bartolomé de las casas, de regia potestate

91
I 'i\ Cct&t;J ·I· :\ 1Je J2_q_g k 76 +e . . . ":1·· H" .. I l q.q z.. . .. . ··•'·H·:<>f''"'''""·'···" . . . .. .. ..... ... "'•· . ,,. : . ' ..... 1 I I I "" 12 - ..... Generoso atque mangifico vir:o ac D. Adamo a Dietrichstain, libero Baroni in Hollenburg, Finl:unstain( ct Ta/berg, per Carin.thiam_/incerna;e, . Caesa1'eae Matestatts Supremo Cubtculatto, et Oratorz apud Screnissimum Hispaniarum Regem, necnon Illustrissimorum Archiducum Austriae, Rudolphi et Ernesti, eiusdem Caesareae Maiestatis charissimorum filiorum su,mmo curiae Magistro, cum oblatione servitiorum faeliciiatem precatur Vuolffgangus Griestetter. Etsi, vir ac Domine observande, nonnulli!l peregri- nari.:mes ;ac exterarum gentium plus periculi, sumptus et molestiae, quam suavitatis et emolumenti habere videntur, tamen prudeutissimorum doctissimorumque virorum, qui non solum nos- tra, et superiori aetate consilium diligentius perpenden- tibus, notissimum esse scimus, ulysseam consuetudinem, qua exterae et reino.tae regiones adeuntur, ipsis improbatam fuisse, maxime si eo animo suscipiamur, ut aliarum gentium leges, discipli- nae, iudicia et mores cognoscantJJr. · Sic etenim Pythagoras, philosophici nominis inventor, arden.ti vir- tutis·studio, in Aegyptum profectus, transacti temporis notitiaih, eta sacerdotibus Aegyptiis in Persidem, inquam ipsam (ut Iustinus ait) Babyloniam, syderum cursus omnemque coeli rationem ac mundi originem a Persarum magis, Cretam deinde Spartamque rediens, ab eorum sapientibus mores egregios, Minoisque et Lycurgi instituta perdidicit: Similiter et sapientissimus Solon, relictis Athenis, Aegyp- tum adiit, atque ibi apud Psenophim Heliopolitam et Soncin Saitam! c!octissimos inter sacerdotes viros, philosophiae operam navavit, e,x iisque audivit Atlanticum sermonem, ut Plato scribit, eumque aggres- sus-est carmine Graecis interpretari. Atque ipsius exemplum Plato, humarlae sapientiae Ionge princeps imitatus, cum Socratem aliquandiu audivisset, nee contentus esset illis popularibus disputationibus de vita et moribus, sed adiungendam esse censeret doctrinam de rerum natura, eandem Aegyptum petivit, buitque comites peregrinationis Eudoxum et Poetam Euripidem, qui veteri et erudita philosophia de motibus caelestibus, ex Aegypto in Graeciam adducta, eaque excitata, optime de Graecia· meriti fuere. N ec id consilium_ rOIJlanis prudentissimis viris displicuisse, Ciceronis ' I I I AI ilu.stre y magnifico var6n y senor D. Adam von Dietrichstein, Baron Je · Hollenburg, Finkenstein y Talberg. Copero hereditario de Carintia, .Aposentador Ma;,or de Ia Cesdrea Majestad, Embajador ante el' Rey de las .Espaiit:L,s, Preceptor Mayor de los Ilustrisimos Archiduques de Austria, Rodolfo y Ernesto, hijos queridisimos de /a. Cesdrea Mltjestad, le ofrece sus servicios y desea perpetua felicidad . Wolfgang Griesstetter. Generoso var6n y respetado senor: aunque en algunas visitas y viajes de estudio.a paises extranjeros suelc haber, si examinamos con diligcnc:a el parecer de los mas sabios y prudentes, m£s peligro, gasto y molestia que plilcer y ganancia, vemos con claridad, si examinamos con diligencia el f;arecer de los mas prudentes y sabios, tanto presentes como pasados, que no desaprobaron Ia costumbre de Ulises de dirigirse a pafses extranjeros y remotos, para conocer !eyes, culturas y mentalidades dis tin: tas de las nues.tras. entre ellos; inventor del apelativo de fil6sofo, se fue a Egipto por ansia de virtud y allf aprendi6 de los sacerdotes egipcios el conocimien- to del pasado; de alii se fue a Persia, segun Justino a Ia propia Babilonia, para aprender de los magos persas la trayectoria de las estrellas, todo el c6mputo del y el origen del mundo; de allf regres6 a Creta y a Espart:l, donde aprendio de sus sabios modales distinguidos y las !eyes de Minos y Licurgo. Ta111bien el sapientfsimo Solon, dejando Atenas, fue a Egipto, donde se dedic6 con ardor a Ia filosoffa allado de Psehofis de Heli6polis y Socino de Saita, los sacerdotes mas sabios; de ellos aprendi6 el mito-de Ia · Atlantida y comenz6 a ponerlo en versos griegos. A ejemplo suyo Plat6n, con ventaja el mas sabio de todos, tras escuchar a Socrates durahte algun tiempo, insatisfecho de sus dialogos con el pueblo . acerca de la vida y la moral, pensando que habfa qut: llegar al conocimiento de Ia esencia de las cosas, se fue tambien a Egipto en compaiiia de Eudoxio y . el poeta Euripides y juntos se hicieron· acreedores al merito de haber llevado a Grecia y promovido en ella la vieja y erudita filosoffa acerca de los mo- vimientos de los cuerpos celestes. 13 # ,, j'

Upload: andmirval

Post on 18-Apr-2015

58 views

Category:

Documents


11 download

DESCRIPTION

Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate. Tratado sobre el Derecho del Rey. (faltan páginas).

TRANSCRIPT

Page 1: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I 'i\ Cct&t;J _.<]6~ ~'Me,

·I· :\ 1Je J2_q_g k 76 de,;~ +e . . . ":1·· H" J~~ .. Ah~Y\U I l q.q z..

:.,o.•···''·'·'·····•:·r-·······'''"''~.~''··'·········'·'"'"·'"'·'''"·''"'·"'""'·': .. .J:!;iii.!:a:0brt·'·Vb·&i0·A~l~J~.:LA""''·.,.,,,_,,., .. ,.".'····'·'··-~·"''"","'·'~" .. ··•'·H·:<>f''"'''""·'···" .. '··~·""-;;..~.··:.:-."'·'"""'''·''<':"""··•·•'"~.~!! .. ~~,!;~!:.~.!?.~.~!; .. ~ .. !~,~~·!.~:._,,, .. ..,~., ..... ,:-.:.·~,.-: ... "'•· . ,,. : -~- ~- . ' .....

1

I I

I "" 12

-.....

Generoso atque mangifico vir:o ac d~mino, D. Adamo a Dietrichstain, libero Baroni in Hollenburg, Finl:unstain(

ct T a/berg, h:tere~itario per Carin.thiam_/incerna;e, . Caesa1'eae Matestatts Supremo Cubtculatto, et Oratorz

apud Screnissimum Hispaniarum Regem, necnon Illustrissimorum Archiducum Austriae, Rudolphi et

Ernesti, eiusdem Caesareae Maiestatis charissimorum filiorum su,mmo curiae Magistro, cum oblatione

servitiorum p~petuam faeliciiatem precatur Vuolffgangus Griestetter.

Etsi, vir gen~rose ac Domine observande, nonnulli!l peregri­nari.:mes ;ac P·~~lustrationes exterarum gentium plus periculi, sumptus et molestiae, quam suavitatis et emolumenti habere videntur, tamen prudeutissimorum doctissimorumque virorum, qui non solum nos­tra, ~ed et superiori aetate vixeru~t, consilium diligentius perpenden­tibus, notissimum esse scimus, ulysseam consuetudinem, qua exterae et reino.tae regiones adeuntur, n~utiquam ipsis improbatam fuisse, maxime si eo animo suscipiamur, ut aliarum gentium leges, discipli­nae, iudicia et mores cognoscantJJr. ·

Sic etenim Pythagoras, philosophici nominis inventor, arden.ti vir­tutis·studio, in Aegyptum profectus, transacti temporis notitiaih, eta sacerdotibus Aegyptiis in Persidem, inquam ipsam (ut Iustinus ait) Babyloniam, syderum cursus omnemque coeli rationem ac mundi originem a Persarum magis, Cretam deinde Spartamque rediens, ab eorum sapientibus mores egregios, Minoisque et Lycurgi instituta perdidicit: Similiter et sapientissimus Solon, relictis Athenis, Aegyp­tum adiit, atque ibi apud Psenophim Heliopolitam et Soncin Saitam! c!octissimos inter sacerdotes viros, philosophiae operam navavit, e,x iisque audivit Atlanticum sermonem, ut Plato scribit, eumque aggres­sus-est carmine Graecis interpretari.

Atque ipsius exemplum Plato, humarlae sapientiae Ionge princeps imitatus, cum Socratem aliquandiu audivisset, nee contentus esset illis popularibus disputationibus de vita et moribus, sed adiungendam esse censeret doctrinam de rerum natura, eandem Aegyptum petivit, ha~ buitque comites peregrinationis Eudoxum et Poetam Euripidem, qui veteri et erudita philosophia de motibus caelestibus, ex Aegypto in Graeciam adducta, eaque excitata, optime de Graecia· meriti fuere. N ec id consilium_ rOIJlanis prudentissimis viris displicuisse, Ciceronis

'

I· I I

I

AI ilu.stre y magnifico var6n y senor D. Adam von Dietrichstein, Baron Je · Hollenburg, Finkenstein y Talberg. Copero hereditario de Carintia, .Aposentador Ma;,or de Ia

Cesdrea Majestad, Embajador ante el' Se'~"enisimo Rey de las .Espaiit:L,s, Preceptor Mayor de los Ilustrisimos Archiduques de Austria, Rodolfo y Ernesto, hijos queridisimos de /a. Cesdrea

Mltjestad, le ofrece sus servicios y desea perpetua felicidad . Wolfgang Griesstetter.

Generoso var6n y respetado senor: aunque en algunas visitas y viajes de estudio.a paises extranjeros suelc haber, si examinamos con diligcnc:a el parecer de los mas sabios y prudentes, m£s peligro, gasto y molestia que plilcer y ganancia, vemos con claridad, si examinamos con diligencia el f;arecer de los mas prudentes y sabios, tanto presentes como pasados, que no desaprobaron Ia costumbre de Ulises de dirigirse a pafses extranjeros y remotos, especial~ente para conocer !eyes, culturas y mentalidades dis tin: tas de las nues.tras.

Picag~ras entre ellos; inventor del apelativo de fil6sofo, se fue a Egipto por ansia de virtud y allf aprendi6 de los sacerdotes egipcios el conocimien­to del pasado; de alii se fue a Persia, segun Justino a Ia propia Babilonia, para aprender de los magos persas la trayectoria de las estrellas, todo el c6mputo del ~ielo y el origen del mundo; de allf regres6 a Creta y a Espart:l, donde aprendio de sus sabios modales distinguidos y las !eyes de Minos y Licurgo. Ta111bien el sapientfsimo Solon, dejando Atenas, fue a Egipto, donde se dedic6 con ardor a Ia filosoffa allado de Psehofis de Heli6polis y Socino de Saita, los sacerdotes mas sabios; de ellos aprendi6 el mito-de Ia

· Atlantida y comenz6 a ponerlo en versos griegos. A ejemplo suyo Plat6n, con ventaja el mas sabio de todos, tras escuchar

a Socrates durahte algun tiempo, insatisfecho de sus dialogos con el pueblo . acerca de la vida y la moral, pensando que habfa qut: llegar al conocimiento de Ia esencia de las cosas, se fue tambien a Egipto en compaiiia de Eudoxio y . el poeta Euripides y juntos se hicieron· acreedores al merito de haber llevado a Grecia y promovido en ella la vieja y erudita filosoffa acerca de los mo­vimientos de los cuerpos celestes.

13 #

-· ,, j'

Page 2: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

i r . \ 11. exemplum abun~e testatut, qui cum.~yllae ~ominatio_ne ~laquentiam . Ciceron,demuestra sobra~amente qu~ esa costum?reno desagra~6 a los

rursus, tanquam mstrumentum neg~a publica cum d1grutate tractan~ romanos mas prudentes: en tlempos de S!la seen trego a Ia elocuenc1a como

I di arripuissset. et ip$e rhetoribus Asianis Xenocli Adram~eno, . medio de ocuparse con dignidad de los asuntos publicos, para lo cualse hizo

- Dionysio Magneti ac Menippo Cari, Pfutarcho teste, vacavit, ac Mar~ . . discipulo de los oradon!s asi~ti~os Xe,odes de Agrige;,rr. Dio:i!<io c~~ _,,,,,_.,,.,,>··"'· ..... "'~···-···"··""~·-··-.:.wn,iiliwu..Au ... u~-.J,,....ticud: .... ~, . ...;,oikippumr·a.Uosque·-i!hiiosopnos·'···"'"·-· .. -..... ~""''-~""···-·······"'··'·---'"Magnesi'~·"y'·M~ipo-·de"'eari:t,""'coiti'<f'd1t!'fft:t'·pt\ita&o;·~y'"''tnvi6''a'su'·•fitfo"''~·'"··-·-·-:

l . mistt~ quod non 'solum doctoris sc~entia, sed et urbis exemplis filii . Marco a Atenas a escuchar a Cratipo y a ot-ros fil6sofos, porque consideraba

,.

I . ingenium erudiri, excolique posse existimar~t.. - que el ingenio de su hijo se pod fa enriquecer y cultivar tanto con la sabidurfa

14

Quid vero dicam de vertice1egum nobilissimo Ulpiano, quiPhae- de sus maestros como respirando el ambiente.de dicha ciudad. nicia~ urbe Tyro patria sua reli~>ta; Rom:un se conferens ut Papiniani Y (que dire del nobilfsimo Ulpiano, el m:is ilustre abogado, quien, de-iuris asyli ac doctrinae 1~ m,sauri voce e~dirctur, ea imbutus jando su patria Tiro, ciudad de Fenicia, se fue aRoma parahacerse discipulo non soh1m insignem inter iurecw,sultos, et vivens, ei: post fata farnam, de Papiniano, baluarte del derecho y tesoro del saber juri'dico y asf, imbuido sed ei: .amplissimos honqrunt gradus adeptuS est.. · · de dicha ciencia, alcanz6 en vida y despues de muerto insigne fama y gran-

Quare cum adolescentiae annos ingressus, ex bonorum auctorum des honores? lectione, prudentissimorum. hominum coEII'Silium cognovissem, ca- Por'ello alllegar ala adolescencia, cuando conocf en buenos libros esa piendi cultus ingenii gratia, initi& .:elebriores scholas germanicas adii; manera de actuar de los hombres m:is prudentes, para cultivar mi espfritu, deinde in Gallias et ltaliam ad continuanda iuris civilis studia pr~fec- comence a frecuentar las escu~las alemanas m:is ce1ebres; luego me fui a tus sum, a£" lllic aliquot ann-is non cit~ maximos sumptus transactis, Francia 'e Italia a perfeccionar mis estudios de derecho civil y, despues de in Germaniam rediens, ~tioni usu~ eorum, quae in exteris natio- pasar allf algunos aiios sin escatimar gastos, vue! to a Alemania, gracias a lo nibus didicissem in an1plissimo imperiali.~ camerae iudicio Spirae me . que habfa aprendido fuera, comence a trabajar en el muy prestigioso tri-dedidi. Ea vero relicta, cum a Cac:sa.-ea Maiestate, tua magni~centia at! I bunal de~ la C:imara Imperial de Spira. serenissimum Hispaniarum Regem legationis muneri, _et charissimo- ! CulU1do abandone dicho cargo; tu magnificencia no me consider6 in dig-rum filioruJTI. eius Rudolphi et Emesti, Archiducum Austriae, curiae I no de {ormar parte de tu sequito cuando fuiste adornado por la C~s:irea supremo magisterio praefecta me comitatu suo non dedignaretur, tan- . Majestad con el cargo de embajador anteel serenfsimo rey de las Espaiias y ta~ Hispaniae nobilissimae ~a~oni~ videridae occasio~tem mini~e ne- 'i Preceptor Mayor de sus queridfsimos hijos: los Archiduques de ~~stria ghgendam r.nus, tuam magn1fJcent1am sectatus sum e1que servma me ! Rodolfo y Ernesto; y pensando que no deb1a desaprovechar Ia ocas10n de ~ebita fide .~stiti, hoc: iiiteri~ ageris ne .consilii qu? e~t~rae profec- I' conocer ,la ~obilf~ima naci6~ ~spa nola,. ac~mpaiie a tu magnifice~cia y ~ ella

· t1ones susclpluntur)·pemtuS-oblitus essev1derer, sed m 1d mtentus, ut consagre filS obhgados serv!CIOS con f1dehdad, procurando al m1smo nem-cum HiSpmorum in illustrandis et interpretandis iu~ibus civilibus 1

J po no olvidar los 'objetivos por los que se hacen los viajes al extranjero sino dexteritas atque industria nulli fere nationi' cedat, eorum vel viva ~Qce aumentar mi erudici6n, ya de viva voz, cuando Ia ocasi6n se presentaba, o data occasione, vel scriptorum 1ectione informarer, eruditiorque red- leyendo a sus escritores, dado que Ia destreza y habilidad de· los espaiioles deret. ~. para explicar e interpretar el derecho civil no es inferior al de casi ningun

In eo vero dum sedulo versor fit ut mihi, inter caetera, iractatus pafs. vi'i clari~simi doctissimique Barthol?m~ei d~ las. C~~as? E_piscopi 1 , Ocupado en esto con e~pe~~' cierta p.ers~r:a sabi~ me en~eii6, entre Ch!apens1s, de potestate Regum ac·Prinapum m alumandu hu, quae otras cosas, el tratado del.famoslslmo y saptentlslmo Bartolome Je las Ca-ad regna pertinent, per virum quemdam doctum exhibeatur. Quo sas, obispo de Chiapas, acerca del derecho de los reyes y prfncipes a· euaje-perlec.to, cum gravis.~imam:-ac utilissim:un materiam, ab eo, ut nullo nar los bienes del reino. Cuando lo'lef pense que valfa Ia pena editarlo tal y _alio interpretum tractatam, discussam atque examinatam cern:erem, como est~ba para utilidad publica y honra de var6n tan erudito, pues trataba opeue pretiupt facturum me existimavi, si ipsam descripta!fi ad publi- - de un tema muy importante y util, no estudiado, discutido y_examinado aun cam utilitatern et laudeni viri,eruditissiriU in lucem proferri, et cum - por ninglln jurista; comence a hablar de ello con muchas personas, y me multis communicari curarem. In qua sententia tanto magis persevera- confirme en mis prop6sitos cuando, vuelto a Alemania antes de un aiio, vi, q1,1od ante annum in Germ~iam -reversus, cum hunc tractatum enseiie el trarado a algunos sabios y amigos mfos y comprobe que su doctis .quibusdam viris atque amicis meis commonstrassem, corum •

1 •

1

.opinion c;dincidia con la mfa en que convenfa editarlo. iudici~ cum meo ~ongruere, ac ipsum eorum calculo dignum editione Asf ~~es, inducido po; la utilidad del te~a y por el parecer de personas censen comperenm. tan cualtf1cadas, entregue el tratado a un tmpresor con orden de que 'lo

ltaque et utilitate materiae, et iudicio optimorum virorum mows, tractatum hunc typographo tradidi, eumque cum tuae magnificentiae_ ' :

15 •

Page 3: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

nominis inscriptione, publice apparere volui, cum quod dum ei per p~blicase dedicado a ti, no s6lo porque fue durante los cinco ai'iqs de servi-quinquennium in Hispaniis sei'vitia praesto, ipsum adeptus sim cum . cto en Espana cuando consegu{ el tratado, junto con algunJs otros \ltiles aliis honnuliis utilibus monumenris, tum ut qualemcumque animi gra- . · ~oc~entos, s~no P.ara e~presar de alg6n modo con esta. minuscula ofrenda

.·... .. .... . ... . . .. .. . .. . titu~i·nem prO'!P\llti.~, trlliximisque be!'!eficiis,r qu!bus me ma~ificentia. · .llterana la ~r,a~~t.fl~. ~ stento por Ips. muchos. y grandes beneficios con los · ''''""''.._t,,.....,.~ ....... ~,,~.._~;~J .. •.,a,.JO"'"'·•'>"~ •• :~- ,;.• .·,, ).\. •,· .,, .0. 1 .. ;, •• , , .•.. ,, ,. ,, , •.1., •' •, !.~ _.· • ·. ~ · •." • , , . • ·~ t .. •<t:i' 1 "',. • • "' 'tti::r~~i'i: 'dte'o"6ffl~vtt··~·~ttlitVl."t;·•hl:Jffis'littennhnu'trusculh>hhrtio"-·'·•·"'""··• ..... ~,.,.,,., .. ;.~" .. ""0·"'""'"'''~'··11\JJi,,~bi .. !J,l!1 .Jl~J~i~LJ~g .. Jl.i>9.o!!-\S:~.~~*.~~~.~~~q9..rnc., ,.::.~,\m9.;..,,, '··'·, ,_ '··.. .. ... .. , . . . . ... .

.. ne et ostenderem. . . . . . . . . . . .. se; y fo reconozco'de buen grado, cuan pequeiio e inruficiente es co~:....... .. . ... . . Agnosco equidem, ac fateor lubens, id exile admodum et impar · parado con Ia magriitud de los favores que de ti he recibido. Espero, sin

magnitudini tuorumin me beneficiorum.esse. Verum magnificentiam embargo., que tu magnificencia, en prueba de insigne benignidad, manse-t~am pro insigni benigoitate, mansuetudine ac comitaJ;e, mentem po- dumbr~ r bondad, Y a ejemplo de Dios 6ptimo .Maximo y de muchos ttus datoris, quam pretium ac magnitudinem munefis, Optimi Ma- heroes tlustres,.tendr:l mas en cuenta Ia intenci6n del donante que el precio ximi Dei, et multorum p~estantium heroum exemplo respecturam de la m~gr>:itud del ~on. Hasta los paganos supieron que Dios no desprecia confido. Nam Deum, sacrificia eorum qui cum thura non habeant, los sacnfictos de.qutenes, no teniendo incienso, ofrecen harina sagrada por-m~la falsa litant, mini~e despicere etiam ethnici scivere, magis que .~ira ~~ _Ia intenci6n del oferente que el esple?dor y Ia magnificencia amm.~~ ex ~uo ~a profictscuntur,-~u~m sacrificiorum splendorem ac , d~ los sacnftctos, como It?UY acen_adamente escribt6 ~·Juan Cris6stomo, magmft~enttam mtuentem, ut recttsstme D. Ioannes Chrysostomus , i pt~o de oro de la elocuencta, !=n el hb .. XII de las Moralium: «Abel agrad6 a aureum tHud eloquentiae os, lib . .12 Moralim scripserit: cAbelem non · D10s no por los clones que ofrend6, smo porIa ofrenda de sf mismo y, asf ex muneribus, sed ex Abel munera oblata placuisse, ob pietatem ergo por Ia pi~dad fueron gratos sus sacrificios». . ' suam illius sacrificia Deo grata extitisse.,. Tambten muchos heroes, eleva~os a lamas alta cumbre del genero hu-

Et ll:IUlti heroes in excelsissimo generls human.i fastigio collocati, , mano,'leemos que muchas veces, a ejemplo de Dios, aceptaron con suma ho.: Dei exemplum considerantes, saepissime vilia atque exigua mu- \ ~~emencia Y humanidad dones viles y pequei'ios. Muchos ejemplos podrfan nera a suis, summa dementia et humanitate accepisse leguntur. Multa 1 \referirse sobre pero es muy digno de recordarse lo que se cuenta en Ia ad id exempla referri possent, sed ~emoratu dignissi~um, id est quod

1 fuentes literarias ~e Artajerjes, rey de los persas, llamado Longimano por

de Artaxerxe, Persarum Rege,. qu~ a manu altera longtuscula Maxe6- tener una {!lanO mas larga que la otra. Nunca se le ofrend6 algo tan pequeiio XEtQ dictus est, litterarum monumentis proditum est. Ei siquidem o despr:eciable que nolo aceptase.con sumo gozo, y admirable afabilidad y nihil unquam tam pusillum aut contemptum oblatum est, quod non , benevotencia. Pues bien, una vez un plebeyo le ofrend6 una granada muy summo cum gaudio, et mira .affabilitate et comitate morum acceperit. grande Y hermosa y ella acept9 con increible alegrfa y gratitud, ponderando

Unde cum ifli quidam'ex plebe malum punicum insigni pul- el ingenio de aquel hombre, ~e quien dijo que, si tuviese oportunidad para ~hritudir>:e. ac magnitudine dono dedisset! ~credibile diet~, qua ello, serfa capaz de co.nverttr un ~illorrio en, una gran ciudad. Ta~bien tHud laetttta, quamque gratanter accepent, mgenio hominis co- ~entan de un campesmo, ~ carpmtero, segun otros, que estaba vtendo llaudato testatus, si commodus ei locus tribueretur, facile ingen- como l_e, entregaban al_rey ~a~10s dones, y, como no tenfa nada para ofrecer-tem urbem ex pusilla facturum. Alterius quoque rustici vel, ut le, cogto a~a de un noyroxtm'? en el cu~nco de sus manos y el reyno solo alii volunt, fabri lignarii, videntis ad regem varia donaria afferri, no desprect6 el don: smo que, conmovtdo por Ia gentileza del donante, nee aliud habentis-quod-~r.etur.,--sed. illi .utraque cava manu orden6 al p~nto le dtesen una cop a de oro y mil daricos, demostrando con

· aquam . ex proximo flumine haustam .0 fferentis animum, adeo ello ~ue esttmaba mas la voluntad y sencillez de sus subditos que Ia impor-non contempsit, ui hominis. urbanitate excitatus, ·.ilico Phialam tancta de los dones. . . . auream, atque mille daricos nummos ei reddi iusserit, magis vo- _A_un~ueno ~udo que tu ~agmftcencta tendr:l presentes estos ejemplos al l~ntatem atque simplicitatem suorum, quam magna donaria aes..: : rec1~1r esta .obnlla_r est-a dedtcatoria n? le desagra~ara, sumi~a y reverente-ttmandam statuens. · . mente s?phco, ·mas por costumbre que por necestdad, se dtgne aceptar y

Ac etsi mi!lime ambigo magnificerttiae tuae in exiguae huius tolerar mt of~enda, Y: en el futu;o con su be?evolencia,seguir patrocinando y opellae oblat10ne, haec exempla ob oculos versatura, eique hanc ~poyan~o mts estud10s, acordandose del dtcho de !socrates de que los me- ~ dedicationem minime ingratam futuram; tamen consuetudine. JOres chen~~s. son los, que se mant!enen fieles y reverencian a sus senores quadam magis quam necessitate-ab ea reverenter atque submisse • como menttstmos mas cuando estah ausentes que cuando estan presentes. peto, ut non solum hoc dedicationis consilium benigne admittere. . et appro bare, sed et in posterum me, meaque studia sua benevo- .· lentia prosequi, amplecti atque promovere dignetur, recor-datione dicti Isocratei, eos esse optimos clientes, qui non tam

. I

16 17

Page 4: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

, I

l I J I 1 l

praesent~s, quam abs~nte~ dominos amplectuntur et reverentur ? Si asf es, co~o lo espero, me esforzare con todo mi ;mpefio y todas mis ut meritissimos. · fuerzas en emular e intentar superar a cuantos defensores y admiradores· . Id quo~ $i (ut spero) qbtinuero, om~i animi contentione, tiene tu magnificencia, quienes de todo coraz6n se esfuerzan y desean tu

.totisque viribus enitar, ut licet magnificentia tua :cuftores et ad- fama, tu buen nombre, tu felicidad y P'"O~peri-:bd, y procur~re en la rr:dirh .. ______ ,._,, ._,,,_,_". ~" "-' """'"!~'.i~{~9£.~ii. .. \i.':!.t~.m •. b!.h-M"i£.u.&l.~ •• h.~P.-~ah"q.!J.i,..u.gw.i.il.i.s ... e:~j~,..,l.-~.:.~li.~-'"'·'-"''·N··'"'·" -'"·r"""'····'"·"""·""""'de'mts+uerz-as-"demti'Strar'-mi''~'tii'd'r:tiieP~C:t"tti··b~lievot€1icia""<retfiffiag.:'~-~:'"""···

·· · r · c1tans et_ successuum rerum 1lltus, ex toto C()rde sunt stud10S1 ac · nificencia. - _ 1

cupidi, ego tamen cum ipsis certasse nullique cessisse, sed quae - Finalmente, asi como quiero que mis servicios sean siempre una prueba ad gratitudinem animi declarandam et. benevolentiam tuae mag- '· de gratitud a tu magnificencia, asi suplico con toda Ia devoci6n de mi espi-

18

nificentiae demerendam pertinere possint, expetiisse videri ritu se digne conservarme en el numero de sus clientes, entre los que se queam. Ad extremum, ut mea officia magnificentiae tuae in per- 1 dign6 admitirme. Ruego y deseo que·tu magnificencia y los suyos se man-petuum obligata esse volo, sic omni animi subiectione peto; ut in tengan por siempre e imperturbablemente florecientes, salvos e inc6lumes. · quem numerum suorum clientum, magnificentia tua me recepit, Spira, 22 de marzo de 1571. in eo me retihere dignetur. Quam una cum suis florentem, sal-vam, incolumemque, quam diutissime rectissimeque servari ex animo .precor ac · 0pto. Datae Spirae Nemetum, XXII Martii, Anno M.D.LXXI.

:to .. \

/

'.

_)

. .

. l

19 #

Page 5: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

"''"~"""'-='"''''""'''C"'""~·,~···'-•·QUA,ES.llOJJE.J ... '4.££E...ATQ,l\lL;.."3ll;',L, .R_kGlA .. ,. . .. . _ : ... ..~QBRE EL PODER DEL EMPERADOR 0 DFT REY POTESTA rt·· . · · • . · >. ~ -~- . ·'" -·":·" ••·····-.' .. ·•--•··•""''"' "":·•·"''"-'"''""'·"·'~--'·•··-••·>"''·".':'"···:·"'"'·~···'·'·"-·~·-~"-·"-'~.' .. :·"''"''''"·~''''''"~'·"-'·'"'·i·.'· .. :,:.;."'~"~·'•"'·"'"·'-'''':'.'-•'-""·'~'-"•'·''"'~·-";w;.o;•,,,,,,-,,,~..:..<.<<.<'""'"''''"

20

tAn videlicet Reges vel Princip.es iure aliquo ·vel titulo, et salva conscientia, cives ac subditos s~s a regia

corona alienar_tt et alterius domini particularis ditioni . subicere possint

Quoniam inter omnia gravamina, quae populis reges inferre po­tuerunt, illud videtur gravius, immo gravissimum quod cives sive op­pidanos a regia corona alienent et alterius domini particularis su­biciantur ditioni, vel per viam venditionis, donationis, delegationis sive concessionis aut privilegii, an iure aliquo vel titulo, et salva cons­cientia, reges id facere possint, cjuaeritur.

Dubitandi rationem facit, cum res sit valde onerosa, et maxime praejudicialis populis, passim tamen in regnis absque scrupulo fieri conspicitur. Sunt nimirum qui aulicis seu pallatinis, et collateralibus regum, aliquas donationes eiusmodi ambientibus favere satagentes, nee regnicolarum angustias et intolerabilia · incommoda, prout· de­berent considerantes, afferunt pr_o parte affirmativa · nonnullas spe­ciales causas quibus praefatas alienationes vel iustificare vel saltern colorare conantur. . -

Quarum quidem una ·est, si princeps vult remunerare merita et servitia eorum qui ei servierunt, potissime optime meritorum de' repu­blica, quibus princeps et tota ipsa respublica eis obligata est (ad an­tidora, l. sed et si lege, § consuluit, De petit. haered.; c. 1, De nat. feu., in usib. feud.; et quod notat loan. And. c. cum venissent, De Iud.; et Bald. 1. cum mulier, C. De bon. quae lib.; 1. Attilius-Regulus, De donat.; l. qui plures, De admi. tut.)1 Immo potest his addi quod prin­ceps tenetur ut server iustitiam distributivam de bonis communitatis

·. et totius regni; eos qui pro republica laborarunt, r~m~nerare secun-

I. Dig.5.3 De petitione haereditatis. 25.1 i: PL:nt si acctptrunt, direndum est eate­nus loculetior~s factos, quaunus acceptrunt: velut gmus quoddam hoc esset permu­tationis (Norembergae 1529) 1,234; (Zurich 1973) 115. De hertditatis petitione.

Consuetud. Feud. 1. 7 .l. . Joann. Andr., Novella Joannis Andreae super sec. lib. Decret. 2.1.12 (Venitiis .1489). Baldus, Ad lib. VI Codicis, tit. 61 De bonis quae liberis, 1.6 Cum multa: Ex his•

conclude quod si castrum conceditur alicHi ab Imptratort vtl Ecclesia Romana, quod vidttur conctssum cum pknissima iurisdictione (Augustae T. 1576) 217.

Dig.39.5 De donationibus, 27 Attilius Regulus (Norembergae 1529) 3,1677; (Zurich 1973) 1,653. Aquilius Regulus.

~

~

T ~:: ,• ~

i ., ··.C.

-~t .'! ;1

.Ji. ':~~·

-·~

1; i~

Es decir, sobre si tiene'! derecho los principes a enajena~ de su real. C?ro_na_ ,a sus audada_nos y subditos y ponerlo~bajo

Li JUnsdzcaon de otro sen_or p_articular sin gravar su conaenaa.

Puesto que de todos los perjuicios que los reyes pueden ocasionar a sus pueblos parece muy grande, o el mayor, enajenar de Ia real Corona a sus ciudadanos o habitantes y someterlos a Ia jurisdi~ci6n de otro senor parti­cular, mediante venta, donaci6n, delegaci6n, concesi6n o privilegio, nos preguntamos si los reyes pueden hacer eso con alg\ln derecho o tftulo y sin gravar su conciencia.

Es n~cesario plan tear esta cuesti6n porque vemos que frecuentemente se recae y sin escrupulo en Ia practica a que nos hemos referido, a pesar de ser 1\lUY gravosa y extraordinariamente perjudicial para los pueblos. En efecto, algunos; deseosos de favorecer a· cortesanos o palaciegos y a parientes co-

- laterales suyos ambiciosos de donaciones como estas, no tienen en cuenta, como depieran, los sufrimientos e insoportables perjuicios que ocasionan a sus subd?tos, aduciendo en favor de su parecer algunas razones particulares para jusrificar o, al menos, hacer tolerables las susodichas enajenaciones.

La primera de elias es Ia obligacion que tienen de remunerar los ser'Vi­cios y meritos de sus subditos, especialmente los mas acreedores a Ia gra­tirud pu~lica, con quienes el prfncipe y todos los ciudadanos han contrafdo una obligaci6n1

• Ademas el prfncipe esta obligado, para atenerse a Ia jusricia distributiva de los bienes de Ia comunidad y de todo el reino, a premiar seg\ln sus meritos a los que trabajaron por Ia republica, para lo cual puede

. . 2(

I

I

[I

Page 6: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

\

dum merita .eorum, vel in· honoribus vel in pecuniis vel aliis rebus; repartir. entre los que se entregan al servicio de Ia comunidad honores mobilibus vel inmobilibus, quae dispartiri possunt inter eos qui com- dinero u otros bienes, muebles o inmuebles2: '

. . munitate communicant, secundum A~st?telem (5 Ethic. )2. . .. . · La segun~ raz?n,. es q~e. el. princfpe quier;a, para re~isi6n de sus pe-. · . Secunda est, secundum eosdem, st onncep~ vult dare ecdesns vel· c::tdos, h1ccr uon~c10nes ~ .l~.i<:Sl::ts. o . .n:~;;,1;;-".> .~;<: culw. 0~1.1n•i<••·-~gl.esia.>.,0,,,"'·""'"',."

·""'·'· . .-<o,, •. ,.:.:."''"c"'·'·· .... , .... ..;:"c"·''"' .. ·pii&:'ioci&prt>-·rentedi~rtrsuofu~~"f>e-rer:''J1ei'rifu"t:";i:':'1)~'·''•"'"'""'·"~';"''"~·"'""'·"'""'·''tll:pilti.St";o.,.....,, .. ,., ... ",~"-'":'''''"~-·;· '''":".''';.~ .. ··-·~· . ~· .. ··:··---·~·~ . · ·-· · · · · · · · vel ecclesias vel capellas fundare. La tercera es .que mediante estas donaciones regias de ciudades, forta-

22

Tertia, quoniam perhas donationes regales magnatibus, et genere lezas Y otros lugares·a magnates y nobles, especialmente a los benemeritos nobilibus, praessertim de republica benemeritis, factas de oppidis, de I~ republica, .el reino se toina mas ilustre y famoso entre los otros reyes y castris et' aliis locis, quibus sic divitiis et potentia donatis, regnum nac10nes extranJeras, Y el rey 'mas reverenciado con Io que los extranjeros .se redditur illustrius et famosius apud .alios reges et exteras nationes, ac ' · atre~eran menos a hacer aigo en perjuicio del reino o que reduride en 'su proinde regem ipsum magis reverenter et rni~us aliquid moliri contra detnmento. . . regnum, et quod in regni praeiudicium vergere possit, audebunt. Cuarta. Puede suceder que el rey se comporte mal en el ejercicio de su

. Quarta, quia potest accidere regem in regimine regni, male se .poder, oprirnie_ndo a sus subditos, imponiendoles tributos y exacciones in-habere, utpote regnicolas o~primere, .ttibutis et exactionibus iniustis , JUSt~ Y que. mn~n miembro del estamento popular, que es quien suele vexare, nemo tamen populanum et quta aerumnas ·paterentur, auderet su.fnr. esas tnbulactones, se atreva a acceder al rey para poner remedio a sus ad regem accedere pro suis miseriis sublevandis. Ei ideo videtur ne- mtsenas~ __ Parece por ello necesario que haya en el reino hombres grandes en cessaria causa in regno existendi viros potentia et divitiis magnos mag- poder >: nquezas t de gran autoridad, titulares, incluso, de bienes del reino, naeque auctoritctis, etiam de bonis totius regni, scilicet, de oppidis et c?m_o ctudades Y tm:tal_ezas, que puedan atreverse a acercarse a dicho rey, Ie castris dicatos, qui libere possent regem talem audenter adire, atque • ~tgmfiquen los sufnmtentos y quejas del pueblo· y supliquen oportuna. e gravamina et querelas populi significare, necnon oportune et impor- tmportunamente Ia moderaci6n y remisi6n de las miserias del pueblo. tune suppliciter petere moderamen ac remissionem·angustiarum po- ~d~cen tam~ien otras causas que Haman necesarias, como Ia quinta: si puli gravati. el pnnctpe~ en _vtrtud de un voto hecho antes de su coronaci6n\ debe hacer

Addunt alias causas, quas dicunt necessarias, et sit quinta ir or- ~a peregnnact6n que le ocasionara muchos gastos:;, dicen que puede, entre dine: Si* princeps, voto praecedente quod eum** obligat (ut in c. licet, otras medidas extraordinarias, enajenar algunos bienes del reino. Devoto; et I. si quis rem, De pollicitat.)4

, vult facere peregrinationem, Se:xta, si quiere construir un monasterio o hacer una donaci6n a Ia in qua facturus est magnas expensas (eod. tit. Devoto, c. magnae)5 , Iglesia6

praeter alias extraordinarias, vult aliqua bona regni alic;nare, potest, ut dicunt. "

Sexta; si vult construere monasterium vel pro donatione Ecclesiae

•Si: F Sic Tsi; ""•eum; F cum Teum -~ Dig.26.7 De administr.ttione et periculo tutorum et curatorum qui gesserint vel non

ct de agentibm vc~conveniendis uno vel pluribus, 40 (Noremoergac 1"529) 2, 956; (Ziiri-ch 1973) 1,383.L.41. ·

. 2. Arist., Ethicorum 5.2: Justitiae autem eius, quae est pars, et eius, quod ad ipsam attinet. iusti, una quidem species est ea, quae in distributione constitit, aut honoris, aut peamiarum, aut CJJeterarum rerum, q"'le inter eos. diviJi possunt, qui in eadem cit:1ili societate t:Jersant!'r. In his enim fit, ut quispiam et non aequum habeat ad alium, et etiam aequum (Lugduni, 1549) 2, coL 661. . . . . .-

3. Corpus I uris Canonia' X.3.19 De rerum pennutatione. 1: Si prin"f's t:>oluerit rem immobilem sal'lais locis praestare et ·ampere ab eis aliam imm,bilem rem ... (Graz 1959) 2, col. 522. . .

4. Idem. X.J.34 De voto et voti redemptione. 6: Licet unit:>ersis liberum sit arbi- • . trium in t:JOfJendo, nee neceisitas in t:>Otis locum habeat, sed voiMntas usque adeo tamen

solutio necessaria est post t:>Otum ... (Graz 1959) 2, col. 590~ Dig.50.12 De pollicitationibus.2: Si quis rem aliquam wwerit, t:Joto obligatur ... (No­

rembergae 1529) 3,23-H; (Ziirich 1973) 1,905. 5. C.I.C. X.3.34 Devoto, ct voci rcdcmptione. 7 (Graz 1959) 2, col. 591.

ioi..

;

,I

.. 23

Page 7: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

(extra De donat., c. ad Apostolicae; c; Abbate, De re iud. lib. 6, ubi ' 1 Septima, para pagar el ~stipendio a los soldados en tina gaerra justa7•

Rex Aragoniae donavit 'monasteriUm ad Bonifac. ·quae dam· loca )6 • , Octava, si el rey qui ere llevar a efecto o cumplir la ultima voluntad de su

Sep~ma, si Rex. habet solver:e ~igeris stipendium in bello iusto : . padre, a quien ha sucedido en el gobierno del reinos. . . . .. _.. . (! 1_. C. T>e.r~ mil.*;]ib. 11)1. , ·. :>:·. · · · · Novrn:t, q11e e! rey quier:t beer ~on:~ciones :~ b re:n:~9

~=·~·~·~·"'~-~~,~·~c.--.. .. ,. .. _,_,_,_,,:;~oaava~'·si"-tei·wtr~~ppt~i't"v~l:ifliptett.~am"~ofuntat;em'pit'"'"~,~--···'"'··-···~·~ •.. ;.;.·'"'-·'-'·"'"·'''''~-'"1)tchifi1':~iqtrte'ieao1~n·1'1'm"h'mtttatty1ff~\¥m-~bifttrgtmtm·p~tt:t"q«e··"···--"'-'·•-·······'····· ·· tris cui succedit* in regai gubemaculis (ut in diet. cap. licet; et m I. fm. sus- hermanos men ores vivan decentemente10•

24

et Auth. posita, C. Defideicom.)8• . · · La undecima se podrfa formular diciendo: cSe puede hacer a traves de

Nona, si rex vult donare reginae (C. De donat. inter virum et otro lo que uno ,nismo puede hacer-11 , o tambien, .. Lo que puedo por mi uxo1·., 1. donationes)'. · · - . mismo, puedo hacerlo a traves de otro»12 •

Decima, si vult dotare sorores ac fratrilhis itffantibus de statu ' Ahora bien, el rey puede gobernar, y de hecho gobierna, el reino y cada decenti providere secundum dignitatem (I. cum plures § penult.,ff De una de sus partes ejerciendo el mando a traves de \eyes y estatutos, cuya admi. tut.)

10• • ·• • · ejecuci6n' encarga a gobernadores, magistrados, virreyes, jueces y vicarios

Undecima**, adduct potest: Potest qut per alium .facere, quod suyos, que no se diferencian de los senores, condes, marqueses y duques, a potest per se i_Psum (li~. ~· pe reg. iur.)

11 et quae p~ssum per me, ! quienes el rey day enajena ciudades y otros ;lugares, sino en que aquellos

possum per ahum (l.,n mih~; §regula, !f. De legat.) · ! son temporales y estos son perpetuos. Es dectr que el rey_puede encargar a Sed Rex potest gubemare et actu gubernat regnum et singulas estos la autoridad de establecer }eyes y estatutos y gobernar bajo su mando

regni partes, scilicet, imperando per leges suas et statuta, quorum o, por lo menos, juzgar segun las leyes y estatutos del rey los lugares y executiortem committit praesidibus, magistratibus, viceregibus, iudi- · ciudades-que se les han dado y enajenado perpetuamente, _como aquellos ciis et vicariis suis, et sic illis mediantibus, qui non videntur differre a juzgan temporalmente; en ambos casos no se trata sino de ejercer media-dominis-, comitibus, marchiqnibus vel ducibus, quibus rex donat et alienat civitates et alia loca, nisi quia illi temporales, isti autem sunt perpetui. Ergo potest Rex committere talibus dominis autoritatem condendi leges faciendique sta~ta, et sic imperio suo ilia gubernare vel saltern iudicandi secundum leges et statuta regis eiusmodi loca et

'*cui succedit: T cui succedit; **Undecima: FT Unde

6. C.I.C. X.3.24 De donationibus. 9 A~stolicae Sedis (Graz. 1959) 2, col. 536. C.I.C. In VI, De re iudicata, c. Abbate (Graz 1959)·2, coL 1011. /

7. Cod.12.36 De re militari. 1: Stipendia et donatioa temporis quo apud hostes fuisse te dicis, restitui tibi postliminia regrmo restitutoque non iure desideras (Paris 1548) 2,796v; (Ziirich 1970) 2,469. 35 De re militari.

8. C. I. C. X.3.34 Devoto et voti redemp!ione. 6 (Graz 1959) 2, col. 590 (cit. supra eu nota 4).

Cod.6.42. De fideicommissis. 32: Cum et in leges respeximus quae justis dispositioni­bus testatorum omnimodo haeredes obedire compellunt (Lugduni 1540) 30~v; (Ziirich 1970) 2,273. •,

9. Cod.5.16 De donationibus inter virum et uxorem eta parentibus in liberos factis · et de rehabilitatione. 26: Donationes quas dious lmperator in piissirnam reginam coniu­gem, oel ilia in serenissimum maritum contulerit,. ilico oalere sancip'lus et plenissirnam-habere fmnatatem (Lugduni 1540) 223v; (Ziirich 1970) 1,219. ·

10. Dig.26.7 De administntione et periculb tutorum et cuntorum qui gesserint vel' non et de agentibus vel conveniendis uno vel pluribus. 11.3. (Norembergae 1529) 2, 948; (Zurich 1973) 1,380.L.12.3.

11. C. I. C. In VI 5.12. De rerum significatione. 5 De regulis iuris. 68: Potest quis per alium, quod potm facere per se ipsum (Lugduni 1559) col. 774; (Gnz 1959) 2, cor. 1124.

12. Dig.30.1 De legatis et fideicommissis. 12.2: 'Regula cioilis est, quae efficit, ut quibus ipsis Iegare possumus, eorum quoque servis Iegare possimus (Norembergae 1529) 2, col. 1147; (Ziirich 1973) 1,456.

j

J .i

' \ f

I I l '

·~

.. -

25

l I

Page 8: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate
Page 9: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

transferuntur (ut·L in m(Jdicis, ffi De contrahen. empt.; diet. leg. sunt una totalidad, son transferibfes17• Y que tambien los hombres se.transfieren quaed4m;· et c. cum Btrtoldus.·De:re iud. )17: Et quod etiarn transfe- de.esa manera esci claro porque los siervos adscripti!=ios y originarios, inclu-rantur et alieilentur ~omines cUm:·universit,ate patet, quia cum praedio so contra su vol~!:l~~' ~on transferid9~ ~Y enaj~nados con el predio1 8 • .

asciiptitii et originarii, etiam inviti r.ransfruntur et alienartrur, ut l. Otros dicen20 que es lfcito incluso sin Ia curia, con ·tal que el senor ''"'~"'''""''·'·'·'"'''"''"'~"-"'·'·'"'····"''lfui'maariioailin::··c.'J:J~'·affic':~iftnf:·~lib:'"tt*&;'"qulimltbaftdpsiingemn;., ............. ,. ..... "-~:·="'''""'"'""'''''trtajer,e-.todm'propiedad·1t<Otro<Seno ... ,igual·&-mayor;"porque-el:vasaiio··no-"·".''·'·'·····; .......... .

sint; .ut·not. in lnstit.19• · debe descender, lo qi.ie sucederia si su seiior eriajenase sus propiedades a un ·

28

«Alii ·dixerunt (secundum Baldum, in tit. De leg. Corrad;, § ex n'istico, etc. Esto lo dice Baldo. Esci claro, pues, que el rey puede transferir eadi leg.)20 quod etiarn sine euria:-licitum, 4ummodo totam proprieta- ' .sus subditos a otto senor por donaciones 0 ventas forrnando parte de una tern dominus alienet. Et quod-dicunt licitum esse, !Jttelliglint ,quando · totalidad, por ejemplo, vendiendo una .provincia, una villa o una ciudad. dominus alienat maiori vel pari, quia vasallus non'" debet descendere, 1 Aiiadarnos una dec,imotercera razon, porque es com6n opinion entre quod esset si forte• dominus alienaret proprietates suas cuidarn rusti- los doctores, siguiendo a Bartolo21 , que el prfncipe pu'ede hacer aquellas co», etc. Haec Baldus. Patet igitur quod licet regi transferre subditos donaciones y enajenaciones que no redunden en detrimento grande de Ia in alium dominum vel per donationes vel venditiones cum aliqua jurisdiccion o dignidad regias o que no perjudiquen mucho al reino o a Ia universitate, id est, unam provinciam vendendo, villarn vel civitatem. dignidad misma del rey. Por tanto, puede el rey dar y enajenar algunos

Decimamtertiam addamus, quia communis est opinio doctorum lugares del reino, siempre que no salgan perjudicados el re~o o su dignidad . . post.Bartolum (1. prohibere,.§.sane,ff. quod vi aut clam)21 quod illas Hay ademas una razon decimocuarta, que se basa en Ia aprobacion de Ia donationes et alienationes potest princeps facere, quae non fuerint in Sagrada Escritura. En efecto, Salomon dio veinte fortalezas de Galilea al rey detrimentum magnum iurisdictionis aut dignitatis regalis, vel quod de Tiro .en recompensa del favor o ayuda que recibio de el .cuando regalo ipsa regia dignitas sive regnum, enormiter laedatur. Ergo etc. Rex potest aliqua loca regili donare vel alienare, cum id facere possit.sine hoc quod regnum et ipsa regni dignitas, laedatur.

Item decimamquartam addamus, quia videtur illud divina Scrip­tura approbare. Ecce Salomon .dedit viginti oppjda in terra Galileae

17. Dig.18.1 De contrahenda emptione et de pactis inter emptorem et venditorem compositis et quae res venire. non possunt. 24: In modicis autem ex empto esse actio· nem, quia specialiter locus sacer vel religiosus venit, sed emptioni maioris partis accessit (Noremlli'rgae 1529) 1,640; (Ziirich 1973) 1,264.

Dig.41.1 De acquirendo rerum dominio. 62: Quaedam, quae non possunt sola alie­nari, per universa{itatem trameunt ... (Norembergae 1529)3,1792; (Ziirich 1973) 1,696.

C.I.C. X.2.27 De sententia et re iudicata. 18 (Graz I 959) 2, col. 402. 18. Cod.rt.47 De agricolis censitis vel colonis. 7.2: Sed cum soliditas fundorum vel

certa portio ad unumquemque perveniat, tanti quoque urvi- et originarii trameant, quanti apud supenores tfominos et possessores vel in soliditate vel in parte niamerunt: et emptor pretium quod dederit amissum existimet, nihilo minus veittiitori ad repetendos servos cum aequatione eorum vindicatione concessa (Paris 1548) 746; (Ziirich 1970) 2, 440. Tit. 48.

,19. Inst.1.4 De ingenuis _(Lugduni 1501) 10; (Ziirich '1973) 1,2. . 20. Bald., In usus feudorum coment. doctissima, (Augustae Taur. 1578) fol. 59v: Alii

dixerunt quod etiam sine curia licitum est, dummodo totam propietatem alienet. Nimi­rum videtur lU:ere domino de sua propietate dirponere cum propietas affecta non sit. Sicut etiam licet alienare cum praedio ascriptitios et centit!Js etiam invitos .•. quamquam ipsi ingenui sint... Et quod dU:unt .licitum esse, intelligunt quando dominus alienat maiori vel pari, secus enim si minori, quia ·vasallus non debet descendere quod esset st forte dominus alienaret propietates suas cuUlam rustico.

21. Bart., In primam Digesti novi partem: Si rt!X alienaret a/iqJUt quorum donatio esset in magnam diminutionnn iurisdiaionis regalis, non potest hoc facrre etiam . si iuramento don.stionem formaret (Venetiis 1596) 5,147.

·•

I I I

·~

29 •

Page 10: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. i ' ' \

· regi:Tyro in recompensationem propter .beneficium vel·auxilium ab ~ · oro y maderas de cedroparaedificar Ia casa del Senor y la casa del rey, como eo receptum, praebente.ligna cedrina et aurum pro aedifieatio~e do- j cuenta el libro III ck los Reyes22• . . . .. . . . . . . . . .

. ·PlUS Domini et domus. regis, ut J Reg., cap. !f12 apparet. ! Finalmente, no podemos dejar de lado Ia raz6n di:cintoquinta que dice · D:!'l,..;.:~.-.-~.··· .. -t. ••.•• ~ ..... J .. _~ ... ,~:-·"·~~--··.c· .. , ...... ·\~~---~.- l ...... ,i'"~--,~- .... \~~-.-"!·.t~.~~.-· ... ·.-~-=-.-.... :, , ...... ~.· ... , 1·- .... f •

. -'t:'-'~nu.d,1Ch.dn '-•~o ~ 1 ,l.l\\!ern .t•)ll Odd•. 1.lt~1u~~ CfU.ll .;:l L .. :\ •l• .. Jf;.:..:~vv~\ ... -.~··· .· ....... , ... ~~-:_, ;:.;.L .. ~,;J.. ·-~ .. ~Q: .. .r,..J.t.l!)!••-~-... -.=...•U .. .JJ.g.Y:•f.:~~-.. u.~i-·9J:~~>t..J.).Jo""'\e'..tt.-.-Mt.·AE.v.ir~t~·JllW.a,.t;.f;.~U.~~;.:,:~~"';:~.li..~..::.·:. ··"'''"·"~"-~'·""··-~"'""'·~"=""~··"'·"·-~~s-a'·sartem'<Jo-.;;;e"'i~i;;·~~:verrri'~mt~~:··~~i; ... ;~;;m;·~~~-·:""·'';''-·'T~--"'·····-~-·"·~~~~di~1~: s~~~;·d~~Tad~ .. ;~r.··;~;ci~~ d~r es.pr~pio "de los ·reyes23: · . ··

30

·conditio regalis, tum reguni sit proprium donare, ut c. 1;De donat.23, ; · Estas ultimas razones y otras parecidas son las que .Haman necesarias, apparet. ! por Ia cuales · opinan que los reyes pueden donar, vender y enajenar los

Superiores igitur causas et similes appellant necessarias; propter bienes del reino, las ciudades y otros territorios, a pesar del juramento que quas regibus licitum esse putant,. bona regni, civitates et alia loca, vel hacen en Ia coronaci6n de no enajenarlos24 •

donare vel vendere ·aut alienare, · iuramento quod in sua coronatione Dicen, sin embargo; los defens9res de esta opinion que Ia juzgan verda-praestant de non alienando non obstante. i dera siempre que tales enajenaciones no peri•-~diquefi i:nucho al reino, por-

Adducunt ad hoc cap. Apostolicae, ext. De donat.; et c. querela, De iureiur; et l. unica, C.· nemi. lie. ab emp. reced.; et C. De man. Licon. lib .. 10; l. cum ad foelicissimam cum seq., C. de quib. mun. vel praestati01iibus ne.lic. se exc.; et l. multi C. de nav. non excus., lib. 11: Ibi «omne in commune, si necessitas exegerit, convenit utilitatibus publicis oboedire, et subiectionem sine dignitatis privilegio ~!leo rare; l. iubemus, C. De sacrosanct. eccles.24 ·

Fatentur nihilominus praefati quod ilia vera iudicant, dum tamen

22. 3 Rey 9.11: Hiram rege Tyri praebente Salomoni ligna cedina et abiegna, et aurum juxta omne quod opus babuerat, tunc decit Salomon Hiram {liginti oppida in terra Galilceae.

23. C.I.C. X.3.24 De donacionibus. 1: ... Et nisi in beneficiis suis creverit, nibil se praestitisse puret (Graz 1959) 2, c·.:~l. 532.

24. C.I.C. X.3.24 De donaticmibus. 9 Apostolicae Sedis (Graz 1959) 2, coL 536 (cit. supra en Ia nota 6).

C.I.C. X.2.24 De iureiurando. 10 (Graz 1959) 2, col. 362. Cod.4.45 Quando liceat ab empcione discedere. I y 2: Re quidem integra ab emp­

tione et {lendaione utriusque partis consensu recedi potest. Etenim quod actii;;; est, contrarie {!Oluntatis 4dminiculo dissol{litur (Lugduni 1540) 180v; (Ziirich 1970) 2,180.

Cod.I0.48 De quibus muneribus vel praestationibus nemini liceat se .i&usari. 2: Cum ad felicissimam expedaionem nominis nostri omnium provincUJium per loca qua iter arripimus, debeant nobis so/ida ministe,.U, exhiberi: neminem penitus ab angariis,' {lei parangariis, {ltl plaustris, {lei quolibet munere excusari praecipimus; sed omnes, sive ad divinam nostram demum, srve 4d venerabilis augustae, vel ad sacrosanctas ecclessias, vel qi.aslibet illustres domos pertinent, nee lege pragmatica, nee divina 4dnotatione, sacrrwe oraculo excusatos, indictionibus rnagnifu:ae tuae sed_is umpore nostrae e:q>edi­tionis obedire decemimus (Paris 1548) 717v; (Ziirich 1970) 2,421. Tit. 49.

Cod.ll.3 De navibus non excusandis. I: Multi nafles suas diversorum nominibus et titulis tuentur, cui fraudi obviantes prucipim/.s, 14t si quis 4d tflitationefr.! publicis neees­sitatis titHlum crediJerit opponendum, sciat naflem esse fuco sociarulam, nam ut priflatos quoque non probibemus habere nafligia ita fraudi locum esse rnm sihimus, cum omnes in commHne si neccssitas exegerit corweniat utilitatibus publicis obedire, et subiectionem digniutis prifJilegio celebr11re (Paris 1548) 728v; (Ziirich 1970) 2,429. Tit. 4. •

Cod.l.5 De sacrosanctis ecclesiis. 10: Quod etiam in omnibus uusis cupimus obser­vari ut gimeraliter si quid eHsmodi contr11 ius flel utilitatem publiam in quolibet negotio proferatur, non flaleat. Nee si ueleste contra imperAUJrum oraculum srve annotatio fit srve ditlina pr11gmatica sanctio, pt"Oflidentissimae legis regulas exa~sare debebit (Lugduni 1540) 6v; (Ziirich 1970) 2,13.

'.

/

31 •

,.

Page 11: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I re~num p~r. tales aliena~~nes en'?rmiter ~on laeda~r, quod ~uidem ! que en ese caso las razones y los derechos serfan dudosos y\ diffciles de rattones et tura rem dubtam fac1Unt matoremque mgerunt dtf(lpt~.,. : aceptar. · tatem~ Ad cui us dubii. tamen dictipnem .. quid sentiam, dicam. A~ rem I · Pues bien, voy a pronunciarme sobre esta cuesti6n y lo voy a hacer en erc-o veniendo tri1 phemitt~m: ·! · tre-s t'::!rtes: ' · · .

'''""'' ... •'""'"'""'''"',.,.,,"'""·"'·"'•""''"'"''s'Pi't'ffi'b"'"no1:ib1H'a":~·"'"·"·'·""·""'~··, ........ ~ ... ~.,. ..... -•.• , .• ,"·''"'·"''~·"""""'"""·"··""'··~····~.V·•······"·""'·~·""'····""~""'"'"''''~····~"""'·~·"''·'Pttm~tci"establecere·uno~"prineipios·•"'"'·''·"!"'·'·"'·'·"''·"""'c· .• ·.,, ...................... ,. __ ,,~.··-·· .................... · ...... . . Secundo inferamaliqu~ conclusiones. ·.·· ·.. · . . . ) . De eUos sacare, despues, algtinas conclusiones. · ·

32

Tertio respondebo ad ra~ones et causas quae pro parte affirmatt- [· En tercer Iugar respondere a las razones y objeciones de Ia opini6n va alleg;tntur, i contra ria a Ia mfa.

,.r·

I L t

;'

--

i"'

.. ~-

, 4

33 #

Page 12: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

.... · .. :~ ......

34

NOTABILE I § I

1. A principio gene~is humani omnia fuisse Iibera, late probatur.

2. Servitus non habet causam naturalem, sed accidenta-lem. ·

.'3. Homo semper est'liber, donee probetur contrarium 4. Quis dicatur homo liber. 5. In quo differat seivus ab homine.

1. A principio generis humani, omnis homo et omnis terra et omnis res, de iure naturali et gentium primaevo fuitiibera 1=t allo-dalis, id est, franca, nulli subiecta servituti. ~~

Et quidem, quantum ad homines, probatur quoniam ab origine naturae rationalis liberi nascebantur, ud;·manumissiones, De iust. et iur.25

• Quia in-natura pari Deus non facit unum alterius servum; s~d par omnibus concessit arbitrium. Cuius ratio est secundum Thomam (2 sent.' dist. 44, q. 1, art. J"f6 , quia natura «rationalis, quantum est de ·se, non ordinatur ut·ad·finem ad alium, ut homo ad hominem.• Nam libertas est ius insitum iiominibus de ne~essitate et per se··ab ~xordio

25. Dig.1.1. De iustitia et iure. 4: .. .U.re 114turali, omnes liberi nascerentur nee esset nota manumissio cum servitus esset incognita (Norembergae 1529) 1 ,2; (Ziirich 1973) 1,29. .

26. S. Thomae Aquinatis opera omnia I In quattuor libros sententiarum (Stuttgan 1980) 255: Sed creatura racionalis, quantiun est de it, non ordinatur ut ad fmem ad aliam, ut homo ad.hominem (2. Sent. dist. 44. q. I. an. 3).

r ...

1 I

.. . j•·

-.

.~: .. :..:.(- ..,,,.,· ... , •'A" •"~'••' < •<, ',\ :,:·,, ;:,;-,,; •,', ·'' ,' '

PRIMER PRINCIPIO I

1.1. Se prueba extensamente que desde los inicios del genero humano todas las cosas fueron libres.

1.2. L~ servidumbre no tiene una causa natural, sino acciden­tal.

.r 1.3. El hombre es libre mientras no se demuestre lo contrario . I.4. Quien es hombre libre. 1.5. En que se diferencian un hombre y un siervo.

1.1. Desde-los comienzos del genero humano todos los hombres, todas las tierras y todas las cosas fueron fibres y alodiales, esto es, francas y no sujetas a servidumbre, por derecho natural y de gentes.

Esto, referido a los seres humanos, se demuestra porque nacen libres como consecuencia de su naturaleza racionaJ25• Como todos tienen Ia mis­ma naturaleza, Dios nohace a uno siervo del otro; sino que concede a todos el mismo libre a!bedrio. Y Ia raz6n-de--ello es, segun S. Tomas26, que Ia

. ilaturaleza·racional, COmO es «per se», no esta ordenada a Otra que sea SU fin, como tampoco un hombre esta ordenado ·a ·otro, porque Ia libertad .es un

.. .1 -

35 •

Page 13: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

·•:-~ r-~1~:<::·

rationalis naturae, et sic de iure naturali (ut 1. dist. c. ius naturale, ibi: · derecho insito en el hombre' por necesidad y •per se», co~o c6nsecuencia Omnium una libertas}'-7

• . de Ia naturaleza racional y, por ello, es de derecho patural27. 2. Servitus autem est accidentalis, iniu.ncta h~minibus a casu et a 1.1. En cambio Ia esclavitud es algo· accidental que les sobreviene a los

· fortuna. u'1~:m~·nodq11e :mtt'm. r.on~:.-quitm ~peciem sectmdm:; il1\h.1 . ~C~+.t,rc• p0r r.hra del 1Cl"0 ;• ,J~. b StH:nc: •. _A1!.'Jtit. t,[r:;1 . t~:.~J;;.::; L~. _. . . . . ....... . ........ . '"''"'"''~''"""""'·"'~"'·'~"··'''"'''·"c1tt~·~st:'"'p~l:sih1oil~~eamamnintrd'lfu~~·Pi't1i~c:tae-rl:t(if\iia:··;;'et·'''~""'""'", ''"''"'"'""'-'"'·-·:"a~olrio<fan"a'~sil'"es'Pecie"Seg\(ltfc)~q\ie4~-:-p-e'1"'se~·y-·~~,-~p; .. -;~a'd·~~;::-~-~ ... ~ .. ---~- .. ·-·

· · quae sunt per accidens, sunt eXtra retionem speciei. Hoc autem di- · porque lo. que es «per accidens• escl fuera de Ia esencia de Ia especie y se cimus per acCidens ¢sse quod est praeier intentionem naturae•, ut . llama «per accidens» lo que es ajeno a Ia tendencia de la naturaleza2s.

'36

patet 2 Physic.; et sec. Thom. 1.2, q. 72, art. 1, c.28• • Ahora bien, hay que dar el juicio sobre las cosas atendiendo a lo que es

Iudicium autem d~ rebus' dandurri est se_cundunyillud quod est per «per Se» y no «per accidens», se~n To~ar'. Por ell~ la_esclavitud no tiene se, et non secundum 1llud quod est per acc~dens, (ecu~dum Thomam regularmenteuna causa natural smo acc1dental, es dec1r, tmpuesta 0 precep-(ubi supra q. 71, art. 5 c.)29~ Et sic servttus regulanter non habet tuada3°. . · · causam naturalem, sed accidentalem, id est, impositam vel praescrip- De aqui se deduce claramente que, si una esclavitud no esta probada, hay tam(§ ult. /nstit. De seroit.; et aqua plu. arcend., 1. altius et iustius ll. que seotenciar a favor de la libertad y de acuerdo con la libertad y, en sequent. )30. consecuencia. . .

Ex hoc manifeste sequitur quod non probato quod aliqua sit servi- 1.3. Si no se prueba lo contrario, hay que suponer que-toto hombre es tus et in dubio, iudicium dandum est pro libertate et secundum liber- libre31 . Y como el jufamento' de fidelidad y Ia misma fidelidad son una tatem, et per consequens .

3. Praesumendum est quod homo sit fiber nisi probetur _contra­rium (ut L quotiens dubia, De reg. iu., ubi dicitur «quotiens dubia interpretatio est libertatis, respondendum erit secundum libertatem»; et in 1. inter.pares,ff. De re iud.; etc. exlitteris, De probat.; et cap. fin. De re iud.; et cap. fin. De coniug. sero.; et 12, q. 2, ·c. cum Redemp-tor)31.

27. C. I. C. D. 1 c. 7: Ius tutturak ~st commun~ omni!fm tuttionum, ~o qiiOd ubique instinctu naturae, non constitution~ aliq1111 habe~ur, ut 'IJiri et fcminae coniunctit>, libero­rum succ~ssio ~t ~ducatio, ommunis omnium poss~ssio_ et omnium utut lib~ acquisitio eorum qua~ celo, terra marique capumtur (Graz 1959) 1, col. 2. '

28. Aristot. Physica 2.5:.Quart patet et in hisce, esse aliqua, circa quae poust id me, quod alicuiu gratia fit. Sunt autem alicuius gratia quae a mentt agi possunt, et quae a tuttura. T alia igitur cum per accidens fumt, a fortutut dicimus esse (Lugduni 1549) 1, col. 435 •

. S •. Thorn., 1a 2ae, q.72, art. 1 (BAC 80; Madrid 1953) 458:· ... eA quae sunt per accidens, sunt extra rationem speciei ...

29. S. Thorn., Ia 2ae. q.71, an. 5 (BAC 80; Madrid 1953) 454: Hoc autem dicimu$ · pi!Y accide!Js esse, quod est praeter intentionem, ut patet in ll Pbisicorum.

. 30. In_st.2.3 De servirutibus. 4: Si quis 'IJelit 'IJicino aliquQd ius constituere pactioni­bus atqut stipulatiottibus id efficer~ debet (Lugdini 1501) 55v; (Ziirich 1973) 1,13.

Dig.39.3 De aqua et aquae pluviae'arcendae, 14 Ateius ait (Norembergae 1529) 3,1663; (Ziirich 1973) 1,648. .

31. Dig.S0.17 De diversis regulis iuris antiqui. 20: Quotiens dubia interpretatio libertatis est, ucundum libertatem responden'dum erit (Norembergae 1529) 3,2385; (Ziirich 1973) 1,921.

Dig.42.1 De re iudicata et de efectu sententiarum et de interlocutionibus. 38: Inter pares numero iudices si dissonat sententiae proferantur, in lib~ralibus quidem causis, secundum quod a di'IJo Pio constitutHm est, pro libertate statHtHm optinet, in aliis autem causis'pro reo, quod et in iudiciis pHblicis optin~r~ oport~t (Norembergae 1529) 3,1841; (Ziirich 1973) 1,715.

C.I.C. X.2.19 De probitionibus. 3: quod si fort~ ambarum panium testes sint aeque

~

,, ~

37 #

' I

Page 14: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

Et quia iuramentum fidelitatis, et ipsa fidelitas; est quaedam servi- . . . tus (I. ii cuius, $ ·l,ffi De u.sufruct.; et .nota in glo; ex cap .. cum olim I f?rma de servtdumbre32

• esta claro que nadie es vasallo o subordinado a otro e/2. Deprivilez,,ibi: i14Spossessionis, quod est contrarium libert'atz)32, · t 51 n~ hay prueba_~e ello~ para· lo cual hay que proh:~r rrue 'debe serJa33:

1 constat quod nemo. est ~tuiu;; homo w.w ·~..11-..; scu iiJd.is, r.tisi hoc

1.. . 1

·" • LI:un;;.;,..: l~urc q_u1en f"'5~~}i.hr~ a_ib.e~~~?.~4~ .~s--~~~~r.,)~ fa~Y.lf3.d. ~e.. .. ....

'"'"~····"''"'''·'"'''·~'"''_. ........ ,,,""''""'""""''~··"7~.· d~~r:::t~~tti.r:·;:::·~~~e!l:rJ1.~~~ ... ~~7!n~'ei ... ;r~~,, .. ~ .. , ~-~~··"'·~~.,-o.~t!~~JE;;:!!~'"::tr;?~=t,~~;.s~~;;;!~a~!~:::~;~~~:.:~::~~:'" r-·----~ aqua .plu. im:end.; et c. cum omnes, in 11 colum, ad fm. ex!_.· De · toda prohtbtcto~ temporal o .Pe~petua, va contra Ia libertad35 e implica constzt. )33. , .. .. · · , . . · . . mengua de .ella • . Por eso crungun hombre bueno pierde Ia libertad sin,

4. Est autem considerandum quod ille dicitur Iiber homo qui est perder al m1smo ttempo su alma»37•

38

sui irbitrii (secundum Aristot. 1 metaph.; l. fm. If. De lib; hom. ex- ., kiJ:'·?•. U~de habent facul~tem libere de personis propriis et rebus dtsponendts, prout volunt. . J

5. Nam in hoc differt servus ab homine: omnis enim prohibitio, ~ sive temporalis sive perpetua, contradicit libertati (l. libertas ff De + stat. homi, ps, unde .defmitio libertatis est ($ servitus, De it4re per• J sorz.f6• Ideo c]ibertatem nemo bonus nisi· cum anima simul amittit» ~ (ut dicit Salust, in Catil. De hoc pulchre Lucas de Penna l. unica C. I De capit. ci7J~ cens. exhib. colum. 3, lib.11f7

• l idonii pussessoris testes praeferentur, cum promptwra sint iura ad absolvendum quam ad condi>mnandum, praeterquam in libetali causa, in qua si utrisque partis testes forte aequales fuerint, pro libertate tamen semper sententia proferetur {Graz 1959) 2, col. 307.

C.!. C. X.2.27 De sententia eire iudicata. 26: Duobus iudicibus, ut acr:epimus, diver­sas sententias proferentibus, si ex iurisdictione ordinaria pror:esserunt, tenet pro reo, non pro actore Jententia, nisi in causa favorabili, puta matrimonio,jibertate, dote seu testa­mento, pro ipso fuerit promulgata (Graz 1959) 2, col. -1,09. , "

C.I.C. X.4.9 De coniugio servorum. 4 {Graz i959) 2, col. 692. C. I. C. C. 12 q. 2. c. 48: ... liberos ex hoc die ci.vesque Romanos efftcimlii, omneque

ve>trum vobis relaxamus servitutis peculium ..• (Graz 1959) 2, col. 709., 32. Dig.7.1 De usu fructu et quemadmodum quis utatur fruatur. 1f.!l {Norember­

g:e 1529) 1,270; (Ziirich 1973) 1,128. C. I. C. X.4.:n De privilegiis. 12 (Lipsiae 1879) 2, col. 853. 33. Bald, Commentaria ad quattuor Insit. libros: Liber:as·est facultas a naturali·

iure provemens quicquid .placuerit faciendi, nisi iure gentium vel civili prohibeatur (Lugduni 1585)'8 ..

Idem., In primum, sec. et tert. Codicis librum. Ad lib. tenium Codicis. De serviruti­bus et a9ua {Augustae T. 1576)fol. 249: ... Item quia per hoc nones adeptus ~ius iuris · quasi possessionem, n~c etiam cadit servitus in libero homine, nee eius quasi possessio ...

Idem., In primum, sec. et tert: Dec:ret., In prim urn Decretalium, Oe constitutionibus, 6 Cum omnes (Venetiis 1571) fol. 11: ... nam pknum arbitiium limitatur ut ad ea quae. sunt exprese iniqua porrigant. ·

34. Arist., Metaphysica 1.2.11: Patet itaque. quod ob al1iam nullam utilitatem quaerimus, sed quemadmodum dicimus tiber .home de eo qui sui ipsius et non altetius gratia· est, ita et hczc sola scientiarum Iibera est si quid in sola haec, sui ipsius gratia est {L\lgduni 1549) 2, col. 1372.

Dig.43 .28 De homine libero exhibendo. 4.1: Si quis liberum hominem ignorantem suum statum retilleat, tamen si dolo malo retinet, cogitur exhibere (Norembergae 1529) 3,1940; (Ziirich 1973) 1,752.

.f ~ l t !

' f

-.

.r

/

• 39

Page 15: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

·I.

_, ___ .,~~=··---~~i--ii;i~~~~i~3=~=-~-·r=··~---ii~~~t:~~~~~§~;· .. ·---·--4. Sola neghgentta sufftctt ad prae~c~tpttonem servttutts. I II.S. En cambiot Ia libertad ~unca prescnbe.

40

5. Libertas nullo tempore praescnbt potest. · .

U.t. En lo r~ferente a las cosas manimadas, como Ia tierra, las hacien­das y cualquiera otra cosa, tambien hay que decir que al principio fueron 1. Quantum autem ad res inanimatas, ut sunt terra, praedia, et

quaelibet res aliae, similiter est dicendum quod fut;rint originaliter de iure naturali primaeyo liberae (ut § [er4e lnstit. De rer. divis.; et l. 1, ff eod. tit. cum seq.; l. ex hoc iure, De iust. et iur., cap. nimis, De iureiur. et quae ibi notant doct. )38 •

Ei: probatur per illud Genesis 4739, ubi legitur quod Ioseph tem­pore famis omnem terram J£gyptiorum subiecit Pharaoni, hoc tst, tributariam fecit, quod antea non erat. Ergo sequitur, side ea solve­batur quinta pars, quod ante Iibera erat.

35. Dig.t.5 De statu hominum. 4: Libertas est. natura/is facultas ei11s quod cuique facere.libet, nisi si quid vi aut iure prohibetMr. Servitus est constl.tutio iuris genti11m, qua q11is dominio alieno contra naturam subicitur. Servi ex eo appellati sunt, quod imper4-tores captivos vendert1 ac per hoc servartl nee occidere solent: mancipiA vero,dicta, quod" ab hostibus manu capiAntur (Norembergae 1529) 1,16. (Mommsen-Kruciger, C.I.C. 35). Es uno de los principios fundameritales de los disdpulos .de Salamanca que Ia libenad es un derecho natural, anterior a Ia existencia de Ia sociedad ( derecho subjetivo) y no consecuencia de Ia convivencia politica, como sostenlan los juristas humanistas, al estilo de Sepulveda. A. Pagden ed., 'Dispossessing the barbarian: the language of Sp~­~ish Thomist and the debate over the property rights of the American Indians', The languages of political theory in early-modern Europe (Cambridge 1987) 80.

36. Inst.1.3 De personarum. I: Et libertas quidem est; ex qua etiAm liberi vocantur, natura/is facultas eius quod cuique facere libet, nisi quod aut vi aut iure prohibetur (Lugduni 1501) 9v; (Zurich 1973) 1,8.

37, Salust. De coniuratione Catilinae 33: At nos non imperium neque divitiAs pe­timus, quarum rerum causa bella atque certamina omniA inter morules sunt, sed liber-tatem, quam nemo bonus nisi cum anima simu( amittit. ·

Lucas de Penna, Commentaria D. Locae J;: Penna iurisconsulti" clarissimi in tres posteriors libros Codicis 11.48.10: Nihil enim odiosius et deterius stnJitute, quae morti comparatur (Lugduni 1582) 520.

38. lnst.2.1 De rerum divisione. 12: Ferae .•. ante nuUius est, id naturali ratione occupanti conceditur ... Fere igitur bestiAe, volucres, pisces et omniA animAlia quae tn mari, coelo et terra nascuntur simul atque si ab aliquo capta fuerunt, iure gentium statim illius esse incipiunt (Lugduni 1501) 46; (Zurich 1973) 1,10.

Dig.1.8 De divisione rerum et qualitate (Norembergae 1529) 1,26-29; (Zurich 1973) 1,39: Et quidem naturali iure communi<. sunt ilia: aer, aqua profluens, et mare et per hoc litora maris. ·

'

I -I

lib res por derecho naturaP8• · .

Se prueba por el Genesis39, donde se lee que Jose en epo~a de ~amb~e someti6 al fara6n toda Ia tierra de los egipcios, esto es, la htzo tnbutar1a suya, lo- que antes no era. Si desde estonces se le deducia Ia quinta parte, se sigue de ello que antes era libre.

9-

41 ..

I -~

Page 16: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

i I . I ' 1 • I i• f \

I Apparet etiam hac ratio~e: omnis terra et omnis res, antequam J Se prueba tambien porque las tierras y las cosas, .antes de ser ocupadas,

I o~c?paretur, in nullius b~nis erat, ut patet. Institu~onibus (De rer. i ~o pertenecia~ a nad~~_.o, Es decir que, an~es de ser oc~pad~, toda c?sa. e~a

. dwzs. J ferae)~. Ergo omms res ante occupat1onem -Iibera erat. Ex hoc ~ ~bre. D~ aqut tamb1e~ se deduce que mnguna cosa man1mada, nuiguna · c•::nn squiru; TKd ::ulh res inanin:.ata, n~.:~!a •err,. vd 1:04.:;.-diw, · tierra, mnguna her~·:·~.t4, se SU.i:Jut£e somecida a serviciumbre u oohgacion. .

""''''''·",;,..~, • ...,f•·"~'·'-''"''·''"'·'"""''"'·••P£USwnitw:.seJ~W><v~l-.o?ligaaa-:•""''"":.'e>·~··""·"':·""'·~~~·~~-~~"'="'"""'''"''"""~'-'"'·~·"-''""-·-'··f""'"·'"""'-"""'''"'''-'~""-'n,~-~.,~modorno··se"presupon:e:•niftgtina'sujecll5if'o''itrtffdtim!'""''·""""""' 1 · 2. Item nulla sub1ecuo vel semtus praesumttur,.ms1 probetur per - I bre, Sl qwen Ia afirma .no Ia ~emuestra .. 1• . .

·1 a~serent~m (ut l. sive possidetis, C. De probat.j l. nee creditur,. C. De [ 11.3: Se ~aman alodt~es .. ~ hbres los bienes que no escln bajo el dominio 1 pzg. act.; secundum Innocent. in c. bona,e; el2, De postul. praelat.; et ~ de nadte mas que de Dtos , porque todo lo que Dios cre6 lo hizo para ' hoc unusquisque scire debet secundum Baldum diet. I. 1, C. De servit. f

. et aqua plu. arcend.; Alexander, consil. 15,5 volumi; /ason, l. si prius· l

42

De lu .. , . i

quam, nov. oper. !'JUne, 13 co m.) . · · j 3. Bona autem allodialia dicuntur res propriael quae ab alio n~n i

recognoscuntur, nisi a solo Deo (cap. i De aliod, in usib. feud., et ibi ' Alvarotus)42 quia cuncta quae Deus creavit, fecit in ministerium cunc·

Dig. I. I De iustitia et iure. 5: Ex box iure gemium introducta bella, disa-eia.e gentes, regna condita, dominia distincta, agris tnmini positi, udifu:i4. coUocaia, commercium, emptiones, venditiones, locationes, conductiones, obligationes institutae: exceptis qui­busdam quae iure ci'Dili introductae slint (Norembergae 1529) 1,2; (Zifrich 1973) 1,29.

C. I. C. X.2.24 De iureiurando 30: ... servus suo domino stat aut cadit, sacri auctoritate concilii prohibemus, in taks derici personis saecularibus praestare cogantur huiusmodi iuramenta (Gm: 1959j 2,col. 372. ,

Panorm., Super sec. Dea-et., tit. De iureiurando, c. 30 Nimis (Lugduni) fol. 173v. Host. In sec. Dea-et. librum commentaria (Venetiis 1581) fol. 137: Ratio diversitatis

baec est, quia non praesumitur res feudalis, nisi probetur cum et multa alodia -1int, et a iure primaevo omnis persona, tt omnis terra Iibera est, nisi in quantum violentia est illata, ut patet lnstitutionibus. t -

39. Gen.47.26: Ex eo tempore usque in praesentem diem, in Jniversa"tura Aegypti regibus quinta pars solvitur, et factNm.est q•asi in kgem, absq•e terra sacerdo~li. q•ae Iibera ab conditione fuit. _

40. lnst.2.1 De rerum divisione 12 (cit, supra en Ia nota 38). ~ 41. Cod.-4.18 De probationibus. 16: Sive eossidetis praedia, quae a patre communi

sibi emancipati donata contendentes vindicanz, ipsis incumbit facti probatione neressitas (Lugduni 1540) 140v; (Ziirich 1970) 2. .•

Cod.-4.24 De pignoratitia actione. 9: Ut autem a-editor pignoris defensionis se tueri possit, extorquezur ei necessitas probandi debiti vel, si tu teneas, per vindicationem pignoris, hoc idem inducitur et tibi non erit diffu:ilis, vel solutione vel oblatione atque splemni depositione pignoris liberatio (Lugduni 1~0) 156; (Ziifich 1970) 2,165.L.10.

lnrioc. Super prima ~a-et., tit· V De po~tulatione praelatorum, cap. 4 Bone me­moriae n. 5 (Venetiis 1540).fol. 17: Si auum ageretur confessoria pro aliquo iure tunc dic,erem qllod incumberet agenti probatio. : . r

Bald. Ad primum. sec. et tert. Codic.lib., Ad lib. tertium Codi~is, 34 De servitutibus et aqua, I. I Si quas actiones (Augusta T. J576J fol. 249v. Alex. de Imola Consiliorum Alexandri, vol. V, cons. 15, n. I (Lugduni 1585) fol. 16. · . Iason de Mayno, lu princanc Digesti novi part. comencnez. /Lugduni 1572) foL 36~

42. Consuetud. Feudorum 2.54.1: Ad hoc, qui allodium suum vendiderit, distric­tum et iurisdictionem lmperatoris vendere non praesumat: et si fJat, non vakat.

Jac. Alvarotus, ·S•per fe•dU.. (Venetiis 1477): lnsNper habemus differentiam inter feudNm et allodium, q•oniam fe•d•m recognoscitur a domino, allodium vera a nemine recognoscitur, et diiit•r allodium res haereditaria q144e propria est et Iibera.

I t ' ~ I .

-'

,I

• 43

Page 17: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

tis gentibus quae sub coelo surit (ut dicitur Deu. 4)-o. Unde homo ' s~r;icio de t~as las gentes que hay b.ajo ~~ cielo43• Por ello, p~ concesi6n

quilibet concessione di\tina potestatem habuit praeoccupandi posses- dt"?n~ c;ualquter hombre puede ocupar la posesi6n de todas las .cosas, que al sionem ~uiuse'umque rei, .quae a principio erat communis, et omnis . pnnctp~o eran com~nes; Y asf todas las cosas, mientras no se demuestre lo

. "" .. •· .. - "'''' . . . .J~~ era._~sl_lmi_tu_~ ~~ialis~ do[leC pro~etur contrarium (I. libertas, De . contrano, son alodtales44

• • . . . ' :t.::o ............ 'f.: ...... :.; .......... _:.:(r-... lo.1,,.w.'!'tr\.-•S£if."1J01h~~4i,':,.lil:~t .. :"A!!·-!;~~~ ... -D'.~-'~:~~~~-"~~,..,IJ!::~~~~"'~~-.w~-"'~..:"'.';;~~.~:t>l-~· ... ~~!4~'1!·:.··;•:,:.:·:..: mi;.;.:.r...:c;~~~·;::.s.:;~>::•.!-'..-.. ~lL~.P~~..paa:.que.preses.iba:~~vicud~as.Q-kt..:ftegligencl.d.~:no::.~;J'-"!j.;.,:,t.:.::.;:..v;.......-.. ~:.o::..: .

44

. 4. Hinc fit quod sufficit ad-praescriptionetn sen.irutis sola negli- · · exigir!a•s. · ·. · · . · · · · : · . ··. gentianon'petentis (l:si·irquiproemptorB"§ siservus.ffiDe usucap;; · 11.5. En cambto, Ia hbertad es un derecho imprescriptible46. et l. 1, C. De' long. terrip .. ,qu~e pro Iibert. et non cont: libert.)45

• ·

-5. Libertas vero nullo terppore praescribi ,potest f.} fin. diet. tit. )46•

·.

43. Deut.4.19: Videas solem et lunam, tt omnia astra coeli, et errore deceptus adores ea et colas qlfae creavit Dominus Deus tuus in minisierium cunctis_ gentibus quae sub coelo sunt.

44. Dig.1.5 De statu hominu~. 4 (cit. supra en Ia nota 35) (Zurich 1973) 1,j5, 45. Dig.41.3 De usurpationibus et usucapionibus. 15.1 (Norembergae 1529)

3,1814; (Zurich 1973) 1,704. · Cod.7.22 De longi temporis praescriptione, quae pro libertate, et non adversus liber­

tatem opponitur. 1: Mala fide morato in libert4tt diu prodesse non potest temporis• praescriptio ... (Paris 1548) 498v; (Ziirich 1970) 2,305. ·

46. Cod.7.22 De longi temporis ... (v. nota 45). 3: Solam temporis longinquitatem etiamsi sexaginta annorum curricula excesserunt,libertatis iura minime mutilart opor- . tere congn<it aequitati (Paris 1548) 499; (Zurich 1970) 2,305.

l <!

'~

-I ~

\.

,. • 45

Page 18: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I t I

. . \

. t:..r ,. "·'.'':••A~'·>"·"·""··l-~•••;-'·"''~'~~;;~~·.:.<;· . ..,~•-'~;~_..,.,"'" :..x,,,._,,'::',;·'"'''·"''·'"-;!-.J.Al~-....·~r~.-:,c·;o;~.=~"""'"""'''''"-·~··••"'"""'"''"'"""',""'·''":.,""·"~'"''""" ,,...,.,,,..,"''""''<»"''-"""'·'~'"'"'"""~'""'"':"''·"''="''·'"""''''"""'""~~··•.,._J!L.-.""'~""'"""""·"-"'''"'"";:.;.~·~~·'""""""""''"'·~~;,.,,4;.~.,;;·•>:c>;:"""'''

46

1. Imperator et r~x ~on est dominus super rebus singulo­rum, sed tan tum. quoad iurisdictionem.

2. In concessione allodiorum, an comprehendatur iuris­dictio. . 3. Quomodo. intelligendum quod dicitur Imperatorem

esse dominum totius orbis. 4. Pronomina «meum• et «tuuin» non semper denotant

proprietatem rei. · 5. Probatio servitutis incumbit dicenti.

6. In temporalibus omnis res praesumitur Iibera. 7. Quiiibet possessor praesumitur proprietarius. 8. Imperatores et reges sunt tantum protectores et defen-

sores, et non domini directi rerum privatarum. 9. Verbum Potestatis pluribus modis accipitur. 10. Refutatur error Hostiensis. · 11. Ratione protect\onis Imperator dicitur dominus

mundi. _ 12. Traditur intellectus legis bene a Zenone C. De qua-

?rienii praescriptione. · l

1: Ex quibus colligitur, secundum doctores, quol nee reges nee imperator fundant intentionem suam super rebus singulorum-ho­minum, et possessionibus ipsarum rerum, seu provinciarum,._seu te­rrarum sitis in eis, nee super utili, nee super directo dominio:•Unde illaru.m possessores non _possunt dici respectu illarum vasalli regum vel-dominorum, sed tantum subsunt, vel dicuntur subditi vel subiecti dominis vel regibus locorum, quantum ad iurisdictionem.

Et sic potest intelligi I. incola, ff. Ad municip. et I. forma, J si vites, ff. De censib.; I. imperatores, ff. De.public.; I. fm., C. ubi in rem act., secundum Panormitanum47•

47. Dig.50.1 Ad minicipalem et de iacolis. 2~: lnco/4 tk his ~gistratibHS pami debet, ap,.d q,.os incoL.m est; et iJJis ap,.J qNOs ®is est, nee tant,.m mNnicipa/i U.ristlic­tionnn ,.troq,.t mNnicipio s,.biectMs est, wrwm etiam omnib,.s p,.blicis m,.neribHS /Mngi • debet (Norenibergae 1529) 3,2315; (Ziiric:h 1973) 1,895.

Dig.50.15 De c:ensibus 4. (Norcmbqae 1529) 3,2350; (Ziiric:h 1973) 1,908. Dig.39.4 De public:an.is et vec:ligalibus et c:ommissis. 7 (Norembergae 1529) 3,1668;

(Ziiric:h 1973) 1,650. Cod.3.19 Ubi in rem actio exerceri debet: A·aorrr:ifo,.,.m, swt in personam sit actio,

.,

III.l. Los reyes y emperadores. no son dueiios de los bienes privados mas que en cuanto a Ia jurisdicci6n. ·

III.2 .. A! conceder un bien alodial ( se incluye Ia jurisdicci6n? III.3. Como hay que entender el dicho de que el Emperador es

dueiio del mundo. III.4. Los pronombres «mfo,. y «tuyo» no siempre implican

propiedad. 1~1.5. Corresponde a quien dice tenerla probar la~ervidumbre. III.6. Todas las cosas temporales se suponen libres. IIL7.. T odo poseedor de una cos a se supone que es propietario

de ella. III.8. Los emperadores y los reyes son s6loprotectores y de­

fensores, no dueiios directos de los bienes. privados. III.9. Tres significados del termino «potestad». III.10. Refutaci6n del Hostiense.

. III.11. EI E11J.perador se denomina dueiio del mundo en cuan­to protector del mismo.

III.12. Explicaci6n de Ia 1. Bene a Zenone, c. De quadrienni praescriptione.

III. 1. D~todo ello se deduce que, segun los doctores, ni los reyes ni el emperador tienen poder fundamentado sobre las pertenencias de cada una de las personas ni sobre las posesiones, provincias o tierras situadas en elias, ni sobre el dominio uti! y dir~cto. Por lo cual los poseedores de elias no pueden llamarse respecto a ellas vasallos de los reyes o senores, sirto subdi­tos o sometidos a los reyes o senores de los territorios respectivos en cuanto

. a Ia jurisdicci6n47•

,I

47 #

Page 19: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

tis gentibus quae sub coelo sunt (ut dicitur Deu. 4)43• Unde homo 5~r;icio de t~as las gentes que hay b~jo el cielo43 • Por ello, p~ concesi6n

. '\uili~et _c~nce~sione div~na potestat~m .h~buit praeoccu~ndi posse~- . dt~m~ ~ualquter hombre pue~e ocupar la posesi6? de todas las .cosas, que a1 s1onem ·eutuscumque · rel> .quae· a pnnc1p1o erat commurus, et -omms . pnnctp~o eran com~nes; Y ast todas las cosas, mtentras no se demuestre lo

--=~~~m~~.~ .. ~~.~.·.~m-··n~---~-.~~~-~~~-~.·-~~la:·~J~ L ~ ·~ . . Sflt:-·IJO ··} '. ' · · ·· 1. '- · · : - .,._ • • _ ....... • • ... -....:::.~~- • •• .... _,-:H ~~~~r-·,IIA.o·~·"'~ Vl~oqastat-m•negu..,en~o~:~::...:...:J~~:.t:.:~.::..v_-..· .. :~~: .

. 4. Hinc fit qu~d ~ufficit ad-praescriptionem semnitis sola negli- · exigirla45• · · ·· · · ·· · · · · · · .

44

gentiutOnipetentis (1.: si·iNJ,ui pto emptortr §si servus, ff. De usucap.; . IL5. En cambio, la libertad es un derecho imprescriptible46. et l. 1, C. De long. temp .. ,qufte pro liberl. et non cont: libert.)45 • ·

-s. J,.ibertas vero nullo terppore praescribi,potest tf/in. diet. tit.)46•

·-43. Deut.4.19: Vid~as solem et lunam, et omnia astra coeli, et errore deceptus adores

ea et .colas q~ae crea11it Dominus Deus tuus in ministmum cunctis gentibus quae sub coelo sunt.

44. Dig.1.5 De statu hominu~. 4 (cit. supra en Ia nota 35) (Ziirich 1973) 1,~S. 45. Dig.41.3 De usurpationibus· et usucapionibus. 15.1 (Norembergae 1529)

3,1814; (Ziirich 1973) 1,704. Cod. 7.22 De longi temporis praescriptione, quae pro libertate, et non adversus liber­

tatem opponitur. 1: Mala fide morato in libertaie diu prodess~ non pot~st temporis• pra~scriptia ... (Paris 1548) 498v; (Ziirich 1970) 2,305.

46. Cod.7.22 De longi temporis ... (v. nota 45). 3: Solam temporis longinquitatem etiamsi stxaginta annorum CHrricula ~xasserum,libertatis iura minimt mutilare opor­tere congruit aequitati (Paris 1548) 499; (Ziirich 1970) 2,305.

..

l 'l f ~

-I

.. _!.':

·-~

~· i

* 45

Page 20: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

1 . . ' : '·. . • '-·. . ~-' . . .

"•'. ,,~··•-'·>"·"-'..,•·+-~·•·~''·"'·''~~..;_.-"''''""'-.;_~,"-<;c•'""·'~;_._._,._..:.:: :..x.:::<'·'-'""'1"'''·"''-'"S;..~.:'~.!,,...,.,~.-:."·"'·~"",;'"""'''"'''""~"'"''""":."''-'-""..:'-""'''":""·'' .. """"'""J""''''"''"-''"'•""""''"'""_,,,"·"''-'-""""""'"':"''·"''""·'•'>'-'~''"-""~<;:~~"'~J!J.:.;~.-,;.-,,.,..,.,.,......._,,_,,..,:.."'-'f,_."-""""""'"''""-"";"''·""~"'~';.:"':""'"

46

1. Imperator et rex non est dominus super rebus singulo­rum, sed tantum. quoad iurisdictionem.

2. In concessione allodiorum, an comprehendatur iuris-dictio. · . 3. Quomo-do. intelligendum quod dicitur Imperatorem

esse dominum totius orbis. 4. Pronomina «meum» et «tuum» non semper denotant

proprietatem rei. · 5. Probatio servitutis incumbit dicenti.

6. In temporalibus omnis res praesumitur Iibera. 7. Quilibet possessor praesumitur proprietarius. 8. Imperatores et reges sunt tantum protectores et defen-

sores, et non domini directi rerum privatarum. 9. Verbum Potestatis pluribus modis accipitur. 10. Refutatur error Hostiensis. · · 11. Ratione protectionis Imperator dicitur dominus

mundi. _ 12. Traditur intellectus legis bene a Zenone C. De qua-

~rienii praescriptione. ·

' 1 .' Ex quibus colligitur, secundum doctores, quod' nee reges nee imperator fundant intentionem suam super rebus singulorum-ho­minum, et possessionibus ipsarum rerum, seu provinciarum,_Jeu te­rrarum sitis in eis, nee super utili, nee super direeto dominio:·Unde illaru.m possessores non ,possunt dici respectu illarum vasalli regum vel-dominorum, sed tantum subsunt, vd dicuntur subditi vel subiecti dominis vel regibus locorum, quantum ad iurisdictionem.

Et sic potest intelligi 1. incola, ff. Ad municip. et 1. forma, § si vites, ff. De censib.; 1. imperatores, ff. De_pub1ic.; 1. fm., c;. ubi in rem act., secundum Panormitanum47•

47. Dig.50.1 Ad minicipalem et de inc:olis. 29: /nco/4 de his ,;,gistratibNS parm debet, ap11d q11os incol4m est; et iiJis "P"d q110s ®is est, MC t11nt11m m~~niciptdi U.risdic­tionma 11troq11e m~micipio s11biectNS est, wr~~m etitun omnib11s p11blicis m11ntrib11S {11ngi • debet (Norenibergae 1529) 3,2315; (Ziiricb 1973) 1,895.

Dig.50.15 De censibus 4. (Norembergae 1529) 3,2350; (Ziiricb 1973) 1,908. Dig.39.4 De publicanis et vectigalibus et commissis. 7 (Norembergae 1529) 3,1668;

(Zurich 1973) 1,650. Cod.J .19 Ubi in rem actio exerceri debet: Actor rei {o111m, swt in person.m sit •ctio,

.,

III.l. Los reyes y emperadores. no son dueiios de los bienes privados mas que en cuanto a la jurisdicci6n.

III.2. AI conceder un bien alodial (Se incluye la jurisdicci6n? ll1.3. Como hay que entender el dicho de que el Emperador es

duefio del mundo. . 11I.4. Los pronombres «mfo» y «tuyo» no siempre implican

propiedad. I~1.5. Corresponde a quien dice tenerla probar la§ervidumbre. III.6. Todas las cosas temporales se suponen libres. 111.-7.. Todo poseedor de una cosa se supone que es propietario

de ella. 111.8. Los emperadores y los reyes son s6loprotectores y de­

fensores, no duefios directos de los bienes privados. III. 9. T res significados del termino «potesta-d». 111.10. Refutaci6n del Hostiense.

. III.11. El Emperador se denomina duefio del mundo en cuan­to protector del mismo.

111.12. Explicaci6n de la 1. Bene a Zenone, c. De quadrienni praescriptione.

liLt. Dt~-todo -ello se deduce que, segun los doctores, ni los reyes ni el emperador tienen poder fundamentado sobre las pertenencias de cada una de las personas ni sobre las posesiones, provincias o tierras situadas en elias, ni sobre el dominio util y dir~cto. Por lo cual los poseedores de elias no pueden llamarse respecto a elias vasallos de los reyes o senores, sirto subdi­tos o sometidos a los reyes o senores de los territorios respectivos en cuanto

. a Ia jurisdicci6n47•

. .1

47 #

Page 21: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

Hay que difere~ciar lqs bienes de los particulares · o de cada una de las. Aliud namque est res particularium seu. singulari~m person~m I personas a quienes penenecen por derecho, Ia propiedad de los mismos y Ia

e~ q~ibus de i.ure ~ompetu?t, et a_l.iud rei pr?pri~, aliud a~tem ~uns- ju.ris~i:ci6n. B~ta para que .la, esencia. del b!en. al~i.al 9ue no este bajo el ·d1ct1o. Suffictt emm ad ret allodu substanuam quod a nemtne recog- , · df'>mlfllO d~ n::!dte-. :mnque l'~t! ~om~t1d~ ::1 ,un~d~ccH'>n. noscatur, licet sit .iurisdict.io -.lter.ius. ' 111.2. Por eso en ia concesion de btenes alodiales nunca sc consu.icra

~""'"'""'"'"''"'''"'"'~""·'''~""""~·~··"2:'"1tlectn't,amt"esfimie~au6'di'o:rum."~~em~""i'll'fi~~"""'"c~·~,,.,..,., .. ··'"'=~, .. ~,·,..·~·""'tt~t~f<li'l:')~~dfcei&t<fet"prt~Cfpe;'ii~o·q1les~'eXC:tuye'~t~pi'e~'i)6'rijue"el'"";"'''·'·~·~~,, ... , .. , .Pt?ncipis comprehendi, sed semper a.cipi~r, .qtin.allQ<liUD? .~ iuris~ · · · ·atodio y Ia jurisdicci6~ son cosas distintas y separadas. Por eso todos ad-

48

dictio sint diver$a. et · sep~rata, et sic concluditur per om,nCcS quQd miten que el emperador o cualquier rey, reconozca o no superior en su Imperator ,aut rex quicumqpe i:ognoscei\S vel. noll con,gnosce~. su- reino 0 eri alguna parte .de mismo, fundan su poder en el mismo derecho, es penorem in suo regno et iri qualibet eius parte habetfundatam: de ture decir, en Ia suprema jurisdicci6n, porque no hay nadie que no este sometido

· communi suam intentionem; ergo ad iurisdictioneth suprerriam, quia a ellos. · nem6 est qui non ei subsit. · . 111.3. En este sentido se dice que el emperador es senor del orbe48 y el

3. Et quoad haec dicitur ipse Imperator dominus orbis (/. depre- rey de su reino. Aunque digan los reyes que el reino es suyo, se entiende que catio, Ad leg. Rhod. de iact.)48 et rex in suo regno. Nee obstat quod , }o es solo en cuanto a Ia jurisdicci6n y Ia protecci6n. dicant reges regnum ~se suum, quia intelligitur suum esse quoad.· 111.4. los pronombres cmfo,. y «tuyo» no siemprc: significan propiedad

· iurisdictionem et protectionem. . · . de Ia cosa a que se refieren, sino que a veces significan dominio respecto a Ia 4. Quia pronomina ista «meum• et «tuum• non semp~rdenotant jurisdicci6n y el gobiemo, como dice Ia glosa49• ,

proprietatem rei cui adiunguntur, sed quandoque destgnant do- 111.5. E incumbe a1 que afirma o alega una servidumbre Ia prueba que minium respectu iurisdiCtionis vel gubemationis, ut notat gl()ssa (8 _ hay que haccr de ella.50• · -

distinct. c. quo iure; Dominicum de S. Geminiano c. 1, 2 colum. De 111.6. Concluyen los auto res q':le toda co sa temporal, aunque este d~ntro Sum. Trin.lib. 6)49

• . • . · · • de un reino o imperio, se supone libre mientras quien alegue lo contrano no 5. Et probatio quae super servitute fieri .debet, i~c~mbit ~9<: ~i- ~0 de111uestre, porque si se trata de un castillo con suterritorio se considera-

centi vel asserenti (/. 2, De probat.; et plene tn cap. mmts, De turetu.; ' _ provincia con jurisdicci6n51 •

et'Panormitanus, Henricus Boi<;b, Felynus et alii l)e praescript.)50 • .

6. Ubi concludunt quod in temporalibus omnis res, ·licet intra regnum vel imperium sita, praesl,Jmitur li~era nisi asserens contrarium probet, quia si esset castrum cum territorio, diceretur provincia ha-bens de per se iurisdictionem, secundum eos et consuluit Paulum de Castro (Consil. 163, incipit in causa)51 •

(

sequitur, seJ tt in locis, in quibus res propter quas conterulitur constitutae sunt, iubemus in rem adversus possidintem m011eri (Lugduni 1540) 103v; (Ziirich 1970) 2,129. . Panorm. ba sec. sec. Dectet; partem, dt. 4 De iureiurand~, cap; 30 Nirriis (Lugduiti)

fol. 173v: Et ita pottst dici secundum Hostiensen quO..d bona temporalia, ut q•Oad . U.risdictionma subsint dominis locor~~m ... non autem subsunt quoad dominium directum vel aliAm Sn'llitutem, nisi probetur imposita vel anexa (cit. supD en Ia nou 38).

48. Dig.14.2Adlegc:mRhodiam,deiactu:· .•• E'Yro!1EVTOvK60J.tOuK0pwK(Norem­bergae 1529) 1,514; (Ziirich 1973) 1,221.

4?. C.I.C. D. 8 c. quo iure (Lipsiae 1789) 1, col. 12. Dom. aS. Gc:miniano, 111 VI Decre.t.: Nec'obstat i11ra q11ae dicunt ecclesiam meam

vel tuam, quia ist11d pronomen 'meus' et 'tu11s'.non semper denotat proprietatem rei cui adiungit11r, sed quandoque designat tant11m domini11m respect11 i11risdictionis 'lltlgllber­nationis. .

so, Cod.4.18 De probationibus. · 2: Possessiones qii4S ad te pertinere dicis, mort i11dicio1'11m persequere. Nee enim possessori incumbit neassitats probandi eas ad se ptrtinere, cum tt in probatione asunte dominium apud eum rernaneat (Lugduni 1540) 146; (Zurich 1970) 2,156. -

Hostim. In sec. Decret. lib. commentaria, tit. 24 De iureiurando, c. 30 Nimis 0/e­netiis 1581) fol. 137 (cit supra en Ia nota 38).

'· l

49

..

:!:.~:~

Page 22: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. f . ~ . .

. . . d' ' . 1 al . . . d' f . . . . . . . , • - \ d· . , d Et Sll~rlS lCtlO re~ ~e ten pernn;ret, ?on mmus lC~retur ra_n- r Indus. 0 Sl fertenece la JUrlSdtCCl~. ~ a un rey 0. a ot~O senor, no eJarl~ e

cum vel.bberum dpmu~uum possess9n pertinens quo~d ltperam dts- considerarse hbre o franco el dommto del proptetano en cuanto a la hbre positionem. Quia · sicut Iibera. rerom proprietas iurisdj~onept (';It . . disposici6n de su pertenencia. Porque, -asf como la libre propiedad de las d:ct-,lm est), ita nee i~1risdictio inc!udit proprie-t:ltem. l'!·m :::nim seqm- , c~.':>, ·~·;gua h~mos L .. lic-, no incluye b jur:~.!.:c.:i.:in, tampoco h jt:risJi..:-

"'··~··'~u'-'''r.''"'"''"~''·'·"'"'~~'"'c'"~~i~~~~~t~~j~~~!:f~p(~~t~~,~~~~~~~~·H"·~~-'"''' ~'"~·~~<~~~.,::::::::=:~~:;:~;j=~=~fi;:~~~~~;~:;:t::!::-=~,~~'-'" rem (tit. Dt loc., j nunc alitJua vcr/1. 60 et 61f2

; Ideo qtit petit s_e tre$52. Por ello quien redama para sf el dominio directo y exige del poseedor

:-

50

dominium directum, 'et Pt:tit a possess-ore ceris\un, tenetur rem osten- un~ renta, esta obligado a mostrar el titulo en.cuy:a: ~ exige. · dere ad causam cuius praetendit censu"!. · .. •. . . . . . III.7 En cambio, se supone que todo poseedor es propietario mientras

7. Immo quilibet possessor p.raesumttur propnetanu·s·, ms1 ahud

1

· no se demuestre lo contrari.o53 •.. Sobre esta materia tratan Jacobo de Santo probetur (gloss. I. et si quis, § sed interdum, ff. _De. relig. et sump.; et 1. Giorgi0 S4 y Guillermo Benedicto55. . pen, C. De _ing. manu.'f3

• De hac materia vide Iacobum de Sancto · 111.8. Por tanto, los reyes y emperadores, todos los demas principes Georgio (in tractatu feud., § dktisque; fol .. 9, 1 et 2 colum. )54

• Guiliel- soberanos y, cor: mayor ra:t6n, los inferiores a ellos no tienen el dominio mum Benedictum (in repetit. c. Raynutius, De testam. super verbo et directo, ni siquiera el util, de .las cosas privadas, sino que son· protectores y uxorem nomine, decis. 1 et 2)55

• •• • • • defensores con suprema jurisdicci6n.56• 8. Reges igitur et Imperatores, et ali1 qu1cumque suptem1 pnn-

cipes, et minus inferiores eis, non sunt rerum privatarum domini di­recti, nee etiain utiles, sed protectores, defensores cum sua suprema iurisdictione~ Ita doct. diet. cap nimis, De iureiur.; etc. quae in eccle-siarum, De constit.; et in c. quia plerique, De immun. eccles. per In-.nocent.; et l. bene a Zenone, C. De quad. praescript. 56•

Panorm., In sec. Decret.lib. part~m, tft. 4 De iureiurando, c. 30 Nimis (Lugduni) fol. 173v: ... hoc etiam t•zdett<r veUe Hostiensis dicens quod non hoc ipso quod aliquis tenet temporalia intra rcgnum velprovinciam alicuius, debet illi fuleliutem nisi ipsa se habere in feudum cognoscat, quia praesumitur feudatarius, nisi probetur (cit. supra en Ia nota 38). .. . . Henr. Boich, In quinque Decret. libros commmtaria, De pra4:riptionibus. Si di­ligenti: N am non praeJumitur re.s feudaliJ nisi probetur, aun et multa aUodia sunt, et a iure primaevo omnis perso1U& et terra Iibera est (Venetiis 1576) 316.

Felyn. Sandeus, Ad V libr. Decret. (Augustae T. 1578) 3,49v. -Host., In secundum Decnt. lib.-Hm commentaria; De parescriptionibufi~ c. 17 Si

diligenti (V enetiis 1581) 153v: Et Uko nota hie quod non, suffzcit diare, nisi et probetur. St. P, de Castro, Consilia a allegaticnes, cons. 163: An vasaJ/us possit disponere

q140d primogenitus succedat in feudo aliis e:cclusis. Et an praesui1J4tuJ<res seu alodialis si !JOn constat de feudo (N9rembergae 1485). · · · ·

52; Speculat., Speculum iuris 4.3 De emphyteusi. nunc aliqua. 53. Dig.ll.17 De religiosis et sumptibus funerum, et ·ut funus ducere liceat. 14 Si

quis. 7 Sed intcrdum: Praesumitur ut supra eadem lege icri.pti4S in principia. Sed ar­gNmentum in contra, Codex De rep11dianda haereditate, I. 1. Solutio ibi plus fecit, quia stab at in ®mo et alia unde contra eum 'praesumitur nisi probetur conlrarium ', scilicet quod non animo adeundi feceril (Lugduni 1612)'1, col. 1227.

Cod.7. H De ingenuis manumissis. 13: lnge""l"" se conteru/endo noc probando non amittit libertinitatem (Paris 1548) 488v; (Ziirich 1970) 2,300 ..

54. Jacobinus aS. Georgio, Trt~CtAtus de feudis 6: Feudatarius non praesumitur nisi. probetur (Coloniae Agrippinae 1574) 272v. ·

55. Guiljdm. Benedictus1 Repetitio admod.m solemnis c. Reynutius, extra. De tes­tamentis, prima decisio: Attamen in temporalibus omnis rrs ·liat infra regnum sita praesumitur allodialis (Lugdini 1530) 74v.

56. Panorm. In sec. see. Decret. lib., tit. 4 De iureiurando, c. 30 Nimis (Lugduni)

-.

/

fl

~·· ., p;

ll

·"'

51 •

Page 23: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

-1

9. Ita SJ;>etulator (tit. De feud . .f qu(miam; quaest. 14)~7, inquiens J Por eso dice Guillermo Durando57 que, aunque los grand~personajes «~uod l~cet. rna~i: bar.ones, -~~cet co~tes .P~a~,· ~uces _et alii si- '\ como condes pal~~nos, duques y otros se~ejant~ son vasallos inmediatos ~ miles, stnt tmrn~<ha~.vasalh stv.e homtnes ligu regss, m.c:uu1s regno . 1 hombres al serv,•c•o del ~ey, en c:uy? retno es~, o del emperador•, sin·. .. sunt, vel I_mperatons» (11, q. 1, c. mdiu~ e.ttr.t. De ojjtc. ord., c. .: . ernbargo todos 10s hombres que estan en d remo de Francia -=s• ; " c , . ,

1:.., . . . . , . . ~~~ 1...11:--"C. ·. t.. . . --..1. I • • _ _._ ..lel ..1.:. -•·"'-J" ... "'"""'<"'""'"'""'"''"' ....... ·'''"·'"'"tfltf(rifrt-..'rt"t:''HJ~'Jttlrl~ttt:-.;.;;:.,.1,---,-~Deri:e-'tal'l'tetl"()~_.omines::'~-""-'""'''''""'"'~-·""'""'~"'"'""'''·'·'•''po.tcs'""""'y'.•ct::p~p;;w,u..~ .,rq.~l!~ti~e..sobre:-~UOS.·.eJ.:~"·""~"""·""•'"':""'"·'"' . - · q_ui sunt 'in· regno. Franciae;·· sunt sub potestate et·principatti regis • de. mando general de la jurisdicci6n y la potestad. ·

52

Franciae, et in 'els habet· imperium generalis iurisdictionis et potesta" III. 9. La palabra potestad tiene varios 'significadosS9; Como todo es del . tis.• · ·· · ·emperador en c:uanto ala jurisdicci6n por~ .... .;...:;.,.ivr del munuo; asnam-

, 9. Nain \tetbu?t potestatis iplu~bus mOO.isa:ccipitur (Ht if. _De ver- ' bien tot,<> lo que es~~ en el reirio es del rey .en cuanto a la jurisdicci6n borum J. Potestans-verbum)s9• cStctit omrua sunt ID{peratons quan- 1 general · Hasta aqu1 Durando. tum ad iurisdictionem, cum sit dominus mundi, sic et omnia ea quae Guido de Baysi061 ci~ las palabras. de Durando Y. se pone de su parte sunt in regrio, regis sunt 'quantum ad -iurisdicitonem -gerteralem• (8 cuando reprende al Hosttense por dectr en la Suma, contra el parecer de distinct. c. quo iure)f-0. Haec Spec:ulator~ . , , todos los doctores62 que todo es del prfncipe no solo en cuanto a Ia propie-

ltem Archidiaconus (post gloss: j quam'IJis sub cap. tributum 23, ~ quaest. 8, in gloss. ibi iinperatores) refert verba Speculatoris61 • Is et ei.tm sequitur reprehendens Hostiensem dicentem in Summa contra omnes doctores (tit. De praescrip. J quae exigantur, verba sed nam quid maius)62 , ubi dicit quod omnia sunt principis, et quantum ad

fol. 173v: ... quia subsunt quoad iurisdiaionem, non quad dominium (cit. supra en Ia nota SO). --

Idem., Super prima parte primi Decret., De.constitutionibus, c. quae in ecclesiarum (Lugdini 1542) 22v: /mperator, licet sit dominus·mundi, tamen non posset auferre rem privati sine causa. ' -

Innoc: IV, Super quarto Decret., tit. 49 De 'inmunitate ecclesiarum cemiterii et rerum ad eas peninentium. cap. 8 Quia plerique•(Venetiis 1540) fol. 176: Constitutio tantum restringenda est ad eum atslim ubi fuit iusta constitutio.

Cod.7.37 De quadrienni praescriptione:3 (Paris 1548) 510-511; (Ziirich 1970) 2,310. 57 .. Speculat., Speculum iuris (Lugdini 1578) 3,146. 58. C.I.C. C. 9 q. 3 c. 7 (Graz 1959) 1, col. 608; /

Idem. X. 1.31.1 1. (Graz 1959) 2, col. 190. Idem. In VI 1.16 De officio ordinarii.! (Graz 1959) 2, col. 985. 59. Dig.50.16 De verborum significatione. 215: Potestatis verbo plura significantur

{Norembergae 1529) 3,2378; (Ziirich 1973) 1,918. 60. C.I:C.--D. 8 c. 1 (Graz 1959) 1, col. 12 (cit. supra en Ia nota 49). 61. Archid./n Decret. voU.men commentaria (Venetiis 1601)pars II, causa23, q. 8,

n. 6-7, fol. 317: ... sed Hostiensis scripsit in summa ... quod omnia sint principis quoad iurisdiaionem, tuitionem et defensionem, tamen verius est secundum eum quod etiam quad propietatem et maius dominium, et ut in alium possit maius dominium transferre, non s~lum quoad utilitatem sed frua•um perceptionem, et ideo fJUletur potius dare suam quam. alitn4m 'secundum Hostiensem, quod alii non admittunt ... DieM ergo quod omnia sunt imperatoris quoad iurisJiaionem. Sic et ,omnia quae SNnt in regno sunt regis quantum ad iurisdictionem genera/em. .

· 62. Hostien. Summa, 1 .II, t!t. De pnescriptione rerum immobilium,$ quae exigan· tur in praescciptione (V enetiis 1531) fol. 116: ]I{ am hoc est ius principis, quod potest rem alienam doMre, quia quantumcunque alien4 sint, ipse tamen est dominus, ut patet in his quae notantur in eodem versu. Item hoc inteUigas, et supra, eodnn versu proximo et • licet aliqui ~eUiquant quod omnia sint principis quoad iurisdictionem, tuitionem et defensionem, verius est tamen quod etiam quad proprietatem et maius dominium, et ut in alium dominium possit mlnsferre non sobun quoad utilitatem vel fruauum percep­tionem, ideo p6tiMs videtur dan suam. quam alienam.

~-

~ •

53

Page 24: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I . · · · · · od · · al" "r d d · · '· · ld · · d 'f .-.. propnetatlml et m;uu~ _domiDlUm, et qu pOSSlt _10. lUm trans1err~ ~ ~ SmO en .c~anto a. Omln!O SUfr~oy que pue e trans e~lrlO a Otro llO

non -SOlum -quoad uolitatem, sed frucroum percepuonem. Quod s1 1 solo para utihzarlo smo para perc1b1r sus frutos. Esto no lo mterpretaba el non intellexit-Hostiensis iuxta ea quae notaritur diet, 1. bene a Zenone. i Hostiense en el sen~ido de lo que se dice en la citada ley Ben_e a Zen one,

. . ' .. ' l . .1. l . . .. l d . vi.J~ quod pos:sit i~1per~tor renlalterins de t'l.-•.! L v,_13btr1.1P pnr-:1n5 e~se . p· . ,,,~·5n.~t i,.:\ g .osa, :~1 r.;rnpcr.f( (.\r parec(; que pueue ar 0 t;n,~;enJr \.J:.t:~ i:u:>a

,,_,,.,.,._,_,,,,,,,.,,,""'·""''r-'""'io""="·'-"•S~ut:ibi..notat.gloSS'.rM;,a;Aftdieas.do::.Iseala.{lib•fel#d.;;.e;,~sint"""'""""·""~'"""''+'"'·~·"''"'"'""'•"..,.,d~,~-U:0..£0mo>.S~,.fu.ese..su.ya~ ..... ~<:"~·""'"""'""''·'·~:-:-'""''"'-;''·"""'''·"·''"''·'·~':"'~'"""·'-...,.,.,.,,,,.~··"""'"''·"'"""'''""'·'·'' regalia, in verbo bona committen"ti,m Crimen laesae maiestatis fA; In · · · Lo mism~ dice Andres de lserna~. En este caso; como en lo ·referente a

54

·- · AI\A ,;oc.,. 4u-~dm"!d~>~~in:..pnva19>j~stus error habetur pro titulo, Ia propiedad p_r~vada, el,error j~st? se considera com~ u~ tftulo y d~ motivo et dat causam usucapaendi (/. quod vulgo,'ff. Pro e.mp.; et 1. fin. ff. Pro para Ia usucap10n65• Asa el domamo se transfiere al pnnc1pe, reservandose el suo)65• Ita in principe dominium transfert, reservata domino actione du!!iio por cuatro aiios el derecho de exigir judicialmente el precio"6 .

ad pretium intra quadriennium (ut diet. /; bene a Zenotze, et lex 2 eod. 111.10. Si esto es lo que el Hostiense quiso decir, fue un gran error suyo tit.)". . . y contrario al parecer de todos los doctores, como tambien se equivoc6 del

10. Si intellexit, inquam, Hostiensis seeu.ndum praedicta, magnus todo cuando, contra Ia raz6n, y ha$ta contra.el derecho natural y divino, error suus fuit loquens contra sententiam omnium doctorum, sicut dijo que, con Ia venida de Cristo, todo dominio y jurisdicci6n fueron sus-alias maxime erravit contra rationem et etiam ius naturale et divinum, trafdos a los infieles y transfe~idos a los creyentes67, error perniciosfsimo, quando dixit quod omne dominium et iurisdictio in adventu Christi

· substracta fuerunt omni infideli, et ad fideles translata (cap. quod super his, De voto )67• Qui error pemiciosissimus est, et contra sacram

63. Corpus !uris CifJilis ]ustiniani cum Accursii commentariis, Cod.6.37 De qua­driennii praescriptione. 3 Bene a Zenone: Omnia principis etiam quo ad proprietatem ... sed ·fJulga contra etiam ibidem, et hie expone ad protectionem fJtl iu,risdictionem sic et littora Romani imperii dicuntur popu5 Romani (Lugduni 1612) 4, c:ol. 1867.

64; Andr. de Isema, In usus feu4orum commentaria. Quae sint regalia. 73 Et bona commiuentium crimen maie. Sed q~U&ntum interest pecuniariter aherius, illud non pas­set remittere, quia sicut non potest dare meum, sic nee mihi debitum, secundum commu­nem distinctionem (Francofuni 1598) 779.

65. Dig.41.S.11: Quo fJulgo traditum est eum, qui exislimet se quid emisse, cum non emerit, non posse pro emptoTfl usuu.pere; hactenus fJerum esse aitj si nulLun iustam cauum eius erroris emptor habeat, ,.., si forte snvus fJel procurator~ cui emmdam rem mantksset, persuaserit ei se emisSe, atqui tradiderit magis esse, ut usuu.pio seq~U&tur (Norembergae 1529) 3,1827. Ibid. 41.10.5. --'

66. Cod.7.37 De quadrienni praesc:riptione. 2 Omnes, qui quaseumque. 3 Bene a Zenone: ... data fJolentibus /kentia intra quadrennium contra sacratissimum~arium, si q~U&s sibi competere actiones existimant, exercere: ita tamen, ut post ela'psum q~UJ­driennium, nee sacratissimum fucum 5cere sibimet quibuslibet actionib11s p11lsare cog­

.nosunt (Paris 1548) S09v; (Ziirich 1970) 2,309-310. Hay indicios en las obras.de Las Casas de haberse ocupado de Ia in~erpr~aci6n de Ia doctrina del Hostiense en un tratado Iatino: 'Dije arriba, segU.n dicen que dice Hostiensis, porque yo creo que no habl6 ~:!11 generalmente que comprendiese los infieles que careclan de las causas sobre que el se fund6, sino de los que tuvo noticia que habia eri su tiemp(>, como eran los turcos y mows, mayormente los que tir.inicamente usurpada Ia Tierra Sancta, y Espa­na, y Africa tenian, segU.n en un tratado especial _que en latin yo compuse (salvando y dec:larando la·intenci6n de Hostiensis por razones y auctoridadeJ del inismo y de los doctoreJ canonistas que le siguen) muestro'. Obras escogidas de Fr•y Bartolome tk las CAsas. V. Opr4sculos, cartAs y memoriales (Bibliotec:a de Autores espaiioles CX; Ma-drid 1958) 390. .

67. Hostien., In tertium Deiret. 5b. commentaria c:. 8, n. 26 (Venetiis 1581) fol.. 128v: M ihi tamen fJidttur qHOd in adfJentu Christi omnis honor, et omnis principatNs, et omne dominium et iurisdictio de iuTf! et ex causa iusta et per ilium qui suJtTflmam . man11m habet, nee m-are potest, omni infukli substracta {11erit et ad fuleles translata, quod hoc illsta causa fuerit, pTObat11r.

4!

l. ·• ·~ ;~

/

-.

./

55 ..

Page 25: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

Scriptur.un " dO<Otri..,. ~um .., ... ....., " etiam ._~i"!'<" ""'-.. I oonU>rio • 4 &on~ • ~ d<><trin.. do ~; 1?'. """"·Y •If pi.do•f.un.. destae c~~uewd1nem. _ad1~1........ .·. ·u ... '"'P'.US.' 'befits mtusns, I costumb~e .d~ la Igles1a, ortgen de mil rapmas, lDJUStas guerras, uu~umera-hornicidiis innumeris, et omni gener.e·pecca~orum,: ut alibi contra eum bles ho~cldtos y todo genero de pecados; pero ya probamos en otro luga,r et. suarn scntentiam esse haereticam probavimus. : qut' el y su p.uecer son ambos hereric:os.

··-~''·'~"-~'"";'.<r.""'"'''~·:~'"'~~:::-~;·!;u~t!~~~t;i:s~=~==-u.:=fa~·~;;!tr::;o::.-.~--"~'":t~.-.~~-~~~~~!~~;=~=:~~:::tef!::~=::·--~·-~ ... ~ .. ~ Bartolus qui in secundo loco dicit «quod ratione protectionis et iuris· a Ia protecci6n y Ia jurisdicci6n, porque esta obligado a defender el mundo, dictionis Imperator dicitur dominus mundi, quia tenetur'mundum», es decir, a Ia Iglesia: cVemos -dice· Bartolo""- que en cuarito protector id est, Ecclesiam cdefendere». Nam videmus, inquit Bartolus; cquod · . alguien se dice $efior,.69• · ' ·

ratione protectionis quis dicitur dominus» (ut l. jftterdum, §qui tu- 1 Lo mismo enseiian el cardenal Zabarella10, Andres de Isema71 y Lucas

56

. telam, ff. De furt.; et l. qui fundum, J si tutor, /f. pro emp.) 1 de Penna72, qui en interpreta Ia ley Bene a Zenone refiriendose al Hostiense. 12. Idem Bartolus dicit 1. 1, J per hanc, De rei vend.; idem ait in l III. U. Guido de Baysio73 es de Ia misma opinion, de acuerdo en ello con

extravag. ad reprimendum, in .. verb. totius orbis69• Item Cardinalis Zabarella in Clem. pastoralis, § ut illud. De re iud. num. 270

; Andreas de lsema super feud. tit. De capit. qui cur. vend.§ similiterpotest, 4 colum. in fm. 71 . Lucas de Penna l. praedia domus, ult. colum., C De Joe. praed. Civil. Jib .. 11, ubi ponit intellectum I. bene a Zenone, re-ferens Hostien.72

Archidiaconus73 etiam sequitur hanc opinionem, secundum

68. Corpus /uris Civilisjustiniani cum Accursii commentariis, Dig. 1.14 De officio praetorum. 3 Barbarius: Et sic not. q110d ex causa iusta pn'nceps alienum serllum m4-numuit, non alias, ut puto, quia licet omnia principis intelligantur, verum est quo ad protectionem (Lugduni 1612) I, col. 1,30.

Idem. Omnem rei publicae: Et quod hie dicit, omnma totius reipublicae nostrae, ed est totius impmi, quod est suum et res in eo conttntae, ratione iurisdictionis vel protectionis (Lugduni 1612) 1, col. 42.

69. Dig.-47.2 De furtis 58.4 (Norembergae 1529) 3; (Zurich 1973) 1}821.L.57,4. Ibid. 41.4.7.3.

Bart. In primam Digesti veteris partem (Venetiis 1596) fol. 169v-170: Pro hoc ego sum consuetus dicere in prima constitutione huius libri quod imperaUJT sit dominus totius mundi. Et glossatores dicunt dominum quoad protectionem, quia cum alii· sunt domini singu!Ariter,,pl~res non poterunt esse domini in solidum. Ego dico quod Imperator est dominus totius mundi vere. Nee obstat quod alii sunt dom.ini particu!Ariter, quia mun­dMs est universitas quaedam. Unde potest quis habere dictam univers#atem, licet sin­gulares non sint suae. Unde si alius uneret mundum, ipse Imp~ator posset vendicare.

70. Zabar ., Super Clement., De sententia et re iudicata. c. 2 Pastoralis,$ ut illud, n. 2 . (Venetiis 1602) fol. .89v: Papa restringitur iurisdictionem lmperatoris ad certum distric-tum, cum ramen /mperator sit Dominus mundi. _ ·

71. Andr. de Isema, In uSIIs feudorum commentaria: Bona(subditor~<m sunt prin­cipis quantMm ad protectionma (Francofurti 1 598} 586.

n. Luc. de Penna, In tres posteriores fib.. Codicis. De locatione praediorum ci­vilium: Q11od a11tem ibi ,Ucitur omnia printtipis esse intelligitur, verum est de patri­monialibus tt fiscalibus, Ut maniftste fittera SMbdit, non autem hoc verum est de bonis aliis· privatorum ut ibi notat (Lugduni 1582) 628. •

73. Archid., In Decret.volumen commentaria, pars II, causa IX. q. 3, n. 1 (Venetiis 1601) fol, 200v: Prin«ps bene poust auferrr actionma perpetuam et temporalma, sed si fJult auferre rem meam rescripto, non potest, q~<ia dominia rerum sunt de iMre naturali ... et nAturabilia immutabilia sunt.

·~

'· ~

tJ·

57

Page 26: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. ' . ~ ·-. r!. . Thoma~Q •. quodlib. 1-2, art. J 5 a4 1 uqi di¥it cquQd omnia sunt prin- ·· .. _ . ' • \ ci.pum a_d· gu~ma_ndlim,. Q~n. ad .. ~etinen. ~~ ~ibi,. vel danqum aliis, . Tomas en las QuoJGbeta:te~; "tWmte-._-...l~ •odo <>c del prlocipe. para et<;.•7". Id~ m ub. de regun. pnnc. ppuscul, ws. .· gobernarlo, no para guardarselo o para darselo a otros, etc/5• . . . . . . .

I

·--·····-·r····~.-~··----~ ............... ~~-·-o=-~·=~··=~~·~---=·"·t·=·,~--"--~-·"··-~-·-·-~"·~···=-·~---~-.~~~--~-~--- : I I

I I ' .I

58

l

"

.~.

74. S. Thom., Quodlibeto 12, q. IS, a. 24,' ad 1: Ad primum ergo diandum quod verum est quod omni4 sunt principum ad gubernandum, n<m ad retinendum sibi vel11j dandum 11/iis; et si quae kges wks sunt, tyrinnicAe sunt, et non absolvunt 11 conscienti4, ied 11 foro iudicia/j et vioknti4.

75. S. Thom., De reg. principum 1.11 (Opera omnia I; Stuttgan 1980) 5'}8: Quod rex et princepntudere debet ad bonum regimm propter bonum sui ipsius et utile quad inde sequitur; a.ius contr11rium sequitur regimen tyrannicum.

!

i

I

I I i l

I 1-

-.

/

.. ./

• 59

Page 27: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

•="'-... ~·~ttW.!"i':'.:.>:t,I::J:;;~.~·~"-<·~·j:;,-_•.:~~;.~::·.'1;.,'£:,;,::b·.-:J.;;t.':!<.:;:;.t:,;.~ .. "!l)):."~'n!;.;·~ZI.t::.l::·.~'¢~,"::~~~·f.f~~ot·~~~~~~.w..l~:w.;::.t.i-'l,:t,i:.'"~¥~"·"'~'=~·:,..·:.::~~-;.;.-.;.....t;~:..;r-.::.).;.;..-..~,; •. ~~::...-~.~.:..:t;..·..,;,;.~ .......... ;.,r:.~~~~·.:.;u.r.-....v~J.I.'~'~""'~*,..r~~~~',._..\;:.t.~...-.::¢.::.....:•.:..~·:.~·~ .... ~~·::~:s..::.,:::.;;.·.a,~~~:.:::;-.. v~~ .. -:.:~:·:.'~--=-~:";.;~::.:....;~.t.:.:.r.:?J:=~~

60

NOTABILE II §IV

T

1. Nullum onus populo imponi potest, nisi voluntarie consentiat.

2. Civilis iura quando esse coeperunt. 3. Populus est causa effectiva regum. 4. Populus eligendo regem, libertatem non amisi,t. 5. Quod omnibus est profuturum et nocere potest, om­

nium consensus requiritur'~ 6. Princeps non pote~t petere quicquam a subditis, nisi de

quibus cum populo convenit. ·

1. Nulla subjectio, nulla servitus, nullum onus unquam imposi­tum fuit, nisi populus qui subiturus illa onera erat, impositioni eiusmodi voluntarie consentiret. lmmo a principio idem populus ea constituit: cum ipso principe.

~robatur. Ab initio omnis res, omnis populus fuit liber;.si contra populi vel privati dominii alicuius rei voluntatem imponerentur, fo~ rent absque·dubio violenta, et sic prohiberetur populus uti sua tiber­tate, quae de iure naturali .competebat.

Nihil enim tam disconveniens naturali aequitati quam contra vo­luntatem domini nolentis rem suam vel propriam amittere aut ea ca­rere, sive alieno dominio subici quOGumque modo illicito § per tra-

. ditwnem, lnstit. De rer. divis.; a contrario sensu arguitur I. 1 et 2, ff De lib. hom. exhib.76 • Praeterea originaliter ab ipso populo libes;o reges et principes, ac quilibet supremi magistratus per quos census et tributa imposita sunt, omnis eorum auctoritas, potestas·et iurisdictio, per liberam voluntatem processerunt (1.2, J deinde, De orig. iur.)".

2. «Civilia autem iura tunc esse coeperunt, et cum civitates condi

SEGUNDO PRINCIPIO IV

IV.l. No se puede imponer ninguna carga al pueblo sin su consentimiento. j:' IV ..2. Orig~n de los derechos civiles.

IV.3. El pueblo es la causa eficiente de los reyes. IV.~. El pueblo no renunci6 a su libertad al darse reyes. IV.~. Todo lo que redunda en provecho o perjuicio de todos,

requiere el consentimiento de todos. - · IV.6. El prfncipe no puede exigir de sus subditos nada que no

haya pactado previamente con ellos. ·

IV.l. Nunca se impuso sujeci6n ni servidumbre alguna ni carga sin que el pueblo que las iba a sopoitar consintiese voluntariamente en dicha imposici6n. El pueblo mismo lo estableci6-as~~dos...pnncipes,-como lo demuestra el que inicialmente toda cosa, todo pueblo fueron libres, de mo­do que si se hacfan coacciones contra !a voluntad del pueblo o del dominio privado de una cosa; fue por Ia fuerza impidiendo al pueblo usar de Ia libertad que le perterieda ·de derecho na~ral. Nada hay mas contrario al derecho natural que privar de una cosa a su legitimo dueiio, contra su voluntad, que no quiere desprenderse de lo que es suyo propio, o entregarla al dominio ajeno de cualquier modo ilicito76• Ademas, en origen, toda Ia autoridad, potestad y jurisdicci6n .de los reyes, principes o .cualesquiera supremos magistrados que i~ponen censos y tributos proceden del pueblo libre". · .

IV.2. Los dere~hos civiles comenzaron a existir cuando se fundaron las

61

! I

Page 28: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

J

et magistratu~ creari coeperunt»78

• Et populus roman us omnem po- ciudades y se comenzaron a crear magistrados78 y el Imperio Romano co-testatem in principem transtullt quoad onus. . . menz6 a transferir al prfncipe toda Ia potestad de imponer cargas. .

3. Unde in,perium immediate processit a populo, ~ populu~ fun · IV.3. De estc· mcidc e1 p1ieblo fue Ia ·caus:.. eficicntr de todos I(')s reye~, f:c u· m pnn· cipum aut quonuncumque m::l?"<:tr.,· · , · . · .J 1 , · 79 . . ..... .

: causa e IeC va regu seu_ . . . '·. . ~ . . . . . .. . . .. . .. Rr~~eS,.Y. m~~s . ~AlMU9~ ........ _.,;·~""'"'"·'"'=""'''""'""""""·''');,:;"'~"'···:·'"'""'"""'""''~··,.,,.;:, .•• -'-' ... ,._. i·"~'-~"·'~""'"''""~·-"·;.,,~..;,.~·-'·""~"-·'""-'tiliimf"SriUSt\Jnrnatmtnint'iu~stln'f"(9J:"ilts'tmtr.--t·a;;;·~tegifflj:s)19c;,·'="'"'' ... ,,,,~~.,. · '""'""'·'"'"'""' ·· "Por"'un~o·, ·~i el p~ebi-;;-'fue 'ia ca~si"ef'ectiva ·o eficiente r fi~at d'e los reyes ; · . · Er.go.si populus fuit causa e~ecuva seu e~fiqens ~~malts regum et . y ios prfncipes, pu7sto q~e tuvieron origen en el pueb}o medtante un.a .elec-

pnnctpum, ut a populo per ltberam e~e~tc~n~ <?P~nem du;x:eru.n~, ci6n libre, no pudteron rmponer al pueblo nunca mas ~ue l~s .~ervtcto~ y

62

non potuerunt imponere populo a pnn~tpto ~s1 ~?uta et se_rvttta tributos que fuesen gratos al mismo pueblo y con cuya urtpostcton consm-quae ipsi populo grata essent, et quorum tmposltlom hbenter populus tiese libremente e1 pueblo. consensisset. · . IV.4. De donde se deduce claramente que al elegir al prfncipe o rey el . 4. Patet consequens: populus eligendo principem seu regem, liber- I ;meblo no rennnci6 a su libertad ni le entreg6 0 concedi6 Ia potestad de tatem suam non amisit, nee pote~tatem ~o"!mis~t au.t concc:ssi~ p- ~ravarle 0 violentarle 0 de hacer o legislar cosa alguna en perjuicio de todo el vandi se, sibi violemiam inferendt aut altqutd ahud m praetudtctum j pJJeblo

0 de Ia comunidad.

totius populi sive communitatis faciendi aut constituendi. . ' No fue necesario explicitar esto cuando elegfan al rey, porque lo que esta N_eque opo~it hoc e:'Plicari. eo .. tempore quo· reg~m ehgeb~nt, implicito ni se aumenta ni disminuye aunque no se diga expresa y declarada-

quomam quae msunt, etst non dtcantur expressa et dtcta, non tm- menteso. -. mutant vel addunt (C. De fideius.; l. 3, ff De condit. ~t d~mons: Asf, pues, se hizo necesario el.consentimiento de~ pueblo pa~a impedir trat.)so. Ergo ad hoc quod populus non gravaretur, ne~ etus hbertatt que fuese gr.tvado, privado de su hbertad o Ia comumdad fuese vtol~ntada. derogaretur, toti ~~m!1lunic_ati violenta inferretur, et SIC necesse erat Otra prueb<l: antes de que existiesen reyf'.s r magistraturas~ los btenes a consens11m popuh mtervemre.. . . I que nos hemos referido eran de toda Ia comumdad y pert~nectan ~ ella por

Item _probat?r: anteq~ ~ssen~ reges e~ mag1~tratus, omma b~- j derecho narurals•. El pueblo, natural e hist6ricamente, es · an tenor a los na praedtc~a tottus comm11mta~s erant, et ad tpsam ture naturae pertt-nebant (Instit. De rer. divi:}81 • Populus prior fuit. natura et tempore

76. lnst.2.1 De rer:um divisiooe. 40: ... et .. Uko cuiuscumqu~ gemris sit corpora/is res, tradi potest eta domino tradita alienatur (Lugdwii·t540) 53; (Zurich 1973) 1,12.

Dig.43.28 De homine.libero exhibendo; 1 y·2: Quem liberuril dolo rrwlo fetines, exhibeas. Hoc interdictum proponitur tuendae /ibertatis causa, TJide/icet ne ~omines retineantur a quoquam; nihil enim multum a specie servientium diff!.runt, quibus facul­tas non datur rtetdendi (Nomnbergae -1529) 3,1938; (Ziirich 1973) 1,75~ · 77. Dig.t .2 De: origine iuriS et succ:essiooe·prudentium. 2,8 y 9: Deimk "'quia diffi­cile plebs confJenire coepit, populUS!JUt multo diffu:ilius in tanta turba hominum, neets­si/as ipsa curam reipub/icae ad senatum deduxit (Norembergae 1529) 1,5; (Ziirich 1973) · 1,30. .

78. lnst.2.1 De rerum dl~slone. 11: CiTJilia ernm iura tunc 'Co"[1erunt esse, cum et cifJitatt condi et magistratus creari et leges scribi coeperunt (Lugduni 1501) 46; (Ziirich 1973) 1,10

79 C.I.C. D. 93 c. 24 (Graz 1959) 1, col. 327. 80. Cod.8.40 De fideiussoribus et mandatoribos. U: Blanditus tibi en, qui non

teneri te pmuasit, quad, cum pro tJW int;.,.,e,jires, OTI oOv 6fA&ti; noi~OOJ ... pri­dem recept"in sit (Paris 1548) S98vf'(Ziirich 1970) 2,352: ... cum pro tJW inteT'I!enires, ciyoj.la dixisti, cum et his TJerbis obligationem wrborum contrahi pridem reetptum est.

Dig.35.1 De condicionibos et demoostrationibos et causis et modis eorum, quae in testamento scribuntur. 3:' Obtinuit impossibiles cond#iones testamento adscriptas pr~ nul/is habentiaf (Norembergae 1529) 2,1374; (Ziirich 1973) 1,5~9.

81. lnst.2.1 De rerum divisiooe. 11: ... quarundam enim rerum dominU.m nancisci­mur U.re naturali, quod, sicut diJWnus, "/'tllatNr U.s gentU.m, quarundam U.rt ciTJi/i. •• palam eJt autem fJetustU.s esse nau.ra/.e U.s ... (Lugduni 1501) 46; (Ziirich 1973) 1,10 (cit. supra en Ia nota 78).

/

.)

• 63

Page 29: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

ipsis regibus. Sed populus tenebatur exhibere de publico aliqu~ ~ quibus rex sustentari possit. Ergo populus. praedicta iura regalia: fecit vel decrevit. · · ·

,.,~,.><._, •• =.i.· .. ··~~'"<,,.,.,.«h1~rii:~!~t~\'tW~~~~~~~~~~~~tt~iai~;~,;~,~~b;'" . .,",~~.~ .. ··.~··~·:

64

\

om. ag. deser., lib, ·11)82• Propter quod requirendus est omnium ho­minum liberorum consensus in omni tali negotio. Ergo torus vocan­dus erat. Sed non erat aliud .unde assignarentur, nisi ea quae totius universitatis erant. Ergo ipse populus ea decr'evit. Wde etiam s'ea~nd. Thorn. 2.2 q. 62, art. 7 cap. /t'em in Epistolam ail Ducissam Brab. opusc. 2183•

Quinto probatur.ex summa Raymundi (tit. De rapt;)84, etHos­tiensis in Summa (tit. De immunit. Eccle.; et tit. De cens. +ex quib,us causis; sed expressius tit. De pens. et remis. j' quibus et qua/iter, vers. quid de militibus)85; et in Summa Astesana (lib. 1, tit. 32; art. 5)86

, et alii doctores.

6. Qui omnes determinant quod princeps vel dominus non potest cpetere a subditis, nisi ea de quibus inter eum vel eius antecessores ~t ipsos subditos aut antecessores eorum, plane bona. fide, sine dolo et coactione, conventa.fuerint.• Ergo omnia iura regaJia, reditus et·tri- · buta, pacta fueruntab initio interreges et populos, et per consequens: non sine consensu libero populi sunt constituta~ Ergo nulla subiectio imposita fuit sine consensu populi. .•

82. Cod.11.58 De omni agro deserto et quando steriles fertilibus impanuntur. 7: Ut · id consensN omniumfwt q11od omnib,.spro{NtNrum est (Paris 1548) 755v; (Zurich 1970). 2,59. Ver sobre este aspecto J. A. Maravall; 'La corriente democratica m~ieval en Espaiia y Ia formula quod omnes tangit', £studios deHistoriA del penumimttfrspaiiolJ {Madrid 1973) 173.

83. S. Thom.2a, 2ae., q. 62., art. 7 (BAC 81; Madrid, 1956) 404. Idem. De regimine jNdatOrNm, art. 6 {Stungart 1980) 1,595: Principts terrarum sNnt

a Deo ·institNti non quidem Nt propriA I..cra ql4tl.t!rant, sed ut comm~~nem pop11li Ntili-tatem ·procurmt. .

84. Raym. de Peiiafort, S11mma 2.5.11.: ... non debet dominNs,a sNbtlitis petere, nisi ea q11ae inter ips11m .et sNOS antecesso~s plAne bona {idt!, sine dolo ac coaaione confJt-nit .... (Lugduni 1718) 169. . ,

85. Host., SNmma, lib. 3, tit. De immunitate Ecclessiae cemiterii et rerum ·ad· eas pertinentium. 12 (Venetiis 1S3-1). fol191: .... nunq"id enim d{ces q11od pop"l"s Roman11s q11i potestatem Sl4tl.m transtNlit in principt!m et postea abstuut... · .

Idem. Summa, lib. 3, tft. D~ censibus et CJCationibus et procurationibus. 7.Exactio ex qui bus causis possit fieri {Venetiis I 531) fol. 182\': ... is q11i mNtafJit pro I..cro temporali in graflamtn populi tenent ad utisfactionem ... ,

Idem. SNmma, lib. S, tft. De poenitenribus et remissionibus. 61 Restitutio male acquisitorum quibus et qualiter 'et in quatum sis facienda {Venetiis 1531) fol. 284v: Quid de militib,.s q11i nihil percipiNnt ab hominibNs s11is nisi tallias: hoc flix crt!dibile est;. : .. si tamen ita est, dicit Raym. Q11od de fJOlNntate hominNm licet aliq,.iJ certNm sta· tumdNm q11od t!is darmt in sign11m dominii. '·

86. Astesanus, s,.m,.. de ouib11s. De_pedagiis: ... dofflinNs petere non dtbt!t a s11bdi~ tis nisi ea de q11ibus inter eNm fJel eiNs antecessores fltl ipsos 'CJI!i eorum antecessores plane bona fuJe sine dole et coac:tione confJenit (Lugduni 1518) 43.

reyes, pero tuvo que dedicar 'parte de los bienes publicos al markenimiento . de los reyes; por eso fue el pueblo quien cre6 o estableci6 los derechos de los reyes. · ·

l V .!>. AJemas., lo que tiene que aprovechar a todos o a wJos pueJ...: ·· '"C'"''''··"''1'~¥J\ltli'ei¥·lli"ifl'·H'ie~rse''Coli''c'ara~tiffilenro·'tfi!''tood~·;"'P'or1o''Aue"·~ve""'"·., •. , •• ,.,,,:.:,·~"·"""-"·'·

· quiere el consentimientO de todos los hombres libres, es deCir, de todo el pueblo, en asunto de esa clase; y como no habfa otros bienes (para el mante­nimiento de los reyes) que los pertenecientes a la comunidad, el pueblo estableci6 dichos derechos83•

Esto se prueba en quinto Iugar porIa Suma de Raimundo84, Ia Suma del Hostiense8~ y lade Astesano86 y por otros doctores. ·

IV.6. Todos ellos sostienen que el prfncipe o seiior no puede exigir de SUS S\lbditOS sino lo COI).Venido por el 0 SUS antecesores con SUS subditOS 0

sus antecesores con absoluta buena fe, sin dolo o coacci6n: es decir que todos los derechos de los reyes "f sus rentas y tributos fueron pactados desde el principio entre los reyes y los. pueblos y, por consiguiente, no han sido establecidos sin el libre consentimiento del pueblo y, por tanto, ninguna sujeci6n fue impuesta sin el consentimiento del mismo.

·~

, l

65 #

! I

Page 30: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

'"·'''·'''"''"''·."''·''·~""'~~··•·"·''"'.,.,.~~·~•"'·'"""""'"'"'"···"'•·~ ..... """~'"~'"'"'"''"""'""'"''"""""'-"'·'-'"'"""'""7;w::-~~..,....,"""".,."""'~""'"'""..,;.,.,,""·"''"'"""""'"'""''"''""~'"""t"."'''..,;,.."":"~'"'''"'~'"';,"'""''''='·'"''"''-:"""'~'"'·:""'"".·""''""'•""'~"'~':""":-:"'•"'"'"'~'"'""z~,,~,:"<:"~'';.; .. " .. "'""'~-·"~'·~'·'""=>;;.c<"'•''.';.:.'"'"

66

SEQUITUR NOTABILE III EX DUO~US . PROECEDENTIS

§V

1. Iurisdictio regum, quam late extendatur. 2. Possessio quomodo proprie accipiatur. 3. Bona regni, an sint proprie ipsius regi~.

1. Pote;tas, iurisdictio:'l' regum non se extendit, nisi ad pro­curandam utilitatem communem populorum duntaxat, nee ullum impedimentum vel praeiudicium affert libertati.

Probatur: qui ab alio regitur, per modum iurisdictionis est illi subiectus; sed qui iurisdictionem habet, non dicitur ~ub sua potestate habere omnes i..llos in quos iurisdictionem exercet. 'Causa est haec, quia omnis principatus habet vim coercendi subditum in aliquO) sed non coercet omnes aequaliter. Habet enim super eos potestatem non suam, sed legis, subiectam bono communi. ideo non su!il;. illi sub potestate sua, sed sub potestate legis, quia non sunt sub homine, sed s~b recta lege. Ita Aristoteles (5 Ethic cap. 9; 3 Ethic <;j!p. 12)87• Unde....o ~;:onstat quod, quam vis reges possideant cives sive .subditos, non ta-men SUnt eorum totaJis et prop.iae possessionis. . . .

:?. Nam accipiendo proprie possessionem, appellatur possessio, id est, quod totaliter alterius. Ex quibus colligitur .dominium (quod im­proprie dicitur) quod reges super regna sua obtiijent, nullum praeiudicium afferre libertati secundum Aristotelem, cui consonat Se-

"iurisdictio: T potestas ac iurisdictio

87. Arist. Ethicorum 5. 9: Non enim is in;';.riam facit .cui inest inU.Stum, sed is, cu'i potestas inest iJ faciendi sponte. Haec autem est, intk est principium actus: quod q;dtkm itt ipso est distribuente, non in accipiente (Lugduni 1549) 2, col. 671.

Idem., Ethicorum 3.12: Quam ob rem mediot:res sint ipsae, et parpauce, et rationi non adversentur oportet. Atque iJ, quod est tale, obediens et temperatum, castigatMmque flocamus (Lugduni 1 549) 2, col. 642.

DE LOS· DOS ANTERIORES SE DEDUCE EL TERCER ~RINCIPIO

v '.

V.L Hasta donde se extiende la jurisdicci6n de los reyes. V.2. Que se entiende propiamente por posesi6n. V.3. (Son verdaderamente del r.ey los bienes de su reino?

V .1. La potestad, Ia ·ju.ri~diccion de los reyes solo tiene por finalidad ~roturar el biell cem6n de los pueblos sin impedimenta 0 perjuicio al­guno de su libertad.

Se prueba porque quien es regido por otro esta sometido a el mediante -jurisdicci6n, pero quien tiene Ia jurisdicci6n no se dice que tenga bajo su

1 potestad a a~ellos sobre los que Ia ejerce. Y Ia raz6n es que todo principa­do tiene poder para obligar al subdito a algo, pero no a todos de igual manera. Porque (quien manda) tiene sobre sus subditos una potestad no suya sino de Ia ley, que esta subordinada al bien comun, por lo que los subditos.no estan bajo Ia potestad de quien manda, sino de Ia ley, ya que no estan debajo de un hombre, sino bajo Ia ley justa87• De lo que se deduce que, aunque los reyes tengan ciudadanos y subditos, estos no son plena y propia­mente posesiones suyas.

V.2. La pose~i6n propiamente dicha significa que ~!go· es totalmente de. otro. De ello se deduce que el dominio (como impropiamente se llama) que reciben los reyes sobre sus reinos no implica ning\in p~rjuicio·a Ia libertad, seg~n Arist?teles; con quien coincide Seneca; este, en su lib.ro de las Tra-

,l

67 #

Page 31: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. . . I -. n~a, q1;1i in libro Trag~ediarum88, loqu~ns de libertate, att quod n~lla I gedias, d~ce hablando de la !ibertad: cNo hay m~yor libertad q'be vivir bajo mator ltbertas quam vtvere sub rege pto. Sanctus Thomas praedtcta . un rey ptadoso»88• Y lo mtsmo confirma Tomas89. Por tanto, los reyes y

· confirtnat (2 sent. dist. 44, q. 1, art. 3 ad 1; et q. 2, art. 2 a~ 1; et 4 sent. · f · · prfncipes no son, realmen'te, dueiios de sus rei nos, sino rector·e~. r,.~r0~;.,~

.,.W·-"· .. ---~ .. ~~,~ .. .., .• f;~~a~~~;fflr~~~;~~~~~;:d.;~:;~~;l=;~;;:.,~""''~"'··'·'·"''~"."'·~=:.~'"·'"·'"X~~~;~;r;,;;~~!s~~-~~~n15'Sort'};~~'ti"cT~ieysmefctera~~"~'·"··~-~· - . . . . ministratotesque re..Um publicarui:n. . . . . . . . . I dignidad real, como se demostr6 en el principia primero. Por eso dice la

68

3. Unde bona re~ ~on ~unt prop_~~ ip~tus regts, .sed dtgmtatts l glosa90 que el rey. hade s~r puesto por elecci6~, aunque la costumbre esta-regalis, ut probatum futt m pnmo notabili. Hmc glos~ m c.- Moyses 1, blezca lo contrano91 . Ast como entre el. mando y la esposa se contrae el q. 1: Regem eligendum per electionem, licet cont~}OU?t serve~r de ! vinculo matrimonial y entre la Iglesia y el obispo un matrimonio espi-consuetudine90 61ot. c. intellecto, De i'ureiur.)

91• S~t mter ?tantum \ ritual92, lo mismo sucede entre el rey y el reino y entre el prfncipe y la

·et uxorem matrimonium contrahitur, et inter Ecclestam et eptscopum ! republica.9l. ' )92 ' " I · matrimonium spirituale (7, q. 1, c. s~t .•. tta mte~ regem et regnum,

et princeps in republica (7, q. 1, c. m apibus), ubt comparantur rex, Imperator et episcopus93.

. 88. Seneca, Hircuies furens 432-434: Lycus: 'Cur ergo·:Sn"!Jit et patitur iugum?'. M~gara: 'ImperiA;dura tol1e quid 'llirtus·est?~. Lycus: ~Obki feris monsrrisque fJirtuum putas~. · · ·• 89: S, Thoin., Jn ijuattuor UbrosSmientiarum, 2 ~nt., d. 44, q. 1, an. 3, ad 1 (Opera\mtrti{t; Siu'tttart 1980) 2SS: 'Li~HrHm enim, ser:Nndum Philosophu"l in I Me­taphysk, ~st quod. sui··ciusa est,, un111 enirn homo ex naiura sua non ordinAtur iA/ alterum sicu~ ad foiern: et Ideo secundus modus pr:ae.litionis. non fuisset, qui libertatem subdi­torum tollit; sed prim111 modNs-esst possit, qui nllllNm praejudkium libertati affert, tlNm subditi ad bonum pratpositi non ordmantur, selJ e COnfJtrSO regimen pratpositi ad bo-num subditorum; · uhde non incongrue ·se eorum seHJos appellant. ·

Idem.,1n.·qU..tt. /ib;'Sent;;·2-,ent.; ·q; 2, an: 2; ad. 1,256: Ad primum ergo dicendum; quod ifla prael4tio quat ad utilitatem subditorum ordinatur, libertattm subditorum non tol1it.

Idem., In quatt.lib: Sent., 4 Sent., dist. 241 q.l, art. 1, ad I,S71: Adprimum ergo diitndum q_uod subiectio servitutis repugnat libtriati: quae seTflitus est quando aliquis dominatur ad sui utilitatem SMbiectis uten:s; · talis autem subiutio non ~equiritur in . 'or dine, ptr ,quem qui praesunt salutem. subditOt<um quaerere · debtnt, non propriam i.tilitiitem. · , ·

90. Decretum Gratiani emendatum et notatib111 illustratum una cum glosm (Lug-duni 1584) col. 849. ·

91. Nwa Decrtt. compilatio Gregorii IX impressa (Venetiis 1468) col. 830. 92. C.I.C. C. 7, q. 1, c. 39 Sicut (Graz 1959) 1, col. 581. 93. C.I.C., C. 7, q. 1, c.41: In apibus princeps unus est; gruts unam sequuntlll'

ordine litterario: lmperator unllS, Iudn un11s, 11nus prwinciae; Roma, 11t condita est, duos Jratres sim11l habere Reges non potuit ... sing11li Eccksiarum Episcopi, singuli Archi­presbyteri, singuli ArchiJi4coni, et omnis ordo Ecclesiasticus suis rectoribus nititur (Graz 1959) 1, col. 198.

'

'! I

-I

I l

I !

. I

).,

69 •

. I I!

Page 32: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

i1'0

NOTABILE IV

§VI

1. Rex habens plura regna, an teneatur tempore belli et necessitatis alteri subvenire, et quid de civitatibus.

2. Quilibet originarius nascitur propriae patriae. 3. Solutio obiectionis. 4. Definitio civitatis. ·

Si rex aut princeps haber~ contingat plura regna, plures civita­tes, quarum aliq\la patitur beUorum molestias~ vel alias. incurrit graves necessitates, licet alia regna vel civitates de~t ex charita­te aut pietate quadam naturali eidem subv1=11ire, intelligitur tamen sine proprio .notabili-detrimento et~provisis prius propriis neces­sitatibus, .et quod voluntarie iUud agat, nee propfer vi~ndum quodcumque malum vel incommodum, sive promovendum"quod­libet bonum et utilitatem alterius civitatis, obligatur lege aliqua exponere se tali-pmcul~od::v.ergatin totalem sui ipsius destruc-

. tionem aut grave damnum.

Probatur hoc, et hoc quidem de civitate, 'quae membrum est regni; quia civitas quaecumque communitas cum sit p(:rfecta, est per se suffi.: ciens, cuius vita est respublica sua, secuQdum Ar.istotelem (1 et 4 Polit.)94• Ergo prius sibi debet consuler~ in omnibus quae ad sui de­fensionem spectant et conservationem, et per consequens non tenetur, propter vitaridum quodcumque malum vel incommodum sive pro­movendum quodcumque bonum et utilitatelll regni vel alterius partis •

94. Arist., Politica, 4.4: Fatemur enim, non unam parum sed plures omnem habere

ciflitatem (Lugduni. 1549} 2, col. 814.

-.~ .•.. ':'".

.i•.

•\

CUARTO PRINCIPIO

'- VI

Vl.l. Si un rey tiene varios reinos ~ estan obligados a ayudarse los unos a los otros en estado de guerra o de necesidad y sucede lo mismo con las ciudades.?

Vl.2. Todos tiene por patria el lugar donde nacen. .t VI.3. Respuesta a una objeci6n. ·· ··. VI.4. Definicion de ciudad.

VI.l. Si.un. rey tiene varios. reinos o ciudades, y uno de eUos sufre las ; molestias d~ una guerra u otras necesidades grav.es, aunque los otros

reinos o ciudades deben ayudarlo por caridado piedad natural, se entien­,de,.sin .embargo, .que lo teftdr:in ·que hacer sin notable detrimento pro­pio; y tras haber proveido antes a las propias necesidades; y volun­tafiamente, pues no hay ley que obligue a exponerse a un peligro de total -'d~truccion de si mismo o daiio grave por evitar cualquier mal o per­'Juicio a otr.a-.ciudad Q para que esta consiga alg\in bien 0 pxovecho. . · . .La raz6n es, induso en el caso de la ciudad, que es parte del. reino,

:'·.pj)r'que toda ciudad es una comunidad perfecta y autosuficiente, cuya vida · :'$\1: r.epublica94; por tanto, debe antes que nada mirar por todo lo que

·./:~'tiendea su defensa o conservaci6n y, corisiguientemente, no esta obligada, · algtln mal o desgracia del reino o de alguna de sus partes, o para

71

Page 33: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I''F":'·.'"' ·'

1 ., ·! _ .. ·------~· -- ....... .

~~~~~~~~-~-r~-·---~wwm~~-~~-~--~-·--­::;

80

/'

--sEQUUNTUR ALIQUOT CONCLUSIONES CONCLUSIO I.

§VIII

l. An rex vel princeps possit in praeiudicium populi ali­quid statuere vel ordinare~ · ·

2. Omnia sunt ordinata ·in finem gubernationis. .. 3. Obligatus aliquid efficere, contrarium illius tenetur ef-

fu:gere. . · 4. Libertati populorum nemo praeiudicare potest. · 5. Libertas est res inaestf.mabilis.

1. Nulli principum aut regum, quantumcumque supremo, licet in regno statuere et ordinare aliquid, concernens totam tiepubli­cam, in praeiudicium aut detrimentum populi vel sub~itorum, eorum consensu non habito, licito vel debito, quod si facit, nihil omnino valet de iure.

Prima pars conclusionis pr~ba~ur auctoritate et ratione. Ratione sic: populus fuit causa efficiens et finalis regum et principum, uncle ordinantur ad popul1,1m sive ad bonum populi et utilitatem commu­

·.nem sicut ad finem. Ergo non possunt reges aliquid 1n praeiudicium vel detrimentum populi, et contra utilitatem subditorum statuere; or-· dinare et demoliri.

Patet consequentia: e~ eo· quQd ad aliud ordinatum, natu.rae or­dine non dicitur impedimentum ei, aut malum aliquod provenire, sed auxilium. Cuius ratio est, quia id quod ad aliud ordinatur, sicut ad finem, est medium proportionatum eidem; m_edium enim non assumi­tur nisi ad .consecutionem finis (ut patet 1 Polit.; et 7 Ethic.; et Z Physic.)103

; sed populus assumpsit pro medio eligere et constituere super se reges vel principes sive rectores, ad consecutionem proprii finis, hoc est, prosperitatis, 'utilitatis, promotionis et conservationis

'

.J i

,, • .-;y

~: ;.~--.'J~

,.:·~·

:.·~

•I,

PRIMERA CONCLUSI6N

VIII

VIII.l. ~ Pueden el ret o el principe legislar u ordenar algo en perjuicio del pueblo? •

VIII.2. Todo se ha. de ordenar teniendo como fin los gober­~~·nados.

VIII.3. Quien esta obligado a hacer algo debe evitar lo contra., no ..

VIII.4. Nadie puede atentar contra la libertad de los pueblos. VIII.S. La libertad es un bien inestimable. ·

VIU.l. A ningun rey o principe, por -alto que sea, le es licito legislar u ordenar algo concemiente a. toda Ia republica en detrimento del pueblo o de los subditos sin su consentimiento, en Ia forma debida y licita; y si lo hace, no tiene ningun valor juridico.

La primera parte de Ia conclusion se prueba por argumentos de auto­ridad· y de razon. .

Los argumentos de raz6n son los siguientes: el pueblo fue Ia causa eficiente y fmal de los reyes y principes, por lo que estos estan ordenados al pueblo, o albien del.pueblo, y a.la utilidad comun como a su fin; no puede, por ·tanto, los reyes disponer, ordenar o anular nada en detrimento del pueblo y contra Ia utilidad de los subditos. .

La consecuencia se deduce de que aquello que esta ordenado a otra cosa, seg6n el orden natural, nose debe decir que le sirva de estorbo o le ocasione alg\in mal, sino que le sirva de ayuda.

La raz6n de ello es que lo que se ordena a otra cosa como a su fin es un medio proporcionado para conseguir ese fin, porque el medio solo se toma para Ia consecuci6n del fin103•

_ Ahora bien, el pueblo consider6 como un medio para Ia consecucion del propio fin, es decir, de Ia prosperidad, utilidad, promoci6n y conservacion

81

#

Page 34: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

1

'f-'t'i'l':r" .. ~ • l • • '

t • . 1 bl d • ismo elegir y poner boni communis cum sit causa sui ipsius (ex 1 Metaph.)lo.. Ergo ex de bien comun, siendo como.es .e pue o caus~o.e Sl m ,

'. · · · sf r es rmc1 es o rectores . . · so re e vel prmcipe non debet nee potest secundum ordmem na- por enc1ma ~e . ey Y P P. . . d b .. ni ~e. ser,11n el ord~n . ali uod se a 1 -. rovenire bono communi malum . 'j. . Por conSI~lente del rey o prmctp~' "~ve~ nin r"_ ~al contra el bj~n ..

q , •. . - ,..U.fo .. '!("r.11""'. l"'r"1"M"': .. , .. n,~ ~---~-l .. 1 ...... c.a•nsprAil hAy,, ... :;; cc.;:,.petar, pr '-;w., ···~~~·-~:.~~.:.~-·.;,: .. ·~~o\<'I; ........... ~·J:.:"JL.r.;~~·""f~.'W.I"• -

· populi vel subd1torum ........ , ... c,:_,,._......,~, '"·''''"·'·""'•·''-'"""'"'"<'''""'~··,""--"""·c'"'",.._, ... ,,...~ ..... - que sea legislar u ordenar nada en perjuicio del pueblo ode sus subd1tos. cumql:'e supretn?, lrcet statu~re aut or m:.:-.- z,n(fll<- J:l P"."''"·'"-.i;-.,uru .. ,. _ ......... ~.-,,,_;;,,.,-:;.«:-:~.,q.omUa,osino-'Qyuda-'I'-'No•p-uede';'"-p6r"t~iit'5:"nmgun pri'iic1pe o rey, ~or_a to

'-"""·'· , .-~ ... ·j·· · ... o-- ·--·"·'· ""' '"":· ·e-z;-"S~naO":~omn'fum-o~~;ndorum in fin em gu~emationis, sicut vui.2. En segundo Iugar, es neces~rio deducir de su fin Ia ~orrna de las : m coetens rebus vel -?egotlls, .regulam ex fine sum1 nec~sse e~t, ut cosas que hay que disponer para el gob1emo, com~ en los demas asuntos o

patet 2 Phys. et 7 Etht.e.105, qu1a tunc unaquaeque res opnme dispo- negociosiOS porque todo se dispone de manera perfec&a cuand? se endereza

, nit_Ur, cum ad ~u~m _finem conveni~nter ~~duc~tu~. Sed finis un!u~-1

a su propi~ fin. . . : cuJUsque popuh hben est bonum, etlam utdnas 1ps1Us, quod cons1st1t . -\ Ahora bien, el fin de todo pueblo hbre es su b1en y su provecho, que

82

'in hoc quod homines guberqandi et tota communitas dirigantur in his 1 consiste en que los hombreS que hay que gobernary lacomunidad toda sea:" quae agenda sunt .con~c;nien~c;rtut s~ppleantur eo rum defectus, c_orri- dirigidos a aquello que conviene. hacer para. suplir sus deficiencias, correg1r gantur mores ut smt VIrtuOSI, v1vant m pace, defendantur ab hostlbus, sus costumbres, para que sean VIrtuosos, vtvan en pu, prosperen Y se de-non solum externis sed internis etiam, augeantur. Ergo regi aut prin- fiendan de los enemigos internos y externos. . cipi non erit licitum statuere aliquid contra directionem defectuum. No puede, pues, un rey o principe mandar uada que no sea para cu~nr

Prima probatur per locu~ a contrariis~ ubicumque alterum con- necesidades. Pruebase Ia primera por su contrario, ya que siempre que se trariorum praecipitur, alterum prohibetur. manda una cosa, se pro hi be Ia. contraria. .

3. Et ubi quis unum aliquod obligatur efficere, contrarium illius . VIII.3. Siempre que uno esta obligado a hacer uua cosa, debe evnar Y tenetur effugere ac repellere. . .• · . · rechazar su contraria. . . · . . .· . . · .

4. Tertio, nemini licet. sine legitima causa pt;ac;iudicium inferre Vlli.4. En tercer Iugar, riinguri rty puedc:: sin L;pt~ma causa ;;.tentar .libertati populoru~ S!JOrum; sed si aliquis aliquia statu~ret sine con- ' C.tSrittala tihertad de sus pueblos; ahora bien, si manda algo contra el prove-

. tae pop~h et subdttorum: e~g~ et~ ... -· •· :·. . . . . . · pueblo y de sus subdnos. Por tanto... . . . 5. L1bertas est res prectoSIOr et lfiaesumabd10r cunctls optbus quae . VIII.5. La }ibertad es mas preciosa e mest1mable que todas las nquezas

~opulu~ lib~.r habet (L: libertas~ IJ_e r~~- iur.)106• Ergo praeiudicando . que pueda tener u_n ~>U.eblo libreto6. Atentando contra 1a libenad, por tanto,

hbertatl, prmceps faceret contra lUStltlam. el prfncipe obrana IDJUStamente. ' ~

'

::(,. .. 103. Arist., Politicorum 1.8: Enim fJero referat necesuriu'm est. Nam mulieres me-

dia pars sunt hominum .. liberotum'(Lugduni 15-49) 2, col. 762. · ·• · Idem., Ethicorum 7. 9: NAm si quispiam hor: ob .hor: e;cpetit, .tU<t sequitur, per se

quitkm hor: expetit, aut seqt<itur, per ACcidens autem, ipsum prius (Lugduni 1549) 2, coL 695.

Idem., Physicorum 2.2: At nAtura est et id cuius gratia. Quorum namque motionis, si sit continua,fmis .Jiquis est; eorum is ultimum est, et id_cuius grEfia (Lugduni 1549) I, col. 431. _ '

104. Idem., Metaphysica, 1.2.11! Patet i~aq»e quod ob .JiMn nulLam utilitatem quaerimus, sed que1114d71'1odum dicimus,liber hol'fUJ 3e eo, qui sui ipsiuf et non alterius gratia est (Lugduni 15.49) 2, col. IJn (cit. supra en .Ia nota 34).

lOS. Idem., Physicorum 2.8.: PrMtereA, in quibus est tdiquis fmis, in iis et iJ quod prius et id quod deinceps agitur huiusce gratia agitur (Lugduni 1549) 1, col. 439. Id~., Ethicorum 7.9 (cit. supra~ Ia nota 103). 106~ Dig.SO.ll7 De diversis regu1i$ juris antiqui. 106: Libert4S inllestim.>.bilis res est

(Noremberpe 1529) 3,2392; (Zurich 1973) 1,923. ·

,I

·--::'<'·:' 83

-#

I

\

Page 35: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

~ .

J k ,:· :·:

. · . )IX· .. . . .. '· : . .. IX . ~"a:.~~-·.-.:;:,::;: .. :.:.;.~·~~,;.;.;.•:s.:;~~:.c;~.-,~'.41f,!~:.:.,...,·...:1;'.,'.e.;.\o;.:;...:.::t-)•:J¥.a:.;;...'..x;~,:;.,~~·~~w-,v~;.:'l.lo:~~a..k'.i~\~•~~~~::\t1':tl:.l:1~:a:~ . .:._~,t~'.i'M-eor.'I:...~:JJt-..V..~·:,...:,.,;""~,;;:..,:_.;:.;.:.j,.:::.~~~~:.?.;iF~<J~:-;:-~·-·.·.'~-:::: :-...-....--.:.;:;.~.·tr.:li,·!.'l::e.:~;.)£.:.~..::.;:.:~:o.:.:~ .... ~·~o:.~:.:o~-t.~~t~~:.=t>.•;.:~~-t ..... ~¢1'Z.O..-:.:~~~~~::·~·":-::-..·:.t'~~-~'1./o.~.W.:.•~.:..:..:·~;;,:. .. ·.,;..-;;_.·.:.,:,:.:~.::;•.~';..t.:J~t:~·:.:~:..'l·;...::.::;,~:-v~·

84

. L Rex ~~~e priH~c~ps riQ~.pciies~Jrttp~i~r.~·d~ibus ~r .. out' . j . . I?C~L.El rey ~prfn~ipe n:o p~~de mandar a los ciudadanos a su vult; sed secundum leges ... · . . . · . . ·.• . .. . . · .· ; antOJO, smo segun las leyes. · · ·

2. Princeps iinperat subditis sicut rhjniS.~er.legis. ' IX.2. El prfncipe manda a sus subditos como ministro de la 3. Quare quis. dicatur. rex. · I' ) ley. · 4. Nemo potest facere impossibile, cuius contrarium est r · IX.3. Por que se le llama a uno rey.

necessari~m. . . . · .· . . . · · IX.4. Nadie puede hacer algo ,cuyo contrario esci obligado a 5. r:ac1ens prtnceps In ptaeiUdlCltim regm est facere con- . , hacer., . .

tra ordmem naturalem. 1 IX.5. Es antmatural que el prfncipe obre en perjuicio de su

l. Item quilibet rector, rex vel princeps, .cuiuseu~que·(~i vel communitatis, quamtumcumque sit supremus, non habet libertatem aut potestatem imperandi civibus prout vult et secundum libitum stiae voluntatis, sed solum secundl.iin leges politicas. At Ic;ges·de,:ent es~e conscriptae ad comu'nem omnium utilitatem, et non in priteiudicium

'. reipubl!c~e? quin potius accomooandae surlt ad ,rempublicam et publi-. ' cum 'bonum; non e contra respublica ad leges. Ergo b.e'mo habet po­

testatem aliquid statuendi in praeiudicium populi. 2. Quia rex vel princeps noh imperat subditis uthomo, sed si~ut

minister legis. Unde non dominatur, sed administrat populum per leges (l. digna vox, C. De legibus)107•

3. Et propterea dicuntur reges, quia De<) ·servant leges, iusta praecipiendo et contraria prohibendo (2J, q 4,. c. si Ecclesia)108, ~t sic cives manent liberi, nee oboediunt homini, sed Iegi.

Quinto probatur: nemo potest contra ea, in quibus dispensare non potest, facere; alioq!Jirl' excederet limites suae potestatis, et nihil valeret de iure quicquid · faceret. Sed indispensabilia sunt principi cuicunque bonum commune conservatur. Ergo princeps quicumque non potest statuere aut facere aliquid in praeiudicium communis boni et populi, subditorum consensu non requisito et habito '(S. Thom. q. 100, ar. 8; et. in solutionibus trium argumentorum, ubi dicit quod intentio legislatoris, etc.)1o9 • · · · ..

I 07. Cod.t.H De legibus et constitutionibus principum et edictis. •: Digntt vox mait!state regnttntis legibus alligatum u principem f!TOf&teri: adeo Je auctoritate U.ris pendet aHctoritas et · revera maU.s imperio est SHbmittere kgib11's principHm et oraado praesentis edicti q11oJ nob1's lim·e non patimHr U.JicamHs (Lugduni I 5-40) 30; (Zurich 1970) 2,68.

108. C.I.C. C. 23, q .• , c .• 2: ... q.ua vera etiam Rex est, ei servit, leges U.stas praecipientes, et contraria f!TOhibentes comienienti vigo~ sancienJo (Graz 1959) 1, col. 922.

').

-£ . J• f: 1: J:

~ r }

1

ll i

pueblo.. .. · · .

IX.t. Asimismo,.ning6n rector, rey o principe, de ning6n reino o co­munidad, .por mis alto que sea, no tiene libertad o potestad de man dar a sus subditos como quiera y al arbitrio de su voluntad, sino solo seg6n las leyes.

... Ahora bien, las leyes deben estar redactadas para el bien coinun de todos y db en eerjuicio de Ia republica, sino ajustadas a Ia republica y al bien publico y no Ia republica a las leyes .

Por tanto, nadie tiene potestad ,para ordenar algo en perjuicio del pue-blo. '4

IX.3. Por eso se Haman reyes, porque mantienen las }eyes en nombre de Dios, ordenando lo justo y prohibiendo lo injusto108; de ese modo los hombres permanecen lib res y no obedecen a un hombre, sino a Ia ley. · . Quinto. Nadie puede obrar: contra Ia ley en aquello de que no puede dispensar; de lo contrario, excederia los limites de su potestad y no tenclria ningt!n valor juridico lo que hiciese.

Ahora bien, el principe no puede dispensarse de hacer todo lo que tienda al bien del pueblo.

Por tanto, ningun principe puede ordenar o hacer nada en perjuii:io del bien comun y del pueblo sin solicitar y obtener·el consentimiento del pue­bioto9.

85

Page 36: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

J I ----,

I I I

4. smo •• .,u, rupremus !"?= faoe,. im~Dil~. cui"' ~·tn- rN· .'?' ... Sato. NingUn ,.,i, ..... pu<do h"" .!go '"YO ;,. • .:.no " obli-rium est necessarium. Necessanum autem est tus divmum et tus na- ! gacton suya hacer. ·

I . . turale, ~t dicit ~ern~rdus m lib. De pr~~· .erc/ispe~· 1 \0·~~~de P.~~: . 1 . Aho~~·~ien, e~ d~erecho_divi~O·Y el d~rech9 natural son de nbli~~ci~nl09 ccr'~ :~on pot~~t p•cJerare, rwnporest •. ur.,o, non ,.,hHt •. lt '·. S\ u ·•' · Ltct:,'.·. Iu pucd .• d 'C) p.:l1urar, rooar 0 estafar. .

. . e<>..,. ~·a-· a ......... ~ t:~--' .J in.,nr,...;-~·o~' -' ..... po-"1"'"''"' .r;v .... -suhditonun· .• ..; , ............ ,. I .. ,,,~''"''"'~''-'·~-· ... ,E&:.~:o.&;los..r-..ordenm-~~'"".,...;"i""i""'';;l>'·"""~'~·~·""~t'l"''-"""<"'~i"':f>'""..,.'"·'''":·-""'·''""'··,·:.c~: '"" "~'·''"·"··c'''·"~"'"'~'·"~'"'"'·,."-'··"''''"'"'""'""-r .,-'-~"'·'""'tUlU•--r--U4oU60l- ~ ... --~. • • . " "'··"":"··~- ·~· - •. • . • -r-· ... 6"'."" y~·~u .. v oe sus pueo~os o suoottos.sin eo rum consensu non habito, (ac~re~t quae pe~ ~~ natural~ et diVl~um . . . j su consenturuento, hacen algo. prohi~ido por el derecho divino y el natural,

86

Prohibentur, quae Deo valde dtsphi:::erent, et stc. · attentarent efftcere · ! lo qu_e_ desagrada mucho a Dtos; e mtentarian hacer alg· 0

que no 1. ,

· · 11· li £ • • d. · M. ' t d . es esta sibi non possibil~a. Ergo nu 1 cet acere 1n •praetu 1~Um. . m_?r i perm1 1 o. . : probatur, quia man:ifc:Stum iurc naturali prohiberiut quts alten factat j En ~onsecuencta, no pueden obrar en perjuicio del pueblo. quod sibi rationabiliter noll~t fieci.. . . . . . · . . I · Pruebase Ia meqor porque es evidente que el derecho natural prohibe

5. Septimo, quicquid. pnn<:ep~ apt m praetudi~;:tum tonus ~egm ; hacer a Otr? afgo que razonablemente no quiere que se le haga a el. contra eo~m _conse~s~D? et .voluntatem? est ~acere co~tra ordmem 1 IX.5. ~ep~tmo. Lo que.qnrey hace en perjuicio de todo el reino contra naturalem mdttum divmttus· rebus, et stc factt contra tus naturale. su consennmtento y volun.tad va contra el orden natural impreso por

0.

J,>robatur, quia illud facit per vim ~ut metum subditis inferendo, q~ae , en todo; Y dicho rey, por ta!lt.O, obra contra eJ derecho natural. tos causarit involuntariu!p. Involuntan~m autem est~ontra naturalem m- 1 , S~ prueba porqu_e I_? que dtcho rey hace es a Ia fuerza

0 intimidando a sus

dinationem voluntatis, quae de sut natura est hbera, et non potest ; subdttos, lo. que ocas10na una falta de asentimiento. · cogi (Ezech. ca. 46)1 t 1: «Non accipiet princeps de. haereditate populi · Ahora-bten, Ia falta de asentimiento va contra. Ia inclinacion natural de 1~ per violentiam: et de possessi_?ne eorum ut non dtspergatur populus , voluntad, que es por naturaleza libre y no puede ser obligadallt. meus, unusqutsque a possesstone sua.» '

l

'

~

109. S. Thorn., 1a., 2ae., q. 100, art. 8.4 (BAC 80; Madrid 19S3) 661.-110. Bernard., Liber de praecepto et dispenutione 3 (PL 182) 364. 111. E~ 46.18: Et non .mp;.t princeps tk hMTtliuu populi per fJiolentwm, et tk

possenione eorum: sed de possessiom su haeredit#tem d.bit filiis suis, ut non disperga­tur populus meus unusquisque a posstssione sua.

'; {. !

I l l I l

! j

I I

:1 1• l : l

l j

1 t.

J

./

.. -# 87

Page 37: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

"""'"''M'-'·•~·"'~·"·'·~··•,.....,.,.,,~.._=::.~.:'"-'•"'-~''·""-·~,,,_,"""-'"i.:."''·'-"""'''~r.·:i~,,:.•"'-oo:~:~~.~ •... ,...,,.,.,~·"''""'~'"'"""'~'";.:,, ... ,.,,,,.,,;-.,,.'""·'-"-"-"""~·••·"'~'j''"'·~"-'•"''·"·'·'"'~'--'''""'"""''.·''''"'"'"'""'"z'"'""'"''·,..·~·"'"'"""""'"' .. .,.,.1_.,.,..,"""'".,.'""~'~"'·'~"•"'·""''"'''""""'""" . .._.""'''''"'""'"''"·'"';"'""'"'''"''-"'• . . . · · .. · · l. · i>robati.l~ multis alictoritatibus oppressiones subdi- ~~ . X.l. Se pru~ba con muchas autoridades que es un deli~o opri-.

88

torum d~nan. 1

mtr a los subdttos. · I

1. De.inde probatur auctoritate omn.ia detrim.en~et oppre.s~iones, quae in praeiudidum subditon1m fiunt damnari atque reprehendi (1 Reg . .12 .et Reg. cap . . 24)112• Legitur et.iam (J Reg. lib. c. 21)

113 de

Achab et lezabel, quia abstulerunt vineam Naboth contra voluntatem illius, ei offerentes pretium pro vinea, et tamen rapina illius simul, et quia eum occiderant. dictum {uit per prophetam: cocci.disti insuper et possedisti,114 (2 Cor. 10; et c:ilp. ult.)115 inquit Apostolus: cAgam sec~dum potest~tem nostram quam nobis dedit Dominus in aedi­ficationem et non in destruct.ionem•, ubi S. Thomas116

• Auctoritas iuris humani c. quanto, De iureiur.117, ubi est teXtus ubi loannes Andreas118; et tex. ,; intellecto, eod. tit.119

, ubi prohibetur principem facere alienationem in praeiudicium regni sui~

/

112. 1 Rey 12.1-5; 1 Re 2<1. 113. 3 Rey 21. 1H. 1 Rey 21. 115. 2.Cor·10.8: ... de potest4te nostra, qHatn dedit nobis Domi."IHS in aedifirutionem

et non in destrHctionem. · ·• Idem.,13.1.0: Ideo baecabsens scribo, HI non praesens durius agam seCHIIdHm potesta-

tem, qHatn DominHs dedit mihi in atdifieationim et non in destTHctionem. 116. S. Thorn., Super II ad Corinthios 13.2 (Opera omnia 6; Stuttgart 1980) 424:

Dedit mihi bane potestatem, scilicet ligandi atqHe sohlendi, in aedificationem, iion in destructionem, id est Ht fJOS aedificemini et non ut destrHamiifi et si dH~ fJas corrigerem, non aedificerem sed dest!'Htrem. ·

117. C.I.C. X.2.24.18: ... iHramentHm non Ht esret iniqHitatis fiinCHlHm, f•erit insti-

tHtHm ... (Graz 1959) 2, col. 365. 118. J. Andreas, In sec. Decret.#bTHm nOfJella commentaria 2.24.3: Princeps per'!e

non potest componer~ de damnis pop•lo datis CJIHsis beUi (Venetiis 1612) 189v. 119. C.I.C. X.2.24.33: •.. i/licitHm profecto f•it si praestitit de non reevoundis

alienationibHs bHiHsmodi iHramentHm·(Graz 1959) 2, col. 373.

l l

i ,j

l ., l l

I

·.

-1. Tambien se prueba con autoridades que reprenden y condenan todos

los daiios y opresiones que sc; hacen en perjuicio de los subditos112• Leese de Acab y Jezabel113 que quit:i.ron a Nabot una vifia contra su voluntad a pesar de haber ofrecido un precio por ella y el profeta, por el robo y por haber matadooal dueiio, dijo: cMatasie y luego usurpaste»114•

San Pablo dice115: cObrare ~egtln Ia potestad que me dio el Senor no para destruir sino para edificar,., texto que comenta Santo Tomas116•

Autoridad de derecho humano es un canon117 comentado por Juan An­dres118 y otro119 que condena que el prfncipe enajene nada en perjuicio del pueblo. •· · ·

.. ~

; t

89

Page 38: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I I I

<--'-·~c~·-•-·-··=--":"'•~~·----~»·•~~·~-·~-:"'>"',......,_-~""~~-t··,~=·~"'''''·'~''~=~•~'''«""'=-~-~··=•=-·~,,,:,•~·~-·"'·'''-''-·-

90

CONCLUSIO II

§XI

1. An princeps donare vel transigere de rebus subditorum possit?

2. Constitutio lmperatoris, quod certo casu dominium rerum de uno in alium transferatur an valeat; copiose hie tractatur.

3. An transactio principis cum inimicis ne fiat querela per ~ubditos, de damnis hinc inde datis, noceat subditis?

1. Non licet principi, quantumcumque supre~o, donare aut remittere seu componere vel transigere de rebus vefdamnis subdi­torum eorum consensu elicito vel debito, non reqq-sito et habito.

Probatur primo per ea quae dicta sunt in primo notabili, Nemo enim plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet.{l. nemo facit, ff. De 1·egul. iur.; vide f. fm C. De pact, ibi cum in alie.)120•

Se,~:undo probatur per tertium notabile .. T ertio probawr per primam partem primae conclusionis.

· 2; Quarto per sententiam Innocentii c. quia plerique, De im­munit. Eccles., circa firi. 121 '·ubi dicit quod si princeps, ·quantumcum­

. que supremus, vel Imperator statuerit sine causa legitima quo<J certo

120~ Dig.50.17 De diversis regulis iuris antiqui. S-4: Nenw plus.illris ad alium trans­fer:re potest, qNam ipse haberet (Norembergae 1529) 3,2388; (Zurich 1973) t, 922.

Cod.2.3 De pactis. 30: Cum in alienis rebus contra domini 'lloluntatem .JiquiJ [zen• vel pacisci seaa temporum meorum non patitur (Lu@;duni 15-40) SOv; (Zurich 1970) 2, 9-4.

121. Ianoe., S11per qNarto Deaet. -49.8 (cit. supra en nota S6): Consti:Mtiones a..tem q~~ae sint contra salMtem anUn4e, Mt Je usuris et Je U.ramentis..non ser'flandis, servari non Jebent (Venetiis IS-40) fol. 176.

t

l 1 I

r;=-:-.­.:'i~ .. ~ '

CONCLUSI6N SEGUNDA

'. XI

XI.L (Puede el principe qar cosas de sus subditos o nego~iar con elias?

XI.2. Se trata·ampliamente de si vale la ley de Justiniano segun la cual a veces puede transferirse el dominio de una persona a otra. { Xl.3. (Perjudica a los .subditos el que el principe negocie con

los enemigos para que aquell?s no reclamen los daiios ocasiona­- dos por estos?

Xl.l. No p.uede ei principe, por alto que sea, donar, tratar, intercam­biar 0 negociar con las cos;u 0 con el perjuicio de sus subditos solo con c:onsentimiento implicito o supuesto y no solicitado y expreso. Razones:

Primera, Por lo que se dijo en ei primer principio (Ill,6): nadie puede dar a otro mas derecho que el que tienel20

Segunda. Por el tercer principio (V). ----Tercer.ar..P<>r-.Ja-primera-parte de Ia primer:t conclusion "(VIII.l)

XI.2.Cuarta. Por la maxima de Inocencio IV121 , seg6n Ia c:ual, si el principe, por alto que sea, o el Emperador ordenan sin causa legftirna que el

.I

• 91

Page 39: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

casu dominium. rerum de uno in alium transferatur, nee in foro do~nio de las cos:U pase de una persona a otra, ni en el foro interno ni en el arumae, nee in foro civ~i, ·Servanda eyt talis constitutio. . c.iyil hay que obedecer dicha disposici6n. ' \ . .

Sequitur Archidiaconus 122, et Dominus et Cardinalis Praepositus, . . .. Siguen es~ opinion Guido de Baysio12l~Juan. Antonino de San Jorge123,

•···'"'"'"'""""·'"'''"""'""~"'''"""'·'·"'""t:'~toivil~r'1•·dis~1:-R ..... Ideln:.QQm!P.i91!.-f.::J~i,fZ~~!.Q~ su'!!.- Tnnu_., . . . / . Domingo de San Gcminiano 124, Fr1ncisco Z:~b:ireolb 12s, Bartolo de Sassofe- , · · lib. 61~4; Caidinalis, consil., 147, incip. domm_us P"apa';i£3'f!!i:1~~~'"""""'""''"""'"' :~. "'"'·"""·'""""""¥·;~~~Alcjan~~c:..4n9jt.!:~~~~t~.e,~~~~~. Q!~;~e.,~"e Pom\; 1 • y . . ·

. I I . 1

92

tolus m proem., !f. 2 colum.126; Alexander, 1 quaest. ff. et m rubnc. s' ·~ ~omun se~t~cta ~e los canon1stasbb y JunsWl"1, en~ elftfl'Nietltb'"'~·,~·"·"=-~·.:.4

cert. petat; et in 4 part. consihorum, consil. 93; et in prima parte 1. Tudeschi132 y Pelino Sandeo133, quieri dice: cAunque el emperador tenga 36127• Paulus de Castro, consil. 10.5128, et Oldradus .consil. 123129•

Et est communis sententia canonistarum (cap)l"luae ~ Eccles~­rum, De constit.)130 et doctorum (lex fin., C. s, cont. '"s vel uttl. pub.)131 ; Panorinitanusm, Felynus (c. quae in Ecclesiarum)133: «Licet

· 122. An:hid., In Dtcrtt. fiolumen commtntaria, D. 2; c. ius civile (Venetiis 160i} fol. 5: De hac materia noutplenelnni:>«ntiusin glossa extr.t.i>econstitutionibus, quae in ecclesiarum et De inmunitate eccltsiat,quia pltrique, ubi diamt quod si imptrator fJe/ aliquis princeps sine iusu c-ausa fecmt aliquam constitutiontm contra ius naturale, puta quod dominia divirut dt uno in alium transferantur sine causa, talis constitutio nee in foro animae, nee cifJili obserr.>anda est. . ' 123. J~anri., ~!'lt. de S. Georgio, Commentum super·fJolumirut Decrrt. Ius civile: Sine causa princeps si facit aliquam constitutionem por quam dcminium rei suae aufert uni et dat alteri, ulis cons!f1!4~io non est serr.>anda (Mediolani 1494}.

124: Domin. ·de S. Gemi;:,iano, Super stJ<t. Deiret.: Si imperator fJtl pn'nceps sine iusta iausa facertt constitutionem. quod dominia .rerum .transftraiur in alios, non fJalet constitutio, e,t nee in foro cifJili strt~allda est (Venetiis 149~. . . ·

125. Zabarel., Consilia, cons. 146, thema Dominus noster papa (Lugduni1552) fol. 89: Item rtfiOCamus, casumus ei annullitmus owmes et singulits concessiones et do­nationes per nos /aetas, ·sub quaaunque formA fJel exprtssione fJerborum ... fJolumus quod huius wwdi concessiones tt donationes ex nunc habeantur pro non factis ...

· 126. Ban., In prinlam Digtsti fJtttris parttm (Lugduni 1561) 4, col. 2: Circa quod · flide,ur· pritrio cficeJ~dum qu'Otf·non possit dotitm, .. . · · · · ' · · '.

127. Alex: de bitol1, In sec. Digesti.Vet;partem Commentaria: lmperlnor mihi non potest auferrt dominium rei;me.u, nisi tx causa,puu public'ae utilitatis (Venetiis 1586} 114, . . .

128. P. de Castro; Consilia et alkgationes, cons. 105: Posito quod hie consuret de fJO{untate principis quod fJO/umt. confmnare in...praijuJicium i/Jarum et ius eis quaesi-tum auferrt, fJidttur quod non fJaltat (Norembergae·-1485), · . . . .

"129. Oldrad. de Ponte, -Consilia1 cons. 123: Tertia hoc fJidernus regulare esse in omnibus sim.ilibus, quia paria _suni, cum agitur de succtssiane_ deftrenda, fJtl portione Jelitu augenda fJel minuenda," aliquos non subesse, fJtf uks subime qui admitti non possi4nt ~Lugduni 1550) 44. ·

130. Panonn., Super prima parte primi, c. Quae in ecclessiarum, n. 15: Princeps non pottst priflart suum fJaiallMm feudo sine causa (Lugduni 1542) 22v. ·

131. Idem:, c. Quae in ecclessiaruni: Et tin ta qUM sunt iuris natura/is possunt tolli per principtm fJtl immuuri ex cert.t scientia, ,fJide quae plene traduntur per Ange. A ret. ubi multa dicit ad propositum in S sed naturalia, insti. de iure natu. gentium et cifJi . (Lugduni 1542) 24. ·

132. Idem., Commentaria primae parris in pritn.n Dtcret. De constitutionibus. Quae in ecclei~rum. 10: lmptratOf' licet habta' iurisdictianem in univmo!• non tJmen Jcminium rtrum priflatATNm IJUM ab o/im fut>'unt conCf!SSae o«~~pantibus (Venetiis 1605) 2,205.

13). Fe!. Sandeus, ·Ad lib. V Dtcret. pan prima 13.26: lmperator non pottst tolltre ea quat sunt de iurt naturali, tt sic non potest alicui auferre rem su sine causa ... et

~.-·.

' ~

..

i i

93

Page 40: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

~ .· , ..

'·'"'~~., ...

habeat iu. risdicti~.nem in:uru. ·v. erso, n. on tam.en ~orrum. ·.·urn.' ·.<~'e. rum.·.. pri- . ' jurisdicci6n sobre c:I U nive.rso, no tiene el_ dominio de las cosas privadas, vatarum, quae olimfuel1Jllt:concesue occupanubus;·et procetiit haec que fueron concedtdas ann~am~nte a qutenes las ocuparon. Y. vale esta

i · senten~a etiam respectu:borionim infideliuin.,.:eum igitur.princeps sentencia tambien re~pecto de los bienes·de los infiel~"~"

! . . . uon ?:~sit pc; l~.c..:~~•/ac~n: <;t d~n~~~m :;~.;urn ,P~rti_~'i'"i~~.:n_~!tis"'·-~,,_,_..,.,.,"''·'"'". ''""""~"'''~e:-=~"·"·'~~~-~~~~.!L~LFEill~}P~Jl,?,.~'}j~,~,_h-J£tt.E~f.~~e .. sJ4.-q~9.i2i!~,~"e''"'""""~~ ·~ r·"'*""'•"""'·""t··~"'·"'"''""'""."'""''"'·~~tis.de'U.n&-~bnt·1NhSfetatur,··tt~ette>·~ft'iiiiW,$Jtte' · cosas. parnculares se transfiera ae.uno a otro sm el consentJmJento de los . i ·1egitima ca~, sequiruf.'quod non possi~ donare: loanne$ de·Platea (1, subditos ni quiclrselas a sus verdaderos duefios sin causa legftima, se deduce !

I . praedia, J colum. in fin., C. De loc. praed. fis. ·civil. lib. JJ)Uf. · de ello que tampoco puede donarlasm. '

. 3. Sexto probatur per aliam.sententiam doctorum (c. quanto, De XI.3. Sexta iaz6n. Otra maxima de los juristas135, segun Ia cual si el , iureiur.; etc. fm. De maior. et oboed.; etc. in natura, De iniur. et prfncipe, el Emperador, el rey o ei·pueblo por mandato del prfn~ipe,ne-

~

94

dam.dat.)m,ubiestcommunisdoctrinaquodsiprinceps,lmperator, gocian con los enemigos para que los subditos no reclamen los daiios rex aut populus, habens iura principis, componat cum inimicis, pacis- ocasionados por aquellos, esa negociaci6n no puede perjudicar a los subdi-cendo quod de damnis hinc inde datis non fiat per subditos querela, tos porque es nula. talis transactio non nocet subditis, nee valet. Concuerdan con ese parecer el Hostiense136, Antonio de Butriou7, y

Sic Hostiensis136 singulariter diet. cap. quanto, et dominus An- ~ Domingo de San Geminianol.38 •. Agrega el Hostiense139 que serfa absurdo tonius in secunda notab. 137, et notat Dominicus post gkm. quae hoc probat cap. auctoritate, ~fin., De privileg. lib. 6138• Et- Hostiens in , -. summa titul. De poen. et remis penul. colum. verb pone, et ita de facto respondit reg. peccatum~ De reg. iur. lib. 6D9; esset absurdum quod

procedit conclusio etiam respeau bonorum infulelium, ,;,m sine causa nee Papa potest eis. auferre bona (Augustae T. 1578) 26.

134. J. de Platea, Super tribus ultimis lib. Codicis: Nom enim potest princeps sine iusta causa dominium rei mue vel obligationem mihi quaesitam mihi auferre, quia ea quae sunt iuris natura/is vel gentium non possum per resc:riptum principis vel eius consti­tutionem vel per statutum auferri,

135. Panormit., /1 Super secunda Decret., tit. De iureiurando, c. 18 Quanto (Lug­duni) fol. 150v: Princeps non debet aliquid agere in praejudicium populi, ipsius assensu non requirito secundum loannem .ltndream, et ad cap. ad haec, I>t offiCio a"hidiaconi quod non, et facit textus iste in arg. secundum Hostiensem quod' princeps per se non potest Componere de damnis populo datis ratione guerrae, de quo remittit ad SU!!Jma>n, de poenitentiis s. si, verba sed pone, quod guerra ex his notat prjncipem non posse disponere ad libitum de substantia subditorum. .,i

Idem., Commentaria sec. part. in primum Decret. lib.: ... quandoque t~tih obligare bona universitatis pro delicto vel obligatione, n tunc si consentit maior pars, potest; alLu non potest 7 ,216v. - 136. Hostien., In secundum DeCT~"Cmnmentaria;--1-~De iureiurando. 18

Quante personam suam (Venetiis 1581) fol. 130: Negotium regis reputatur negotiu~ uni~er:<itatis regni, et ideo etiam suffu:it consensus partis maioris maiorum regni.

137. Ant. de Butr., Compktus super quinque libris Deeret. cum repertorio eiusdem, 2.24.18 (V enetiis l_S03) fol. 89v: Ad hoc De offiCio a"hidiaconi, ed hoc, et est argumento quod frinceps non possit per se componere de damnis popuw datis ra!">ne guerrae de ·quo remittit ad summam, De poenitentia s. si fli. sed pone quod guerra.

138. Domin. de S. Geminiano, Super wcto Decret. De pri,vilegiis et excesibiis prae)atorum: ... dominus non possit remittere ius subditi, quod facit ut reges qui habue­rfnt guerram faciendo pacem, non. possint remittere damna illata suis subditis nisi ipsi · consentiant {Venetiis 1495-96). 104v. •

139. Host., Summa, lib. S, De poenitentiis et remissionibus, 62 Forma quae servan­da est in restitucione male acquisitorum (V eneriis I 531) fol. 287v: ... non videtur nisi de

. conunsu eorumdem sit facta ... C.I.C. In VI 2.28.1: Peccatum non dim#titur, nisi restituatur abltltum (Graz 1959) 2,

col. 1122.

/

:t ~ ..

-#

'.

,I

95

Page 41: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

dominus per suam renunciationem auferret ius subditis secundum . Innocel:).~um (c. dilect [Jii. cir;ca fm: De appel)140

• .. . . .... l que el seiior renunciase a Qn'derecho que no ie pertenece, 'priviihdd. de el a ·sus S\lbditos, como dice Inoeencio·JVHO.- · .· · · ·

:..!: .. ·iM-~!J:iol.~.~·ht~t*.:;:!~';.~•,;;:~~~"ifi.:..~~~N.~tt~i.~~:t!~Jl,::..L;..a:.~.t:~.:,!'lo:~M.~~<~~~\:'~·:~~~:..;""'-;.:.;.~~·~io\'~~(..~;,.r,-:~~~~.;.:.t . .:.:.;: ... ·~,'Z.~..l.l<;...'.l.o.··~~;.:.~~·t~::..;=t.">-"'"·t!'·~-':\t•~~,3~'.111<:1.(~~~~.£:.:~~~-~;;;..~.~~--.~,,..~.:,.~·~ ... ~:;:.,~·.:.~.:..·.J~'*"-~'..:·~-i~v.:~;:~:;::....·.~·.-.·.::.~:.::..."-..::~:':'!:.t!;I::rJ;-:::~:v:.•:~:.:.,:...!:.;t·o:' .... ~ ... · ... -=.,.·;;~r •. ·~·.:.-:..:.~~··t.~.;;-..~1 t:.:_:.•.::.·.· .. :

I I·

'16

·;

/

.,

140. lnnoc. IV, Super s~cundo D~cr~t., 2.8 De appellationibus. 1 Dilecti filii (J e­netiis 1540) fol. 122: Nam si hie dOminus iur~ suo posset p~te~. ergo eadem ratione ~t pactum fM:eT~ J~ noli p~tmM, qui4 n tuicumqu~ lien rmunciari iur~ suo ~t hoc ~ss~t tlbsonum dicere, quod dominus per su.un ~unO.tioMm auf~ ius subditi sui, quan­t/Q aut~ crimina/iter agitHr in publicis iNdiciis, omn~s admittuntur principaliter ac­cusandtJ,. nam per proc11rato~m haec expediri non possunt.

\: ,. -~

• ~

97 ..

Page 42: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

- - i • r·"';'' ' --I . I , . . \

- I _·. _ ____ . __ . _ -1

;.=.:: :.:...:.-.·.::::..;.!;t:;.I::!1:'~Mt:.·.:.:.::.::;:;.:.:..:t·:: .... "'f.·~ .... ~~'~·JJ.·~-.-.:.~·-o:."~.::.,.,~:;u:.:.:•:;;.~·.·;.:.;~~.::~~~..,.r.;::.:::-..~'."'...-~"":::~tr::.:-"':':'-·..-.c·~~>~""·~"':t'O:.;o,~~:~-.:.::.;·.:.::;.;c.::~ ... -:;..~:.:~.'lf$#)¥:~:f~~-;.:;;:.r: .. ~~~.~-~'=:\~0:..;;....~~-:..'-:',."'-'-.6!.."'r~·~·;u;:~,.;i,:,:;;~~t~~N-•~;;A~.~.;,;~J,:.,.;~~~<&t~1:.t~"'~~~\!~.:-;.::.~.;.':.~...,';..-:.~~-~-•::.s.;;~~!~~;.. ... ~~~,;...,~·~-:..·.~,;,:;.,.~.:.r-· ... '.!W.·L~~..A.;-:;~.~~w-:; .. ~;~:.·:.::.·,:L.J...":\~\""""'.a~t~~ .. c..;; !

98

CONCLUSIO III

§XII

1. An princeps subditos suos aliquo modo alienare pos-sit.

2. Princeps quattuor species bonorum habet. 3. Prima species bo~orum est iurisdictio. 4. Secunda species bonorum sunt fiscalia. 5. Quae dicantur bona fiscalia. 6. Bonorum fiscalium rex est tantum administrator, non

dominus. t

7. Dictio ..:quasi» denotat imperfectionem': 8. Bona patrimonialia sunt propria ipsius principi~./ 9. In rebus et bonis singulorum princeps nihil a'-ere po·

test. ~

10. An princeps iurisdictionem alienare possit. ll. Definitio iurisdictionis. ·· ·• 12. Iurisdictio aestimationem 'non recipit. p. An iurisdictio mere temporalis vendi possit, latissime

discutitur. 14. Iurisdictiones publici-iuris sunt.

1. Nemini principum aut regum, quantumcuinque supremo, licet aut donatione, venditione, pennutatione a~t alio alienationi~ modo, alienare civitatem, villam, castrum, quantumcumque par· vum sibi subiectum, alicui doinino, seu etiam componere super iure superioritatis, nisi subditi, c:ives aut oppidani vel incolae talis civitatis, villae vel loci, voluntarie tali alienationi consentiant. Quod si de facto cis invitis aut ad consensum coactis rex facit,

'.

TERCERA CONCLUSI6N

XII

XII.l. ~Puede un prfncipe dt! alguna manera enajenar a sus subditos?

XII.2. El principe tiene cuatro clases de bienes. XII.3. La primera es Ia jurisdicci6n.

·~ XII.4. La segunda son los bienes fiscales. XII.S. lQue son los bienes fiscales? XII.6. El rey es solo administrador de los bienes fiscales, no su

dueno. · XII.l. La. ~xpresi6n "casi" denota imperfecci6n. XII.S. Los bienes patrimoniales son propios del principe. XII.9. El principe no puede hacer nada con las cosas y bienes

individuales. XII.10. ~Puede el principe enajenar la jurisdicci6n? XII.11. lQue es jurisdicci6n? XII.l~. La jurisdiccion no se puede tasar. XII.13. Se discute ampliamente si Ia jurisdic~i6n temporal se

puede vender. · · XII.14. Las jurisdicciones son de derecho publico.

XII.l. Ningiin p~incipe o rey, por alto que sea, puede enajenar me· ~;ante donacion, venta, permuta o de otro modo una ciudad, villa o

. ·_Jc?.rtaleza po,1 pequeiia que sea, ni negociar Ia soberania de elias con otro ':::sep,or sin que los siibditos, ciudadanos o residentes de Ia villa o Iugar

· :i· ::>~nsientan voluntariamente en tal enajenacion. Y si el rey obra contra Ia .,, ·:;:,,:,;rlW.ntad de sus subditos _ o co.accio~andoles p~r~ ,ue consien.ta'_l en clio,

{ i J),FC.a mortalmente y tal enaJenacJOn, negoctacton o somettmtento no ;- .. ~~ .. j~.·: . . •

99 ' ..

Page 43: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

peccat mortaliter et nibil de iure valet talis alienatio, compositio et I tiene valor jundico y peca igualmente el donatario o·compracior y nose subiectio, et donataiius aut emptor peccat etiam mortaliter, nee puede salvar si no intenta por todos los medios .que el principe renuncie a salvari poterit, nisi totis viribus institerit apud principem, qua- · Ia 4onaci6n y que el contra to de venta o enajenac:i6n se disuelva o ·revo-tcnus donacioni rcnunciaverit vel contractus YC!fditionis et :.1lic· 1' que. · , ·

,~,.~,&~:,,~,·,~~'·'"~,., .... .,_~~~·=·::!?~7:;::-.~i!~E;:=~"'~"= ,~.,~-"'-;;~:~:r: . .;:::=:.~.~.=:7::_., ___ ,=

3. Prima species bonorum.estiurisdictio principis, id est, potestas civil y criminal con mero. y mixto imperio141 • Esta potestad Ia tienen los civilis et criminalis comprehendens merum et mixrum im~um (tit. principes desde qu·e comenz6 a haber reyes, como mananl:iales de los que ·

- · quae sint regal. in usib. feud. )141 • Est enim hau" potestaS apud prin-. . proceden y a los que retoman todas las jurisdicciones, como los rios al mar; · cipem, postquam reges esse coeperunt, tanquam apud fontem a quo asi derivan las jurisdicciones de los principes a sus inferiores mediante con-

100

fluunt et refluunt omnes iurisdictiones, sicut flumina ad mare, ita cesiones y·confirmaciones y retoman a ellos mediante apelaciones, anula-quod ab eo in ~nferiores per concessiones, commissiones et confirma- ciones y demandas. Pero· el manantial y origen de todas 13$ potestades y tioness fluunt, sed ad. eum. refluunt. p~r apellationes et nullitates et jurisdicciones fue el pueblo. querelas. Primarius tam~ fons et origo omni'Qm potestatum et iuris- XII.4. La segunda clase de bienes del prfncipe son los llamados propia-dictionum ipse populus fuit. . mente fiscales, es decir, los que pertenecen al fisco, a Ia rq;ublica o reino y

4. Secunda specie$ bonorum principis sunt bona, .quae dicuntur constituyen el patrimonio publico, llamados fiscales por el fisco, que es Ia proprie, similiter fiscalia, id est, ad fiscum et rempublicam vel regnum _ caja del reino, donde se guardan todos los beneficios; rentaS y_ganancias de pertinentia, publicumque.patrimon\um, dicta fiscalia .a fisco, qui est Ia republica. El fisco, seg\ln Baldo142 es parte de Ia republica. saccus regni, in quem omnes fructus redditusque atque proventus ~11.5. Son bienes fiscales los caminos.los rfos, las..corrientes navegables, reipublicae ponuntur. N~ fiscus secundum Baldum (in titulo de el"mar, los puertos, las minas, las salinas y otras cosas semejantes junto con feud. March. c. l)m, est pars reipublicae. los beneficios que producen143

• Tambien los bienes comunes de Ia colectivi-5. Sunt ergo fiscalia haec, itinera publica, flumina, navigalia, mare, ·· aad144

portus, aurifodinae, salinae et similia, et proventus qui ex illis colli- Xll.6.hEstos bienes de segunda especie no son propios del rey en exdu-guntur (tii. quae. sunt Reg.)1.41• . • siva, sino ~e Ia Corona, o bienes reales, porque el principe noes dueiio de

His etiam addi possunt ea quae universitatis sunt cornmuma (ut not. ff. Quod cuius. uni. l. sicut; et I. 1, De rer. divu.)' ....

6. Quae quidem nurrietata in hac securida specie, su~ bona non propria regis soliw, sed regiae coronae, sive regalia, quia iurium huiusmodi fiscalium princeps non· est dominus, sed administrator seu quasi dominus iff. Ne quid in Joe. publ. l. 2, J interdictum. Ibi quasi proprie et private)145•

141. Consueted. Feudomm, 2.56. 142. Bald., In usus feudorum commentariu doaissinut, De feudo marchiae, vel

ducatus vel comitatus: Tamen in regno non potest sucr:edere fiscus, sed ipse sanguis qui perpetuus est (Augustae T. 1578) 23: ·

Recurre aqui el autor al senti4o propio, literal o etimol6gico de Ia palabrafiscus, que significa propiamente cesto para guardar el dinero. Ver sobre el sentido juridico literal D. Kelley, 'Civil science in the RenaiSsance',' The languages of politiCAL theory in •arty­modern Europe (Cambridge 1987) 62.

143. Cod .. 11.58.>4 (Zurich 1970) 2,+45:' 144. Dig,3:4 Quod ciuiscutpqueuniversitatis nomine vel contra~ agitur. 7: Si

quid·unwersitati debetur,- singi4lis non debetur, nee quod dtbet universitas,singuli de-bent (No~bcrgae)529) 1,117; (Zurich 1'73). 1,72. •

lnst.2.1 De rerum divisione: Quellatn. nJi!n na~Hrali iure co71Jmunia sunt omnia quaedtam publica.quaetLtrn . ..niftf1'Jitaw q~tLtm naUius pleraque singu/or,.rn q~ ex tJariis ca,.sis C..iq"e ticq,.irilnt sicHt ex JH,biiciis'•apparebit (Lugduni 1501) «; (Zurich 1973) 1,10; (dt. supra 'en noill; 38,78 y 81). '

101

..

Page 44: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

i 1"'··:~":.'1::-

. 7• Dictio enim cquasi• denotat· imperfectionem -(L in facto, De ,. los d. erechos · fisc3les, sino simple administu.dor 0.' cc~i.. duefio14S. co,ndit. et,~os&;y.u., - , · · , - · XII.l. Ahora bien, la expresi6n ccasi• denota iinperfecci6nl". ·

8. TertiupeciCJ<bonorum principi& sunt bo~patrimonialia, prcr. XII.S .. La ter~era-clase de bienes del pri'ncipe son los patrimoniales . . . .... 1 h t • l . . . • ,;, ip~it1~ ,.;;;;cipis, qu~.:- tariqu:1m r:-·,·atus pcssJc.et ·ve pr.t.:"st . a- · prop .::;en ac- US!Vo1 suyos, (~' :c pvsec o pu.:ac i.t:i4er .;;omo persona privadot.

h ~~ ·. · ~~~rima ·vels~~b.Yic ........ --~Ae-~~Jo ue..ha.,her<edado--de- t&l'ft!d~es'····--··-·''·-,u~~'""'"~-·~-" '·'""''"·'·:.:,,'""~'"'·"'""·""'""'"''"''~'--""'~.;,;;.,i~;:h~e~ditado~:~~~onbus ;Uis ~d-q~os ';Ji~~a~a;Sa(u;·J~---·--·--·· ~-'"·":---· g~~o~ por alguno de Jo! ritodos ·de q1,1e ·lue:o hablaremos; a' ell,!~:n::fie~ ·

se~uentii?~s ~ervenerant. D~ his-bonis ?icit Lu~ de ~=~na (diet. I. C.ucas de Penna147. En segundo l?gar:los bienes q:Ue ha obten~do despues,

102

quJCUmq~c-.c. De om. aq. di. Ia 2 co/; area. fin.lib.JJ) ·. , Secunda, como los que han pasado.a su caJa pnvada en casngo de un cnmen de alta qul!-e ad eum .. noviter-pervcnire potuerunt, ut puta vel ea quae ob traici6n, por prescripci6n,_ carencia de dueiio u otra raz6nHS

0 del dinero

crimen perduellionis,. praescriptionis, vacatipnis, vel ob aliam ratio- procedente de las rentas del reino, esto es, de los _recursos y emo!umentos nem, bona fuerunt ad fiscum suum privatum. dev-ol uta (I. 1 et '2, ff. De destinados al mantenimiento de su casa y de Ia real persona; la posesioncs, i'ure fisc.; lexJ, C. De bon. 'Uac.; et per to. lib. 10; etC. De aq., l. 2)148

• castillos · o territorios que haya comprado a· particulares o adquiridos en Aut si ex pecuniiS' quae provenerunt ex reditibus regni, scilicet, ex guerra justa contra los infieles 149• Dicha clasificaci6n en dos de los bienes

proventibus seu emolumentis quae ad sui. status .et regiae personae patrimoniales del principe ap_arece clara en el C6dig0

tso. sustentationem deputantur, aliquas possessio~ aut castra v:elloca emeret a privatis" personis vel etiam quae per industriam suam. iusto bello contra infideles acquisierit {c. Abbate sane, §pro parte, m fin, De. re iHd., Ji. 6)149• Praedicta differentia principis patrimonii duplicis . probatur apperte I. bene a Zenone, C. De .quaJ, praesm. /J.~m in -A~t/:Jentids; Ht fm; obe. md. pro. § si 'VeTO,. ,el 3,. collat. 5150

145. Oig.43.8 Ne quid in loco public;o vd itinere fiat. 2.44: Interdictum hoc non esse temporarium scjendMm ~it: ~rtinet enim aJ p.bfium lltilitatem: condtmnatioque _tx. eo f~nda est, quanti actoris intersist tolli quod fact~~m est (Norembergae 1 529} 3, col. 1888i {Ziirich 1973) 1,7J2. · ·

146. Dig.35.1 De condicionibus et demonstrationlbus et causis et modis eorum, quae in testamento scribuntur. 58.2 (Norembergae 1529) 2;1387; S 1,S44.L.60.

E1 urmino quasi es, sin duda, uno de los mas empleados Pfr Las Casas. Vease, por ejemplo ObraJ escogULu de B,.rto/ome de t.s Ctuas. V Opusculos, cartas y memoriales (BAE 110: Madrid 1958) 393: cPues para tener 1urisdicci6n y mando, dd>ida cosa era que Ia Sede Aposr.6lica lo invisticse de dignidad suprema -y .soberana_ sobre aquellas gentes y, pueblos, porque a rey tal ... no convenia dalle comoquiera ju~icci6n, como a un simple comisario, sino honrallo, sublimallo c;on dalle, y conceddle y envestille de una cuasi corona imperial».

147. Luc. de Penna, In tres posteriores lib. Codicis]ustinitnli 11.58: N.m: et regula- .• riter ~t bona· patrimonialia '!lei ad usum princjpU specialitcr dep_utata, et praedia Caesaris quae in .eiN1 patrimonio sunt redactR; tfon nisi iMssu 'principis alienabilia sunt. · 148, Dig.49.14 De iure fisci. l y 2 (Noremberpc 1529) 3,2273-2275; (Zurich 1?73)

"1',879. Cod.10.10 De bo.W vacantibus et de incorporatione. 3: Si quando aut ,.fia.ius publi­

t:4tione, aut ratione iMris a/iquiJ ·rei nostr~ aJdendum est, rite,atque sokmniter per comitem rerum pri'llaurum, tkinde per ratioruakl in singulis quibuscumque pro'!linciis C01!'J1110Yantes incorporatio impkatur, et diligens stylus sigillatim omnia scribat; titula · '!lero _quorum adieaione praedia nostris sunt conseC..anda substantiis, non nisi publica testif~eatione proponantur: gra'!lissimis statim s.bdedis supliciis, qui huiusrnodi i~Jjquid propria usurpatione tenta'llerunt (Paris 1548} 690v-691v;'(Ziirich 1970) 2,398.

Cod.11.42 De aquaeductu. 2: Si quis de cetera '!letiti j11roris audacia florentissimae urbis commoda '!lob.erit mutilare 411uam aJ Sllllm funtl.un, ex: 411UMJ11ctu publico tk­ri'll.mdo; sciat eundemfundum frscalis tit11li pr.iescriptione signatum pri'llatis rebus nos­tris aJ~gandum (Paris 1548) 743v; {Ziirich _1970) 2,438. Tit. 43.

'.

' /

''.··:.

_,1

103

Page 45: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

l04

9. Est quarta species bonorum super quibus princeps dominium habetet poteStatem., scilicet, bona et res singulorum de-regno privato­rum; et in· his nihil hai>et princeps· agere, '1ltC dQminium habet,· nee

utile, .. nec quoad directum, sed quantum ad iurisdictioncm et ~- -----~----- --------· ·· ,HispraemiSsis discurrendum per.·singulas species supra positis

bOnorum. ' . . .· ·· . .·. · · · . · . ' 1'0; QuQad primam bOnorum speclem; .scilicet iurisdictionem, ponitur sequens conclusio: Non licet principi, quantumcumque su­premo, veitdere . iurisdi~onem, neque ius .(tgnorum · constituere aut quc)quo modo allenare; :illoquin princeps peccat mortaliter, et tenetilr ad restitutionem omnium damnorum quae ea ratione pas­si fuerint,illi; super quibus praedicta iurisdictio datur; peccant si­militer emptores talis iurisdictionis mortaliter, nee excusat prin-­cipem nee emptores contraria consuetudo.

. Prima pars conclusionis probatur primo: nemo potest vendere aut alienare rem, quam in suo dominio non habet, nee iure privati esse potest, quod si agit, furtum vel rapinam committit (Cinter stipulan­tem, f sacram, De verb. oblig.; I. rem alienam, De contrahend. emp- . t, )151 • Sed princeps non habet in suo patrimonio privato iurisdictio- -nem, nee est dominus ipsius, sicut nee caeterorum regalium, sed est publici iuris. . ..

. 11. lurisdictionem Azo definit esse iuris. potestatem de iure publi­co introductam cum necessitate iurisdicendi. Non est ergo-in bonis et patrimonio publico totius regni, ideo non est in alicuius etiam prin- r

cipis commercio (ut diet. f. inter stipulantem, § sacra; et diet. I. apud

149. C.I.C. In Vl2. H.3: ..• AUegabatur autem pro parte 'llestra/quod facta 'IJobis donatio de praedictis 'IJalida existimabat, quam'IJis ilia sub Sarracenorum tunc sisterent potestate •.. (Lugduni 1559) col. 345; (Graz 1959) 2, col. 1012-1014.

Las Casas no pondrfa reparos a que. en una guerra contra los mahometanos se pudie• sen hacer adquisiciones justas.

150. Cod.7.37 De quadrienni pr2escriptione. 3: Sed sO:mus..bOc quidem in fiscalibus alknationibus na'IJiter obstr'IJari, sed non simiE modo rem fuisse obstr'IJatam circa eas res quae a saaatissinUs imperatoribus non a [!Scaubus rebus, sed ex privata eorum substan­tia procedunt. Quod satis irrationabile est. Quae enim differentia introducitur, cum omnia principis esse intellegantur, si'IJe a sua substantia si'IJe ex [!Scali fuerit aliquid alienatum? (c.it. supra en notas 56 'I 66).

Nov.69.3 (Zurich 1972) 3,352. · _ 151. Dig.45.1 De verborum obligationibus. 83.S (Norembergae 1529) 3;2003; (Zu-

rich 1973) 1,776. -Dig.18.1 De contrahenda emptione et de pactis inter emptorem et venditorem com­

positis et quae res venire non possunt. 28: Rem alienam distrahere qxem posse nulla dubitatio est: nam emptio est et 'IJtnditio: sed res emptori auferri potest (Norembergae · 1529) 1,6-41; (Zurich 1973) 1,26-4. •

152. · Dig.45.1 De verborum obligationibus. 83.5 (Norembergae 1529) 3,2003; (Zu­rich 1973) 1,n6 (cit. supra·en Ia nota 151).

Dig;45.1 De verborum obligationibus. 131 (Norembergae 1529) 3,2018; (Zurich 1973} 1,781. .

'

XII. 9. Hay una cuatt.a. clase de bienes sohre los que el .prfncipe tiene dominio r potestad: son los bienes y propiedades privadas del reino y sobre ellos nada puede hac~r.el pdncipe nitiene dominio sobre ellos ni uti! ni Jirecro sino en cuanto a Ia juris~liccion y pwteccion suL.un..:mc.

XII.10. Respecto a Ia primera clase de bienes, Ia jurisdicci6n, ·estable-. cemos la siguiente conclusion: no puede el principe, por alto sea, vender la jurisdicciOn ni ponerla en prenda o enajenarla.de ninguna ~anera; de lo eontrario, ~ca mortalmente ·Y esta obJigado a restituir todos los daiios ocasionados a quienes estan som~tidos a su jurisdicci6n; pecan tambien mortalm~t~ los que compran tal jurisdicci6n y no les excusa, ni al prin-cipe ni -a el.~s, la C()stumbre contraria. · ·

Razones de la primera parte de Ia· conclusi6n. Primera: nadie puede vender o enajenar algo sobre lo que no tiene dominio y que no es de derecho privado; si lo hace comete un hurto o rapifiaiSI. . ·

Ahora bien, el prfncipe no tiene Ia jurisdicci6n como si fuera un patri­monio privado ni es dueiio de ella ni de los demas bienes reales, sino que son de derecho publico. · ·

XI[ 11. Azo define la jurisdicci6n como una potestad de derecho publi­co originada por la necesidad de administrar justicia. No forma parte, por ~nto, de los bienes o del patrimonio publico de todo el reino; nadie, por tanto, ""ni siquiera el pri'ncipe, puede comerciar con ella 152•

'.- .. ,

i.,·

• l

105 •

Page 46: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

lulianum)152• Ergo noo licet principi,, qUaxitumeumque supremo, vendere iurisdictionem. ·

. ·12. Patet antecedens, quia contr.l vim e~ auct~ritatem l~guJn com~

.

r''""'

... · \.

Luego no puede el prfncipe, por alto que sea, venderJa jurisdicci6n. Es evidente, porque d comercio que se hace contra el tenor y la autoridad de las leyes·, es nulo153• · · · ·, ~ -,·;r!"~'· ; "", .. )""! •• ,. /~ ••• ,·.u;· ,• .... ,.,-J .,.'li' 1'fi7 y f';_. r , ... t"\153 'T\~ ... <. l·lt::l' •.... J •• nu..... ..... ~ ... .,. I, ,J, ~-,.) "'·'",li~UH .. A-S).; ~-··; ·-- ... '_r:ocl ·) . J.. .• >~..:.l

····"······ ....... ,., ........... .-.. :,. .... ·-·•···"-~""A:,.CIIAU" ..... ·-rl'U;" : •. ...:~:J:_;.,."-......... ~.; ..... ,.: ........... , .......... ,.,.;ninnt- r.. ..... ;..,,._ __ _ XH.l2. Ademas Ia jurisdicci6n no tiene or..,.in ~nl..r_. to.Jn 61 ,.,,. .... • -~-. ---· ~ ... '··"'·"'· "·-~- ··· ·---~~ i~riU::;:i-:=;;;;;~;~~-;-;;;~"~'""'""'' "''·'·";c'""·'"""'l>eri'Q~qiii"se"~j~¥ce"$06'r:e-r~"'p;rs~:i's~'P'~;q:~~~t:;;~:ci:·;;;;z-=,~"'""···">~'·

106

timatio. ' • ·. .· . · _ : . · ·. - Se I?rueba en s~gundo Juga~ P.or el C6digo1s-t, que prohibe al principio SCcundo probatur per Atithenticas (ut iud. sir1e quo.suffra• Co- Y l~ ~e~tera despues, que el pnnctl?e venda Ia jurisdicci6n por los muchos

llat. 2)15\ ubi textus prohibet ne princeps vendat)JJri~~ctionem in pequtctos que de ell~ pueden denvarse y de hecho se derivan, como en principio. et post principium, propter multa damna quaeipde pro- muchos casos que alh recuerda cl Emperador. . veniunt et provenire solent, ut in plutiinum quae i\>i Imperator. con- d Se prueba .en te~:r Iugar po.r la d1~trina comun de los juristas, siguien-numerat. · . 0 a Inocencto IV ! ~~ J:lo~ense • seg6n Ia cual no tiene el prfncipe

Tertio probatur per ea quae communiter doctores notant post derecho a ve~der las JU':'sdtcctones o_ de enajenarlas de modo alguno. Innocentium155 et Hostiensem (c. 1 et 2, Ne praelat. conced. vic.)156, XII.lJ. Otc~n.los.JUrtStas que, segun ese texto legal, Ia jurisdicci6n nose ubi patet imposibiliw de iure in principibU$ vendendi iurisdictiones puede.vend~r.n~ stqutera temporalmente ni los subditos estar obligados a las aut quoquo modo alienandi. · extorstOnes ~l~ct~ de los compradores. ?ice Antonio de Butrio acerca de

13. Dicun~ enim p~r ill~m textum iurisdicti~~em e~i~ mere tern,. las ~as ~!!los t~bun.ale~ Y. d~ !a corrupct6n de l_os ?tis~oslS7: «La venta y poralem vendt vd obligan non posse, ne subdttt per illtus _emptores I lirrentlamtento :t' la JUnsdtcct.on redunda en amqutlamtento de los ciuda-il!i~itis gravent~r extorsio_~-bus. Ibi «gravamen et suve:s_ ione~- i~- ·. daflo~, pues. quten Ia c~mpra mt~ntar.i ~cita o_ ilfcitamente sacar algun be-dtctorum• domrnus Antomus (c. 2; Extra Ne praelat~ 'tiK'-)157 mqutt ~~ ~cto medtante extors10nes Y ast el ~~tto sera mayor•, y conduye que es cquod ve~dit~o et !ocatio iJn:isdictionis ~en~it in peniici!!m stibdi., · ttctto Y ~? g~ve ~ecado ven~;~ 1~ JUrtsdicciontss. torum; qut emm emtt per fas et per nefas ahqwd ultra vult extorquere, _ Tambten Ntcolas Tudescht dtce que es un pecado grave y Barto}0 t6o

et de minima culpa facit quandoque maximam•. Et tandem concludit esse illicitum vendere iurisdictionem, et graviter peccari158•

Similia dicit Panormit;anus (diet. c. 1 et 2) dicens·graviter pecca­ri159; et Bartolus (/. si is qui, J iura praediorum,ff De sig.)160 ait quod -·

t

153. Dig.30. t De legatis et fideicomniissis. 109: Divi Seve,:;.s et AntoninNS rescrip­serunt, iunurand .. m contra vim leg~<m est a~<thoritatem iuris in testaments -scriptum, nulliNS esse momenti (Norembergae 1529) 2,1179; (Zurich ·197,1) 1,468.~:112.4.

154. Nov.8, pr. (Zurich 1972) 3,64. ·~ 155. Innoc. IV,.Superquinto Decret., tit. 4 Ne praelati, cap. 1, n. flurisdlctio licet

vendi non possit, tamc:n obvc:ntiones temporales vendi possunt ((Francofurti 1570) fol. · 504: Q~<ia i~<risdiaio non debet vend~ in A~<thenticis,.ue.iudices Wle quoqNO sulfragio in

obventionibus est concessum. Offlda autem temporalia, ut castaldiam, si pro pecunia concedat, licet alias sit turpis quaestNS, non tamen est simonia, nisi habeat spir#tuale anntxlim. ·

' 156~ Host., In quint~<m Decret. librum comme.,taria, tit. 4 Ne praelati vices suas sub anno censu cencedam. 1 Praeterea. 2 In quibusdam {Yenetiis 1581) fol. Pv: Tales enim emptort~, .. bi etiam seCNI4rem iurisdictWnem et honorem em11nt, in legem I uliam. de ambit,. incidunt.

157. Ant. de Butrio, Superq~<into Decret., tit. Ne praelati vices suas, cap. Quoniam (Lugduni 1556) fol. 35v: Nota seamdo q~<od venditio et loCAtio iurisdictionis ad perni­ciem sHbditorum; q•i enim emit per fas et nefas aliquid ultra· vult extorquere, ,; de mini>114 culpa facit q~<an®que rn~~Ximam.

158. Ibid.: Et per hoc dico quod si praelatHs haberet i~<risdictionem in Jeudum a principe seu a domino temporali ... qNOd jpsam vendens non committcret simoniam, quamquam graviter Pe«tn'tt vel illicitum commi"eret. ·

159. Panonn. Super quinto Deem., tit. VII, CAp. Ne proelati, n. 1: ... tlans ergo

{

/

# 107

Page 47: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

· ius iurisdictionis obligari non potest, quod h~bet dominus in vasa­·llum)·neque ius pignoris in ea consistere. Baldus (in i:ilp. ex eadem lege, iit. De leg. C:on )~61 dici: qt;o~ .. de iure comrn?ni iutisd~ctrones

"'·"""·''·'·"'"'''"''"'"'"'-~''"'~""'·''"-'"''· ... :., •. ,p.gn .• p,B.$.$-unt.v;~:ndi •. npt"-, 11Qhlis;t runs sunt;~. Idem t1t. Quae smt- 'fefl ... · · ------ · .. -·idem·.;;,··tit:--1>;:--ie~~-·~;:~>;~rt2';Teg;:;~~ct~i~ltS"J~m"<i'u~·~rr;:;c"'~-.. ~.""

I

j

~ j i j

108

sine periculo emitur ab uno quod _multit~dinis est163• Albericus (1. quaecumque; De off eius cui manJ,. est iuris, p_en. colum.)1"'.

r

pecuniam ut habeat iurisdiaionem temporalem, non_ commitiit ~imonia171 licei alias graf!iter peccet (Venetils 1605) 106; . . ·

160. Bart.; In sec. Dig. Vet. partem 20.1 De pignoribus. 11: Sed extra gloss, por declaration e. presentis mat erie quaero an alia cura pu~ iurisdictiones, preemine'ntie, honores ius percipiendi pedagia, ius patronatus in ecclesia 'Vel in homine ef similia pos­sunt obligari: respondeo querlam s11nt iura que consistunt in hominib11s, et i11risdictio q11am habet dominus in flasallum et ius quod habet patromus in libtrtum et similia et haec non .possunt obligari nisi in casii maxime necessitatis (Lugduni 1537) 246.

161. Bald., In 11sus feudorum commentariir tloctissima, tit. De lege Corradi, cap. Ex eadem lege (Augustae T. 1578) fol. 59v: Sed de iure communi iurisdictio~es non possunt fltndi, quia iuris publici sunt et aestimationem non recipium et . maxi#ne merum im­perium quod exercetur in personas q..arum nulla est aestimati() ... Sed per consuttudinem usurpatum esi et quotidie flidemus · castr4 et flillas emi et flendi cum mero et mi:do imperio et omnimoda iurisdictione, qu•e consuetudo flincit legem.

162. ldem., In 11sus feudorum commentaria doctissima. 256 (Augustae T. 1578) fol. 86: Et An iurisdictiones possunt fJendi! flidt If. De publicanis,: J. cotem per B•rtolum et probatur. hie ql!od non, quia principis s11nt, ergo· fltndi non poss11nt de iure Romano loquendo. · • .

Idem., De feud. Marchiae, vel ducatus; vel comitatus, fol. '23: Cum ergo dignitas sit propri11m munus et decus totius 11nwersiiatis, ideo nemo prifl4tus in •lium privatum tr4nsmittere potest: hat ratione nee flendi po,ssunt iurisdictiones ... Dicit s.,lustius quod ' non sine periculo emitur ab uno quod m~tudinis est,_ sed est hodie "!urpatllm, nam in muliis locis dignitates et iurisdictiones fltnd.intllr tanq..am haereditarium pecus et ornJ,.

163. Salust., Bellum Iugusthinum, 8 ~rfs 1843) 68: Sed postq..am Numantia de­leta P. Scipio dimittere •uxilia -et ipse rtflorti dom11m decrtfjit donat11m atque laudatum magnifce pro amtione lug11rtham in prAetOrium abduxit ibuq~U secreto monuit 11t p~ tius publice q..am privatim Amicitiam populi romani co~t neu quib11s /argiri jmues-ceret; periculose a paucis emi. q11od mulior~~m esset. •

164. Alb. de Rosciate, In primam Digesti Veteris partem comment•ria 34: Sed quid. si rex dedit .,/icu; castrum cum omni iure, quod habebat in eo, nunquid fiUktllr ius. regium concessisu quod h4btbat in eo_tanq..am rex, non tanq..am illius castri dominus: nam duple% i11s·h•bebat in castro (Venetiis 1585) 86v.

'~·~

dice·que el derecho de jurisdicci6n que tiene el Seiio'r so~re l~s vasallos no puede hipotecarse ni ponerse en prenda. ·

XII.14 .. Baldo161 dice: «Por _derecho comun no se pueden vender las 'jurisdicciones, porque snn de derecho ruh!icO>>, Lo misnh" -~·,, ;'i'i •. ··:r:.•:

:~<'"'"'""'"'~~,~~iW1~~"~!91$__o,_P.s2!J~ljg"4~"'~'~A~!W:R~ . .Q.VS,..\!~RY~.d~.~g_.,,,,__,.."'''-~=·•:.,,:,. · _que es de.todos 63

• E.mstste en ello Albenco de Rosctate164•. · ·· ·

):,

• l

109

Page 48: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

110

L P~~:~;~c-~~~tra ~us natu;ale et divinurn nihil facere potest. · ·

2. Vendens iurisdictionem, vendit rem alienam. 3. Humana societas ad convivendum politice congregata

est.

1. Quarto-probatur praedicta prima pars conclusionis: Principi non licet facere aliquid contra ius naturale aut ius divinum; ut pro­batur supra § 5, in 3 notabili. Sed vendere iurisdictionem est contra ius naturale et divinum. Ergo principi non licet iurisdictionem vende­re. Min~ probatur, quia vendere alienum eSt contra ius naturale at­que divinum, quia est committere furtum. At iurisdictio est·quippiam alienum, in quantum huiusmodi non recipit iurisdictionem aut do-

. minus illius est, nee populus earn in eum transtulit ad abutendum ilia, sed ut ea ute.reter per se et per suos iudic;:es et _magistratus, viros

- quidem probos ad protegendum. 2. Ergo Princeps, vendendo iurisdictionem, vendit alienum sive

rem alienam invito domino, scilicet populo, et sic est contra ius na­turale et divinurn. Probatur: illud est contra ius naturale, per quod datuf occasio probabilis et propinqua ut subditi extorsionibus et oneribus indebitis graventur. Sed talis est iurisdict\onis venditio. Ergo est contra ius naturale. Et -tali enim venditiotte ~e facili emptores pluriman faciunt . iniustitiam, subditos compellunt ad .JUagnam inopiam devenire, qui non solum triplum, sed- decupJum quam emerunt ex iurisdictione sunt contenti habere. 4.

3 .• Quinto probatur: humana societas civitatis vel regni aut cuius-. libet alterius multitudinis, ad convivendum politic~ congregata est de

iure naturali (I Polit.)165• Ergo omnia necessaria ad promovendum bonum commune. Sed venditio iurisdictionis est contraria bono et u.tilitati communi civitati~ vel regni. Ergo talis venditio est contra ius

· naturale. Idem probatur secundu~ doctores vendendo iurisdictionem peccari graviter. Item haec venditio vergit in damm!Jm rei publicae.

165. Arist., Policicorum 1.1: QuotitlianA igitur s~cas stcMndum· TWCuram consci­cuu, Jomus est (Lugduni 1549) 2, col. 748.

XIII.J. El p.rincipe· no puede hacer nada contra el derecho natural y divino. .

XIII.2. Si vende la jurisdicci6n, vende algo que no es suyo. XIII.3. La socjedad humana se constituy6 para convivir politi-

camente. ·

XIII.l. Cuarta demostraci6n de Ia primera parte de Ia conclusion. No le esci permitido al prfncipe hacer nada contra el derecho natural o divino, como se dijo en el & quinto, principio tercero (V). Pero vender Ia jurisdic­ci6n va -contra el derecho natural o divino. Luego no puede el prfncipe vender Ia jurisdicci6n.

Pruebase Ia menor porque vender lo que no es de uno va contra el derecho natural y divino, ya que cs un robo. Ahora bien,. Ia jurisdicci6n es en cierto modo una cosa ajena al rey porque no recibe Ia jurisdicci6n como dueiio de Ia misma y el pueblo no se Ia dio para que abusase de ella, sino l?ara que usase de ella por si y por sus jueces .y magistrados, hombres buenos, para proteger al pueblo. _ - ·

XIII.2. Luego el principe, si vende Ia jurisdicci6n, vende lo que no es suyo, o algo llieno contra Ia voluntad 9e. su dueiio, el pueblo, y. ello va contra el derecho natural y divino.

; Razones:.. es contra ei derecho natural aquello que. es ocasi6n probable y proxima de que los ~ubditos padezcan extorsiones y cargas indebidas. Pero e$te es d caso de Ia venta de jurisdicci6n. Luego es contra el derecho natural. . Con esa venta los comprado(es probablemenie cometeran muchas injusti­das, har:in que sus subditos se empobrezcan mucho, porque nose conten­tlin con d triple, sino que quiercn el decuplo de Io que pagaron por Ia jtirisdicci6n. . . · ·

. . XIII.3~ Quinta raz6n. Por derecho natural Ia so~iedad humana de una • Ciudad o un reino ode cualquier otra congregaci6n de gentes ha surgido

p!U"a_ convivir politicamente165, cis decir, para todo aquello que contribuye al _ , 1 ·. : ki!ih corriun. Ahora bien, vender Ia jurisdiccion·es contrario albien y prove­··;·:'> .. ;~~9'~omun de·Ia ciudad o del r~ino. Luego tal venta es coinraria aJ der~cho ·

. , ;::.:; ~~al. . \• A<. , :) S.e prueba tambien por los tes~monios de los juristas que vender Ia

rurisdicei6n es pecado mortal. Dicha venta, ademas, redunda en perjuicio de

111 •

Page 49: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

112

1. An Princeps po~sit vendere publica officia, egregie tractatur cum distinctione.

2. Officia habentes annexam iurisdictionem vendi, non possunt. . I'

3 .. Officia nudam admiriistratio~em hab.entes vendi pos­sunt.

4. ~Q.)~,~~d~?q officio~"'· ~,m.\~ineat in se iniustitiam, pulchre d1stmgu1tur. · · ·· · . .

5. Vendens officia privat viros dignos honoribus et sti-pendiis. . .

6. Vendere officia est symoniacum. 7. Solutio obiecti'onis.

. 1. Ex praedictis colligitur decisio quaestionis: Utrum princeps li­cite possit ve.ndere publica officia~· · · · LEst dicendumqtiod aut officia publica habent annexam iuris'­dictionem sive potestatem talem quam ementes,possint aliquo modo subditos. gravare; nisi extorsioni q~am intemlarlt ab eis habere consen- ' tiant, ut officia. de alcaldfas,' cortegimiento~. alguazilazgos, qua est~;. res, proquaestores regii. Haec enim nullo modo potest princeps licite vendere: ; .

3 .. Aut ofticia quae . regi incuirtbit · providere, . nuda~ habet ad­'Jninistrationem puta officiales regiae dol:nus. vel mensae, cuiusmodi sunt magist~r domus regiae, Pincerna, pr.aef'eerus aequo rum, et 'similes

· domus regiae ministri~ quae utique_ bene possunt principes vendere ad libinim; _quia in eis non versatur periculum cives quoquo modo gra­vandi aut ipsi reipublicae generandi praeiudicium, nisi propriae prin­

. cipis substantiae sive privati patrimonii regalis, v{:l quod in illis minis-teriis aliquos · defectus rex ipse patiatur, ut-de si apparet. · .

Uncle si huiusmodi officiales ministri doinus. regiae non fideliter res privata$_ regni tractarent, quas .eum officio i~.,adrninistrationem susceperunt, ipsi regi imputetur qui officia · domus suae talibus pro pecuniis. vendidit. Uncle non meri~o haec etiam officia, quia non ex­pedit nee principem decet vendere, vendi aut eQti prohibentur (ut C. De murileg. L 2, lib. 11)1.66 : ubi textores ettinctores pann~.rum, l?rin-

166. Cod.lt.7 .2: Baphii ~t gynaecii, per q11od n priflata nostra sHbstantia t~nMatHr, et species gynaecii confectae corr~~mpHntur, in baphiis etiam ad mHlta tnneratio non~Hm addHcit inqui111ltae allHvionis sH!fragiis itbitineant, per qHAe me1fUJ'I'atas·administratio­nes adipisamtur, vel si contra hoc fecerit gladio feriantHr (Lugduni 1S61) 309.

:XIV .1. · ( Puede el prfnCipe vender los cargos publicos? Se trata ampliamente con las distinciones oportunas. - .

XIV.2. Los cargos que van acompaiiados de jurisdicci6n nose pueden vender. · . .

XIV.3. Los cargos meramente administrativos pueden ven­derse. ·

XIV .4. Se discute cuidadosamente si Ia venta de cargos es esen-cialmente irljusf;\; _,.. "';' ~,,. · ·i

X1V.5. Vendiendo cargos priva el rey de honores y recompen-sas a personas· meritorias. .

XIV.6. Vender cargos es simonia. X1V.7. Soluci6n de una dificultad.

\:. XIV .1. De lo dicho puede deducirse Ia respuesta a Ia pregunta (puede el princip't vender lfcitamente cargos publicos?

XIV.2. Pues bien, hay que distinguir dos casos: silos cargos publicos irnplicaa jurisc:ficclon, ·o una potestad tal que los compradores pueden de alglln rnbno gravar a los subditos (como alcaldfas, corregimientos, algua­cilazgos, tesorerfas y vicetesorerfas del rey) a menos que estos consientan en

. Ia extorsion que -se les quiere imponer, no puede el rey de riinglln modo v~derlos Hcitamente.

XIV.3.· Silos cargos que incumbe a1 rey proveer son meramente ad­ministrativos., conio los de oficial de Ia casa real o de su mesa, como mayor­domo, despensero, caballerizo y otros semejantes, pueden los prfncipes

, ·. venderlos como quieran, porque no acarrean peligro de que los ciudadanos . ·.· sean gravados 0 perjudicadala.r.epublica sino solo los jntereses del propio .. prlncipe 0 el patrimonioprivado del rey si este tiene que aguantar algunas

'Aeficiencias en el ejercicio de esa funciones, como se comprende facilmente . . ..... ello.si estos oficiales que asisten a Ia casa real no tratan con fidelidad los

del reino que reciben junto con su oficio ·para administrarlas, el l:esponsable es el rey que vende por dinero los cargos de su casa a esos tales;

consecuencia se prohibe tambien vender o comprar estos cargos, porque convierie ni esta bien que el principe lo haga166• Seglln el C6digo, tejedo­

.. y tintoreros pre~endfan conseguir d_el prmcipe estos oficios mediante

113

Page 50: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I

·-

114

cipis suffragio, id est, pretio eiusmodi officia obtinere satagebant, et ideo poena gladii prohibebatur. Superiora vero officia nequaquam vendi possunt. ·

;. ~'ro quorum intelli~emia.pleniori

vi4eturin s.e.officiorum publicorum venalitas continere iniustitialll vel .absurditatem,' nude inquam et sP-eculative; id est, ut viris quidem dig-nis et probis conscientiae timoratae. · .

Si· autem non nude, sed practice ac per ampliationem ad mores humanos, et qui ut in plurimum in dies magis coiTuptiores fiunt~ rem consideremus;: iniquissima est praedicta officiorum venditio reipubli­cae. Hoc probatur primo, quia communiter ubi officia publica sunt venalia, illi qui officia emunt, ·sunt peiores homines d~ .populo, am­bitiosi et pecuniae amatores absque prudentia, carentes litteris; ideo l.ex praesumit quod ut accumularent pecunias, emerunt dicta qfficia et per consequens quod subditos, praesertim pauperes et plebeios, mille modis gravantur et bona omnia, quoad poterunt, diripient.

5. Quarto, princeps vendendo publica officia, privat viros dignos, bene meritos, honoribus, gratiis et stipendiis publicis, quibus princeps ex iustitia distributiva tenetur viros dignos .et virtute praeditos, ex bonis reipublicae honorare et'remunerare, cum sibi incumbat ex of­ficio regio, virtutes praemiare~ quemadmOdum.vitia punire; unde iniuriam facit bonis et I,Jlaiorem irrogat ipsi reipublicae.

Quinto;•qui•prius emit officium, cum non emat, nisi ut lucretut, · oportet ut vendat actus ,officii.

Sexto,.: quot1iam ·nimirurn exinde magistratus et officia •regalia, . quae semper in revcrentia et magno honote .cunctis esse opportet; in corruptis et infamibus personis existentia vilescu~t, quod in magnum

· dedecus. resultat principi, .ut Imperator ipse fatetur (ut dia. ,Auth. ut iud. sin. quoq. suff.)167. .. ·. .. · _ .. - <

Septimo; ·quia huiusmodi, qui officia emerunt iuris~tionem ha­bentia indebite grawnt populum, ut quae dederunt pro officiis haben­dis ultra triplum et' quadrilplum, et his non: contenti ex: substantia miserorum civium recompensent, quod .per expetlentiam satis' cons­tat. Vide S, Thorn. in opuscul. 21 respo11dens ad quaestionem Ducissae Brabantiae168• • . ·

. · Possum etiam addi sequentia, ut glossa l. Baphii C. De murileg .. tiber 11 169

, quae dicit quod vendere officia est sy~oniacum. ·

167. Nov.8 Ut iudices sine quoquo suffragio fiant (Ziirich !'972) ~.64 (cit-supra en · Ia nota 154). · · · ·

168. S. Thorn., De regimene ]udaeorum (Stuttgan 1980): Sequitur igitur qu&d .ut plurimum Jli officia in terra vestra suscipiant qui sunt peiores ambitiosi et pecuniae amatores; quod etiam probabik est subditos vestros opprimere et vestra etiam commcda non ita fide/iter procurare.

169. Cod.11.7.2: ... et non quaerant simoniace hoc offu:ium (cit. supra en Ia nota 166).

·-

dinero y se les prohibi6. ha~erlo bajo pena de muene. En 'camb~o, los cargos mas altos no se pueden vender de ninguna manera. ·

XIV.4. Para e~tenderlo mejor hay que considerar que si el asunto se plar.!ea de rnanc.r~t abstl·Jcta y t~~rica, o tsp~.:.:~l~;i.va, cv;no J.i'-tn -.lgu.nq~, . . . . . abstracta y te6ricamente considerada, esto es, si Ia venta se hace a personas dignas e fntegras de conciencia timorata. Pero considerada de manera no toorica sino pr~ctica, teniendo en cuenta el estado de Ia moralilfad publica y c6nio esta se halla cada dia mas corrompida, entonces dicha venta de cargos se presenta como muy perjudicial para Ia republica. ·

Razones. Primera: cuando los cargos publicos se vende.n, quienes los compran suelen ser mas inmorales: ambiciosos, amantes del dinero, impru· dentes e ignorantes; pqr eso Ia ley supone que compran dichos cargos para amontonar riquezas y que, por tanto, oprimiran a los subditos, especial­mente a los pobres y plebeyo·s, de mil maneras y que robaran todo lo que puedan.

XIV:5. Cuarto. AI vender los cargos publicos, el principe ptiva a hom­bres integros, benemeritos, de honores, ventajas y salarios publicos, con los que, en justicia distributiva, debe honrar y. premiar a hombres dignos y virtuosos, del mismo modo que debe castigar los vicios; por lo que hace injuria a los buenos y mayor aun a Ia republica.

Quinto. Quien compra un cargo, como lo hace por lucro, tiene que vender,Iuego el ejercicio del mismo. ·

{ Sexto. Seguramente esas magistraturas y cargos de palacio, que siempre deben ser honrados y reverenciados por todos, por Ia presencia de esos hombres corruptos e infames, se envilecen, lo que redunda en gran deshonra del principe, como el propio Emperador confiesa167 •

SCptimo.:. Quienes indebidamente compraron cargos dotados de juris­dicci6n oprimen al pueblo para triplicar o cuadruplicar lo que pagaron por los cargos a costa de los bienes de los pobres ciudadanos, sin saciarse jamas, como demuestra Ia experiencia. Vease lo que diceS. Tomas168 en respuesta a una consulta de Ia duquesa de Brabante. Puede aiiadirst; Ia glosa 169 que dice .que vender cargos es simonia.

./

115 #

Page 51: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

6. Facit textus c. fin. 1, q. 1170, et est casus c. 1, iunct4 glossa,)bi XIV.6. Lo recoge un canon170 y un caso anotado por la glos~71. Lo que

sHper verbo «consuetudinis»- ext. De magist. 171• ,Quod canonistae vo~ los canonistas Haman simonfa, los juristas lo Haman soborno, y consiste en

cant sym0niacum,.Jegistae· d.icunt ~bitum,. qui com~ittitur i.t_l. r~- comprar cargos con dinero. Segt1n la glosa de la pragmatica sanci6n172, los. demptione pccuniari~ officio rum. Item glossa pragmat1ca~ s:mct:onts . 'que compran c:~rgos. conculcan Ia Icy Julia de ambit11 '

73. · • • .L _..:.-i . ..:.~..:.\172 ' ' id • } . vnrz li..T .t h' -1 • _: • .J: '..<- .:--1 • · ,. .. ,,.,.,,,..,.,.,""'·'~"'""",..;:''"'''""'""'"'''','·~« .. ~nTJ4tJS;..-!u~;riT.;,..-.u,gn~~~,q~~.w.u.,..mf •.• B-~o:.m:~~g~~,,,,., .• :,""''·;· "'''''"''~"'""""~ .. ·~"'~~J." .. ·~, . .t.,.,Q..y~s,.QJ;u~m .. q:9.e .. ®".ie,.~mp~..ti.a.w.~~l"'~Q$..e.s.upe~-· .. =·"'~·""-;

· · luliam de ambi~ '<FI~: de.ambit~, If·~~ L.JuL d~ amb.)173

• · · · dios y salario~1pel f~S)urisdiccional, pc;>rque s~ se vende algo de lo que.

ll(l

7>' Nee obsta4 st,obtaatu~: quod tunsdtctto non emttur >sed emun- provtene otra cosa;· se venden ambas1~4• · Ademas, no desaparecerfan los tur salaria:et stip.endi~.officiiiurisdictiolialis; quia si quis horum at~ inconvenientes de que_hemos hablado ylas tiranfas de esos hombres malva-terum. vendit, ·sine.· quo. ·nee alteruqt provenit,: neutrum · invenditiuri dos si solo se vendiesen los estipendios y salarios, porque siempre quedarfa relinquit (c. si quis ob~.cerit 1, q. ))174

• N~quyce~sarc:~1t·p~5di~ta una espada, es decir, la ju~i~dicci6n y la pot~stad, en manos de un desenfre-inconvenientia et tyranmdes pravorum hommum, enamn s~na s~ve n~do, esto ~· de ~~ amb1c1oso que comerc1a con el derecho. V ease lo que

· stipendia dum.taxat venderentur, cum semper· remansurus .Sit. gladiUs dice lnocenc1o IV . A pesar de eHo, hoy se vend en abienamente los cargos in. manu frenetici, scilicet iurisdictio vel potestas apud cupidum et· ' publicos; · iuris inhiantem c:mentem. Vide Innocentium (c. 1, De homicid.J.ib. 6)175• Hodie tamen officia. publice venduntur.

. 170. C.I,C. c .. 't, qJ, c~27:P~t~i symt>niAco,s, '!'~lutiprimout prUOpllf'S baereticos, ab omnibusfitklibus reipuenJos, et si eommotiiti non nsipuerint, ab ~xterispotestatibus opprimindos. Omnia.~iiilri tflmin.i aJ:eomparatibnm.symmoniacltt baeresis quasi pro nibilo reputantur (Graz 1959) 1, col.437:

171. Idem. X 5 De magistris. 1 Quoniam: Pro licentia flero JocenJj mJL.s omnino pretilnn exigat, fl~l sub obttntu .Jia,ius consuetutlinis ab eis, qui docent, aliqui4 quaerat, nee docer~ qu~mquam, qui sit idoltttJS, p~tibz-lictnti.Mntertlicat-(Gri.z !959) 2;. col. 768.

172. Ordenanzas reales de Castilla 8.18.1. 173. Cod.9.26 ~d legem Iuliam de'ambitu. 1: Ni411Ns omiiino principatum t~el nu­

merl!ltum seu commentariensis gradum fl~l cetera offliia rep~t~re aud~at, cum publicae disciplinM. stmel g~sta su.ffici4nt. Ac si quispiam promotorum tknuo ad munus etiam per ucras litteras inriepserit, qi4od ant~ docebitur gessiss~. cassatis qua hoc modo sunt impetrata, aJ sob.tio- tkbiti primitus art•tur, et qui contra feeerint potnam depor- · ~tiones ad instar legis Julia~ ambitus excipilptt (Paris 15-48) 665; (Ziirich 1970) 2,38-4.

17-4. C.I.C. C.t, q. 3, c.7: ... q11isquis hMNm alteYJ<m fl~ntlit, sine quo alteYJ<m pYOfltnit, n~utn<m inflenditum dtrelinquit (Graz 1959) 1, col. -413.

175. Idem. In VI 5.-4 De h.omicidio 1: Sacri approbatione concilii statuimus, ut quicumque princeps, prulatus stll qlllltflis ~ilia ecclesiastica seadariwe perwna q.em­piam c:bristianorNm ptr praetliaos asussinos inurftci fecerit, fltl ~tiam mand.werit .•. acommunicationis ~t depositionis a Jjgnitat~, honore, orJin~, offiCio ~t beneftcio incu­rrat sententias ipso faao ... (Giu 1959) 2, col. 1080.

~-

' 4

.. 117

-,

Page 52: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. I r·~ j I ~

i : . sxv ' .. ~·'"'"'"'"''·""'"""'l·""·""'"""'''»-::>O<:r~»"'"'~"""'""'"'"""'"'"'•~'"'''""'"';';:·'*''''":"1o~~~·:{'=:~'-~~-,;>;.<-'>.: ..... -...,i.,.".~""''~·,·~: .. ~.;~.:"'-:'·.>,;;•~.J.,..,..,.,;;;c,,. : 1 · . l: Prin~eps pe~c;1t in<>italiter yendens iurisdictionem et

I publica offt.cta. . . . . . . · 2. Rex vend ens officia, t~netur ad restit"Qtionem omnium damnorum. ·

us

1. Secunda pan conclusionis, quod peccet mortaliter princeps et ad restitutionem tenetur: Nam vendendo iurisdictione~n et publi­ca officia, facit contra iustitiam commutativam et distributivam. Ergo peccat monaliter. Maior probatur, quia rex ex officio regio et reddi­tibus seu tributis, quae populus sufficienter, tanquam stipendia et · mercedem, pro eo quod servit reipublicae in protectione civium, te­netur constituere in rempublicam ministros idoneos pro publicis exercendis officiis. Sed vendendo iurisdictionem et officia, constituit ministros, ut plurimum, inidoneos, reipublicae nocivos, cives paupe­res crudeliter vexaturos. Ergo rex facit contra iustitiam commutati­vam talia faciens.

Idem probatur per iustitiam distributivam, quia peccat\}r per ac­ceptionem personarum, quae est iniustitia, qua pradenur persona personae propter causam indebitam. Quod autem committat rex praedicta officia et iunsdictionem, iam omnibus defectuosis crimen acceptionis personarum, et eo ipso, quod ilia emunt iura praesumunt esse, ut plurimum, improbos c;t iniustos et reipu!>licae valde nocituros et contra iudices ad iudicandi officium peciuiia inedia aspirantes, notat Banolus (l. 2, C. De murileg. tiber 11)176• Judex- procurans . officium data opera, cum animum male administrandi ~abere praesu­mitilr, et rex praeferat personas indignas, non propte~ merita, sed propter conditionem personarum non congruentem ad dicta munera. Item facit in praeiudiciunLecdetrimentum populi vel subditorum, -quod non licet cum non habeat potestatem magis quam privatus iuris­dictione carens illud faciendi. Item praebet causam rex vendens. officia

.. ad peccatum monale. . . . 2. Secunda pars conclusionis: quod teneatur rex vendens talia

officia ad restitutio~em .omnium, .oppressionum .• proba~r per c. si culpa, De iniur. et dam. 177, de ~estitutione ecclesiae indignum pro­m ovens ad ?fficium vel beneficium, quandoquidem probat omnem

176. Bart., Super tribus libris Codicis 11.8 De murilegulis. 2 Baphii et genitii (Lug­duni 1545) fol. 33v: Ultimo twtA argummtum quoJ qui dat pecuniAm ut habe11t of­fiCium, habet animum makfacimdi et mtkbite ·lucranJi.

In. C.I.C, X 5.36 De iniuriis et damno dato. 9 (Graz 1959) 2, col. 880.

·· •• ;;;;•,£.J....o;\~··¥:1""~~.:_~~.;..-'l;~~~.:.~~t4-~~;.t.r..:~·:.o.·~:~..(::r..,._.r.;;,•,.::J:~~.~';:..o;.~.n.·t,.;...~'~:,:!.;',.v~:;:-.;!:,;:.::,.;..'}.',';.=.::.:..,"\;..;.::a;.><;:. .. t:.;;J:~?.l::!';::v:.•:,:!.!.:r..r..:.:·.:'i·O:,,;-r~·.\';•.>;:~':.1.».·~-.~.~

XV.l. Peca ~ortalmente el prfncipe que vende la jurisdicci6n y los cargos publicos.

XV.2. El rey que ven4e cargos tiene que reparar todos los daiios.

. XV .1. Segunda parte de Ia conclusion: peca mortalmente el prinCipe y esta obligado a restituir (XII .1 0), porque al vender Ia jurisdicCi6n y los cargos publicos, obra contra. Ia justicia conmiltativa y distributiva: luego peca mortalmente.

Pru~base la mayor porque el rey, por su oficio y por las rentas o tributos suficientes que rccibe del pueblo en pago o merced por servir ala republica protegiendo a los ciudadanos, esta obligado a elegir para el desempefio de las funciones publicas personas id6neas. Pero a! vender la jurisdicci6n y los cargos, el!ge a personas que, lejos de ser id6neas, son casi siempre perju­diciales a Ia republica y que maltrataran cruelmente a los ciudadanos pobres: luego a! obrar asf, actua contra la justicia conmutativa.

/ Lo mismo sucede respecto a la justicia distributiva, porque hace acep·­.-'ci6n de per$Onas, !o que es injusto, pues supone preferir una persona a Otra por raz6n indebida. Ahora bien, entregar dichos cargos y jurisdicciones a personas poco indicadas es delito d_!: acepci6n de personas con todas sus perniciosas consecuencias, porque quienes .compran esos derechos se su­pone que son en su mayor pane individuos daiiinos, injustos y m'uy nocivos ala republica y que, en perjuicio de los jueces, aspiran al oficio de adminis­trar justicia por el dinero de los necesitados. Nota Bartolo176 que el juez que consigue su empleo con tanto empeiio, se supone que tiene intenci6n de abusar; y_ ei rey prefiere personas indignas no por sus meritos sino por car}lcterfsticas de esas personas que nada tienen que ver con el recto desem­peiio de sus cargos. Obra, ademas, el rey en perjuicio y detrimento de su pueblo 0 de sus subditos, ·lo que no puede hacer, porque no tiene mas potestad para ello que una persona priv~da carente de jurisdicci6n .. Y, adenias, ·vendiendo cargos da ocasi6n de pecado mona!. ·

XV.2. La: segunda parte de Ia conclusion, que el rey que vende tales cargos est:i obligado a recuperar por todos los daiios y opresiones, se prueba por un texto de las Decretales177• Sobre la restituci6n de la Iglesia cuando se promueve a un oficio o beneficio a una ·persona indigna, demuestra Santo

. ,Tomas178Aue todo el que perjudica a otro, especialmente los principes179,

···• '~sta obligado a reparar por los daiios ocasionados.

119 •

Page 53: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

qui damnificat alterum de damnis illatis S Thorn (2.2, q. 62, art. 4, in ' corpore, specialiter de .principibus inquit)178 teneri ad restitutionem · (art. 7, in corpore)t79_. · · ·

Eadem criminis gravitate onncloem

· v~nden,di aut conductoribus pro pretio locandi. Probatpr~ quia prin­ceps non' )iabet illa officia, ui possit quibuscumque pe<:uniosis em~re volentibus vendere auiconductoribu~ pro pretiolocare, sed.ut gratis distribuat viris dignis et exacte quaesitis et delectis ·ex melioribus de populo, qui ea ex bono exerceant. Ergo nee p8test ea dohare alicui, qui ea non sit adrninistraturus. cum facultate illa vendendi seu locandi. Pr()batur consequentia,. quia quod princeps per se de iur~ non potest neque aliis ut faciant.demandere. Nemo enim plus iuris potest transfe­rre in aliumquam sibi competere dignoscatur (ut reg. De reg. iur:lib. 6)180• Cum igitur princeps taliter donando aulicis suis officia publica, faciat pro illis, quadam iuris interpretatione, quod ipse absque pecato mortali et obligatione ad restitutionem nullo pactQ facere potest. ·

120

}

·.

178. S, Tho.:n., 2.2ae, q~ 62, a. 4, n. 3 (BAC 81; Madrid 1956) 400: Et ideo tenetur 11d. restitutionem eius in quo 11/jquem dllmni{ICII'Vit (cit. supra en Ia nota 83).

179.1dem., 2.2ae, q. 62, a.7 (BAC 81; Madrid 1956) 404: Quinto, tenetur ilk qui mm obsut, cum obsure tene11tur; sicut principes, qui tenetur custodire iustitwm iii tmll, si per eorum defectum /i.tro7Us increse11nt, 11J restitxtionem ttne11tur; quw redditus quod h11bent sunt qUIISi stipmdw 11d hoc institutll · ut iustitkam constr'Vtnt in terril.

180. C.I.C. In VI5.12.S. reg. 79: Nemo potest plMs i11ris tr11ns{erre in 11liMm, q1111m sibi competere dinose~~tur (Lugduni 1559) col. 779; (Graz 1959) 2, col. 1124.

Lo mismo sucede si el pri'ncipe da los referidos cargos gratis a· sus corte­sanos con poder para que los vendan a quien los quiera comprar o para arrendarlos por din ere. La raz6n es que el prfncipe no tiene esos cargos para

venderlos a los adincrados que quicran comprarlos, o .. ~ll~llilU7. _

tamente a personas adecuadas que hagan el bien con· ellos. Luego no puede darselos a alguien que no los va a ejercer para que los venda o arriende. Se prueba Ia consecuencia porque lo que el principe no .puede hacer seg1ln derecho, tampoco puede obligar a ()tros a hacerlo. Nadie puede transmitir a otro mas derecho que el que sabe que tiene180j ahora bien, dando de ese modo el prfncipe cargos publicos· a sus cortesanos, obra en favor de ellos con una interpretaci6n del derecho que de iiing6n modo puede hacer sin pecad~ monal y obligaci6n de restituir.

'" .. -' ~

121

..

Page 54: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I _,, I

\

;.:,:~;:, .. ,.;'l'!'.r;..;....:,:;:';·.;Op,,;.,.\.;~~:•:4>;..>:,· . ...-:.:.;.-:.·...;...:,:,.•.,;,:.~..:,..:,.'.l;..A:.:""~.S::~~~~·'*!';.:~;..:;.·~~'\~tt~~~~~~.._..~.~~~~;)."'""':,::~ .... $..~;:~:.~.:.:0,~::;.;.::'-~~~:,~;::.v~:;: .. ;~.::•:,·::::;:f.~:::....;.;:w;;t::!.l:::'~~:-.t:.•.:.:.:.~;r.z..:.: . .:•,,:=,..,~·.~-:.....•:."."-.•X~*;...,~;_~~~u:.;:;.•;;.!,.-..·.:;:..:".O::~:{""J'J::,.~.Y ....... ~.~:.::.\~.:._·:~·t:.".';.(l".:.>:'-'-!rM#·,·.-...:.-.z:.J~I:•:..:X'~It:::;:~.:.~~~::~.T~'.fi:::'~:r.::.~-;...-.;:.::.c,;~~~~.:.:.-,.\;·

122

l. Emptores iurisdicti<i>hum. et · publicon.im ofiCiorum peccant .mortaliter. · ·... .

2. Statutum puniens ~enditorelll extenditUr etiam ad emp.torem.

3. Contrarja consuetudo nOJJl excusat principem venden-tem et ementem;

4. Quid sit consuetudo? 5. Consuetudo dicitur iniusta quae non habet conditio­

nes legis iustae ..

1. Emptores iurisdictionum et publicorum officiorum, quibus an­nexa est iurisdictio vel talis potestaS, qua faciliter possint cives gravari vel populum, peccant mortaliter.

Probatur: Quicumque cooperatur alicui ad actum peccati marta­lis, peccat mortaliter. Sed emptores iurisdictionum et officiorum coo­perantur principi ad ac~m peccati mortalis, quod princeps committit vendendo. Ergo emptores eiusmodi peccant mortaliter. Maior patet, quia nulli Jicet velle q~;~od proximus peccet mortaliter, tum propter offensam quam Deo facit, tum propter damnum quod-inde incurrit, scilicet mortem animae. Venditor ac emptor sunt correlatiya, quo,rum si unum non est, nee reliquum est, et quod disp~situm in uno, intelli­gitur dispositium in alio.

2. Per hoc iuristae dicunt quod stat\Itum puniens vendi:t6rem, pu­nit etiam emptorem propter correlationeril, supponens,guod si vendi­tor iniuste vendit, emptor emit iniuste, quando eadem St.best ratio in utroque, licet in statuto nulla fiat mentio de emptore (Barto/us, I. fm. C. De' ind. vid.; Panormiunus in proem. Decret.)181

3. Nee excusat principem, venditorem et emptorem, contraria consuetudo.

4. Nam consuetudo ~;ationabilis est usus rationabilis introductus usuque communi utentium comprobatus. .

5. Sed consuetudo quod publica officia venderentur et emerentur, ·non fuit introducta usuque communi utenti1;1m populi totius nee

181. Bart., Secund4 Bartoli super Codice, tit. De indicta viduitate et .lege holia mis· cella tollenda, I. Legem luliam (Lugduni 1S<fS) fol. 42v: Solum lex non corrigit nisi in expressis ut in principio fallil in correwtwis. Ut hie. Nam maritus et uxor sunt correl4ti­'IIA: sicNt · ergo lex corrigit in uxore iu in mArito.

Panonn., Prima super primo Decnt., proemium, n. 20: ln correl4ti'llis quod dispo­nitur in uno disponitur in aJio etiarn in mAteriA pi!1Udi (Lugduni 1542) 5v.

:XVI.l. Quienes compran jurisdicciones y cargos puJ:>licos pe­can mortalinente.

:XVti. La-misma ley que castiga al vendedor, se aplica al com-prador'. - . ·

· :XVI.3. La costumbre contraria no excusa al prfncipe que ven­de o compra cargos publicos.

XVI.4. (Que es Ia costumbre? :XVI.S. Se llama injusta-la costumbre que no reune los requi­

sitos de una ley justa. -.

XVI.l. Los que compran jurisdicciones o cargos publicos que llevan anexa jurisdicci6n o una potestad con Ia que pueden gravar facilmente a los. ciudadanos o al pueblo, pecan mortalmente. Razones: el que coopera con otro para cometer pecado mortal, peca mortalmente. Ahora bien, los que compran jurisdicciones y cargos publicos cooperan para que el prfncipe cometa pecado mortal. Luego los compradores tambien pecan mortalmente.

{ La mayor es evidente, porque nadie puede querer que su proximo peque mortalmente, por Ia ofensa que con ello hace a Dios y pqr el daiio que le ocasiona, es decir, Ia muerte de su alma. Ahora bien, comprador y vendedor son correlativos, de modo que uno no puede darse sin el otro y lo que esta _estableciclo para uno se entiende que lo esta tambien para el otro.

XVI.2.'Por eso dicen los juristas que Ia ley que castiga al vendedor castiga tambien al comprador por la correlaci6n que hay entre ambos, ya que se supone que si el vendedor vende injustamente, tambien el comprador compra injustamente, pues Ia situaci6n es Ia misma en ambos, aunque Ia ley nada dig~ del comprador181 .

XVI.3. No excusan al prfncipe que vende ni a quien compra la costum-bre contraria. · · · ·

XVI.4. Costumbre razonable es un uso razonable introducido y com­probado por el uso comun de los usuarios.

XVI.5. Pero Ia costumbre de vender y comprar los cargos publicos no ' fue introducida ni comprobada por el uso cornu~ de los usuarios de todo el ·pueblo o de Ia mayor parte de el, ~ino que unicamente por abuso de Ia regia

,I

/

123 #

Page 55: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

124

maioris partis . com probata, sed per solum abusum regiae potestatis princeps agit contra populi consensum et voluntatem, quod recte .praesumitur, cum sit contra communetn populi utilitatem. Ergo con­::-~~tudo VCI~dcnd.i et en~~n~i .. f~~li~;l ~Jfficia est in JtiotL1bilis> ct ...

tiosum ~mentem a peccato. . · Secundo; talis consuetudo est irrationabilis, Ct sic non ex'cusans

actum qui virtute illius agitur, sed ilia consuetudo inducta fuit per principes sine consensu populi. Ergo consuetudo: Wis fuit irrationabi­lis, et non excusat principem nee emptores tali~. Probamr per Bar~ tolum et orimes doctores, \,lt ipse dicit.(L co.nst,~etuJinis, C . . quae sit lang. consuet. quaest.18)182 quod si populus fuit coactus per iudicem, tanquam privatum, non valet co~suetudo, sed quoties princeps ali:.. quid agit contra consensum et populi utilitatem, censetur privatus. Ergo consuetudo ut officia publica venderentur et emerentur, inducta fuit per .principes, populo invito et coacto. ·

Tertio, illa consuetudo est irrationabilis et non excusat actum · quae non est communis et generalis quoad subditos, sicitt lex, nee est super eo quod communiter omnes tenentur obsertrare. Sed consuetu­do ut iurisdictiones venderentur rion est communis aut generalis quo­ad subditos, ·sed quoad prineipes·qui ipsam introduxenirit contra sub­ditorum voluntatem et utilitatem; non tenentur e;tm observare, immo tenerentur illam impugnare~ Ergo est· irraiionabilis.

.. 6. Quarto ilia con.suetudo est prava quae non habet conditiones legis iustae; id est, secundum naturalem ratio'tlen:t (diet. cap. erit autem Lex, 1 distinc.)183 • Sed haec con5uerudo non esi iusta, quia non potuit princeps illain sine consensu populi·introducetei cum in introducenda . illa fuerit persona. privata~. est contra civiui:n et communis boni utili­tatem. Praeterea est <>rierosa reipublicae talis consuetudo..itendit enim in perniciem reiptiblicae. Ergo illa .consu·~nrdo etia:m eSt irrationabilis quae est inductaper abusum etururpationerri; sed venditionem iuris­dictionum fatcmrur fuisse introdui;tam per abusuix). Ergo etc.

·.

182. Bart., Secunda Bartoli super ·coJice, tit. Quae sit longa consuetudo, l. 1 Con­suetudines, n. 18 (Lugduni 15-4~) fol. 1 18:fuxta hoc quaero an certa ptm populi citlitatiS posset ex sua parte comuet,;Jinem inJucere?... ngo cemetur uni'fJersius et callegium legitimum et aptum ad legem et ronsuetudinem inJucendam.

183. C. I. C. D. 1, c. 5: ... nee Jiffm an scriptura an ratione ronsul.tat, quando et legem ratio commendat (Graz 1959) 1, col. 2. No aparece citado antes, a no ser en XIV. -4, don de se advierte una posible laguna en el texto.

potestad el principe obra co~tra el sentir y Ia voluntad del puebto, como se supone con motivo, ya que va contra el bien coinun. Luego Ia costumbre de ·vender y comprar los car~os publicos ·no es !':!zonable v no t"~~,,~"' !'""

~~~!.e~.eJ2_,~g~2.f!.'L~~,!.~!.~~L~!,~~~.?.~~X~!!~~~'?.8H.d?!.,,,..~,~'"··"''"·"'~' .. '"0'

cumpra. . . .. . . . .. . :.. . . · . . . Segundo. Esa costumbre no es razonable y por eso no excusa el acto que

se comete en virttid de ella. Esa costtimbre fue introducida poe lo prfncipes sin el consentimicnto del pueblo, luego no es razonable y no excusa a los prfncipes ni a los compradores de esos cargos. · ·

Se prueba por todos los juristas y por Bartodo en particular182, quien dice que si el pueblo es coaccionado por un juez como persona particular no vale la coswmbre. Ahora bien, cuando el principe obra contra el consenti­miento y el bien del pueblo, hay que considerarlo como una persona parti­cular. Por tanto, Ia costumbre de vender y comp.rar los cargos publicos fue introducida por los principes obligando y coaccionando al pueblo.

Tercero. No es razonable y no excusa el;~cto la costumbre que no es comun y general respecto a los subditos, como Ia ley, ni se refiere a lo que todos comunitariamente estan obligados a observar. Ahora bien, la costum­bre de vender jurisdicciones· no es comun o general respecto a los subditos, sino.respecto a los principes, que Ia introdujeron contra la voluntad y utili­da~e los subditos y estos no estan obligados a respetarla, antes bien, deben r.echazarla. Luego no es razonable. · ·

~ XVI.6. Cuarto. Es mala Ia cosnimbre que no tiene los caracteres de una ley justa, ~sto·es, ser conforme con Ia raz6n naturaP 83• Ahora bien, esta costumbre no es justa porque no pudo el principe introducirla sin el copsen­timiento del pueblo, ya que actu6 como persona particular al introducirla y ademas va contra Ia utilidad de los citidadanos y el bien comun. Tal costum­bre es tambi~ onerosa para la republica, porque .tiende a su destrucci6n. Luego no es razonable tampoco la costumbre que se ha introducido por abuso y ·usurpaci6n; ellos mismos confiesan. que Ia venta de jurisdicciones fue introducida por abus9. Por tanto, etc.

125

#

Page 56: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

,i~:-:,·.··

·,

,,,.~.~···~·'".~"'"'~-, ............... """""'"''""'''''"''.,;.'.-'";-~"·-'"'-''··-·=""" ......... ,"'""·"'"·' '"''"r.'·'""'"""'"'"''"'--.s.mt"""."'""'""··:: .... ,., ..... ,. .. "" ..... ~- ~ . ...._ ...... " ·'"'''··"'·=·, .... : ... :,,: ........ : ·-·"""·"'*"'·'"''-'"'"~·="·~·~"'~·=-"'·--...,_ .... ,,....,..,~., •• ""'"'·"->4"''"'""'~""~xu.*.··"""'~ ... ; .. _.,.,. .... ,..\' .•. .,.,,"',,."""""'<'"'·~;;; .•• ,.."", ......... .....,."', ••

126

L An priiweps bona fiscalia· alienare possit, late . XVI~.l. Se trata ampliamente ~i el prfncipe puede enajenar los tractat\Jl"~ . . . . · · ... · . -.. . btenes ftscales. -. 2. Praela.tus inh1riam Ecdesiae illata.m remittere non XVII.2. No· puede ei obispo perdonar la injuria hecha a Ia potest. . . . Iglesia.

~- F~scus est pars reipublicae. XVII.3. El- fisco es parte de la republica. . 4. Pradatus qona Ecclesiae alienate· non potest. XVII.4. El obispo no puede enajenar los bienes de la Iglesia. 5. Praescriptio et- alienatio acquipollent. XVII.5. La prescripci6n y la enajenaci6n son equivalentes.

Circa sec~ndap1 spCciem bonorum pdncipis, quae proprie di­cuntur fiscalia, id est, <td fiscum et rempublicam pertinent, ponuntur sequentes conchisione:;:

Conclusio prima: L .. Non Ucet prio~pi vendet.~ vel donare, aut alio quoVis modo

. ~e,9-~fl? (praet.~r pr~P.ri~ ~~~u~tii~). qu~e,proprje4i~ntur fJS­c~ija. alioquin ·~c~t ni~i:talitcr et tenetur ad restitutionem, quae propter talem veriditionein regnum vel respublica patitur; ·

. Print() probatur, quia donat res alienas; non suas, nee ha~et m suo patrim()nio privato,, sed sunt patrimonia regni, cuiu.s princqis non est dominus. · . ·. · ·. · · . . ·.· ·· ,

S~cundo, pri11ceps est commutiis.omnium civium pater. Item est ptarhus reipJ.~blic~e. Sed patri prohibita est alienaci(> rerum mater­naruin vel alianmi reiJ,Im filii sui (/ . ./4 C De· bon. m(Jt.)1«. Viro J

. quoq~!= proqibi~ • est. ~enatio rerum dotaliilin, ~tlll!Qvi.!l alias do­minus ceqseatPr (/. doc_e, C. Dire~ vind. )1~5 • Et praelato res Ecclesiae prohibet\1~ alienare. (Ex~. De reb. Eccles, non a/ie7i.)18~Erg<> principi tuste prohtbetur -.ilienauo rerum. · -

2. Tertio, praelatus non potest remittere iniuriam Ecdesiae illa­tam, eo quod est procurator, non dominus, ut•notat lnnocentius (c. -contingit, De smt. excom.)187• Ergo fortius princeps non P<>test fisca-

184. Cod.6.5? De bonis mat~mis et materni generis. 1: Res, qUM ex matris sua:es-. sione /Herint ad filiQs tkvolHf4t, ita sinl ·in parentlim potesf4te ut jn.encli d..mtaut habeant facHkatem, dominio earHm Miliberos pminente (Lugduni 1540) 323; (Ziinch 1970) 2,288. ' .

185. Cod.3.32 De rei vendicarione., 9( Doct aru:illam, ck qua sHpplicas, tlot4km /Hisse in notionl! praesidiis: qHo patefacto indHbiHm erit vinilicari ab weare tua neqHifJis­se (Lugduni 15.0) 117v; (Ziirich 1970) 2,38. ·De rei vindicatione.

186. C. I. C. Extravang. com. 3.4 De rebus Ecclessiae non alienandis (Lipsife 1879) 2, col. 1269.

187. Innoc. IV, Super qHinlo Decrtt., tit. 39 De sententia excommunicationis. 36 Contingit (V eneriis I 540) fol. 21 Ov: St!d dicit-r inU.riosam qHOd EccksiNn, CHills m;,. rlam rl!miture non potut ... n« fJU.s potest remittl!re inu.riAm quant~m~ 4il patrl!m ... immo nu t!piscopHs solils poust remitt'" CHm sit prtKHrator. ' ·

'.1"1

li -~~

'IJ: )I!.

Acerca de Ia segunda clase de bienes del principe, los propiamente fiscales {XII.4), esto es, lo~ que pencn~lffl a! n~;,;~ r~tnepubliea, cstable:-c~o$ !as slgiiientes conclusiones: .

XVII.l. Primera conclusion. No puede el principe vender o dar o ........ ~-enajenar de ningun modo (fuera de sus propios ingresos) los bienes Ua-mados propiamente fJScales; si lo hace, peca mortalmente y esta obligado a reparar por los daiios que por dicha venta ha ocasionado alreino o a Ia .cepublica. . . · Se prueba, en primer Iugar, porque, al hacerlo, el rey da cosas aienas, no propias ni de su patrimonio privado, que . perteneccn al patrimonio del reino, del que el principe no es dueiio.

En segundo Iugar, el principe es el padre comun de todos los ciuda­danos. Es tambien el marido de Ia republica. Ahora bien, el padre no puede enajenar los bienes de Ia madre ode los hijos1s-+. Tampoco puede enajenar los bienes de Ia dote, aunque a veces se le considere su dueiio185• Del mismo modo, no pueden los prelados enajenar los bienes de Ia Iglesia186• Luego con raz6n se le prohibe a1 principe enajenar los bienes fiscales.

XVII.2. Tercero. El obispo no puede perdonar Ia ofensa hecha a Ia Iglesia, p~rque es administrador, no dueiio, c;omo dice Inocencio IV187,

Luego con mayor-raz6n se le prohibe al prfncipe enajenar los bienes fiscales,

,/

127

Page 57: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

128

lem rem alienare, quae plus est in bonis reipublicae quam actio iniu-riarum in bonis Ecclesiae. ·

3. Quarto, ftScus est pars reipublicae, ut per Baldum (titul. De 1rfarch.) 18 ~. Ergo si pri~ps alicnaret res fisci, ccia.m ips• rcpu-

4. Item praelatis prohibetur aliena.~e bona Eccltsiae ( ut l. · iubemus, C. de sacrosanct; Ecde.i et Ext: co. per tot; tit.; et in Auth:, De non alien.)189• Ergo nee princeps, quia non est dominus fiscalium magis quam praelatus bonorutri Ecdesiae. . .

5. Praescriptio et alineatio aequipollent (1/alienationis, De verb~. sig.)190• Sed praeseriptio bonorum fiscalium omnino est prohibita{§ res fuci, lnstit, De usucap. )191 • Unde in tributis nullo .temporis spatio praescribiwr contra principem (ut C. De praescri. trig. ann., 1. compe­tii)192. At contra principem in patrimonialibus bonis secus est (diet. I. fin. C. De fu~d. reipri11.)1~3 • Ergo alienatio rer:um fiscalium est pror­sus prohibita. Alien~tiones. ergo rerum fiscalium, quae actae sunt, non procedunt. . ·

Praedicta argumenta refert Lucas de Penna (/. quiCUmque, Ia 1, C. De o,m. ag. des.)ib.. 11)194 .• quem vide,. Andreas aute~ de Isema (L'. imperialem, Jpraeterea ducatus, De feud. alie. per: Fred)19s, sentit

188. Bald.·,-Super feudis, De feudo marchiae,. :vel ducat\1$; vd.comitatus (Augustae T. 1578) fol. 23: ... immo tn4gis Senensium, nam republica, fucus et princeps pr.aesu-ponunt quasi.pro eodem (cit. supra en Ia nota 162). • . .

189, Cod. 1.2.10: Jubemus nuUam navem ultra duorum miUium 17wdioruln ca­pacem ante delicem embolam· vel publicarum specierum transvectionem aut privilegio dignitatis aut religionis intuitu· aut praerogativa persotu~e·publicis utilitatibus acusari

. pos.se subtractam: nee sl caekste contra proferatur cn:aculum, sive adnotatio sit sive · divltw pragmati~. providl!!'tissimae legis reguLzs e"fugnare debebit, (Zurich 1970) ~~ . }

Extr.ivag. com •. 3.4 De rebus Ecclesi~te non alienandis (Graz 1959) 2, c:OI. 1269. (cit. supra en Ia nota 186):

Nov.7 De non alienandis aut permutandis ecclesiasticis rebus ••• (Zurich 19n) 3,48. 190. Dig.50.16 De ve.rborum significatione. 28: Alietu~tionis verbum etiam usuca­

pionem continet: vix est enim, ut non videatur alienare, qui patitur usucapi. .. (l')loreni-bergae 1529) 2355; (Zunch 1973) 1,910. · ·

· 191. lnst.2.6 De usucapionibus et longi temporis praescriptionibus: Res foci usuca. pi non potest (Lugduni 1501) 60v. . , .

192. Cod.7.39 De praesC;riptione XXX vel XL annorum. 6: Jubemus eos qui rem aliquam per continnum annorum quadraginta curriculum sive quadtL.m legitima inter­pellatione possederunt, de poss~ssione quU}em rei seu dominio nequaquam rimovt:ri; functiones autem seu civikm canonem, vel!aliam quampiam collationem impositam ~is dependere compeUi; nee huic parti cuiuscumque temporis praescriptionem oppositam admitti (Paris 1548) 513v.; (Zurich 1970)'2,311.

.193. Cod.tl.65 De fundi$ rei privatae.et saltibus divinae domus 7 (Paris 1548) 762; • (Zurich 1970) 2,450. Tit. 66. No aparece citada antes.

194. Lucas de Penna, Ad lib. XI Cod., tit. 58 De omni agro deserto,l. 7 Qbicun­que, n. 9 Princeps non potest vendere vel alienare res fiscales (Lugduni 1582) 564.

195. Andr. de lsema, .In usus feudorum commentaria: Cirg~ hoc videtur tempus secundum c. intellecto tk iureiu. quod si in grave praeU.dicium regni et dignitatis haec fierent et dignitas regis in eo graviter laetkretur, non valet (Francofurti 1598) 692.

que pertenecen mas. a los biehes de la republica que las injurias • los bienes de la Iglesia. .

.. ·.· . XVII.J~ Cuarto. El ftSCo es pane de la ~epublica, como explica Baldo188,

si el orfucipc enajcna el fisco, la republica misma pcrccc ..

luego ni el prfficipe, bienes de la Iglesia.

XVII.5. La prescripci6n y la enajenaci6n son equival~n.te~~90• Ahora bien, la prescripci6n de los bienes fiscales esci prohibida, por lo que los tributos no prescriben a ~sar del tiempo que haya pasado192• En cambio, en los bienes patrimoniales es distinto193• Luego la enajenaci6n de bienes fisca­les esci absolutamente prohibida y, en consecuencia, las enajenaciones del fisco llevadas a cabo no tienen validez. V ease Lucas de Penna, qui en recoge estos mismo argumentos194• Andres de lsema195 considera,.sue si esas do-

"' ' l

129

Page 58: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

Wll!l!r':

. . ~~

donati9nes ·non valeant. Secus au~m si non minuerenwr gravitt:D pro • otra cosa seria si no menoscabasen gravemente los bienes destinados al sustenta~one,l'e~.deputati:.Ex,iisd~-ationibus·prohibetur.:vendere · · . mantenimiento del rey •. Por las mismas'razones se prohibe vender los cam-. . ·. .. . .. .• . . .•·· .. . . . ,.

quod si iii grave ·praeiuil:icium regni et- coronae ha.~c: fierenr;, tal~ ,.. . naciones redundan en grave pe~juicio del reino y de Ia Corona, son nulas;

agrosJimitaneos, ·ad usum·mllitum-custc~chenuum hm1tes rmpcn•·de"' · prs •;rr::trcf~·, d~stl~ados .~ u.so d~ l_o~ Dold~~:J:::; o~;P. .,?,li,~S~J.:.-\I,~J;z.d:.:iJ},t~,::~L~,~ .... , .. , ··' ,;,.·~·-·.-:\,·.·.-; .:.·::.; .. ,,~ .... ;~·-· .... :~ .. ,:.:;-,J;.·:..· . . ;..·,:..: • .;. ... :~:.-.:.~:::.:\· .. ~·-nur.aros'"·tt.~J""~~r.{;;""'.;:-.•f)e·~jit;zt:J..•_ ... Jimit;)!2s.it:~;;;....;,-,:::.w.o:...~ ... ;.;.~.,._ .. :"';; ... ~:-.. t:.) ... ;! .. ~'l:t .. :..;""'.:.....L,f•"=· ... :..:..:.~.~--..::..:.:. .. ~~ ~;'-"\"'~:,.4,:~.·a~r·tntpe'IiQ'~•~>.>-·~:.·:,, ... ; . ...;;.__:. ... ..,.~ .. "'" .... ~ ........... .r.:.:~· .. ~.~~·w.v,..~ .......... ~.~:~~:~ ~ .. w . : • . . .. • .

tl . . ,·' . • .. : . . .

.130

t 1

~ .,.

196. Cod.11.59 De fundis limitrophis et terris et paludibus et pascuis limitaneis vel castellorum. 1 y 3 (Paris 1548) 757; (Zurich 1970) 2,+47. Tit. 60 •

/,

·a

_,1

131 -#

Page 59: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

132

'.

,· ... ·

1. Rex sine causa reditus quos provinciales tribuunt fisco temittere non potest. · 2. Praescriptio et privilegium princieis aequipollent.

·. 3. Liberare colonos a servitiis debfiis est species alie-nationis. · · "4. ~n princeps aliquibus personis inununitatem conc.e-

dere possit. 5. lmniunitatem concedere est contra naturalem aequi-

tatem. 6. Privilegia principum quomodo sint intelligenda.

1. Primum corolarium: Rex non potest reditus sine legitima causa remittere quos provinciales tribuunt fisco, neque possessiones, fundos limitosos aut castra deputata pro vita et sustentatione militum (Auth. neque min., neque foemi.)197; si praescriptione id fieri nequit, nee rescripto seu privilegio principis fieri potest (ut l. ius emphiteotia, C. De fund. patrim. cum'ibi not. lib. 11)!..98

• ,. ·

2. Nam praescriptio et privilegium--principis aequipollent (l. hoc iure, §ductus, ff. Di aq. 'quot. et ae$!;)199

3.. Secundo, Iibera~ colonos seu vasallos a servitiis debitis est species alienationis (l. 2 et 3, De mancip. et col., lib. 11)200

• Vide de hoc plura'apud Andream de Isema (tit. De capit. qui ctl;r. vend. 7 et 8 colum. )2°1•

4. Corollarium secundum: Princeps non potest aliquibus perso-nis immunitatem ab oneribus et tributis ad ilia solvenda obligatis con­cedere, quia datio vel concessio huiusmodi immunitatis est quaedam

·197. Nov.l1 (; Ut neque miles neque foederarus abs~t domui privatae aut posses-. sioni alicuius (Ziirich 1972) 3,549. .

198 •. Cod.11.61 De fundis patrimonialibus et saltuensibus et emphyteuticis et . eorum conductoribus. 11: Ius emphyt~utici praedii, quod sine obligationis fJinculo rt·

tentatum est; nostro iudicio immutabile perd11rare praecipimus: possessiones autem quae sine obligatione speciali fuerit fJitiosa, wt11state temporis fJolumus adiufJari (Paris 1541!) 759v; (Zurich 1970) 2,«8. Tit. 62 · ·

199. Dig.-43.20 De aqua cottidiana aet aestiva: Ductus aquae, cuius origo memori4m nctssit (Norernbergae 1529)·3,1915; (Zurich 1913) 1,743.

200. Cod.ll.62 De mancipiis et colonis patrimonialium et saltuensium et emphy­teuticariorum fundorum. 2 y 3 (Paris 15-48) 760v; (Zurich 1970) 2,-448. Tit. 63.

201. ·Andr. de lserna, In 11s.11s {e11dor..m commentaria De capicineo qui curiam , vendidit an intelligatut beneficium vendidisse. 17: ToUi non potest sine paeto nostro quoil nostrum est (Francofuni 1598) 582.

XVIII.l. No puede el r~y, sin inotivo s~ficiente, renunciar a los impuestos que pagan al fisco las gen:tes de una provincia.

XVIII.2. La prescripci6n y el privilegio del prfncipe son equi-valentes. · ·

XVIII.3. Liberal' a los colonos de los servicios que deben pres­tar es una forma de enajenaci6n.

XV-III. 4. ( Puede el prfncipe conceder inmunidad a alguien? · XVIII.S. Conceder inmunidad es contra Ia justicia natural. XVIII.6. (Como hay que entender los privilegios del prfncipe?

XVIII.l. Corolario 1. No puede el rey renunciar a las rentas que deben pagar al fi~co las gentes de una provincia o las posesiones, terrenos fronteri­zos y fortalezas destinadas ala vida y sustentaci6n de los soldados197, y sino p~e hacerse por prescripci6n, tampoco por rescripto o privilegio del prfn­cipel98. -

-- XVIII.2. Porque prescripci6n y privilegio del prfncipe son equivalen-

,·,..·

re~~ k .

XVIII.3.Segundo. Liberar a los colonos o vasatlos de los servicio~ que deben prestar es un forma de enajenaci6n200• Vease esto mas ampltimdnte en Andres de Isema201 •

XVIII.4.Corolario 2. No puede el prfncipe conceder inmunidad de pa­gar las cargas y tributos que deben pagar porque dich:i inmunidad es una

133

-.

Page 60: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

;-Jr.·";~:i•'

. . '\

alienatio (1. si non proprietatem, C. De his qui a rton do"!i.; l..si mino~, forma de enajenaci9n202• Ahora bien, el principe no puede enajenar 0

men-C. Qui man. non poss. )20

2• Sed princeps. non potest alienare au~ ~m- . guar las r~ntas, recursos r.r~ca~dacio~es, co?lo queqa dich<:>. Luego tampo-

. . .. nuere reditus, proventuS, collectas,.- ut d1ctum est. ~rgo nee pnvile- · . co puede conceder el pnvdeg10 de mmumdad, que es cosa equivalente. gium immunitatis concedere, quia ista omnia aequtp~tur. Q~od _ .. _ · · .. . . P.):,;ci• re~s...l.~--~L'±S~~",S\!DK~~!H~W.l.i.YO:.a.los.noples~-~-quit;t;injustam:ente-oa~···"'·''·''"'"

='"''•'<·''"'~ _,, '"'-''-"•..,;·;.'"""·"·~"·'•'•"""'""''·"'""~"-enim-"hObilib\IS'plusquatn-~O~t..fm~tur;"CiVIbUS'ft~tletS'"'·'""'''"'"~'· ~"""·"'~"-·::·'fo~"c1udada"nos y campesinos y no puede llamarse beneficio dar a los nobles iniustc substrahitilr, neque honorem esse dicen~um est corifem no- · algo que todos saben que implica perdida de beneficios para otros2.o).

134

bilibus; in quo reliqui bonore5 p~rdere togno5cuntur (caP.· ecce, 99 . XVIILS.Pruebase tambien que es contra Ia justicia natural conceder in~ Jistinct.)l

0

). · . · . • • • • . . . · · munidad por el C6digo204• Es tambien contrario a Ia justicia que los ciuda-5. Item esset contr~ naturalem aeqwtatem lm~um_tatem conce: ·danos sean gra\o·ados doblemente2°5• Es carga leve Ia que entre muchos se

dere, probatur 1. unica C. Ut nul. ex vic.· pro alie. lib. ~~20-+, ~b~ lleva206. El derecho comur. esci para que nose le quite a nadie su derecho. dicitur: grave est, etc. Est etiam contra aequitatem ut subdltJ dupht;,:l XVIII.6. "! los privilegios de los principes hay que aceptarlos de modo onere graventur (ut l. navis onusta, l cum a~tem, ~J leg Rhod. de que queden s1empre a salvo los derechos de los demas, como se demuestra iaa.)Zos. ~ortatur levius quod portatur a pl~nbus (~!Ct. l. fm. C. De por_lo-que dice l~o~encio IV2°~. Por ~o ~1 privilegio se restringe para que mun. patri.)206. Ius autem comm~n~ ~t ut 1us altenu~ non to.lla~r. no mcluya nada IDJUsto208• l:Iamase 1mp1o ei lucro que se consigue con

6. Et privilegia principum acc1p1enda sunt quod san! ex e1s 1ura alterius $emper salva, ut patet e~ ~is <Juae nota~ l~ocennus ('!'P· fi~· De cnnfir. util. )207. Sic etiam prlVIleg~um restnng1~ur ne ~ontt~eat td quod incipit esse iniquum (C!ap_. sugg~stum_, ext. De decun.'f . Im-·pium dicitur lucrum quod f1t cum aliena tactura (Auth. De mand.

202. Cod.7.10 De is qui a non domino manumissi sunt. 4: Sinon proprieutem donAfJeras. sed ministtriiliro anciJIM dederas, libert4tem mancipio J.ndo ~a. quae pre­cari1111l IISIIm haberet, dominio t110 nihil praeu.dicaflii, nemo enim a!Un11m Serflllm, quamflis 11t prop..U.m manwnittat, ad Jibertatem.prod~~eere pottst (Paris 154$) 484v; (Zurich 1970) 2,298. · . .

Idem.7 .11 Qui manumiaere non possunt et ne in fraudem creditorum manumiaatur. 4: Si minor annis fliginti aJ libert4tem praesttindam bomuvs tradidist~ senat11s consNlto q11od gestllm est iiTitllm constitllit11r (Paris 1548) 48Sv; (Aurich 1970) 2,299. '

203. C. I. C. D. 99, c. 5: ... ego enim non 'Cierbis. q~~aeto prosperari, sed morib11s, nee honorem tsse dep11to, in q110 Fratres meos honorem s1111m perdere cognosco (Graz 1959) I, col. 351. • '

204. Cod.!1.57 Ut nullus ex vicanis pro alienis vic:aneorum.1fi:bitis teneatur. 1: Grafle est non so/11m kgibtU, fJtr~~m etiam aeq11itate nAtllrale contrarU.m, pro alienis 'thbitis alios molesuri, idcirco h11U.smodi iniq11itates contra omnes fJicanos perpetrari modis omnib11i prohibem11s (Paris 1548) 753-"r(Ziia:ich..l.910J.2,!14.4 •. Utnullus ex vic:anis­p_r~ alienis debi~is vicanorum teneatur.

205. Dig.J.4.2 De lege Rhodia de iac:tu. 42 ~orembergae 1529) 1,513; (Zurich 1973) 1,220. . '

206. Cod.10.41 De muneribus patrimoniorum·. 10: Quantum ad extraordinarias indiaiones pertinet, praesidib11s signi[~eam11s, lit omnes possessores, caeterosq11e sciant conwniri debere: i{IUUidoq..uiem ea patrimonii tmmera esse ""nstet, meritoq11e ab om­nibtU .ignosd debeant, q110 facilills obseq..US p11blicis pareat11r (Paris 1548) 714; (Zurich 1970) 2,419. Tit. 42. · ·

207. lnnoc. IV, S11per tertio Decret., tit. 30 De confinnationc; utili vel inutile. c:ap. 9 Sua novis (V enetiis t540) fol. 133v: Papa enim oel kgattU conctdendo fltl supponendo alii ecclesiam, nihil alieno U.ri thtrahere intelligitllr, sed tant11m U.s s11biciendo eccksiae, ·II iJ est, ,., ex t11nc ei fa s11bieaa sibi conctdere 'llidttllr salw iure alionun.

208. C. I. C. X 3.30 De decimis. primitiis et oblationibus. 9: ... sed mmc in taiallm_ a11gmenute s11nt, ac possessionibtU diuue, q,.oJ rmJti oiri Eccl,esiastici th flobis ap11d · nos q11erelam satpe propon11nt (Graz 1959) 2, col. _559.

·.

{

. .1

-# 135

Page 61: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

princip; )2()9 • .Huius etiari:uententiae fuit Speculator(§ nunc dicendum, tit: De ce~. verb. quid sit universitas)210

:

:,:.:;·:.·:.-:.~.:-_~-..::;.:...;.:. .. ,..;I:.? .~::i' ;r~~::-:.:.:.~:.;:.o..:.:.:..:-:::-.~t:·.\'l..t".;;:~r ... ~·s.~t .• ~:tf~-'J.;.~~:::.!•.·:;.!.;,•;;!.r-~o~l~.:J::.:~~'t-t".:"...:.,.~~~:.:.: ;~~-;o:;.::~~;i.'lo.".l,.:;-:','!~.~t..:.{.·;:.::.-.·.:,::;;: .. ~-.":;.~::·.<J.~'J+:..~t.:.::::~\~::!!"·,:~ .... -:D~.~"'~'.;,:.lz.';i!:;,

136.

,

/

·-

209. Nov.17 De mandatis principis (Zurich 1972) 3,117. • 210. Specul., Speculum iuris 4.3 De censibus, exactionibus et procuratoribus. ~

Nam pritlilegium uni conassum ·non est unwersitati conassum. Sobre Ia importancia de Ia introducci6n del concepto de unwersitas en el proceso de ,

daboraci6n de Ia teorla democritica, vease J. A. Maravall, Estudios de historiA del pensamimto espanoll (Madrid 1973) t%;

···.···:

' '

·l·i, I,

i' L ."1·

Ill

agravio ajeno209• De este parecer fue tambien Guillermo, DurfJldo210•

·.:i-:--:.st..:..~-~~-~~~~~--~~.=;~";::"~:..:""'-:.::~~";.::.:.'f·"'t~l:.:'~C\·"';;.:~..:~·;;,;:.;..~-;.:~~:.;r-:.:.o.:;~,!·.~: .. ·.·~~IO.::--.:.-:.._~:.:...:,;.~.:;..: .• :.\f,~C.::o.' ...... ·;.:~.'·;;;t.'tohl.'~>~,;..;:; •. ~.~~·\,; .~.:·

\::

~ l

..

! i

. I

137

Page 62: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

138

't'P':t

§XIX

1. Princeps debet officia reipublicae gratis distribuere. - · - · · · · 2. Princeps tene~r iustitiam administrare.

CONCLUSIO 2

1. Princeps, vel quicumque supremus regni administrator, te­netur naturali iure officia reipublicae, tum quae ad beUa gerenda _ ordinantur, tum pro tempore pacis distribuere gratis cum suis emolumentis, privilegiis et salariis, nonnuUaque donare de eius­nlodi flscalibus sive regni patrimonialibus, non quidem perpetuo, sed pro tempore limitato. _ 2. Quia tenetur iure naturali princeps semperprovidere de bono et

recto regimine, atque iustitia administranda. Tempore autem belli, princeps obligatur ad .regnum tuendum adversus hostes extraneos praesidia deputare. Ergo iure naturali tenetur officia publica distri­buere. Quod gratis teneatur distribuere erobatur, quia iure naturae atque divino est prohibita venditio eiusmodi officio rum. Ergo, etc., ut supra. - ,

I

---

~.

'-

lt; ,, I

ll ·}

·.t. ~ HI

XIX.l. El prfncipe debe distribuir los cargos de Ia republica gratuitamente.

XIX.2. El principe tiene que administrar justicia.

XIX.t. Segunda conclusion. El principe, o cualquier supremo ad­ministrador del reino, tiene obligaci6n por derecho natural de repartir gratuitamente, con sus emolumentos, privilegios y salarios, los cargos de Ia republica, tanto los militares com_o los de tiempo de paz, _mediante , algunos 'hienes fucales o patrimoniales del reino, pero no perpetuamente sino por tiempo limitado. ,

XIX.2. Porque por derecho natural esta obligado a proveer siempre al buen y recto gobierno y a administrar justicia.

En estado de guerra el prfncipe esci obligado a proporcionar los medios para defender el reino contra los enemigos extranjeros. Luego por derecho natural esci obligado a proveer los cargos publicos. { En cuanto a que deba de hacerlo gratis, se prueba porque de derecho natural y divino esta prohibida dicha venta de cargos. Por tanto etc.

"" ..

• 139

! , I

Page 63: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

~'\Y.:;;-..~ .... ;;;~·-~ ... :;•....:'"'o:.~·;;;.::,:.~:.;;:~:;;.~.,.;.~l,.,,;.:;;.:~-;.,..-;...:..:..:..;:~·,;,;.. .... .:..::,,.-:,,;.~;,~\.·~-.• :j .. ~:J:.-.:-..:·.::.:....~~j(·-·;<::~,;t..lo.".;~:..-.~.:'~~,:.,.:~,.:,;,:..:..:.; .. :;_J;. ... ~..'.,;:.:.J.;:.:~"'~"·~.:.:.~·~~.:~;-;,.:,;.·;-;;.~,~;. . .:..;.....Q:.4."""~;~.;.:,;,.1,1;.; .. ~.._:~.;

140

1. Princeps bona privati patrimonii alienare potest. 2. lp. imperante periculosa est tenuitas~ . 3. Reipublicae expetit principem esse divitem.

- r 1. Quoad tertiam bonorum speciem, q-pae ipsum principem tan­

gunt, scilicet res privataS vel privatum regis patrimonium, ponitur sequens conclusio: ea quae princ~s habet privati patrimonii et pri­vatae suae incorruptae substantiae, alien~re potest vel alii donare ut sua, prout vult, moderate ta~CJ:l id ei agendum est.

Probatur, quia illarum rerurn,est princeps proprie et perfecte do­minus directus, idcirco habet proprietatem e_t omnem usum natum circa rem vendendo, donando, distrahendo. Ergo potest princeps illa alienare, donare, ut vult. Iustum enim est ut hoc liberius principi permittatur, cum etiam private cuilibet sit a lege concessum (1. in re, C. Mand.)211.

Secunda pars probatur, tUffi: quia princeps tam inultis indigeat si in alienationibus vel donationibus etiam sui patrimonii privati modum excesserit, procul dubio illud minus habebit~et paulatim minui et at­tenuari eius potentia oportebit.

2. Et ut dicit Casiodorus (1 variarum epist. 19 epist.)212: «pericu­losa res est in imperante tenuitas». Tum quia secundum Tullium (lib. De offi.)213 largitas est exercenda cu~ ordinata intentio~e et non ad pompam seu iactantiam, sed profectum suscipientium. Nam fatuam largitionem sequunttir rapinae, itaque non sua sed aliena distribuunt.

3. Tum quia expedit utilitati reipublicae" ut princeps abundet di-. vitiis tempore necessitatis (1. fin. C. De prin. do. aug.f 14 • Et ideo '

211·, Cod.4.35 Mandati. 21: In rt mandata non pecunide solum, cuius est certissi­mum mandati iudicium, veru111 etiam existimationis periculum est, nam suae quidem quisque rei moderatur atque arbiter non omnia negotia, sed pleraque ex proprio animo facit ..• (Lugduni 1540) 173v; (Ziirich 1970) 2,175.

212. Casiod., Variarum, lib. 1, ep. 19 (PL 69) 521. . 213 •. Cicer., De officiis 2.15 (Oeuvres completes de Cicer6n 4; Paris 1843) 477:

Nonnunq114m tamen est Ltrgiendum nee hoc benignit41ii genus omnino repudiandum est et saepe idoneis hominibus indigentibus de re familiari imperiimdum, sed diligenter atque moderate. - •

214. Cod.11.74 De privilegiis domus Augustae vel rei privatae et quarum collatio­num excusationem habent. 5: Excepto patr;imonio pietatis nostrae, cuius quidem reditus necessitatibus publicis frequentissime d~Mtamus, uni'fJersos possessores functiones in su­perindictis titulis absque ullius beneficii exceptione agnoscere apostere censemus (Lugdu­ni 1561) 327.

-~~

-~--:~ -il

XX · • .:: •• ; ... \;,;. •••• :.,-.:-:.!., •. ;;.: ......... ·.,; ,.,..,.:.-~:d .. *.i~-:.,.:;.;..;..~ .... ~·-..:~~-~ .. l'«~~~ .... ·~··t&;.r,;, .... ~,J~··.:.-~I''"'i· ~:.•...;.,..;..:.. ..... ~.;.v.-_1.·~--·~ .... :J...~~;~.:.-,.;..A,o. .. ~'-~:.:;,, ...... ~;.;,,,:.,;,;...:..:.~~ ... :, •• ;:.:: ... _ ....... ..;..;,;. .. ···~'

XX.l. El pdncipe pued·e eriajenar.los bie*s de supatrimonio privado.

XX.2. Es peligroso que el gobernante sea pobre. XX.3. Es conveniente para la republica que el prfncipe sea

nco.

XX. i. En cua.nto a Ia tercera clase de bienes que pertenecen al prfncipe, es detir, su bienes privados, o el patrimonio privado del rey (XII.S), estable­cemos Ia siguiente conclusi6q: puede el prfncipe enajenar los bienes de su patrimonio privado y de toda su fortuna privada y d:irselos a otro, como quiera, siempre que sea con moderaci6n.

Se prueba porque el prfncipe es propia y perfectamente dueiio directo de tales b~enes, por lo que tiene propiedad y complete uso natcrsobre ellos para venderlos, donarlos o repartirlos. Luego puede el prfncipe enajenarlos o ~arlos como quiera. Es justo que lo pueda hacer muy libremente, puesto ·que pGr ley a cualquier persona le est:i permitido211 •

La segunda parte se prueba, en primer Iugar, porque pasarfa grandes necesidjldes si se extralimitase en enajenaciones y donaciones de su patri­monio privado, puesto que, sin duda, menguarfa y forzosamente disminui-rla y se debilitarfa su poder. -

XX.2. Y, como dice Casiodoro212 , es peligroso q!.le sea pobre el que gobierna.

En segundo Iugar, porque, segun Cicer6n213, hay que ejercer Ia largueza con recta intenci6n y no por ostentaci6n y jactancia, sino en provecho de quienes Ia reciben. La largueza fatua ocasiona rapifias y que se de no lo propio, sino lo ajeno.

XX.3. En tercer Iugar porque es conveniente para el bien de Ia republica que· en tiempo de penuria el prfncipe sea rico214 • Por ello dice Lucas de

141

..

~,

Page 64: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

inquit Lucas de Penna (l. omnes fundi, C. D~ fund. patrim. 1. 11)215

quod cprohibetur quodam modo princeps rem suam patrimonialem allenare, hoc ideo, quia exp~dit reipublicae.»

Penna215 que en cierto ~odo esta p~ohibido que el principe enajene su patrimonio, porque no es conveniente para Ia republica.

'·'''·'·'~'~:..;,,;,.,.~ •... -.:,,.-,;.,.~'-''·'·''··'-·''''-'····•·~' '·"··•'i-'·'"~'"'"''·"''·~..:,;;;;!.':·.::~,,;o·'-•:''''·""'""~·'·'"''""'~"-·''.'"--..;.'~""""'"'."'~"''''"·"''''''"''""'·'""'-''-"<"'"'•-'.;.;,·~..-~~'-''·'"'·''""'t'~'"''-'-'"''-'"'""'·'""''""•''~'·<•".........,_"""""'""'~'"""''-"""'-'""''M""iO' . ....,~i,,.. ... ;:..~""'""""'~"""">''"""''·"'~~''·"'""-'"'"'""'"'-'''-'"''"·~•<"·'''

142

l

'

-~

215. Lucas de Penna, Ad lib. Xl Cod .. 6t De fundis patrimooialibus. 8 (Lugduoi 1582) 587: Omnes·f,nJi prohiiHr..r igitNr ql44d.mmodo princeps rem SN4m pairi­~ni.Jem ~~~~~re: hoc Uko qNiA t!%pt!dit reipNblicM.

·;J:

.I z: },

1t

. I

-.

{

.

·:;. ·<·

_,/

143 #

Page 65: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

XXI :,.:".;.;.~~-~~(ll.;.::.O~~~·~:~:,:.r~;,"';...;,.~~..;~,...',:i,.;~;~~:",..'.h~~;...,~:~;,.;~,.,~:.;..~:,..:.!.;.o .. ;:.~ ... ~:.~~~-S\-~~~-~;.;;..Jo.,io.t,'~~-¥''~~l·•l<>:.o..:llo!'~..._\,1.'~J•~•:;.:..,:-",.w...,'.:-.-..-•:,_,:.:....: . ..:..:.;..v._'";,--.:J .•. ;:.:..4,:.,;,.; .......... :.,:..:~._·,..,.,;.~;.:;;~·-.: ... ·,.· ... :;.,;-: .... ~:::.:.:: . .::......:...,.:~:.;.~,.;;!·'·:.·~:.\l:::..:.:;;.;:..: . .:a:...~..;r,..• .. .:..-.•;;:..•.a..·;:...,-:"!.!"m'•'·::.;..;· .. :..~u;.:,.;,-...,o,:.~~:.:,.~:.l:••JJ::..~~~~~.;..·~,; ;,,;,;.:.::.:.:.·,.o;.;.~.lo.·.:,.,\.l.:JI,:<,.;..,..-.;, .. .:...; ... ·,: •.•• :.:..:.. .:..~··• ,,;.,,

144

1. In causa publicae utilitatis principi sticcurrendu~ est.

1. Restat dicere de quarta bonorum specie. Ponitur s~uens con­clusio: Nihil ad-principem, quantumcumque supt"Cmum, de quarta bonorum specie, nisi quantUm ad protectionem et gubernationem; in casu tamen publicae utilitatis magn:\ est etiam in hac specie bonorum eius potestas. Est con1munis conclusio doctorum (1. item si verberatum, !f. De rei vend.'f16, et per canonistas latissime (c. quae ecclesiarum, De constitut.'f17•

Probatur haec conclusio: non licet principi vendere iurisdictio­nem, ut dictum est. Ergo neque civitatem sive regni partem aut locum. Consequens probatur per locum a minori: cui non licet quod est minus, nee quod est maius (cap. cum illorum, De sent exommuni)118,

et quod non licet in minori, non licet in maiori; Ionge .minus est v'endere et alienare iurisdictionem, cum sit instrumentum et res quaedam et quidem maxima populi, ut puta potestaS et gladius sive clypeus eius, quam ipse populus .sive r:espubllca, id est, omnes et singuli homines de populo, quorum nulla est aestimatio (1. 1~ber ho­mo~ ff ad (eg Aquil)219• Secundo probatur per omnes fere rationes adductas in probatione primae partis.

}

-,

216. Dig.6.1 De rei vindicatione. 15 (Norembergae 1529) 1,250; (Zurich 1973) 1, 121.

217. C.I.C. X 1.2.7 Quae in Ecdesiarum (Graz 1959) 2, col. 9. • l>anonn., Super prima parte primi, c. Quae in ecdessiarum (Lugduni 1542) 22v (cit .•

supra en Ia nota 56). · 218. C.I.C. X 5.39 De sententia excommunicationis. 32 (Graz 1959) 2, cot 292. 219. Dig.9.2 Ad legem Aquiliarn: 13 (Nortin~rgae 1529) 1,346; (Ziiricb 1973)

1,157 (cit. supra en Ia nota 13).

\~;

:XXI.t. E~ cas~ de utilidadpubllca hay que ayudar econ6-micamente al prfncipe.

XXI.l. Nos queda hablar de la cuarta clase de bienes de prfncipe (los bienes privados de sus subditos) (XII.9), sobre los que establecemos Ia siguiente conclusi6q: bajo ninglin c:onc:epto c:orresponden al principe, por alto que sea, sino en cuanto pueden relacionarse con su obligaci6n de proteger y gobemar; pero en caso de publica utt1idad tiene tambien sobre ellos mucha potestad: esta es la op~6n general de los juristas216 y muy genera-lizada entre los canonistas217• .

Razones: el pnncipe, como se ha dicho, no puede vender la jurisdicci6n. Luego tampoeo una ciudad o una parte del reino. Esta ·consecuencia se prueba porque hemos argumentado de menos a mas: efectivamente, si a uno le escl prohibido lo menos, tambien lo que es mas218 y lo que no es llcito en l~menos, tampoco en lo mas. Ahora bien, mucho menos es vender la junsdicci6n, que es un instrumento, un bien del pueblo, aunque sea mayor,

~-esto es, su poder, su espada y su escudo, que vender al pueblo mismo o republica y cada uno de los ciudadanos; que no tienen precio219•

se p~ba tambien por casi todas las razones aducidas para demo~trar la primera parte de la conclusi6n.

145

-#

Page 66: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

1 ·r-~ I . . . \

. · ~II

..... , ..... ·······I-'··•·•·•····.-.~··•~>·''"''"'·'·.,:,,.,,.;,;.;,·._:,.-.""'"'"'·'"'·''"'-"''"'""'"''"''""'""'·'~'-';,N""~~,~l~.'"""'-""""''"'"''"'"'"'"''"""""·"-'·0>'""""''"-~··•=••~<"""'1~";.;...;;,;.;;,;,.;-.~""''"'"'""""'"'-"''•"":-"'>""'"-'.:..,:<'""''"""""'""'""''"''•'-"''""""''""...,._'""""""''~'~'·'-'·•~·."'""'-""~'~~·''·''~~;~',;,''"""·''"'·'"'""'..<.'· "' .... · ----·-··· · .. ·· ·· · XXII.t. No se puede enajenar el reino, ni eri todo ni en parte.

146

1. Regnum,·nec_totum nee pro parte~.alienari potest. 2: Valet argumentatio a corpore naturali ad mysticum. 3. Solutio obiectionis. · 4 .. Nemini p~rmissum facere ea quae sunt contra substan-

.tiam officii sui. 5. Rex est in regno sicut anima in corpore. 6. Reges patres vocantur. ·

1. Item regnum non est alieQable, nee in toto nee in parte, quia non est praescriptibile (1. comperit, C. De prae$cri. trig, ann.; l. ex pluribus,· !f. De administ. tut.)22°.· Hoc patet per leges Castellae or­dinationum (lib. 5, tit. 9, l. 3)221 , ubi rex loannes II in curiis Vallisole­ti, anno Domini"l-442, ad petitionem·procuratorum civitatum; villa­rum et loc9rum.sui'regni Statl,lit et ordinavit quod* StatUit(JUe quod orluie$ civitates, villae, ·de sui natura sint inalienabilia. ·

Item, quod nee rex, nee successores eius ilia ·in . totum, nee in · partenr alienare possint: ·de toto quidem regno· non ·videtur aliquo modp dubitabile, nisi de parte. Quod a litem etiam alienabile** ·quod autom alienabile.non sit.iil parteprobatur, quia regnum est·quoddam corpus mysticum, sed. corpori naturali non licet amputare aliquod membrum, etiam minimum sine legitima et necessaria causa (24, q. 1, c. ·Loquatur)222• Ergo corpori mystico non licet \unput~ri civitatenh villam vel castrum, quantumcumque parvum. _ _..

2. Nam valet argumentum a corpore naturali ad mysticum seu

•et ordinavit quod: T statuitque quod; **Quod autem etiam ali~~ile: T Quod autem alienabile

220. Cod.7 .39 De praescriptio. ~ vel XL annorum. 6> •·· funaiones autem seu cifliks C4nonem '!lei aliam quampiAin publicam collationem eis imp(!siras dependere compelli, nee huic parti cuiuscumq~e temporis praescriptionerh oppositam admitti (Lug­~uni 15-+0) 352 (cit. supra en Ia aota 196).

Dig.26.7 De administratione et periculo tutorum et curatorum qui gesserint vel non et de agentibus vel conveniendis uno vel pluribus. 4 t': Ex pluribus tutoribus in solidum unum tutorim iudex condmmaflil in rem suam iudit:Atus procurat6r datus, priflilegium pupilli non habebit, quod nee hilertdi pupilli datur. non enim uussae, seil personM succurritur quae meruit praecipuumfaflorem (Norembergae JS29) 2, 956; (Ziirich 197.3) 1,383.L.42.

221. Ordenanzas reales de Castilla S. 9.3: •Que todas las ciudades c villas e lu~ares que el rey tenia e poseia y las fortalezas, aldeaS y terminos e jurisdicciones de su naturaleza sean inalienables perpetuamente e imprescriptibles y pennanezcan y queden siempre en Ia corona real de sus reynos•. Los c6digos espaiioks concordados y anotados (Madrid 1849) 6,413.

222. C.I.C. C. 24, q. I c. IS Loquitur Dominus ad Petrum (Graz 1959) J,col. 971.

XXII.2. ~os argumentos validos pa:ra el cuerpo natural pueden aplicarse al mistico.

XXII.3. Soluci6n de una objeci6n. XXII:4. Nadie puede hacer algo que vaya contra la esencia de

su cargo. XXII.5. El rey es en el reino como el alma en el cuerpo. XXII.6. A los reyes se les llama padres.

XXII. I. El reino tam poco se puede enajenar, ni en todo ni en parte, porque no puede prescribir22°. Esto seve claramente por las Ordenanzas de Castilla221

, seglin las cuales el rey D. Juan II en las Cones de Valladolid de 1442, a petici6n de los procuradores de las ciudades, villas y lugares de su reino, estableci6 y orden6 que todas las ciudades y villas eran por naturaleza inalienables. .

En cuanto a que ni el rey ni sus sucesores pueden ni en todo ni en parte enajenarlas, se demuestra porque el reino es como un cuerpo mistico. Ahora 'ien, asi como no ·se puede, sin causa legitima y necesaria, cortar ninglln miembco del cuerpo, por pequeiio que sea222, tam poco en el cuerpo mistico se puede amputar una ciudad, una villa o una fortaleza por pequeiios qu-e sean.

XXII.2. l-os argumentos validos para el cuerpo natural son validos para el mfstico o civil, y asf como el cuerpo ffsico del hombre queda deforme, monstruoso y disminuido si se le separa o corta un miembro, del mismo

_.1

147 #

Page 67: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

'~~· ':

civile. Nam sicut corpus hominis physicum, abscissa sive amputato modo el reino, si se le quita- o enajena un territorio, sobrc; todq si es impor-aliquo membro, deforme remaneret et ni.onstrosum et debilius quam tante, queda imperfecto y deforme y disminuido, al igual que si un medico o

. antea, .ita regnum, substracto-eulienato aliquo loco, pr.aesertim.nota- un juez ~orta un miembro.sin necesidad, por pequeiio qu<: .sea, dd C\lerp0 bi~, remaner~. i~perfectum 'et ;~efotme atque ·~us vale~. Sic~t hu~_ano, le .ocas~na ~ave perjuicio r daiio. Pues si es rey, 9tie es como un

"'"·'·"''w""""'""'•''"'""'""'':":"'"""''"·''''""·"~·-Jt;ua~D.,Anagn.l:.uuurlll.,et • .darnnutn.u:rog.uo;.~J.U:,;;;or~nJu•m,..•l.l."..:Y.,.q.I,Mii ..... ,.,,,,.,,,,",._., -"'"'~''·''"''·''''·"~w~.:Ji.:..l!.,.i.Jl,.§~.J~Ju~o.ti>il.UibojO.i;.tV.l<.Lhl..~QA~.J:.Q.4.\.o~:.,~ .... ~ ......... ,.._._,,,, .. ,.~,.,,.,.: . . . . . . ,.. :medico.rum vel iudex·amputaret aliquod membnun, ·qUalltti'theuinque . . miento de los ciudadanos un parte del reino, esto es, uria ciudad, una villa .c;; .

148

-. patv.um, s~e . caQ$a necessaria; . ita· rex;. ·,qui locum:· medici 1 h'abet in una fortaleza, oeasiona grave injusticia y daiio a toda Ia rep:Ublica. Es decir, sO<:ietate humana, si aliquam partem regni, hoc dt; :ct\ritatell1hyillam , que Ia raz6n que es va).ida para una ciudad, fortaleza, Iugar o provincia es vel castrum alienaret, contra civium I:Qnsensum et voluntatem:, mag- valida para las demas y todo el reino podrfa ser facilmente destruido; por · DalJl iniuriam et damnum, toti reipublicae face~. Eadem ~m .r:atio- ello, como el rey no puede enajenar todo· el reino, asf tam poco una parte del ne, qua valeret alienatio unius civitatis, castii aut loci aut provinciae mismo, porque lo que vale para una. parte vale para el todo223•

unius, valeret omniu~ aliarum, et sic regnum destn~eretur de facili. XXII,3. No sirve decir que nose destruye unidad del reino al enajenar el Sicut ergo rex non potest totum regnum: alienare, similiter nee illilfs rcy algunas ciudades o lugares del reino con tal que se mantenga el orden; partem, quia eadem ratio est de parte ad partein quae de tOto ad totum porque mientras la union del cuerpo ffsico resulta de la unidad organica de (l. quae de toto, De rei vend. )223• las partes, la unidad del cuerpQ mfstico resulta de la union de voluntades, no

:3. Nec·obstat, si-dicaturnon dividi unitateiri regni, propterea quod de la union de organos, ya que en ellas partes son personas224 .

princeps aliquas civitates velloca regni alienet, cum remaneat ordinis; La raz6n es que, aunque en el cuerpo mfstico la unidad no resulta de la nam licet corpus physicum unitum sit ex pa:rqbus uniorte compagin~s-; union de los organos sino de las voluntades, a medida que los titulares de corpus tamen mysticum unitum est solum :.\lnione voluntatis,- non - donaciolies y enajenaciones se van hacienda mas poderosos; esa unidad se ·unione compaginis, cuni constet ex distantibus partibu8;sive stippO.:. hace mas debil y mas amenazada de desobediencia y rebelion, pues se sabe sitis, ut declarat textus·z. rerum, De usucap.; et glos. c. dilecta; De ~-~ experien~ia que se hacen mas insolentes e insoportabl_es por su soberbia. exces. -praelat.224• · · . '· _ · · ·· Y s1 en un remo hay muchos de esos, entre ellos crean ahanzas y establecen

•·.. . Responde: licet unitas consistat non in unibne compaginisi ~ed in -- pactos poco honorables, de los que se suelen originar guerras civiles y se-. unione voluntatis; unitas ta:men ista, quanto eiusmodi doria~onibus ¢t diciones~

a:liena:tionibus domlta:rii -fiunt potentiores, tatitb- reddinir ipsa debiliot r XXIIH. No se puede hacer, valiendose para ello de un cargo que a uno .et propensior, hoc est, inoboedientia ac rebellione, cum experientia se le ha confiado, algo que va contra el o contra su esencia, segun la senten-visum fuerit insolentiores et typo superbiae petulantiores effici_~·"Et cia de San Pablo225 que dice: «Segun la potestad que se nos ha dado para quando·plures sunt tales in regno uno ad invicem.consenti\mt; ·confo- edificar y no para destruir». Ahora bien, donar o enajenar alguna parte·del ederation~s et p.a_<;ta non multum honesta inetintes, ex q.ibus sirirul~ reino va contra la esencia del oficio real, que es conservar, defender y tates civiles; seditiones oriri soleht;

4. Nemini licet per officium sibi commissum facere quae sunt contra illud vel ipsius substantiam iuxta sententiam Apostoli (2 ad Corinth13)225 qui ait: «Secundum potestatem quae datil est nobis in aedificationem, et non in destructionem•. Sed alienare vel donare ali-quas regni partes est contra substantiam officii regalis, quod non fuit sioi commissum, sed potius conservare, defendere atque augmentare.

223. Dig.6.1 De rei vindicatione. 76: Quae de tota re fJindU:ata dicta sunt, eadem de parte inteUigenda sunt (Norembergae 1529) 1,260; (Zurich 1973) 1,125.

22-f. DigA1.3 De usurpationibus et usucapionibus. 30: ... triA alfJCn geMra sunt corporum... tertium, quod ex distantibus constat, ut corpora plura tum soluta, sed uni nomini subiecta, fJeluti populus legio grex ... (Norembergae 1529} 3,1816; (Zurich 1973} 1,705. . .

NOfJa Decret: compi/atio Gregorii IX impressa: ... omnes enim fuleks possunt iiJ¥'ella­ri unum corpus sifJe eccksia per fukm et charitatem sifJe perfeaionem gratiae (V enetiis H68} col. 1n9.

225, 2 Cor 13.10: Ideo haec absens scribo, ut non praesens durius agam secundum potestatem quam Dominus tkdit mihi in aedifo:ationnn et non in tkstruaionnn.

aumentar.

149

#

i -'(

J

Page 68: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

! • 5 •. Rex·. est in regno, sicut anima: in corpore. Unde sicut ani~a

oorpus immediate regit et movet alia membra; ita pariter regem opor• tet per exerciti1un propriae ~tionis et· suorum:.q:>Dsiliariorum, quod totum. cc;~mputatur pm uno, immediate ~ regnum suum,· et-:sic

.. ,~..,,...,.,~~-·,··•·•-'·'""'"'·"·~"·'~:""·'·'""'"'""-~"'J:Iil;,,,;..J.~.~""'':ioa~.;i.:i~., . .:>i"-uL..a.ilim•,.o;;,>.;..~et..~.o;.orpo£4.,~,-,""'·"'':••·~,,,,._;.;.

150

utique '•ere :uniititur per. indebitas·:donationes ;et alienationes • . Item rex in· regno est, .sicut paterfamilias .in: domp, cuius cura

domestica et continua. tota domus immediate gubematur, nee abdicat a: se alicuius paftis·doinus.curam et gubemationem; Ergo ita tenetur facere rex in regno suo.

6. Et propter hoc interdum reges patres·:vocantur, ut.dicit Aristo­teles 8 Ethic., Augustinus lib. 19, cap. 16, De civitate Dei, et Sanctus Thomas lib. 1, cap; 1 in fzn, De regim. princ,226• Rex in regno habet officium pastoris. Ergo etc.

' • ~·

~"

.'\

226. Arist., Etbko,.,.m 80.1.0: Sockw tnim ptltris ad fdios, regni prae se fert ef­figiem (Lugduni 15-49) 2, col. 710).

August., Deciviute Dei, 19.16 (PL -41) 6-45: ..• ~isapparet esse consequens, utpactm ciTJicAm paic domestica referatur •.• It fit, ut ex kge ciTJitatis pracepta sumere patmnfami­lias optmeat, quibus Jomum suam sic regat, ut sit paci acommodata ciTJitatis.

S. Thom., De regimine principum (Opera omnia 1; Stutgart 1980) 595: ltemque inm membra corporis unum est principak, quod omni.a 11UWtt, · ut cor, aNt (Aput, oportet igit,.r esse in omni mu/:it,.~ aliquoJ regitWNm (cit. supra en Ia nota 75). Para Ia idea dd rey como pastor ver infra XXXIII. 1.

·~~ ~:i

··'

'~ ~.' ·'J ·.~

~;: lf~ ,'{

~ . . \ XXII.5. El rey-es a su reino como el alma al.cuerpo, y asf como el alma

rige directamente a1 cuerpo, y mueve los demas miembros, asf tambien es necesario que el rey rija su reino mediante s.u propio .talerito y el de sus CO!'!ejero!, ~~~::~:-:do s!rve par;l Io mismd; ..sf seca saluu v vich df' los ~i·.1c'~.

'---~·-·~-..d.u·os;.~mo:.d.~ma•es~s-alud'r=vid'jt'def'~eiFa-:'··coia:~'i:jui!~~:a~;de'·Tuego~·"'n~"'..:.:"'.''""····· . sucec;le si se hacen donaciones y eriajenaciones indebidas.

El rey es tambien en su reino como un padre en la familia, que gobierna personalmente toda su casa mediante una dedicaci6n estrecha y continua y no abdica del cuidado y gobierno directo de nada de lo relacionado con su casa. Pue~ asf. debe hacer el r.ey en su reino.

... '!·.·.

XXIL6. Por eso a veces a los :reyes -se les llama padres226• El rey en su reino hace oficio de pastor. Luego etc.

-.

{

~

151 •

Page 69: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

w ·,.;;

'''·"''·'"'"'·''""'"'"'""'·"··-~''''":'""·~-·,:.'"".~"""''""'··'·~•"''''"'"~""""""""'·''".'''''~'"'"'""'~'···'M"<t~-~ ... )5~I£ .. , .. ,.,""''"'""'""'"''·.;,..~=·'""'~.,.,,.,._,,:,'""'_......,,.,,.,,. .• ,..t .... """"'""'""•""'"""'""'"""""···~·~'"'""""''""''""'~"'.""';.: ..... ,42fJJl .... :...:.-.... ,.,.,,.., .... , ...... ,'""'"""·,.,.,·., ... •:.• ........... , .. ,,,,.,,,.,~ . ., .. " ... ~ .... ~ ... ~,,f,, t. QIW,lium consc;psus requiritur \lt.·alienatio sit valida.

152

2. Declaratur. th~oria. Andreae de Isern~. -.3. Princeps .. non potest' disponere de substantiasubdi-

torum. .. · ·. I" .. · · 4. Regnum non dividitur inter filios post mortem regis.

1. Consensus omnium requiritur ad hoc ut alienari possint (l. qui­cumque, Ia 2, C. De om~ ag. des.lib.11. Vide Ludovicum Rom4num in rub. De arbit.; et Panormitanum 2 volum. consiliorum, consil. 3,10 quaest.; facit quod dicit Jacobus in sua investit. in verbo cum mero et mixto imperio; Petrus de Anchona consil. 10, Philipus Decius consil. 151)227.

2. Neccessitate vero exigente donatio fieri potest, ita intelligitur Andreas de Iserna (De prohib feud. alie. per Fred,§ nee dominus, 3 'column )'-28 , et quod rex possit donare, intellige' ob publicam utilitatem ministro strenuo, si non haberet quid aliud daret. Probantur praece­dentia auctoritate sacrae scripturae. Pri. c. quanto, De iureiur.229~ ubi habetur quod monetam diminutam non potest rex permittere in regno sine consensu populi, pra~pterea quod est populo praeiudiciale, se-

227. Cod.11.S9 De omni agro deserto et quando steriles fertilibus imponuntur. 7: ... ut id consensu omnium {tat quod omnibus J!rofuturum est (Paris 1~48) 7SS; (Zurich 1970) 2,446. Sobre esta idea de Ia necesaria participaci6n de todos en las decisiones que a todos conciemen, ver J. A. Maravall, Estudios de historia del pensamiento espanol I (Madrid 1973) 173·190.

Lud. Pont. Romanus, Rubrica de arbitris. Panorm., Consilia et qu.usrionei, cons. 3, q. 10 {Augustae T. 1S77) fol. 60: ... 1Jidetur

aperte J!robari in Cllsu nostro in c. imperialem, s.J!raeterea ducatus, De J!rohibend4 feudi alienatione per Friderit:um, et ·c.1, De Corradi, ubi dicitur dominum non· posse sine 1Jasalli 1Joluntate in alium feudum transferre. , . .

· Jacobinus aS. Georgio, Tractatus de feudis 13: Merum imperium an Pf>ssit per praes­criptionem aut consuetudinem acquiri {Coloniae Agripinnae 1S74) 94.

Pejr. de Anchona, CtmSilia, cons. 10: Communitas Castragani submisit se commu­nitari Anconae, et ut ilJAm defenderent «i"tam sumlnAm pecuniae annuam soi1Jere pro­misit (Taurini 1496) s, .

Philip. Decius, Consiliorum /uris utriusque 1Jolumem primum, n. 3: lura feudorum etiam procedunt de iurt canonico {Lugduni 1536) 95.

228. Andr. de Isema, In usus feudorum commmtaria: ... non enim est pottstas ~ simi/is baroni et comiti, per ea qUM supra dicta sunt, et hoc si cum causa [tat (Francofurti

1598) 697. . ·· 229. C.I.C. X 2.24 De iureiurando. 18: ... quoniam cum iuramentum fecisti, mo­

netam aut fa/sam aut ltgitimam esse credebas. Si fa/sam, iuramentum fuisset illicitum ... (Graz 19S9) 2, col. 36S (cit. supra en Ia nota 117).

~I ·,,_,

:.;~ '•I iJ :~1-

XXIII.t. Se requiere el consensode todos para que una enaje­naci6n sea valida.

XXIIL2 .. Explicaci6n de la doctrina de- Andres de Isema. XXIII.3. El prfncipe no puede disponer de Ia hacienda de sus

subditos. . XXiii.4 .. El reino no debe dividirse entre sus hijos cuando

muere el rey.

XXIII.l. Es necesario el consentimiento de todo~ los que van a ser enajenados227• ·

XXIII.2. Una donaci6n, en cambio, puede hacerse por necesidad. Asf hay que interpretar a ·Andres de Iserna228 que el rey puede hacer do-11\iiones, por utilidad publica, por ejemplo a un servidor diligente, si no tlene otra cosa que darle. Pruebase todo ello por la autoridad de la Sagrada

--Escritura y por un canon de la Decretales229, seg6n el cual el reyno puede permitir ~n su reino que se disminuya el valor de la moneda sin el consenti­miento d~l pueblo, porque le perjudica230•

153

\ :

Page 70: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

·r· -~ ··;·'·::·;. · ..

cundum loannem Andre~, Baldum et alios ar. (c. aa: hoc, §fin. De · ' ~III.3. A prop6sito d~ ese canon dicen los doctores~ en~e otras, una offic. a~c_hid.'f}O. . . . . . . · ·. cos~ lmportante, e~to C:S• que el.prfncipe no puede disponer a su antojo de Ia

Ub• """ =ton no';'hl,Ji> pooum docto~ ·P~"P""•· "~ . • · ha«-:m. do '"' •ubd."""' · "'. h.= D2da quo redundo m P"iuicio dol «non posse d1sponerc au 4.lo~•"*•.il de sub~c.mua s ....... ,.mu.um», ., ...... u- P"'~"''" :.u1 su ..::ousentl.iru~nto . .Luego mucho menos podra disponer como

'''·'-'•···~'·""'·'"''''"''·"';.!.,.,;•·~" .... "''~""""""'~'1JWd"''diud•~v.erg:tt'-1il'~C!itid!~6puli';abs:queo"'e~lU~·····'''"'"'··'·"' ·""'"'""'''''"(Julera·--de-4as-'pmo-ms··m"'redti~"servidtilti6ri'mtat"iffif~'·'fi$~£trfcfa'S"'"""'".·'"'"'""'' . eorUni. Ei-go Ionge minu~ .. po~st pro ·libito disponere de persoriis, et . donaciones ni enajenaciones. . . . .

· tra~ere illas in sen'inrteni~ iri ·praedi~ d9nation.es v~I alie~atio?es. A ello se refieren ~~ien algu?"'s e~;ravaga'!tes de. Inocencio IV que FaClt q?ae<!am ~':'~ganna Innocentu IV quae al1enan~nes f!scahum con~~nan con excomuruon I~ enaJenac1on. de b1enes f1s~es y Ia dismi-et dimmun.ones ·red41tum et bonorum ad fiscum pertmentlttm sub nue1on de I:as rentas y de los b1enes pertenec1entes al fisc0 232, Asimismo,las excommunicatione damnavi~2.. . . Consuetu~mes feudorum233

, Inocencio JV234 y ei Hostiense23S. Del mismo . Item J Jl?'~eterea ducat~s, Delrohib: alif;n. per .Ere~. 233

, Inn~en- modo ~f'nan Gu~ermo. ~~rand~236 y Juan. Andr~237. ~am bien Juan de nus(~. auduu, De praescnpt.'fl , Host1ens1s (c. dilectJ, De mawr. et l~ola y Antomo Butno , segun el cual s1 un senor qu1ere someter una oboed. ibi super ~erbum praeiudicium')l35

; idem tenet SJ?e~ulato~ (tit. t1~rra a otro senor tiene que ten.er en cuenta el parecer de ·sus subditos; y lo Pe feud. j' ·quomam, verb. 29)236 et IO:lnnes Andreas (zbukm; idem m1smo afirman las Consuetud~es feudorum24o, Francisco Zabarella24J y diet. cap. dilecti, De·maior. et oboed.fD7; et ibi loannes de Imolam, Antonius de Butric diet. cap. dilecti, 8 notab.: «Si quis dominus velit terram subicere alieno domino, admittatur contradictio subdi­torum,.239. Est etiam tex. tit. De feud. non alie. 240. Cardinalis Zabare-

230. Jom. Andr.,ln.sec. Dedet. nOfJella commentarw De iureiurando.·Quanto: I. Moneum certam si prinCeps servare iura11it, q~<o au" poenit11re debeat iuramenti, qui­bus fraudetur modis (Venetiis 1612) 189v (cit. supra en Ia nota ItS).

Bald.,lnprim. sec. et ten.pecret., ad lib. sec., tit; 24 De iureiurando, c. 33 Intdlecto: Rex esse tutor regni non depop~<l4tor ... Item debet CAperi! consilium pro republica sicut pater pro filiis suis.

C.I.C. X 1.23 De officio Archidiaconi. 7 Ad haec nos dicimus (Lipsiae 1879) 2, col. 151. .

231. Pano~ .• Super secunda Deciet., tft. De iureiurando, c. 18 Quanto (Lugduni) fol. 150v: Ex his ~otat (Hostiensis) principem non posse dispo~ere ad libitum de substan­tiA subditorum (cit. supra en Ia nota 135).

232. C.I.C. In VI 2.14.2 (Lipsiae 1879) 2, col. 1008-1011. 233. Consuetud. Feudorum 2.55.1: ... nee dominus feutlum sine voluntate 11asalli

ad aU..m transferal. "\ 234. lnnoc; IV, Super lib. quinque Decret.: Subditorum interesi etwm non mutare

-.

,f (

. -''-'

• dominos (Francofurti 1551) 299v • .::.·---235.-Hostiens.,.ln..primu~ Decret. lib. commentaria: Et est expressuJn quod do­

minus in al/i,.mfeudum non transferat sine 11asalli wluntate (Venetiis 1581) 1,173v. 236. Speculat., Speculum iuris: ... non cogitur (11asallus) pro uno feudo plures do­

- minos habere maxime in comitatibus et marchiona.tibus et ducatibus, qui hodie di11idi

154

nqn debent (Lugduni 1578) 147v. . 237 .. Joan. Andr., In prim~<m Decree. noflella commentaria De maioritate et

obedientia. 13 Dilecti: 4. Dominus si flelit:subiicere terram suam alieno domino admit­titur contradictio hominum suorum et ratio, nee sine 11oluntate 11asalli ius suum transfm (V enetiis 1612) 226v.

238. Joann. de lmola, Super primo Decret.: ... si aliquis dominus 11elit terram subice­re alttri domino admiti de beat contradictio subditorum (Lugduni 1547) 277v.

239. Ant. de Butrio, Super primo Decret., 33,13 (Venetiis 1503): Nota quod epis­copus in11ito capitulo non potest aliquam s~<biectionem quaerere contra ecclesiam, et est argumentum quod si quis dominus wlit terram s1<bicere alieno domino, admittatur contradictio subditon~m q1<0d interest sua q1<0tl dominus suus sit tiber, et tot dominos non habere.

~

l

155 ..

Page 71: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

lla (consil .. l37) incipit: c:Redemptoris omnium, qui rex est regm.im», in pen. et ult. col .. ibi .secunda. ratio: Nam rex etc. usque ad verba et

·alios in proemwfP41• Panormitanus diet• cap. dilecti. Idem cap. inte..: llecto De iureiur.: .«Notat primo regeln non posse alienationem facere

''''·'·'"'"""'"'.:'"'""''~''"'""""'·"'"''>"·~'"··w······•·de·•bom..•iuribus..~on• ·enim ·.:>.~.UJ;, J,i.gnit~t. noJJ., ._2fi>j.lri;~.. _ . , · ipsius regis, litet ipse habea~ i~risdicti~n~~. et .~m'ini.~~J~~~~ ip::""'""·~~···

156

sius,., . :: .. 4. cHine est quod, regnum etcomitatus seu alia.-dignitas non di­

viditurpost mortem regis inter filios defuncti, ut leg. et no .. c.licet, De voto242 • Eadem tenetPanormiunus (c. cum;Jeputati, De iud.; etc. exposuit, De dilat.; et c. cum dilectus, De relig; dom.; et in prim. parte consil. consil. 12, 2parte consil. 3)243 • Henricus Boich (c. fin; ad fin. De feud.) 244 • • Felynus (quoque di'ct. cap. dilecti)245 dicens quod «ho­minibus invitis non potest dominus alicuiusloci subicere locum alteri, eo quod interest subditorum non habere tot dominos.» Eadem refert in cap. ad audientium,·2 colum., et cap. auditis, 13 colum. De praes­cript.246

240. Consuetud. Feudorum, 2.25. 241. Zabarel., Consilia, 137 (Lugduni 1552) fol. 7'W: ~am rex tenetur iura regni et

"honorem corona iUibata servare, ... sic ei regni procuratio non autem ~oncessic, id est, concedendi alteri potestas ilata tst... ·

242. Panonn., Super sec. Decret., tft. De iureiurrando, c. 33 lnteltecto (Lugduni) fol. 175v: Nota primo regem no'! posse alienaticnem facere de bonis et iuris regni. Bona ' enim sunt dignitatis et non propria ipsius regis, licet ipse habeat iurisdictionem. et ad­ministrationem ipsius. Hinc est quod regnum 'Vel comitatus seu alia dignitas non di'Vidi­tur post mortem regis inter fJios defuncti, ut legitur et nominatim in c. licet, De 'fJoto.

243. Idem., Super prima secundi Decret., tft. De iudiciis, c. 16;Cum deputati. 23 (Augustae T. 1576) fol. 41v: Ex quibus etiam collige quod praelAtufiudicatur ut tutor seu ut curator cum quaeritur an ex eius facto teneatur ecclesia.

Idem.,. De dilationibus (Augustae T. 1576) fol. 137v: Ita interest sub.ditorum non mutare dominus, c. IV Exposuit nobis.

Idem., Super fertio Decnt., tft. De religiosis domibus, c. 8 Cum dilectus. 7 (Venetiis 1578) fol. 235v: Ubi dicit quod si subditi alicuius 'Volunt etiam expresse mihi praestare oboedienti&m, non debeo eam capere, quia non possunt iUi in me transferre ius in eis per alium possessum. · · · ·

Idem., Consilia et quaest. (Augustae T. 1577) fol. 7. ·-Idem., cons. 3 (Augustae T. 1577) fol. 58v: M01Jeor quia in istis dignitatibus, cum sint

indi'Visibiles, ut in c. lmperialem, s. praeterea, De prohibentla feudi alienaticne per Frithricum, debet' succedere primogenitus, deferuntur enim ordine geniturae, ut est textus in c. licet, De 'fJOto. Adeo quoii alii filii nequeunt in his dignitatibus petere legitimam, ne {14t di'Visio regni seu comitatus.

244. Henr. Boich, Rubrica de feudis Ex parte, n. 12: ... nee dominus potest in'Vito 'fJasallo nee debet ex contractu uni partium licere quod alteri non licet.

245. Fel. Sandeus, Ad V lib; Decret., Dtmaioritate et ob0edientia 13. n. J.: Homini-bus in'Vitis non potest dominus alicuius kx:i subicere locum alteri. ..,

246. Idem. (cit. supra en Ia nota SO). Idem., Ad lib. V Decret. cap. 15, n. 26: ... subditis infiitis non potest dominus subicere- <'

castrum alteri. 'il ,zJ

-.:~

~;)I.

Nicolas 1; udeschi242, quien aice: cAdvierte que no puede el rCl}\ enajenar los bienes y derechos del reino porque pertenecen a su dignidad pero no son propiedad del rey, aunque el rey tcnga la jurisdicci6n y administraci6n de !M mic:mos,.. · . ·

';~, .. ~~·"'·""''"'· ..... ·~I"'l·.,.---,· ..,._ ... · ·•· ... ,.' . · .. · .. · .... · .. · · · d d · ' . .. . . . . AA. ~ .• 'T. otJJC: aqutpto\'tene'qtte"1HM'etno·o•urr-con a· o·o·c;wuqwer . ..,u:a;.'·"''.·"·'·-· .. ,,.-....... ..

dignidad no se divideri entre los hij<>s del difunto a la muerte del rey:.231 • Lo

·'

mismo piensan Nicolas Tudeschi243, Enrique Boich244 y Felino Sandeo245

C\lando dice que el· seiior.no puede someter un lugar a otro senor contra la voluntad de los 5Ubditos porque es·bueno para estos que no tengan muchos senores. 246•

"'' k •

157 •

- I

Page 72: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

··.--:.···.:::·.·:. . "., .... L., ... , .. ,.

I i I I

158

·.· ........ ·.· ....... ;; .. :; ... ,.·.·.S ....... ~.I.Y .. "·.:·.\·, .. , ......... ~ ........... c: ........... ,." ....... · .. '·""'": ......... .

. 1. Doinin~s ~on p~test alienare ius vasalli; 2. Donatio d!Nebus imperii est invalid~. . 3. An rex civitatem vel castrum in feudum dare possit.

1. Post canonistas et illusires doctores oportet adducere prim. gl. l. invitus, De fuJeicom. quae djcit «quod dominus non potest in alium alienare ius vasalli vel feudi invito vasallo,.2" 7• Et post glossam omnes fere d9etores; glossa in authenticam qui opor. epis., quae dicit de iure non valere donationem aut concessionem de rebus imperii2•u-,

2. Post glossam, secundo loco ponamus Azo249, Andream de Iser­na in c. Imperialem, § Praeterea dt~catus, De prohib. feud. alien. per Fred. verb. nee dominus feudi. Idem tit. De lege Conrad.§ ex eadem leg. 250, Bartol us (1. prohibere, §plane, ff. Quod vi aut clam )251 , Baldus in praelud. feud.§ expedita. Idem tit. Quo temp. mil. invest. pet. deb; c. 1. si quis ait. Idem Baldus (l. 2, C. De donat.; et l. debitorum, C. De pac.; l. in testamento, C. Ad legFalcid.) Idem Baldus (side feud.fuer. contr. inter domi. et ~gn. vas.)252•

247. CorpHs Juris civilis lustiniAni cum commentariis A''ursii, fiig.40.S De fidel: comissariis libertatibus. 34 Invitus: Et sic est 11rgumentum 9.uod t:WminHs non potest in tdiu'm ..IUn..re iHs fiiiSIIUi wl feHdi inflito fiiiSIIllo (Lugdunt; 1612) 3, col. 265.

248. Bernard. de Panna, Glossa Magn.. 1.6. 249. Azo, Broc11rdica seH generalia iHris: lmperator non debet 11dimeFt"i{Hae con(;t!s·

sit (Augustae T. 1577) lt8v. • . 250. Andr. de Isema, In HSHS feudorHm commentaria D:: prdl!,ibita feudi alie­

natione per Federicum. Nee dominus feudi: Tertium dictHm huiHs p11rtis est qHod VIISIIllus sine ®mini wlHntate feudHm non potest vendere et utile dominiHm suHm. Sed an ®minus ventht sine flolHntate fldstdli? Dicimus qHod not~ potest tr~~nsferre iJ sii•e volHntate VIISIIlli (Francofurti 1598) 691. .

Idem., De lege Corradi. Ex eadem lege: Et vithtur expressHm in constitutione lm­periakm. S praeterea, in fm. S expresse dicitHr ibi quod in alium non transfert dominus

:sine volunt11te vas. -(Francofurti 1598) 467. · 251 Bart., In primam Digesti nofli part., v. fel. 147v (Venetiis 1596). 252. Bald. SHper feHdis, praeludia (A,ugustae T. 1578) fol. 3v: ... cum enim sint

m~~nifeste -contra pHbliolm Htiliutem non valent. · Idem., tit. 26 Quo tempore miles invesii petere debet (Augustae T. 1578) fol. 26v-27:

Nota quod ®minus non potest feudHm flaSIIlli sui conferre sine eiHs consensu et si facit pro non fdCto habetur, et non ramen per hoc dominHs aulit a proprietate SIUI et inJJoc est differentia, 11n t:WminHS ..IUnet, 11n vasallHs, et hoc intendit istud capitHIHm. QIUierit glosu dn possit locare, et dicit quod non in praeiHdicium flasalli. nam conductor tenetur sure flas..tlo qHiil fiiiSIIIJMs habet iHs in re.

Idem., In prim, sec. et terr. Codicis l., ad lib. sec., tit. De pactis, I, 35 Debitorum (Augustae T. 1576) fol. 121: QHUTo qHiJ e contra, MtrHm t:WminHs possit pacisci in

· .. ·.:: ~-- ~· ::-. :.>.~~:

'

";.";~

' ..

XXIV ·' .:.: . ': .;:·. :· .: •·•·. :;. :: ·:: '.,":: ./ .......... ~ : ·.: ;: )•; ::: .; . ; .. ·;:: ;.:.:.;.:.: :. -~'~ ·/: :.; •. ~·:.:: :-::.~· :·.~- ·:; .. :: .. :::::· :·~ •. : •.. ::·i:: : .. :~:;.:, : •.... 1 ;-.-.~ •• ·;;:..;; • ..;._, •• : '• :: ~~

.-;;~··.

I i .. I· :t!."'i:~. ~·

XXIV .1. El senor no puede enajenar el derecho de va~allaje . XXIV.2. La donac.i6n de bienes del Imperio es invalida. XXIV.3. ~Puede el rey enfeudar una ciudad o un castillo?

XX:IV.l. Ademas de canonistas y juristas ilustres, hay que aducir, en primer Iugar, Ia glosa de Accursio247 que dice que el senor no puede enaje­nar en otro el derecho de vasallaje o de feudo contra Ia voluntad dei vasallo; y, en pos de ella, casi todos los juristas. Asimismo, Ia glosa248 que dice que no es valida Ia donacion y concesi6n de bienes del Imperio.

En segundo Iugar, tras Ia glosa, citamos a Azo249, Andres de Iserna250,

Bartolo251 y Baldo252 en varios textos.

{

...I

159 #

Page 73: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

'I 3. Idem in suis consiliis 326 et 327 2 part.253, sibi tamen contrarius ';~ X:X:IV.3. En su ConsiJia253, este se manifiesta en contra de OJra opinion

in rubr. C. D~ ?o. cod: com. 3 col~m.2s-. dicens q~od potest ~C:C _in ti suya25-4, a1 decir que elrey puede dar ciudades e~ f~do y conced~r .cas~Uos feudum dare ctvttates, et castra regm .conced~r~, quta remanet s1b1 lU~ l de su reino porque conserva el derecho de supenondad y d d~mm1o dtr~c-

. · superioritatis et Jirecti dominii;- sed ·st vdlet CIV!t~tem, non potest, CUI '·' tt:-. p~ro no oueJe; aunque quiera, enajenar un~ ciud~d, por1ue ello 1es!':'-~\!~~..,·:.~~~,s;.:.n;.~~·~j!o,·.·.s.:.:~~·~~~;·;~*"";·.;.:~:arrteit1:"e5istttnt~<'ft1Ul~·iara--:~:.-:...:.)"l"ao.!oo·.uJ<..t~~·~, ..... -.~ ... ~~~~ ....... :.~.;.:: ... ~ ...... -• .:..l.:'"'·._·).~~.:.:..~~..:. .... ;.~:.~ ... :.;, ... ::.: .• :.~ .. ::...-..:..-r..;.;;..~ •. ·.:-.~t: ... ~·- .:~-~t:..::.:.:.:..:..:..;.;.;rttff-a-~·mu-ctrbs· .. ~hof-~..-;· . .-: .. ~.:· .. ~~"':.:...~·.:.:.·.·-:.·~~:..:···, .... :.::.,;.).';\.:~ .. .: ..... :.:.::.: . .: . .;.: .. ·:.::.~ .... -:.:~~-.:.:.'ol:-r.-..·~.-=-<i:...;..-•.•. ;.:~..:. .. ~.;.~.:.:._.~,.-.:~:.:..-;..J.).:..:_::..: .. · ... ...::..:.--... :

. . Sequitur. pr:ledicta. Iason <'· si n~n sort~~· f. libmus; 9 ~~m; !f. ~ . . Companen esa opinion Jason. de Mayno255, Lucas de Penna256, J~~n . ·

160

De condict. indeb. )25_5

, Luca$ de Penn.a (l; untea; C. De cap., lib. !1, et ~ Faber257, Angelo Gambliglioni2ss, a prop6sit~ de un. canon del que ~b1en l. servo~. C. De agrit. et eens., eod. lib.)l_$6, Ioannes Faber ~Instlt. De ··~ trataJas6n de Mayno, y Juan de Plateam, qu1enes dtscuten esta cuesnon en suctess.lib;J multis autem•aliis, circafm.'f.57

, A11:geltis (Ins~., D~ act. ;; sus dos aspectos y concluyen diciendo que el Emperador no puede dar los "§item Serviana)l58

, ubi etiam lason, Ioannes di'Platea (L praedta, C. .. bienes inmuebles del Imperio. Lo mismo sostienen Accursio260 y Jacobo de De loc. praed. fisc. 3 co'um.lib. 11)259 qui disputant hanc q~aestion.em ' Belvisio26t. in utramque panem, tandem concludunt* imp:,ratoremres trilmobtl~ imperii donare non posse. Idem tenet glossa2 ET Iacobus de BelV1-sio26t. ..

•c:oncludurit: F c:oncludit

praeiudicislm subditorHm, vel eos dlien4re in duriorem dcminium? Glossa ordinari.: dicit quod non. If. De fuieicommissis lib. 1 invitus et ubi videas.

Idem., Ad lib. VI Codids. tft. Ad legem Falcidiam, 7 In testamento (Augustae T. 1576) fol. 188: Unde vasalli non cogHntHr habere dcminHm ipsHm emptorem et ideo remanent vasalli et feudatarii venditoris, quia non pottrat vendere CHriam et casm<m in praeiudicislm vasaUorHm, et ideo nee terras eis infeHdatas nisi quoad directam proprieta-!em ip>ius dominii. ·

Idem., In usus feudorum commintaria doctissima, t£t,..26 Si de feudo fuerint contro­versia inter dominum et agnatos vasalli, $ In generali (Augustae T. 1S78) fol. 49v: Quaero utrum Rex Franciae posset alimare unam de ciflitatibus regni imlitisfoibus? Respondeo non ... Et ideo Constantinui quando dcnavit urbem beato Sylwstro fecit CHm consensu populi. • -

253. Idem., Consilia, 326 y 327 (Augustae T. 1582) fol. 137 y 13_8. 254. Bald., In primum sec. et ttrt. ·lib. Codids IHstin. kctHra (Veisetiis 1481) 5. 255. Iason de Mayno, In primam Digesti nO'IIi partem commentaria, 12.6.24.12

(Lugduni 1572) fol. 158: Adtk etiam in materia quod vasalli inviti non possunt alienari per dorflinum.

256. Lucas de Penna, Ad XI.lib. Cod., tit. 48 De capitatione civium censibus eximenda. I. Capitatione (Lugduni) 520: Quod si sub~ctorum seu str'Vorum interest dominos non commutare, quanta fortius interest liberorum hominum non exirt tk gubernatione regia, qui non dominus Std rex tst, et M liberis fieri Str'VOS, et (quod nunquam senserunt) dominium exptriri. . ·- .

Idem., tit. 47 De agricolis et censitis. 12 Servos (Lugduni) 490: De hoc ttne quod scripsi"infra titu. proxi. I. Hnica. . ·

257. Joan. Faber, In /nstitur. lustin. commtntaria De sutcessione libertorum. Mul-tis tliis casibus. n. 2 (Lugduni 1565) 78. . .

258. Ang. Aretinus, Ad quattuor Instil~ l1<stin.lib. commentaria -4.6.7: ... dcminHS non potest ius vasalli alienare invito fJasallo, quod Mta contra ventkntts terras sine voluntate hominum seu vasallorum (Augustae T. 1578) 200v.

259. Jas. de Mayno, De actionibus. Lectura pkcL.rissima 4.6.7 (Lugduni 1540) -4oV. Joan. de Plate:t, Super tribus lib. Codids 11.71.5. •

260. Corpus !uris Ciuilis ]ustiniani CHm Acamii commtntariis. Cod.11.70 De lo­catione praediorum c:ivilium v.cl fiscalium sive templorum sive rei privatae vel domini­cae. 5 Praedia: Princeps facere potest quod priuato lictt (Lugduni 1612) S, col. 223.

261. Jac. de Belvisio, Aurea practica criminalis 1.3 n. 69 (Coloniae 1580) 34.

\..

• 4

161

-#

' I

Page 74: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

:,~,.

162

.,.,,, .... ,>:. · •.. ·.· '"' .•: .. :.·,,.·,···"''''· , ... ;,.:.,:.·.·····§, .. :x:x.Y ... ,, •'·'· ... 1. Regis proprium est regnum augen~.

Adstipularitur etiam dictae opinioni Iacobus Alvarotus super feud., et quidem"prim. in sec. cap. 2 colum. quo temp. mil. ibi p::mit quattuor condusiones, quem vide. Idem tenet titul. De leg. Conr. §ex eadem. Idem disputat et tenet c. imperialem, j' praeterea ducatus, De prohib. alie. per FrietP62 • Praepositus autem diet.§ ex eadem lege, tit. De leg. Conr.26). Maninus de Cazariis in De princi. n. 471; ibidem, n. 142£¥4; Iacobus de Sancto Georgio super lib. feud. fol. 4 in codi. parvae formae, verb. ulterius quaero265•

1. loannes de Terra Rubea in opus contra Rebelles: «Cuiuslibet enim regis est regnum augere proprium, et diminuere alienum»266.

Fabianum quoque de Monte adduco in tract. de empt. et vendit.,. 2 quaest.267; Antonium Corsettum in tractatu de reg. excel. t!t potest.268•

Adde Oldradum, consil. 2,34 et consil. 94269• Item loannes de Neviza-

262. Jac. Alvarotus, S11per f~Hdis: DominHs non potesi feudum vasa/li sui conferre alii sine consensu dicti vasalli et si facit deberi debet per non facto (V enetiis 1477).

Idem., D~ lege Corradi: .:. dominus absque vasalli voluntate non pott<t /eudum alienare.

Idem., De prohibita feudi alien4tione p~r Fzydericllm. I'Vperialem, Praeterea du­ca~us: .. : dominus non'pQtest ius sHum quod h.zbet in feudo nansferr~ in aliHm extra­neHm absqiif tiolu>Jti!lt vasalli.

26). Joan. Ant. deS. Georgio, Praepositus supereHSibus feudorum. De re-ge Corradi. Ex eadem: FeHdHm sin~ volHntate vasalli dominHs alienar~ no,..potest, !JUia vasallus m

· hbera persona (Venetiis 1498) 4. ."!!i. 26-f. Maninus de Cuariis, TractatHS de principibus, n. 471 (I.ugduni 1530) fol. 17:

/nter~st subditorum rltm habn'~ plur~s dominos; id~o princeps non potest partem civita-• tis ali~nare ~t parte~ r~tinMe, s~a.nkm Baldum in c. si qui's:, tit.· quo tempore mile<

investitNram. · · Idem., n. 514; fol. lS: Vacanti /mp~rio nihil de inmobilibus potest alienari, glossa in c.

iJientitatibus, et C. si cui proQlrator, De ekaione, lib. VI. 265. Jacobinus a S. Georgio, _TractatHS de feudis, Ulterius quaero: 1. Subditi

alicuius domini se alteri domino sHbmitt~re vokn#s, an et quando contradicere possint (Coloniae Agnppinae 1574) 2). . .

266. Joan. de Terra Rubea, Contra reb~lles suorNm regum 1.1.13: ... quae tamen rex agere non potest, nec·per aliqHas alienationts ad alios regimehes transferre, cum cuius­libet enim regis regnfl'fJ augere propri~<m, et id diminuere alienum (Lugduni 1526) 14.

267. Joan. Faber, TractatHS contraauum Secunda quaestio principalis, n. 17~ 268. Ant. Corsettus, De potestate ac excellentia regia Prima pars, n. 16: ... mvais

civibNs non potest rex Nnam civitatem vendere, neque dominus CJIStrNm, quia ~arum interest non mutare th>minum (V enetiis) 222v .

. 269. Oldrad. de Ponte, Consilio, cons. 2: QHiquid agit~<r in virtute legis agitur; cous )4; Molendina tenens" pluribus pro inJwiso, si vendat et maior pars consentiat,

'

. .... ::,, ..... xxv ....... , ............. ,.,.·. ··,;:: .. '('

·r

XX:V.l. Es propio de los reyes engrandecer el reino.

Son tambien de Ia misma opini6n Jacobo Alvaroto en varios pasajes262 ,

Juan Antonio de San Giorgio263, Martin Garrati2l¥4 y Jacobo de San Gior­gio265.

XX:V.t. Juan de Terra Rubea266 dice: «Es propio de todos los reyes engrandecer su reino a costa de los demas». Asimismo, Juan Faber de Mon­te267 y Antonio Corsetti268. Tambien Oldrado da Ponte269 y Juan Naviza-

'.

{

,I

163 •

Page 75: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

no, consilium 12,20 co[.27o, qui latissime ~a~c mate?~.Pr<;>s~quitut, l · no2~0, q~en trata muy ext~samente este tema y concluye dicibndo que las et sic concluditur alienationes locorum, ctVItatum, lOVItlS ctvtbus seu . f enaJenactOnes de lugares y ctudades no pueden hacerse sin el consentimien-subditis fieri non posse: «Qui enim .contra iura mercatur~ bonam fi- L · to de los ciudadanos 9 subditos,«Porque quien negocia ilegalmente se su-

. dem praesumitur non habere» .(De reg. tur. li. 6)2il. i., pone que no obra de buena fe,. 271 • . _

. . . l . ~·

164

I'

·-

1, J

non consent~ns non tenetNr stqNi 'lloU.ntatt:m aJio,.,m; cons. 94: Stip,Lttio regis .de non · alienando bona regni etiam jNramento ftrmato, si a principia f"# inNtilis, eius mortem non confmnatNm (Lugduni 1550) 3,13 y 32v. · • .

270. Joan. Nevizano, Consilia si'lle responsa, cons. 20, n. 12 (Lugduni 1559) 165. 271. C.I.C. In VI 5.12 De verborum signifi~tione. 5 De regulis iuris. 82: QNi

contra iNra mei'catNr, bonam fidem paes,mitur non habere (Lugduni 1559) col. 78f; (Graz 1959) 2, col. 1124.

~

~

~: ·~·

·' .• \c

-~.:·

··•:;·

,::

~-

" 4

#

165

Page 76: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

166

§XXVI . _.,;,·:-:.. :.~- .. :·.~ ; : .. ·,_._,.,. .., .. , ... ·

1. Iustum est eos remu~erare.propter b~neficia in r~mpu-blicam collata. ·

2. Princeps etiam Ecclesiae vel piis locis donare non po-test. . ·

3. Traditur intellectus cap. 1, De rerum permutatione.

1. Restat respondere ad contraria. Ad primum quod diximus iustum esse eos qui servitia principi fecerunt, maxime propter benefi­cia in rempublicam collata, debere a rege vel principe de bonis publi­cis sive regni patrimonialibus. Nam potest princeps ipsum remune­rare de bonis mobilibus regni, hoc est, fiscalibus. Item de bonis reipu­blicae, non tamen de ipso regno vel eius radicibus, id est, civitatibus et locis, ex quibus constat regnum, cum esset ipsum mutilare etpaulatim ad nihilum deducere.

2. Ad secundum ~upra responsum, ubi appar~t quod princeps etiam ecclesiis vel piis locis non potest tales donationes facere absque consensu libero subditorum, quia loca quae ecclesiis et piis locis do­nantur, incurrunt etiam eaildem servitutem atque inconvenientiam; unde non erit minus iniuswm ecclesiis vel piis locis civitates et loca donari. Sed Ecclesia, quae cultrix est iutitiae, quicquam iniustum, sicut in aliis, in se quoquo modo esse nonpatitur.

Nee obstat quod in Hispania, praesertim in \regno Castellae, fuerunt ecclesiae permultae plurimis insignibus villis, castris ;t locis aliis, a regibus donatae et locupletatae. Respondeo illud factum fuisse a principio, quando reges Hispaniarum loca ilia iusto bellortb infide­libus capiebant, remanentibus ipsis infidelibus indigenis in locis praedictis, quia tunc pauci erant ch.ristiarii in Hispania. Successu vero temporis creverunt fide et numero veteres christiarii, quorum aliqui voluntarie in isto loco, alii in alia villa vel castro, ecclesiis iam assig­r.atis sive donatis,:.domicilium eligebant vel quia ipsi saraceni ad fidem convertebantur, uncle iuste· omnes isti sub dominio vel r~gimine im­mediato remanebant ecclesiarum.

Ad id quod subditur quod pro remedio peccato~ suorum eccle­sias fundare potest, id faciat ex bonis propriis et privati patrimonii, non de bonis regni, et Ionge minus 4e regni substantia. Et hoc patet expresse prohibitum in legibus Castellae, ut in I .. 4 2 part. tit. 16, wbi habetur quod regis succesor tenetur ad debita solvenda vel faciendas elemosynas pro remedio animae suae, non tam~n quod ob ea solvenda . vel efficienda immobilia regni alienetzn.

3. Ad cap. primum, De rer. permut.2n quod satis absurde per

r··' ~.'>t····-. ;:_.'·,

.

. .

. "

$1 ··.·~ ... · ..... , ...... ·"·'"··· ........ , .. :,., ...... "'······XXVI. .. ·.·;., .. . ·····.:.,_:.-.· ... ··: ' .... ~ .. ·. .. .. : -~-:' :·.' . ' -· ......

XXVI.l. Es justo recompensar por los beneficios hechos a la republica.

XXVI.2. El pri'ncipe no puede hacer donaciones ni ala Iglesia ni a los lugares de culto.

XXVI.3. Interpretacion del cap. I De rerum permutatione.

XXVI.t. Nos queda responder a las objeciones. Primera. Dijimos que es ·justo que quienes han hecho servicios al prin­

cipe, y mas aun ·beneficios a Ia republica, sean recompensados por.el rey o el principe.a cargo de los bienes publicos ode los patrimoniales del reino (p. 21). Puede en decto, el prfncipe recompensarlos con bienes muebles del reino, es decir, fiscales y con otros bienes de la republica, pero no con el reino mismo o sus bienes rakes, como ciudades y territorios que componen el reino, porque esto significaria mutilarlo y aniquilarlo poco a poco.

:XXVI.2. Segunda. El principe no puede hacer donaciones sin el consen­timiento libre de sus subditos ni siquieh a Ia Iglesia o a los lugares de culto Jp: 23) porque los·territorios que sedan a las iglesias y lugares piadosos se ven tambien afectados por servidumbre y perjuicio; por tanto, no sera me­nos injusto dar tales ciudades y territorios a las iglesias y lugares piadosos.

La Iglesia, defensora de Ia justicia, no permite que se de en ella, como tampoco en los demas, nada injusto. Sin embargo en Espana, especialmente en el reino de Castilla, los reyes dieron y enriquecieron muchas iglesias con muchas insignes villas, castillos y otros territorios. Respuesta: eso se hizo al principio, cuando los reyes de las Espanas tomaban esos territorios a los infieles en guerra justa, quedandose los indigenas infieles en los referidos territorios, porque entonces habia pocos cristianos en Espana. Pero con el paso del tiempo crecieron en fe y numerq los cristianos viejos, qui.enes elegian su domicilio voluntariamente en una villa o castillo· asignados o donados de antemano a las iglesias, o bien los sarracenos se convertian y permanecian bajo el inmediatc;> dominio o gol?iemo de las iglesias.

·. A lo que alega de·que el rey puede fundar iglesias para remision de-sus pecados, debe hacerlo con bienes de su propio y privado patrimonio, no ~on bienes del reino y mucho menos con el feino mismo. Asi se prohibe expre­samente en las leyes de Castilla272, donde se dice que el sucesor al trono

.tiene que p~ar las deudas o dar limosnas para remedio del alma del difunto, pero sin od'ajenar o vender los bienes inmuebles del reino.

XXVI.3. Sobre el cap. I De rerum permutatione273 , que bastante absurda

# 167 .

Page 77: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

:-:· ... :···::.:::::.·.•:·. ·:;.~. ::::.. ..

doctores et praecipitanter allegatur, dicimus quod ibi non loquitur quod princeps aut Ecclesiae praelatus possit alienare aut permutare aliquam civitatem vel·locum regni Ecclesiae, sed datur licentia ut res

· i01mobilis Ecclesiae cum re immobil.i principis meliori vel aequali, · ·' · pudl pr~edium·v·a · fuiidi:i'M: Ecdesiik'prbpe pahtit:Jm-·principis; qnod ··

est sibi neces~arium ad palatium amplian~um vel quid simile.

168

r

)'

·. 272. Las Siete Partidas del rq Alfonso d Sabio 2.15.4: cHabiendo el rey niiio Ia

edad que dice Ia ley. ante de!lta, o seyendo tamaiio quando comenzase a regnar que pudiese gobe~nar el regno, tenudo es por derecho et por bienestanz:i de fazer estas· cosas por el rey fina~o, asi como dar alemosnas por ;su alma, et .facer decir misas et otras orilciones rogando aDios quel haya merced: et otros{ en pagar sus debdas et en complir sus mandas, et en facer algo a los suyos que lh hobieren menester que non fmquen desampa.rados [ ... ) Pero esto debe ser hecho de·manera que non mC!lgiie el seiiorio; asl como vendiendo o enagenando los bienes del, que son· como rayz del Reyno; mas puedelo fazer de las. orras cosas muebles que oviesse• (Madrid 1807) 2,135-136. •

273. Clem. 3.5.1.: Ne concessione iuriS HtentibHs praesertim circa spiritHalia illH­datHr, si q..a benefu:ia, ex caHsa pennHtationis ab ,JjqHibus resign4ta, .Jiis qi4am ipsis permutare 'IJOfHntibHS conferantHr: nullius boc me 'IJOfHmHS firmitatis (Graz 1959) 2, col. 1161.

···.ill ... ·: :~] 'i

y precipitadamerlte alegan algunos juristas, respondemo$ q~e .p~ se dice en el que un principe 0 un prelado puedan enajenar 0 cambiar'una ciudad 0

territorio del reino o de la Iglesia, .sino que se. puede cambiar un inmueble de la Iglesia, por otro mejor o igual del prfncipe; por ejemplo, si tln~ finc1 o

· .. " '· 1 .·. "·' · .• , ,, , . predio · ecJesiasticos.Jinda. Cott. el.-pahdo .. de! prfncipe 'f este M se .pn:-d.:- · ampliar sin aquellos o cosa parecida.

'

. . I, .

_".j-J

·:1, ·i

il j :l -. :1

Ji

),

" ~

169

_;

Page 78: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I

I

\.

.,-... :·

170

: . .'.:;;.\ '·. . . . ;., ·.·.' • ... '~. :·. .. .-.... · ... ,l~l· 1. Princeps tenet\lr p~()cer~s regni .sui. ~b ben emerita

locupletes facere.

1. Ad tertiam rationem respondetur quod in pecuniis et titulis honorariis, nudis iurisdictionis, scilicet comitum, marchionum, du­cum etc., debet princeps exaltare et locupletes facere proceres et no­biles regni sui, qui egregiis facinoribus in rempublicam meruerunt, sicut in responsione ad primam diximus, et sic verius regnum illus­trius et famosius apud alias nationes reddetur, non autem donando civitates et loca regni, per quas donationes et fortius per talium vendi­tiones, regnum et rex redduntur minus pretiabiles.

' •

-~

-~:·';

(

I ! .

..... J .. I!

J

I

' .~

l l

~ ·~

~

t ·I .•. ~. A

~'

j

~~.'

1~~. ~

m

h •

\

• •. ,. .... cc•······· ....• ., •..••.•. , ••..•• ·····"'''·'·"·XXVII·.·,..;······· ............... ,. .. ;.;.r.; . .e .......... ·· · · ,.· .. · ......... , ...••• , ... · · ........ e;.:: ..

XXVII.l. El principe ~sta obligadc; a premiar a los pr6ceres del reino en proporfi6n a sus meritos.

XXVII.l. Respondemos a Ia tercera ~bjeci6n (p. 23) que·e1 principe debe honrar y enriquecer a los pr6ceres. y nobles de su 'reino que con sus egtegias hazaiias han alcanzado meritos ante Ia republica con dinero y ti­tulos honorfficos carentes de jurisdicci6n, los de conde, marques o duque, segun dijimos en Ia respuesta a Ia prim era objeci6n (XXVI. I); de este modo se hace un reino mas ilustre y famoso ante las demas naciones, y no dando ciudades, y territorios del reino, por cuyas donaciones, y sobre todo por cuyas veittas, el rey y el reino pierden estimaci6n.

{

~

171 •

Page 79: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

172

·· ...... ·.··'·'·'·''·'''··'·.·n:o·,,,.,_' §·f){X\rJJJ,,. ,. :

1 ;. In regno ·oport~t :esse diriuas~

1. Ad quartum concedimus posse accidere regnum in regimine m~e se ha~ere. popul9$. ini\!Ste Vel®ldo,. opol'tere~e in regrio esse divi~~;·. et .auctoritate· magn()s · viros, . ut ·audenter $e supplicantibus htimilibus oportlirtis, regis iniustitiae opponant, quatenus cesset a po­puli grav:unine, ~c .. Vetumtatnen .. ad hll.llc sententiam . et naturaliter debit;un; per magnate~·reg~ ,pro revelatione angustiarum populi ef­ficiendam, s-qfficit esse divites divitiis pecu~aruni et honorariis titulis, et apud regem valere auctoritate, potissimum si sapientia et virtutibus polleant, ut eos decet. :.Nf!que.-oportet eos habere civitates, villas, for­talitia et castra, quae potius eos ad insolentiam et contemptum regis, rebelliones, turbationes et simultates in regno, quibus magna etiam regna perire solent, incitabunt.

}

'

·:'1 I I I I

.J r

I • J

I I l l l J j j

' 1 1

i il ., ., :1

J :i

·' ~

.,

'I :.~ ;~: ' . ;

... ... ·;_;

·-:.

."., ' .. '·.· XXVIII '·•·:.,··:· .. ;: .. : ·:. . .

XXVIII.t. · Conviene que ·en el reino haya ricos hombres.

XXVIII.!. En cuanto.a Ia cuarta objeci6n (p. 23), admitimos que puede suceder que el reino este mal gobemado y que Ia gente, vejada injustamente, en cuyo caso conviene que haya en el reino hombres poderosos y de mucho prestigio. que, atendiendo a las suplicas reiteradas de los necesitados, se atJ;evan a hacer frente a las injusticias del rey, para que deje de agobiar al

· puebl'o, etc. Ahora bien, para hacer eso, que es de ·;usticia natural, por el eliminaci6n de los agobios del pueblo, basta que haya poderosos. con dinero y tftulos honorfficos con autoridad ante el rey, y, sobre todo, conviene que sean sabios y virtuosos. No es necesario que tengan ciudades, villas, Jona­lezas y castillos, que antes bien les incitaran a Ia insolencia y el desprecio del rey, a r'ebeliones, des6rdenes y enemistades en el reino, capaces de hacer perecer incluso a los reinos poderosos. \.'

• ~

173 -#

Page 80: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

174

4 ,yt. I .

. '§:XXIX· :.;.:,::. ..

l. Traditur intellectus ~p.Jicet,. De vot<>. . . . .

Ad q\lintum respq~um: in. ~h~tione ad secuudum, ubi apparet quoci. si r~¥ vult ecclesias vel ~p~Uas fundare, id faciat de. bonis S'!li

.. p~trimonii, ~OI:l de l>onis regni. ,Similiter si vult facere peregri4

nationem praecedente voto, de bo.nis proprii patrimonii expensas fa-: cere debet. Non enim mala sunt facienda ut bona ex illis eliciantur (ad Rom. 2'f74• . · .

· 1. Nee 'ap. licet, De f.IOW-~75; dicit quod rex possit vendere aut alienare bona regni, sed quoci· rex Ungari~ prosequatur votum emis4

sum a patre, et ab ipso_ S'\J~esore voluntarie promissum impleret in subsidium, scilic.et Terrae Sanctae, quod tamen implendum_erat sine g~avi d~spGdio regni, qua~ wnditio generalis semper in omni voto et in omni negotio est intelligenda,ut dicit glossa (cap. non est. eod. tit.): «et sic subintelligitur, si id commode fieri potest,.276• Et sic patet quod cum gravi praeiudicio regni, ut est alienando civitates. ac loca regni, alias tale votum impleri non debeat fac. (c. fin. cod. tit.)277

-

' ~

-~

_ 274. R:om. 2.3: Existim#s aNttm hoc, o homo, qui judiau eos, qNi ttJi4 agunt, et . f•ris til, qNia tN effNgis iNdiciNm Dei?

275. C.I.C. X 3.34 Devoto tt voti redemptione. 6 (Graz. 1959) 2, col. 590 (cit. supra en Ia nota 4 ).

276. NOf./11 Dtcrtt. compU.tio Gregorio IX impressa: ... in his flotis non dispensat, sed tkcl.rat a<m tNm qNis fiOf.ltt peregrinllri sHbinttlligitur si commotk fieri potest (Venetiis 1468) col. 1282.

277. Bern. de Parma, Glow magnal0.3.34.11: Et ita non flult Papa propter suca<r­sum Terrae Sllnct~~e eccksias isw mormiter aggraflllri. .. (Vcnetiis 1468) col. 1289.

' l i

I - i

;

~ l ·TI 'I

!~ :, ~

·.~ ·:'1

,'''

XXIX.l. Interpretacion del cap. licet.

A la quinta objeci6n.'{p. 23) se ha respondido en Ia soluci6n de Ia segunda (XXVI.2.), donde se dice· que si el r.ey quiere fundar iglesias y capillas, que lo haga con bienes de su patrimonio, no con los del reino (p. 167). '

Igualmente, si quiere hacer peregrinaciones para cumplir un voto, que las haga a expensas de su patrimonio. Porque no se puede hacer un mal porque de el se derive un bien261 • .

XXIX.l. En cuanto al cap. licet275, no dice que pueda el rey vender o cnajeriai·los bienes del reino, sino que cumpla el rey de Hungria el voto hecho por su padre y refrendado volunt<triamentl! por su sucesor de soco- _ rrer a Tierra Santa, pero sin mucho gasto para el reino, condicion general que siempre hay que suponer en todo voto y en cualquier citro caso276: «Se sobreentiende que puede hacerse sin mucho gasto», Es eVidente, pues, que si el voto va a significar pefjuicio grave para el reino, como enajenaciones de JiudiiJes o territo~ios de reino, no se debe cumplir77• t

..1

175 •

Page 81: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

,,,, .. _,_, ........ ·--~'-'''''''•,' . .'.•.; .. ,;;.:· ... '.'::.•-··"·-·:.·,,,,,._: .. ,,.., ... :;.•.:,-:.:.·: ... ·"'"'''•'•'''''.· .... § ..... ~ ...

176

1. Traditur intell~tus cap . .t\bbate, :Oe re iudicata ..

Ad sextam rationem patet sqlutio ex dictis ad c •. autem Aposto­licae, De Jonat.278~ dicitur, et in-c; Abbate, Jere ~d. Lib.m. · .·.· I~ primo cavetur. qi.tod rex vel episcopus de~t iUud moderamen in donationibus p_ro constructione etiani mona5terii observare, non solum in mensura ilia, quae a iure sibi permissa est donare, puta quinquagesimam vel centesimani ut amplius non conferat, sed nee . tan~, nee minus gravi Ecclesiae ve~-regni detrimento. Unde. colli­gitur quod rex pro construendo mon~erio vel pro donanda ecclesia poterit civitates velloca, quantumcumque minima, invi#s civipus alie­nare.; sed die. quod magis·pat~;cxineturnostraeopinioni quam contra-rienir, ,_ . · .

. l. Cap. autem Abbate. minusJach. pro e.i~, quod jllud cap. Ab­bate280 habet· quod rex Aragoniae. donavit cuidam monasterio de be­nefacto quaedam bona, quae conquisierat bello iusto ~\)_ infidelibus, et . ideo ilia loca erant propni patrimonii, et sic erant sua propria ,ab aliis bonis haereditariis, id est, regni :separata, ut dicu ibi textu·s.

;.

·,

278, C.I.C. X 3;24 De donationibu$. 9 Apostolicae Sedis (Gnu 1959) 2, col. 536" (cit. supra en las notas .6 y 24).

279. Idem;, In--¥1 2.14 De sententia et re iudicata. 3 (Lugduni 1559) col. 344 (cit. supra en Ia not2 149).

280. ·Idem., In VI 2.14.3 (cit. supra en las now 149 y 27<1).

XXX . . . . .

X:XX.,t. interpretacion del cap. Abbate.

La soluci6n de Ia se.xta objeci6n (p. 23) se deduce de lo dicho acerca del cap. Apostolicae278 y del cap. Abbate. Es decir, que el rey o el obispo de ben ante todo gu'ardar moderacion e:n sus donaciones, incluso para Ia construe­cion de un monasterio, no' s6lo para no superar Ia cantidad que les esta consentida por derecho, esto es, Ia quincuagesima o centesima parte, sino para.que no acarreen daiio alguno para Ia Iglesia o el reino. De ello deducen algunos que puede el rey enajenar ciudade$ o territorios, por pequeiios que sean, contra el parecer de los ciudadanos, pero mas bien se apoya nuestra opinion en Iugar de re.futarla.

XXX.t. En cuanto al cap. ~utem abbate280, todavia esta menos de parte de Ia objecion, pues dice que el rey de Aragon dio en beneflcio a un monas­terio unas tierras que habia conquistado en guerra justa contra los infieles. y, ~onsiguienteme.nte,_ perteneciari a su patrimonio y eran totalmente suyos, .parte qe su herenCla.

~ ~

-. - 177

~

Page 82: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

l T

!•

. . . :.·.

178

....... . .................... , .. § .. )~x.:xi

1. Pro solvendis aJ;migeris alienatio fieri non debet*.

1. · Ad septimam rationem · respondetur (ltioo pr~ solVerido ar­migeris stipendio in bello iusto, etiam pro• def~nsione totius reipubli• ·.cae, 'non oportet civitates vel loca regni alienare contra voluQtatem subditorum. Tunc enim contingere possetquod regn'um paulatim di~ minueretur, immo . amiihilaretilt, et sibi ipsi esset magis ;noeiv\Jm quam hostium bellum. Sed ad solvendum armigeris stipendium, si facultates principis non sufficiunt, petat a regno, imponat tributa su­per tributis, addat collecta collectis; si necessita5 cintuni urgeret dum tamen civitates et loca regni non vendat. Quod si adhunc non suffi­cerent, emendet rex et populus vitam, et speret auxilium de coelo, qu()({ indubititnter mittet ille ·qui est refugium et' virtus, adiutor in i:ribulationibus. Sed raro vel nunquam· ita accidit. .

"fieri non debet: T fieri debet

l ~

."\

I .·I ' ' l

·I

I .j

·;··\· : .. ~ .i

... :·~ ,''

I

I • .~

XXXI ·.· .. :.;:.•,.',.'.•.' ···:· :.::;::(:.:: --: .. :".:.:::· .. · ..

:XXXI.l. Nose debe hacer una enajenaci6n para pagar al ejer­. cito.

XXXI. I. A Ia septima objeci6n (p. 25) se responde diciendo q~e no se debe enajenar ciudades o territorios del reino contra Ia voluntad de los subdiios para pagar el salario de los soldados en guetra justa, aunque sea en defensa de toda Ia republica> porque podria mermarse el reino, e incluso hacerlo desaparecer, perjudicandolo mas que el ataque enemigo. Para pagar el salario del ejercito, si no bastan los recursos del principe y Ia situaci6n es muy apuraqa, que pida dinero al reino, que imponga tributos extraordina­rios, que haga colecta tras colecta, pero que no ven~a la:ciudades y terri~ torios del reino. Y si aun no es buta:ttteP.ftle .d i ey y el pueblo enmienden su eondm:tt y~~~peren Ia ayuda del cielo, que sin du.da se Ia enviara Aquel que es ref!Jgio, fuerza y auxilio en las tribulaciones. Pero nunca o casi nunca se . hace asf.

{

_,/

179 ..

....

Page 83: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

i .· ..... ,.! ................. , ......................... '·'·"· ................ , ....... ,.. .................... ""·' ..... _ ... , .... , ... ,.s: .. ~!! ...... , ...... , .. .

180

. . . · .. · 1 .. Arf;teX:;r~ginae: dortatibriem · facere possit, distinguitur. .

2. An ius. primogeniturae sit iuris divini. 3. Re~ duobus vendita, is praefertur. cuipt tradita.

t Ad octavtiin patet' tesponswn in responsione ad secundarh et quintam ratioi:lem. Ad n'onam et decimam dicimus quod non ne:. gamus regem posse reginae aliquas donationes facete secundum digni­tatem regalem utriusque; scilicet regis donantis. Sed haec.·donationes ·regales: ex utraque parte simpliciter debent intelligi posse fieri ·de bonis

· regni mobilibus yel de rebus patrimonialibus ipsius principis, quae habet ut privattis. Quod~lioribus donationibus reginam voluerit rex: honbrare, scilicet aliquas Civitates velloca egregia regn:i, dona:ndo ad tempus tam en, scilicet pro· vita reginae ei: quantUm ad frucruum perceptionem. ·

At sine hoc quod regnum propter tales donationes graviter laeda­rur, crederein illa regem posse reginae donare propter casus seu ratio­nis singularitatem, etiam subditori.tm consensu n0+1 habito. Eadem ratio videtur esse de donationibus, quas rex vellet facere principi, hoc est, primogenito, post vitam eorurri in alium transire non possunt. De aliis autem filiis regis vel fratribus vel sororibus, qui appellantur in­fames, diversa est ratio.

Et ideo sufficit quod rex potest aut frater infantibus, viris vel foeminis, assignet aliqua mobilia regni, hoc est, de fiscalibus et etiam proprii regis patrimonii, ut alimenta habeant unde vivant secundum eorum starum. Sic fecit Abraham, qui cuncta quae possidebat, filio suo Isaac dedit, aliis autem largitus est munera (Genes. 25 J 81• Et licet · primogenito in patrimonialibus et duplicia in bonis debeaqtur, tamen et aliis debentur aliqua tribu~ et assignari, ut haberur peut. 2J282

. . Sed haec fieri debent sine subditorum magno gravamine, quia scrip rum est honorem domini non debere ·molestiam esse, nee on era subditorum (l. pen. et fm. C. De stat. et imag.)28!. Et de his ~tie

281. Gen.25.5: Deditque Abraham cu~cta quu-possidebat Issac: fJis autem concu-binarum largitus est munera. .

282. Deut.21.15-17: Si habuerit homo uxores duas, unam tkkctam et alteram odio­sam, genueritque ex eo liberos et fuerit fJius odiosus primogenitus wlueritque sub stan- • tiam inter filios suos dividirtt, non potmt fJium tkkaae principium liberorum eius et huic dttbentur primogenito.

283. Cod.t.27 De statuis et imaginibus. 3 y 4(Lugduni 1540) 38v; (Zurich 1970) 2,76. Tit. 28.

f

.,

i'

XXXII

. XXXII.l. En que casos puede el rey hacer donacion~s a Ia rema.

XXXII.2. (ES de derecho divino el4erecho de primogenitura? XXXII.3. Cuando una cosa se ha vendido dos veces, tiene

preferenci;t quien ya Ia ha recibido.

XXXII.l. Respecto a la octava objeci6n, vale lo dicho para Ia segunda y la quint'a (XXVI y XXIX).

En cuanto a Ia novena y decima (p. 25), decimos que no negamos que el rey pueda hacer algunas donaciones a Ia reina, seg\in la dignidad regia de ambos, esto es, Ia del rey tambien. Pero estas donaciones reales hay que· juzgadas de distinta manera segtin se refieran a los bienes muebles del reino o a los patrimoniales del mismo prfncipe que posee como particular. Porque se el rey quiere honrar a Ia reina con donaciones mayores, esto es, ciudade's o l!Jiri_torios importantes del reino,debe ser temporalmente, es decir, mien­tras viva Ia reina, y solo en cuanto a la percepci6n de las rentas. Si dichas

.. <lonaciones no perjudican gravemente al reino, pienso que el rey puede hacer tale~donaciones a Ia reina oca:sionalmente y de man era excepcional sin el consenthniento de los subditos.

Lo Qtismo se puede decir de las donaciones que el rey quiera hacer :i.l prfncipe, esto es, al primogenito: no pueden pl\Sar a otro despues de Ia vida de ambos. ·

En cambio, si se trata de los demas hijos del rey, o de los hermanos y hermanas, llamados infant.es, no es el mismo caso, ya que basta entonces, Y. el rey o el hermano puede.hacerlo, asignar a los infantes, varones o hem bras, algunos bienes muebles del reino, es decir, f~cales, o del patrimonio del propio-r.ey, para que se sustenten y vivan seglin su condici6n. Asf lo hizo Abraham, quien dio todo lo que posefa a su hijo Isaac, y a los demas les hizo regalos281 • · . ·

Aunque_al primogenito le corresponde el doble tanto en los bienes patri­moniales como en los demas, hay que dar y asignar tambien algunos para los demas hijos, como dice el Deuterono!}lio282, todo ello sin grave carga para los subdito.s, porque esta escrito que el hon~r del senor no tiene que sc:r molestia ni c~rga para los subditos283 •

Consultese .sobre esto a Guillermo Durando, qi.tien presenta seis casos

181

..

Page 84: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

I

.-

182

Speculatorem (tit. De feud j" quoniam verb. et nota quod vasallz), ubi ponit sex casus in quibus tenentur homin'es subditi subvenire do~ino suo284, cui tamen contrariatur in 3 et 4 casu loannes Andreas in addit. d S ·t · "d-28S . · a 1Jecu .~ quos Vl e- • .. ... .

·· · ·Et $C:C1lndt:rn pt~edicta cfe·bet iritelligi ·~t liniitari O!draduo; in con•·: ·. sil. 94 circa.fmem~ et .ea pro se allegat.286• Facit e.riam idem cohsil scilicet 94, ubll~te vult prohare quod eiiam filiis de alia regina quam forte mortua prima duxit in uxorem, debet rex pater providere aut rex

. frater sorores dotart?87. · . 2. lu$ pnmogeniturae est iuri~ divini (Deut. 21 et Gen. 21, et Gloss

7, q. 1, cap. quam periculosum'f~8• Hinc conquerebatur ad Bedtsabee Adonias, frater Salomonis, primogenitus David, quod regnum ad se pertinebat iure primogeniturae, sed ex.divinadispositione fuit transla­tum ad Salomonem (J Reg. c. 2, facit gloss, c. Moyses, 8, q. 1)289. C.onvenit iuri canonico, ut habetur c. grandi, De supp. negli. praelat., lib.~~ Convenit etiam saris ·rationibus civilibus: qui prior est tem­pore, potior est iure.

3. Et ideo aliqua duobus data vel vendita, ille potior est cui prior fuit tradita, sive qui prior est effectus dominus. (I. quotiens, ·De rei vendic,'f.91 • s~ succe.ssiones et dom~nia regnorum sunt iura regalia; igitur cum primogenibus ratione primogeniturae in nativitate morum

. 28-4, Spceula.t., ·spec~<lum i~<ris .f, n. 67: Sed t:t si domirl•s in tdiis qam in praedictis me fief etiam ultra q~talitatem et q~UU~titatem [e1<di s~<i flelit grafiare · flasallum, sicut censitNi directo intemato offiCio il<dicis, 14t rektJet~<r ab illo onere, ita et flaStdillf uti/iter il<dicis offKil<m intentabit, ideo dico Ntiliter qMia oaStdills non est censitMS (Lugduni 1578) 3,1-49.

285. Joan. Andreas, Speadwn il<ris -4, n. 67 (Lugduni 1S78) 3,14,. 286. Oldrad. de Ponte, Consilia,-cons. 9-4: Sed quUI in casu)raesenti arg~<menta

q..aeruntNr nonne in iure expressum est, q~<od ·reg's possum donationes et alienationes (dignitatem regiam grafliter non l.ed.mtes) facere, et quod donat,iones fltl alieRatione5 ipsasfJiMS seTflare tenetur nee contra ipsas potest flenin utiq1<e expr.essuni es~ (Lugduni 1550) 3-fv. . . . "!5.,

287. Idem. cons. 9S: Etiam si ru fecerit il<,ramento de non alienando bona immobi­lia regni sui stipuLmti notario, et fecit' statutum reginae suae ~<J<Dri propter nuptias, fit I simpliciter non obstante iuramento et statuto, ma;cime 1<t witet~<r sc•ndalutrJ, q~<ia uxor i fiUietur ucepta, et statur decl.rationi regis iliTantis quomodo intelkxit praedictam promiss,ionem et stat~<m swe il<irament~<m; nee eo mortuo fJU.s haeres potest contraveni-re (Lug_duni .15SQ) 3-fv. · . .

288. Dcut.7.: I'ste est enim principil<m Jiberorum eil<s et h•ic debent~<r primogenito. Gcn.7.1: Vocaflitque Esa• fJU.m suum maiorem et dixit ei; FiJi mH responditque:

Adsum. . · ·· o

Decreti4m Gratiani emendatJmJ et notatib1<s iJI,stratum una cum glossis 2.7.18: [I<S ergo primogenitNrae (ut d;p.nt) est talis, ql<ia primogeniti prae tdiis in festis sacrifiCia offerebant, et quod sedebant ad duteram patris, et quod cibos. dupliCAtos recipiebant (Lugduni 158-4) col. 819.

289. 3 Rcy 2-4. DecretNm Gratiani ... 2.8.1.6.: Q•od autem Daf!Ui in flita s..a Salomonem sibi succes­

sorem instituit, instinctu Spiritus Sanai est-{actNm (Lugduni 158-4) col. 8-49, 290. C.I.C. In Vl1.8 De supplenda negligentia. 2. (Lugduni 1559) col. 186; (Graz

1959) 2, coL 972. ·

''f'~

)'

·j

:i\

. \

en los que ooben los subditos sufragar a su seiior2s.-t, aunque Juan Andres no admite ni el ter.cero ni el cuarto285.

DeOacuerdo con· esto .hay que ·en tender .y .a:ceptar con discreci6n lo que: ... ,~ice <:)ldr:td~ cl~ 1:'1?11~~ Y, l9 ci~~ *g~ C:9:Ae~n~~:4~ s.~ ~~ .. .P~.Jo mi~mo ..•... ·

.. """~.i· ~ii oira' paci:e2'l1, quenendo ·demostrar .extensamente ·que el,padre rey debe asistir tanibien a los hijos de una segunda.reina que, muerta Ia primera, haya podido desposar, o .el rey hermano dotar a sus :hermanas. · ·

XXXII.2. El derecho de primogenitura es de:derecho divino288• Por eso Aqonfas, primogenito de David y'hermano de Salomon, se quejaba a Betsa­be de que le correspondia el reino 'por derecho de primogenitura, pero por disposici6n divina·pas6 a Saiom6n289, en·consonancia-con el derecho ca­n6nico290 y con el civil, segt)n el cual el primero tiene mas derecho.

XXXII.3. Por eso una cosapada o vendida dos veces pertenece a quien. antes Ia ha recibido, esto es, al primer dueiio291 . Ahora bien, las sucesiones y dominios de los reinos son derechos regios; por eso, como el primogenito,

-.

{

..1

183 #

Page 85: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. ~ ·. ~ .· .· . . . . :• . ~ .. :, .: ... : ·. ·-

'184

fiat dotninus(iux~ m suis, De lib. et posthu.; et J li lnstit: De haered; qual. et diff.; et § sui'f92 , ergo etc. Et sic patet quod converiit anti- · quiorem · praeferri· iurtioribus ·in successione regni, quia · illi itmiores . obsequi tenennir.

·.;•.'..:-.:•:.:,:::·:: .. : .. : ... -, .. .:.· . . ::-.:.·:.~::· :-~t.':;~·.':.:tt.-1:: :,:~:~·::.-~:;·.:··.·

/'

·-

; I

291. Cod.3.32 De rei vindicatione. 15: Qubtiens doubus in solidum praedium iure distrahitur, manifesti iuris est eum, cui priori trtu#tum est, in detinendo dominio esse potiorem (Lugduni 1540) 118; (Zurich 1970) 2,138.

292. Dig.28.2 De liberis et postumis heredibus instituendis vel exeredantis. 11 (NO­rembergae 1529) 2,1026; (Zurich 1973) 1,412.

lnst.2.19 De heredum qualitate et differentia. I y 2: Ideoque sic appellatur, quia sroe velit si'Ve no/it omnino potest mortem testatoris primus liber et necessarius heres fit (Lugduni 1501) 77v·78; (Zurich 1973) 1,22.

·,,_ I.

I

.. ·.::. ··; .. :~.:··.····

seglin la costumbre, al nacer' es el dueiio por derecho de primogenitura292'

luego etc. y, por tanto, conviene que el mayor sea preferido a los pequeiios . en Ia sucesi6n al trono, porque. los pequefios le deben reverencia.

.·,;:

\<~

\

185'

Page 86: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

·I

186

.............. ,. __ .... .. ................... _ .................. -............ , ... §_._::xx.xr:t.l: ~ ... "_._., ... . ··· .. -... -. •. ~:. ..

1. Explicatar regula.: quod quis potest per alium, etc.

L Ad undecimam r.acionem qucd pote;t quis per alium fecerc;, potest per se ipsum, repondeo quod 'inter alios casus, in quibus nullo modo quis per alium potest facere, quod per se ipsum facere debet, est quando alicui committitur aliquod negotium ex officio expediendum, et sic .. eligitur industt:ia personae, et fides simul et dignitas (ut c. ult. De offzc. deleg.; l. inter artifices*, De solut.)293•

Cognoscitur autem electa esse industria personae: primo, quando negotium commissum non est pariter expedibile per alios. secundum Innocenti urn diet. cap. fm. et diet. can. is cui, De offic deleg. lib. 199\

vel ut dicit Panorrnitanus secundum subiectam materiam, hoc est, quia materi:\ sive causa est magnae ponderositatis et difficultatis, sum­maeque urgentis sollicitudinis et laboris295•

Secundo, ex maguitudine dignitatis. Tertio, ex magna perfectionc personae. Respondeo gubernatio­

nem regiam esse causam quasi per se, et de sui natut:t bonam, et ad utilitatem populorum ordinata, non sit** naturalis et similis paternae et ei_ quam exercet pastor. ~uper oves sibi commissas.

•inter artifices: T lex artifices; ••non sit: cum sit

l

"

-~

293. C.l..C. X.1.29 De officio et potestate iudicis delegati. 43 Quoniam: ... l!, cui rommittitHr n..dHm ministeriHm euqHttndHm, no11 potest fJices SlUtS a/uri committere ... (Gfaz 1959) l, col. 182.

Dig.-46.3 De solutionibus et liberationibus. 31: Inter artifzces longa differenti..s est et ingenii et natHrae ®ctrinae et institHtionis ... (Norembergac 1529) 3,2963; (Zurich 197)) 1,798. .

294. lnnoc. IV, S11per tert. Decret., 30 De ~nfirmatione utiJt 9 Sua nobis (V enetiis 1540) fol. 133v: Et pro his si mak ministrent excomHnicare. iste etiam cui legatll> hoc MnafJit poterit inqHirere _et forte etiam extra ordinem non derogando iHribHs aw ... sed et cum sunt negligentes .fJitare poterHnt (cit. supra en Ia nota 207). · •

C. I. C. X.1.29 De officio et potestate iudicis delegati. H (Graz 1959) 2, col. 182. (cit. supra en Ia nota 293).

295. Panorm., Sec. part. in primHm Decret.: Item oidet11r eligere ind..striam perso­nae, qNtm® negotiHm commissHm non est pariter expedihik per alios (Venetiis 1605) 2,109v. .

_:.:.~~{· ':j;•t:o;·· .. '.·. ""j!!ll'"

.[ l I '

I

l I -I, i

. ·-.~·.:

\ .

XXXIII ,: ,~:

XXXIII.l. Explicaci6n de Ia regia: «Lo que sc puede hacer " traves de otro, puede hacerlo uno mismo».'

XXXIII.l. A la undecima objeci6n: «Lo que se puede hacer a traves de otro, puede hacerlo uno mis~o,. (p. 25), respondo que entre los ca.sos en que no se puede de ningun modo hacer a traves de otro lo que debe hacer uno mismo, esta cuando se le encomienda a uno una cosa en el desempeiio de su cargo y se le ha escogido atendiendo a su capacidad, lealtad y respe­tabilidad293. Y se ve que se eligen las personas por su ca2acidad, .primero, cuando el encargo no lo pueden desempeiiar otros tan perfectamente, segt1n InocenciO~. o, como dice Nicolas Tudeschi, cuando se eligen depen­dicndo del asunto que se confia, es decir, porque se trata de un asunto ode un tern~ mny delicado y diffcil y que exige mucha atP.nci6n y cuidado295 .

Segundo, cuando se requiere tener una alta Jignidad. Tercero, cuando se requieren personas muy perfectas. Deduzco de todo ello que el gobierno reai es algo de por si y natura1-

~p:ute bueno y ord_enado a Ia utilidad de los pueblos, natural y semejante al gobierno paterno o al que ejerce el pastor sobre las ovejas que se le han confiado.

~

187 ..

Page 87: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

::·,._ '· .... ~. ·, ... ,, ;~::,:,~:."\"1::~ ·.; ;.

188

.;,·.: .. .,.: · . .-.~ .. ,.,·.:·"· .......... , ..... ,. ....... ,'§ .... ~" .. '·"·: ... .,,.,.

L An aliethtio cum .univeciitate valeat. · · 2~ Reprehensio eoru~ qui volunt ~ubditos posse trariferri

per alienationes. · . . . . ·. 3, Quomodo intelligendum alienationelif cum uriiversi­

. tate. valere.

L Ad duodedmam rationem iri contrarium respondemus quod licet secundum iura human:i res corporales quae continentur in

· universitate bonorum, de quibus universitas· praedicatur et a quibus "ipsa dependet; trinseant curri ea; ut si dona fur vel alienatur una villa, consequenter· transeuht 'cum ea' ecdesiae, .hcispitalia et· alia sacra et religiosa, et £lumina, et itinera, etpalatia; et caetera quae sunt publica, quae quidetn per se'specialiternec veh&nec possideri possunt~ tamen in casu nostro· d¢-rege enegno aut·partibtis eius, seeundum iura di:vina et naturalia·-doriari,vendi aut quoquo triodo;alienari tota ipsa universi­tas damnatur; ·

· Unde falsissimum est quo.d dicunt licitum esse sine curia et uriiversitateposse alienari, dummodo proprietafem dominus :dienet, et maiori domino aut pari, qu,oniam rex, quicquid sit de dominio feudi, non potest proprietatem regni vel alicuius partis eius, quantum­cumque parvae, a se et inqustria regali abdicare, nee maiori vel pari, scilicet Imperatori, regi, sicut nee minori1 id est, uni rustic~ vel viii personae, quamvis si magnae constitutae in dignitate, quii interest subditorum vel vasallorum habere dominum magnum, maxime do­tatum regali dignitate (arg. in Auth. De defens. civit. § 1, in fin.; et l. foeminae,Jf De senat.)2'!6.

Ad ilhis quod dicitur l. quemadmodum C. De agrif. et cens.297, per quam homines ingenui, scilicet ascriptitii et originarii transferun-

. tur et alien.antur cum fundis vel praediis, tanquam nati ruri, responde­mus quod ascriptitii voluntarii se tali canditioni submiserunt per · scripturam, in qua promiserunt domino soli se nunquam a solo· terrae · discedere, et. ex ilia scriptura constituitur asqiptitius, et in ea confi-

296. Nov.15 De defensoribus civitatum (Ziirich 1972) 3,110. Dig.i.9 De Se'!_atoribus. 8 (Norembergae 1529) 1,30; (Ziirich 1973) 1,40. 297. Cod.11.47 De agrieolis eensitis vel eolonis. 7: Q .. emadmoJum originari8s

absque .terra, ita rusticos cmsitosque seruos oenJi omnifari4m non lied. Neque oero commento frauJis id usurpet legis ilJ,.sio, quod in originariis saeptt actifatum est, ,11t paroa portione terrae emptori tradita omnu integri fundi cultura adimatur (Paris 1548) 747; (Ziirieh 1970) 2,440. Tit. 48.

l'~

·XXXIV .1. ( Es valido enajenar algo como parte de una totali­dad · patrimonial?

XXXIV.2. Condena de quienes defienden que los subditos pueden ser transferidos por enaj~naci6n.

XXXIV.3. Como hay que· entender que es valida Ia enaje­naci6n de algo que esci incluido en una totalidad patrimonial.

XXXIV.l. A Ia duodCcima objeci6n (v. p. 27) respondemos que, aun­que, seglln el derecho humano; los bienes materiales que f<:>rman parte de un todo del que se habla como de una sola cosa forinada por dichos bienes, se transfieren junto con el todo; por ejemplo, si de dona o ertajena. una villa, se transfieren consiguientemeilte con ella las iglesias, los hospi~les, los lug;ares de culto y devoci6n, los rios, los· caminos, los palacios y demas lugares ~ublicos que de por sf separadamente no se pueden vender' ni poseer, en el ~o qu! nos interesa, referente·al rey y el reino o su partes, de acuerdo con

_ el derecho divino y natural se condena donar, vender o enajenar de alglln modo un todo de esa clase. Por lo que es muy equivocado eso que dicen de que es lf\:ito enajenar sin Ia curia y el pueblo, siempre que el senor enajene toda su propiedad a otro senor igual o mayor; porque el rey, dejando a un !ado el caso del feudo, no puede abandonar Ia propiedad del reino o de una de sus partes, por pequeiia que sea, por sf mismo y en virtud de sus atri­buciones ni a un igual, ni a un superior a el, es decir, a otro rey o al Emperador, como tam poco· a un inferior, rustico o persona vii, o a una persona importante constitufada en dignidad, porque interesa a los subditos o vasallos tener un senor poderoso, sobre todo que este dotado de Ia digni-dad real296• .

En cuanto a lo que dice Ia ley Q~od#m~eg6n-la cual·los hombres ingenui, esto es, adscritos y originarios, se transfieren y son enaje­nados .con las tierras y predios como nacidos en ese Iugar, respondemos que los ad~critos voluntarios se redujeron a esa condici6n mediante escritura en

. Ia que prometieron al·dueii~ de un tierra.que no Ia abandonarlan, de modo

189 ..

Page 88: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

. F

190

~ ;

-~

~ 298, Cod.11.47 De agricolu et ccnsitu vel colonis. 22 (Paris. 1548) 750; (Ziirich 1970) 2,442. Tit. 48 ..

- 299. Speculat.; SpeoJ,.m i~<ris: ... liber homo potest pacto mibi promittere per se suosque haeredes quod sit meHs homo, et ctrt11m mibi seroitium faciat tak pact~<m seroandum ~st (Lugduni 1578) 3,144. . , ·

300. Dig.18.1 De conuahendaemptione et de pacm inter emptorC!IJ ct vcnditorem compositjs et ql.!ae res venire non possunt. 24; (Ziirich 1973) 1,2~ (cit, supra en Ia nota lry. ~

Dig.41.1 De adquirendo rerum dominio. 62 (Norembergae 1529) 3,1792; (Ziirich 1973) 1,696 (cit. supra en Ia nota 17).

301. Dig.S0.16 De verborum sigoificationc. 21: Princeps bona concedendo ~idetur eti.lm obligationes concetkrt (Nc>rembergae) 3,2354; (Zurich 1973) 1,909 (cit supra en Ia nota 15). ·

I ~r·,. }~. ~'

~'/

' 1". ,{'"-

{

;_.- -_.;

191 ..

Page 89: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

: '• 1~' ~ .... • ........ ~· ;·_,, .• •;. • ~·,.·_ .·.·_,., .. , ..................... ___ ." ........ • ••• " ............... "·"· ... ·o· ... S. . .'.~, ...... , .. :: .................. :: ................ .

192

. . .I ..

1. T ~attit eorum opiriio qui volunt principes alie-nationes facere _posse. ..

2~ Rex ea ve~dere potest quae Suht de patrimonio. 3. Declaratio communis opinionis. ·· .. /" · ·:

1. Ad de~imam tertiam· tationem dicendum quod· si communis opinio haec intelligitur, quod princeps· possit aliquas. donationes et alienatione~ facere de civitatibus et partibus regni, vel de regalibus · immobilibus, quae iron. fuerunt in grave detriinentUm regiae digni­tatis, velunde. regnum enortniter n?n leadatur, communis opinio evidenter fat;'a ~t deUsfabills;· ciihi sit:~onta·tegoern: divinam et natu~ letn, ·contra popilorum: qui liberi sunt, ariiabilem libertatem, faveat magnae iniustitiae tyrannidis, gravissimis peccatis mortirlibus, magnis incommodis pupillorum, ·populeis·liberos ad servitutem damnaret.

2. Restat ergo regem vendere·posse de rebus, quae sunt de patri­monio regni, etiam de privato regis patrimonio, de. officiis, magistra­tibus, dignitatibus, honoribus, exemptionibus et privilegiis, pecuniis . regni, ea quae rex aut princeps 'licite potest facere, nisi ex tali do­natione, · venditione aut alienatione dignitas regia vel ipsum regnum enormiter laedatur. · -

3. Sic nimirum intelligenda est communis opinio in ratiol!e 13 allegata, ut honor (Barto/us et sequacium l. prohibere,ff. Quo9 vi aut clam)302 servetur inviolabilis, sic namque vera et indubitata est. Su­perior autem falsa.

•,

_302. Bart.,/n primam Digesti NO'!Ji partttm 43.24.3: Sed si donaret aliq..a q..ae non diminuttrunt ita iurisdictionttm s..am flakret, et donatio fact4 a rege preiudicaret succe­sori in r~gno (Venetiis 1596) 5,147v.

. . l .

··- .. ,_: .. !..·.·.:.',.·:;

r

I

I I

_; , ... l' XXXV

········::·

XXXV .1. Se discute la opinion de quienes pretenden que los reyes puedan hacer enajenaciones.

:X:XXV.2. El rey puede vender lo que es de su patrimonio. XXXV.3. (Cual es la opinion general?

XXXV.l. A Ia deciinotercera objecion (v. p. 29) hay que resj,onder que si Ia opinion cotnun se entiende en el sentido de que el p~ncipe puede hacer algunas·donaciones yenajenaciones sobre ciudades y partesdel reino ode bienes inmuebles reales con tal que no signifiquen un grave detrimento de Ia dignidad real 0 un daiio grave para el reino, entonces es evidentemente falsa y rechazable porque va contra Ia ley divina y natural; c_ontra Ia amable libertad de los pueblos, que son libres; se p~ne de parte de Ia tiranfa con gravfsimos y enormes pecados mortales contra Ia soberana justicia y conde­na a los pueblos libres a Ia esdavitud con los males que ello acarrea. ~~2; 'Queda, pues, en pie que el rey puede vender bienes que son

defpatrimonio del reino, induso delpatrimonio privado del rey, cargos, ·" 'inagistraturas, dignidades, . honores~ exenciones y privilegios y dinero del

reino, pet;p dentro de lo .. Cjue el · rey o el prfncipe pueden hacer sin que Ia dignidad rleal o el reino mismo sean gravemente perjudicados por dichas ventas, donaciones y enajenaciones.·

XXXV.3. Asf, evidentemente, hay que entender Ia opinion expresada en Ia objecion decimotercera: de modo que se conserve intacto el territorio3Q2.

Asf entendida, es verdadera y fuera de duda, y Ia anterior interpretacion, falsa.

193

#

'

J

I

; I

I r I

Page 90: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

.. .': ... ·.-~·. ·.

194

XXXVI ,.:·.:·, . . . . : : ... ;··. . ; -:·:.::•: ::: ; ~ ·~ '. : . -' .. ·.·. ·-. .:.: .. :,:.:.

1. Dedaratur dictum Salomonis. ·

Ad dccimamquartam ranonem respondetur. quod divma scrip­tura, et sic lex di~na, non consuevit approbare in uno·l<X:9 quod reprobat in alio. Reprobat autem alienationes praefatas multi$ in 19Cis. Ergo eas in nullo approbat. . .

. 1. Ad factum autem Salomonis dicimus quod Salomon non alie­navit aud donavit, vel vc:ndidit sinipli~ter ilia oppida regi Hyran gen­tili, ita quod deberent* remimere apud Hyran perpetuo et posteros eius, et es~et dominus directus illarum civitatum, .. et regnum Israel deinceps careret eiusdem partibus. . . .

Quia Salomon non poterat hoc facere absque gravisimo peccato mortali; potuit 'tamen forte facere illum dominum titilem. aut· saltern us~fructuarium ad tempus a.li,q:uod aut ad tempus vitae suaefotsitam, et poste a reddirent oppida !Ua ad regnum Israel; et interim ,de iuribus et redditibus, qui Salomoni debebantur, satisfaceret sibi reJ!: Hyran de centum 20 talentis auri et lignis cedrinis, quae miss.erat Salomoni pro aedificatione domi.l:; domini_'et domus regiae (J Reg 9)303•

' . ll•

-~

"ita quQt;i debcrent: T quod dcberent

303. 3 Rer 9.11: T .. nc dedit Sak>mon -Hiram viginti oppic/4 in terra Galilae (cit. supra en Ia nota ~2). ·

•.-.:,

:..

w·)

I I

.,_.,,·

! .

I i I I I

[

.... '• .: :::.: ~, .. , :·• :.·· .. . . -:.:· : ... :;:. ......... '·"·""'X:X:X:V:J-..... • •,: ,: ;.; ,.';.',•.',';",7: .:1 ,: :• .~.' • '•r; i,'

XXXVI.l .. Explicaci6n de u~as palabras de Salomon.

A Ia decimocuarta objeci6n (v. p. 29) se reepcnde di::iendo que Ia Sagra­da Escritura, y, por tanto, Ia ley divina, nunca aprueoa·en un Iugar lo que condena en otro. Ahora bien, condena las referidas enajenaciones en mu­chos lugares. Luego no las aprueba en ninguno.

XXXVI.l. En cuanto a Ia manera de act.uar de Salomon, decimos que Salomon no enajen6 o dono ni :vendi6 individualmente aquellas ciudades al rey gentil Hiram de Tiro como si fuesen propiedad suya y de sus sucesores para siempre y el fuese dueiio directo de aquelias ·ciudade~. y el reino de Israel se viese 'privado desde entonc_es de el!as; Salom6r1 no hahria podido hacer eso sin gravisimo pecado mo~. · Pudo, en cambio, quizas darle a Hiram el dominio uti!, o al .menos el usufructo temporal, acaso mientras viviese para que luego volviesen aquellas ciudades al reill.o de Israel, a cam­bio de que el rey Hiram pagase a Salomon por los derechos y rentas que ie correspondian ciento veinte talentos de oro y maderas de cedro, que envi6 a S~om6n para construir Ia casa de Dios y Ia casa del rey303•

__ /

,I

303. J Rey. -9.11.

195 ~

-': .~ · .. :;.. . :

Page 91: Bartolomé de las Casas, De Regia Potestate

196

. :.:..,'.' :. :·. :1.·; .• ~-:~, ·!.' .. ,,§XXXYIL ... ·

1. Rex no(l effic::itur ~erv.ilis conditionis eo quod ei prohibita sit alienatio. · ·

1. Ad decimamquint:am rationem et ultimam "=viter responden­dum quod non ide() rex effiCitur servilis conditionis, quod abstineat a donationibus ei: alienationibus civitattun et alionun locorum regni, quod est mutilare ·a suo. capite, et sic separare et sine influentia iusti et

naturalis regiminis ar<;ere, et causare in corpore politico m()nstruosi~ : tatem, .ad quod efficiendum .rex nullam prorsus habet potestatem,

cum non sit dominus eorum, sed administrator. FINIS. Impressum Francofurti ad Ma:num apud Georgium Corvi­num, impensis Hieronymi Feyerabend. MDLXXI.

·.

·.·.·;_·.·

XXXVII ..

XXXVII.l. No adquiere el rey condid6n servil porque r.c le prohlba enajena:r.

XXXVII.t. Ala objeci6n decimoquinta (v. p. 31) y ultima respondo brevemente· que por lo que hemos dicho no contrae el rey .;ondici6n servil porque se abstenga de donaciones-y enajenaciones de ciudades y otrc.; terri­torios del reino, lo que supondrfa mutilar a este, amputarlo y privarlo del benefrcio de un gobiemo justo y natu~, causando con ello una deformidad en el cuerpo polftico, cosa p~ la que el rey no tiene de ninguna maner-.t potestad porque no es dueiio del reino, sino su administrador.

·~·

FIN

; l

Impreso en Francfurt del Mein por Jorge Corvino. Costeado por Jeronimo Feyerabend. 1571.

#

197