almtr.

stanbul Belediye Konservatuvar, Msa Sreyy Beyden balayarak, Yusuf Ziy

Demirciolu, Hseyin Sdettin Arel, Eref Antikac, Hikmet Nuri Toptan, Nedim

129


8/16

M. Yaar Kaltakc

Otyam gibi Mdrlerin ynetiminde ve Muhittin stnda, Fahrettin Kerim Gkay,

Haim can gibi sanata deer veren Belediye Bakanlarnn dnemlerinde, stanbul

ve Trkiye iin etkinlikleriyle, yaynlaryla ve yetitirdii mzisyenlerle nemli

hizmetler vermitir. stanbul Belediye Konservatuvar, 1986da stanbul

niversitesine balanarak, stanbul niversitesi Devlet Konservatuvar adn alm

ve bu kuruma farkl bir stat getirilmitir. stanbul niversitesi Devlet

Konservatuvar, gnmzde sadece Bat Mzii ve Sahne Sanatlar eitimi

vermektedir.

Gnmzde Trk Msiksi eitimi veren nemli kurumlar arasnda yer alan . T. .

Trk Msiksi Devlet Konservatuvar ise, nce Milli Eitim Bakanlna bal olarak1976da eitime balam, 1978de Kltr Bakanl'na devredilmi ve son olarak da

41 sayl Kanun Hkmnde Kararnme ile Yksekretim Kurumu kapsamna

alnarak 1992de stanbul Teknik niversitesi'ne balanmtr.

Trk Msiksi eitimi veren Kurumlar arasnda Konyada Seluk niversitesi Dilek

Sabanc Devlet Konservatuvar da ok nemli ve ayrcalkl bir yer edinmitir.

Konservatuvar, 1991de kurulmu olup, 1993 ylnda, Sahne Sanatlar Blm

Tiyatro Anasanat Dal ve daha sonra Opera Anasanat Dal (an Sanat Dal)nda ve

Trk Mzii Blmleri'nde eitim-retime balamtr ve ilk mezunlarn 1997

ylnda vermitir. 200'e yakn mezunu, Trkiye'nin eitli yerlerinde Sanat olarak

grev yapmaktadr. 1993de Mzik Blm ad ile alm olan Geleneksel Trk

Mzii Blmnde, hlen Trk Sanat Mzii Anasanat Dalnda eitim-retim

yaplmakta ve evrensel mzik kltrnn yansra, tarihten gnmze Trk Mzii

teorisi ve uygulamasn, bilimsel esaslarna, geleneklerine ve klsik rhuna bal

kalarak vermek ve Klsik Trk Msiksini aslna ve nna yakr biimde renmi

ve icr yeteneine ulam, ses ve saz sanatlar yetitirmek amalanmaktadr.

2009-2010 eitim-retim ylnda ise, Trk Halk Mzii Anasanat Dalna da renci

alnacak ve ayn ilkelerle eitim-retim yaplacaktr (Kaltakc, 2009).

lkemizde son yllarda birok Devlet ve Vakf niversiteside, Konservatuvarlar

kurulmu olup, hlen mzik ve sahne sanatlarnda sanat yetitiren Yksekretim

Kurumlar olarak, 2547 sayl Yksek retim Kanununa gre eitim ve

retimlerini srdrmektedirler. Bunlarn az bir ksmnda ise, Trk Msiksi eitimi

verilmektedir.

Konservatuvar gibi, mzik eitimi ve retimi yapan, ancak, ok az sayda kiiye ve

ok kk bir kitleye hizmet veren kurumlarn yannda toplum iindeki etkin mzik

almalar ise, sadece msik dernekleri ve halk eitim merkezlerinin snrl ve

zverili gayretleri ile var olabilmektedir (Turan, 1969).

130


9/16


3. Balkanlarda Doan Trk Bestekrlar

Bu blmde, Balkanlar (Rumeli) Trk hkimiyetinde iken Balkanlarda doan ve

Trk Msiksine hizmet eden msikinaslar ve bestekrlar tantlacak, ksaca

hayatlar ve Klsik Trk Msiksine katklar ve etkileri anlatlacaktr.

3.1. Ahmet efik Grmeri (1904 - 30.04.1967)

Balkanlarda bugn Bulgaristan snrlar ierisinde yer alan Cisr-i Mustafapaada

domu olan Trk mzisyeni ve nazariyat retmenidir. stanbulda klpten 63

ya

nda lmtr. Diyarbekirli Edip Efendinin torunu ve 1914de anakkaledeehit olan Ahmed Nedm Efendinin oludur. Annesi, Rfat Aann kz smet

Hanmdr. Bir kz kardei vardr. Edirneye gen ailesinin yannda, yetim olarak ve

darlk iinde 1923te Edirne Muallim Mektebini bitirmitir. 6 yl Edirne Kurtulu

lkokulunda mecbr hizmetini yapmtr. 1929da stanbul Konservatuvarna

girmi, Leyla Sazn kz Nezihe Hanm, Cemal Reit Rey ve Ferdi von Statserden

piyano, Rey ve Manastan armoni renmi, Viyana ve Praga gitmitir. Osmanlca

ve Franszca bilen Grmeri, piyasada alm, piyano ile Trk Msiksi almtr.

Tepeba Belediye ve Maksim gazinolarnda revler iin msik aranjmanlar

yapmtr. 1949da piyasay brakarak stanbul Konservatuvarna Trk Msiksi

Nazariyat retmeni olmutur. Pek ok talebeye Arel nazariyatn retmek

bakmndan nemli hizmeti olmutur (Laika Karabeyin yerine nazariyat dersine

getirilmitir). 1961de Konservatuvardan mezun talebesi olan Sheyla Grmerile

evlenmi, 1964te smet adndaki kz domutur. Baslmam eserleri: Makamlar,

Usller, Trk Msiksinde Beste Analizleri, Armoni Notlar, Trk Msiksi Hayat

ve Htralar. Bunlarn bir ksm teksir edilmitir. Son ylnda TRT Repertuar

Kurulunda almtr. Baz eserleri ok seslilendirilmitir. Bazlarnn gfteleri

kendisine ait olmak zere, 9 adet arks vardr (ztuna, 1990).

3.2. Ali Dede (Kudmzenba Dervi, Kudmi), ( ? - 1710?)

Balkanlarda bugn Bulgaristan snrlar ierisinde yer alan Filibede domu ve

Edirnede lm Trk bestekrdr. 17. yzyln sonlarnda ve 18. yzyln balarndayaamtr. Edirne Mevlev-hnesinde kudmzenba idi. Kudmi mahlas ile iirler

yazmtr. Tevh, ilh, beste vs. gibi din ve dind eserler bestelemi, ancak, bu

eserlerin hibiri zamanmza gelmemitir (ztuna, 1990).

3.3. Fehmi Efendi (Cerrh, Zkirba, Hac, Hoca), ( ? - 25.I.1935)

imdi Bulgaristan snrlar ierisinde yer alan slimyede domu olan Trk

bestekrdr. 1877de 93 gmenleri arasnda stanbula gelmitir. Hac Nfiz

131


10/16

M. Yaar Kaltakc

Beyden Mircyeyi, 35 kadar Durak ve 500 kadar lhyi mek etmitir. Tekkelerde

zkirlik etmi ve Seyyid Nizm Derghnn zkirbas olmu; 1925te tekkeler

kapanncaya kadar da bu grevine devam etmitir. Doktor Aristidi Paann

babasndan eczaclk ve cerrhlk renmi olup, bu yzden Cerrh diye anlmtr.

Orta boylu, beyaz sakall, ok terbiyeli ve mtevz bir kii olup, klpten lmtr.

Seyyid Nizm Dergh karsna, std Nfiz Beyin kabrinin yanna gmlmtr.

Din msikde birok eseri son bilen kimseydi. Dr. Suphi Ezgi, Duraklarn ounu

Ondan notaya almtr. Abdlkdir Tre ve Zkirba Ali Gerek (do:

stanbul,1871) de talebesidir. Son yllarda kulland soyad belirlenememitir.

Formlar

na gre, 10 din eser ( Durak, ugl, lh ), 4 Beste, 1 A

r Sem, 1 Nak

Yrk Sem, 1 Yrk Sem ve 2 arkdan ibret, toplam19 adet msik eseri

mevcuttur.

3.4. Hfz Smi Efendi ( nokur ), (8.1874 - 26.04.1943)

Balkanlarda bugn Bulgaristan snrlar ierisinde yer alan Filibede domu Trk

ses virtozu ve hfzdr. Babas Hac Ali Efendi, annesi Ztiye Hanmdr. 1878de

babas ile birlikte henz drt yanda iken stanbula gm ve Fatihte

Hafzpaaya yerlemitir. Tezghclar ilkokulunu bitirmitir. 10 yanda iken sesinin

parlakl dikkati ekmi ve Resl-kur Hac Hasan Efendiden hfza balamtr

(1884). 12 yanda iken hfz cemiyeti Ftih Camiinde yaplarak hfz nvnn

almtr. Hac Kdir Efendiden Kurn, Einli Rahmi, dris ve Hac Abdu

Efendilerden Ftih Medresesinde medrese dersleri renmi ve 34 yanda yksek

medrese diplomas almtr. eyh Hac Edhem Efendiden msikye balam, sonra

Bolahenk Nuri Bey, Hac Kirm Efendiden mek etmitir. mamlk yapm, 1908de

hac olmu ve dnnde (1909) Sultan Reatn hnkr ba imamln kabul

etmemitir. 1912de rh bir sarsnt geirmi ve 38 yandan sonra artk tesadfen

ve nadiren okumaya balamtr. 1936da hkmete Glhneye yatrldysa da,

buhranlar devam etmitir. Yllar sonra Fatihte Dr. Rahmi Dumana muayene iin

kz kardeinin zoruyla giderken, Nianc Caddesinde Allah deyip can vermitir.

Ftih Camiinde namaz klnp Edirnekapsna gmlmtr ve mezar ta

mevcuttur.

Pek gen yata balayan msik hayat 1912de son bulmu saylabilir. En az 20 yl

ok byk hret olmutur. Ahmet Mithat Efendi gibi ok byk bir kalem, 16

Knn-i Sni 1314 (1898) te henz 24 yanda ve hibir resm unvn bulunmayan

Smi Efendi hakknda Hfz Smi Efendi Hazretleri diye Taryk gazetesinde bir

makale yazmtr. Btn slm leminde, bilhassa Trkiye, Msr ve baka Arap

lkelerinde vecd iinde dinlenmitir. Din eserler, Kurn ve Mevlid okumakta

132


11/16


zerine klmad sylenmi, bilhassa Mevlid iin bu hkmde srar edilmitir.

Plaklara gazel okumusa da, gazelde Hfz Osmana eriemedii muhakkaktr.

Plklara din ve din d eserler de okumutur. Hayret verici tiz sesleri mehurdur.

Birok okuyuunda dinleyiciler, lgnlk gsterecek kadar comular; 1901de

Zeyrekte Kilise Camiinde okuduu mevlid, 1908 den hemen sonra Esad Efendi

Derghnda okuduu Sre-i Mlkte, halk kendinden gemitir. Plklarda kalan 14

adet gazeli mevcuttur (ztuna, 1990).

3.5. Hseyin Fahri Tank (1872 - 1953)

imdi Bulgaristanda yer alan Lofada doan Trk bestekrdr. Burada mliye

memuru olan brahim Efendinin oludur ve 1877de 93 Gmenleri arasnda 5

yanda stanbula gelmitir. Babas 1877-78 Trk-Rus harbinde ehit dt iin

Drafakaya alnm ve 1896da mezun olduktan sonra Posta ve Telgraf

Nezaretine girmi, son olarak da stanbul posta ve telgraf bamfettii iken emekli

olmutur. Zek Dededen mek etmi, Hamparsum ve Drafakada Bat

notalarn renmitir. amlcada Altn-zdede Abdlkerim Paa kknde lm

ve Karacaahmed Mezarlna gmlmtr. Tarz- Bihn ve Tank adlaryla iki

makam terkp etmi ve bunlardan birka eser bestelemitir. Hayli eseri varsa da,

ancak, 1 Perev, 1 Saz Semsi ve 13 arksnn notas gnmze gelebilmitir

(ztuna, 1990).

3.6. smil Fenn Erturul (V.1856 - 29.01.1946)

Bugn Bulgaristan snrlar ierisinde kalan Trnovada domu olan Trk bilgini ve

bestekrdr. Bu ehrin belediye meclisi yesi, eraftan Mahmud Beyin oludur.

Trnova Rdiyesini (ortaokul) bitirmi ve orada cmi derslerine de devam etmitir.

Medreseye gitmi, Arapa ve Farsa renmitir. 1870te Trnova muhsebe

kalemine girmi, 1878de Rus istils zerine stanbula gelip yerlemitir. Mliye

nezreti tahslat kalemine, Divan- Muhsebt (Saytay) tahrrt kalemine girmi,

1889da mmeyyiz, 1898de ikinci dire bammeyyizi, 1899da gene Divn-

Muhsebta ye, 1901de dhiliye nezreti muhsebecisi olmutur. Rtbe-i l

snf- evvelliine (korgenerale eit sivil rtbe) ykselmi, 1909da 53 yanda

emekli olmutur. Drafakada retmenlik yapm, stanbulda Lisan Mektebine

devam ederek bitirmi, ngilizce ve Franszca renmitir. Felsefe, tasavvuf,

sosyoloji, edebiyat, tarih zerine, bazlarngilizce, Franszca, Arapa ve Farsadan

tercme olan 13 kitab baslmtr. En byk eseri, stanbulda 1927 ylnda

yaynlanan, 935 sayfalk Lgate-i Felsefedir. Trnovada iken, Dimitriden knun ve

Pamukolundan keman renmi; Mutf-zdenin talebesi, yni smil Dede

Efendinin talebesinin talebesi olan Trnova muhsebecisi Cd Efendiden ark

133


12/16

M. Yaar Kaltakc

mek etmitir. stanbula gelince Aleksandan keman, Tanbr Ali Efendi ve evki

Beyden msik dersi almtr. Nezketi, tevzu, geni kltr ve ihtiss ile

tannmtr. 90 yanda stanbulda lmtr. 7132 ciltlik ktphanesini son

gnlerinde Byezid Devlet Ktphanesine hediye etmitir.

Pek ok eser bestelemi ve ounun gftesini kendi yazmtr. 114 eserinin notasn

yaynlamtr. Eserlerinde nemli bir hussiyet yoksa da, tammen incelenmedikleri

iin, ilerinde dikkate deer olanlar da kabilir. Formlarna gre, 8 Perev, 8 Saz

Semsi, 14 Beste, 7 Ar Sem, 7 Yrk Sem, 6 Mar ve 67 arkdan ibaret,

toplam 117 adet msik eseri mevcuttur (ztuna, 1990 ve ztuna, 1969).

3.7. smail Zhd Bey (Kucuolu), (1877 - 11.08.1924)

Bugn Bulgaristan snrlar ierisinde kalan Aydosta domu olan Trk bestekrdr.

Kucuolu Nalbant Ahmet Aa ile Aye Hanmn oludur. 93 Harbinde ailesiyle

beraber stanbula gm, 1879da ise Aydosa dnmlerdir. Ertesi yl babas

lm ve 1885te annesi yeniden evlenmitir. 1887de annesi tekrar dul kalnca,

ikinci einden doan Zhdnn kk erkek ve kz kardeleri ile Tireye gmtr.

1890da zmir Sanyi Mektebine girmi, nce terzihneye, sonra istidd anlalnca

muzka-hneye ayrlmtr. Macar Tevfik Bey adyla anlan Alessandro Voltandan

piyano, armoni, kontrpuan ve bir Trk retmenden de Trk Msiksi renmitir.

1896da okulu bitirmi, 1897de evlenmi ve okulun msik retmenlerindenHidyet Beye muvin olmutur. 1901de Menba- Fyzt huss mektebinde 2 yl 4

ayr sesli koroyu altrmtr. 1907de Ankara Sanyi Mektebi mdr yardmcs,

1908de zmir Sanyi Mektebi msik muallimi olmutur. 1909da Selnike giderek

Sultan Reat bandosunun banda karlam ve nian almtr. 1909da Viyanaya

gidip birka ay msik tetkiklerinde bulunmutur. 1913de zmir ttihad ve Terakk

Mektebi msik muallimi olmu ve 1920ye kadar bu vazifede kalm, ayrca baka

okullarda da msik retmitir. 1920de ayn vazifeyle Eskiehire gitmi,

Kastamonu ve sonra da Ankarada mekteplerde almtr. Trkiye Byk Millet

Meclisi Bandosu efi olmutur. Ankara Muallim Mektebinde de msik retmi ve

1922 sonunda zmire dnmtr. Bir yla varmadan klpten lm ve kiemelik

semtinde zmirliolu kabristanna gmlmtr. Bat Msiksi tarznda eser

vermekle birlikte, Trk makamlarn oka kullanmtr. Piyano paralar ve ocuk

arklar dnda; biri tam, biri bitmemi 2 Senfoni (piyano iin yazlm ve daha

orkestraya tatbik edilmemi), orkestra ve piyano iin Abdlhak Hmid Tarhann

eserine Tezer vertr, Hamdiyye (piyano iin poem), zmir Hayt (piyano ve

orkestra iin rv), Sonatinler, Karakteristik Mar (piyano iin), stikll Mar (ses

134


13/16


ve piyano), Selnik Mar, Edirne Mar, iek Demetleri eserleri mevcuttur

(ztuna, 1990).

3.8. Mustafa sm Arsoy (Yesr), (06.08.1898 - 19.01.1992)

Gney Makedonyann Drama ehrinde domu olan Trk ark ve fantezi

bestekrdr. Babas bugn Bulgaristanda yer alan Bat Tuna Vilayetinin Berkofa

Kazasndan olan mer Ltfi Efendi, Konyann Bozkr kasabasndan gp

Kosovada Prizrene yerlemi ve kendi adyla anlan bir tekke kurmu, solak bir

hattat olan eyh mer Efendinin torunudur. Annesi Zbeyde Hanm, Dramal

Byktrkolu ilesinden Ahmet Aa ile Emine Hanmn kzdr. sm Arsoy, ablas

gibi solak olduu ve sol elle d ald iin Yesr diye tannmtr. Drama iddsini

(lise) bitirmi, gen yalarnda bu ehirde mezzinlik yapm ve Kurn okumutur.

Evvel balama, sonra d renmitir. 1917de Dramadan Adapazarna dnm,

1920de ailesi ile birlikte stanbula yerlemitir. Msikyi zzeddin Hmyden

renmi, 1,5 yl zmitte kalmtr. Fehmi Tokay ve Zeki rif Ataerginden

faydalanm, zmir ve stanbulda eitli ilerde almtr. 1929dan itibaren ark

bestelemeye balam ve bunlar 1930dan itibaren plaa alnmaya balanmtr. O

yl Konya, Adana, Tarsus ve Mersinde konserler vermitir, kendisine mahsus bir

okuyu tarz vardr. 1949da Zehr Hanmla evlenip, 1954de ayrlmtr. Verimli

bir bestekr olup, gerekten gzel, yksek ilham rn, duygulu, hznl veya en

ve akrak eserleri olduu gibi, baz eserlerinin slbu da biraz tekdze ve snrldr.Devrin modasna uygun, ok tutulmu eserleri de vardr. ok bilinen eserleri;

Hseyn ( Fri_olmam), Hzzm (Sen olmasaydn eer), Hzzm (mrm seni

sevmekle), Nihvend (Bekledim de gelmedin), Hicz (Adalardan), Sultn-

Yegh (Biz Heybelide) arklardr (Akdou, 1992 ve ztuna, 1990).

Makamlarna gre; 1 Acem-Arn, 1 Acem-Krd, 3 Bayt, 1 Dgh, 1 Evc, 1

Gerdniye, 52 Hicz, 6 Hmyn, 15 Hseyn, 38 Hzzm, 1 Karcar, 15 Krdli

Hiczkr, 1 Krdli Hmyn (veya Hmyn-Krd, bestekrn son eseridir), 2

Mhur, 9 Muhayyer, 2 Muhayyer-Krd, 1 Nev, 22 Nihvend, 2 Nikriz, 2 Rast, 11

Sab, 3 Segh, 29 Sultn-Yegh, 2 Sz-i Dil, 3 Sznk, 13 edd-i Arabn, 2

ehnz, 1 Thir, 25 Uk, 1 Zengle eser olmak zere, toplam 267 ark ve

fantezisi mevcuttur. Eserlerinden bazlarnn gftelerini kendisi yazmtr.

3.9. Osman Pehlivan (Tanburac), (1874 1942)

Bugn Bulgaristan snrlar ierisinde kalan Trnovada domu olan Trk

mzisyenidir. Palabyk Halil Aann oludur. 1877de 3 yanda iken, 93

bozgununda Trnovadan stanbula gmler ve Kadkye yerlemilerdir. Pazar

yerinde kahveci ve berber dkkn am, snnetilik ve diilik de yapmtr.

135


14/16

M. Yaar Kaltakc

Pehlivan ve tanburac idi. Trk Msiksinin heserleri arasnda bulunan en gzel

Rumeli Trkleri, onun okuyuundan notaya alnmtr. Ahmed Him, Gurab-

hne-i Lklakaandaki Osman Pehlivan makalesinde onu mtr. 68 yanda

stanbulda lmtr (ztuna, 1990).

3.10. ksz k ( k Ali ksz ), ( ? - 1610?)

Rumelili ve muhtemelen Tuna boyundan Trk saz airi ve bestekrdr. ksz,

ksz k, ksz Dede mahlaslaryla ok gzel halk (k) iirleri yazmtr.

III. Murat (1574-1595) devrinde, hem ran hem de Almanya cephelerinde savam

bir askerdir ve muhtemelen donanmada da bulunmutur. Gnmzde gftesi ve

bestesi kendisine ait 2 Trks mevcuttur (ztuna, 1990).

3.11. Rd Eri ( d ), (1911)

Bat Trakyada skeede domu Trk mzisyenidir. retmen Hfz Hilmi Efendi ile

Zehr Hanmn oludur. ocukken msikiye balam, d almay ve notay

renmitir. Ortaokulu bitirdikten sonra ailece 1941de stanbula gmtr.

1949da 6 yl leri Trk Msiksi Derneine devam etmi ve msik bilgisini

gelitirmitir. 1955te stanbul Radyosuna d ve Trk Msiksi ubesinde grevli

olarak girmi, 1979da radyodan emekli olmutur. Arel ekolnden olup, nezaketi ve

alkanlyla tannm ve sevilmitir. Evli ve bir ocuklu olup, asl meslei olan

iftilik yannda, iir ve resimle de uramtr. Birok talebesi (Tlin Yakarelik,

Sevim Tanrek v.s.) olmu ve 1996da btn bestelerini bir kitap hlinde

yaynlamtr. Formlarna gre; 4 Perev (ilk eseri 1952 ylnda besteledii Devr-i

Kebr Yegh Perevidir ), 2 Saz Semsi, 1 Nak Beste, 1 Nak Ar Sem, 1 Nak

Yrk Sem, 1 Nt, 6 lh ve 185 ark olmak zere, toplam 201 adet eseri

mevcuttur (ztuna, 1990).

4. Sonu

Trk Milleti, tarih boyunca ve gnmzde, yeryznde en yaygn olan, temyz

etmi ve klsik vasfn kazanm iki msikden birisinin, yni, Klsik Trk

Msiksinin sahibidir. Bu yksek msiknin geliimine, tarih boyunca Trk Dnyasierisinde yer alan bata Trkler olmak zere, Trk hakimiyetinde yaayan her trl

dinden ve etnik toplumlardan insanlar katk yapm ve bugnlere getirmitir. Bu

dncelerle, Trk Msiksine genel bir bak ve zgn deerlendirmeler yaplarak;

bu bildiri kapsamnda, zellikle Balkanlarda domu olan Trk bestekrlar ve

msikinaslarn hayatlar ve eserleri ile Trk Msiksine olan katklar ve etkileri

anlatlmtr.

136


15/16


Kaynaka

AKDOU, O., (1992), Yesr sm Arsoy, zmir TMDK Dergisi, No:3, zmir.

AREL, H.S., (1969), Trk Msiksi Kimindir, Milli Eitim Basmevi, Ankara.

BERKEr, E., (1985), Trk Msiksinde Dnemler, Trk Tarih Kurumu Basmevi,

Ankara.

KALTAKCI, M.Y., (2009), Dnden Bugne Msikmiz ve Konya, pekyol Konya zel

Kitab, Konya Ticaret Odas, Konya.

ZKAN, .H., (1987), Trk Msiksi Nazariyat ve Uslleri, tken Neriyat,

stanbul.

ZTUNA, Y., (1990), Byk Trk Msiksi Ansiklopedisi, Cilt:I ve II, Kltr

Bakanl,

Kltr Eserleri Dizisi, Ankara.

ZTUNA, Y., (1969), Trk Bestecileri Ansiklopedisi, Hayat yayn, stanbul.

SAYAN, E., (2003), Mziimize Dair, Metu Press, Ankara.

TURAN, O., (1969), Seluklular Tarihi ve Trk slm Medeniyeti, stanbul.

137


16/16

M. Yaar Kaltakc

138

balkanlar’da doĞan tÜrk bestekÂrlar

Documents