banka muhasebesİ hakkinda genel bİlgİler...gözetimi, muhasebe ve denetim standartları kurumunun...

İÇİNDE

KİLER

• Banka Muhasbesi ve Özelllikleri

• Bankalarda Muhasebe İş Akışı• Temel Muhasebe İlkeleri• Bankalarda Finansal Raporlama

• Finansal Raporların Sunumu ve Yayımlanması

HEDE

FLER

•Bu üniteyi çalıştıktan sonra;• Banka muhasebesi ve özellliklerini açıklayabilecek,

•Bankalarda muhasebe iş akışını açıklayabilecek,•Temel muhasebe ilkelerini sıralayabilecek,•Bankalarda finansal raporlama işlemlerini tanımlayabilecek,

•Finansal raporların sunumu ve yayımlanması konusunu anlatabileceksiniz.

ÜNİTE

2

BANKA MUHASEBESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

BANKA MUHASEBESİProf. Dr. Mustafa

UÇAR

Banka Muhasebesi Hakkında Genel Bilgiler

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞ

Bankalar, Bankacılık Kanunu’nun Muhasebe ve Raporlama Sistemi başlığı altındaki açıklamaya göre, Türkiye Bankalar Birliğinin ve Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun görüşü alınmak suretiyle Kurul (BDDK) tarafından uluslararası standartlar esas alınarak belirlenecek usul ve esaslara uygun olarak muhasebe sistemlerinde tekdüzeni uygulamak; tüm işlemlerini gerçek mahiyetlerine uygun surette muhasebeleştirmek; finansal raporlarını bilgi edinme ihtiyacını karşılayabilecek biçim ve içerikte, anlaşılır, güvenilir ve karşılaştırılabilir, denetime, analize ve yorumlamaya elverişli, zamanında ve doğru şekilde düzenlemek zorundadır. Bu bölümde; banka muhasebesi tanıtılacak ve banka muhasebesinde yapılmış işlemlerin yasal dayanakları hakkında bilgi verilmiştir.

BANKA MUHASEBESİ VE ÖZELLİKLERİ

Bankaların faaliyet konularını; ana hatlarıyla, mevduat toplamak, kredi vermek ve müşterilerine bankacılık hizmetleri sunmak şeklinde sıralandığında, banka muhasebesi de şu şekilde tanımlanabilir.

Banka muhasebesi; bankaların mevduat toplamak, kredi vermek ve bankacılık hizmetleri ve diğer faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan ve para ile ifade edilebilen durumları kaydeden, sınıflayan ve analiz eden teknikler bütünüdür.

Banka işlemleri para ve parayı temsil etiğinden dolayı diğer işletmeler muhasebesine göre daha açık ve kolay anlaşılır. Ancak; banka muhasebesinin de kapsamı ve detayı geniştir. Banka muhasebesini diğer ihtisas muhasebelerinden ayıran en önemli farkların başında çok sayıda ve değişik kayıtların olması, oldukça fazla nazım hesap kullanılması ve muhasebeleştirmenin işlem sırasında yapılması gelir.

Banka Muhasebesinin Fonksiyonları

Banka muhasebesi fonksiyonlarının tamamını sıralamak mümkün değildir. Bu nedenle önemli bazı fonksiyonlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

Bankanın müşteri, mudileri ve üçüncü kişilerle ilişkilerinden ortaya çıkan borç ve alacaklarının izlenmesi,

Bankaların diğer şahısların adına nezdinde bulundurduğu kıymetlerin izlemesi,

Bankaların faaliyet dönemleri sonunda kâr veya zararlarının tespiti,



Banka muhasebe siteminden istenilen

sonuçların alınabilmesi için; genel müdürlük ve

şube muhasebe birimleri oluşturulur.

Banka tarafından elde edilen ve devletin vergiye esas alacağı tutar olan vergi matrahının hesaplanması,

Bankaların vergi ve diğer mevzuatlar açısından yükümlülüklerini yerine getirmelerine yardım etmek ve ihtiyatlar, dağıtılacak kârın hesaplanması,

Bankaca yapılması gerekli olan planlar, bütçeler, randıman ve maliyet analizlerine esas olacak rakamların bulunması.

Banka muhasebesinin yukarıda sayılan görevleri başarılı bir şekilde yerine getirmesi ancak iyi bir örgüt yapısı, planlama ve uygun tekniklerin kullanılmasıyla mümkündür. Özellikler muhasebe bölümü içerisinde görevlerin, yetkilerin ve sorumlulukların iyi belirlenmesi gerekir.

Bankalarda Muhasebe Birimlerinin Görevleri

Bankalarda muhasebe birimlerini ikiye ayırıp incelemekte fayda vardır. Bunlar birbirlerine bilgi veren ancak aralarında bazı farklılıklar olan genel müdürlük ve şube muhasebe birimleridir.

Genel Müdürlük Muhasebe Biriminin Görevleri

Genel müdürlük bünyesinde bulunan bu birimin görevlerinin en önemlileri şunlardır;

Bankanın kuruluşunda. Bankalar Kanunu’nda belirlenen prosedüre göre ilgili kayıtları tutmak ve belgeleri hazırlamak,

Şube muhasebe birimlerinin kurulması ve faaliyetlerini sürdürmesine yardımcı olmak,

Bankayı ilgilendiren mevzuatta yapılan değişiklikleri izlemek, zamanında uygulamak ve bu konuda şubelere talimat vermek,

Bankanın yıllık bilançosunu çıkarıp, geçmiş yıl faaliyetleri ile yeni faaliyet dönemi sonuçlarını karşılaştırmak,

Bankalar Kanunu hükümlerine göre resmî makamlara verilecek üçer aylık hesap özetleri ile bilanço, kâr/zarar cetvellerini süreleri içerisinde bu makamlara göndermek,

Genel merkez ve şubeler açısından yıllık bilançonun hazırlanması için gerekli tedbirleri almak,



Genel merkezde tutulması gerekli kanuni defterleri tasdik ettirmek ve tutmak,

Kanuni takibe intikal eden hesaplara, ilgili kanunlar gereğince ayrılması gereken karşılıkları ayırmak ve şubelere bu konuda talimatlar vermek,

Bankaya ait gayrimenkulleri idare etmek, elden çıkarılması gerekenlerin satışlarına ait teklifleri ilgililere sunmak,

Bankanın, varsa, iştiraklerinden doğan kâr ve zararları takip edip gerekli tahsilatları yapmak,

Bilançonun tasdik ettirilmesi ve kârın dağıtılmasını sağlamak,

Tahakkuk edecek vergileri hesaplayıp, ödemek.

Şube Muhasebe Biriminin Görevleri

Şubeler bünyesinde yer alan muhasebe biriminin görevlerinden bazıları ise şunlardır;

Şube işlemlerine ait muhasebe defterlerini tasdik ettirmek ve tutmak,

Ay sonlarında bütün hesapların bakiyelerini çıkararak defter‐i kebir ile mutabakatı sağlamak, defter‐i kebir ve yevmiye defteri toplamlarının uygunluğunu kontrol etmek,

Şubenin haftalık, aylık, üçer aylık vaziyetlerini ve bilançosunu genel müdürlükçe tespit edilen esaslar dairesinde hazırlamak,

Muhabirlerle hesapların mutabakatını sağlamak,

Faiz dışı giderlere ait ödeme fişleri ile personel ücret ve benzeri bordroları tanzim etmek,

Şubece tahakkuk ettirilen bütün vergileri zamanında ve gerekli şekilde ödemek, bunlara ait ispat edici belgeleri saklamak,

Şubenin ticaret odasına ait aidatlarıyla belediyelere ödeyecekleri vergi vs.’yi zamanında ödemek ve ispat edici belgeleri alıp, saklamak,



Bankalarda bilgi teknolojilerinin kullanılmasına

geçilmeden önce kalamazolar, kartlar, primanotalar, günlük hareket cetvelleri, imza kartonları gibi kayıt

elemanları kullanılırdı.

Şubede kullanılan ve muhasebe kayıtlarının yapılmasında esas alınan kasa tahsil, tediye ve mahsup fişleri ile gelen dekontların dosyalanarak saklanmasını sağlamak.

Kırtasiye ve basılı evrak stokunun şubenin iş hacmine uygun olarak kullanımını belirleyip kaydını yaparak, ay sonlarında gider hesaplarına aktarmak,

Gerek grup nakilleri, gerekse şubeye ait menkullerin sigortalarının yaptırılmasını ve yenilenmesini sağlamak,

Genel müdürlük, genel müdürlük muhasebe birimi ve şube müdürlüğü tarafından verilen muhasebe ile ilgili diğer işleri yapmak.

BANKALARDA MUHASEBE İŞ AKIŞI

Bankalarda çağımızın en önemli araçlarından olan bilgisayarların devreye girmesiyle muhasebe biriminde yapılan işlerin sayısı oldukça azalmıştır. Eskiden elle yapılan işler artık bilgisayar ortamında paket programlar yardımıyla kolaylıkla çözümlenmektedir. Bilgisayarın bankalarda muhasebe iş akış sürecinin önemli bir aktörü olması sebebiyle bu süreçte eskiden var olan ancak şu anda kullanılmayan çeşitli kayıt elemanları vardır. Bankalarda bilgi teknolojilerinin kullanılmasına geçilmeden önce kontrolü sağlamak ve hataları önlemek kullanılan kayıt elemanları şu şekilde sıralanabilir:

Kalamazolar Kartlar Primanotalar Günlük Hareket Cetvelleri İmza Kartonları Yukarıda sayılan evraklar artık kullanılmasa da bilgi teknolojilerinden önce

ve hâlihazırda kullanılmaya devam eden kayıt elemanları da vardır. Bu kayıt elemanları da aşağıda açıklanmıştır:

Yevmiye Defteri: Kayda geçirilmesi gereken tüm kasa ve mahsup işlemlerinin tarih sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak kaydı için kullanılır (TTK m. 70, VUK m. 193). Bankalarda yevmiye defteri aynı hesaplara borç ve alacak yazılacak işlemlerin birleştirilerek kaydedildiği defterdir. Yevmiye defterinin sayfaları birbirini takip eden sıra numarası taşır ve noter tarafından tasdik edildikten sonra kullanılabilir. Yevmiye defterine kayıt artık otomatik ortamlarda gerçekleştirilmektedir.



Defteri Kebir (Büyük Defter): Yevmiye defterine kaydedilmiş bulunan işlemleri düzenli bir şekilde buradan alarak usulüne göre hesaplara dağıtan ve sınıflandırılmış olarak bu hesaplarda toplayan bir defterdir (VUK m. 184). Defteri kebir kayıtları da tıpkı yevmiye defteri kayıtları gibi günümüzde bilgisayar ortamında gerçekleştirilmektedir. Ay sonu itibariyle işlemler sonuçlandıktan sonra, önceden notere tasdik ettirilmiş müteselsil sıra izleyen bilgisayar çıktısı alınacak kâğıtlarda dökümü izlenmektedir.

Envanter Defteri: Envanter defterine işe başlama tarihinde ve takip eden hesap dönemlerinin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydedilir (VUK m. 220). Bankalarda ise, yıl sonu mizanında işleyen bütün hesapların (nazım hesaplar dahil) isimleri ve bakiyeleri yazılır. Toplamın mizandaki bakiyeler genel toplamına eşitliği sağlanmalıdır.

Damga Vergisi Defteri: Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257’nci ve Damga Vergisi Kanunu‘nun 29’uncu maddelerinin Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye dayanılarak, düzenledikleri kâğıtlara ait damga vergisini makbuz karşılığı ve istihkaktan kesinti şekliyle ödeyen mükelleflerin, bu ödemelerini kaydetmek için “damga vergisi defteri” tutmaları zorunlu hâle getirilmiştir.

Günlük Kasa Defteri: Kasa ile ilgili muamelelerin günü gününe yazıldığı defter olup sol tarafına, bir önceki günden devralınan kasa mevcudu, o gün içinde tahsil edilen paralar; diğer tarafına da o gün içinde yapılan ödemeler ve bir sonraki güne devredilen kasa mevcudu kaydedilir (VUK m. 220).

Ortaklar Pay Defteri: Ortakların ad ve soyadları, pay miktarları vuku bulan ödemeler, payların devir ve intikali ve bu hususlarla ilgili diğer değişikliklerin izlendiği ortakların payları hakkında bilgi veren bir defterdir.

Karar Defteri: 5411 sayılı Bankalar Kanunu’nun 28. Maddesine göre; Bankaların yönetim kurulu ve kredi komiteleri ile yabancı bankaların müdürler kurullarının kararları, aralarında açıklık bırakılmamak ve satır aralarında çıkıntı olmamak şartıyla, tarih ve numara sırasıyla Türk Ticaret Kanunu'nun defterlerle ilgili hükümleri gereğince onaylanmış müteselsil sayfa numaralı ayrı birer deftere metnin doğruluğundan hiçbir şüpheyi davet etmeyecek şekilde günü gününe kaydedilir ve her üye tarafından en geç bir ay içerisinde imza olunur.

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Defteri: Vergi Usul Kanunu’nun 204. maddesi gereğince Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi mevzuatına giren işlemlerin ayrıntılı olarak gösterildiği defterdir.



Fişler esas itibariyle; kasa tahsil fişi, kasa tediye fişi ve mahsup fişi olmak üzere üç

grupta toplanmaktadır.

Menkuller ve Gayrimenkuller Amortisman Defteri: Şubelere kayıtlı amortismana tabi kıymetlerin ve bunlara ait amortismanların izlendiği defterdir. Her türlü demirbaş ve gayrimenkul bu deftere kaydedilir.

Fişler: Yapılan işlemlerin yürütülmesi ve muhasebeleştirilmesi için kullanılan belgelerdir. Fişlerin şekilleri ve özellikleri bankadan bankaya değişmekle ve çok çeşitli olmakla beraber, esas olarak bütün fişleri üç grupta ele almak mümkündür;

Kasa tahsil fişi: Paranın vezne taralından tahsil edilmesi ve ilgili hesaplara yazılması için kesilip, yetkililer tarafından imzalandıktan sonra vezneye gönderilen fiştir. Kasa tahsil fişinin borçlu hesabı kasaya para girişi olduğundan dolayı daima kasa hesabıdır.

Kasa tediye fişi: Paranın vezne tarafından ödenmesi ve ilgili hesaplara kaydedilmesi için kesilip yetkililer tarafından imzalandıktan sonra vezneye gönderilen fiştir. Kasa tediye fişinin alacaklı hesabı daima kasa hesabıdır.

Mahsup fişi: Kasayı ilgilendirmeyen herhangi bir işlemin yürütülmesi ve muhasebeleştirilmesi için düzenlenen fişlerdir. Mahsup fişi düzenlendiğinde, yapılan işlemle ilgili olarak bazı hesap ya da hesaplar borçlandırılırken, bazı hesap veya hesaplar da alacaklandırılır. Mahsup fişleriyle hesaplar arasında yapılan aktarmalar muhasebeleştirilir.

Bankalarda teknolojik gelişmeler çerçevesinde eskiden olmayan fakat günümüzde kullanılmaya başlayan çeşitli uygulamalarda mevcuttur. Bunlar:

Otomatik Vezne Makinesi (Automated Teller Machine –ATM): Personel ve banka şubesi gerektirmeyen, banka müşterilerinin finansal işlemlerini yapabilmelerini sağlayan ve bu işlemleri ilgili finansal kuruma ileten elektronik cihazdır.

İnternet Bankacılığı: Banka müşterilerinin finansal işlemlerini internet üzerinden güvenilir şekilde yapabilmelerini sağlayan sanal banka şubesidir.

Telefon Bankacılığı: Banka müşterilerinin işlemlerini telefon üzerinden gerçekleştirmelerini sağlayan bir bankacılık uygulamasıdır.

İnsansız Bankacılık (Video Teller Machine – VTM): Çağrı merkezindeki müşteri temsilcisine canlı olarak bağlandığı görüntülü bankacılık sistemidir. Dünyada ilk kez kullanılan sistem, memursuz bankacılık sistemi olarak nitelendirilmektedir. Müşterinin parmak iziyle çalışan sistem sayesinde tüm bankacılık işlemleri, çağrı merkezindeki müşteri temsilcisiyle video konferans yöntemiyle gerçekleştirilmektedir.



Kredi Kartı: Banka ile kendisine kart verilen kişi arasında yapılmış bir sözleşme gereğince, kişinin, bankanın belirli koşullarla sağladığı kredi olanağını kullanmasını sağlayan araçtır. Başka bir tanımla, bankalar ve çıkartmaya yetkili kuruluşların müşterilerine belirli limitler dâhilinde açtıkları kredilerle, nakit kullanmaksızın mal ve hizmet alımı, nakit kredi çekme imkânı sağlamak için verdikleri ödeme aracıdır.

Televizyon Bankacılığı: Müşteri uydu ve kablolu TV aracılığı ile müşteri numarasını ve şifresini kullanarak televizyonundan kredi kartı, fatura ödemesi yapabilir, para transferleri gerçekleştirebilir ya da bankasının kampanyaları ile ilgili bilgi alabilir. Bu sistemin avantajı bir bilgisayara bağlı kalmayı önlemesidir.

TEMEL MUHASEBE İLKELERİ

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 37. maddesi uyarınca; bankalar, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun ve kuruluş birliklerinin görüşü alınmak suretiyle Kurulca belirlenecek usul ve esaslara uygun olarak muhasebe sistemlerinde tek düzeni uygulamak; Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca yayımlanan muhasebe ve finansal raporlama standartlarına uygun olarak tüm işlemlerini gerçek mahiyetlerine uygun surette muhasebeleştirmek ve finansal raporlarını bilgi edinme ihtiyacını karşılayabilecek biçim ve içerikte, anlaşılır, güvenilir ve karşılaştırılabilir, denetime, analize ve yorumlamaya elverişli, zamanında ve doğru şekilde düzenlemek zorundadır.

Bankacılık Kanunu’nun yanı sıra, BDDKda bankalarda uygulanacak muhasebe sistemine yönelik, “Muhasebe Uygulama Yönetmeliği” yayımlamıştır. Bu yönetmeliğin amacı aşağıdaki başlıklar altında ele alınmaktadır.

Bankaların hesap ve kayıt düzeninde şeffaflık ve tek düzeninin sağlanması, İşlemlerinin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, Faaliyetlerinin gerçek mahiyetlerine uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir

biçimde muhasebeleştirilmesi, Konsolide ve konsolide olmayan bazda mali durumları, mali performansları

ile yönetimin etkinliği hakkında bilgileri içeren mali tabloların zamanında ve doğru bir şekilde hazırlanması, raporlanması ve yayımlanmasına ilişkin esas, usul ve ilkelerin belirlenmesidir.

Bu yönetmelikte, temel muhasebe ilkeleri, mali tablolara ilişkin temel ilkeler ve standart mali tablolar ve raporlar belirlenmiştir. Muhasebe ilkeleri, muhasebe temel kavramlarının muhasebe işlemleri ile mali tablolarda kullanılmasını sağlamak amacıyla uygulanacak esasları ifade eder. Belirli bir işlem için birden fazla seçenek



Süreklilik, dönemsellik ve tutarlılık ilkelerinden

herhangi birinin geçerliliğinin ortadan kalkması durumunda,

mali tabloların açıklamaları ve

dipnotlarında bu husus belirtilir.

bulunması durumunda, ilkelerden uygun olanı seçilir ve tutarlı olarak kullanılır. BDDK’nın yayınladığı yönetmelikte banka muhasebesinin temel ilkeleri aşağıdaki ilkelerden oluşmaktadır:

Süreklilik, Dönemsellik ilkesi ve tahakkuk esası, Tutarlılık, Sosyal sorumluluk, Kişilik, Parayla ölçme, Maliyet esası, Tarafsız ve güvenilir belge, İhtiyatlılık, Özün önceliği.

Bu ilkelerden süreklilik, dönemsellik ve tutarlılık ilkeleri, aynı zamanda muhasebenin temel varsayımları olarak kabul edilmektedir. Bu varsayımlardan herhangi birinin geçerliliğinin ortadan kalkması durumunda, mali tabloların açıklamaları ve dipnotlarında bu husus belirtilir.

Süreklilik: Banka faaliyetlerinin herhangi bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürüleceği ve faaliyetlerin sona erdirilmesi veya ölçeğin sınırlandırılması eğilimi ya da gereksiniminin bulunmadığı ifade eder.

Dönemsellik İlkesi ve Tahakkuk Esası: Banka faaliyetlerinin süreklilik ilkesi doğrultusunda sınırsız kabul edilen faaliyet ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasının gerekliliğini ifade eder.

Tahakkuk esasına göre, işlemler ve iktisadi olaylar gerçekleştiklerinde tahsilat veya ödeme yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın bunlardan doğan hak veya yükümlülüğe taraf olunmasıyla birlikte, muhasebe kayıtlarına alınır ve ilgili oldukları dönemin mali tablolarına yansıtılır.

Tutarlılık: Muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, mali durumun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilirliğinin sağlanması bakımından, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade etmektedir.

Sosyal Sorumluluk: Muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ile sunulmasında, kamuyu aydınlatma anlamında tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve muhasebenin işlevini yerine getirmesi



konusunda yöneticilerin görevlerini dürüst, adil ve tarafsız olarak yapmaları gereğini ifade eder.

Kişilik: Bankanın ortaklarından, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini ifade eder.

Parayla Ölçme: Parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir para ölçüsü ile yansıtılması gerektiğini ifade eder. Muhasebe işlemleri, yabancı para işlemleri dışında ulusal para birimine göre kaydedilmelidir. Yabancı para işlemleri ilgili para birimi üzerinden kayıtlara geçirilmekle birlikte, raporlama dönemleri itibariyle ulusal para birimi üzerinden karşılığı dikkate alınarak değerlemeye tabi tutulmaktadır.

Maliyet Esası: Bankanın sahip olduğu nakit ve alacaklar dışındaki bir varlığı, bir bedel karşılığında elde edildiğinde, bu varlığın kayıtlara maliyet değeri üzerinden kaydedilmesi gereğini ifade eder.

Tarafsızlık ve Güvenilir Belge: Muhasebe kayıtlarının, gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş güvenilir belgelere dayandırılmasını ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde yansız ve önyargısız davranılmasını ifade eder.

İhtiyatlılık: Karar alma ve uygulamada, belirsizlik ortamında öngörüde bulunmak için gereken düzeyde temkinli ve tedbirli olmayı ifade eder. Buna göre, muhtemel giderler, zararlar ve borçlar için gerekli karşılık ayrılırken, muhtemel gelir ve kârlar için herhangi bir muhasebe kaydı yapılmaz.

Özün Önceliği: İşlemlerin ve iktisadi olayların muhasebeleştirilmesi ile buna ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında, yalnızca hukuki biçimi değil, öncelikle ekonomik değer anlamında gerçek içeriğin esas alınması gereğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri uyumlu olmakla birlikte, bunlar arasında farklılık bulunması durumunda, özün biçime önceliği esastır.

BANKALARDA FİNANSAL RAPORLAMA

Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelik madde 10’da belirtilen biçim ve içerikte hazırlanan yılsonuna ilişkin finansal tablolar, bağımsız denetim raporu ve bunların ekinde yer alacak Kurulca açıklanması gerekli görülen ilave bilgiler yıl sonu finansal raporunu; kâr dağıtım tablosu hariç olmak üzere ilgili ara döneme ilişkin finansal tablolar, bağımsız denetim raporu ve bunların ekinde yer alacak banka yönetim



kurulu başkanı ve genel müdürünün ara dönem faaliyetlerine ilişkin değerlendirmelerini içerecek ara dönem faaliyet raporu ile Kurulca açıklanması gerekli görülen ilave bilgiler ara dönem finansal raporunu oluşturur.

Mali Tablolara İlişkin Temel İlkeler

Mali tablolar, işlemler ve ekonomik olayların gerçek içeriği ile bankanın mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını, finansal bilgi edinme ihtiyacını karşılayabilecek bir şekilde, doğru, tarafsız ve tam olarak açıklamalıdır. Mali tablolar, tasarruf sahiplerinin, ortakların, yatırımcıların, yönetimin, denetim ve gözetim birimlerinin, müşterilerin, kredi verenlerin, kamuoyunun ve diğer ilgililerin karar almalarında kullanacakları, geçmiş olay ve işlemlerin mali etkilerini gösteren bilgileri içerecek şekilde düzenlenmelidir.

Bankalarda mali tablolar hazırlanırken belli bir bütünlüğü sağlamak için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından yayımlanan Muhasebe Uygulama Yönetmeliği’nde mali tablo ilkeleri sayılmıştır. Tüm bankalar mali tablolarını hazırlarken bu ilkelere uygun hareket edeceklerdir. Finansal tablolar analize uygun, ihtiyacı karşılayacak seviyede olmalıdır. Kullanıcılar istedikleri bilgileri tarafsız ve güvenilir bir şekilde ulaşabilmelidir. Dönem içinde olan olayların ve dönem sonundaki yansımaların belli olması, bulunan ekonomik konjonktürün etkileri ve önceki dönemlerle ilişkisinin belirlenmesi açısından karşılaştırılabilir olması gerekir.

Mali tablo temel ilkeleri ile muhasebe ilkleri ve değerleme kuralları ihmal edilerek hazırlanan veya kayıt ve değerleme yöntemlerinde yapılan hatalar nedeniyle gerçeği yansıtmadığı saptanan mali tablolar ile bu mali tablolara ve ilgili hesaplara dayanılarak yapılan raporlamalar, banka tarafından zaman geçirmeksizin gerçeği yansıtacak şekilde yeniden düzenlenir ve raporlanır, kamuya açıklananlar üzerlerine düzeltme kaydı konularak yeniden yayımlanır.

Mali tablolara ilişkin temel ilkeler şu şekilde sıralanmaktadır:

Anlaşılabilirlik, İhtiyaca uygunluk ve önemlilik, Güvenilirlik, Karşılaştırılabilirlik

Anlaşılabilirlik: Mali tablolarda sunulan bilgilerin, açık, anlaşılır ve tam olması ve gerekli bilgilerin dipnot ve eklerde belirtilmesini ifade eder. Mali tabloların hazırlanmasında, ilgililerin belirli düzeyde bankacılık ve ekonomi bilgisine ve açıklanan bilgileri analiz edebilme kabiliyetine sahip oldukları kabul edilir. Ancak,



Bilanço ve gelir tablosu, dipnot, açıklama ve

ekleri işe birlikte temel mali tabloları oluşturur.

karmaşıklığı nedeniyle kullanıcılar tarafından anlaşılmasının zorluğu gerekçe gösterilerek belirli bilgilerin mali tablolara yansıtılmasından ve açıklanmasından kaçınılamaz.

İhtiyaca Uygunluk ve Önemlilik: Mali tablolarda sunulan bilgilerin, ilgililerin karar almakta kullanabilecekleri nitelikte ve kullanım amacına uygun olmasını ifade eder. Bilginin ihtiyaca uygunluğu, geçmiş, şimdiki ve gelecekteki olayların değerlendirilmesine, geçmiş değerlendirmelerin doğrulanma ya da düzeltilmelerine olanak sağlayarak, kullanıcıların ekonomik kararlarını etkileyecek nitelikte olması anlamındadır.

Güvenilirlik: Mali tablolarda yer alan bilgilerin güvenilir olmasını ifade eder. İşlem ve olayları doğru olarak gösteren, kanıtlanabilir olan, tarafsızlık gözetilerek sunulan ve tam açıklanan bilgilerin güvenilir olduğu kabul edilir.

Karşılaştırılabilirlik: Mali durum ve faaliyet değerlendirmesine olanak tanıması bakımından, bir bankanın farklı dönemlere ait mali tabloların birbirleriyle karşılaştırılabilir olmasını ifade eder. Mali durum ve faaliyetlerin zaman içindeki değişiminin görülebilmesi amacıyla mali tabloların önceki dönemlere ilişkin bilgileri içermesi ve seçilen muhasebe politikalarının tutarlılık kavramına uygun bir şekilde, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereklidir.

Mali Tablolar ve Raporlar

Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesine göre; bankların düzenleyeceği temel finansal tablolar;

Bilanço (Bilanço dışı hesaplarla birlikte) Gelir Tablosu Öz Kaynak Değişim Tablosu Nakit Akım Tablosu Kâr Dağıtım Tablosundan oluşur.

Bununla birlikte, bilanço ve gelir tablosu, dipnot, açıklama ve ekleri işe birlikte temel mali tabloları oluşturur.

Bilanço: Bankanın belirli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlıklarını borçlarını ve öz kaynaklarını, aktif ve pasif hesaplar şeklinde gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösteren tablodur. Bilançonun aktif bölümü paraya dönüşüm çabukluğuna, pasif bölümü ise ödeme çabukluğuna göre düzenlenir.



Bilanço net değer esasına göre düzenlenir. Bu nedenle, bankanın aktif ve pasif yapısını düzenleyici nitelikteki hesaplar ilgili bulundukları kalemlerin altında birer indirim kalemi olarak gösterilir. Bilançonun aktif ve pasif yapısını yansıtan hesaplar kendi aralarında mahsup edilemez. Borç bakiyesi veren hesapların bilançonun aktif bölümünde, alacak kalanı veren hesapların pasif bölümünde yer alması sağlanır. Bilançonu yapısına ait diğer bilgiler 14. Bölümde detaylandırılmıştır.

Gelir Tablosu: Bankanın belirli bir hesap döneminde elde ettiği tüm hasılat ve gelirler ile katlandığı tüm maliyet ve giderleri sınıflandırılmış olarak gösteren ve dönem faaliyet sonuçlarını kâr veya zarar olarak özetleyen mali tablodur. Bütün gelir ve giderler, tahakkuk tarihleri itibariyle kayda alınır ve tahakkuk ettikleri hesap dönemine ait gelir tablosunda gösterilir. Gelir tablosunun yapısına ait diğer bilgiler 14. Bölümde detaylandırılmıştır.

Nakit Akım Tablosu: Belirli bir muhasebe döneminde bankanın nakit ve nakit benzeri varlıklarında meydana gelen değişiklikleri ifade eden nakit akışlarını, kaynakları ve kullanım yerleri bakımında bankacılık faaliyetleri, yatırım faaliyetleri ve finansman faaliyetleri itibariyle sınıflandırarak gösteren tablodur.

Kâr Dağıtım Tablosu: Bankaların bir faaliyet döneminde elde ettiği brüt kârın vergi ve benzeri yasal yükümlülükler düşüldükten sonra ne şekilde dağıtılacağını gösteren tablodur.

Öz Kaynak Değişim Tablosu: Ana ve katkı sermaye kalemlerinin her birinin dönem başı bakiyesini, dönem içinde söz konusu kalemlerde meydana gelen artışları veya azalışları ve dönem sonu kalanını ayrı ayrı gösterecek biçimde düzenlenir.

FİNANSAL RAPORLARIN SUNUMU VE YAYIMLANMASI

Bankalar, yılsonu konsolide ve konsolide olmayan finansal raporları Türk Ticaret Kanununda yer alan hükümlere göre teşkil olunan denetçiler tarafından hazırlanan raporu ilgili oldukları yılı takip eden Nisan ayı sonuna kadar Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.

Türkiye’de şube açmak suretiyle faaliyette bulunan bankalar, Türkiye’deki yönetim merkezleri tarafından düzenlenen ve müdürler kurulu tarafından imzalanan Türkiye’deki faaliyetlerine ait yılsonu bilânçoları ile gelir tablolarını, bunların açıklama ve dipnotlarını, merkezlerinin bilanço ve gelir tablolarını Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.



Bankalar, yılsonu finansal raporlarını

kamuya açıklandıktan sonra kendi internet

sayfalarında yayımlamak ve en az

beş yıl süreyle kullanıcıların

ulaşımına açık tutmak zorundadır.

Bankalar Mart, Haziran ve Eylül ayları sonu itibarıyla düzenleyecekleri konsolide olmayan ara dönem finansal raporlarını kırk beş gün içinde, konsolide olanları ise yetmiş beş gün içinde Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.

Bankalar, her ay sonu itibarıyla düzenleyecekleri bilanço ve gelir tablolarının birer örneğini ve Kurum tarafından istenen diğer ilave bilgi ve açıklamaları dönemi izleyen otuz gün içinde Kuruma tevdi etmek zorundadır.

Bankalar yıl sonu konsolide ve konsolide olmayan finansal raporları ve Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan hükümlere göre teşkil olunan denetçiler tarafından hazırlanan raporları ilgili oldukları yılı takip eden Nisan ayı sonuna kadar Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan eder.

Ticaret Sicili Gazetesi’nde yapılan ilanı müteakip, yayımlanmak üzere yedi gün içinde dipnotsuz olarak yılsonu malî tabloları, bağımsız denetçi raporu ve Türk Ticaret Kanunu’nu uyarınca teşkil olunan denetçiler tarafından hazırlanan rapor Resmî Gazete’ye gönderilir. Resmî Gazete’de söz konusu yayımın yapıldığı Ticaret Sicili Gazetesi’nin tarih ve sayısına, yayımlanan bilgilerin internet sayfası belirtilmek suretiyle kuruluş birlikleri ile ilgili bankanın internet sayfasından ulaşılabileceğine ilişkin ibareye kolaylıkla okunabilecek şekilde yer verilir. Bankalar, ilanın yapıldığı Resmî Gazete’nin tarih ve sayısı ile ilan edilen bilgilerin Kuruma gönderilen bilgilerle aynı olduğuna ilişkin beyanlarını Resmî Gazete’deki ilanı müteakip yedi gün içinde Kuruma bildirir.

Bankalar, yılsonu finansal raporlarını Resmi Gazete’de yayımlandığı tarih itibariyle, ara dönem finansal raporlarını ise kuruluş birlikleri tarafından kamuya açıklandıktan sonra kendi internet sayfalarında yayımlamak ve en az beş yıl süreyle kullanıcıların ulaşımına açık tutmak zorundadır.

Kamuya açıklanacak finansal raporların yetkili mercilere gönderilmesine ve ilan edilmesine ilişkin olarak arızî hâllerde bankalara ek süre vermeye Kurum yetkilidir. Bankalar, usul ve esasları Kurumca belirlenecek finansal tablo, rapor ve cetvelleri ihtiva eden gözetim raporlarını Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde ve sürelerde Kuruma tevdi etmek zorundadır.

Banka yönetim kurulu başkanı ve genel müdürünün ara dönem faaliyetlerineilişkin değerlendirmelerini içerecek ara dönem faaliyet raporlarında, bankanın ve konsolide ettiği ortaklıkların ilgili ara dönem itibarıyla finansal durumu ve performansı, bunları etkileyen önemli olaylar ve işlemler, ilgili ara dönem sonrasına ilişkin beklentiler hakkında değerlendirmeler verilir ve 1/11/2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Bankalarca Yıllık Faaliyet Raporunun



Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca hazırlanan yıllık faaliyet raporunda yer alan finansal tablolardaki rakamsal bilgileri içeren açıklamaların dışındaki bilgiler ile ilgili değişiklikler ve varsa bunların banka ve konsolide ettiği ortaklıkların ilgili ara dönemdeki finansal durumuna etkileri de açıklanır. Yıllık faaliyet raporunda yer alan bahse konu kapsamdaki açıklamalarda önemli değişiklik olmaması halinde bu durum belirtilir.

Uygunsuzluğun Cezai Yaptırımı

5411 sayılı Bankacılık Kanunu, gerçeğe aykırı beyanda bulunmak, işlemlerin kayıt dışı bırakılması ve gerçeğe aykırı muhasebeleştirme konularını suç olarak kabul etmiş ve cezalarını belirterek bankacılık düzenini korumayı amaçlamıştır. Bu suçları işleyenlere Bankacılık Kanunu kapsamında adli para cezasıyla birlikte Türk Ceza Kanunu kapsamında hapis cezası yaptırım olarak belirlenmiştir. Bankacılık Kanunu’na muhalefet iki başlık altında incelenebilir.

Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunmak: Kanun kapsamındaki kuruluşların, kanunda gösterilen merciler (BDDK, TMSF) ile denetim görevlilerine ve mahkemelere verdikleri veya yayımladıkları belgelerdeki gerçeğe aykırı beyanlardan dolayı bunları ve bunların düzenlenmesine esas teşkil eden her türlü belgeleri imza edenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve bin beş yüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılır.

İşlemlerin Kayıt Dışı Bırakılması ve Gerçeğe Aykırı Muhasebeleştirme: Kanun kapsamındaki kuruluşların işlemlerinin kayıt dışı bırakılmasından, gerçek mahiyetlerine uygun düşmeyen bir şekilde muhasebeleştirilmesinden, kanuni ve yardımcı defter ve kayıtları, şubeleri, yurt içi ve yurt dışındaki muhabirleri ile hesap mutabakatı sağlanmadan yıl sonu bilançolarını kapatmalarından dolayı, bunları ve bunların düzenlenmesine esas olan her türlü belgeleri imza edenler bir yıldan üç yıla kadar hapis ve bin beş yüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılır. Gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğini bildiği hâlde bu belgeleri onaylayan bağımsız denetim kuruluşu görevlileri de aynı şekilde cezalandırılır.



Örnek

•Bankalardaki işlemler, kendine has bazı özellikler taşıdığındanmuhasebe uygulamalarını etkilemektedir. Örneğin, kurumsalolarak tek bir birim olmalarına rağmen her şube kendi muhasebekayıtlarını diğerlerinden bağımsız olarak tutmaktadır. Şubelerdekiişlemler genel müdürlük tarafından konsolide edilir.

Bireysel Etkinlik •Bankaların internet sitelerine girerek kamuya açıkladıkları bilanço ve

gelir tablolarını inceleyebilirsiniz.

Tartışma •Bankaların yürüttüğü her işlemin her aşamada kanun ve yönetmeliklerle

düzenlenmiş olmasının avantaj ve dezavantajlarını tartışınız.•Geçmişten günümüze bankacılık işlemlerinde değişen durumları tartışınız.



Özet

•Banka Muhasebesi; bankaların mevduat toplamak, kredi vermek ve bankacılık hizmetleri ve diğer faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan ve para ile ifade edilebilen durumları kaydeden, sınıflayan ve analiz eden teknikler bütünüdür.•Bankalarda muhasebe kayıtları genel müdürlük birimlerinde ve şubelerde yapılmaktadır. Şubelerin gönderdikleri bilgiler ve muhasebe sonuçları genel müdürlük tarafından birleştirilerek genel hesap durumu ortaya konur. Bu işlem belirli periyodik aralıklarla (aylık, üç aylık gibi) yapılır. Düzenlenen bu raporlar önceki dönemlere ilişkin verilerle ve tahminlerle (bütçelerle) karşılaştırılır ve bankanın verimli ve etkin çalışıp çalışmadığını kontrol edilir. Sonuçlar analiz edilerek banka üst yönetimine sunulur.•Bankalar bir faaliyet dönemine ilişkin işlemlerini gerçekleştirirken kanunların, yönetmelikletin belirlemiş olduğu ölçülere uymak zorundadır. Gerek işlemlerin kaydedildiği defterlerde gerekse faaliyet dönemi sonunda hazırlanacak mali tablolarda uygunsuz hiç bir kayıt ve açıklama olmamalıdır.



Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli

olarak cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Bankaların mevduat toplamak, kredi vermek ve bankacılık hizmetleri ve diğer faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan ve para ile ifade edilebilen durumları kaydeden, sınıflayan ve analiz eden teknikler bütününe ne ad verilir?

a) Bankacılık İşlemleri b) Banka Muhasebesi c) Banka Fonksiyonları d) Banka Muhasebe Birimi e) Banka Finansal Tabloları

2. Aşağıdakilerden hangisi genel müdürlük muhasebe biriminin görevleri içerisinde yer almaz?

a) Bankayı ilgilendiren mevzuatta yapılan değişiklikleri izlemek, zamanında uygulamak ve bu konuda şubelere talimat vermek b) Genel merkez ve şubeler açısından yıllık bilançonun hazırlanması için gerekli tedbirleri almak c) Bankanın, varsa, iştiraklerinden doğan kâr ve zararları takip edip gerekli tahsilatları yapmak d) Muhabirlerle hesapların mutabakatını sağlamak e) Bilançonun tasdik ettirilmesi ve kârın dağıtılmasını sağlamak

3. Aşağıdakilerden hangisi bankalarda bilgi teknolojilerinin kullanılmasına geçilmeden önce kontrolü sağlamak ve hataları önlemek kullanılan kayıt elemanlarından değildir?

a) Kalamazolar b) Kartlar c) Günlük Hareket Cetvelleri d) İmza Kartonları e) Günlük Kasa Defteri

4. Aşağıdakilerden hangisi personel ve banka şubesi gerektirmeyen, banka müşterilerinin finansal işlemlerini yapabilmelerini sağlayan ve bu işlemleri ilgili finansal kuruma ileten elektronik cihaza verilen isimdir?

a) Otomatik vezne makinesi b) İnternet bankacılığı c) Telefon bankacılığı d) İnsansız bankacılık e) Televizyon bankacılığı

5. Aşağıdakilerden hangisi temel muhasebe ilkelerinden değildir?



a) Süreklilik b) Tutarlılık c) İtibarlılık d) Kişilik e) Özün önceliği

6. Aşağıdakilerden hangisi “karar alma ve uygulamada, belirsizlik ortamında öngörüde bulunmak için gereken düzeyde temkinli ve tedbirli olma”yı ifade eden temel muhasebe ilkesidir?

a) Sosyal sorumluluk b) Tarafsızlık ve güvenilir belge c) Maliyet esası d) İhtiyatlılık e) Dönemsellik

7. Aşağıdakilerden hangisi mali tablolara ilişkin temel ilkelerden değildir?

a) Anlaşılabilirlik b) Dönemsellik c) İhtiyaca uygunluk ve önemlilik d) Güvenilirlik e) Karşılaştırılabilirlik

8. Bankanın belirli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlıklarını borçlarını ve öz kaynaklarını, aktif ve pasif hesaplar şeklinde gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösteren tabloya ne ad verilir?

a) Bilanço b) Gelir Tablosu c) Nakit Akım Tablosu d) Öz kaynak değişim tablosu e) Kâr dağıtım tablosu

9. Bankalar Mart, Haziran ve Eylül ayları sonu itibarıyla düzenleyecekleri konsolide olmayan ara dönem finansal raporlarını kaç gün içinde Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır?

a) 15 gün b) 30 gün c) 45 gün d) 65 gün e) 75 gün



10. Gerçeğe aykırı beyanda bulunmanın kanuni yaptırımı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kınama b) Uyarı c) Bankacılık işlemlerinden men etme d) Bir aydan 3 aya kadar hapis cezası e) Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası

Cevap Anahtarı 1.B, 2.D, 3.E, 4.A, 5.C, 6.D, 7.B, 8.A, 9.C, 10.E



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu. (2005) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu: Bankalarca Kamuya Açıklanacak

Finansal Tablolar ile Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar Hakkında Tebliğ. (2007)

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu: Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. (2006)

Kaya F.(2009), Türkiye’de Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul, Graphis Matbaa San. ve Tic. Ltd Şirketi

Uçar, M., (1999), Banka Muhasebesi, İstanbul: Beta Yayınları Battal A. (2006), Bankacılık Kanunu Şerhi, Anakara, 1. Baskı. (5411 Sayılı Kanun ve

Açıklaması), Seçkin Yayıncılık. Sevilengül O. (2001), Banka Muhasebesi, Ankara, 3.Baskı, Gazi Kitabevi ve Başak

Ofset.

banka muhasebesİ hakkinda genel bİlgİler...gözetimi, muhasebe ve denetim standartları kurumunun...

Documents