barcelona, febrero 2013€¦ · depresión de beck, escala de zung, escala de cornell, escala de...
TRANSCRIPT
24 Curso de formación médica continuada en Gerontología y Cuidados paliativos
CASO CLÍNICO
www.mutuam.com Barcelona, febrero 2013
Fany Hernández RodríguezMédico
EAR-Mutuam
Índice
1º parte
2º parte
3º parte
Presentación del caso clínico
Análisis conjunto del caso (Diagnóstico y Tratamiento)
Marco teórico y Reflexiones
Barcelona, febrero 2013
Antecedentes
� Varón.
� 88 años.
� AMC: Benzodiazepinas.
� HT: Ex fumador desde hace 20 años.
� APF: Padre fallecido 65 años IAM, Madre fallecida 82 años EA, 1 hermano menor vivo.
� APP: HTA, DLP, Depresión, Demencia tipo Alzheimer Dx 2005 actualmente GDS 7e, (disfagia a
líquidos y sólidos/dieta triturada+espesante)Aplastamientos vertebrales múltiples, No IQ. 1
ingreso hospitalario reciente por Neumonía aspirativa.
� Funcional: Barthel 0/100
� Social: Ex trabajador de una fábrica de coches, viudo desde hace 5 años, 4 hijos varones. 1
fallecido en accidente de tráfico 2001, otros 3 sanos con buena relación.
Vive en residencia geriátrica hace 2 años.
Barcelona, febrero 2013
Tratamiento habitual
� Enalapril/HCTZ 20/12,5 mg 1-0-0
� Adiro 100mg 0-1-0
� Simvastatina 20mg 0-0-1
� Citalopram 20mg 1-0-0
� Memantina 20mg 1-0-0
� Calcio + Vit D 1000/880 mg 1-0-0
� Omeprazol 20mg 1-0-0
� Tramadol 50mg 1-1-1
� Paracetamol 1g 1-1-1
� Ibuprofeno 600mg 0-1-0-1-0
� Risperidona 0,5mg 0-1-1
� Movicol 1-0-0
Barcelona, febrero 2013
Exploración física (dificultosa)
� Eutrófico.
� Inquieto y agresivo (en sedestación).
� Polipnea leve.
� Ceño fruncido, Omega frontal, boca cerrada, labio superior montado, puños cerrados, gemidos…
� Piel y mucosas normocoloreadas y ligeramente deshidratadas.
� Faneras: cambios tróficos atribuibles a la edad.
� Normotenso.
�Auscultación respiratoria: MV disminuidos, Crepitantes finos en BPD.
� Abdomen depresible, no doloroso a la palpación, no T ni megalias, no signos de ingurgitación HY, RHA +.
� MPPL + bilateral.
� No edemas.
� Pulsos periféricos presentes.
� ROT disminuidos (flexos de articulaciones mayores).
� Pupilas Isocóricas y normoreactivas, moviliza cuatro extremidades, no signos de focalización neurológica.
Barcelona, febrero 2013
Pruebas complementarias básicas
�HEMOGRAMA:
Hb 12,3mg/dL , Hto 32%, Leucos 6,2x10^9/L, Plaquetas 240x 10^9/L
�BIOQUÍMICA:
Glucosa 83mg/dL, Creatinina 0,91mg/dL, Colesterol 190 mg/dL, ALT 23U/L, Na 140mmol/L, K 3,8mmol/L.
�ORINA: Normal/cultivo negativo.
� Rx columna lumbosacra: Osteopenia generalizada, Aplastamiento vertebrales L1 y L4, Hundimiento de los cuerpos
vertebrales L3 y L4, Pinzamiento discal L3-L4.
Barcelona, febrero 2013
Análisis conjunto del caso
Barcelona, febrero 2013
Evaluación del dolor en paciente con DC severo
Patricia L. Valoración del dolor en pacientes con demencia avanzada. Nursing. 2005,(23),6.
Evaluación del dolor en paciente con DC severo
SIGNOS FÍSICOS DE DOLOR:�Boca cerrada.
�Labio superior montado.
�Ceño fruncido.
�Omega frontal.
�Puños cerrados o difíciles de abrir.
�Roces entre partes del cuerpo.
�Gemidos, gritos.
�Diaforesis.
�Inquietud.
�Agresividad.
OTROS INDICIOS: �Declive funcional.
�Insomnio.
�Rechazo a los alimentos.
�Posiciones antiálgicas.
�Intolerancia a la sedestación.
Barcelona, febrero 2013
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Escalera analgésica OMS (modificada)
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Barcelona, febrero 2013
Plan terapéutico
Barcelona, febrero 2013
� Enalapril/HCTZ 20/12,5 mg 1-0-0
� Adiro 100mg 0-1-0
� Citalopram 20mg 1-0-0
� Memantina 20mg 1-0-0
� Calcio + Vit D 1000/880 mg 1-0-0
� Omeprazol 20mg 1-0-0
�Movicol 1-0-0
� Fentanilo TD 75mcg c/72h
� Fentanilo TMO 200mcg c/4h sp (1-2 rescates/día).
�Gabapentina 300 mg 1-1-1.
� Risperidona 0,5mg 0-0-1
� Silla basculante (cojín antiescaras).
� ↑ horas de encamamiento (colchón de aire).
� Cambios posturales y cuidados de la piel.
� Modificación de la textura de los alimentos.
� Cuidados de la boca.
� Fisioterapia pasiva.
� Estimulación cognitiva.
� Interconsulta a COT zona /Clínica del
dolor/PADES.
� Información a la familia.
Farmacológico No farmacológico
Epidemiología del dolor crónico en el anciano
� El dolor de tipo crónico y de origen musculoesquelético es el tipo y la localización de
dolor referido más frecuentemente por el grupo > 65 años .
� El dolor como motivo principal de consulta aparece en el 86,2% de los casos.
� Las características más frecuentes del dolor son: tipo nociceptivo (80,8%), de
localización en miembros inferiores (43,5%), de etiología degenerativa (71,8%) y de
evolución crónica (67,7%).
�La intensidad del dolor mediante la escala analógica visual era de 7,1 ± 1,3.
�Se estima que afecta al 25-50% de los ancianos que viven en la comunidad.
� La prevalencia alcanza el 35% en población muy anciana > 85años .
� Alcanza el 45-80% si analizamos la presencia del dolor en pacientes institucionalizados
en el medio residencial.
Barcelona, febrero 2013
Gil Gregorio P, Moreno A, Rodríguez MJ, Zarco J, en representación de los investigadores del estudio ADA. Manejo del dolor del anciano en Atención Primaria
(Estudio ADA). Rev Clin Esp. 2007;207(4):166-71.
Epidemiología del dolor en el anciano
Barcelona, febrero 2013
Valoración Geriátrica Integral
“Es un proceso diagnóstico dinámico y estructurado que permite detectar y cuantificar los
problemas, necesidades y capacidades del anciano en las esferas clínica, funcional, mental y
social para elaborar basada en ellos una estrategia interdisciplinar de intervención, tratamiento
y seguimiento a largo plazo con el fin de optimizar los recursos y de lograr el mayor grado de
independencia y, en definitiva, calidad de vida”.
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Barcelona, febrero 2013
VGI (Objetivos/Ventajas)
�Mejorar la exactitud diagnóstica en base a un diagnóstico cuádruple (clínico, funcional,
mental y social).
�Descubrir problemas tratables no diagnosticados previamente.
�Establecer un tratamiento cuádruple adecuado y racional a las necesidades del anciano.
�Mejorar el estado funcional y cognitivo.
�Mejorar la calidad de vida.
�Conocer los recursos del paciente y su entorno sociofamiliar.
�Situar al paciente en el nivel médico y social más adecuado a sus necesidades, evitando
siempre que sea posible la dependencia, y con ello reducir el número de ingresos
hospitalarios y de institucionalizaciones.
�Disminuir la mortalidad.
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Barcelona, febrero 2013
VGI (Limitaciones)
�Dificultades en la comunicación secundarias a déficit sensoriales, deterioro cognitivo, lentitud
psicomotriz..., siendo recomendable realizar entrevistas cortas y frecuentes, acercarse al
anciano y hablarle alto y despacio, dándole tiempo para responder, solicitando posteriormente
información al cuidador principal o a la familia para completar y contrastar los datos.
� Descripción vaga de síntomas, resultando conveniente realizar preguntas concretas y sencillas
que nos encaminen a patologías no diagnosticadas y tratables.
� Múltiples quejas, por lo que deberemos escuchar todos los síntomas, preguntar varias veces,
concederles igual importancia y clasificar las patologías por orden de prioridad y/o gravedad.
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Barcelona, febrero 2013
VGI (Dimensiones)
� Anamnesis.
� Exploración física por
aparatos.
� Detección de grandes
síndromes geriátricos.
� Historia farmacalógica.
� Historia nutricional.
� Pruebas
complementarias.
� Listado de problemas.
� Plan terapéutico .
Esfera CLÍNICA Esfera FUNCIONAL Esfera MENTAL Esfera SOCIAL
�Lawton-Brody.
�Barthel.
�Karnovky.
�Katz.
�Escala de incapacidad de
la Cruz Roja.
�Tinetti.
�Get up and go.
�COGNITIVA (Pfeiffer, MMSE,
MEC, Blessed, Test del reloj,
Set test, Test de los 7
minutos).
�AFECTIVA (Yesavage,
Inventario de depresión de
Hamilton, Inventario de
depresión de Beck, Escala de
Zung, Escala de Cornell, Escala
de depresión y ansiedad de
Goldberg).
�OARS.
�Gijón.
� Philadelphia.
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Barcelona, febrero 2013
Criterios de fragilidad
�Edad avanzada.
�Pluripatología.
�Polifarmacia.
�Patología crónica invalidante.
�Enfermedad terminal.
�Problemas cognitivo-afectivos.
�Más de un Ingreso hospitalario en el último año.
�Problemas de deambulación.
�Inicio de TTO psicotrópico inferior a un mes.
�Viudedad inferior a un año.
�Cambio de domicilio inferior a un año y/o frecuente.
�Situación económica precaria.
Barcelona, febrero 2013
MSPS. Desarrollo de criterios, indicadores de complejidad y estrategias de manejo en la fragilidad. España- Sevilla; 2010
Paciente geriátrico
�>75 años.
� Pluripatología relevante.
� Enfermedad principal con carácter invalidante.
� Patología mental acompañante o predominante.
� Problemática social en relación con su estado de salud.
Barcelona, febrero 2013
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
Grandes síndromes geriátricos
� Inmovilidad.
� Incontinencia .
�Demencia.
�Delirium.
�Depresión.
�Dolor .
�Trastorno del sueño.
�Trastorno de la marcha (Caídas).
�Trastornos sensoriales .
�Malnutrición (disfagia).
� Heridas crónicas .
�Estreñimiento.
�Polifarmacia (yatrogenia).
�Disfunción sexual .
Barcelona, febrero 2013
Tratado de Geriatría. Madrid: Sociedad Española de Geriatría y Gerontología (SEGG); 2007.
DOLOR
“Experiencia sensorial y emocional (subjetiva)
generalmente desagradable
asociada a un daño tisular real o potencial o
expresado en términos de la misma” (IASP).
Barcelona, febrero 2013
http://www.iasp-pain.org//AM/Template.cfm?Section=Home
Evaluación del dolor
Calidad Quemante, Opresivo, Lacinante, Urente.
Distribución Localización, Irradiación, Dolor referido.
Intensidad Leve, Moderado, Severo.
Duración Patrón temporal.
Clasificación Nociceptivo , Neuropático(mixto).
Desencadenantes Inicio del cuadro.
Factores exacerbantes/limitantes F. ambientales, Movilizaciones, Fármacos.
Componentes afectivos Aspectos psicológicos.
Síntomas acompañantes Motores, Sensitivos y Autonómicos.
Número de episodios Irruptivos.
Pruebas diagnósticas realizadas/ Respuestas a tratamientos previos.
Escalas de evaluación (EVA, Mc Gill, ESAS, MPI, PAINAD…).
Hernández Péris M, Baixauli Rubio A. Guía Práctica de Cuidados Paliativos en atención domiciliaria . Valencia; 2007.
Barcelona, febrero 2013
EVA (video didáctico)
http://www.youtube.com/watch?v=ssEOhVRTTtY
Dolor en el Anciano
La mayoría de las veces es generalizado, politópico y de etiología múltiple.
McMahon S, Koltzenburg M. Tratado del dolor. Elsevier, España S.A.;2007
Aspectos psicológicos del dolor (multidimensionalidad)
D. SENSORIAL
D. AFECTIVA
D. EVALUATIVAVivencia
Percepción
Experiencia
Barcelona, febrero 2013
Sociedad española del dolor. Actualizado 2012. Disponible en: http://portal.sedolor.es/
El dolor y el tiempo
“No hay nada que intensifique más el dolor que el temor a padecerlo en el futuro”
DOLOR ACTUAL
Dolor pasado(experiencia
desagradable)
Dolor futuro(miedo)
Barcelona, febrero 2013
Sociedad española del dolor. Actualizado 2012. Disponible en: http://portal.sedolor.es/
Atribución de significado
“Quien tiene un por qué puede soportar casi cualquier cómo” (Nietzsche).
Barcelona, febrero 2013
Sociedad española del dolor. Actualizado 2012. Disponible en: http://portal.sedolor.es/
Funciones antropológicas del dolor
Aprendizaje
Maduración
Crecimiento
“Algunos pacientes eligen asistir”
Barcelona, febrero 2013
Sociedad española del dolor. Actualizado 2012. Disponible en: http://portal.sedolor.es/
Dolor total “La Totalgia existe”
“A dolor total medicina total ”(Cilely Saunders)
Barcelona, febrero 2013
A. FÍSICOS:� Tipo de dolor.
� Intensidad.
� F. que lo modifican.
� Otros síntomas.
A. ESPIRTUALES:� Proyecto de vida truncado.
� Miedo a la muerte.
�Miedo al más allá.
� Conciencia del mal realizado.
A. SOCIALES:� Familia.
� Amigos.
A. ECONÓMICOS:� Estatus económico.
� Trabajo.
� Pérdida de ingresos.
A. EMOCIONALES:� Depresión, Ansiedad.
� Percepción de indiferencia afectiva.
� Miedo al dolor.
� Miedo a la soledad.
DOLOR TOTAL
Sociedad española del dolor. Actualizado 2012. Disponible en: http://portal.sedolor.es/
Principios generales de la Analgesia
�Si el paciente dice que le duele, quiere decir que le duele.
�No estamos para juzgar al paciente, sino para aliviarlo.
�La analgesia debe formar parte del conjunto de cuidados globales.
�Su uso debe ser simple.
�Dosis individualizadas.
�A menudo se suelen necesitar coanalgésicos.
�Al prescribir opioides, añadir laxantes y antieméticos.
� Los opioides mayores no tienen techo.
Barcelona, febrero 2013
SECPAL. Actualizado 2013. Disponible en: http://www.secpal.com/index.php
PRINCIPIOS GENERALES DE LA ANALGESIA
�Mezclar opioides no es más eficaz.
�Mejor por VO. Las pastillas duelen menos que las inyecciones.
�Horas fijas. No a demanda.
�Intervalo adecuado.
�No placebos.
�Coordinación con otros niveles asistenciales.
�Ingreso temporal para control de síntomas complejos y/o refractarios.
�No usar psicotropos por rutina.
�Combatir el insomnio.
Barcelona, febrero 2013
SECPAL. Actualizado 2013. Disponible en: http://www.secpal.com/index.php
Bérard - Gubler (finales del siglo XIX)
¡ GRACIAS!
Servicios sanitarios, mutualismo y atención a la dependencia
MUTUAM Sanidad
•Atenció sanitaria concertada•Centres sociosanitaris•Hospitals de dia•PADES•EAR: Equips de suport a l’Atenció sanitària en Residències•UVGI: Unitat Valoració Geriàtrica Integral
MUTUAM Residencial
•Apartaments per a gent gran•Residències assistides•Centres de dia
MUTUAM en Casa
•Serveis d’atenció en el domicili•Teleassistència•Ajudes tècniques i adaptacions de la llar
MUTUAM Seguros
•Servei Gent Gran: orientació i resposta social•Assegurança dental•Assegurança podològica
MUTUAM Activa
•Viatges i excursions per a gent gran•Tallers de memòria•Jornada "No jubilis la teva memòria”