bardhe e zi

8/18/2019 Bardhe e zi

1/120

1

Lulëzim Haziri

Bardhë e Zi


2/120

2

Botues

Nositi – Sh

Për botuesin

Shazim Mehmeti

Redaktor

Mufail Limani

Recensent

Skender Raufi

Design

Sadbi Aziri – Tabi

Shtypi

TringaDesign

Tirazhi

1000 copë


3/120

3

Lulëzim Haziri

Bardhë e Zi

(Kolumne të fundshekullit XX)

2010


4/120

4


5/120

5

Hyrje

Jam hamendur një çast kur botuesi më kërkoi të

mblidhja shkrimet dhe kolumnet e gazetave se donte t‟i

përmblidhte në një libër. Por në çastin tjetër mu duk

ide e mirë, jo për ndonjë gjë tjetër, por sepse tani më

s‟do të duhej të ruaja gazetat e prera dhe tekstet e

shkruara me makinë shkrimi për ato tekste që kurrë si

kam parë të botuara shkaku se kanë qenë gazeta që nuk

janë shitur në Maqedoni (Bota sot botimi për

Perëndim, Zëri dhe Zëri ditor). Dhe ky ishte alibi që i

bëra vetes për të arsyetuar vendimin për botimin eshkrimeve. Sepse në fakt kisha dilemën e madhe a

duhet apo jo të përmblidhen në libër, esetë dhe artikujt

që janë shkruar për konsum të një dite.

Por botuesi ishte këmbëngulës.

Mblodha shkrimet që kisha, disa i gjeta nëpër arkiv e

biblioteka, dhe brenda faqeve të këtij libri përmblodha

një dekadë të shkrimeve publicistike. Megjithëse jam ivetëdijshëm se ato i takojnë një momenti dhe një

rrethane tjetër, por njerëzit janë po ata: me dilemat e

tyre, me dashuritë, urrejtjet, dëshirat, dhe me vlerat që


6/120

6

përfaqësojnë. Edhe këto shkrime janë krijim i një kohe

dhe një vendi që edhe mua më krijoi si të tillë: ironik

ndaj fatit individual e kolektiv, pak më agresiv nëtentativën për të arritur përsosmërinë si individ dhe si

kolektiv, dhe kritik ndaj çdogjëje regresive.

Edhe tani mendoj se individi ka përgjegjësi për

ndryshimet që ndodhin në shoqëri. Ky individ edhe sot

e kësaj dite në Maqedoni është mjaft pasiv. E kam

fjalën për njeriun shqiptar, për atë individ që nuk merr

përgjegjësi të ndryshoje një mentalitet, të edukoj një

shije, të zgjerojë horizontet e të kuptuarit, por qëmbyllet në guaskën e vet nga frika e tjetërsimit si

komb. Ndërsa vetmbyllja sjell një tjetërsim regresiv që

është shkatërrues për kolektivin, i cili sot, e aq me

shumë nesër, do të konkurrojë në tregun e vlerave

botërore.

Dhe botuesi ishte këmbëngulës.

Prandaj vendosa t‟i botoj shkrimet. Duke qenë të përmbledhura në një vend, vlerësoj se ato do të jenë

edhe një pasqyrë e kohës së jetuar, e sakrificave,


7/120

7

anomalive, betejave, zhgënjimeve, të një individi dhe

një kolektiviteti, parë nga këndvështrimi im.

Por Kosova edhe këtu zë një vend të veçante, ashtu siç

ka zënë ajo përherë në jetën time. Vuajtjet e njeriut të

Kosovës, lufta, eksodi, të gjitha këto janë edhe pjesë

imja. Bllaca do të mbetet përherë në kujtesën time si

një njollë e pashlyer në ndërgjegjen e shtetit që veten e

ka quajt „oazë e paqes‟. Prandaj këtë libër e përmbyllë

me shkrimet për Kosovën, që edhe përmbyll një

dekadë të angazhimit tim publicistik. Rastësisht, këto

shkrime përmbyllin edhe shekullin XX, dekadën efundit të tij, për t‟ia lënë vendin shekullit XXI kur të

mirat nisën të vijnë nga fundi i këtij libri, nga Kosova.

Kaloi një dekadë edhe e këtij shekulli të ri i cili

shumëçka lë për të dëshiruar në ndryshimin edhe të

problemeve të theksuara në pjesën tjetër të këtij libri.

Autori


8/120

8


9/120

9

Trajtat e atdheut

(…ose: disa fotografi bar dhë e zi në të cilat shihemi ne

dhe Atdheu, në poza të ndryshme!)

Vdiq koha kur Atdheun e identifikonim me një vozitës

kamioni që i binte udha të bëjë tregti, me detyrë

zyrtare, këtej kah ne, të cilit nga dashuria e madhe për

Atdheun, përkundër rrezikut dhe pasojave, me një

gjysmë të ngritur të dorës ia përcillnim përshëndetjet

dhe dashurinë, të bindur se me këtë kemi bërë njëdetyrë patriotike.

Vdiq koha kur Atdheun e identifikonim me ndonjë të

ardhur nga Shqipëria, i cili kishte ndonjë të afërt në

Maqedoni, duke u mbushur shtëpia e nikoqirit përplot

me miq e spiunë, duke u munduar secili të kuptojë

ndonjë të vërtetë të filtruar në kokën e mysafirit (vonë

kuptuam se një ardhje e tillë ka nënkuptuar vite të tëra

të bisedave në Sigurim) dhe duke u munduar secili që

t‟i japë ndonjë dhuratë (me këtë akt krijuam bindjen errejshme se shqiptarët e Maqedonisë kanë para), të

bindur se me këtë kemi bërë një detyrë patriotike dhe e

kemi ndihmuar Atdheun.


10/120

10

Vdiq koha kur Atdheun e identifikonim me dëgjimin e

një kënge në Radio Tirana ose Radio Kukësi, me

blerjen e librave të shkrimtarëve tanë dhe të huaj (disatë panjohur në botën letrare), blerjen e disqeve të

gramafonit (shumica e atyre që i blinin nuk kishin as

gramafon) dhe distinktivëve që i fshihnim nën jakë apo

me luftën për të siguruar një biletë koncerti të ndonjë

SHKA nga Elbasani (programi i të cilëve jepej me

lejen e UDB-së), të bindur se me këtë kemi bërë një

detyrë patriotike.

Vdiq ajo kohë.

Tek e kujtoj atë kohë nga kjo distancë e shkurtër

kohore, me qëllim që të mos keqkuptohemi politikisht,

lëmi kjo në të cilën jemi të prirë të keqkuptohemi,

mund të themi se ai identifikim dhe ajo dashje e

Atdheut nuk vinte nga simpatia për Shqipëri, apo ngadashuria për sistemin, por ishte dhe është, thjeshtë, një

dashuri gjenetike, të mos themi mitike.

Mirëpo, me vdekjen e atij sistemi të vlerave dhe

shenjave të identifikimit, krijuam shenjat e reja të

njohjes dhe sistem të ri të (jo)vlerave.

Pas një kohë, Atdheu ndërroi mendjen dhe vendosi të

na vë në sprovë. Hipi në Benz (ndërkohë që kamionët


11/120

11

pushonin), me lehtësi kaloi Qafën e Thanës dhe na

erdhi për vizitë. Joprotokollare. Vëllazërore. Ardhja u

realizua në disa forma dhe në disa faza, por është eudhës tua shpalojmë disa fotografi bardhë e zi në të

cilat shihemi ne dhe Atdheu, në poza të ndryshme.

Atdheu na erdhi me brengën në shpinë për gjuhën

shqipe që e kishim vërshuar me barbarizma dhe ekishim vobekësuar leksikun. Erdhi dhe punoi si

gazetar(e). Gati çdo medium privat ka nga ndonjë

gazetare të cilën e paguan me një rrogë të vogël, ose në

fund nuk e paguan fare, ngase Atdheu nuk ka ku të

ankohet. U çuditëm me leksikun e tij (Atdheut). Edhe

ai përdorte shumë barbarizma ndërsa fjalinë e

mbarështonte dhe e shqiptonte . . . italisht!

Erdhi dhe këndoi nëpër kafene. Këtu mund të themi se

kaloi më mirë. Ne, si popull muzikal dhe dorëshlirë që jemi, këngën që e kërkojmë dha na e këndojnë edhe e

paguajmë, duke e pasuruar kështu një pjesë të Atdheut.

Ky delegacion i Atdheut, i veshur me fustan të

shkurtër, ka qenë dhe është cak i policisë, sepse

gazdallarët e kafeneve nuk kanë kohët‟ua rregullojnë

dokumentet e qëndrimit. Shpeshherë ia ndërprenë

këngën në gjysmë duke e deportuar përtej kufijve të


12/120

12

Konferencave të Berlinit, Londrës… Derisa një

autobus e kthenin, dy të tjerë hynin.

Atdheu erdhi duke na i punuar arat, duke çarë dru dhe

duke mbajtur mallter (llaç) – kjo është fotografia më e

zymtë. Duke i pasur gjithë këto shtëpi të mëdha, e

lamë Atdheun të flejë nëpër kasollet e ftohta si te

Migjeni dhe ia hëngrëm hakun, duke i dhënë mëditje prej 10 DEM për punët më të rënda dhe më të

fëlliqura. Në ndërkohë e kishim harruar Beligradin dhe

Esat Mekulin (O v‟lla me sharrë nëkrah…)

Atdheu erdhi në formën e femrës dhe u bë nuse në

shumë familje, u bë grua e shumë vejanëve, u mësoi

fëmijëve dhe “dhëndurëve” shumë fjalë të reja, ndërsa

edhe më tej kërcënohet duke mos ia rregulluar statusin

e shtetësisë dhe duke mos e lënë të shkoje te fisi, nga

frika se nuk kthehet prapë.Atdheu erdhi…

Sa për dreq, pas një kohe të gjatë, Atdheu erdhi përsëri

si më parë, me kamion (të vjetrit ishin përforcuar me të

rinj) për të blerë grurë. Me ditë të tëra rrinte Atdheu i parkuar përskaj hambarëve të“Zhito Sharrit”, duke

pritur përshëndetjen tonë, ndërkohë që“përshëndetja”

nuk ishte rrezik. Ky “takimi afërt i llojit të tretë” nuk


13/120

13

ndodhi. Ndoshta Zoti e kish dërguar Atdheun në

formën e kamionit për ta vënë në sprovë dashurinë

tonë vëllazërore dhe patriotizmin tonë.

(Fakti, 1998)


14/120

14

Shumicë – Pakicë

Tashmë është e njohur e dhëna statistikore për

zhvillimin e hovshëm të ekonomisë së vogël në

Maqedoninë Perëndimore. Gjithashtu është e njohur e

dhëna statistikore (sado që pushteti jep mund të madh

për ta fshehur këtë) se këtë pjesë mbi 80 % e përbëjnëshqiptarët. Por, botërisht është e njohur edhe e dhëna

statistikore se shqiptarët në Maqedoni përbëjnë mbi 5

% të të punësuarve në sektorin shtetëror (administratë,

ndërmarrje publike, ndërmarrje të privatizuara...) dhe

se në rritjen e kësaj përqindjeje bëjnë një luftë të

mëndafshtë politike.

Megjithatë, pse të mos e theksojmë edhe instinktin e

dhunshëm natyror të tyre për gjetjen e formave të

ndryshme të ekzistencës. Nga të gjitha format eekzistencës, shqiptarët parapëlqejnë kurbetin, zejtarinë,

NTTP-të dhe Export – Importin. Mbi të gjitha këtë të

fundit. Janë këto dy fjalë të huaja, për ndonjërin të

pakuptueshme, ngaqë shumica që merren me këtë

veprimtari nuk posedojnë fjalorët e fjalëve të huaja,

por kryesorja, aty janë rrugët, aty është malli, Turqia,

aty janë llogaritë, aty është ekzistenca dhe aty janë


15/120

15

paratë. Për fjalët e huaja le të kujdesen gjuhëtarët dhe

ata që i shkruajnë firmat.

U mjaftojnë një deri më dhjetë metra katrorë për të

formuar një Export – Import. Këto fjalë, të ngulitura në

trurin ekonomik të shqiptarëve, përcaktojnë

vetëmjaftueshmërinë e shqiptarëve për të mos e

tejkaluar atë 1 – 10 metra katrorë, hapësirë kjo eshndërruar në etalon. Është çudi se si, ata që punojnë

në këto Export – Importe, nuk vuajnë nga

klaustrofobia, si nuk i tmerron ndjenja e të jetuarit në

ngushtësi, në hapësirë tejet të kufizuar.

Firmat Export – Import e përcaktojnë më së miri

filozofinë dhe botëkuptimin e shqiptarëve për

ekonominë dhe zhvillimin e saj. Është i njohur hovi i

shqiptarëve pas Export – Importit, trend ky që pasoi

me rënien e përmendoreve dhe me zhvillimin eekonomisë së tregut. Ishin shqiptarët ata që kishin pak

para të grumbulluara dhe ishin shqiptarët ata që me

para hua ia nisën të zhvillojnë biznesin e vogël (një me

dhjetë...kuptohet...metra) për të siguruar ekzistencën.

Ishin shqiptarët ata që me ëmbëltore, qebaptore,

byrektore, pemë e perime, me shumicë e pakicë, e

kishin pushtuar ish Jugosllavinë e Titës, ndërsa është


16/120

16

Export – Importi prehja që gjetën ata të kthyer dhe të

ikur nga lufta që plasi atje ku shisnin limunatë. Ndaj

edhe i thurin lavde Export – Importit. Të bëhet se këtofjalë janë krijuar enkas për shqiptarët, ngase ka filluar

të ndikojë edhe në jetën dhe pamjen e tyre. Falë këtyre

dy fjalëve shqiptarët e pushtuan Turqinë dhe e sollën

këtu duke e ndjellë me marka gjermane.

Sot, shqiptarët hanë bukë turku, vaj turku, ëmbëlsira

turku, nxehen me koftorë turku, shohin programe

satelitore turke, flenë mbi kanape turku, shkruajnë mbi

fletore turke, me lapsa turke... Të bëhet se nuk ekziston

mall tjetër përveç atij turk. Të vjen gjynah (edhe kjo

është fjalë turke) të shohësh sot shqiptarin dhe

shqiptaren se si ec rrugës me gjithë atë barrë të kiçit

konfesional turk. Çudi si nuk i rëndon dhe nuk

lakohet!

Formimi i dyqaneve të vogla të Export – Importit

ndikoi dukshëm edhe në zbutjen e papunësisë. Kështu,

çdo dyqani i takon nga një punëtor i paregjistruar dhe i

pa siguruar (përse t‟i jepen para k ëtij shteti kur

punëtori nuk mund të ankohet, ndërsa nëse e lëshon

punën shpejt gjendet tjetri) dhe nga një drejtor. Me


17/120

17

këtë shqiptarët fitojnë përvojë të drejtorllëkut dhe

shërojnë kompleksin e titullit.

Si duket, Export – Importi edhe më tej do të jetë fat i

shqiptarëve. Edhe në këtë kohë kur përfundon

transformimi i ndërmarrjeve me kapital shoqëror, në

këtë kohë kur shqiptarit iu dha mundësia ta tejkaloje

etalonin (një me dhjetë) dhe kur iu dha mundësia që të blejë fabrika, ai edhe më tej parapëlqen Export –

Importin. Të rrallë janë shqiptarët që blejnë aksione në

ndonjë fabrikë. Nga këtu edhe fjalia: Hem shqiptarë,

hem aksionar, nuk shkon! Ndaj, rroftë Export –

Importi, rroftë etaloni i madhësive të dyqaneve, rroftë

malli turk, rroftë ekonomia e vogël sa dyqani im.

Poshtë prodhimi!...

Kush e përmendi prodhimin?!

(Fakti, 1998)


18/120

18

Shtëpia me tulla të kuqe

Tashmë dihet kulti i shqiptarëve për shtëpinë. Është në

natyrën, në karakterin dhe në mentalitetin e

shqiptarëve që tërë jetës të bëjnë punën e robit nëpër

vende të huaja, në kurbet, për të ndërtuar një shtëpi.

Nuk është edukata apo veshja ajo që e bën tëdallueshëm shqiptarin nga të tjerët, por është shtëpia.

Udhëtari i huaj që i bie të kalojë nëpër Pollog shumë

lehtë e vëren ndarjen dhe dallimin. Nga njëra anë e

rrugës janë banesat (ndërtesat, pallatet, siç iu thonë në

Shqipëri), ndërsa në anën tjetër janë shtëpitë me tulla

të kuqe. Në banesa (të shtetit, siç i quajnë ende)

banojnë të tjerët, ngase kanë pasur privilegjin që të

mos robtohen tërë jetës, ndërsa nëpër shtëpitë me tulla

të kuqe jetojnë shqiptarët. Derisa në banesa njeriuështë i kufizuar, në shtëpi njeriu është më i lirë dhe

është në vete, me veten dhe me të vetit. Kjo është në

natyrën e shqiptarit, të cilit, duke i munguar njështëpi

e madhe”, e lir ë, një Atdhe i lirë, gjithherë mundohet të

bëjë një shtëpi që të jetë i lirë në këtëAtdhe të vogël”.

Ndaj edhe e rrethon me mure. Jo rastësisht, në vitet e

tetëdhjeta, atëherë kur shovinizmi maqedonas u tërbua


19/120

19

dhe ia nisi me rrënimin e mureve të shtëpive, ranë edhe

viktima. Nuredin Nuredini nga Shkupi!

Theksuam se shqiptarët e marrin shtëpinë për kult dhe

në atë ritual që i bëhet, shikuar nga këndi i besimtarit

të devotshëm, hetohen disa veprime joracionale dhe të

palogjikshme.

Në histori njihen disa krahina të njohura mendërtimtarët e tyre, por shqiptarët nuk përfillin fort

mendimin e të tjerëve, ngase, si individualistë të

theksuar që janë, dinë si duhet të duket shtëpia e tyre.

Një lokal, katër dhoma me madhësi 4x4 metra,

korridori në mes dhe banjoja nga veriu. Kjo është e

tërë filozofia e shtëpisë. Në lartësi mund ta ngritin disa

kate, por bodrumi është i pashmangshëm. Me kohë, me

ndryshimet që ndodhën në dekadën e fundit të këtij

shekulli, ndryshuan edhe shtëpitë. Ndërmarrjetndërtimore private, që lindën si pasojë e privatizimit,

ndikuan në ndryshimin e arkitekturës shqiptare. U

ndërtuan shtëpi të bukura që nuk përfillim etalonin 4x4

metra, por edhe më tej mbetën bodrumet e

pashmangshëm dhe të adaptuar për jetesë. Shumica

banojnë në bodrume, duke i ruajtur katet e sipërme për

miqtë, ngase miku është kult (Sa kulte që kemi!)


20/120

20

Të kesh shtëpi është edhe përparësi në martesë. Kur

kërkohet dora e ndonjë vajze (ende ka mënyra të tilla

të martesës) nuk pyetet se ç‟punon dhëndëri, por pyetetse a ka shtëpi, duke e sjellë kështu në status dhe në

kriter të mirëqenies shoqërore dhe familjare, paçka se

dhëndri mund të jetë i papunë. Puna e mundimshme e

etërve nëpër kurbet për tu ndërtuar bijve të tyre shtëpi

ka krijuar një armatë të të rinjve pa perspektivë dhe pa

dëshirë për të punuar, ngase s‟kanë pse të punojnë kur

kanë shtëpi dhe mund tëmartohen”. Problemet lindin

pas martesës!

Është edhe një paradoks në ndërtimin e shtëpive në

këto vitet e fundit. Edhe pse me mbylljen e kufijve dhe

me shpërthimin e luftës në ish-Jugosllavi shumë

shqiptarëve iu kufizuan dhe iu ngushtuan mundësitë e

fitimit, ndërtimi i shtëpive të reja ka marrë hov të

paparë. Me revidimin e planeve urbanistike të qyteteve

shumë qytetarëve iu dha mundësia për të meremetuar

shtëpitë e tyre. Në këtë vrap rrënuan shumë shtëpi të

vjetra, me arkitekturë të vjetër qytetare, disa edhe të

mbrojtura me ligj, për të zënë vendin e tyre shtëpitë ereja me tulla të kuqe, sinonim i periferive të qytetit.


21/120

21

Tek e shohim hovin e ndërtimit të shtëpive të reja dhe

tek i shohim shtëpitë e rrënuara në Drenicë të Kosovës,

edhe më tej do të jenë aktuale vargjet e poetit tetovarRamadan Sinani: Të përvidhesh kahdo si gacë/

Skutave të botës të përgjërohesh/ Nën hirin e mallit

tënd mbështjellë/ Në Tetovë ti prapë do të vish/ Shtëpi

të kesh”.

(Fakti, 1998)


22/120

22

Përshëndetje dhe urime

Televizioni qenka medium i krijuar për shqiptarët.

Përderisa gjithë bota televizionin e ndjen dhe e sheh si

një dritare magjike, për shqiptarët ky medium është

shndërruar në një dritare reale të një shtëpie pa fasadë,

e cila fytyrën e ka nga një sfond me kallamboq.

Në ndërkohë që bota, përmes kësaj dritareje magjike u

lëshon shikuesve pamje magjike të një realiteti tjetër

(realiteti virtual), duke ua bërë me dije dhe duke i

bindur se ardhmëria do të duket ndryshe, duke usiguruar me këtë biletë për në ardhmëri, shqiptarët

përmes televizioneve të tyre të pavarura (sic!) eterojnë

disa sinjale të çuditshme dhe të pakapshme për radarët

(perceptuesit) e huaj.

Nëse qëllon që te ne të vijë ndonjë i huaj që interesohet

për punën që e bejnë televizionet e pavarura, do të

kishte probleme me deshifrimin e sinjaleve (jo ato të

dhënësve). Nuk do të mund t'i deshifrojë ose nëse ia

arrin kësaj, nuk do të besonte në mesazhin e tyre, tëcilat sa janë banale aq janë edhe bizare.


23/120

23

Të lindura dhe të rritura deri në fazën e dhëmbëve të

qumështit, këto "dritare magjike" u mirëpritën nga

shqiptarët nga shkaku banal se me këtë vdiq koha kurnë natën e Vitit të Ri duhej që tërë natën të dëgjojmë

këngë maqedonase, serbe, rome... për t'i ardhur koha,

në orët e hershme të mëngjesit, edhe asaj një kënge

shqipe.

Të lodhur nga pritja dhe të etshëm për këngë, siç jemi

ne shqiptarët, nga kanatet e këtyre “dritareve" na

erdhën nëpër shtëpi me qindra këngë të reja dhe të

vjetra. Dhe, siç jemi të njohur anekënd botës se ne

shqiptarët e nxjerrim paranë në një mijë mënyra,

gjetëm formulën se si të fitohet prej këngës.

Përshëndetje dhe urime. Ishte kjo një zgjidhje e

huazuar nga radiot, por që me lindjen e këtyre

mediumeve, iu shtua edhe segmenti vizual. Aq me

përkushtim punohet në këto emisione saqë në "skemat

programore" të televizioneve të pavarura, "

Përshëndetje dhe urime"-t janë më të standardizuarat

për nga termini dhe saktësia.

Kësaj here nuk do të ndalemi në përshkrimin,

strukturën dhe skenografinë kolorit të

"Përshëndetje...", punë të cilën gazetat e bëjnë për çdo


24/120

24

ditë, duke mos e ditur se këso emisionesh në skemën e

vet programore ka ngërthyer edhe televizioni shtetëror

shqiptar (merreni me mend anomalinë, TVSH-jakopjon një televizion tonin të pavarur!) por do të

bëjmë një komparacion mes "Përshëndetje dhe urime"

dhe "Pozdravi i çestitki" në gjuhën maqedonase.

Përderisa nga "dritaret magjike" që flasin shqip mundtë dëgjojmë urime të tipit urojnë fejesën, martesën

dasmën e synetit, marrjen e lejes për vozitje, rrugë të

mbarë për në kurbet, mosbrengosje, pasdite të

këndshme, festën e Bajramit..., dritaret magjike që

flasin maqedonisht urojnë: punësimin në ndonjë

ndërmarrje shtetërore, diplomimin në fakultet,

ditëlindjen... e të ngjashme. Përderisa shqiptarët në

përshëndetjet e tyre tregohen individualistë, siç janë

kudo, në politikë, ekonomi, kulturë etj, në "Pozdravi..."

shpesh herë dëgjohen urime ku një kolektiv

ndërmarrjeje solidarizohet me gëzimin e ndonjërit nga

kolegët e tyre etj.

Nga përvoja ime e gjatë e punës në këto mediume, të

pavarura (edhe një siç!) kam vërejtur transformimin

dhe zbehjen e burrërisë së shqiptarëve. Ndodh që në

zyrat e këtyre mediumeve te vijnë burra me mustaqe


25/120

25

për të sjellë përshëndetjet dhe urimet e familjes së

tyre,duke i torturuar ndërkohë punëtorët për kujdesin

që duhet pasur në hierarkinë gjatë leximit të urimeve tëtij, për këngët e zgjedhura, për atë që të mos

shkurtohen ato njëqind emrat e familjes dhe kojshisë

që i bashkëngjiten urimit, e të ngjashme. Thua ti se jeta

e këtyre burrave varet nga përshëndetjet dhe urimet.

Me "Përshëndetje dhe urime" për të cilat disa mediume

janë profesionalizuar dhe kanë siguruar koncesionet

nga Këshilli për radiodifuzion, në sfondin e "dritareve

të pavarura magjike" të shqiptarëve edhe më tej do të

duket oborri i mbjellë me kallamboq, gra me skutaçedhe burra me thasët e urimeve në krah.

Me realitetin virtual dhe me ardhmërinë le të merren te

tjerët.

(Fakti, 1998)


26/120

26

Gostivari by night

(Ciceroni i kafeneve)

Përveç prodhimit të pasulit Gostivari është i njohur

edhe me kafenetë me muzikë të cilat nuk gjenden nëvet qytetin por në ndonjërin nga fshatrat e tij. Prijnë

Çegrani, Raveni, Dobërdolli dhe ndonjë fshat tjetër i

cili nuk ka arritur që me famën e kafeneve ta tejkalojë

atarin e vet fshatit.

Edhe atëherë kur shqiptarët nuk këndonin nëpër kafene

(viteve të shtatëdhjeta), nëpër kafenetë e Gostivarit

është kënduar shqip, punë të cilën me shumë mund e

bënin "këngëtarët" e ardhura nga Serbia, Bosnja dhe

nga ndonjë republikë tjetër e ish-Jugosllavisë.Klientëve të këtyre kafeneve as që u pengonte këndimi

shqip me theks sllav dhe kërcimi prej strofës së parë

tek e fundit, nga kjo tek refreni dhe kështu me radhë,

me rëndësi ishte që të hidhet shtati i këngëtares. Një

pamje kaq groteske ka mjaftuar për t'u arriturshtimungu i dëshiruar dhe për t' i çlodhur sytë. Për

paratë e harxhuara nëpër kafenenë në Pellg (Pollog) as


27/120

27

që bëhet fjalë. Shumica e këtyre pioniereve të kafeneve

edhe sot e kësaj ditë, edhe pse të shtyra në moshë,

mund t'i gjesh nëpër disa kafene të rangut më të ulet, sikameriere, të cilat ende i vizitojnë bandillët e tyre të

vjetër.

Mirëpo, me shpërthimin e demonstratave të '81-shit në

Kosovë, sikur u krijua në ndjenjë faji tek vizitorët dhe pronarët e këtyre kafeneve të cilët, si zgjidhje fatlume,

arritën që t'i bindin këngëtaret shqiptare nga Kosova

për të kënduar nëpër këto kafene, duke e ndërruar

sërish shtimungun, por kësaj here euforia erotike ia

lëshoi vendin patriotizmit. Ka të drejtë një mik kur

thotë se mu këto këngëtare arritën që shqiptarëve të

Pollogut t'ua ngjallin ndjenjat patriotike në atë masë sa

që këtë nuk munden ta bëjnë as tri partitë politike

shqiptare në Maqedoni.

Por, kafenetë e Gostivarit evoluojnë krahas evoluimit

shoqëror i cili në dekadën e fundit u zhvillua me

shpejtësi prej 200 km/h. Me rrënimin e bustit më të

lartë në Shqipëri u hap edhe rruga më e shkurtë e

Shqipërisë me botën. Krahas shumë "albanezave" që si

punëtorë krahu, për një pagë shumë të ulët, punonin

arat e "maqedoncave" (kështu mes veti thirren


28/120

28

vëllezërit), duke i lënë "gastarbajterët" e rinj që të flenë

nëpër kasolle, edhe pse shqiptarët e Pellgut kanë shtëpi

të mëdha me shumë dhoma, erdhën edhe shumëkëngëtarë të cilët arritën të sintetizojnë edhe erotikën

edhe patriotizmin, kuptohet, në këngë, duke ua zënë

kështu vendin këngëtarëve të mëparshme statike.

Ardhja e këtyre këngëtarëve nëpër kafenetë e Çegranit,Ravenit dhe të fshatrave të tjerë i deziluionoi vizitoret

e natës, dhe jo vetëm ata, nga se respekti dhe idolatria

që ushqenin për shumë këngëtarë të popullit dhe të

merituara, me të parë ato nëpër kafene duke u kënduar

pranë tavolinës, mbaronte dhe shkrihej si flluskë

sapuni me të dhënë ndonjë para bakshish, shprehi kjo

shumë e përhapur nëpër këto kafene. Këto fshatra

mund të krenohen edhe me listën e këngëtarëve më të

njohura të estradës shqiptare si Eli Fara, Merita Halili,

Aurela Gaçe ,Irma Libohova... duke mos i numëruar

edhe shumë këngëtarë të SHKA-ve të rrethit të

Peshkopisë Elbasanit dhe qyteteve tjera të Shqipërisë.

Disa prej këtyre këngëtarëve të kafeneve me muzikë i

shohim gjithë shkëlqim në televizionin satelitorë dhenëpër festivale duke zënë edhe vende të para. Po

ç'është festivali apo televizioni satelitor kundrejt


29/120

29

kafeneve të Çegranit dhe Ravenit, do të thoshte

dikush? Ka një korespondencë. Shumica e fytyrave të

reja në spektaklet "12 në Holivud" vinin mu nga këtokafene, por kësaj here me një shkëlqim dhe me një

glamur të ri. Jo rastësisht ideatorja e ketyre spektakleve

Vera Grabocka, para se të nise këto spektakle, vizitoi

kafenetë e Pellgut.

Por, kafenetë e Gostivarit evoluojnë krahas evoluimit

shoqërorë i cili në dekadën e fundit, për shqiptarët,

evoluoi me shpejtësi 200 km/h. Rranë buste të reja.

Bullgaria, Rusia dhe Ukraina u bënë më të afërta se

Vranja. Biondinat e bukura, pedante dhe të buta si

mace, të cilat e pushtuan Pollogun, për dallim prej

motrave të tyre të viteve të shtatëdhjeta, nuk iu rrekën

mikrofonit por, të armatosura me buzëqeshje,

parapëlqyen punën e kamerieres, duke nxjerrë edhe

ndonjë rrogë më tepër (ndoshta edhe dhjetë) jashta

orarit të punës, dhe sollën me vedi edhe një lloj

argëtimi të ri: vallëzimin. Mu këto valltare nga

Ukraina, të cilat, shumica, e kanë emrin Tanja,

Roksana dhe Marina, të cilat as që u munduan tëkëndojnë shqip, ndikuan në hapjen e night clubeve.

Kësaj here ndodhi e kundërta. Nuk u hapen nëpër

fshatra por në qytet. Klubet e natës kanë një enterier


30/120

30

evropian që i përshtatet karakterit të këtyre lokaleve

duke filluar nga podiumi për vallëzim i përshkënditur

përlot light-show, pasqyrat, separetë e mbështjella mekadife, plish ngjyre të kuqe e deri tek roja në derë që të

kontrollon me një aparat (ende nuk i dihet emri) në ke

revole, e gjithë kjo që mysafiri i vonë (lokalet fillojnë

me program prej orës 23:00) të ndjehet sa më rahat

duke u kujdesur edhe në diskrecionin lidhur me

strukturën e klientëve. Në këto klube vallëtaret

ukrainase apo bullgare, të cilat më parë kanë luajtur

valle në ndonjë SHKA të rrethit të Kievit ose kanë

vijuar shkollën e baletit, vallëzojnë kryesisht valleerotike orientale. Janë të veshura me shallvare

gjithashtu erotike, por heqja e tyre nuk vije parasysh.

Kontakti i tyre me publikun është i mundshëm vetëm

brenda lokalit. Mund t‟ju jepni edhe ndonjë bakshish

në gji apo në... madje mund edhe t'i thirrni në tavolinë

(të cilën mu si në oboret vieneze, do t' ua sjellë

kamarieri për dore), e cila pastaj do të kërkojë koktej i

cili përmban 99 % juice ndërsa ai një përqindëshi tjetër

mund të jetë edhe raki, por ndonjë pazarllëk tjetër nukvjen parasysh. Çmimi i një kokteji të tillë sillet rreth...

(nuk është e hijshme të përmendën shifra në një

ambient të tillë).


31/120

31

Në Gostivar ekziston edhe një mënyrë tjetër e argëtimit

të natës, sic janë shtëpitë ... por për këtë një herë tjetër.

Tash flasim për kafenetë e jo për shtëpitë ...

Si çdo gjë të mirë që policia ua prish shqiptarëve ashtu

ndodhë edhe me këtë idile! "Fshesat" e shumta që

organizohen nga ana e policisë maqedonase shpesh

herë kane rezultuar me autobusë të tërë të mbushur mekëngëtarë, kamariere dhe vallëzuese por përderisa një

autobus i çon në kufi, nga ana tjetër hyjnë dy të tjerë.

Nuk do të isha ciceron i mirë nëse nuk japë edhe disa

karakteristika tjera të cilat do ta plotësonin këtë

mozaik. Kafenetë me muzikë njihen edhe për nga

struktura e rregullt e myshterinjve dhe për nga ndjenja

e tyre për rend. Një sjellje dhe një rend, siç mbretëron

në këto kafene, nuk haset nëpër qytete tjera. Nuk

mbahet mend ndonjë vrasje, rrahjet janë shumë tërralla ndërsa violenca ndaj këngëtarëve apo

vallëzueseve as që mund të paramendohet. Aty vetëm

pihet, hahet, nuk vallëzohet, mund t'i japësh bakshish

këngëtares, mund të koketosh me të në mënyrë

diskrete nëse je frajer, por të pengosh tjetrin nuk është

në stilin e këtyre kafeneve. Bile, në njërën prej tyre

pronari, i cili vigjilent kujdeset për shtimungun e


32/120

32

mysafirëve, në xhep mban kartonin e verdhë dhe të

kuq, mu si referët sportiv dhe ndëshkimet janë

fuqiplotë, mu si në futboll.

Një rrëmujë dhe një frekuentim, me këtë edhe një fitim

më i madh për pronarët, arrihet muajve kur vijnë

gastarbajterët, të cilët të përmalluar siç janë për

kafenetë me muzikë, ndodhë që me pare të kthejnë nëndonjërën prej tyre për të dëgjuar një këngë, e pastaj të

shkojnë në shtëpi.

Në Gostivar ka edhe kafene të tjera dhe mënyra tjera të

argëtimit por të tilla ka gjithkund në botë. Gostivari

parapëlqen kafenetë me muzikë.

Bota sot, 1996


33/120

33

"Zogjtë e natës dhe skifterët"

Vite të tëra në Gostivar flitej për një argjendar plak,

tashmë të ndjerë, i cili një kthinë të vogël në dyqanin e

tij e kishte shndërruar ne një shtëpi të vogël publike,

mirëpo morali publik që mbretëronte atëbotë, nuk

lejonte që të përmendej kjo fjalë (mbretëronte morali i pastër socialist), por ajo vetëm pëshpëritej. Një

pëshpërime e tillë u dëgjua deri në vdekjen e

argjendarit plak, pronarit të shtëpisë së parë publike në

Gostivar, mirëpo jehona e ngulfatur nga patriarkalizmi

ynë dëgjohet edhe sot.

U desh të vijnë këto vite të demokratizimit të

shoqërisë, të hapen shtëpi të reja dhe më të mëdha

publike, në të cilat klientët do të shkojnë me turp por

pa frikë. Në esencë problemi mbetet i njëjtë. Asatëbotë, e as sot shtëpitë publike nuk janë legalizuar

me ligj dhe, as atëherë, as sot për këto "shtëpi" nuk

flitet publikisht dhe nuk dihet se cili është opinioni

publik. Atëherë në kohën e argjendarit plak, nuk

guxohej të flitet, ndërsa sot mungon guximi

intelektual. Është vështirë të flitet për prostitucionin si

një dukuri reale, në një shoqëri puritane dhe në një


34/120

34

shoqëri pa edukatë seksuale. Kjo dukuri duke u

karakterizuar si një problem margjinal kundruall

problemeve të tjera, më të rënda dhe më të mëdha, përkohësisht është larguar nga zona e interesit të

institucioneve shoqërore, politike veçanërisht nga zona

e interesit të organeve të rendit. Për këto të fundit

s'mund të thuhet se nuk ju intereson prostitucioni, pasi

që pëshpëritet se një krah i rendit, tërthorazi, është i

inkuadruar në këtë biznes.

Është bindje e përgjithshme se mos rregullimi i kësaj

çështjeje me ligj, gjegjësisht, ndalimi i prostitucionit

me ligj, nuk e pengon përhapjen e kësaj "epidemie

shoqërore" por e ndihmon zhvillimin e prostitucionit të

egër. Një formë e tillë e prostitucionit vite të tëra është

duke u përhapur edhe në Gostivar, apo më saktë në

disa fshatra përreth, shtëpi këto, edhe pse të ndaluara

me ligj (nuk jepen leje për hapjen e tyre), të cilat me

diskrecionin e tyre tepër transparent të bëjnë me dije se

nuk janë kafene (siç shkruan në tabelën e varur në

hyrje të tyre, dhe siç deklarohen pronarët, në asnjë

shtëpi publike në botë nuk shkruan se kjo është...), por janë partizanët e shtëpive të ardhshme publike. Për


35/120

35

këtë qëllim edhe i ngrisin dhe i përshtatin dhomat sipër

"restorantit".

"Zogjtë e natës" të këtyre shtëpive janë të siguruara

nga shtetet e tranzicionit (Bullgaria, Ukraina, Rumania

dhe Rusia), ndërsa "skifterët" janë të gjithë ata të

cilëve nuk u ka mjaftuar fajronti i ndonjë kafeneje me

muzikë, ndërsa nuk përjashtohen edhe mysafirët ngaqytetet tjera, të cilët nga shkaku se nuk i njohin në këtë

rreth, vijnë më serbes dhe më me fodullëk.

Ti lëmë për një çast këto shtëpi, të cilat presin që në

hyrje të tyre të varin një shenjë, një llambë të kuqe e

cila, siç thotë një mik imi, s'do të bëjë dritë, por terr

dhe të shohim se si zhvillohet ky zanat i vjetër edhe

jashtë shtëpive. Të shumta janë kafenetë në të cilat

punojnë (shërbejnë) shumë shtetase të huaja nga blloku

Lindor të cilat kanë ardhur këtu me utopinë e tyre se nëGostivar pasurohesh për një kohë të shkurtër dhe të

demoralizuara me rrogën e kameriereve që nuk arrin

më tepër se 300 marka gjermane, mundohen ta rrisin

këtë me ndonjë honorar duke e shitur trupin e tyre.

Shtëpitë i kanë në natyrë, në veturën e ndonjë skyfteri

ose në ndonjë hotel të kategorisë zhgl , në banesë

s'guxojnë prej haxhicës.


36/120

36

Sipas fjalëve të një inspektorit të policisë, ata nuk posedojnë ndonjë evidencë strikte të numrit të

prostitutave që gjallojnë në këtë qytet, por gjatëkontrolleve "ato" zakonisht përcillen përtej kufirit,ndërsa në burgje nuk ka "zogj të natës" pasi që me ligjmund të burgosen vetëm shtetas të këtij vendi në tëcilin nuk ka prostituta (sic - për herë të fundit)!

Është koha e fundit që shtëpitë ilegale publike të vihennën kontrollin mjekësor, thotë një mik imi gjinekolog,nga se sëmundjet e ndryshme venerike më së shpeshti përçohen përmes këtij "zanati", ndërsa shërimi i tyreështë një problem në vete, nga se në një qytet të vogëlsiç është Gostivari, njerëzit njihen mes veti dhe përcaktimi i të infektuarit për t'u paraqitur te mjekunuk mund të paramendohet, ndaj shpesh përcaktohen për shërim në ndonjë qytet tjetër. Është idomosdoshëm kontrolli mjekësor i prostitutave,vazhdon ky mjek, por si të kontrollojmë diçka që sipasligjit nuk ekziston?! Është më mirë që sa më parë tëlegalizohen këto shtëpi sepse rreziku mund të jetë edhemë i madh me përhapjen e sëmundjes së Sidës i cili dotë ishte katastrofal.

(Fakti, 1998)


37/120

37

Mediat e pavarura ne Maqedoni

Utopia e parealizuar e suksesit

Dy gjëra janë IN (në modë) ndër shqiptarët e

Maqedonisë: pejxheri dhe mediat elektronike (radio

dhe televizionet e pavarura).

Derisa pejxheri e përcakton shkallën e mobilitetit

gjegjësisht, është model i simulimit të biznesmenëve të

suksesshëm, të cilit për çdo gjë mund t'i dërgojnë një

porosi të rëndësishme, një vendtakim për një kontratëafariste, duke e mbajtur atë (pejxherin) me fodullëk, në

brez, si revole, përderisa shpesh herë porosia u vjen

prej grave të tyre me përmbajtjen: "mos harro të bjejsh

speca për hajvar ene ni tabëll voe", ose "Sonte jemi në

darkë te nëna ime" e të ngjashme, mediat elektronike

përcaktojnë utopinë e parealizuar të atyre që një sasi të

madhe të kapitalit të tyre e investuan në këtë "biznes",

me shpresë se edhe do te jenë IN edhe do te fitojnë.

Kaluan tashmë tri-katër vite, në mos më tepër, që nganisja me punë e shumë radio dhe televizioneve private

(s'jam i prirë ta përdori fjalën pavarur) në gjuhen


38/120

38

shqipe, ndërsa sot e kësaj dite pozita e tyre (regullativa

ligjore, programi, politika kadrovike, financa...) jo që

nuk ka pasur progres por shumica e tyre e shtyjnë dita-ditës. Edhe pse të mirëpritura nga shikuesit e "etshëm"

dhe shumë pak të kritikuara nga opinioni për punën që

e bëjnë dhe si e bëjnë (për këtë gjithsesi se ka çka të

flitet), mediat private kanë rrahur shtegun e tyre të

ngjeshur me befasi dhe rreziqe, duke mos arritur që të

stabilizohen as juridikisht as financiarisht, ndërsa për

skemat programore të mos flasim në këtë shkrim,

Edhe ne, duke mos u ndalur në cilësinë e programeve

që e "eterojnë" këto mediume, më tepër do të

mundohemi të ndriçojmë utopitë e parealizuara të

themelueseve të këtyre mediumeve dhe problemet që i

hasin ato?

Së pari, shumica e themeluesve të këtyre mediumeveas që janë marrë me parë me këtë punë dhe as që kanë

pasur ndonjë njohuri paraprake për metodologjinë e

punës për rëndësinë e mediave në formimin e opinionit

publik dhe për menaxhimin me këto media, por janë

prirë nga ndonjë shtytje e padefinuar se me një biznes

të ri do të munden edhe të jenë IN dhe të sigurojnë "një

kafshatë goje" edhe të " kontribuojnë në zbutjen e


39/120

39

papunësisë", siç shprehen shpesh në opinion. Shpesh

herë ajo shtytja e padefinuar, e cekur më lartë, ka qenë

shpresa se një "kontribut" të vetin në këtë punë të tyredo të japë edhe popullata e "etshme" për program në

gjuhën shqipe (ngjashëm me parapagimin që i bëjnë

radio-televizionit shtetëror). Disa bile shkuan edhe më

larg sa që kërkonin edhe mundësi se si mund të

realizohet kjo. Një televizion i pavarur edhe e lëshoi në

"eter" sloganin; "Mos habiteni nëse u vjen inkasanti

ynë në derë". Shpejt u pa se shqiptarët jo që nuk japin

këso "kontributesh", por ata, në një masë të madhe nuk

i kryejnë as edhe "obligimet" ndaj "shtëpisë shtetërore” . Kështu, e gjithë shpresa e mbulimit të

shpenzimeve të mediumeve elektronike (për fitimin e

mundshëm këtu nuk bëhet fjalë) kanë mbetur 'forcat e

veta" te cilat kryesisht konsistojnë në prodhimin e

"shtëpisë informative" siç janë reklamat dhe

"emisionet" që rrallë kund i hasim në botë:

"Përshëndetjet dhe urimet".

Burimi i parë dhe primar i të gjithë televizioneve dhe

radiove private në botë është marketingu. Këtuqëndron edhe e gjithë filozofia e ekzistimit të çdo

medium! Për të bërë një marketing të suksesshëm

duhet që më parë të konkurrosh përpara klientit me një


40/120

40

skemë të pasur programore sipas të cilës edhe klienti

do të përcaktohej për terminin se ku do të reklamonte

prodhimin e vet.

Shtëpitë e pavarura informative jo që nuk konkurrojnë

me skemë programore, nga që të njëjtën nuk e

posedojnë ose nëse kanë një skemë të shkruar shumë

pak i përmbahen asaj por ai program nuk është atraktivdhe modern. Të thuash, të gjithë radiot dhe televizionet

shqiptare kanë një program stereotip që më tepër i

afrohet skemave klasike. Mungojnë në këto televizione

kuizet atraktive, spektaklet, pjesëmarrja e publikut në

skenë (karakteristikë kjo e shumë shtëpive të pavarura

televizive, lajmet e shpejta dhe atraktive (edhe ato

televizione qe në kuadër të programit të tyre kanë

edicionin e lajmeve ai kryekëput përbëhet prej lajmeve

të agjencionit Makpres dhe prej artikujve të Flakës,

gazetë e përditshme në Maqedoni). Nga kjo vobektësi

e programit të tyre përcaktohet edhe afarizmi i dobët.

Në këto mediume nuk hasen reklamat e asnjë firmë të

njohur botërore për të cilat një faj ka edhe televizioni

shtetëror i cili ka monopolizuar firmat e mëdhandërkombëtare dhe shtetërore ndërsa mediat private

shqiptare u kanë mbetur vetëm dyqanet dhe firmat e


41/120

41

vogla nëpër qytetet e tyre të cilat kanë një qarkullim të

vogël. Kështu, çmimi i reklamave mujore për në

televizion sillet prej 100 deri më 500 marka gjermane,shumë kjo për të cilën nuk ia vlen barra qiranë, por që

TV-te janë të detyruara ta pranojnë. Nga kjo ekonomi

që është nëpër qytetet e banuara me shqiptarë as që

mund të pritet që këto mediume të realizojnë ndonjë

profit, ndonjëherë.

Dështimi tjetër i mediave private shqiptare është

mosbashkëpunimi i këtyre mediumeve në mes veti. Sot

e kësaj dite nuk është nënshkruar ndonjë memorandum

për bashkëpunim programor. Këto media luajnë rolin e

rivalitetit edhe pse nuk shihen në mes veti. Kjo "nuk

shihen në mes veti" nënkupton se me diapazonin e

vogël të valëve këto media janë getoizuar vetëm në

komuna. P.sh. Televizioni "ERA" i Shkupit shikohet

vetëm në Shkup, RTV "USKANA" e Kërçovës

shikohet dhe dëgjohet vetëm në Kërçovë, ndërsa një

përjashtim bën vetëm Fusha e Pollogut ku, falë pozitës

gjeografike "përzihen" valët. Por kjo nuk duhet të jetë

pengesë, por përkundrazi, duhet të kuptohet si njështytje për bashkëpunim, fushë kjo (bashkëpunimi)

shumë më e gjerë dhe shumë e rëndësishme.


42/120

42

Dështimi në realizimin e programeve origjinale

(emisione dokumentare, për fëmijë, argëtues...)

ndërlidhet ngushtë edhe me bashkëpunimin në meskëtyre mediave. Sot, në këtë gjendje dhe me strukturën

kadrovike që e kanë, as që mund të "prodhojnë" më

tepër se dy-tri orë program origjinal në...javë. Nga një

takim joformal që u mbajt kohë më parë në TV 2 të

Gostivarit, ku merrnin pjesë shumica e mediave private

shqiptare, rrodhi një iniciativë sipas të cilës me

këmbimin reciprok të emisioneve, çdo shtëpi

informative do të kishte nga dy-tri orë program

origjinal në ditë. Por, edhe kjo iniciativë rnbeti vetëmsi një dashje sepse nuk u nënshkrua asnjë dokument i

cili edhe do ta obligonte secilin në këtë bashkëpunim.

Dështimi tjetër, mos zgjerimi i strukturës kadrovike,

ndërlidhet edhe me sigurinë e këtyre mediave nga

ardhmëria, gjegjësisht nga fyti që do ta kenë këto

media, nga se si u pa deri më tani puna e mediave

elektronike është ligjërisht jostabile. Intervenimi i

fundit i Ministrisë për Komunikacion dhe Lidhje gjatë

së cilit u mbylln të gjitha mediat private shqiptare, erriti ndjenjën e pasigurisë. U pa se ky aksion më tepër

ishte një disiplinim për shqiptarët se sa një vendim e

rrodhi nga ndonjë kriter profesional. Ky vlerësim yni u


43/120

43

vërtetua atëherë kur këto media, të prira nga

mosdëgjushmëria dhe nga mosvendosmëria e

ministrisë gjegjëse për ta sjellur Ligjin përradiodifuzion, edhe e nisen punën, mirëpo ato media

që kanë marrë ndihmë në teknikë nga ndonjë

fondacion, në kuadër të inkuadrimit në televizionin

satelitor shqiptar nuk e "eterojnë" ditarin televiziv të

TVSH-së. Ndoshta ky është hapi i parë i disiplinimit,

ndërsa hapi i dytë nuk është i vështirë kur dihet

mosorganizimi i këtyre mediave. Kjo edhe ua shton më

tepër pasigurinë themelueseve të mediave private

elektronike. Drejtorët e mediave private prandaj edhenuk mbajnë pejxher ne brez sepse atyre porosia nuk u

vjen përmes tyre por kjo porosi shpesh herë u vjen nga

dera, e shoqëruar nga disa inspektore republikanë të

Ministrisë për Komunikacion dhe Lidhje që në çantat e

tyre mbajnë bllomba dhe shoqërohen nga policia.

Ndërsa porositë e drejtorëve të RTV-ve private, nën

shifrën "Ndihmoni" që ua drejtojnë atyre që mbajnë

pejxher dhe drejtorëve afaristë, shpesh herë mbarojnë

pa përgjigje.

Bota sot, 2006


44/120

44

Xhaxhi në këngët popullore

E. Hoxha -Xhaxhi është, padyshim, njeriu të cilit i

kanë kënduar më së tepërmi në të gjallë të tij. Çdo

festival, çdo koncert, çdo miting niste me njërën nga

këngët e shumta për Xhaxhin. Instituti i folklorit dhe

Radio Tirana i mbushën vitrinat e tyre (tash arkivat)me bobinat e këngëve të kënduara nga orkestra

simfonike. nga SHKA, rapsodë, fëmijë dhe këngëtarë

të tjerë nga të gjitha viset e Shqipërisë. Sot, po t'u

hedhësh një sy librave me këngë popullore të ndonjë

rrethi (botime para rënies së përmendores së Xhaxhit)

do të vëreni se gjysma e librave është me këngë

kushtuar Xhaxhit dhe kongreseve të shumta në të cilat

ka shkëlqyer dhe pas te cilëve ka pastruar (lexo: vrarë

dhe internuar) shokët e tij. Me një fjalë, i gjithë populli, në një kor disa milionësh, i ka kënduar jetës

dhe të bëmave të tij.

Dhe, jo fort larg Institutit të folklorit, në anën tjetër të

kufirit që mban emra qafash (Qafa e Thanës, qafa e

Prushit...) i njëjti popull koral, me veshët mbushur

përplot radio-valë, me


45/120

45

një ndjenjë krenarie për të dashur të mbrojë dhe tregojë

përkatësinë e tij aq të shtypur kombëtare, me veshin

ngjitur pas altoparlantëve të radiove që këndonin përXhaxhin, solidarizohej me korin e madh kombëtar.

Derisa në anën tjetër duhej të ngrihet zëri kur këndoje,

këtej qafave po të ngrije zërin ta këputnin qafën, andaj

i këndonin në heshtje.

Me rënien e përmendores së Xhaxhit, që ishte pasojë e

një ere të fuqishme të cilën meteorologët nuk e besuan

se do të fryje edhe mbi shtetin koral, ndërruan edhe

raportet e forcave kënduese.

Instituti i folklorit dhe Radio Tirana arkivuan këngët

për jetën dhe të bëmat e Xhaxhit duke ua lënë vendin

këngëve të reja që këndohen me instrumente elektrike,

ndërsa këtej qafave u hapen kafenetë me muzikë

popullore dhe televizionet e pavarura .Edhe me tejmbetëm popull muzikal!

Deri sa në Shqipëri u demaskuan të gjitha të bëmat e

Xhaxhit duke dalë në shesh të gjitha vrasjet,

internimet, fukarallëku, dekadenca etj. që ishin pasojë

e atyre të bëmave aq të kënduara, këtejqafave një

televizion i pavarur, nga neglizhenca në punë dhe nga

mosnjohja e metodës së shënimit të materialeve, qëllon


46/120

46

një mbrëmje të lëshojë një video kasetë të incizuar në

TVSH në të cilën përveç këngëve "Te rrapi në

Mashkullore", këngëve të dashnisë dhe kurbetit, u përvodh edhe një këngë për Xhaxhin. Të nesërmen në

qytet ky lëshim u diskutua në forma të ndryshme por

nuk u ndërmorën masa në redaksi, nga se u pa se këto

media nuk kanë redaksi. Ngjarja e dyte nuk vonoi

shumë. Një mbrëmjeje, në një kafene me muzikë, aq të

popullarizuara këtejqafave, një zefkli, në një gjendje

gjysmë të dehur, pra me vetëdije, porosite nga

këngëtarja e popullarizuar e Shqipërisë, një këngë për

bëmat e Xhaxhit duke e paguar në ndërkohë ketë këngëme një bankënotë 200 lekëshe. Dhe, reagimet në

kafene ishin nga më të ndryshme, pra, në frymën e

pluralizmit: dikush e lëshoi kafenenë, dikush u

kërcënua, dikush protestoi, por një tjetër edhe u

solidarizua me një buzëqeshje. Që tragjika të jetë më e

madhe, këtë këngë e porositi një bir, babai i te cilit

kish ikur prej të bëmave të Xhaxhit, ndërsa këngën e

këndonte një këngëtare të cilës ndoshta Xhaxhi ia kish

burgosur ndonjë të afërt. Atë mbrëmje askush nuk ekomentoi se si u ndie këngëtarja apo zefkliu por

kronisti i këtyre dukurive qe ndodhin këtejqafave nuk

do te habitet nëse nesër në ndonjë çajtore do të bëhet


47/120

47

promovimi i veprave të Xhaxhit. Edhe kjo do të merret

si diç në frymën e pluralizmit, duke mos ça kokën se si

ndjehen vëllezërit e tyre andejqafave të cilët kanë pësuar nga këto të bëma të cilat ende këndohen.

Bota sot, 1996


48/120

48

Sabato

Shyqyr Zotit e mbërritëm edhe ne shqiptarët që të japim (çmime të mëdha ndërkombëtare duke ia

ndërruar kështu imazhin botës për shqiptarët dhe

Shqipërinë si një vend i vobektë. Ndoshta Shqipëria

është shtet i vobektë por ka njerëz të pasur si p.sh.

gradecaliu Vebi Velia të cilët ia zbardhin fytyrën

kombit duke ia shtuar kulturës sonë kombëtare një

vlerë të panjohur më parë - atë të mecenës. Por,

gradecaliu doli i mençur, nuk veproi si kolegët e tij për

nga paraja të cilët japin 100 DM për sponsorim të

ndonjë libri dhe pastaj duan që emri t'ju shkruhet në

libra, por ai formoi një fondacion të tërë me një bord të

përhershëm. Kështu bëhet kultura. Formoi edhe çmime

të larta letrare.

Na erdhi mirë kur çmimin "Velia" për libër më të mirë

të shkruar në gjuhën shqipe e morën dy shkrimtarë të

rinj (Visar Zhiti dhe Kim Mehmeti) por gjithashtu u

gëzuam kur për laureat të çmimit tjetër "Kadare" u

zgjodh Ernesto Sabato. Një shkrimtar argjentinas nëdejet e të cilit një çerek i gjakut ka ngjyrën dhe shijen

shqiptare! Gjithashtu na erdhi mirë që, përkundër

moshës së tij të shtyrë - mbi 80 vjet, Ernesto Sabato na


49/120

49

vizitoi duke e shndërruar ardhjen e tij në festë

kombëtare për ne.

Dorën në zemër, ardhjen e Sabatos e shfrytëzova edhe

për disa fotografi bardhë e zi për këtë rubrikë.

Fotografitë e zhvilluara në një komorë të zezë i futa në

një album dhe në vazhdim po ua shpalosi publikisht.

Në një fotografi shihen Kadare dhe Sabato. Njeri i ka60 vjet ndërsa tjetri mbi 80, dhe ka të ngjarë që pasi të

jetë kryer ai procesi i pashmangshëm historik i

hierarkisë së vlerave, letrare atëherë kur me

gjakftohtësi do të përcaktohet vendi i të dy

shkrimtareve në raftet e letërsisë botërore, dikush do të

thotë se në bazë të cilit libër të logjikës një me i vjetër

e morri çmimin e tjetrit që është më i ri?! Nuk mundi

juria të gjejë ndonjë letrare që është më i ri se 60 vjet?

Fotografia e dytë: shihen dy libra në kopertinat e tëcilëve shkruan emri i Ernesto Sabatos dhe titujt

"Tuneli" dhe "Mbi heronjtë dhe varrezat”, botim i

"Rilindjes" se Prishtinës, si dhe në sfond duken disa

ese të prerë nga gazetat kosovare. Ka të ngjarë që këtë

fotografi të mos e ketë parë Ernesto Sabato gjatë

qëndrimit të tij në Tiranë pasi që në mediat dhe gazetat

shqiptare as qe u përmend se E. Sabato është përkthyer


50/120

50

në gjuhen shqipe, por si botim i parë i tij në gjuhen që

mban çerekun e erës së gjakut të tij, u paralajmërua

romani "Tuneli" të cilin e përkthen drejtoresha efondacionit Velija, Mira Meksi. Nga kjo fotografi del

në shesh injoranca e shumë krijuesve në Shqipëri të

cilët janë të prirë që ta mohojnë pjesën më të mirë të

letërsisë së përbotshme. Që absurdi te jetë më i madh

injorohet ajo letërsi e përkthyer që në Shqipëri ka qenë

e ndaluar. Nga kjo del se etja e shkrimtarëve shqiptare

për letërsinë e ndaluar ka qenë dhe është false,

prapavijë për t'u shtirë se janë modern. Rasti i Sabatos

nxori në shesh një problem që i tejkalon kufijtë eletërsisë për të na shpie në zonën e mosbesimit të

ndërsjellë, zonë kjo e vendosur si kufi dhe në kufi.

Ndoshta nesër, me ardhjen e mundshme të Kunderës,

Kastanedës apo ndonjë tjetri, sërish do të thuhet se

"Shakaja", "Dhuntia e shqiponjës" apo ndonjë libër

tjetër, do të thuhet se nuk janë botuar në gjuhën shqipe,

shkaku se këto libra janë përkthyer nga kosovarët nga

një gjuhë e dytë. Ndaj, edhe më tej na mbetet që për

premierë të lajmërohet një film që dikush e ka parëdisa herë.

Vazhdojmë me shfletimin e albumit!


51/120

51

Shihet një turmë njerëzish ndërsa në një skaj është ulur

në një karrige një njeri dhe e lexon Sabaton. Në fytyrë

i shihet habia e cila sikur flet; cilët ishin ato kritere që për laureat zgjodhën një shkrimtar i cili nuk është

popullore por pretendon, dhe kjo del nga librat e tij,

veçanërisht nga "Mbi heronjtë dhe varrezat", për

titullin shkrimtar kulti. Ndoshta i gjithë shpërblimi

është mbështetur në shijen personale të drejtoreshës e

cila parapëlqen letërsinë hispamerikane dhe në

nostalgjinë e themeluesit të shpërblimit për Zagrebin

dhe restorantin e tij me specialitete nga Argjentina.

Këto ishin vetëm disa fotografi bardhë e zi ndërsa ato

në kolor i kemi parë në televizionin satelitor shqiptar.

Bota sot, 1996


52/120

52


53/120

53

Muzika popullore me 220 W


54/120

54


55/120

55

Ngecja muzikore ose ngutu pak!

(Në kujtim të mikut tim Fatmir I. Bujupit, në azil)

Në biseda me shokë e miq pranë tavolinës shpeshherë,

kur bëjmë krahasimin e të mirave dhe të arriturave botërore, jemi të prirë të përdorim sloganin: “Ne jemi

mbas 30 vjet”. Pastaj vjen tjetri, kyçet në bisedë dhe

konkludon: “Lëre atë punë, ne jemi mbas 50 vjet”.

Defetistët shkojnë edhe më larg, por ata do t‟i quaja:

shkurtpamës. Si një llambë mbi kokë na rrinë fjalambas. Kjo mbas, kjo faturë jonë reale, gjithë fajin na e

hedh neve, për “prapambetje”. Sikur të privoheshim

nga përgjegjësia, ngase ne s‟kemi faj, por ata janë të

shpejtë. Kështu ndodh edhe në politikë kur ia hedhim

fajin Evropës që s‟na pret. Në gjithë këtë evidente

është ngecja jonë kohore. Ngecim në ekonomi,

politikë, shkencë, art, muzikë… Veçanërisht në

muzikë. (Mendoj në muzikën që mund të krahasohet

me ata, gj.gj. rokënrolin). Për këtë edhe dua të flas. Ngecja na është bërë realitet, ajo shihet në ne, në

veshje, në haje, në pije, në fizionomi (të mrrolur,

apatik), në artikullimin e mendimeve (leksiku spontan


56/120

56

ia ka lëshuar vendin frazave politike), në ahengje, në

shtyp, në radio, në TV, në mëngjes, në drekë, në

mbrëmje, në...

Kur në botë lindi rokënroli si drejtim muzikor, kah

vitet e pesëdhjeta, ne ende s‟kishim dëgjuar për të. Në

vitet e gjashtëdhjeta, kur kjo muzikë iu shmang parimit

të vetëvallëzimit, kur u ngrit në një rrafsh më të lartëartistik, kur falë B. Dillenit, “Beatles”-ave, Doors-ave,

grupeve të Kalifornisë, ne e përqafuam muzikën

zbavitëse, të cilën në atë kohë rinia perëndimore e

injoronte. Në vitet e shtatëdhjeta, në kohën e simfo-

rokut, në kohën e “dinosaurëve të rokut”, në kohën e

thyerjeve të klisheve (pankut), tek ne u paraqitën

grupet e para tëcilat s‟kompononin këngë origjinale,

por i përkthenin në shqip këngët angleze të viteve

pesëdhjeta. Në vitet e tetëdhjeta, atëherë kur në rock-

skenën botërore u paraqit drejtimi new-vave, te ne

nisën të formohen grupet e para me këngë origjinale, të

cilat për mostër i merrnin grupet e dobëta të rock-

traditës botërore. Viteve të fundit, kur kjo muzikë u

komercializua aq shumë sa u shndërrua në mall përshitje me një glamur që të mahnit me përkryerje, tek ne

merret për përparimtare, ndërsa në Shqipëri për


57/120

57

revolucionare. Në këtë kohë, në kërkim të drejtimeve

të reja, new-age, simbioza e rockut me muzikën etnike

të popujve të vegjël, por të pasur me etnos, po në këtëkohë kur etnosi jonë me klithje thërret për t‟u

sintetizuar me kultura tjera, grupet tona këtë muzikë e

gatuajnë pa tharm.

Ndeshim edhe raste të rralla të pikëpjekjes së kulturëssonë me atë botërore, siç bënë Konica dhe Lasgushi në

kohë të vet dhe në lëmi të vet. Këtë takim të llojit të

tretë (së paku për ne) e bëri grupi “Gjurmët” në fillim

të tetëdhjetave, kur u paraqit krahas me new-vaven

botërore.

Sot mundësia e kyçjes sonë në rrjedhat e rokënrolit, si

drejtim muzikor dhe rock kulturës, si një gamë më e

gjerë kuptimore, është më e madhe, kur kemi parasysh

informimin më të gjerë të të rinjve përmes mas-mediave, pasurimin e tyre me dije muzikore, njohjen

më masive të gjuhëve të huaja dhe njohjen e stileve të

ndryshme muzikore.

Kjo vonesë nuk na shkon për shtati që si kolektivitet e

kemi për ideal integrimin me Evropën.

Flaka, 1993


58/120

58

Gjithkush del në syret për kasetë

Më rastisi udha nga një dyqan i kasetave që e mban një

shok imi, dhe, pasi më thirri brenda, nisi të m‟i tregojë

kasetat e reja të produksioneve të ndryshme muzikore.

Kish kaluar një vit që kur s‟kisha blerë kaseta të reja

dhe “rrota e historisë” sime muzikore ishte ndalur nëkëngët patriotike, deri diku të punuara me shije të

mirë. Ende më gjenden nëpër shtëpi mbështjellësit e

atyre kasetave, ku përgjithësisht dominonin simbolet

racionale, ndonjë kullë, flamur, etj. Dhe, “masa e gjerë

popullore” shpejt u ngop. Një ndryshim ishte i

logjikshëm, siç ishte i logjikshëm edhe stili më i

kultivuar muzikor. E të mos flasim për një përmirësim

në fushën e dizajnit të kasetave. Siç duket, aq shumë e

thirra logjikën në këto rreshta, sa që për dreq, nërealitet, doli e kundërta. Lindën ca surrogate muzikore,

simbioza lemeritëse. Një kiç.

Isha i vetëdijshëm për sintezat e mundshme muzikore

në këtë trevë ku ndeshen disa kultura të ndryshme,

besa edhe të moçme, por që këngë të tëra turke, serbe,

rome, greke, arabe, etj., do të përkthehen fjalë për fjalë

në shqipe, dhe se do të dëgjohen më të madhe, do të


59/120

59

lëshohen nëpër stacionet muzikore, s‟ma merrte

mendja.

Tashmë i njihja disa muzikantë, dhe i kisha parasysh

aftësitë dhe mundësitë e tyre për të bërë një kasetë

(punë kjo jo e lehtë), por që burri i botës mund të

shkonte aq larg saqë në brendi të kasetës të shkruante:

“Solisti X. Y. i cili njihet solist i dalluar i këtij zhanri,së shpejti do ta përgatitë edhe albumin e tij të tretë dhe

premton se në të ardhmen do të komponon vetëm

muzikë argëtuese e cila është për të rinj dhe për të

moshuar”. (sic!). Modesti është kjo- jo mahi!!! Apo

ndoshta narcizëm infantil. Vetëm të shikosh

mbështetjellësen, me atë pozën e solistit me gisht në

tëmth, tek kujtohet se ç‟stil do të ketë në kasetën e

katërt, menjëherë e kupton “filozofinë” e XY-nit.

Të gjitha këto i pashë në dyqanin e Hajrushit dhe uneverita.

Më renditën kasetat mbi tavolinë. “Ma jep këtë”, i

them. O Zot, si s‟kanë turp. Quhej B. M. (por kjo s‟ka

ndonjë rëndësi), i veshur në të zeza dhe me dorën e

djathtë tregonte një tip tjetër prapa tij të ulur këmbë

përmbi këmbë në një karrige dhe në një fletore mbi

gjunjë shkruante diçka. Siç ma merr mendja - vargjet e


60/120

60

tij. Bile edhe mëngët i kishte përvjelë. Në fund të

mbështjellëses shkruante: “VËREJTJE: Kemi tekste të

reja për të interesuarit: J. B, Posta e fundit 91236Dobërdoll”! Por së paku, thashë më vete, së paku të

kishte telefon dhe t‟i thosha: Zoti t‟i ruajt mendtë.

Më nxjerr shoku im edhe disa kaseta: shikime të

këngëtarëve plot mallëngjim, buzëqeshje me dhëmbëtë rrallë, lloj-lloj gjilpërash nëpër kravata, çiftelia dhe

sintisajzeri YAHAMA në një fotografi, një grup nën

emrin “IDAR, ADNAN DHE ZILE”, të cilët

ëndërrojnë të bëhen të famshëm, me plotë reflektorë

mbi kokë, duke i incizuar disa kamera të MTV-së

(kështu qëndron në këtë kasetë të çoroditur)…

I huazova nga shoku im disa kaseta për disa ditë. I

mora në shtëpi me një ndjenjë turpi se mos më sheh

ndonjë i njohur, ua nxora mbështjellësit nga plastikët etyre dhe i shtrova mbi tavolinë. U mundova të marr

sadopak një qëndrim analitik ndaj gjithë asaj që pashë.

Si rezultat më lindën disa pyetje:

-A të përligj këtë kiç, këtë antiglamur, këtë narcizëm

infantil, banalitet, këtë mosnjohje të normave më

elementare të drejtshkrimit dhe të mjeshtërisë së


61/120

61

dizajnit, me një shkrim që s‟do ta vlenin këta

këngëtarë?

-A janë të vetëdijshëm për “kontributin” e tyre në

kultivimin e shijes muzikore të masës?

-A e dinë se masës i duhet prirë në shije e jo t‟i shkosh

pas?

-Për gjithë këto plagjiatura dhe “huazime” që i fusin në

këngë, a e dinë se gjithkund do t‟i ndiqte ligji? (Kanë

fat se këtu tek ne s‟ka ligj).

-Heshtja që mbretëron në shtyp, radio dhe TV e tregon

mjerimin tonë moral, derisa me heshtje po kalojmëmbi të!

Kësaj anarkie të vlerave që mbretëron në këtë lëmi

besoj që as një puç ushtarak nuk do t‟ia dilte në krye. E

të shkruash për secilën kasetë në formë recensioni dotë ishte punë e mundimshme, mbase do të kishin punë

me atë titullin e librit të Erazmo Roterdamit “Lavdi

marrisë”.

Dhe në fund të theksoj se në këtë shkrim, qëllimisht,

nuk u frenova nga ndjenjat për t‟u kuptuar se sa të

rrefkëtuar janë dëgjuesit që nëpër biseda shprehin

keqardhje për një bestardhim të tillë të artit popullor në


62/120

62

përgjithësi dhe muzikës popullore në veçanti. Me

keqardhje pohoj se këto kaseta kanë edhe konsumuesit

e vet.

Flaka, 1993


63/120

63

Kështu e do populli!

Bota nuk shihet, as nuk lexohet por dëgjohet, thotë

Zhak Atali në librin e tij “Zhurma”. Duke dëgjuar

muzikën e re popullore apo, siç i themi të

rikomponuar, që krijohet në Maqedoni, do të kuptojmë

se ku na çon kjo marri muzikore -kulturore dhe ç‟nambetet të shpresojmë. Deri para një kohe ekzistonte një

gjysmë - tabu kur bëhej fjalë për muzikën popullore.

Ishte prezentë një ndjeshmëri ndaj kësaj muzike, ngase

e merrnim për diçka të shenjtë. Me një heshtje të tillë

publike është bërë një krim i pavetëdijshëm kulturor,

ngase e tillë dhe pa kritikë që do ta përcillte iu çel

rruga keqpërdorimeve. Atëbotë, hiq manipulimet

politike të disa autorëve nga Shqipëria, muzika

popullore me anë të mekanizmave institucionalembrohej disi nga jovlera. Historikisht, folklori u bëri

sfidë mekanizmave institucionale të shkombëtarizimit

në kohën e perandorisë osmane (kam parasysh gjithë

veprën e shkruar të I. Kadaresë në këtë drejtim),

përpiqet t‟i bënte ballë ideologjisë komuniste gjatë

pesëdhjetë vjetëve të fundit, e cila e përdorte si

instrument të vetin, ndërsa s‟mundi t‟i bëjë ballë


64/120

64

demokratizimit! Paradoks ky, por të shpresojmë vetëm

në këtë “fazë kalimtare…”

Se në këtë fazë të muzikë popullore të rikomponuar do

të zënë vend këngët e përkthyera në shqipe të një

këngëtareje serbe nuk na merrte mendja, por këtë e

bënë “kompozitorët” e rinj. Jam i vetëdijshëm për

sintezat e mundshme muzikore në këtë trevë, kundeshen disa kultura të ndryshme dhe të moçme

popullore, por që këngë të tëra turke, serbe, rome,

greke, arabe… do të përkthehen fjalë për fjalë dhe

notë për notë në shqipe dhe do të dëgjohen me të

madhe, madje do të lëshohen nëpër radio dhe TV

stacione, nuk ka mundur të mendohet.

Prodhimi i marrëzisë

Kjo muzikë, duke u zhvilluar në margjinat e realitetit

kulturor të shqiptarëve në Maqedoni, e përqeshur dhe e

urryer nga një masë e dëgjuesve dhe fare pak e

kritikuar në mediat masive, kjo muzikë e rikomponuar

deri në banalizim, arriti një popullaritet të gjerë tedëgjuesit, ndërsa në tregun e karakterit oriental

(“pazari”) gjeti format e përshtatshme të krijimit dhe të


65/120

65

plasimit, duke formuar një rreth që ia nis te

“menaxherët” dhe përmbyllet me blerësin.

Në rolin e menaxherit zakonisht paraqiten pronarët e

ndonjë qoshku të shitjes së kasetave, i cili në ndërkohë

edhe ka regjistruar firmën për editimin e kasetave.

Rrethi vazhdon me gjetjen e këngëtarit apo këngëtares,

ndërsa suksesi është i garantuar nëse gjeni dy motra(motra Hashani, Mustafa, Kryeziu…), të cilave pastaj

u caktohet “imixhi” (dominon gardëroba e importuar

nga tregu më i lirë turk). Pason sigurimi i teksteve që

bëhen kryesisht nga vetë këngëtarët, dhe disa “maqina

për tekste”. Në këto tekste që për temë kryesisht kanë

dashurinë, dominon fryma orientale dhe në trend janë

këngët që kanë emra femrash (Sahide, Ferdes, Habibe,

Zejnep, Xhonja…). Një trend të tillë të emërimit hasim

edhe te disa këngëtare kosovare të LABIAS (Fatime,

Hatixhe, Osman…). Këto tekste janë përplot folje, deri

në atë masë sa të besosh se i ka shkruar ndonjë nxënës

i klasës së tretë fillore…

Hallkë tjetër me rëndësi e këtij zhanri janë

kompozitorët të cilët rëndom janë instrumentistë të

mirë dhe këtë kanë arritur ta komercializojnë. Kjo fazë

zakonisht quhet “hekurosje”, sepse studiot e tyre janë


66/120

66

moderne dhe të kompjuterizuara. Shpesh herë këtyre

kompozitorëve u ofrohen demo-incizimet apo në të

shumtën e rasteve ritmi dhe vija melodike u tregohetme gojë. Një hiperproduksion i tillë nga një

“kompozitor” ka rezultuar uniformizimin e kësaj

muzike ngase të gjithë produksionin e kohëve të fundit

e “komponojnë” tre-katër veta. Incizimi i masterëve

bëhet kryesisht në studiot e maqedonasve të Shkupit

(ROS, TRA-LA-LA), ndërsa kasetat shumëzohen

nëpër shtëpitë e atyre që kanë siguruar magnetofona

(deka) dhe kanë një nivel të lakmueshëm të

reprodukimit.

Pason faza e fundit - shpërndarja, që është

monopolizuar nga qoshqet e LAHUTA, SONY,

RINIA… Me ndihmën e këtyre ndërmarrjeve, kjo

muzikë, në bashkëpunim me ndërmarrjet kosovare, ka

arritur të plasohet edhe në tregun e Kosovës, ndërsa

kohëve të fundit edhe në Shqipëri, ku përveç kasetave

me këngë shqipe eksportohen edhe kasetat me këngë

serbe (Anqi, Lepa Brena etj.).


67/120

67

A jemi vërtetë të këtillë?

Në këtë komplot kulturor, në këtë parakalim shundi

ndihmesë japin edhe mediat e pavarura që kohëve të

fundit në Maqedoni mbijnë si kërpudha. Në

prezantimin vizual prijnë dy TV -stacionet e Tetovës

(MIFI dhe TV SUPERI), ndërsa eterin e ngarkojnë

edhe radiostacionet lokale të çdo qyteti në Maqedoni.Tërë kjo s‟është një trend muzikor, por një makineri

për prodhimin e“iluzioneve” dhe parave.

Këngëtarët dhe këngëtaret e muzikës së rikomponuar,

duke njohur rrethanat sociale të shqiptarëve nëMaqedoni, janë shndërruar në “modele simulative”

(Zh. Bodriar) që i paraprinë jetës reale, pasi që tirazhi i

madh i kasetave (një këngëtar anonim si F. Atipi ka

shitur mbi dhjetë mijë kaseta) të nxitë të besosh se të

rinjtë identifikohen me këto “modele”.

Me shthurjen e Jugosllavisë dhe me rrezikimin fizik të

jetës së tyre, shumë shqiptarë të Maqedonisë u kthyen

në vendlindje. Është e natyrshme që pas një kohe të

ndiejnë nevojë për atë muzikë. Mirëpo, në ndërkohëmuzika popullore serbe fitoi kuptimin pezhorativ te

shqiptarët, ndërsa të kënduarit apo të dëgjuarit e

muzikës serbe merrej si njëfarë tradhtie. Të prirë nga


68/120

68

ndjenja e fajit dhe të shtyrë nga nostalgjia, u zbulua

formula alkimike: muzika serbe me fjalë shqipe. Kjo

garanton sukses.

Gjithë këtë rashomoniadë muzikore që e karakterizon

shundi më i keq, antiglamuri, inflantilizmi,

narcisizmi… besoj që as një puç ushtarak nuk do të

mund ta ndalte. Me formimin e ndonjë komisioni përtatim të shundit, sasi e këtyre kasetave do të

zvogëlohej e në këto kushte kjo ka pak gjasa.

Për fund, s‟ka si të mos parafrazohet Bodriari;

“Deznilendi ekziston për të fshehur se e tërë Amerika

është Diznilend”, ndërsa te ne kasetat me muzikë të

rikomponuar ekzistojnë për të zbuluar realitetin tonë

kulturor.

Zëri, 1996


69/120

69

Kultura “jonë”

Inflacioni muzikor dhe terapia

Deri para tre-katër vjetëve ekzistonte një gjysëm tabu

kur bëhej fjalë për muzikën popullore. Të gjithë ishim

të ndjeshëm ndaj kësaj muzike ngase e merrnim për

diçka të shenjtë, pasi në një masë ishte edhe e ndaluar.

Mbase një heshtje e tillë publike ua hapi rrugën

keqpërdorimeve në muzikë. Në atë kohë, hiq disa

lajthitje politike nga ana e solistëve në Shqipëri,muzika popullore ishte një kështjellë e pamposhtur.

Sot gjylet e kiçit dhe jovlerës përplasen në muret e saj

shekullore, që as gjylet e robërimit shekullor turk nuk

ia dërmuan muret sa tash ca gjyle të përçudshme serbo-

rome-greke.

Që të ndërlidhem me këtë, dua të them një mendim,

qoftë edhe i gabuar, gjë që edhe dëshiroj të jetë:

muzikës sonë i duhet censurë (vërtetë fjala tingëllon

keq për ne që kemi pasur probleme me censurën e cilaka qenë ideologjike e jo profesionale, por e thashë pa

ndonjë alternativë gjuhësore eufemizimi). Duhet

mbrojtur arti popullor, ngase të tillë siç e hasim në


70/120

70

treg, është shndërruar në mall përfitimi, të cilin për një

grusht parash e shet gjithsecili, duke mos nguruar edhe

të hedhin firmat lloj - lloj producentësh, redaktorësh,kompozitorësh, recensentësh…

Kurrë titujt e lartpërmendur nuk kanë qenë kaq të lehtë

dhe kaq të lirë. Për këtë dukuri në ekonomi ekziston

termi - inflacion.Të ndërlidhemi me mendimin e lartpërmendur, që

dëshiroj të jetë i gabuar - censura. Më parë, në

Produksionin e kasetave të RTP-së, çdo kasetë e re

duhej t‟i nënshtrohej mbikëqyrjes së redaktorëve të

ndryshëm që ishin edhe vetë kompozitorë, tekstet i

kontrollonin shkrimtarët, pastaj në mjetet e mediave

masive dëgjohej edhe fjala e kritikëve, e me këtë edhe

u pritej rruga matrapazëve të muzikës popullore.

Dikush do të thotë se jam anakronik pasi kërkoj kthim prapa. Fjalën censurë e kuptoj si një mekanizëm

mbrojtës që do t‟i zbulojë vlerat e mirëfillta dhe do të

ngulfasë shundin si ndërhyrje në vetëdijen e

perceptuesit. Mekanizmat e tillë duhet të kenë kritere

të duhura, profesionale, të kenë parasysh vlerën

universale të muzikës popullore dhe freskimin e tyre

me elemente të reja të inkorporuara me shije, ngase me


71/120

71

ndryshimin e kohës, njerëzve dhe ambientit ndryshon

edhe vetë muzika.

Pjesë e këtij mekanizmi duhet të jetë edhe

monopolizimi i industrisë së kasetave.

Duhet të na shërbejë shembulli i Produksionit të

kasetave private TVM-së në gjuhën maqedonase, sa i

përket muzikës zbavitëse, e cila ka formuar njëkontroll të klasifikimit dhe incizimit nga njerëzit

kompetentë profesionalë.

Prandaj, edhe muzika popullore maqedonase është më

pak e bastarduar se muzika popullore shqiptare e trevëssonë (kjo vlen vetëm për tregun e kasetave). Analog

me këtë, duhet të krijohen kushte pranë programit në

gjuhën shqipe të Radio Shkupit. Duhet që ky program,

për nevojat e veta dhe të dëgjuesve, e pse jo edhe të

konsumatorëve, të nisë incizimin e këngëve dhekasetave me kritere të lartpërmendura.

Kohëve të fundit u bë edhe riaktivizimi i SHKA-ve të

dikurshme, që për një kohë të gjatë e mbajtën gjallë

artin popullor në këto treva shqiptare. Me veshje, mekëngë e me valle i bënë ballë gjenocidit kulturor

maqedonas. Në këtë fazë, siç janë tash këto SHKA,

ende i mban elani dhe optimizmi për punë, andaj puna


72/120

72

e tyre duhet të afirmohet më tepër, koncertet e tyre

duhet të jenë të vizituar, duhet bërë kërkesa nga

njerëzit që janë kompetent në pushtet, që puna e tyre tëfinancohet nga buxheti i Ministrisë së Kulturës e cila

nuk nguron që për trupa të ndryshme teatrore të

Maqedonisë Lindore të ndajë edhe me miliona denarë.

Ende këto SHKA janë imune ndaj jovlerave, ngase

puna e tyre nuk prihet nga përfitimet materiale

individuale por nga kultivimi i artit popullor, prihen

nga voluntarizmi e më pak profesionalizmi, por kjo

edhe kanalizohet disi.

Më pastaj, në mediat masive duhet të iniciohet

mendimi dhe kritika profesionale muzikore, qoftë ajo

popullore apo e rokut. Duhet të organizohen tribuna të

ndryshme në radio dhe TV, të bisedohet për problemet,

“Flaka” mund të organizojë tryeza të ndryshme, të

shkruhen recensione për kasetat e reja…

Nëse për një kohë nuk pengohen këto përdhunime që i

bëhen muzikës (në Maqedoni këto përdhunime janë

më të shpeshta), atëherë ekziston një zgjidhje e

preferuar në botën perëndimore: dërgimi i artit

popullor në muze, me një fjalë - konservimi. Këtë

rrugë tashmë e kemi kaluar kur i dërguam në këtë


73/120

73

muze veshjet e larmishme popullore, si një pasuri e

tejkaluar për realitetin, por e vlefshme dhe e

nevojshme për trashëgiminë dhe kulturën kombëtare.Me këtë do të shijonim artin popullor me gjithë

madhështinë dhe shkëlqimin e tij që, jo rrallë herë, e ka

mahnitur edhe botën.

Flaka, 1995


74/120

74

Këngët popullore në 220 W

Koha në të cilën jetojmë s‟mund të thuhet se është

kohë e përshtatshme që një roker të mos jetë i

angazhuar. Ai s‟duhet t‟i largohet realitetit, aktual, të

mos shkëputet nga përditshmëria, nga realiteti, me sa

mund të flitet në rokënrol për ndonjë realitet. Këtërealitet s‟bën ta përziejmë me atë në art dhe në politikë,

sepse realiteti i vetëm i rok muzikës është

drejtpërdrejtshmëria, kontakti që mund të realizohet

vetëm nëse ai që është në podium ndien dhe mendon

sikur ai që shkon në atë koncert, apo sikur që e dëgjon

në kasetë. Edhe pse këto dy veprime janë shqisore, nuk

mund të krahasohen për nga përjetimi, atëherë, cili

është pra ky realitet?

E dimë që rokënroli është muzikë urbane dhe lind nëkëto mjedise. Si fenomen shoqëror i këtij mjedisi është

tjetërsimi, andaj edhe rok muzika duhet ta reprodukojë

këtë fenomen. Të rinjtë duhet të identifikohen në mes

vete, ata ndjenjë protestë ndaj të vjetrës, ndjejnë nevojë

të shprehen me një gjuhë të re, ndërsa rokeri në këtë

situatë është ndër të rrallët që ka në dispozicion “mjetet

e punës”, siç janë gjuha e drejtpësëdrejtë, ritmi i


75/120

75

shpejtë liria e shfaqjes në skenë gjegjësisht rock-

koncertin, mjete këto që të riut do t‟i mundësonteqë në

këtë kohë të vendoste ura komunikimi, të zbrazëvalvulin me presion. Fjala tjetërsim nuk është më fjalë

që më parë na tingëllonte bukur, sikur jemi në ndonjë

metropol evropian, por tash është realitet. E për

ç‟realiteti këndojnë rokerët tanë? Sa mund të jenë

tekstet e tyre kronikë e kohës në një rreth të caktuar, sa

janë të liruara nga tradita këto tekste, a janë opozitë e

hapur e një elitizmi, a e pasqyrojnë jetën, ideologjinë,

problemet dhe preokupimet e të rinjve me një gjuhë të

re, siç është edhe vetë kjo muzikë, gjuhën eksplicite, të pangarkuar, gjuhën e drejtpërdrejtë, e herë herë edhe

gjuhën e rrugës? Sa është kjo gjuhë e gjeneratës së re?

Jemi dëshmitarë të prezencës së tepërt të folklorit në

rokënrol. Herë ndeshim elemente të muzikës

popullore, por më shpesh hasim këngë të tëra të

përpunuara me instrumente elektrike, gjoja në frymë të

re. “Asgjë të keqe nuk ka në këtë punë”- do të thoshte

ndonjë nga lexuesit. Gabim! Nëse u bëhet një vështrim

retrospektiv këngëve popullore të përpunuara ngagrupet e ndryshme të muzikës rok (pa asnjë përjashtim,

të gjithë përpunojnë këso këngësh), shohim se me

përjashtim të dy - tri këngëve, ato kanë një nivel të ulët


76/120

76

të reprodukimit, pa invencion dhe pa mëshirim në ato

këngë. Ata i banalizojnë edhe ato këngë që kanë pasur

një vlerë koherente, të cilat i kemi mbajtur përevergreen.

Nuk e kuptojnë rokerët se publiku për këtë muzikë

(populloren) gjendet diku tjetër, e jo atje ku e kërkojnë,

pasi atje ku e kërkojnë, në mjediset rurale, nevojën emasës për ushqim shpirtëror e kënaq dhe e plotëson

muzika popullore, dhe as që kanë nevojë për ndonjë

muzikë të re. U mjafton ajo që e kanë. Mbase në këtë

fenomen kemi të bëjmë me një kompleks, siç është faji

për shkëputje nga tradita.

Vërtet është koha, pasi ekziston komunikimi vizuel me

Perëndimin përmes MTV-së, që kjo muzikë të rritet

dhe të piqet. Duhet marrë guxim dhe përgjegjësi për

t‟u shprehur në emër të atyre që ndjejnë nevojëkomunikimi me këtë muzikë. Vetë koha ofron tema

dhe dilema të ndryshme që mezi presin të shtjellohen

ashtu si duhet.

Dimri kalon. Patën kohë për gjumë, por as zgjimi nuk

mund të pritet brenda një stine.

Megjithatë duhet filluar. Kësaj sub-kulture i duhet gjak

i ri. Pjesa dërmuese e rokerëve sikur s‟mund të gjejë


77/120

77

alternativa gjuhësore dhe muzikore që njëherësh edhe

do të mohonin dhe do të injoronin klishetë e

trashëguara nga muzika e shllagerëve. Niveli i kësajmuzike është nën mesataren e receptuesve. Falë

gjindshmërisë së tyre kanë dalë në sipërfaqe, apo kanë

qëndruar më mirë materialisht, ngase rokënroli është

muzikë e shtrenjtë. Për shembull, një kitarë solide

“Gibson” kushton dy- tre mijë DEM. Andaj, kjo është

kohë kur ata që kanë të thonë diç nuk kanë mundësi ta

bëjnë këtë. Ata janë të detyruar që në rend të parë të

vënë tekstin komunikativ, i cili dëgjuesit do t‟ia

tërhiqte vëmendjen nga dobësitë e tjera teknike, siç janë ngjyra e zërit të kitarës, aranzhmani dhe shumë

salltanete tjera, të cilat në Perëndim janë zhvilluar deri

ne përkryerje, aq sa shkohet në ekstremin tjetër,

qëllimisht i iket kësaj përsosmërie (U2, B. Springstin,

T. Waits, etj).

Deri atëherë rokerët do të vajtojnë për një zeshkane,

thuajse shqiptarët janë suedezë ku mbretërojnë biondet,

ndërsa zeshkanet gjenden rrallë! Mandej -vajtimi?!!!

Kuja e vazhdueshme e rokerëve. Sipas sasisë së lotëve

që derdhen nëpër këngë fitohet përshtypja se te ne me

këtë muzikë merren vetëm fëmijët, adoleshentët.


78/120

78

S‟ka dyshim se a ka vend për rokenroll në këtë kohë,

por është diskutabile sa ia del rokenrolli ta gjejë atë.

Flaka, 1994


79/120

79

Politika si fodullëk

Kronikë festive me diell

8/18/2019 Bardhe

bardhe e zi

Documents