8/19/2019 Baroku

1/3

“Il dolce stil novo”  (ose stilnovismo – stili i ri i ëmbël) – kështu quhej lëvizja më e rëndësishme

letrare e shek. XIII në Itali. E ndikuar nga shkolla siciliane dhe poezia toskane tema kr!esore e

këtij drejtimi ishte dashuria (amore). Xhentilesa (gentilezza) dhe dashuria ishin në të vërtetë

topose në veprat më në zë të kësaj kohe. Emri "#olce $til %ovo& është përdorur për herë të parë

nga #ante 'ligieri (ënga * +urgatori). arakteristikë e stilit të ri të ëmbël është tipizimi i

,igurës së ,emrës-engjëll.

Humanizmi – lëvizje kulturore që i priu dhe shoqëroi lindjen dhe zhvillimin e ilindjes

evropiane (shek. XI/ e X/). 0ipari themelor i humanizmit ka qenë rizbulimi dhe studimi (edhe

imitimi) i klasikëve të letërsisë antike greke e romake si modele të një q!tetërimi të lartë laik

dhe që kishte në qendër të vëmendjes njeriun kr!esisht me problemet e tij tokësore dhe me

s!nimin për të arritur nivele të larta përsosmërie e njohurie.

- Studia humanitatis kundrejt studia divinitatis – studimet humane para at!re h!jnore

(kishtare)

- Uomo universale – kërkohet që njeriu të jetë i gjithanshëm universal- Interesimi në letërsinë antike greke e romake- 1bulimi i teksteve të vjetra greke dhe latine si dhe studimi i t!re

- Interesimi ndaj gjuhës latine ( jo latinishtes mesjetare të #antes por asaj të 2iceroni e

uintilianit). 3umanistët i kanë shkruar veprat e t!re në gjuhën latine.

Renesanca (ital. rinascita ose rinascimento – rilindje) ishte një lëvizje kulturore dhe artistike e

cila shtrihej në periudhën prej shekullit 4* deri në shekullin 45 duke ,illuar në Itali dhe duke u

zhvilluar pastaj në tërë Evropën në shkenca ne teologji në letërsi dhe në art. ilindja paraqet

një periudhë letrare ku bëhet kalimi nga mesjeta në kohën e re. jo periudhë karakterizohet meinteresimin në artet dhe antikitetin. 'utorët e enesancës nuk u mja,tuan vetëm me atë që u o,roi

antikiteti. 'ta për,ituan shumë nga burimet e kulturës dhe historisë kombëtare. +ason letërsia në

gjuhën popullore e cila mbështetet në rreth më të gjerë të le6uesve. 7bas modelit antik letërsia

dhe arti u thelluan në analizën e shpirtit njerëzor. rijimi letrar ,itoi individualitete e origjinalitet.

enesanca ndahet në tri periudha8

• enesanca e hershme (+etrarka #ante 9oka:o)

• enesanca e lartë

•

enesanca e vonë ($hekspiri $ervantesi)

 %ë mën!rë simbolike data e ,undit e letërsisë së enesancës vlerësohet ; prilli 4

8/19/2019 Baroku

2/3

Baroku (portugalisht barroco- perlë e parregullt, josferike)

Interesimi tematik i shkrimtarëve barokianë ka qenë kr!esisht i d!llojshëm8

4.  %ga një anë janë ,r!mëzuar me motive ,etare të përjetuara në mën!rë pompoze dhe të

sipër,aqshme= me ndjenjën e vdekjes dhe kalueshmërisë së :do gjëje me vizionin tragjiktë kohës dhe të humbjes së individit në skenën e pasigurt të botës.  %ë anën tjetër në veprat e t!re është karakteristikë sensualizmi i theksuar i cili nuk

shteret në lirinë erotike as në morbiditet mirëpo plotëson edhe interesimin për dukuritë

më të ndr!shme të vërtetësisë së jashtme botëkuptimin e t!re për nat!rën dhe vetë stilin e

t!re.

>ëndrimi ndaj vërtetësisë në poetikë barokiane mani,estohet me s!nimin e poetëve që me mjetet

e shprehjes ta :udisin le6uesin duke përdorur analogji të pazakonshme të papritura të

:uditshme mbi të cilat mbështetet meta,ora si mjet dominant i hipertro,uar i poezisë barokiane.

?ormat e lirikës klasike janë të artikuluar stilistikisht me ndihmën e ,igurave të :uditshme

aliteracioneve të dhunshme lojës së ,jalëve inversioneve të s,orcuara dhe elementeve të

kërkuara tingullore.

9aroku vjen si dekompozim i gjithë asaj që solli renesanca8 men:uria shpirtërore kthehet kah

shqetësimi dhe d!zimi i personalitetit= ajo siguri përpara botës dhe jetës besimi në vlerat e të

mirave tokësore shndërrohet në pakënaqësi të brendshme në mendimin mbi kalueshmërinë dhe

vdekjen në pesimizëm. Ekuilibri klasik dhe masa e shprehjes shndërrohet në teprim stilistik lojë

artizmi në arti,icialitet dhe në a,eksion8 kërkohet ajo që është e rrallë dhe s!nohet origjinaliteti

me :do kusht. %ë :do gjë është e pranishme ngutia shqetësimi tendosja.

 Manierizmi   – themelues Xhambatista 7arino (@iambattista 7arino). $ipas tij "qëllimi i poetitështë të habisë&. #uke u përpjekur ta habisë le6uesin 7arino ka ,utur në poezinë italiane motive

të pazakonshme e,ekte tingullore impresive grumbullim të meta,orave të komplikuara dhe

 përsëritjesh tingullore. Airika e 7arinos ka tepricë të imagjinatës ekstravagante dhe teprime të

llojllojshme stili mirëpo e var,ër me ndjenja në vend të së cilave si vijë qendrore tërhiqet

sensualiteti në paraqitjen e nat!rës dhe të dashurisë e që në të vërtetë është karakteristika më

origjinale e kësaj poezie.

Gongorizmi  – për,aqësuesi kr!esor Auis de @ongora i 'rgote (Auis de @ongora ! 'rgote).

?illimisht është quajtur "culteranismo&(culto-i ditur). Edhe pse kjo shkollë ve:ohet me

karakteristikat qenësore të barokut megjithatë i takon atij për më tepër kulturanizmi është skajimë ekstrem i shprehjes së barokut dhe është e ngjashme me shkollat barokiane të asaj kohe8

manierizmi italian preciozizmi ,rëng eu,emizmi anglez. +ër,aqësuesi i kësaj shkolle Auis

ariljo i $otamajor (Auis 2arillo ! $otama!or) është përpjekur krijojë një program të

kulteranizmit. %dër të tjera ai thotë që më i rëndësishëm është zbukurimi i jashtëm i poezisë që

shprehjet duhet të jenë të larta të rënda dhe enigmatike.

8/19/2019 Baroku

3/3

! stil përbëhej nga shumësia e ,jalëve të reja të cilat të shumtën janë marrë nga latinishtja në

sintaksën e parëndomtë gjithashtu sipas modelit latin. Ishte në modë sidomos hiperbata rendi jo

i rëndomtë i ,jalëve në ,jali pastaj pasuria e meta,orave të gu6imshme dhe origjinale dhe

shumësia e koncepteve nga mitologjia.

 Eufemizëm – jo ,jalë ka h!rë në letërsi nga emri i heroit të romanit "Eu,ues& ose "'natomia eshpirtit& e shkrimtarit anglez B. A!l!. /epra është shkruar me një stil të ,r!rë arti,icial plot

aliteracione meta,ora të errëta p!etje retorike. ! lloj stili u quajt eu,emizëm.

 Preciozizmi  – quhet kështu një drejtim letrar që u zhvillua në ?rancë në shek.. X/II dhe ka

shumë gjëra të përbashkëta me marinizmin gongorizmin dhe eu,emizmin. +reciozizmi e mori

emrin nga ,jala "precieuse& me të cilën në shek.. X/II quheshin gratë aristokrate të kohës që

 përdornin në të ,olur dhe në shkrim ,jalë tepër të zgjedhura shprehje të panat!rshme e të

stërholluara. ëtë kërkesë të t!re që erdhi gjithnjë duke u intensi,ikuar aq sa të bëhej qesharake.