banking sector ese kolegji universum

SEKTORI BANKAR: NDIHMESË APO BARRIERË

Nje

rëzit n

ë o

rganiz

ata

ESE

Prishtinë 2012

Prof Dr. Fisnik BYTYQI

Asistent: Rinor QEHAJA

Punuar nga: Natyrë SALIHU

Sektori Bankar:Ndihmesë apo Barrierë

Përmbledhje ....................................................................................................... 1

Hyrje ...................................................................................................................... 2

1.Ndikimi i sistemit bankar në Organizata ............................................... 3

1.1Struktura dhe ndikimi i bankave në treg ................................... 4

1.2Ndikimi I sistemit bankare në Familje dhe Biznese ............... 5

2.Kreditë dhe shpërndarja e tyre ...................................................................... 6

2.1Aktiviteti i kredive dhe ndikimi i saj ................................................... 7

2.2Kreditë dhe rritja e tyre në vite ............................................................. 8

3.Anketat dhe Analiza nga intervistat .......................................................... 9

3.1Përshtypja e personave fizik nga anketat ............................ 10

3.2 Përshtypja e personave Juridik nga anketat ............................. 11

Rekomandimet ........................................................................................................ 12

Referencat .................................................................................................................. 13

Përmbledhje Ky raport ofron një analizë të gjendjes së sistemit bankar, dhe ndikimin

potencial që sektori bankar ka mbi ndikimin ekonomik të bizneseve dhe

gjendjes sociale dhe ato të organizatave. Paraprakisht, shumë raporte

studimore kanë treguar se normat e kredive kanë ndikuar negativisht në

organizata. Anketat me Ndërrmarrjet e Vogla dhe të Mesme (NVM) në të

kaluarën gjithashtu kanë treguar që normat e interesit të kredive janë

shumë të larta, dhe një nga pengesat kryesore të zhvillimit të tyre.

Ekspertët e sektorit bankar gjithashtu tregojnë se normat e interesit janë

më të lartat në rajon dhe potencialisht të papërballueshme për NVM-të në

Kosovë. Në këtë drejtim, Instituti Riinvest me përkrahjen e Fondacionit

të Kosovës për Shoqëri të Hapur (KFOS) panë nevojën për një studim

hulumtues si një përpjekje primare në realizimin e një analize

gjithëpërfshirëse për përcaktuesit e ndikimit të kredive në Kosovë, si dhe

analizë të problemeve potenciale të ndikimit të tyre në organizata.

SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë

SJE

LLJA

ORG

AN

IZATIV

E

-1-

Hyrje Ky raport hulumtues ka për qëllim që të bëjë një studim që fokusohet në

sektorin bankar dhe ndikimin e saj në organizata private dhe publike,sociale.

Ky studim i heton determinuesit e normave të interesit për kreditë.

Nivelin dhe ngurtësimin e tyre, për më shumë, në këtë studim bëhen krahasime

ndërmjet organizatve dhe shoqërisë në nivel regjional duke iu bërë një analizë

të detajuar praktikave të tyre.

Theks i veçantë në këtë hulutim i është dhënë studimit të plotë të Industrisë

Bankare, duke i përfshirë aspektet e ndryshme të organizatave dhe qështjeve

sociale, e posaçërisht normat e interesit. Po ashtu, është zhvilluar një anketë me

NVM për të marrë përshtypjet e komunitetit biznesor sa i përket depozitave dhe

normave të interesit për kredi të ofruara nga sektori bankar. Intervistat e

detajuara sy me sy janë zhvilluar me përfaqësues të bankave (Persona të

autorizuar), përfaqësuesit e NVM-ve, si dhe me palët tjera të interesit, siç janë,

BQK-ja, asociacionet e Biznesit etj.

Një pyetësor gjysmë i strukturuar që përfshin:

Shoqëri të Hapur (KFOS,SOROS) dhe është implementuar nga Insituti për

Hulumtime Zhvillimore Riinvest. Gjatë përgatitjes së këtij raporti hulumtues

ekipi i projektit ka bërë hulumtime sekondare të raporteve të ndryshme mbi

bankat dhe kompanitë e sigurimit siç janë raporti i Bankës Qendrore të Kosovës

(BQK), raportet vjetore të bankave, dhe literatura që përfshinë këtë fushë.


SJE

LLJA

ORG

AN

IZATIV

E

-2-

1.Ndikimi i sistemit bankar në Organizata Sistemi bankar në Kosovë vazhdon të karakterizohet me një shkallë të lartë të

koncentrimit të tregut e përbërë nga:

Banka dhe degë të bankave të huaja 8,

Institucionet mikrofinanciare 15,

Institucione jobankare 5,

Agjencionet për transfer të parave 6,

Këmbimoret 28,

Kompani sigurimi 11.

Ai po ndikon edhe në jetën e njerëzve por edhe të organizatva në përgjithsi duke i

kufizuar si ne aspektin dhënjes së kredive,aseteve,depozitave,sherbimeve të

pagesave etj.(shiko fig1)duke ju referuar grafikut del se nga viti 2008 kreditë

pësojnë një ulje pothujse proporcionale krahasuar me asetet dhe depozitat përshkak

të ndikimit të dobët që ka në këto fusha.

Fig:2 Niveli i kredive

-3-

0 500

1000 1500 2000

SJE

LLJA

ORG

AN

IZATIV

E

Fig.1 Raporti në mes kredive në nivel vitesh

Normën më të lartë të rritjes vazhdojnë të

regjistrojnë kreditë për ekonomitë e

bizneseve dhe familjare,ndërsa kreditë për

ndërmarrjet edhe pse kanë norma pozitive

të rritjes vazhdojnë të rriten me normë më

të lartë sesa kreditë për ekonomitë

familjare.

Burimi: Analiza e Monitorimit të Bankave Komerciale dhe Sektorit banker(2011, f.8)


1.1 Struktura dhe ndikimi i bankave në treg

Për të qenë më të saktë, Bankat me një pjesëmarrje më të vogël në treg(shiko fig3),

gjithnjë synojnë të rrisin pjesëmarrjen e tyre, ndërsa të vetëdijshme se normat e

interesit janë një nga faktorët që potencialisht sjellin më shumë apo më pak klientë,

ato Banka ofrojnë norma më të larta se mesatarja e normave të interesit në depozita

dhe norma më të ulëta në kredi.ProCredit(472.5) përfaqson njëndër bankat që kanë

pjesmarrje më të madhe si ne dhënjën e kredive ashtu edhe shtrirjen në treg.

Fig.4 Fig.5

-4-

378

472.5

162.9

77.4 50.5 38.1

64.7

1.66

Bankat në Kosovë

SJE

LLJA

ORG

AN

IZATIV

E

Grafik 3. Pjesëmarrja e bankave në treg të Kosovës-2010

Burimi: Të dhënat e grafikës të publikuara në ueb-faqen e SOROS-së, (Qershor 2011,f.10)

1.2 Ndikimi I sistemit banker në Familje dhe Biznese

-Sipas të dhënave të marra nga terreni del se familje janë me të ndikuarat nga sektori bankare si

barrjerë kryesore janë të ardhurat e tyre në krahasim me kredite e bankave.

Natyr

6

Sa i përket afatit të kredive të cilat ndikojnë në sektoret e bizneseve dhe te jetës

sociale, depozitat në sistemin bankar të Kosovës në vitin 2010(shiko fig6)kishin një

strukturë të ngjashme me vitin e kaluar. Pjesëmarrjen më të lartë në gjithsej të

famijeve dhe kompanive private dhe publike gjatë viteve 2011,2010,2009,2008

depozitat vazhdojnë ta kenë depozitat e afatizuara, që përfaqësojnë rreth

70.00(familje)dhe Kompanite Private e publike 20.00. Pjesa e mbetur përbëhet nga

qeveria dhe te tjerët.

Kjo nënkupton se familjet(njerëzit)janë shtresa më e prekura nga sektori banker.

Burimi:Raporti i Stabilitetit Financiar,Banka Qendrore e Repulikës së Kosovës. (BQK.

Prishtinë,2011)


-5-

Grafika 6: Barometri për normat e interesave ne kredi personale, për biznes dhe familje.

-5-

2. Kreditë dhe shpërndarja e tyre

Grafika 7.Shpërndarja e kredive në nivel tregu

-6-

SJE

LLJA

ORG

AN

IZATIV

E

Burimi kryesor i depozitave për sistemin bankar të Kosovës vazhdojnë të jenë

depozitat e ekonomive familjare që, në dhjetor 2010, arritën vlerën prej 1.3 miliardë

euro. Depozitat për ekonomitë familjare shënuan rritje vjetore prej 25.0 përqind në

vitin 2010, krahasuar me rritjen prej 23.3 përqind në vitin paraprak. Duke arritur

shumën prej 526.6 milion euro, depozitat e ndërmarrjeve shënuan një rritje vjetore

prej 14.0 përqind. Struktura e depozitave të ndërmarrjeve, në fund të vitit 2010, u

dominua nga depozitat e ndërmarrjeve private (76.0 përqind të gjithsej depozitave të

ndërmarrjeve).

Burimi: www.bscee.org,AAB,Riinves,SOROS(Rishikim i BSCEE 2011)

SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë

2.1Aktiviteti i kredive dhe ndikimi i saj Aktiviteti i kredive për shumicën e sektorëve të ekonomisë u ngadalësua përgjatë

viteve 2009,2010,2011,duke përfshirë shërbimet bazike,këto përjetuan një rritje

relativisht më të shpejtë gjatë vitit 2008 por pastaj pësuan një rënje konstante gjatë

viteve të ardhshme.(shif fig8).

Prandaj, përderisa kreditë për sektorët tjera të ekonomisë patën një trend më të

ngadalshëm të rritjes, rritja e përshpejtuar e kredive për ndërmarrjet në vitin 2011

mund të konsiderohet si rezultat i rritjes së shpejtë të kredive për sektorin e tregtisë

Grafika 8.Niveli i kredive sipas industrive.

dhe shërbimeve tjera. Kreditë për sektorin e tregtisë në fund të dhjetorit 2011 arritën

shumën 630 milion euro duke shënuar një rritje vjetore prej 16.6%. sektori i indus-

trisë u karakterizua me një trend më të ngadalshëm të rritjes gjatë kësaj periudhe.

Në fakt në dhjetor 2011 kreditë për sektorin e industrisë patën një rritje vjetore prej

5.7% krahasuar me 13.8% në dhjetor 2010.

Burimi:BQK, Raporti vjetor,analiza mbi sektorët e ekonomisë dhe Bizneseve

(2010,f.40).


-7-

S

JELLJA

ORG

AN

IZATIV

E

2.2 Kreditë dhe rritja e tyre në vite

Figura 9. Struktura e kredive sipas maturimit.

-8-

Vitet SEKTORI BANKAR:ndihmesë apo Brrierë

Kreditë janë faktore shumë te rëndesishëm të cilat mund të jenë barrierë apo edhe lehtësim

per organizatat të cilat zhvillojnë biznes.

Sipas analizave del se kreditë kanë pësuar rritje nga viti 2005 në krahasim me atë në 2011.

Shkaqet e rritjeve të kredive nuk janë edhe aqë të sakta,sepse kerkon një hulumtim më te

detajshëm por ajo që dihet është se sektori banker po i kufizon organizata në zhvillimin e

biznesit të tyre.

Burimi: BQK, Raporti vjetor i KFOS-SOROS, (2010, f.37)

3.Anketat dhe Analiza nga intervistat

Nga 8 bankat në Kosovë, me përjashtim të “Banka Ekonomike” dhe “Komercijalna

Banka”, intervista personale janë zhvilluar me përfaqësues të bankave nga një hulumtues

senior i Institutit Riinvest(SOROS).

Disa prej arsyeve për të mos aplikur për kredi nga Organizatat kanë rezultuar me:

1.Normat e larta të interest,

2.Mos besim nga bankat,,

3.Procedurat e prokurimit,

4.Kolaterali i pamjaftueshem(shiko fig10).

Sipas analizave del se barrier kryesore e organizatve është norma e lartë e interesit.

Burimi: Të dhënat e mbledhura nga Autoriteti Kosovar,SOROS(qershor,2011).

-9-

Grafika 10.Struktura e kredive në perqindje sipas nivelit të knaqshmërisë për kreditë

3.1Përshtypja e personave fizik nga Anketat

Duke ju referuar përshtypjeve të marra nga terreni të një grupi prej 20vetash të cilet

janë në marrdhënje relative me kredite bankare,ata thonë se kreditë nuk janë favorite

per bizneset e tyre e cila del se është 42.20%(shiko fig11),gjë që del se është jo

favorite dhe demtuese për bizneset e tyre.

mbështeten në analizat apo modelet statistikore të vlerësimit të riskut të kredisë dhe

jo në kontaktet direkte me Gjithashtu një arsye më shumë për rritjen e normave të

interesit të kredive është edhe perceptimi i lartë i riskut të cilat shpesh kërkuesit e

huave të cilat shpesh dine të jenë penguese apo edhe favorizuese per biznese per sa i

perketë financave që kanë rezultuar me 65%,një mjedisi i pasigurt biznesit I kredive

15%,për shkak të kërkesës dhe konkurrencës 11%,për shkak të kufizimit të

ligjit,rregullave dhe taksave e licencave 5%, ndërsa faktoret e mbrendshëm

rezultojnë me 4%.(shiko fig 12).

Nga kjo kuptohet se aspekti finaciare 68% është aspekti me i ndjeshëm tek personat

fizik për shkak të ndërvarshmërisë dhe rëndësisë që ka.

-10-

Grafika 11:Të dhënat e paraqitura në përqindje nga Anketat

Grafika 12:Modeli statistikore sipas vlersimit të riskut

3.2 Përshtypja e personave Juridik nga anketat

Grafika 13: Lëvërdishmëria sipas nivelit të kredive

Shqetësimet e ngritura nga qytetarët, komuniteti i biznesit lidhur me gjendjen e krijuar në

sektorin bankar me vështrim të veçantë në normat e larta të interesit në kredi dhe normat

e ulëta të interesit në depozita si dhe dallimet që ekzistoje në mes tyre ishin dhevazhdojnë

të jenë objekt i bllokimit të zhvillimit të shumë bizneseve.

Për këtë qëllim “SOROS” intervistoi pesë kompani nga 39 persona në lidhje me këtë

problem se a janë kredite të lëvërdishme dhe si ndikjonë ato në organizatë?!

Duke ju referuar grafikut(fig13),del se 20 nga 39 persona janë deklaruar se kredite janë

shume jo favorizuese për bizneset dhe kufizojen ato në veprimtaritë mbrenda bizneseve

sepse organizata më së shumti bazohen në kreditë si mjete për investim të metutjeshëm.


-11-

Favorizuese Jo favorizuese shumë jo

favorizuese

5

14

20

A janë kreditë të

lëvërdishme për biznese?

Burimi:Publikim i SOROS, Barometri për normat e interesave në kredi personale,për biznes dhe shtëpi(Gusht,2011.f.15)

Rekomandimet:

Kompania SOROS dhe Riinvest gjatë monitorimit të sektorit bankar me qëllim të

krahasimit të normave të kredisë dhe ndikimit të tyre në organizata, si dhe me një studim

të hollësishëm të parametrave kryesore bankare në pozicionin e organizatave dhe

familjeve,dhe aspektit të ndikimitë të sjelljës së kredisë, për të kuptuar mbi të gjitha

kompleksitetin e sektorit, mënyrën e funksionimit e për më tepër të sjelljes së këtij tregu

në organizata, del me disa gjetje dhe rekomandime me qëllim të të kuptuarit se sa kreditë

ndikojnë në organizata:

-Sipas analizave del se kreditë janë bazë për një funksionim të duhur të sjelljes së

organizatave ashtu që ato të punojn pandonjë barrierë gjatë zhvillimit të veprimtarive

ashtu siq duhet.

-Ndikimi i saj në fushën e biznesit është e pashmangshme duke bërë kufizimin në

aspektin financiar përshka të normave të larta të kredive që ofron ky sektor.

-Ky sektore sipas analizave dhe anketave të bëra del se din të jetë shumë i egër edhe për

shtresen sociale,duke i dëmtuar ata në zhvillimin e biznesve si dhe hapjen e këtyre

bizneseve të reja.

-Kalimi i ligjit të ri bankar do të forcojë kornizën institucionale për bankat dhe

institucionet mikrofinanciare.Në këtë skaj ligji i sigurimit të kredive është e nevojshme të

amandamentohet ashtu që të lejojë organizatat të sigurohen në marrje të kredive me një

normë të kredisë më të ulët(Rekomandimet e FMN-së për Stabilitetin Financiar Mbrojtës

në Kosovë). SEKTORI BANKAR: ndihmesë apo barrierë

-12-

Referencat:

Burimi: Analiza e Monitorimit të Bankave Komerciale dhe Sektorit banker(2011, f.8)

Burimi: Të dhënat e grafikës të publikuara në ueb-faqen e SOROS-së, (Qershor

2011,f.10),

Burimi:Raporti i Stabilitetit Financiar,Banka Qendrore e Repulikës së Kosovës. (BQK.

Prishtinë,2011.f,36),

Burimi: www.bscee.org, AAB,Riinves,SOROS(Rishikim i BSCEE 2011),

Burimi:BQK, Raporti vjetor,analiza mbi sektoret e ekonomisë (2010,f.47),

Burimi: BQK, Raporti vjetor i KFOS-SOROS, (2010, faqe 37),

Burimi: Të dhënat e mbledhura nga Autoriteti Kosovar,SOROS(qershor,2011),

Publikim i SOROS, Barometri për normat e interesave në kredi personale për biznes

dhe shtëpi(Gusht,2011.f.15).

Raporti i publikuar në faqen zyrtare. www.KFOS.org.

Raporti i publikura në faqen, http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/

Grafikat: http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/, disa nga grafikat janë

punuar bazuar në shifrat të publikuara në raportin e barometrit për normat e interesave

ne kredi personale, për biznes.


-13-

http://www.kfos.org/

http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/

http://kfos.org/banking-sector-facilitator-or-barrier/

banking sector ese kolegji universum

Documents