ballast nedam - school 8

Johannes van Biesen

In het spoor van DudokRouw & De Kock Architecten

Burgemeesters en wethouders stellen mitsdien voor:

I. hen te machtigen plannen te doen ontwerpen voor den

bouw van één openbare centrale school voor uitgebreid lager

onderwijs met een zoodanig aantal klasse- en andere lokalen,

dat daarin de plannen ter reorganisatie van het openbaar

u. l. onderwijs verwezelijkt kunnen worden;

Verslag van de zittingen van den Gemeenteraad van Arnhem; Zitting 17 februari 1930

School

Wonen op niveau

foto: Gemeente Archief Arnhem. hoekaanzicht entree anno 1932

1932/2000

“Hoekaanzicht entree met uitstekende ronding van het trappenhuis”.Gemeente Archief, Arnhem 1932

Daadkrachtig rood

Een monument van daadkrachtig rood gemeentebeheer

“Een monument van daadkrachtig rood gemeentebeheer”. Zo jubelde de kop in het Volksblad voor Gelderland op1 september 1932 bij de openstelling van de openbare school voor U.L.O. aan de Heselbergherweg. Met debouw van de school had het gemeentebestuur onder de gedreven leiding van wethouder B. Bakker van deS.D.A.P. een gedurfd beleid gevoerd. Het aantal leerlingplaatsen voor deze vorm van onderwijs werd met debouw van ‘de Heselberg’ in Arnhem met niet minder dan 50 % vergroot, terwijl de gemeente het risico liep bijonvolledigebenutting van de school substantieel te moeten bijdragen aan het salaris van de boventallige leerkrachten. Eenextra risicofactor vormde de ligging van de school die destijds aan de rand van de stad werd gebouwd. Om in ditprobleem te voorzien en ook leerlingen van ver te kunnen aantrekken, was het schoolgebouw voorzien van eenruime fietsenkelder; een voor die tijd ongekende luxe.Wethouder Bakker heeft met de bouw van de school voor U.L.O. door muren en wanden moeten gaan.Niet alleen was er verzet tegen de omvang en de perifere ligging. In de raad rees ook heftig verzet tegen deverwachte hoge kosten die verband hielden met het heuvelachtige terrein en de aantasting van het natuurschoon.

Direct na de opening bleek dat het in de raad fel omstreden besluit tot de bouw van de school geen nadeligegevolgen voor de gemeente zou hebben. De school is van meet af aan volledig bezet geweest. Niet in de laatsteplaats zal dat gekomen zijn door het progressieve ontwerp in een zeer fraaie omgeving dat ook landelijk geziende aandacht trok. In de vakbladen werd de school meermalen als voorbeeld van goede en moderne scholenbouwgenoemd.

ir. W. H. Lavooij, s a b• adviseurs voor ruimtelijke ordening BV

“De dakenlijn van de huizen accentueert de klimmende lijnen van de straat”

Kruispunt Heselbergherweg en Cattenpoelseweg anno 1935Gemeente Archief, Arnhem

DE NIEUWE U.L.O.-SCHOOL IN HET VILLAPARK “DE BRAAMBERG”

Van den weg langs het Hazegrietje had men vroeger een schitterend uitzicht

over de stad en de Betuwsche landen, omzoomd door den Rijn. Wij hebben

nu een foto laten maken van het uitzicht, nu de nieuwe U.L.O.-school haar

dakencomplex omhoogsteekt op een der hooge punten van het

Braambergpark. De school onttrekt een groot deel van het van het schitte-

rend panorama aan het oog. Het is haast onbegrijpelijk, dat men den bouw

van de school op dit punt heeft doorgezet.

Bijschrift onder geplaatste foto uit de Arnhemse Courant 11 februari 1932Gemeente Archief, Arnhem

VOLKSBLAD - DERDE BLAD DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1932

De nieuwe U. L. O. - school

Vrijheidsbonders waren slechtebezuinigingsadviseurs

Geen boventallige leerkrachten

Arnhem, - donderdag.Wel scherp is de tegenstelling tusschen het

beleid van het college, dat thans het roer van destad in handen houdt en het vorige, waarin tweesociaal-democraten zitting hadden. Om ons numaar tot het onderwijs te bepalen: in welke perio-de is er meer ten behoeve van het onderwijs aande arbeidsjeugd tot stand gekomen als gedurendede jaren, dat een rode wethouder de portefeuillevan onderwijs onder zijn beheer had?

Deze gedachte drong zich aan ons op, toen wijdezer dagen een bezoek brachten aan de nieuwecentrale U.L.O.-school aan de Heselbegherweg,de laatst van een reeks onderwijsinrichtingen,waaraan de naam van onzen onderwijs-wethou-der onverbrekelijk verbonden is.

Het hoofd der school, de heer Janssen, wasenthousiast over de nieuwe school.

“Van de 18 klasselokalen zouden er onmiddel-lijk 17 in gebruik worden genomen” vertelde hijons,” en het mooiste is, dat het de gemeente geencent aan boventallige leerkrachten kosten zal.Niet minder dan 482 leerlingen zullen het eerstejaar aan deze school het onderwijs volgen”.

“En heeft de ligging aan den rand van de staddan geen nadeeligen invloed op het aantal leerlin-gen gehad?” vroegen wij.

“Integendeel. het aantal leerlingen voor hetopenbare u.l.o. neemt voortdurend toe. In juli1930, toen het uitgebreid lager onderwijs nog nietgecentraliseerd was, telde de gezamenlijke u.l.o.-scholen er 322. Dat beteekent, dat het aantal leer-lingen met niet minder dan 50 pct. toegenomen is.Het is deze belangrijke toename geweest, die hetmogelijk maakte, dat van de zeventien leerkrach-ten er niet een voor rekening van de gemeentebehoeft te komen. Onze nieuwe school heeftdaardoor een doelmatige bezuiniging op onder-wijsgebied - een bezuiniging, die nu eens niet gaatten koste van het onderwijs zelf -

Slechte bezuinigingsapostelen.

Wij vernamen omtrent deze bezuiniging cijfers,die in de tienduizenden liepen en dachten hetonze van de drie Vrijheidsbonders, die in den raadtegen den bouw stelling genomen hadden. Alleende liberale heer Blaupot ten Cate, onderwijsken-ner bij uitnemendheid, stemde er voor. Wat zijnde liberalen goede bezuinigingsadviseurs geble-ken!

De centrale u.l.o.-school kan geacht worden degrootste en de best ingerichte van geheel het landte zijn.

Niet minder dan 18 klasselokalen telt het nieu-we schoolgebouw en een groot aantal aparte leslokalen. In den hoek, waar debeide vleugels, een lange en een korte, waaruit deschoolbouw bestaat, samenkomen, ligt gelijk-vloers de kamer voor het hoofd der school, op debovenverdieping een ruime docentenkamer. Menbetreedt de school langs een langzaam hellendpad, dat van het hek bij het gymnastieklokaal naarden hoofdingang voert en wordt bij het binnen-gaan al onmiddellijk getroffen door de rustige,maar uiterst smaakvolle sfeer, die het geheelegebouw kenmerkt. De kamer van het hoofd heefteen Oregonpine betimmering en een modernameublement van staal, dat een rustige werkka-meratmosfeer schept, de inrichting is practisch envan een voornamen eenvoud. Als wij ons langsden breeden trap van Beiersch graniet naar dedocentenkamer begeven treffen we daar dezelfdesobere entourage aan in de betimmering zijn dekasten voor de schoolbibliotheek, die in ditlokaal is gecentraliseerd, uitgespaard.

De glorie van de school.

Vlak tegenover dit vertrek bevindt zich de glo-rie van de school: het prachtige tropisch aquari-um, waarin straks 130 visschen en vischjes in 22soorten zullen zwemmen, dat 750 liter water kanbevatten en een eigen verwarming en luchttoe-voer heeft.

Op elke verdieping liggen negen klasselokalen,zes aan den langen en drie aan den korten vleu-gel.Ook bij de inrichting van deze lokalen is een-voud gepaard aan goeden smaak.Maar het mooi-ste in de meeste der lokalen is het uitzicht verover de stad heen. Zou er zoo van leeren wel veelkomen de eerste twee, drie weken?

Ook aan de hygiënische vezorging der leerlin-gen is groote aandacht besteed; bij de toiletten opelken gang bevinden zich fontein-

tjes die belangrijk bijdragen tot de hygiënischeopvoeding. Voorts bevindt zich bij elken vleugeleen leermiddelenkamer waar alles systematischkan worden opgeborgen.

Voorbeelden van goede schoolinrichting.

Wonderen van moderne schoolinrichting zijnde beide teekenlokalen (dat voor lijnteekenen istevens handenarbeidlokaal), het physicalokaalen het gymnastieklokaal. Het handenarbeidver-trek bevat 8 werkbanken en 3 lange tafels metbankschroeven, een prachtig gereedschaprek eneen krullenhok onder den vloer. Met artistiekensmaak en goed inzicht in de eischen van modernteekenonderwijs is het handteekenlokaal inge-richt, dat twee modellentafels heeft en zeer prac-tische teekenbankjes. Tusschen deze twee lokalenbevindt zich een ruime modellenkamer.

Het physicalokaal, waarin de banken amphi-theatersgewijs zijn geplaatst, heeft de grootedemonstratietafel een zuurkast voor gevaarlijkechemische verbindingen, een welvoorziene instru-mentenkast en een projectieapparaat, dat de beel-den werpt op een wit muurvlak. Binnen een halveminuut maakt men dit lokaal volkomen donker.

De gymnastiekzaal is voor elke turnvereenigingom te likkebaarden. Zij is van de modernste toe-stellen voorzien en biedt door de heldere kleurenwaarin zij geschilderd is, een prettigen aanblik.De verlichting geschiedt door schijnwerpers, dieaan de zoldering zijn bevestigd. Bij dit lokaalbevinden zich twee ruime kleedkamers, een voorjongens en een voor meisjes, met breede zitban-ken en drie waschbakken, waarin ook de voeteneen beurt kunnen krijgen.

De rijwielbewaarplaats daaronder biedt plaatsaan 180 fietsen.

De verwarming in het gebouw geschiedt doormiddel van warmwatercirculatie. Drie grooteketels in den ruimen kelder zorgen voor het heetewater dat door drie hoofdleidingen, die ook apartaf te sluiten zijn, het gebouw doorgeleid wordt.

Wie aan den bouw meewerkten.

Aan de totstandkoming van dit prachtige school-gebouw hebben velen meegewerkt. De hoofdlei-ding beruste bij den architect p.g. J. van Biesen,die in trouwe samenwerking met het hoofd derschool van het gebouw gemaakt heeft wat er maarvan te maken was. Het dagelijksch toezicht wasopgedragen aan den opzichter A. Rietman, tech-nisch ambtenaar van gemeentewerken, terwijl hetdoor dezen gemeentedienst rechtstreeks uitge-voerde werk onder leiding stond vnn den heer vanEgmond.

De aannemer van het werk was H. Schipper teWierden, met wie architect en opzichter op uiste-kende wijze hebben samengewerkt, het loodgie-terswerk was opgedragen aan van der Wurf teArnhem, de electrische installatie aan firma vanAmersfoort. De firma van der berg en Tijhuis teNijverdal leverden het gewapend beton, de firmaBeha te den Haag de stalen ramen, HollandiaDeerns te Arnhem de centrale verwarming. Debaksteen is uit de fabriek van Jurgens en van Loo,de gymnastiektoestellen zijn van Winter te Venlo,de lampen van W. J. Stokvis alhier en Gispen teRotterdam, die ook de stalen meubelen leverde.De tuinaanleg geschiedde door den dienst vanplantsoenen, de lichtaanleg door het gemeentelijkelectriciteitsbedrijf. Het schilderwerk werd doorgemeentewerken uitgevoerd.

Aanwinst voor hetopenbaar onderwijs

Monument van daadkrachtig roodgemeentebeheer

STADSNIEUWS.

DE CENTRALE U. L . O.-SCHOOL

OP DE BRAAMBERG

Hedenmorgen officieel geopend.

Hedenmorgen heeft de officieele ope-ning plaatsgehad van de centrale U. L. O.-school aan de Heselbergherweg in tegen-woordigheid van een groot aantal belang-stellenden, waaronder we opmerkten, denburgemeester van Arnhem, mr. deMonchy, de wethouders de heeren mr.Everts en Mijer, den oud-wethouder vanonderwijs den heer Bakker, den heerOmloo, inspecteur l. o. den heer Erens,directeur Electrische Centrale, den heerFrederiks, directeur van den reinigins-dienst en plantsoenen, den heer Jebbink,vice-voorzitter van de commissie van toe-zicht op het l.o. dr. dr. Grabijn schoolartsen dr. van Aubel hulpschoolarts, den heerBitter van den onderwijsraad, den heer deVries, chef der afdeling onderwijs, alsmedevele vertegenwoordigers onderwijswereld.

Toen allen in de gymnastiekzaal geze-ten waren, sprak het hoofd der school deheer P. L. A. Janssen een kort openings-woord daarin gewag makend van de bete-kenis van dit ogenblik voor het Arnhemseonderwijs.De wethouder van onderwijs mr. B. H.

Everts woord nemend herinnerde aan hetraadsbesluit van 17 februari 1930 waarintot bouw van deze school besloten werden citeerde het praeadvies van het toen-malige college van B. en W. om aan tetonen welke gedachten dit college beziel-den bij het doen van dit voorstel.

Thans beleven we het gedenkwaardigeogenblik, dat het gebouw voltooid is. In debijna twee en een half jaar die verloopenzijn is veel werk verricht gedragen doorhet besef, dat hier iets bijzonders werdgepresteerd. Spr. wees op de vele nieuwesystemen, die aan deze school zullen wor-den gevolgd. Aan het einde van het twee-de leerjaar zal differentiatie van hetonderwijs plaats vinden, in het derde jaarzal voor minder begaafden een afzonder-lijke klasse gevormd worden. zoodat voordeze leerlingen toch nog een afgerondgeheel zal worden verkregen, terwijl aandeze leerlingen een diploma zal wordenuitgereikt.

In dit gebouw zal het U. L. onderwijs ingeheele nieuwe banen worden geleid. aande tot standkoming van dit gebouw isgewerkt met de meeste toewijding, demeeste zorg en de meeste kennis.

Een zeer toevallige omstandigheid is,dat het hoofd der school de heer Janssenop dezen dag het feit herdenkt, dat hijbijna 25 jaar bij het onderwijs werkzaam isgeweest achtereenvolgens te Arnhem,Nijverdal, Beek bij Nijmegen, Arnhem,Hoorn en daarna in November 1922 keer-de hij naar Arnhem terug als hoofd vanschool 8.

Spr. hoopte dat de jubilaris zijn taakdie voor hem een levenstaak is, aan dezenieuwe school zal beginnen, vol vertrou-wen, met veel succes en met voldoeningvoor zijn toegewijden arbeid.

Spr. gaf tenslotte gaarne gevolg aan dehem door het gemeente-bestuur gegevenopdracht: om de school voor geopend teverklaren.

De heer Omloo, tevens sprekendnamens de hoofinspecteur, memoreerdede eerste besprekingen met den toenmali-gen wethouder van onderwijs de heerBakker. Spr. zeide vervolgens er van over-tuigd te zijn, dat alle onderwijzers vandeze school naar hun beste krachten zul-len werken. Spr. wenschte den heerJanssen geluk met zijn jubileum en metdeze school, terwijl hij het gemeentebe-stuur gelukwenschte met een schoolhoofdals den heer Janssen om van deze gelegen-heid tevens gebruik te maken, de heerenVreeken en van Aalderen te danken voorwat zij voor het U. L. O. hebben gedaan.

De heer Lammers, sprekende namensde ouder-commissie zeide getroffen te zijndoor het enthousiasme van den heerJanssen, dat aanstekelijk werkt op onder-wijzers en de leerlingen, zelfs op deouders.

Vervolgens werd het woord gevoerddoor den heer Jebbink en de commissievan toezicht en door den heer Bitternamens den onderwijsraad te Arnhem.

In een uitvoerig betoog dankte de heerJanssen de verschillende sprekers, waarbijspr. wees, dat veel van de hem toegewaai-de lof overgedragen moest worden naarde onderwijzers en naar zijn echtgenoote,die hem in alle moeilijkheden een grootensteun was. Uitvoerig releveerde spr. nogeens de voorgeschiedenis van de tot standkoming van deze school om vervolgensallen die daartoe hadden bijgedragen bijname te danken.

Nadat koffie was rondgediend, was ergelegenheid de school te bezichtigen,waarna alle aanwezigen zich op het bordesvereenigden, waar door de Orion eengeluidsfilmopname werd gemaakt, bijwelke gelegenheid door den burgemeesteren door den heer Janssen enkele woordenwerden gesproken.

Van zaterdagmiddag a.s. af wordt dezefilm in Rembrandt en Luxor Theater inArnhem gedraaid.

Volksblad voor Gelderland, 1 september 1932, Gemeente Archief , Arnhem

Nieuwe Arnhemsche Courant, 1 september 1932foto: P.g. B. Bakker, wethouder van onderwijs

Koninklijke Bibliotheek, DenHaag

Scholen in Arnhem

rnhem had voor de oorlog op het gebied van

openbare scholenbouw een naam te verliezen.

Vanaf 1900 zijn er overal in de stad spraakmaken-

de scholen gebouwd die een weerspiegeling zijn

van het progressieve gemeentelijke onderwijsbeleid. Opvallend

daarbij is dat bijna uitsluitend architecten in gemeentedienst

tekenden voor de ontwerpen. Het progressieve karakter van de

scholen komt ook tot uiting in de architectuur. Met de bouw van

scholen liep de gemeente voorop op het gebied van vormge-

ving. Het lijkt er op of de gemeentelijke dienst met de bouw van

gemeentelijke opdrachten als scholen een voorbeeld wilde

stellen. Zo verschijnen kort na de bouw van de beurs van

Berlage in Arnhem de scholen van de gemeentelijk architect

Versteeg in zakelijke, ‘Berlagiaanse’ stijl. Voorbeelden daarvan

zijn de Hogere Burgerschool in de Schoolstraat (1904), school

19 in de Spijkerstraat (1913) en school 20 aan het

Verschuerplein (1915).

Na de Eerste Wereldoorlog ontstaat er een zeer expressionisti-

sche bouwstijl, de Amsterdamse school. De ‘schoolvoorbeelden’

van deze stijl zijn de Creutzbergschool aan de Vijverlaan

(1923) en de Witte School aan de Bronbeeklaan (1928).

Als reactie op de Amsterdamse school ontstond in de jaren

twintig een zeer sobere abstracte bouwstijl die werd getypeerd

als de Nieuwe Zakelijkheid. De Arnhemse Buitenschool aan de

Bosweg (1929) is hiervan het fraaiste voorbeeld.


A

BOUWKUNDIG WEEKBLAD ARCHITECTURANr 25, 24 juni 1933, geheel gewijd aan de centrale u.l.o.-schoolCentrale Bibliotheek, Arnhem

Gedenksteen in het tochtportaal(opschrift: “Ter herinnering aan P.L.A. Janssen die als hoofd der schoolde stuwende kracht was bij de stichting van dit gebouw”)

“Entree school 8”.Gemeente Archief, Arnhem 1932

“Eerste verdieping met zicht op de trapopgang met rechts het originele aquarium”.Gemeente Archief, Arnhem 1932

Dudok-stijl

an Biesen, de architect van de Heselberg, komt in

1920 in gemeentelijke dienst. Hij werkt intensief

samen met Van Broekhuizen, de architect van

onder andere de Witte School en de Arnhemse

Buitenschool. Na diens ontslag in 1934 volgt Van Biesen hem

op als gemeentelijk architect en is hij verantwoordelijk voor

nagenoeg alle gemeentelijke bouw tot aan de Tweede

Wereldoorlog. Het feit dat Van Biesen ongeveer zijn leven lang

in dienst is geweest van de gemeente Arnhem maakt dat zijn

landelijke bekendheid beperkt is. Dat is gezien zijn staat van

dienst niet terecht. Niet alleen heeft hij een zeer groot aantal

ontwerpen voor de gemeente gerealiseerd, zijn ontwerpen zijn

bovendien van grote architectonische kwaliteit. De Heselberg is

daarvan wellicht een van de beste voorbeelden.

Het werk van Van Biesen wordt gekenmerkt door eenvoud en

helderheid en past in de traditie van de moderne, nieuw zakelij-

ke architectuur. Een van de grootste voorbeelden uit die tijd was

de architect Dudok die landelijk en internationaal bekend staat

als de architect van het raadhuis van Hilversum. Binnen de

nieuw-zakelijke architectuurstroming ontwikkelt Dudok een

geheel eigen meer romantische bouwstijl waarin kubus-achtige

bouwdelen met elkaar worden vervlochten tot een ruimtelijke

compositie. Later versoberd zijn bouwstijl zich. Aan het eind is

sprake van sobere composities van enkelvoudige bouwdelen.

Het kantoorgebouw van de Nederlanden van 1845 (nu

Randstad) aan het Willemsplein, het enige bouwwerk van Dudok

in Arnhem, is hiervan een goed voorbeeld.

Van Biesen is als jong architect zeker beïnvloedt geweest door

het werk van Dudok bij het ontwerp van de Heselberg. Het is te

zien aan de gecomponeerde hoofdopzet van het gebouw met

de geprononceerde toegangspartij, het horizontale karakter van

de gevelindeling , het interieur met wederom horizontale accen-

ten in de gangen en trappenhuizen en het metselwerk dat is

opgebouwd uit horizontale lijnen die ontstaan door de toepas-

sing van diepe lintvoegen en het ontbreken van stootvoegen.

Dankzij zijn grote dakvlakken en brede dakoverstekken heeft het

grote schoolgebouw een ingetogen, landelijk karakter. De hori-

zontale lijnen van het gebouw gaan een contrast aan met het

heuvelachtige karakter van de omgeving. Dit heeft tot gevolg dat

het schoolgebouw als het ware ‘loskomt’ van de omgeving die

zijn waarde volledig behoudt.

Navolging wil niet zeggen dat het werk van Van Biesen van min-

dere betekenis is. De school aan de Heselbergweg is landelijk

gezien een van de beste voorbeelden van de moderne architec-

tuur van voor de oorlog: vooruitstrevend en een nationaal voor-

beeld op het gebied van scholenbouw, een bijzondere architec-

tonisch ontwerp waarbij de strakke en sobere vormgeving zorgt

voor een passende invulling in de heuvelachtige en bosrijke

omgeving.


V

Gemeentehuis Hilversum Willem Marinus Dudok, exterieur, 1924

http://www.greatbuildings.com

Gemeentehuis Hilversum Willem Marinus Dudok, interieur gang,1924

http://www.greatbuildings.com

rnhem op zijn mooist: majestueus boven de Dalweg en de Heselbergherweg ligt tegen de bossen opde Braamberg de voormalige ULO school, gebouwd in 1932. In architectuur refereert de school aanhet werk van de Hilversumse stadsbouwmeester Willem Marinus Dudok (1884-1974) van wie detoenmalige ontwerper van de dienst Gemeentewerken Johannes van Biesen overduidelijk een grote

bewonderaar was. In de neo-plastische compositie van deze prachtige tweelaagse school is alles terug te vindenwat ook de architectuur van Dudok kenmerkt: een helder en strak geregisseerd spel van horizontale en verticalevolumes met een uitgekiende schaduwwerking, een geraffineerde detaillering, een kloeke, optimistische enbetrouwbare uitstraling en een degelijk materiaalgebruik (metselwerk en staal). De gedramatiseerde entreepartijmet de aangrenzende verticale accenten van trappenhuis en schoorsteen maakt onmiddellijk duidelijk hoe hetgebouw is georganiseerd. Kleine verbijzonderingen zoals een hoog geplaatst balkon met luifel of gerendeentreewanden geven schaal aan het gebouw.

Gemeten vanaf het kruispunt van de Heselbergherweg en de Dalweg, ter hoogte van de entree van de Van LöbenSelsschool, ligt het gebouw - een toekomstig rijksmonument - tien meter hoger, waardoor deze ruimtelijkecompositie van Van Biesen extra imposant overkomt. Aan de achterzijde van het gebouw, die bereikt wordt via deBraamweg, treedt het tegenovergestelde effect op: als gevolg van het hoogteverschil van ruim twaalf meter tussenhet kruispunt Braamweg/Heselbergherweg en de top van de Braamberg wordt het op het noorden gelegen plein(voormalig schoolplein) ervaren als een weinig natuurlijke inbreuk op de bosrijke helling van de Braamberg.

AUnieke locatie

detail: Trapleuning uitgevoerd in functioneel verchroomd staal.

detail: Gebogen betegeling; lambrizering accentueert horizontalebelijning uitgevoerd in verglaasde gele Friese klinkers.

“Panorama gemaakt vanaf de Braamberg”

Het schoolgebouw verkeert in goede staat: veel historisch materiaal is in exterieur en interieur nog aanwezig.Binnen hebben onder meer de toevoeging van een vluchttrap en een forse reeks interne aanpassingen in lokalenen toiletgroepen voor wijziging van de monumentale kwaliteit gezorgd. In het exterieur vallen in dit verbandvooral het nieuwe entreeportaal aan de pleinzijde en de gewijzigde en verhoogde oostelijke vleugel op: hoezeerook geprobeerd is dit deel logisch aan te sluiten op de nog oorspronkelijke vleugel van de school, hier is deDudok-achtige compositie uit balans geraakt. De stalen ramen in het gebouw zijn nog oorspronkelijk.Het oorspronkelijke kleurbeeld zal op basis van nader onderzoek moeten worden vastgesteld.

Het krachtige beeld van de school aan de stadszijde - met het fraaie hoogopgaande halfronde trappenhuis en deschoorsteen met daaraan vast een ‘uitkijkpost’ met betonnen luifel - bepaalt in hoge mate de monumentaleuitstraling van het exterieur; de landschappelijke setting aan de stadszijde en de statige benadering via eenlichtgebogen klimmend pad dragen daaraan in belangrijke mate bij. De schilddaken op de verschillendegebouwdelen zijn uitsluitend als deel van de architectonische vocabulaire gehanteerd en hebben op dit momentgeen verdere functie. Aan de achterzijde is de architectuur soberder van aard. Alle hoofdruimten zijn gesitueerdaan de voorzijde, met alle voordelen van het riante uitzicht en de goede bezonning; de achterzijde herbergthoofdzakelijk de verkeersstructuur.

Architectonische hoogtepunten in het interieur zijn de entreehal en de gangen op begane grond en verdieping,met elkaar verbonden door het halfronde trappenhuis. Hier is de detaillering met lambrizeringen en haaksgeplaatste muurtjes (garderobes) van geglazuurd metselwerk - koud, zonder stootvoegen tegen elkaar - entegelvloeren met helderwitte banen en hardstenen details - nog volledig aanwezig.

ir. C.M. Rouw BI BNA, Rouw & De Kock Architecten

detail: Fonteintjes op de eerste verdieping flankeren het oorspronkelijkaanwezige aquarium.

detail: Mestselstructuur in de zogenaamde Noorse stijl. Koppeling vanhalf en hele stenen zonder lintvoegen. Accentueert de horizontalebelijning van de bouw.

“Ingang met hekwerk vanaf de Heselbergherweg”.Gemeente Archief, Arnhem 1932

itgangspunt van het plan is primair het behoud en waar nodigherstellen van de monumentale waarde van het gebouw, zowelbinnen als buiten. Daarvoor is nodig als basis bij de verdereuitwerking een goede bouwhistorische opname. Vanuit de woonkwaliteit van de omliggende buurten is uit volleovertuiging gekozen voor een hoogwaardige woonbestemming.

Anders gezegd: de school wordt op een stille en zorgvuldige wijze getransformeerd ineen bijzonder en aantrekkelijk appartementengebouw. Geen overlast voor de buurtdoor functies die extra verkeer of lawaai veroorzaken: alle componenten van hetwonen (inclusief parkeren voor auto’s en fietsen) worden op eigen terrein en passendin en bij het monumentale gebouw efficiënt ingevoegd. Cruciaal is de landschappelij-ke inpassing van de op zich onaantrekkelijke parkeerfunktie grotendeels in een nieuwte maken groen talud dat aansluiting zoekt bij de helling van de Braamberg en doorzijn verschijningsvorm kwaliteit geeft aan het nieuwe binnengebied. Bij de nadereuitwerking van het plan is uiteraard een landschappelijk concept vereist dat inkwaliteit en sfeer aansluit bij het toekomstig rijksmonument.

Geheel in de lijn van Dudoks architectuur is gezocht naar een heldere ruimtelijkecompositie. De belangrijkste stap daarin is het verwijderen van de westelijke verhoog-de aanbouw en deze te vervangen door een nieuwe vierlaagse toevoeging, die zichzowel op de stads- als de landschapszijde oriënteert en een nieuwe impuls geeft aande locatie. Ook vanwege een optimaal gebruik van deze toplocatie is voor dezeimpuls gekozen. Kort gezegd: aangrenzend aan het bestaande gebouw komt eennieuw ruimtelijk element met daarin grote appartementen, in architectuur aansluitendaan het toekomstige monument zonder daarvan een historiserende kopie of interpreta-tie te willen zijn. Door de uitgekiende positionering voegt dit nieuwe element zichvanzelfsprekend in de architectonische compositie en houdt de ruimtelijke ervaringenvanuit de directe omgeving intact. Vanuit dit nieuwe gebouw is er een panoramischzicht op zowel de bosrijke omgeving aan de noordzijde als de stedelijke context aande stadszijde. In een groen talud dat een logisch vervolg vormt van de helling van deBraamberg, is grotendeels het parkeren ‘verstopt’. De positionering van de nieuw-bouw maakt tevens een goede bezonning van de op het noorden gelegen binnenruim-te mogelijk.

In het bestaande monumentale bestaande gebouw komen 19 appartementen, ingrootte variërend van 90 tot 135 m2. Deze woningen voldoen aan de eisen die dehuidige regelgeving voorschrijft (bouwverordening met inbegrip van bouwbesluit fase2, brandweereisen, eisen bouwfysica o.a. geluidswering en energieprestatie). Alleappartementen zowel op de begane grond als de verdiepingen zijn tevens met derolstoel bereikbaar. De appartementen sluiten aan op de nu reeds bestaande ruimbemeten hoofdstructuur van het gebouw, waardoor de kenmerkende en hoogwaardigegang- en trapstructuur optimaal wordt benut en het exclusieve karakter van dit woon-gebouw wordt benadrukt. Nieuwe toevoegingen binnen dit toekomstige rijksmonument

zijn helder afleesbaar. De ruimtelijke impuls aan de westzijde van het gebouw bestaatuit 7 nieuwe appartementen met een oppervlakte van 152 m2. In totaal biedt delocatie straks dus plaats aan 26 appartementen.

Cruciaal voor de beleving van het toekomstige monument is dat de hoofdingang ende aansluitende gangstructuur van het bestaande gebouw door alle bewoners enbezoekers wordt gebruikt. In de directe nabijheid van de monumentale ingang aan devoorzijde wordt lift en een voorziening voor postkasten (in tochtportaal) gemaakt. Detweede ingang - voor eigenaren en bezoekers met de auto - bevindt zich aan deachterzijde, via een beveiligde en afsluitbare doorgangspoort, compleet metmonumentale verlichting en videobewaking. Bij deze toegang tot het gebouw is eenhellingbaan conform ‘Geboden Toegang’ voorzien.

Parkeren wordt geheel opgelost op eigen terrein, waarbij een parkeernorm isaangehouden van bijna 1,7 parkeerplaats per woning. Het aantal parkeerplaatsenbedraagt totaal 44 stuks, waarvan 6 garages onder de nieuwbouw. Afzonderlijkebergingen voor de appartementen en centrale ruimten voor afvalcontainers zijneveneens in het complex geïntegreerd: voor de appartementen in het bestaandegebouw in het souterrain van de meest oostelijke vleugel (bereikbaar gemaakt vanbinnenuit), voor de appartementen in de nieuwbouw in de onderste bouwlaag,onzichtbaar in het talud.


Het concept

UKlaslokaal, 1932Gemeente Archief, Arnhem

Directiekamer ingericht met Gispen meubilair, 1932Gemeente Archief, Arnhem

Tekenlokaal, 1932Gemeente Archief, Arnhem

Topografische kaart van de HeselbergTopografische Dienst , Emmen

kaart 40b ISBN 90-350-0401-9

“Trappenhuis; detail van het centrale scharnierpunt van de L-vormige bouw”.

De bestaande bouw

Polaroid trappenhuis

Polaroid lambrizering

e woningtypen zijn afgestemd op de bestaande randvoorwaarden(monumentale aspecten, bestaand casco). Verder speelt de oriëntatieen typologie van de aanwezige, vaak hoge ruimten een belangrijkerol: een bijzonder gebouw vraagt om bijzondere woningen.Ruggegraat van het plan vormt de aanwezige, ruim bemetenverkeersstructuur, waaraan op een centraal punt een liftvoorziening

is toegevoegd. Tevens is in deze bestaande gangstructuur een drietal secundaire ijlestalen trappen toegevoegd die zorgen voor adequate vluchtwegen en een betererouting in functionele en sociale zin. Bijkomend voordeel is dat de nu aanwezigehaaks geplaatste muurtjes een logische rol gaan spelen in het gehele concept.De secundaire trappen optimaliseren bovendien een toegevoegde interne en sociaalveilige route van en naar de afzonderlijke bergingen en centrale ruimte voorafvalcontainers. Alle woningen beschikken over eigen, afzonderlijk regelbare energie-zuinige installaties incl. eigen meterkast. Om op een programmatisch en economischverantwoorde wijze hoogwaardige woningen in het monumentale complex onder tebrengen vindt een aantal aanpassingen in het bestaande gebouw plaats:

π Herstel oorspronkelijke kapvorm van korte vleugel conform plan Van Biesen.

π Herstel verlichting, klok en drinkfonteintjes is de gangen en de overloop. Dezeinterieurelementen horen bij dit monumentale bijzondere woongebouw.

π Herstel oorspronkelijke externe trappartij (na sloop latere aanbouw) aan de zijdevan de binnenplaats, aangevuld met hellingbaan volgens ‘Geboden Toegang’.

π Herstel oorspronkelijke toiletgroep/werkkast t.p.v. huidige vluchttrap op debegane grond: door een ander concept voor de vluchtweg kan de oorspronkelijketoiletgroep/werkkast hier worden teruggebracht. Deze ruimten krijgen in hetgebouw bestemmingen als werkkast, kast van ‘Vereniging van Eigenaren’,leidingschachten, liftmachinekamer, etc.

π Toevoegen verlichting exterieur als ondersteuning van de architectuur: hetgebogen pad van de hoofdentree wordt voorzien van een reeks in de bestratingopgenomen armaturen, waarmee ‘s avonds een sociaal veilige en bijzonderewandeling naar de entree is gegarandeerd. Bij de entree aan de achterzijde wordteen nieuwe poort gemaakt die is voorzien van: videobewaking, een verticaleverlichting, een schuifhek. Op de kop van het bestaande trappenhuis komt in plaatsvan de oorspronkelijke vlaggestok een verticale stalen spriet die aan het uiteinde isvoorzien een verticale lineaire verlichting.π Toevoegen van een liftvoorziening, in grootte/capaciteit passend bij denagestreefde woonkwaliteit en bij de regelgeving. Vanwege het behoud van demonumentale gevels is deze bewust intern geplaatst.

π Vluchttrappen in de gangen. Hiertoe is een viertal rechthoekige sparingen in debestaande verdiepingvloeren gemaakt Uitkomende tegels worden gebruikt om elders

diverse aanhelingen/reparaties uit te kunnen voeren.

π Aanpassingen van de draagstructuur tussen de diverse lokalen op de beganegrond: deels al aanwezig.

π Gebruik van alle ruimten in de diverse kapverdiepingen met behoud van zoveelmogelijk van de bestaande structuur.

π Verwijderen van het platte dak bovenop het monumentale trappenhuis. Doordeze ingreep kan een spectaculaire buitenruimte voor appartement type Zonworden gerealiseerd. Gekozen is voor het handhaven van het abstracte beeldvanuit de stad (zo min mogelijk de individuele woningen zichtbaar maken, ook inde nieuwbouw): om die reden is o.a. ook afgezien van het maken van eendakterras op de huidige directiekamer en van balkons aan de gevels.

π Het maken van 5 stuks doorgangen in de noordelijke zijgevel van de gymnastiek-zaal; dit betreft de toegangen tot de appartementen type Studio in dit gebouwdeel.

π Maken van een interne verbinding tussen de gangstructuur begane grond en dekelder onder de gymzaal waarin ondergebracht de bergingen en de centraleafvalcontainerruimte van de appartementen in het bestaande gebouw. Dit vindtplaats op een locatie waar al diverse ingrepen hebben plaatsgevonden en geenoorspronkelijk materiaal meer aanwezig is. Deze koppeling wordt nodig geacht opeen sociaal veilige en klimaatongevoelige verbinding tussen de appartementen enbergingen (fietsen) tot stand te brengen.


D

De appartementen

Polaroid garderobe

Polaroid hal beneden

TYPE AANTAL TYPERING m2 SITUERING EXTRA

Loft 2 Hoog appartement (vrije hoogte ca. 3.50 meter) op de begane grond met een gevel-

breedte van ruim 20.00 meter; open plattegrond met meerdere indelingsmogelijkheden,

variërend van geheel open tot ‘traditioneel’(met 2 ruime separate slaapkamers; keuken

aan corridorzijde.

138 m2 Zuidoost- en

zuidwestgevel.

Loggia 12 m2 (ter breedte van 1 travee),

verbonden via schuifdeuren met appartement


Loft plus 1 Hoog appartement (vrije hoogte ca. 3.50 meter) op de begane grond met een gevel-

breedte van ruim 20.00 meter; open plattegrond met meerdere indelingsmogelijkheden,

variërend van geheel open tot ‘traditioneel’(met 2 ruime separate slaapkamers; keuken

aan corridorzijde.

143 m2 Zuidoost- en

zuidwestgevel.

1 stuks met extra ruimte van 5 m2 (Loft plus).


Maisonnette 9 90 m2 Zuidoost- en

zuidwestgevel.

De beide appartementen type Maisonnette aan

de uiteinden van de gangen hebben een

enigszins aangepaste plattegrond.


Studio 5 Drielaags woningtype met open plattegrond met vide (vrije hoogte ca 5,40 meter),

bereikbaar vanaf Braamweg; begane grond 40 m2 (woonkamer/keuken, toilet, trap,

meterkast); insteekverdieping (opties: slaapkamer/werkkamer/woonkeuken): ca. 30 m2;

kap met slaapkamer en badkamer: ca. 25 m2; terras op begane grond aan

gemeenschappelijk groengebied, op het zuiden.

95 m2 Zuidoostgevel. 1 stuks type Studio heeft een extra kamer van

20 m2 op de begane grond.


Terras 1 115 m2

(excl. entresol).

Noordoostgevel. Hergebruik bestaand overdekt terras.


Zon 1 Een drielaags appartement met zolder, met een spectaculaire buitenruimte; gelegen boven

de monumentale ingang; uitzicht op de stad; optimale privacy.

120 m2

(excl. zolder).

Zuidwestgevel Zonneterras van 32 m2 boven monumentaal

trappenhuis (dak wordt verwijderd) en uitkijk

over de stad vanaf balkon met luifel.


Panorama 7 Nieuwe appartementen van hoog nivo in een vierlaags gebouw; panoramisch uitzicht op

stad of landschap; eigen liftvoorziening.

152 m2

TOTAAL

N.B.

26

Alle oppervlakten van appartementen zijn aangegeven excl. buitenruimte.

ca. 3000 m2

Driezijdig. Grote verdiepinghoogte (3.00 meter);

parkeervoorziening binnendoor bereikbaar/

6 garages beschikbaar.

Een appartement over twee lagen.

Vrije verdiepingshoogte woon- en entreelaag 3.45 meter; slaapkamers in de kap;

gevelbreedte van 7.00 meter; open woonkamer/keuken van 34 m2; compacte spiltrap

naar verdieping; woningbreed terras van 15 m2.

Hoekappartement direct bij ingang vanaf Braamweg; groot eigen terras. Hoge woonkamer

(ca. 5.00 meter) en grote woonkeuken (optioneel: insteekverdieping in woonkamer met

extra oppervlakte van 15 m2).

K e l d e r n i v e a uB e g a n e g r o n d n i v e a u N

1 2 3 40 5 10 m

RENVOOI

1. Entree2. Gemeenschappelijke verkeersruimte3. Parkeren4. Bergingen5. Type Loft6. Type Studio7. Type Maisonnette 8. Type Terras9. Type Zon

10. Panorama

B r a a m w

e g

1.

2.

5.

2.

10.

4.

3.

3.

3.

6.

8.

overdekt terras

26m226m2

N i v e a u t u s s e n v e r d i e p i n gN i v e a u 1 e v e r d i e p i n g N

1 2 3 40 5 10 m

9. 7.

2.

7.

10.

6. 6.

8.

RENVOOI


10. Panorama

N i v e a u 2 e v e r d i e p i n g N

1 2 3 40 5 10 m

10.

7.

7.

9.

RENVOOI


10. Panorama

Type Loft en Maisonnette: schaal 1:200Type Studio: schaal 1:200

4140 + P

Peil

600 - P

Peil

2700 + P

5400 + P

DoorsnedenStudio, Loft en Maisonnette

81

22

2

64

23

L O F T

1 e v e r d i e p i n g 2 e v e r d i e p i n g

1

6

8

2

2 2

3

5

4

1 2 3 40 5 10 m

M A I S O N N E T T E

PlattegrondenLoft, Maisonnette, Studio en Panorama

Renvooi:

1. Entree2. Verblijfsruimte3. Buitenruimte4. Sanitaire ruimte5. Verkeersruimte6. Bergruimte/CV7. Vide8. Gemeenschappelijke verkeersruimte

B e g a n e g r o n d T u s s e n v e r d i e p i n g 1 e v e r d i e p i n g

1

2

3

7

2 2

5

4

1 2 3 40 5 10 m

S T U D I O

2

22

6 81

5

46

3

P A N O R A M A

Renvooi:

1. Entree2. Verblijfsruimte3. Buitenruimte4. Sanitaire ruimte5. Verkeersruimte6. Bergruimte/CV7. Vide8. Gemeenschappelijke verkeersruimte

1 2 3 40 5 10 m

N O O R D O O S T G E V E L

Noordoostgevel

Polaroid uitzicht vanaf de Cattenpoelseweg

1 2 3 40 5 10 m

Z U I D O O S T G E V E L

1 2 3 40 5 10 m

Z U I D W E S T G E V E L

Zuidoostgevel

Plananalyse

CONCEPT MONUMENTALE KWALITEIT ONTSLUITING

ORIËNTATIE STRUCTUUR

“Uitzicht over de stad vanaf het kleine overkapte balkon op de tweede verdieping”.

Ballast Nedam Woningbouw

et herontwikkelen van oude gebouwen heeft in ons land steeds nadrukkelijker de aandacht, met namebinnen de steden, waar bouwgrond en fraaie historische panden haast even schaars zijn.

Oude kerkgebouwen, kloosters, kazernes, ziekenhuizen en industriële complexen krijgen nieuwebestemmingen en worden opnieuw gebruikt voor wonen en werken. Hiermee krijgen deze gebouwen als het wareeen ‘nieuw leven’ en wordt niet alleen aan de gebouwen zelf maar ook aan hun omgeving een vernieuwendeimpuls gegeven.

In het middelpunt van deze ontwikkelingen, past naar onze opvatting een actieve rol van de allround bouwer dieBallast Nedam is. De technische kwaliteiten van het uitvoerend bouwbedrijf spelen bij herontwikkelingen eenbelangrijke rol. Anders dan bij de meeste reguliere nieuwbouwprojecten moeten complexe bouwfysische,akoestische en constructieve problemen opgelost worden. Ook wordt de creativiteit en zorgvuldigheid van deontwikkelaar bij herontwikkelingen sterk op de proef gesteld. Het op succesvolle en verantwoorde wijze verande-ren van het gebruik van de vaak prachtige panden is een ingewikkelde opgave.

Allereerst gaat het erom precies het juiste team voor de opgave samen te stellen. Bij het ontwikkelen van de visievoor het schoolgebouw aan de Heselbergherweg in Arnhem is bijvoorbeeld zorgvuldig stilgestaan bij de keuzevan de architect, de bouwfysicus, en diverse adviseurs op het gebied van bijvoorbeeld de brandveiligheid.Vervolgens dient ook een uitgebreide historische analyse te worden uitgevoerd met het doel onze kennis van hetgebouw te vergroten en ontwerpbeslissingen weloverwogen te kunnen nemen.

Polaroid uitzicht balkon

H

Polaroid achteringang

Polaroid bovenbouw achteringang

Projecten als de school aan de Heselbergherweg vormen een inspirerende en intellectuele uitdaging. BallastNedam heeft zich daarom al enige jaren geleden tot doel gesteld een specialisme te ontwikkelen voor dit typeprojecten en heeft hiermee inmiddels al een reeks succesvolle resultaten bereikt. De samenwerking tussen diversezelfstandig opererende bedrijfsonderdelen uit ons concern zoals ontwikkeling, engineering (met een eigen afdelingstedenbouw), milieutechniek, infrastructuur, utiliteitsbouw en woningbouw dragen bij aan dit succes.

Ballast Nedam is een wereldwijd opererend ontwikkelend bouwconcern met een jaaromzet van ca. 5 miljardgulden, met activiteiten in nagenoeg alle takken van de bouwnijverheid. Ons specialisme bestaat eruit ingewikkel-de projecten, zoals de Canadian crossway brug, de Heinenoordtunnel, de aanleg van het eiland IJburg of deMillenniumtoren in Rotterdam zonder veel ‘lawaai in de markt’ succesvol te ontwikkelen en te bouwen. Met respectvoor het milieu en de omgeving streven wij na onze opdrachtgevers en eindgebruikers niet alleen tevreden testellen maar net als onszelf enthousiast te maken voor onze projecten.

Ir. M. van der Plas, Commercieel manager

Herontwikkeling

Initiator:Ballast Nedam Woningbouw

Zuid-Oost

Cargadoorweg 10, 6541 BT Nijmegen

Postbus 91, 6500 AB Nijmegen

telefoon: (024) 373 13 77

fax: (024) 377 69 27

http://www.wonenincuijk.nl

Architect:Rouw & De Kock Architecten

Veersteiger 2 3311 AS Dordrecht

telefoon (078) 613 46 45

fax (078) 613 76 80

E-mail r&[email protected]

Research, concept en vormgeving:Tol produkties, grafische vormgeving

Schoolstraat 29

6828 GT, Arnhem

telefoon: (026) 445 37 76

fax: (026) 445 31 32

E-mail: [email protected]

Drukwerk:

Talens Tekst & BEELD, Arnhem


Hoofdkantoor

Planetenbaan 70

Postbus 1133, 3600 BC Maarssen

telefoon: (0346) 586 666

fax: (0346) 569 402


West

Boterdiep 48

Postbus 9095, 3007 AB Rotterdam

telefoon: (010) 292 16 66

fax: (010) 479 41 46


Zuid

Limburglaan 36

Postbus 147, 5600 AC Eindhoven

telefoon: (040) 266 12 66

fax: (040) 255 19 35


Midden

Burgemeester Verderlaan 17

Postbus 8353, 3503 RJ Utrecht

telefoon: (030) 662 94 00

fax: (030) 666 74 22


Fundament voor de toekomst

Wonen op niveauMet dank aan:

Gemeente Archief, ArnhemCentrale Bibliotheek, ArnhemKoninklijke Bibliotheek, Den Haagdhr. ir. W. H. Lavooij, s a b •, Arnhemdhr. J. Wessels, Dienst Stadsontwikkeling, Arnhemdhr. Rooding, afd. Ruimtelijke Ordening, Arnhemdhr. A.B.W. ten Barga, Mozaïk College, Arnhemdhr. P. R. Doekes, Copydhr. P. Westervoorde, Filmmuseumdhr. E. Kaptein, RVD Den HaagDe huidige bewoners van het pand

Literatuur:

Johannes van Biesen, Architect van de GemeenteArnhem, J. VredenbergArnhemse Monumentenreeks deel 6, 1999

Scholen, Honderdvijftig jaar scholenbouw in Arnhem,P. DijkermanArnhemse Monumentenreeks deel 3, 1997

Bouwkundig weekblad Architectura nr. 24, 1933

Arnhemsche Courant 1932Nieuwe Arnhemsche Courant 1932Volksblad voor Gelderland 1932

Verslag van de zittingen van den Gemeenteraad vanArnhem 1930 t/m 1936

Teksten:

ir. W. H. Lavooij, directeur,s a b • adviseurs voor ruimtelijke ordening BV

ir. C.M. Rouw BI BNA,Rouw & De Kock Architecten

ir. M. van der Plas, Commercieel Manager Zuid-Oost


Rouw & De Kock Architecten

ballast nedam - school 8

Documents