bashkia has 1.analiza dhe vlerËsimi i territorit · bashkia ka një shumëllojshmëri burimesh...

Analiza dhe Vleresimi i Territorit te Bashkise Has

Adresa: Tirane,Kashar,Kthesa e Kamzes,Pallati Mehillaj,kati IV, Zyra 2 Cel: 0674078211 Email: [email protected]

Faqe 1

BASHKIA HAS

1.ANALIZA DHE VLERËSIMI I TERRITORIT “Loti 1:“Hartimi i planeve të përgjithshme vendore për bashkitë Fushë Arrëz-Has-

Bulqizë”



Faqe 2

Përmbajtja

Përmbajtja Error! Bookmark not defined.

Hyrje Error! Bookmark not defined.

1 Analiza e dokumentave të planifikimit të hartuara më parë Error! Bookmark not defined. 1.1. Hyrje analiza .................................................................................... Error! Bookmark not defined. 1.2. Analiza e programeve dhe projekteve europiane ............................. Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Korridoret lidhëse paneuropiane Error! Bookmark not defined.

1.2.2 Projekti IPA2 për shqipërinë Error! Bookmark not defined.

1.3. Shqytimi i direktivave të planifikimit urban dhe sektorial, standartet dhe normat ekzistuese . Error! Bookmark not defined.

1.3.1 Plani i përgjithshëm kombëtar Error! Bookmark not defined.

1.3.2 Planet rajonale dhe vendore Error! Bookmark not defined.

1.3.3.Zonat dhe objektet me rëndësi kombëtare Error! Bookmark not defined.

1.3.4.Shqyrtimi i standarteve ekzistuese kombëtare dhe normativat përkatëseError! Bookmark not defined.

1.4 Analiza e dokumentave të njësisë së planifikimit të qeverisjes vendore të mëparshme ............ Error! Bookmark not defined.

1.4.1.Analiza e inventarit të territorit të bashkisë Error! Bookmark not defined.

1.4.2. Rishikimi i planeve ekzistuese të përgjithshme vendoreError! Bookmark not defined.

2. Analiza dhe reflektimi i direktivave të legjislacionit sektorial në fuqi (Analiza e legjislacionit komëtar e lokal të planifikimit të territorit dhe kuadri ligjor) Error! Bookmark not defined.

2.1. Plani territorial në shqipëri (Hyrje) .................................................. Error! Bookmark not defined. 2.2. Strategji dhe direktiva të planifikimit sektorial ............................... Error! Bookmark not defined. 2.3. Kuadri europian për planifikimin territorial .................................... Error! Bookmark not defined.

3. Analiza e përgjithshme e gjëndies ekzistuese të territorit Error! Bookmark not defined. 3.1. Pozicioni strategjik .......................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2. Evolucioni historik .......................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.3Analiza e përgjithshme e territorit (Analiza dhe vlerësimi i mjedisit natyror) . Error! Bookmark not defined.

3.1.1. Klima Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Gjeologjia Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Kushtet hidrologjike Error! Bookmark not defined.



Faqe 3

3.1.4. Makrozonimi – mikrozonimi sizmik Error! Bookmark not defined.

3.1.5. Peisazhi dhe elementë të rëndësishëm që ndikojnë në tëError! Bookmark not defined.

3.1.6. Boniteti i tokës Error! Bookmark not defined.

3.1.7. Topografia – Modeli dixhital i lartesisë (DEM) – HidrologjiError! Bookmark not defined.

3.1.8. Analiza e elementëve kimikë Error! Bookmark not defined.

3.1.9. Informacion për gjeo-mjedisin Error! Bookmark not defined.

3.1.10. Të dhëna për burimet gjeologjike Error! Bookmark not defined.

4. Analiza mjedisore Error! Bookmark not defined. 4.1 Elementët e mjedisit ......................................................................... Error! Bookmark not defined.

4.1.1. Burimet ujore Error! Bookmark not defined.

4.1.2. Resurset natyrore Error! Bookmark not defined.

4.1.3. Biodiversiteti Error! Bookmark not defined.

4.2. Zonat e mbrojtura natyrore .............................................................. Error! Bookmark not defined. 4.3. Problemet mjedisore – ndotja .......................................................... Error! Bookmark not defined.

4.3.1. Ndotja industriale Error! Bookmark not defined.

4.3.2. Cilësia e ajërit – ndotja akustike – ndotje të tjera Error! Bookmark not defined.

4.3.3. Rreziqet – impakti Error! Bookmark not defined.

5. Analiza metabolike (Metabolizmi urban) Error! Bookmark not defined. 5.1. Të përgjithshme ............................................................................... Error! Bookmark not defined. 5.2. Energjia ............................................................................................ Error! Bookmark not defined. 5.3. Uji .................................................................................................... Error! Bookmark not defined. 5.4. Materialet ......................................................................................... Error! Bookmark not defined. 5.5. Mbetjet dhe emetimet ...................................................................... Error! Bookmark not defined. 5.6. Konkluzionet ................................................................................... Error! Bookmark not defined.

6. Elementët përjashtues dhe kufizimet Error! Bookmark not defined. 6.1.Kufizimet nga legjislacioni sektorial ................................................ Error! Bookmark not defined. 6.2. Orientime nga dokumentat e planifikimit ........................................ Error! Bookmark not defined. 6.3.Kufizimet nga zonat me rrezikshmëri mjedisore .............................. Error! Bookmark not defined. 6.4. ...etj, (sipas rastit) ............................................................................. Error! Bookmark not defined.

7. Analiza e përdorimit të tokës (Analiza dhe vlerësimi i përdorimeve të tokës dhe mjedisit të ndërtuar) Error! Bookmark not defined.

7.1. Percaktimi i territorit në bazë të 5 sistemeve ................................... Error! Bookmark not defined. 7.1.1. Sistemi natyror i përdorimit të tokës ............................................ Error! Bookmark not defined.



Faqe 4

7.1.2. Sistemi ujor i përdorimit të tokës (sistemi i përdorimit të vijave të tokës) .. Error! Bookmark not defined. 7.1.3. Sistemi bujqësor i përdorimit të tokës .......................................... Error! Bookmark not defined. 7.1.4. Sistemi urban i përdorimit të tokës ............................................... Error! Bookmark not defined. 7.1.5. Sistemi infrastrukturor i përdorimit të tokës ................................. Error! Bookmark not defined. 7.2. Analiza e përdorimit të tokës në kategori dhe nënkategori ............. Error! Bookmark not defined. 8. Analiza dhe vlerësimi i infrastrukturës ............................................... Error! Bookmark not defined. 8.1.Transporti ......................................................................................... Error! Bookmark not defined. 8.2.Sistemi i furnizimit me ujë ............................................................... Error! Bookmark not defined. 8.3.Sistemet e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza .................. Error! Bookmark not defined. 8.4. Sistemi ujitës (vaditës) ..................................................................... Error! Bookmark not defined. 8.5.Menaxhimi i mbetjeve të ngurta ....................................................... Error! Bookmark not defined. 8.6.Rrjetet teknologjike .......................................................................... Error! Bookmark not defined.

9. Analiza e investimeve Error! Bookmark not defined.

10. Struktura e qëndrave urbane, funksionet ekzistuese, llojet kryesore Error! Bookmark not defined. 10.1. Struktura e qëndrave urbane .......................................................... Error! Bookmark not defined. 10.2. Hapësirat e lira publike .................................................................. Error! Bookmark not defined.

11. Analiza e marrëdhënieve të pronësisë mbi tokën dhe përdorimi i pronave publikeError! Bookmark not defined.

12. Analiza socio-ekonomike Error! Bookmark not defined. 12.1. Analiza e vlerësimit demografik .................................................... Error! Bookmark not defined. 12.2. Analiza dhe probleme për gjëndien e strehimit ............................. Error! Bookmark not defined. 12.3. Analiza e aspekteve ekonomike ..................................................... Error! Bookmark not defined. 12.4. Analiza dhe problematiket e situatës së punësimit ........................ Error! Bookmark not defined. 12.5. Analiza e tokës dhe cështja e pronës ............................................. Error! Bookmark not defined. 12.6. Analiza e shërbimeve publike ........................................................ Error! Bookmark not defined. 12.7. Analiza e aspekteve sociale ........................................................... Error! Bookmark not defined. 12.8. Analiza periferike (periferialitetit) ................................................. Error! Bookmark not defined. 12.9. Monumente dhe zona të trashëgimisë kulturore dhe historike ...... Error! Bookmark not defined. 12.10. Të dhënat për personat me aftësi të kufizuara ............................. Error! Bookmark not defined. 12.11. Të dhena mbi arsimin profesional ............................................... Error! Bookmark not defined.

13. Databaza territoriale gis Error! Bookmark not defined. 13.1. Analiza e situatës akttuale ............................................................. Error! Bookmark not defined.

13.1.1. Inventarizimi i të dhënave Error! Bookmark not defined.

13.1.2. Hardëare dhe softëare Error! Bookmark not defined.

13.1.3. Pajisje të tjera teknike Error! Bookmark not defined.

13.1.4. Burime njerëzore Error! Bookmark not defined.

13.1.5. Telekomunikacioni Error! Bookmark not defined.



Faqe 5

13.1.6. Ceshtjet e lëvizshmërisë Error! Bookmark not defined.

13.2. Krijimi dhe përditësimi i strukturës bazë së të dhënave ................ Error! Bookmark not defined.

14. Vlerësimi i të dhënave, problemeve dhe perspektivave Error! Bookmark not defined.

15. Referencat Error! Bookmark not defined.

Hyrje

Ky material është një pjesë e Fazës 1 Analiza dhe Vlerësimi i Territorit të studimit «Hartimi i Planit të Përgjithshëm Vendor për Bashkinë Bulqizë». Planet e Përgjithshme Vendore janë plane territoriale që kryhen në nivel bashkie dhe duhet të hartohen në vijim të Reformës Territoriale Administrative, Planit të Përgjithshëm Kombëtar dhe Plave Ndërsektoriale e Sektoriale. Si projekte të planifikimit, është e nevojshme një analizë e situatës aktuale në disa nivele, Strategjia dhe Plani Territorial duhet të përcaktohen, me të gjitha veprimet strategjike, investimet kapitale dhe projekteve pilote të zhvillimit. Plani i Zhvillimit Territorial dhe Rregullorja Vendore do të formohen si rezultat i proçesit të planifikimit dhe konsultimeve publike dhe organizimit të seancave dëgjimore. Së fundmi, Plani i Përgjithshëm Vendor do të shoqërohet nga Vlerësimi Strategjik Mjedisor. Për studimin "Hartimi i Planit të Përgjithshëm Vendor për Bashkitë: Fushë Arrez, Has, Bulqizë", u nënshkrua një kontratë më 01‐10‐2018 ndërmjet Ministrisë e Infrastruktures dhe Energjisë dhe Gjeokonsult & Co sh.p.k. Pas nënshkrimit të kontratës, u realizua takimi prane ambjenteve te AKPT për e proçesit të hartimit të Planit të Përgjithshëm, ditën e Mërkurë, dhe të nesërmen, ditën e Enjte, më 18.10.2018 u bënë takimet nga perfaqësuesit e Gjeokonsult & Co me përfaqësuestit e Bashkisë Has. Në këtë kontekst, u morën të dhënat e ruajtura nga bashkia (dokumentat në CAD, harta analoge dhe tekste ‐ tabela dixhitale), si dhe arkivat e marra në një fazë më të hershme nga Agjensia Kombëtare e Planifikimit të Territorit. Ky bashkëpunim vazhdoi gjatë gjithë Fazës 0, ku në kombinim edhe me interesin e bashkisë për zbatimin e duhur të kësaj faze, çoi në marrjen nga ana jonë e të dhënave që bashkia zotëronte.



Faqe 6

Të dhëna të përgjithshme rreth bashkisë

Bashkia Has shtrihet në verilindje të Shqipërisë dhe është pjesë e qarkut Kukës. Ajo kufizohet në jug me Bashkinë Kukës dhe në perëndim me Bashkinë Fushë‐Arrëz, me të cilat e ndan liqeni i Fierzës në një gjatësi prej rreth 40 km. Në veri‐perëndim kufizohet me Bashkinë Tropojë, me të cilën e ndan përroi i Skatinës. Në veri‐lindje kufizohet me Komunat e Gjakovës dhe Prizrenit. Në përbërje të bashkisë ka 4 njësi administrative, 1 qytet dhe 29 fshatra.1 Sipas Censusit (2011), Bashkia Has ka një popullsi prej 16 790 banorësh me dendësi 35.49 banorë për km², ndërkohë sipas gjendjes civile ka 21 764 banorë.2

Qëndra e bashkisë është Kruma, e shpallur qytet në 1972. Përgjatë viteve 1921‐1925, ajo ka qenë qendra e Prefekturës së Kosovës që përfshinte Kukësin, Hasin dhe Tropojën. Emërtimi Has vjen nga emërtimi i kahershëm i trevës, gjysma e së cilës shtrihet në Kosovë.

Bashkia ka reliev kodrinoro‐malor, me lartësi mesatare 400‐500 m mbi nivelin e detit dhe me kontraste të mëdha. Lartësia më e ulët mbi nivelin e detit është 296 m në bregun e liqenit të Fierzës, ndërkohë lartësia më e madhe është 1988 m në malin e Pashtrikut. Pyjet dhe kullotat zënë rreth 83.5 % të sipërfaqes dhe shtrihen në lartësitë mbi 1000‐1200 m. Ato gjenden në bjeshkët e Krumës, Vranishtit, Gjinajve, Dajçit, Mujajve, Cahanit dhe Kishajve dhe përbëjnë një burim të qendrueshëm për zhvillimin e blegtorisë dhe turizmit malor.

Klima ka tiparet e klimës kontinentale, me verë të nxehtë e të thatë dhe me dimër të ftohtë e me reshje. Sasia mesatare vjetore e



Faqe 7

reshjeve lëkundet nga 900‐1000 mm në vit, ku rreth 80% e tyre bie në periudhën tetor‐mars. Temperatura mesatare vjetore është 11.4 °C.

Toka bujqësore zë 16.5% të sipërfaqes, nga ku vetëm 29.7% ka aktualisht aftësi vaditëse. Një

pjesë e konsiderueshme e tokës bujqësore ka pësuar degradim nga mospërdorimi dhe erozioni.

Toka bujqësore shfrytëzohet dhe ka prodhimtari të mirë në frutikulturë, vreshtari, bimë arash

(misër, grurë), perime dhe foragjere. Toka më pjellore është Plani i Krumës që rrethohet nga

kodra të buta dhe të ulëta të cilat vazhdojnë deri në brigjet e liqenit të Fierzës.

Bashkia ka një shumëllojshmëri burimesh natyrore ndër të cilat mund të përmendim sipërfaqet

e mëdha pyjore, florën dhe faunën, monumentet e shumta natyrore, cilësinë e ajrit dhe

burimet minerare. Zona ka pasuri të shumta minerare në krom, bakër, hekur, nikel, nikel‐

silikate etj. Fshati Vlahën është një nga vendburimet më të mëdha të kromit në vend.

Bashkia Has konsiderohet një zonë me burime të pakta ujore sipërfaqësore dhe në të kaluarën quhej “Hasi i Thatë”. Në zonë ka një numër të pakët lumenjsh (përrenjsh) të cilët për shkak të sipërfaqes së vogël të pellgjeve ujëmbledhëse dhe reshjeve të çrregullta, kanë prurje minimale apo dhe thahen tërësisht gjatë verës, por kanë prurje të shumta gjatë dimrit. Shfrytëzimi i lumenjve në dobi të bujqësisë është i kufizuar. Para viteve ‘90 janë ndërtuar 24 ujëmbledhës (rezervuarë). Liqeni i Fierzës me sipërfaqe 64 km2 i ofron zonës një potencial të madh zhvillimi në turizëm dhe peshkim.

Bashkia lidhet me Bashkitë Kukës dhe Tropojë nëpërmjet rrugës shtetërore Nr. 23, e rikonstruktuar në vitet 2011‐2015. Komunikimi me Kosovën bëhet nëpërmjet pikës së kategorisë së II të kalimit kufitar Qafë‐Prush.

Organet përfaqësuese dhe ekzekutive të bashkisë janë: (i) këshilli bashkiak, i përbërë nga 21

anëtarë, nga të cilët 20 janë meshkuj dhe një 1 është femër. Anëtarët vijnë nga 20 subjekte të

ndryshme politike të grupuar në dy aleanca parazgjedhore: Aleanca për Shqipërinë Europiane

(ASHE) me 12 anëtarë dhe Aleanca Popullore Për Punë dhe Dinjitet (APPD) me 9 anëtarë; (ii)

Kryetari i Bashkisë, Adem Lala, i zgjedhur në qershor 2015 në emër të koalicionit ASHE; (iii)

administrata bashkiake, e përbërë nga 117 punonjës, nga ku 28 janë femra.



Faqe 8

1. ANALIZA E DOKUMENTAVE TË PLANIFIKIMIT TË HARTUARA MË PARË

1.1.Hyrje për analizën

Në këtë kapitull do të marrim në shqyrtim të gjitha projektet dhe rrjetet ifrastrukturore lidhëse

europiane, në lidhje me Shqipërinë dhe si gjendet Hasi në lidhje me këtë rrjet. Gjithashtu një

vënd të rëndësishëm në këtë kapitull ze dhe analiza e dokumentave kombëtarë të planifikimit,

si dokumenta nga ku rrjedhin dhe direktivat për hartimin e planeve të përgjithshme vendore.

Njekohesisht dhe dokumeta planifikimi ne nivel lokal te hartuara me pare per territorin e

bashkise Has.

1.2. Analiza e programeve dhe projekteve europiane për ballkanin

1.2.1. Korridoret lidhëse paneuropiane

Në kontekstin europian, pozicioni gjeografik i Shqipërisë favorizon vendosjen e rrugeve lidhëse të shkurtra që përshkojnë Europën, lidhin vëndet anëtare në skajet e kontinentit, por edhe me Azinë dhe Afrikën Veriore.Rruga e famshme antike Egnatia dhe portet engritura në bregdetin shqipëtar, që nga antikitetijanë tregues të hershëm për këtë. Me rëndësikonsiderohet edhe konkretizimi i rrugëve të “boshtit qendror” europian, rrugë që lidhin Europën Veriore dhe vëndet e Europës Jugore apo vëndet e Gjirit. Shqipëria ka përfituar pak nga kjo pozitë



Faqe 9

avantazhuese, nisur edhe nga fakti se korridoret lidhëse të vëndeve anëtare janë ndërtuar duke e anashkaluar atë. Shqipërinë. Konteksti politik dhe izolimi i gjatë i vëndit ka qënë faktori kryesor që ka penguar integrimin në rrjetin kryesor të korridoreve paneuropiane, por edhe 25 vjet pas liberalizimit politik dhe ekonomik, ritmi për t’u bërë pjesë e këtij rrjeti ka qënë i ulët. Planet strategjike, që ofrojnë një vizion zhvillimi afatgjatë, kanë munguar përta bërë aktiv këtë faktor gjeografik, pozitiv në zhvillimin dhe integrimin e vëndit në Europë. Tashmë Shqipëria gjendet përballë tablosë së konkretizuar të korridoreve të vëndeve të Bashkimit Europian, TEN‐T10. Këto korridore pan‐europiane synojnë zhvillimin e një“ekonomie të shëndetshme dhe konkurruese”,të vëndeve anëtare. Ashtu si shprehet edhe në raportin e Komisionit Europian, për Rrjetin Qendror të korridoreve, 2013, keto korridorepaneuropiane përbëjnë bazën për integriminmodal, ndërveprimin, zhvillimin e koordinuardhe menaxhimin e infrastrukturës. Strategjia për ndërtimin e këtyre korridorevedo të lejojë që investimet dhe punët në infrastrukturë të jenë të sinkronizuara, tëmbështesin shërbime efikase, inovative si edhe transportin multimodal, duke përfshirë këtuedhe shërbimet hekurudhore për distanca të mesme dhe të gjata.



Faqe 10



Faqe 11

Fig.1 Korridoret pan‐europiane

Korridoret kryesore pan‐europiane janë: Korridori Baltik ‐ Adriatik,Korridori Deti i Veriut ‐ Balltik,Korridori Deti i Veriut ‐ Mesdhe,Korridori Atlantik,Korridori Rin ‐ Alpin,Korridori Rin ‐ Danub, të cilët lidhin vëndet e BE‐së, por që bëhen të arritshme nga vendi ynë nëpërmjet korridorit aziatik ‐ mesdhetar,korridorit mesdhetar dhe nëpërmjet rrugëve detare nga korridori Skandinavi ‐ Mesdhe.Korridori mesdhetar lidh rajonin jugperëndimor të Mesdheut dëri në kufirin Ukrainë‐Hungari. Më pas kalon nga brigje të Spanjës, Francës dhe nëpërmjet Alpeve drejt lindjes përmes Italisë, Sllovenisë dhe Kroacisë. Ky korridor, me një gjatësi prej 3.000 km, synon të sigurojë një lidhje multimodale midis porteve perëndimore të Mesdheut me qëndrën e BE‐së. Gjithashtu, ai do të krijojë lidhjen lindje‐perëndim përmes pjesës jugore të BE‐së, duke kontribuar në intermodalitetin e zonave të ndjeshme të tilla si Pirenej‐t dhe Alpet, si dhe do të lidhë disa nga zonat kryesore urbane të BE‐së me trena meshpejtësi të lartë. Zhvillimi i akseve vertikale kombëtare që orientohen veri‐jug, na lidhin me Malin e Zi e Kroacinë, duke mundësuar lidhjen me këtë korridor. Kjo lidhje përmes Shqipërisë, është ekzistuese, por duhet përforcuar për të qënë efikase. Mundëson shkurtim të lidhjeve mes vëndeve të Europës Qëndrore dhe vëndeve të Europës Juglindore si dhe në nivelin e rajonit të Mesdheut, konkretizon në territorin shqiptar korridorin blu. Korridori aziatik ‐ mesdhetar ka shtrirje veriperëndimore dhe juglindore, lidh Europën Qëndrore me ndërfaqet detare të deteve të Veriut, Baltik, të Detit të Zi dhe detit Mesdhe, duke optimizuar përdorimin e porteve nëqytetet bregdetare tëkëtyre vëndeve dherrugëve detare. Ky korridor nxit zhvillimine qyteteve porte si platforma kryesoremultimodale logjistike dhe përmirëson lidhjetmultimodale të qëndrave të mëdha ekonomikenë Europën Qëndrore me pjesën bregdetare,duke përdorur lumenj, të tille si Elba.Gjithashtu, korridori do të sigurojë lidhjenme Qipron. Zhvillimi i akseve kombëtare, të cilatorientohen në lindje‐perëndim krijojnë aksinhorizontal kombëtar për Shqipërinë, që sëbashku me transportin detar dhe forcimin eporteve shqiptare, realizon lidhjen e lindjesme perëndimin. Ky aks vizualizohet në lidhjenmes Stambollit si Porta meAzinë dhe Romëne Madridin, si qëndra kryesore të EvropësPerëndimore. Qënia pjesë e këtij rrjeti vjensi domosdoshmëri jo vetëm për integrimin sivënd në proces anëtarësimi, por edhe për tëzhvilluar ekonominë e vëndit. Është jo vetëmobligim, por edhe në interesin e Shqipërisëpër zhvillim të qëndrueshëm, të prioritarizojëpërmes PPK‐së (por edhe përmes politikave,planeve dhestrategjive, dizenjimin ekornizës ligjore), të orientojë vëndin drejtintegrimit me infrastrukturën e vendeve tëEuropës. Gjithashtu, propozimi i projekteveinfrastrukturore vëndase, që shkojnë në linjëme infrastrukturën europiane, i



Faqe 12

mundësonvëndit aksesin në fondet për vëndet e procesittë para anëtarësimit, për realizimin e këtyreinfrastrukturave.

Për rajonin e Ballkanit, Shqipëria bën pjesënë zonën e transportit pan‐europian të detitAdriatik‐Jonian, e cila nëpërmjet korridorit VIIIlidhet me zonen e transportit pan‐europian tëDetit të Zi. Korridori nis në portin e Durrësit,përshkon Tiranën dhe Shkupin (Maqedoni), metej në Sofje(Bullgari) dhe në portet bullgare tëBurgas‐it dhe Varna‐s në Detin e Zi. KorridoriX, si lidhje mesAustrisë dhe Greqisë sëbashku me korridorin IV, në pjesëne Sofie‐Plovdiv, integron korridorin VIII nëlidhjet kryesore të korridoreve të transportitpan‐europian. Dhjetë korridoret e transportit multimodal meinteres europian, vendosin bazat për zhvillimine infrastrukturës në Europën Juglindore, kuShqipëria ka një pozitë avantazhuese përshkak të daljeve në detin Adriatik e Jonian,përmes porteve të saj detare.Akset kryesore juglindore, qëlidhin vëndet eBE‐së me Ballkanin/Turqinë/Detin Kaspik/Egjiptin dhe Detin e Kuq, janë të një rëndësietë vecantë dhe vizualizohen edhe në lidhjetqë përshkohen përmes vëndit tonë. Njëheraziparaqiten rrugëtlidhëse të Detit të Zi me detinAdriatik. Në të përfshihen lidhjet e porteveshqiptare me portet e Varna‐s dhe Burgas‐itme portet e vendeve të Mesdheut, Itali, Spanjë.Për të forcuar lidhjet mepartneret e sajeuropianë, Qeveria e Shqipërisë nënshkroi njëMemorandum Mirëkuptimi për Rrjetin Kryesor(Core Netëork) më 11 Qershor 2003, dukekrijuar Observatorin e Transportit të EvropësJuglindore (SEETO) me qëllim: “Promovimin ebashkëpunimit në zhvillimin e infrastrukturëskryesore dhe ndihmëse dhe multimodalitetine Rrjetit Rajonal të Transportit të EvropësJuglindore. Tëpromovojë e të rrisë kapacitetinvendor për zbatimin e programeve tëinvestimeve, menaxhimin dhe mbledhjene të dhënave dhe analizave mbi Rrjetin eTransportit Rajonal. Duke iu bashkuar kësaj organizate objektivii Shqipërisëështë lehtësimi i procesit tëintegrimit nëEuropën Juglindore dhe plotësimii objektivave të vendosur nga Marrëveshjae Asocim Stabilizimit (SAA), duke përfshirësegmente të korridoreve paneuropiane;Korridori IV, V, VII, X dhe specifikisht, KorridoriVIII (Durres ‐ Varna nëpermjet Tiranës), përfshiportet e Durrësit dhe Vlorës dhe aeroportinndërkombëtar të Tiranës. Në 2010, në përfundim të hartimit të ANTP II, korridoret kryesore me rëndësi për Shqipërinë në këtë raport u përcaktuan:

Korridori Veri‐Jug, lidhja midis Malit të Zi dhe Greqisë, përmes pikave kufitare Hani i Hotit, në Shkodër dhe Kakavijë në Gjirokastër. Ky korridor ka një gjatësi prej 405 km.

Korridori kryesor Lindje‐Perëndim mes portit të Durrësit dhe Maqedonisë, pjesë e korridorit VIII.

Durrës‐Kukës‐Morinë, si një nga korridoret me ndikim më të lartë në rajon për shkak të lidhjes përmes Prishtinës me korridorin X.



Faqe 13

Ndërsa në 2014, sipas Raportit të projekteve prioritare të infrastrukturës për vitin 2014 të MTI, projekte prioritare për sa i përket transportit rrugor, u paraqitën:

Korridori Blu Velipojë‐Shëngjin Shëngjin‐Patok Patok‐Durrës Durrës‐Divjakë Divjakë‐Seman Seman‐Vlorë Vlorë‐Dhërmi Dhërmi‐Sarandë Sarandë‐Butrint

Rruga e Arbrit

Rruga Gjirokastër‐Sarandë

Fig.2 Rreti rrugor SEETO

Ndërsa për fushën e transportit hekurudhor, në po të njëjtin dokument, janë parashikuar

rivitalizimi i segmenteve të mëposhtëm:

Tiranë‐Rinas (aeroport)‐Durrës

Durrës‐Vlorë

Durrës‐Hani i Hotit (kufiri me Malin e Zi)



Faqe 14

Durrës‐Lin, Pogradec (kufiri me Maqedoninë)

Propozimet e PPK "Shqipëria 2030", mbështeten në strategjitë sektoriale të Ministrisë së

Transportit dhe Infrastrukturës dhe vijnë në plotësim të objektivit strategjik: Shqipëria qendër

ndërlidhëse e rajonit të Ballkanit me Europën dhe faktor stabiliteti në rajon.

Për Shqipërinë është jetik sigurimi i lidhjeve të efektshme me vëndet e rajonit dhe të Europës

për të mundësuar një ekonomi të qëndrueshme në rritje dhe konkurruese në rajon. Për këtë

PPK vendos prioritet kombëtar:

Finalizimin dhe realizimin e korridoreve rrugore kombëtare, që lidhin vendin me Rrjetin

e Korridoreve Pan‐europiane TEN‐T Core Netëork dhe SEETO;

Finalizimin dhe realizimin e korridoreve hekurudhore kombëtare që lidhin vendin me

rrjetin e korridoreve pan‐europiane dhe TEN‐T dhe SEETO;

Zgjerimin e aeroportit ekzistues dhe zhvillimin e aeroporteve të reja me rëndësi

kombëtare dhe rajonale, me shërbime ajrore të integruara në përputhje me politikat e

“Një qielli të vetëm europian”.

Krijimin e terminaleve multimodale në qytetet‐porta që integrojnë mënyrat e

transportit det, ajër, hekurudhor dhe rrugor;

Forcimin e strukturave ekzistuese portuale, të porteve me rëndësi kombëtare dhe

rajonale, me qëllim rritjen e kapacitetit të tyre në përpunim dhe eksportim mallrash dhe

transport pasagjerësh, në nivele konkurruese për rajonin e Ballkanit dhe të Mesdheut.

Rritja e numrit të marinave turistike, në përputhje me kapacitetin fizik të bregdetit

shqiptar, me qëllim zhvillimin e një sektori turistik bregdetar elitar, që respekton

mjedisin dhe karakteristikat fizike territoriale të peizazhit natyror dhe urban të bregdetit

tonë.



Faqe 15

Fig.3. Rrjeti hekurudhor SEETO

Transporti rrugor

PPK vendos si prioritet strategjik realizimin dhe finalizimin e projekteve strategjike që lidhin

vendin me Europën:

Autostrada Adriatiko Joniane ‐ Muriqan, Shkodër ‐ Gjirokastër, Kakavijë;

Autostrada Veri ‐Jug, realizimi i lidhjes midis Malit të Zi dhe Greqisë, nga Hani i Hotit në

Shkodër dhe Gjirokastër përmes pikës kufitare Kakavijë (me një gjatësi rreth 405 km);

Rruga bregdetare peizazhistike, si rrugë bregdetare turistike me impakt të ulët mjedisor,

që lidh lokalitetet e bregdetit (Velipojë‐Shëngjin, Shëngjin‐Patok, Patok‐Durrës, Durrës‐

Divjakë, Divjakë‐Seman, Seman‐Vlorë, Vlorë‐Dhërmi, Dhërmi‐Sarandë, Sarandë‐Butrint);

Korridori VIII, rrugë parësore e transportit si lidhja më e shkurtër e detit Mesdhe me

Detin e Zi; Durrës Varna/Durrës‐Stamboll dhe "Via Egnatia" si rrugë historike me rëndësi

turistike.

Boshti Qendror, projekti rrugor që kalon në aksin Elbasan‐Berat‐Gjirokastër;

Rruga e Arbrit, aski Tiranë‐Dibër‐Maqedoni, si degëzim i Korridorit VIII;

Rruga e Kombit, aksi Durrës‐Kukës‐Prishtinë‐Nish, si një nga korridoret me ndikim më të

lartë në rajon për shkak të lidhjes përmes Prishtinës me korridorin X.



Faqe 16

Transporti hekurudhor

PPK‐ja vendos prioritetet:

Ristrukturimi i plotë i sistemit në bazë të Direktivës 2012/34/CE, e amenduar.

Rikonstruksioni i plotë i sistemit ekzistues, sipas kushteve teknike që kërkon:

o Direktiva e Sigurisë 2016/798/CE

o Direktiva e Ndërveprimit 2016/797/CE

Ndërtimin e linjave hekurudhore për të përkrahur lëvizjen ndërqytetase për distanca të

largëta dhe lëvizjen ndërkufitare.

Krijimi i sistemeve multimodale:

o Lidhja e aeroporteve me transportin hekurudhor.

o Si projekt i parë në këtë drejtim: lidhja e aeroportit “Nënë Tereza” me rrjetin

hekurudhor;

o Lidhja e linjave hekurudhore me portet kryesore.

o Si projekt i parë në këtë drejtim lidhja e rrjetit hekurudhor me portin e Vlorës,

Durrësit dhe Shëngjinit;

o Lidhja e rrjetit hekurudhor me pikat kufitare: Mal i Zi, Maqedoni dhe Greqi.

o Mundësimi me lidhje hekurudhore i kufirit me Greqinë si një pikë hyrëse për

korridorin hekurudhor ballkanik Jug‐Veri. Prej këtej mundësohet transporti

hekurudhor Selanik‐Podgoricë dhe më tej.



Faqe 17

Fig.4. Rrjeti i porteve dhe aeroporteve

Transporti ajror dhe detar

Forcimin e strukturave ekzistuese portuale, të porteve me rëndësi kombëtare dhe

rajonale, me qëllim rritjen e kapacitetit të tyre në përpunim dhe eksportim mallrash dhe

transport pasagjerësh, në nivele konkurruese për rajonin e Ballkanit dhe të Mesdheut.

Rritja e numrit të marinave turistike, në përputhje me kapacitetin fizik të bregdetit

shqiptar, me qëllim zhvillimin e një sektori turistik bregdetar elitar, që respekton

mjedisin dhe karakteristikat fizike territoriale të peizazhit natyror dhe urban, të

bregdetit tonë.

Zhvillimi i 4 porteve kryesore për Shqipërinë si pika nisjeje të autostradave detare:

o Porti i Durrësit (funksione mikse: turistik, pasagjerë, mallra dhe peshkimi. Porto

Romano port energjetik);



Faqe 18

o Porti i Vlorës (funksione mikse: turistik, pasagjerë, mallra dhe peshkimi.

Petrolifera port energjetik);

o Porti i Shëngjinit (funksione mikse: turistik, pasagjerë dhe peshkimi);

o Porti i Sarandës (funksione mikse turistik, pasagjerë dhe peshkimi).

Në fushën e transportit ajror sugjerohet hartimi i një studimi i cili do të tregojë

fizibilitetin e ri/përdorimit të fushave ekzistuese të aeroporteve si për shembull: Vlora,

Gjadri, Korça, në mbështetje të transportit ajror.

PPK sugjeron si prioritet ndërtimin e një aeroporti të tretë ndërkombëtar në jug të

vendit (përveç atij të Tiranës dhe të Kukësit, ky i fundit i miratuar gjatë kohës së hartimit

të PPK dhe në të njëjtën linjë të parashikuar nga PPK). Ky aeroport do të bënte portën

hyrëse jugore të Shqipërisë më të aksesueshme dhe konkurruese në rajon, për sa i

përket zhvillimit ekonomik në fushën e turizmit dhe më gjerë.

Korridoret energjetike

Projektet strategjikë në ndërtimin e korridoreve energjetike:

TAP ‐ Trans Adriatik Pipeline;

IAP ‐ Ionian Adriatik Pipeline. Gazsjellësi që kalon në pjesën perëndimore të Shqipërisë,

nga Fieri në Shkodër drejt Malit të Zi me dy degëzime Ulqin dhe Podgoricë, ndërsa në

jug plotëson lidhjen Fier‐Gjirokastër‐Sarandë;

IAP‐Kosovë. Linja e gazsjellësit IAP që degëzohet në rajonin Shkodër‐Lezhë, për të

furnizuar Kosovën nëpërmjet Kukësit, duke realizuar në këtë mënyrë atë që njihet si

Unaza e Ballkanit Perëndimor;

Projektet e mësipërme mbështeten dhe detajohen më tej nga Plani Kombëtar Sektorial për

Gazin Natyror për Shqipërinë;

Ndërtimi i linjës së interkonjeksionit 400 kV, Fier‐Elbasan‐Maqedoni.

Hasi në lidhjet rajonale

Nga përshkrimi i mësipërm i korridoreve pan – europiane, rezulton që bashkia Has ka pozicion

strategjik shumë të favorshëm në lidhje më këtë rrjet. Kjo pasi lidhja direkte që ka me

korridorin kombetar Durrës – Kukës – Morinë, i mundëson që nëpërmjet Prishtinës të lidhet me

Korridorin X pan – europian. Ky korridor është shtylla kurrizore e rrjetit rrugor dhe hekurudhor

të europës jug‐lindore, si një korridor qe lidh shtete si: Austria, Hungaria, Sllovenia, Kroacia,

Sërbia, Bulgaria, Maqedonia dhe Greqia. Ky akses kaq i afërt me shtetet fqinje dhe europën e

vendos Hasin në një pozitë të favorshme për këmbimet ndërkombetare, ekonomike, social‐

kulturore, etj. Avantazh tjëtër për Hasin është dhe afërsia me aeroportin e kukësit, i cili me



Faqe 19

vendosien në funksionim të plotë të tij, përbën një mundësi shumë të mirë për lidhjen e Hasit

me europën dhe me gjërë.

Fig.5. Pozita e Shqipërisë në kidhje me korridoret ekonomike europiane

1.1.2. Projektet IPA për Shqipërinë

Aderimi i Shqipërisë në disa programe europiane si IPA Adriatic Ionian, Interreg Med Program, IPA Crossborder, kërkon prej saj krijimin e strukturave të përshtatshme territoriale dhe administrative, të afta për të aksesuar në fondet e këtyre programeve.



Faqe 20

Realizimi i këtyre projekteve, krijimi i partneriteteve të reja territoriale në kontekstin evropian, investimi në korridoret që na lidhin me korridoret kryesore europiane si dhe përforcimi i infrastrukturës lidhëse me vëndet fqinj, partnerë në Ballkan, e vendos Shqipërinë realisht në kryqëzimin e akseve me rëndesi europiane: aksi horizontal Madrid‐Romë‐Stamboll, lidhja e Detit të Zi me detin Mesdhe si dhe aksi vertikal, Europa Qëndrore‐Afrika Veriore dhe vëndet e Lindjes. Në kuadër të realizimit të projektit të Bashkimit Europian dhe të unifikimit të të gjitha standardeve ekonomike, fizike, sociale dhe kulturore, vëndet ballkanike që janë në proces anëtarësimi ndjekin politikat e bashkëpunimit ndërkufitar me fqinjët e tyre. Shqipëria si një vënd, i cili synon për t’u bërë pjesë e grupimit të madh europian, ndjek dhe zbaton politikat ndër‐rajonale me vëndet kufitare si Mali i Zi, Kosova, Maqedonia, Greqia dhe Italia. Bashkimi Europian në emër të implementimit të strategjive bashkëpunuese mbështet këto vënde me asistence teknike dhe financiare. Nga plan raportet strategjike (IPA Crossborder) të hartuara për periudhën 2014 ‐ 2020, Shqipëria do të sigurojë një mbështetje financiare prej 104.512.029 euro.

Fig.6.Projektet mesdhetare ballkanike ku bën Fig.7.Strategjitë makro‐rajonale dhe pellgjet detare pjesë shqipëria

Ky program mundëson dhe nxit bashkëpunimin ndër‐rajonal në të gjitha fushat e mundshme sic janë fusha ekonomike, infrastruktura rrugore, infrastruktura shëndetësore dhe arsimore, kultura, mbrojtja e vlerave dhe e monumenteve të trashëgimise natyrore, historike dhe kulturore. Shqipëria, si një ndër vëndet e rralla në rajon, por edhe më gjërë, në kufijtë e saj



Faqe 21

shtetërorë kufizohet me popullsi shqiptare. Ky është një fakt domethënës për traditën e mirë bashkëpunuese, që banorët e zonës ndërkufitare të Shqipërisë me banorët e zonave

Fig.8. Projekti IPA CROSS BORDER

ndërkufitare të vëndeve fqinje kanë pasur historikisht. Programi IPA CBS II i Komunitetit Europian fokusohet në përforcimin e mëtejshëm të këtyre marredhënieve domethënëse për zhvillimin e mëtejshëm të një ekonomie të qëndrueshme, për ruajtjen e stabilitetit rajonal si dhe për mbrojtjen e vlerave historike, social‐kulturore dhe natyrore të këtyre hapësirave ndërkufitare.Duke ditur lidhjet e shumta dhe të forta ekonomike dhe social‐kulturore ndërmjet qyteteve shqiptare zbatimi i strategjive bashkëpunuese nëShqipëri, përtej banorëve dhe pushtetit vendor, që përfshihen në programin IPA CBS II, ka një impakt pozitiv që e reflekton efektin e tyre mbi të gjithë territorin e Shqipërisë.



Faqe 22



Faqe 23

Fig.10. Qëndrat urbane kombëtare e ndërkufitare që duhet të rrisin bashkëpunimin në kuadër të projekteve IPACB

Hasi në programin IPA II

Sic shihet dhe nga harta më sipër, bashkia e Hasit bën pjesë në zonën Kukës ‐ Prishtinë të

bashkëpunimit ndërkufitar në kuadër të programit IPA. Ky grup bashkëpunimi ndërkufitar

përbëhet nga dy nën grupe, atë Tropojë – Gjakovë dhe Kukës Prizren. Në këtë të fundit Hasi si

bashki kufi me Kosovën dhe fqinje me komunën e Prizrenit, është në pozitë tepër të favorshme

për shfrytëzimin e fondeve që BE vendos në dispozicion të këtij programi.

Tjetër aspekt avantazhues për bashkinë Has kundrejt përfitimit të fondeve të programit IPA, për

bashkëpunimin ndër‐kufitar, është dhe fakti që në kufi ka një shtet dhe komunë shqip folëse.

Gjë e cila e bën më të thjeshtë bashkëpunimin dhe bashkërendimin për projekte të

përbashkëta, kjo si pasojë e kulturës së njëjtë, traditës, historisë dhe perspektivës së

përbashkët që këto treva kanë me njëra‐tjetrën.

1.3. Shqytimi i direktivave të planifikimit urban dhe sektorial, standartet dhe normat

ekzistuese

Legjislacioni kombëtar urban, konkretisht Ligji nr.107, datë 31.07.2014 “Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit” parashikon materializimin e Planit të Përgjithshëm Kombëtar (PPK), Planeve Kombëtare Sektoriale (PKS) për të gjithë territorin kombëtar ose pjesëve të tij dhe të 104 Planeve të Detajuara për Zona me Rëndësi Kombëtare (PDZRK), si mjetet bazë të planifikimit

hapësinor kombëtar. Në zbatim të legjislacionit, por dhe në përputhje me standardet

europiane, Ministria e Zhvillimit Urban (MZHU) (sot Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës,

MIE), përgjegjëse për planifikimin territorial në Shqipëri, në bashkëpunim me AKPT, filloi në

vitin 2013 procedurën e planifikimit të Planit të Përgjithshëm Kombëtar (PPK), të Planit të

Integruar Ndërsektorial për Bregdetin dhe Planin e Integruar Ndër‐ Sektorial për zonën

ekonomike Tiranë‐Durrës.

Plani i Përgjithshëm Kombëtar (PPK) është i pari në hierarkinë e planit urban kombëtar,

përcakton kuadrin për zhvillimin e të gjithë territorit dhe jep udhëzimet bazë për planet

sektoriale dhe politikat analoge. U miratua me Vendimin Nr.01 të KKT, datë 14.06.2016 dhe

VKM Nr. 881, datë 14.12.2016. Plani i Integruar Ndër‐Sektorial për zonen ekonomike Tiranë‐

Durrës (PINS‐DURANA) planifikon zhvillimin e rajonit Tiranë‐Durrës sipas strategjive kombëtare

të zhvillimit të përcaktuara nga PPK, me synim zhvillimin ekonomik, social dhe të territorit dhe

përbën shëmbull përfaqësues për planet e ngjashme. U miratua me Vendimin të KKT Nr. 03,



Faqe 24

datë 14.06.2016. Plani i Integruar Ndërsektorial për Bregdetin (PINS Bregdeti) përcakton

udhëzimet bazë për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik, social dhe urbanistik të zonës

bregdetare me rëndësi kombëtare. Hartimi paralel i planeve të mësipërme lehtëson

koordinimin dhe zbatimin e politikave të propozuara. U miratua me Vendimin të KKT Nr. 02,

datë 14.06.2016.

Gjithashtu, është miratuar Plani Kombëtar Sektorial për Gazsjellësin Trans Adriatik (Projekti

TAP) me Vendimin të KKT Nr. 1, datë 04.07.2013. Së fundi, shënohet se në vitin 2017 ka filluar

hartimi i Planit Kombëtar Sektorial Turistik për Alpet dhe Plani i Detajuar për Zonën e Rëndësisë

Kombëtare të Valbonës.

1.3.1. Plani i përgjithshëm kombëtar

Plani i Përgjithshëm Kombëtar (i miratuar me VKM Nr.881, datë 14.12.2016) parashikon zhvillimin për një periudhë afatgjatë, deri në vitin 2030. PPK siguron kuadrin referues strategjik për zhvillimin e qëndrueshëm dhe afatgjatë të territorit kombëtar. Specifikon nevojat dhe ndërhyrjet e nevojshme në këtë fushë, duke adoptuar një qasje të integruar të kombinuar. Përbën bazën për harmonizimin dhe koordinimin e politikave sektoriale dhe ndërsektoriale kombëtare dhe mbështet organizimin e ri administrativ të territorit kombëtar (Ligji 115/2014). PPK shoqërohet me Vlerësimin Strategjik Mjedisor, i cili vlerëson ndikimin mjedisor. Rëndësia e PPK vlerësohet si në nivel politik, ashtu edhe në atë institucional; duke parashikuar përfitime të drejtpërdrejta në ekonomi, mjedis dhe jetën shoqërore të qytetarëve. Synimet e shprehura në PPK janë:

Promovimi i kohezionit territorial përmes zhvillimit të balancuar ekonomik dhe social të rajoneve dhe përmirësim të konkurrencës.

Nxitje e zhvillimit të gjeneruar nga funksionet e përziera urbane dhe përmirësimi i marrëdhënieve midis zonave urbane dhe rurale.

Promovim të aksesit.

Përmirësimi i aksesit në njohuri dhe informacion. Reduktimi i dëmtimit të mjedisit.

Mbrojtja e burimeve natyrore dhe kulturore. Forcimi i trashëgimisë kulturore si faktor i zhvillimit.

Zhvillimi i burimeve të energjisë duke ruajtur, paralelisht, sigurinë e energjisë.

Promovimi i cilësisë dhe turizmit të qëndrueshëm. Ulja e ndikimit të fatkeqësive natyrore.

Vizioni i PPK për Shqipërinë në 2030 është krijimi i një qëndre të integruar në sistemin evropian të ekonomisë dhe infrastrukturës, zhvillimi i një ekonomie shumë‐nivelëshe dhe konkurruese në rajonin e Ballkanit, dhe krijimi i një shteti që ofron qasje të barabartë në infrastrukturë, ekonomi dhe në njohuri dhe siguron mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, historike dhe natyrore, me synim për të krijuar një destinacion autentik. Në mënyrë të veçantë janë vendosur gjashtë objektiva strategjike:

Integrimi shumëdimensional në kontekstin europian.



Faqe 25

Krijimi dhe forcimi i një pozite ekonomike të fortë dhe konkurruese të Shqipërisë në rajonin e Ballkanit dhe të Mesdheut.

Sigurimi i integritetit fizik dhe territorial të peisazhit historik, kulturor, natyror dhe urban në të gjithë territorin shqiptar.

Rritja dhe përmirësimi i cilësisë së jetës për njerëzit, duke promovuar zhvillimin ekonomik, eliminuar pabarazitë hapësinore, hequr barrierat e aksesit në ekonomi, infrastrukturë dhe dije.

Promovimi i "së drejtës për qytetin”;

Krijimi i bazave për zhvillim rajonal PPK identifikon pesë sistemet territoriale me objektiva specifike dhe politika, të cilat janë të organizuara veçmas me ndihmën e qendrave, akseve dhe zonave. Bëhet fjalë për një sistem urban, sistemi bujqësor, sistemi natyror, sistem ujor dhe sistemi infrastrukturor. SISTEMI URBAN Me synim "zhvillimin e zgjuar urban", propozohet dëndësimi dhe zhvillimi policentrik i sistemit urban i cili do të heqë pengesat dhe do të lehtësojë pabarazitë. Promovon rajonet e forta të cilat komunikojnë mes tyre dhe kanë marrëdhënie plotësuese. PPK paraqet një rrjet të integruar dhe hierarkik të qëndrave urbane të cilat përbëhen nga:

Metropoli

Qëndrat primare urbane‐ janë konsideruar qëndrat e qarqeve

Qëndrat Sekondare Urbane, të cilat shërbejnë si qëndra urbane që ofrojnë funksione të specializuara dhe ofrojnë kujdes parësor me rëndësi rajonale (si vendbanime, funksione ekonomike, tregtare, kulturore, arsimore bazë, administrative, rekreative, shëndetësore, përkujdesje sociale dhe nyje transporti).

Qëndrat Terciare Urbane, të cilat janë qëndra të Bashkive të reja (pas reformës administrative) dhe mbulojnë nevojat në shërbimet e arsimit dhe shëndetësisë së nivelit të tretë.

Qëndrat Lokale, të cilat janë konsideruar pole banimi të karakterit suburban dhe rural dhe janë qëndra të komunave të vjetra. Shënohet se edhe pse këto përcaktohen nga plane të hierarkive më të ulëta se PPK (p.sh. Plani i Integruar Ndërsektorial), njihen disa qendra lokale, të cilat karakterizohen nga rritja ekonomike,burime natyrore, minerale, peisazhe, vlera kulturore dhe historike.

Lokalitetet, të cilat janë qëndra të banuara, me karakter rural. Përcaktohen nga plane të hierarkive më të ulëta se PPK (p.sh. Plani i Integruar Ndërsektorial), dhe në vija të përgjithshme janë njësia më e vogël e organizimit territorial. Me qëllim zhvillimin hapësinor në përputhje me vizionin e PPK “Shqipëria 2030“, propozohen një seri ndërhyrjesh strategjike në qëndra urbane, në varësi të llojit të tyre:

Konsolidim dhe përforcim: metropoli dhe qendrat primare urbane.



Faqe 26

Përforcim dhe rigjenerim: qendra terciare urbane qëndrore.

Fuqizim dhe Rigjenerim ‐ qytete‐porta dhe qëndra urbane lindore.

Bashkëpunim ‐ në nivel kombëtar.

Fig.11.Organizimi i ardhshëm i sistemeve në zona, korridore e qëndra dhe mbivendosja e tyre



Faqe 27

Fig.12. Sistemi urban 2030



Faqe 28

Fig.13. Hierarkia e qëndrave urbane sipas PPk‐së

Bashkia Has sipas PPK‐së klasifikohet në qëndrat terciare urbane, në këtë klasifikimin janë futur të

gjitha bashkitë e reja të krijuara pas reformës teritoriale, të përcaktura dhe si zona me shërbime

arsimore dhe shëndetësore të nivelit të tretë si p.sh. poliklinikat. Këtu bëjnë pjesë vecanërisht:

a. funksionet ekonomike dhe të vëndbanimeve

b. funsionet e tregetise me pakicë

c. funksionet kulturore dhe të rekreacionit

d. funksionet administrative

e. funksionet arsimore, shkolla të mesme, shkolla profesionale

f. funksionet shëndetësore dhe të përkujdesies sociale

Si qëndër urbane terciare, bashkia Has klasifikohet si bshki që duhet ti nënshtrohet proceseve të

fuqizimit dhe rigjenerimit, si procese të nevojshme që duhet të ndodhin në mënyrë që kjo bashki të

marrë zhvillimin e kërkuar. Kjo mbështetur në gjëndien aktuale hapësinore dhe funksionale të kësaj

bashkie. Një tjetër atribut që i atashohet kësaj bashkie është dhe atributi si hub logjistik, në fokusin

e të cilit do të konceptohen proceset e fuqizimit dhe rigjenerimit hapsinor‐urban dhe funksional. Kjo

si rezultat i pozitës gjeografike favorizuese që ka në lidhje kufirin me Kosovën dhe afërsia me

Kukësin si një nga qytetet porta të përcakruar në PPK.

Një tjetër prioritet që i atribuohet bashkisë Has si qëndër urbane kufitare është dhe ai i

bashkëpunimit ndër kufitar, si një nga bashkitë e shqipërisë që kufizohet me shtete të tjera. Ky

prioritet i është dhënë dhe si pasojë e përfshirjes në programin e bashkëpunimit ndërkufitar IPA të

zonës Kukës‐Prishtinë.

Duke qënë pjesë e polit të zhvillimit rajonal Kukës‐Has‐Tropojë, bashkia Has do të përfitojë nga

zhvillimet që parashikohen të ndodhin në këtë rajon, të drejtuara kryesisht në fushën e

infrastrukturës. Fuqizimi i qytetit të Kukësit që parashikohet në PPK, si qëndër primare urbane,

duke u mbështetur në projekte strategjike infrastrukturore. Si vendosja e aeroporti të Kukësit në

funksionim të plotë, fuqizimi i lidhjeve me qëndrat kryesore urbane përreth dhe rritja e

ndërveprimit ekonomik ndërkufitar si në fushën e tregëtisë, turizmit dhe infrastrukturës, aplikimi i

politikave nxitëse të zonës. Janë të gjitha strategji të parashikuara në PPK, të cilat me realizimin e

tyre do të kthehen në resurse ekonomike dhe jo vetëm pë zonën, pjesë e sëcilës është dhe Hasi.

Projektet kryesore në fuqizimin e infrastrukturës janë si më poshtë:

Vlerësimi i potencialit natyror në aspektin e diversifikimit të energjisë së rinovueshme,

duke shfrytëzuar erërat e forta në grykat e lumenjve.

Përfundimi i linjave të interkonjeksionit 400kV, që do të lidhin Elbasan‐Fierzë‐Kosovë dhe

Burrel‐Skavice‐Kosovë.

Realizimi i gazifikimit të rajonit nëpërmjet lidhjes IAP ‐ Kosovë.



Faqe 29

Aktivizimi i aeroportit të Kukësit përbën një potencial për këtë rajon dhe veriun e vendit në tërësi, rajon me shkallë të lartë të emigrimit në vendet e BE‐së.

Përmirësimi i infrastrukturës lidhese mes qëndrave Kukës‐Has‐Tropojë dhe në raport me

qëndrat kufitare në Kosovë, Prizren‐Gjakovë‐Pejë.Infrastruktura do të shkurtontedistancat e udhëtimit nëpër këto qëndra dhe do të forconte dhe konkretizontebashkëpuniminndërkufitarmestyre.

Rigjenerimi i aksit Fushë‐Arrëz‐Tropojë. Krijimi i një poli ekonomik ndërkufitar midis zonave të Kukësit, Prizrenit dhe Gjakovës.

Lehtësim maksimal të politikave të tarifave, praktikave të bashkëpunimit doganor atimor si edhe midis pushtetit vendor, pa burokraci, vonesa dhe pengesa, nga qeverisja në nivel qëndror.

Fig.14. Ndërlidhjet midis qyteteve‐porta dhe hubeve sipas PPK

Paralelisht, janë të nevojshme ndërhyrjet rehabilituese në qëndrat e nivelit të tretë, të cilat

disponojnë ndërtesa me vlerë dhe rivitalizim të industrive me funksione të reja ekonomike në

fushën e industrisë jo dëmtuese të përpunimit dhe industrisë së ushqimit (p.sh. prodhimi i

produkteve standarde dhe të njohura të tilla si mjalti, vera, rakia). Gjithashtu, rivitalizimi

rekomandohet në lidhje edhe me konsolidimin e elementëve historikë, arkitektonikë dhe kulturorë

me qëllim për t'i shërbyer ekonomisë së turizmit. Veçanërisht e rëndësishme për këto qëndra është



Faqe 30

nxitja e bashkëpunimit mes tyre (si p.sh. në rastin konkret është Fusë Arrëzi) si edhe bashkëpunimi

me qëndrat urbane të afërta të nivelit të parë (Kukësi për zonën e studimit poli Kukës).

Në lidhje me zonat rurale që ndodhen aty pranë dhe përreth poleve ekonomike të propozuara nga PPK, propozohet ruajtja e karakterit rural nëpër vendbanime, ndërsa në zonat përreth tyre u jepet prioritet aktiviteteve bujqësore dhe atyre blegtorale si edhe infrastrukturës që ka lidhje me këto aktivitete. Zhvillimi urban dhe ai turistik duhet të bazohet në rivitalizimin e qëndrave rezidenciale që ruajnë karakter të vlefshëm arkitekturor, në mënyrë që të tërheqin vizitorë, investime dhe vënde pune. Zhvillim i ri urban duhet të fokusohet në zonat tashmë të ndërtuara, ndërsa zgjerimet e tij duhet të jenë veçanërisht të kufizuara. Propozohet, gjithashtu, përdorimi i mjeteve të tilla si transferimi i së drejtës së zhvillimit, intensiteti me kushte etj. dhe projektet lokale, të tilla si PPV, luajnë një rol të rëndësishëm në zbatimin dhe në ekspertizën e tyre. Nga ana tjetër, fshatrat në zonat e thella malore dhe ato rurale kanë potencial të madh në lidhje me diversifikimin dhe specializimin e sektorit të bujqësisë, për shkak të karakteristikave të tyre specifike dhe përdorimeve dhe aktiviteteve të ndryshme që ndeshen shpesh në zonën e tyre. Identifikimi dhe njohja e këtyre mundësive dhe rasteve, si edhe funksionimi i tyre duhet të jetë drejtimi kryesor dhe të mbështetet nga komuniteti lokal, grupet e biznesit, bordet rajonale, agjencitë e zhvillimit rajonal, bordet e ndërmarrjeve të qarkut dhe departamentet e agjencive të ndryshme lokale, por edhe nga institucionet qëndrore në varësi të MBZHRAU.

Së fundi, shikohen me rëndësi të veçantë zonat e ndjeshme mjedisore (p.sh. fshatra pranë

liqeneve dhe grykëderdhjet e lumenjve, brenda zonave të mbrojtura). Përveç zbatimit të rreptë

të legjislacionit sektorial (p.sh. për zonat e mbrojtura, për burimet ujore), zhvillimi duhet të

kufizohet brënda kufijve të zonave rurale. Për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm propozohet:

diversifikimi i produktit të turizmit, duke zhvilluar forma të reja (p.sh. ekoturizmi, turizmi rural),

prodhimi i produkteve autentike lokale, zhvillimi i rrugëve për çiklizëm dhe mjeteve të

transportit publik, lidhja me fshatrat tradicionale rurale të rajonit, lidhja e përshtatshme

rrugore me qëndrat kryesore urbane.

SISTEMI BUJQËSOR Objektivi për sistemin e bujqësisë është rritja e efikasitetit dhe produktiviteti i një sektori të prodhimit bujqësor. Politikat e PPK janë: ruajtja, konsolidimi, modernizimi. Në mënyrë të veçantë, në këtë kontekst propozohet:

Ruajtja maksimale e mundshme dhe mbrojtja e tokës bujqësore përmes: zbatimit të politikave të dëndësimit të zhvillimit urban (Ruajtje maksimale e fondit të tokës bujqësore me anë të politikave të densifikimit të zhvillimit urban) (pas miratimit të PPK nuk do të lejohet ndërtimi që nuk ka lidhje me sistemin e bujqësisë).

Pyllëzimi i tokës së degraduar pyjore duke respektuar natyrën dhe identitetin natyror të çdo zone.

Funksionimi i mirë i ekosistemeve natyrore përmes mbrojtjes së tyre dhe krijimit të korridoreve të gjelbra përgjatë rrugëve ujore.



Faqe 31

Krijimi i një zinxhiri efikas të furnizimit: Prodhim‐grumbullim‐përpunim‐disponim (zinxhiri ekonomik bujqësor: prodhim ‐ grumbullim ‐ përpunim ‐ tregtim), me synim rritjen e vlerës së shtuar të një produkti (rritjen e vlerës së zinxhirit ekonomik).

Reduktimi i kostos së prodhimit dhe përmirësimi i cilësisë së produktit nëpërmjet modernizimit teknologjik dhe investimeve në mirëmbajtjen e rrjeteve të ujitjes dhe kullimit.

Bashkëpunimi me sektorët e tjerë ekonomikë: (a) Turizëm (kontributi i shijes dhe cilësisë së produkteve bujqësore në njohjen e produktit turistik shqiptar), (b) energjisë (përdorim të burimeve të rinovueshme të energjisë për përpunimin e produkteve bujqësore) dhe (c) transporti (rritje e performancës së zinxhirit të furnizimit (rritjes së efiçencës së rrjetit bujqësor në grumbullimin dhe tregtimin e produkteve bujqësore).

Krijimi i qëndrave/terminaleve bujqësore bazuar në traditat bujqësore lokale (bazuar në traditën e kultivimit të kulturave vendase).

Prodhimi i produkteve të certifikuara, të njohura «Made in Albania» dhe specializim në produktet shqiptare karakteristike (bimë mjekësore, fruta, ullinj, rrush, perime tipike lokale, produkte të standartizuara bujqësore).



Faqe 32

Fig.15. Hartë nga

sistemi buqësor i

propozuar në PPK

Nga analiza e bërë mbi propozimet dhe qasjen e PPK‐së në lidhje me sistemin bujqësor të Hasit.

Rezulton se kjo bashki nuk futet në grupin e bashkive prioritare në lidhje me buqësinë. Pozita

gjeografike që ka dhe terreni kodrinoro‐malor e bën që sipërfaqja e punueshme të jëtë shumë e

vogël. Këtë gjë mundta shohim edhe nga statistikat, sipas të cilave qarku i Kukësit ku përfshihet

dhe Bashkia Has, është qarku me nivelin më të ulët të prodhimit buqësor në shkallë vëndi.

Gjithsesi direktivat e PPK‐së janë që në të gjitha rastet toka buqësore të ruhet dhe zhvillohet



Faqe 33

duke shfrytëzuar në maksimum potencialin që kjo zonë ka për zhvillimin e buqësisë. Me këtë

qëllim rekomandimet që degët e buqësisë që shfaqin më shumë mundësi për zhvillim në

bashkinë Has, janë pemtaria (frutikultura) dhe kultivimi i bimëve medicinale. Ndërsa për sa i

përket blegtorisë shihet me prioritet mbarështimi i dhive, si një karekteristikë e trashëguar e

aktivitetit blegtoral në zonë.

Avantazh tjetër për zhvillimin e bujqësisë nëterritorin e bashkisë Has, shihet dhe pozita

gjeografike që ka në lidhje me Kosovën, si dhe mundësia e lidhjes nëpërmjet Kukësit me polin

bujqësor të Dibrës, i propozuar nga PPK.

Tokat bujqësore në territorin e bashkisë kategorizohen nga PPK‐ja si toka me përdorim

kompleks (te përzierë). Të cilat janë të përqëndruara kryesisht në pjesën qëndrore dhe jug‐

perëndimore të territorit të bashkisë. Aty ku tokat nën administrimin e bashkisë Has, lagen nga

ujërat e liqenit të Fjerzes, ku si rezultat kanë më shumë mundësi për zhvillimin e aktivitetit

bujqësor.

Fig.16. Rajonalizimi i produkteve buqësore

SISTEMI NATYROR Duke patur si koncepte udhëzuese për sistemin natyror promovimin dhe aksesueshmërinë, PPK rekomandon:



Faqe 34

Zgjerimin e zonave natyrore, duke rritur rajonet me prioritet, mbrojtjen e mjedisit natyror (20% e zonës kontinentale dhe 15% e hapësirës detare për vitin 2030 dhe deri në 10% të hapësirës detare dhe zonave bregdetare për vitin 2020) dhe arritjen e lidhjes së tyre përmes korridoreve natyrore përgjatë luginave. Korridoret natyrore duhet të konsiderohen pjesë e rrjetit kombëtar të zonave të mbrojtura dhe janë zona të përshtatshme për zhvillimin e butë të infrastrukturës miqësore me mjedisin.

Përcaktimi i tre fushave strategjike, zhvillimi i të cilave do të ketë prioritet ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit natyror dhe vlerave të tij : parkun e Alpeve, Parkun Buna dhe Parkun Vjosa.

Krijimi i zonave rekreative dhe atraksioneve natyrore përgjatë luginave të lumenjve.

Integrimi i zonave të rrjetit Emerald në sistemin e zonave të mbrojtura.

Menaxhimi i qëndrueshëm i zonave të mbrojtura.

Krijimi i një "rrjeti kombëtar të çiklizmit" i cili do të sigurojë qasje dhe lidhje në rajone të trashëgimisë natyrore, kulturore dhe historike.

Pyllëzimi dhe rigjenerimi i zonave të degraduara nga fenomene të tilla si erozioni dhe përmbytjet.

Integrimi i sistemit natyror në ekonomi (Përfshirja e sistemit natyror në zinxhirin e zhvilimit ekonomik).

Mbështetje dhe zhvillim i rekreacionit dhe ekoturizmit përmes menaxhimit të qëndrueshëm të sistemit natyror.

Integrimi i Shqipërisë në kuadrin ballkanik dhe evropian përmes projektit "Dinaric Arc Ecoregion (Eko‐rajoni i zonës Dinarike)" dhe "Europian Green Belt (Brezi i Gjelbërt Europian)". Rritja e pjesëmarrjes së qytetarëve në vendimmarrje në lidhje me menaxhimin e sistemit natyror.

Rritja e efikasitetit të menaxhimit të natyrës, të zonave të mbrojtura dhe biodiversitetit nga organet qendrore dhe ato lokale.

Integrimi i planeve të menaxhimit në sistemin e planifikimit dhe të planeve vendore.

Përgatitje paralele e PPV dhe planeve të menaxhimit, me synim për të arritur qëndrueshmërinë dhe rëndësinë e parashikimeve, të mjeteve dhe afateve.

Fig.17. Hartë nga sistemi natyror i propozuar në PPK



Faqe 35

Ndërlidhja e sistemit natyror me sektorët e tjerë ekonomikë është një nga qasjet e PPK‐së për

zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. Në këtë drejtim mënyrat e përafrimit ndaj tij ndryshojnë

sipas karakteristikave të qendrave urbane ku ndodhen. Konkretisht për rajonin që po studiohet

propozohen si më poshtë vijon:

Në qendrat lokale dhe lokalitetet, ku kërkohet kooperim dhe përforcim:

Zhvillimi urban duhet inkurajuar brenda zonave të urbanizuara që shfrytëzojnë infrastrukturën ekzistuese të ndërtuar.

Toka me karakteristika të mira pjellore, por që nuk mund të përdoren më për bujqësi, duhet të pyllëzohen aty ku është e mundur. Kjo do të rriste mundësitë ekonomike të zonës për shfrytëzim të lëndës drusore ose për përmirësim të peizazhit natyror dhe rritjen e atraksioneve turistike.

Në tokat me karakteristika jo të mira bujqësore inkurajohet përdorimi i tyre për parqe fotovoltaike apo eolike sidomos për zonat pranë stacioneve dhe rrjetit ekzistues elektrik.

Në tokat me shfrytëzim intensiv të bujqësisë rekomandohet ripërdorimi i mbetjeve bujqësore për gjenerimin e energjisë elektrike. Kjo do të mundësonte zhvillimin e energjisë së rinovueshme dhe mbrojtjen e cilësisë së rrjedhave ujore nga shpërhapja e mbetjeve bujqësore.

Promovimi i rrjedhave ujore për sportet dhe aktivitetet ujore.



Faqe 36

Në qëndrat urbane terciare ndërmjet të tjerave, ku kërkohet konsolidim dhe fuqizim, propozohet:

Parandalimi i shpërhapjes urbane.

Ndalimi ku është e mundur dhe reduktimi i humbjes së tokës bujqësore dhe tokës së lirë

natyrore, për shkak të përdorimit urban.

Mbrojtja e karakteristikave të peizazhit rural dhe minimizimi i fragmentimit të tij, duke

ruajtur sa më qartë diferencat karakteristike midis peizazhit urban dhe atij rural.

Krijimi i infrastrukturës së gjelbër për qytetet e mëdha e të vogla, që do t’i mundësojnë banorëve akses në zonat natyrore dhe në aktivitetet rekreative që do të zhvillohen në to.

Ruajtja dhe aty ku është e mundur shtimi i zonave të mbrojtura mjedisore dhe biodiversitetit në to.

Mbrojtja e objekteve dhe strukturave ndërtimore, me vlera karakteristike të peizazhit të traditës historike e kulturore.

Në qendrat qendrat terciare dhe qendrat lokale ndërmjet të tjerave, ku kërkohet rigjenerim:

Mjedisi si produkt turistik që tërheq vizitorët nga cilësia e peizazhit natyror, historiko ‐ kulturor dhe biodiversitetit, si edhe nga një gamë e gjerë mundësish për zhvillimin e aktiviteteve natyrore;

Tërheqja e sipërmarrjeve dhe njerëzve që karakterizohen nga aftësi dhe një spektër i gjerë ekspertize teknike dhe intelektuale, për të cilët jetesa në qytete të vogla ku garantohet cilësia mjedisore, i mundëson atyre cilësinë e jetës që ata kërkojnë;

Zhvillimi i avancuar i infrastrukturës së komunikimit, e cila mund të sigurojë zgjerimin e

shkallës së aktiviteteve ekonomike si dhe të sipërmarrjeve të vendosura në një vend të

caktuar.

Fig.18. Sistemi natyror: situata aktuale majtas – Propozomi i PPK djathtas



Faqe 37

Hasi historikisht shfaqet pa praninë e resurseve të bollëkshme natyrore në territorin e tij,

prandaj dhe historikisht është njohur me emrtimimin Hasi i thatë. Megjithatë pozita gjeografike

e tij bën që të jetë në mes të disa zhvillimeve në konteksin natyror, të propozuara në PPK për

këtë zonë. Kufizimi që ka në jug‐perëndim, jug dhe jug‐lindje nga liqeni i Fjerzës, bën që bashkia

Has të kufizohet në këto drejtime nga korridori natyror i propozuar në PPK, i cili parashikohet të

jetë finalizuar deri në 2030. Ky korridor që shtrihet përgjatë kufirit jugor të bashkisë dhe

shtrihet pjesërisht dhe në territorin e Hasit në këtë zonë. Bën që bashkia Has të ketë detyrim

ligjor, i cili rrjedh nga PPK‐ja, që të japë kontributin që i takon në realizimin e tij. Por nga ana

tjetër dhe cka është më rëndësi, është interesi që bashkia Has ka në realizimin e këtij korridori,

nga i cili asaj do i shtohen vlerat dhe atraksionet natyrore.

Pikërisht pozita gjeografike e Hasit bën që ai të jëtë me të gjithë tërritorin e tij, pjesë e Brezit të

Gjelbër Europian, pozitë nga e cila i lindin detyrime dhe të drejta, por dhe përfitime në sferën e

hapësirës natyrore. Të diktuara nga legjislacioni i BE‐së.

Propozime të tjera të rëndësishme të PPK nga i cili Hasi përfiton vëmëndje dhe rritje të

frekuentimit nga vizitorë, për pasojë dhe rritje të turizmit. Është intinerari i bicikletave, që nis

nga parku i Valbonës, përshkon përmes territorit të bashkisë Has dhe përfundon në liqenin e

Fjerzës. Një intinerar qëështë pjesë e rrjetit të rrugëve të bicikletave në hapësirat natyrore të

gjithë shqipërië. Propozim tjetër është dhe krijimi i intinerarit Vozitës, i cili lidh të gjithë qytetet

bregdetare të shqipërisë me rrugë detare. Dhe vazhdon nëpërmjët grykëderdhjes së lumit Drin

në Velipojë, drejt liqenit të Fjerzës në Kukës, një intinerar gjatë së cilit përshkon thuajse të

gjithë kufirin liqenor të territorit të bashkisë Has. Nga ku Hasi ka mundësi të bëhet pjesë e

inegruar e guidave turistike që do të përfshijnë këtë intinerar.

Monumentet natyrore janë një tjetër pikë e fortë e propozimeve për konservim dhe ruajtje të

PPK, strategji që i sjell hasit pasurim të mëtejshëm në kapitalin natyror që zotëron. Monumente

naryre në mbrojtje marrë nga invnetari i bashkisë janë:

Burimi i Krumës

Burimet e Brudit

Gurra e Vranishtit

Gurra e Domajve

Pisha e Gjinajve

Shpella e Pëllumbave

Shpella me oborr

Shpella që tingëllon Mazrek

Maja e qytezës

Ahishtja e Liqenit te Kuq



Faqe 38

Pisha në Gjinaj

SISTEMI UJOR Në lidhje me sistemin ujor PPK identifikon një sërë dobësish dhe problemesh që kanë të bëjnë me çështje si: (a) të menaxhimit, (b) të sasisë së burimeve ujore, (c) të cilësisë së burimeve ujore (d) ndotjes nga burime të ndryshme dhe përparon në rekomandimet përkatëse, si psh përdorim racional i ujit, kontroll të aktiviteteve ilegale, koordinim dhe bashkëpunim midis shërbimeve lokale, rajonale dhe qëndrore, me synim për të përmirësuar kuadrin institucional në lidhje me monitorimin, menaxhimin e qëndrueshëm të ujërave nëntokësore, duke përfshirë puset, kontrollin dhe shfrytëzim të ujërave të shiut, investime për kërkime dhe njohuri mbi burimet ujore. Propozimet kanë të bëjnë me: • Miratimin e politikave të dendësimit urban. • Krijimin e korridoreve natyore të mbrojtjes përgjatë luginave të lumenjve. • Përcaktim të vijës blu për mbrojtjen e zonave bregdetare nga përdorime të ndaluara, monitorimin e aktiviteteve dhe rigjenerimin e korridoreve natyrore • Njohjen dhe mbrojtjen e vlerave të peizazhit natyror në të gjithë territorin kombëtar të vendit, që nga bregu deri në kreshtat e rajoneve malore. • Mbrojtjen e basenit të Vjosës për shkak të karakteristikave të saj të veçanta: shkallën e lartë

të ujëshmërisë, ndërtimin gjeologjik të formacioneve dhe larminë e peizazheve përgjatë

luginës.



Faqe 39

Fig.19 Njësitë vendore brënda dhe jashtë Fig.20. Basenet ujore sipas madhësisë së pellgut

juridiksionit të shoqërive U dhe UK ujëmbajtës dhe burimeve.

Hasi bën pjesë në basenin ujëmbledhës të Drinit, ku një pjesë e liqenit të Fjerzës depëron në

territorin e bashkisë, më saktësisht në pjesën perëndimore të tij. Kjo gjë mundëson shfrytëzimin

e ujit të liqenit për vaditje në sektorin e buqësisë, për këtë pjesë. Ndërsa vaditja e tokave

buqësore në pjesët e tjera të Hasit, behet me rezervuare artificialë të krijuar pasra viteve 90’. Të

cilët janë të tipit kaskadë të dikruar nga terreni malor. Gjithsej janë 9 të tillë me kapacitete te

ndryshme ujëmbledhëse, të shtrijë nga veri‐perëndimi dhe vashdinë shpërndahen drejt jugut të

territorit të bashkisë Has.

Fig.21. Potencialet për shfrytëzimin e ujit në raport me nevojat për ujë të pishëm

Cilësia e baseneve dhe ujërave sipërfaqesorë në territorin e bashkisë Has, janë kategorizuar si

të këqija, që do të thotë që këmi të bëjmë me një ndotje të këtyre ujëravë dhe ku lind

natyrshëm marrja e masave për evitimin e ndonjë ndotje mjedisore me pasoja për zonën. Kjo

situatë ka ardhur si pasojë e grumbullimit të mbetjeve që vijnë me prurjet e lumit drin nga



Faqe 40

kosova dhe maqedonija. Për këtë situatë madje është dhe një projekt i BE‐së për pastrimin dhe

mbrojtjen e ketij baseni nga ndotja e mundëshme ne vijimësi.

Fig.22. Vlerësimi i vulnerabilitetit të ujërave nëntokësore

Për sa i përket ujërave nëntokësorë, ne këtë territor ndodhen akuiferë porozë gjë që sjell.... Ku

paraqitet njeë nivel vulnerabiliteti i ulët dhe shumë i ulët në shkallën e rrezikut që shfaq zona

për ndotjen ose dëmtimin e tyre.Hasi vlerësohet të ketë një potencial mesatarisht të ulët, në

mundësinë e furnizimit me ujë të pishëm, gjithsesi nga harta vërejmë se te paktën gjysma e

territorit të bashkisë Has është e mbuluar nga shërbimi i ujësjellësit. Një pikë e fortë për këtë

bashki.

Territori i bashkisë Has nuk njihet për rrezikshmëri në lidhje me përmbytjet apo erozionet, të

paktën jo në masën që sjellin probleme për zonat e banuara, bujqësinë, etj. Megjithëatë nga

harta e vlerësimit të këtyre rreziqeve konstatohet që ato janë të lokalizuara përgajtë lumenjve

që rrjedhin nga malet drejt liqenit të Fjerzes. Përgjatë të cilëve vërehen dhe zona të banuara që

preken në rate katastrofash natyrore apo vërshime të pazakonta të ujërave dhe erozionit.

Pransdaj duhet të merrenmasa, duke vlerësuar rrezikun potencial rregullisht dhe duke hartuar

projkete dhe vepra për mbrijtje nga to kur është e nevojshme.



Faqe 41

Fig.23. Rrisqet e vërshimit të ujit, erozioni dhe ndotja e lumenjve

SISTEMI INFRASTRUKTUROR Qëllimi i PPK është të mbështesë zhvillimin e integruar të rrjeteve të infrastrukturës të cilat përbëhen nga elementet e mëposhtme: • Transportet (si ai hekurudhor, ajror dhe transporti detar, transportin publik). • Energjia (duke përfshirë energjinë elektrike, naftën, gazin, burimet minerale). • Komunikimi (duke përfshirë rrjetin e telekomunikacionit, fibër optike, etj). Propozohet zhvillimi i një sistemi multimodal, të integruar dhe miqësor me mjedisin i

transportit, i cili do të sigurojë lidhjen dhe aksesin në nivel kombëtar, do të zhvillojë lidhjen

ndërkufitare, do të promovojë transportin publik dhe mjetet alternative (p.sh. biçikletë) dhe do

të lidh akset transportuese me korridore turistike dhe historike.

Basahkia Has ka fatin të jetë shumë pranë me rrugën Durrës‐Kukës‐Morinë. Një nga rrugët

kryesore që lidhin bregun perëndimor të shqipërisë me pjesën kontinentale lindore të vëndit

tonë dhe më tej me Kosovën. Gjithashtu në vijimësi të të njëjtit korridor në Kosovë, nëpërmjet

Prishtinës lidhet me Koridorin X pan‐europian. Përgatë të njëjtës trajektore, PPK propozon

shtrimin e një hekurudhe që nis nga qyteti i Rrëshenit dhe përfundon në Prizren. Një arterie

shumë efikase në këmbimet tregëtare mes dy vëndeve, por dhe një mundësi më shumë për



Faqe 42

transport pasagjerësh. Tjetër avantazh për qytetin e Hasit është dhe afërsia me hubin

ndërkombëtar të Kukësit të propozuar në PPK.

Fig.24. Sistemi infrastrukturor 2030, transporti.

PPK bën propozime edhe në lidhje me infrastrukturën e energjisë me synim zhvillimin e një rrjeti efikas të energjisë:

Zero importe të energjisë.

Konsolidimin e dy porteve kryesore: Porto Romano dhe Vlorë 2 ‐ Terminali Petrolifera me infrastrukturën e duhur në lidhje me magazinimin ‐ shpërndarjen e produktet të naftës dhe gazit të lëngshëm.

Ndërtimi i korridoreve të gazit natyror: TAP ‐ IAP ‐ IAP Kosove dhe linjave të tyre të interkoneksionit.

15% kursim të energjisë, 20% përdorim të burimeve të rinovueshme të energjisë, 20% rritje të efikasitetit të energjisë, 20% ulje të emisioneve të gazrave CO2.

Arritje të tre objektivave ‐ makro (makro‐objektiva) për krijimin e një tregu të brendshëm të energjisë: Konkurrueshmëria, furnizim të sigurt, qëndrueshmëria.

Gjithashtu, vendos kornizën udhëzuese për zhvillimin si të energjisë me bazë hidrokarburet ashtu edhe të gjitha formave të energjisë së rinovueshme (diellore, eolike, hidro, gjeotermale, biomasa). Së fundi, në fushën e telekomunikacioneve, PPK vendos si prioritet maksimal zhvillimin e infrastrukturës dixhitale dhe broadband, propozon për të përfshirë në planet themelore projekte



Faqe 43

specifike (si lidhjen e të gjitha institucioneve të edukimit dhe institucionet kërkimore shtetërore me rrjetet e kërkimit ndërkombëtare), dhe promovon menaxhimin e integruar të korridoreve për

infrastrukturën. Fig.25. Sistemi infrastrukturor 2030, energjia dhe industria

Nëterritorin e saj bashkia Has përfshin zona me pasuri minerale, në të cilat gjejmë rezerva të

bakrit dhe kromit. Aty ekziston dhe një minierë aktive që merret me nxjerrjen e mineralit të

kromit, e cila funksionon në një formë shumë primitive dhe nuk shfrytëzon të gjithë kapacitetin

mineral të saj. Prandaj lind nevoja për një riorganizim në mënyrën e funksionimit të saj dhe

afrimi i investimeve për rritjen e kapacitetit dhe cilësisë së funksionimit të saj. Në Has ndodhet

dhe një hidrocentral i vogël i ndërtuar rishtazi i cili pritet të vendoset në funksion, nga ku mund

të përfitojnë dhe banorët e kësaj bashkie. Pjesa jugore dhe jug‐lindore e bashkisë cilësohet nga

PPK si zonë ku mund të shfrytëzohet për prodhimin e energjisë nga era.

RAJONALIZIMI Një parakusht për arritjen e qëllimeve strategjike kombëtare është krijimi i një baze për një

zhvillim të barabartë rajonal. Në këtë drejtim, PPK identifikon 7 pole të nivelit kombëtar:

1. Shkodër‐Lezhë 2. Tiranë‐Durrës 3. Elbasan 4. Fier‐Vlore‐Berat 5. Kukës‐Has‐ Tropojë



Faqe 44

6. Gjirokastër‐Sarandë 7. Korcë‐Pogradec si edhe katër zona të zhvillimit specifik: 1. Malësi e Madhe ‐ Tropojë (rajoni i Alpeve), rajon i cili është shumë interesant dhe një zonë natyrore e bukur dhe është ideale për turizmin malor. 2. Dibër ‐ Klos ‐ Bulqizë, rajon i cili disponon burime të shumta minerare dhe ekspertizë në përpunimin e mineraleve. 3. Këlcyrë ‐ Përmet ‐ Skrapar, rajon me përvojë në kultivimin, grumbullimin dhe përpunimin e bimëve aromatike dhe medicinale, pemët frutore, bujqësinë, zhvillimin e blegtorisë dhe turizmin mjedisor. 4. Pukë ‐ Mirditë ‐ Fushë Arrëz.

Fig.26. Poli i propozuar i zhvillimit rajonal Kukës‐Has‐Tropojë

Sipas PPK, Hasi përfshihet në rajonin Kukës‐Has‐Tropojë, që cilësohet si porta lindore e rajonit

malor verior. Ku territori i bashkisë Has kalsifikohet në zonë që ka nevojë për përforcim dhe

kooperim të sektorëve bazë të bujqësisë dhe turizmit. Kruma si qëndra administrative e

bashkisëështë propozuar të trajtohet si hub i specializuar logjistik. Nëpër territorin bashkisë

përshkon dhe një korridor peisazhistik i përcaktuar nga PPK, i cili vjen nga Tropoja e cilësuar si

“Parku Rajonal i Alpeve” dhe përfundon në rrugën e kombit. Ku përvec aksit strategjik

parashikohet të kalojë dhe linja gazsjellëse IAP‐Kosovë.



Faqe 45

Fig.27. Poli i zhvillimit rajonal Kukës‐Has‐tropojë

Sipas një studimi nga INSTAT, nënnjësitë vendore (LGU363) klasifikohen në gjashtë grupe bazuar në ndërveprimet dhe marrëdhëniet funksionale në mes tyre dhe qendrat urbane: Grupi 1 "i Madh‐periferik", Grupi 2 "i vogël/periferik", Grupi 3 'mesatar‐gjysmë‐qendror "Grupi 4" i vogël/qendror (preja) ", Grupi 5 "mesatar/qendror (gjysmë‐grabitqarë)" dhe Grupi 6 "i vogël/qendror (grabitqarë)". Grupi i parë përfshihen nënnjësitë vendore që karakterizohen nga dendësi të ulët, sipërfaqe të madhe dhe lëvizshmëri të ulët të banorëve (lëvizje jashtë kufijve të tyre). Në të dytën nënnjësitë vendore kanë karakteristika të ngjashme, por dendësi më të lartë. Në të tretin karakteristika kryesore është lëvizja e përditshme e rëndësishme e banorëve.

Njësitë administrative të Bashkisë Has bëjnë pjesë në grupet e mësipërmëndura, në përputhje

me tabelën e mëposhtme. Gjithashtu, bazuar në sa më sipër, për zonën e studimit ndërhyrja

dominante hapësinore është kooperim dhe përforcim.

Njësi administrative Grupi

Krumë Grupi I “Të vogël/periferik”

Golaj Grupi I “Të madh/Periferik”

Fajzë Grupi I “Të vogël/periferik”

Gjinaj Grupi I “Të vogël/periferik” Tabela.1. Klasifikimi i njësive administrative të bashkisë bazuar në nivelin e ndërveprimeve hapësinore mes tyre dhe qendrave urbane kryesore, si edhe pozicionimin e tyre lidhur me këtë rol



Faqe 46

Nga analiza e hartës përkatëse të rajonit Kukës‐Has‐Tropojë, rezulton se Hasi përshkohet nga

një rrugë peisazhistike njëherësh dhe pjesë e intinerarit të bicikletave Alpe‐liqen i Fjerzës.

Bashkë me korridorin e gjelbër përgjatë lumit Drin dhe bregut të liqenit të fjerzës, përbëjnë një

grup pasurish natyrore dhe infrastrukturore nga të cilat do të marrë shvillim sektori i turizmit në

Has. Këtij grupi i shtohen dhe monumentet e natyrës të shpërndara nëpër territorin e bashkisë,

të cilësuara si të tilla nga ligji për monumentet e natyrës.

NDRYSHIMET KLIMATIKE PPK jep drejtimet në lidhje me përballimin dhe përshtatjen me ndryshimet klimatike, të cilat në nivel rajonal përfshijnë, ndërmjet të tjerash: 1. Gjatë planifkimit të çdo ndërtimi të ri, apo zgjerimi të strukturave ekzistuese, duhet të kryhet

një analizë ndjeshmërie e infrastrukturës së parashikuar në kushtet ekstreme të motit. Në bazë

të rezultateve të saj, duhet të përgatitet një plan masash për të pakësuar në mënyrë të

përhershme pasojat e këtyre dukurive.

2. Zbatimi i masave për të ulur ndjeshmërinë e infrastrukturës ndaj kushteve ekstreme të motit duhet të jetë një detyrë qëndrore e menaxhimit të çdo lloj infrastrukture. Qëllimi i zbatimit të këtyre masave duhet të bazohet sidomos në zvogëlimin e dëmit të shkaktuar për përdoruesit e infrastrukturës së ndjeshme ndaj motit, nëse ata nuk mund ta përdorin atë. 3. Rehabilitimi, zgjerimi si dhe krijimi i infrastrukturave për furnizimin me ujë duke përfshirë skenarët e ndryshimeve klimatike në këtë sektor. Menaxhimi i kërkesës për ujë përmes ripërdorimit, sigurimit të rezervave ujore të reja, ujit të shiut, shkripëzimit etj. 4. Përmirësimi i efçencës së ujit, infrastrukturës ujitëse, varieteteve të bimëve, sistemit të

kullimit, plehërimit si dhe ruajtja e lagështisë së tokës janë disa masa që duhet të ndërmerren

në sektorin e bujqësisë, nisur nga ndryshimet e pritshme të klimës (temperaturave).

IMPLEMENTIMI DHE MONITORIMI I PPK PPK përfshin propozime për aplikimin (në tre faza) dhe monitorimin e planit. Ndër projektet strategjike të propozuara përfshihen:

Projekte për trajtimin e ndryshimeve klimatike (p.sh. pyllëzimi, përmirësimi i rrjeteve të ujitjes)

Rigjallërimin e zonave të vjetra industriale

Pajisje të zonave me prioritet nxjerrjen dhe përpunimin e mineraleve.

Shtim të zonave të mbrojtura të mjedisit natyror

Krijimi i një rrjeti kombëtar të rrugëve për biçikleta



Faqe 47

Rritje të efikasitetit të sistemit të furnizimit me ujë dhe rrjeteve të kanalizimeve dhe krijim/përmirësim të impianteve për trajtimin e ujërave të zeza, krijim të vendeve të përshtatshme për hedhjen e mbeturinave.

Hartimi i planeve të menaxhimit për zonat me një trashëgimi të shquar historike dhe kulturore.

Ngritja e kapaciteteve të pushtetit vendor për planifikimin, zhvillimin, monitorimin dhe qeverisjen e mirë të territorit lokal.

Zbatimi i politikave/strategjive për çdo sistem territorial do të promovojë arritjen e objektivave

strategjike dhe do të promovojë planin kombëtar për një Shqipëri të integruar në hapësirën

evropiane, qendër të Ballkanit, me një mjedis tërheqës dhe konkurrues urban, natyror dhe

kulturor dhe zhvillim të balancuar territorial.

Fig.28. Indikatorët e propozuar për monitorimin e zhvillimit të territorit

Hasi për shkak të pozitës gjeografike që ka, është pjesë e njërit nga polet kombëtare të

zhvillimit, Kukës‐Has‐Tropojë, ku Kukësi është cilësuar nga PPK si qytet portë hyrëse. Si rëzultat

ky pol zhvillimi parashikohet të fuqizohet, sidomos në drejtim të infrastrukturës.Fuqizimi i

qytetit të Kukësit, si qëndër primare urbane, mbeshtetet në projektet strategjike



Faqe 48

infrastrukturore; aeroporti i Kukësit në funksion të plotë, fuqizimi i lidhjeve me qëndrat

kryesore urbane përreth dhe rritja e ndërveprimit ekonomik ndërkufitar si në fushën e

tregëtisë, turizmit dhe infrastrukturës, aplikimi i politikave nxitese për aktivizimin e ekonomisë

bazuar në burime energjetike ten diversifikuara, turizëm malor dhe produkte bujqesore cilesore

e karakteristike të zonës. Projektet kryesore në fuqizimin e infrastrukturës janë si mëposhtë:

• Vlerësimi i potencialit natyror në aspektin e diversifikimit të energjisë së rinovueshme, duke shfrytëzuar ererat e forta në grykat e lumenjve. • Përfundimi i linjave të interkonjeksionit 400kV, që do të lidhin Elbasan‐Fierzë‐Kosovë dhe Burrel‐Skavicë‐Kosovë. • Realizimi i gazifikimit të rajonit nëpërmjet lidhjes IAP ‐ Kosovë. • Aktivizimi i aeroportit të Kukësit përbën një potencial për këtë rajon dhe veriun e vëndit në tërësi, rajon me shkallë të lartë të emigrimit në vëndet e BE‐së. • Përmirësimi i infrastrukturës lidhëse mes qëndrave Kukës‐Has‐Tropojë dhe në raport me qëndrat kufitare në Kosovë, Prizren‐Gjakovë‐Pejë. Infrastruktura do të shkurtonte distancat e udhëtimit nëpër këto qëndra dhe do të forconte dhe konkretizonte bashkëpunimin ndërkufitar mes tyre. • Rigjenerimi i aksit Fushë‐Arrëz‐Tropojë. • Krijimi i një poli ekonomik ndërkufitar midis zonave të Kukësit, Prizrenit dhe Gjakovës. Lehtesim maksimal të politikave të tarifave, praktikave të bashkëpunimit doganor dhe tatimor si edhe midis pushtetit vendor, pa burokraci, vonesa dhe pengesa, nga qeverisja në nivel qëndror. Drejtimet për ekonominë dhe infrastrukturën përfshijnë:

Vlerësimin e zonave minerare dhe zhvillimin e industrisë minerare dhe përpunimit të mineraleve.

Zhvillimin e turizmit me fokus zonat me prioritet turistik dhe itinerarin vozitës përgjatë liqenenit të Fierzës. Gjithashtu, pole dhe akse të zhvillimit turistik përbëjnë edhe monumentet natyrore, zonat e lumenjve ku është e dëshirueshme të funksionojnë si korridore të gjelbra ‐ ekologjike dhe korridoret e çiklizmit.

Përmirësimin e aksesit të qëndrave lokale nga qëndra e bashkisë me nyjet multimodale kombëtare.

Ruajtjen e tokës bujqësore, zhvillimin e kulturave të specializuara dhe prodhimin e produkteve cilësore lokale.

Trajtimi i burimeve të ndotjes të mjedisit dhe sidomos të ujërave. 1.3.2. Plani i Integruar Bregdetar Ndërsektorial Në zbatim të Ligjit 107/2014 "Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit", të ndryshuar, për hartimin e Planeve Kombëtare Sektoriale (Planet sektoriale për të gjithë territorin ose një pjesë të tij, neni 16, 17) dhe në bazë të Vendimit nr. 14 të Këshillit Kombëtar të Territorit datë



Faqe 49

07.3.2014 “Për miratimin e nismës për hartimin e Planit Ndërsektorial të Integruar të Bregdetit” nisi procedura për hartimin e Planit të Përgjithshëm Ndërsektorial të zonës së bregdetit. Hartimi i një modeli përfunduar zhvillimi për zonat bregdetare mund të konsiderohet si një nga prioritetet më parësore të planifikimit në nivel kombëtar, i cili do të pasohet me dokumente të tjera të planifikimit. Vizioni i zhvillimit të rajonit është orientimi drejt një destinacioni turistik shumëplanësh, pjesë integrale e rrjetit të zonës mesdhetare. Koordinimi i administrimit mjedisor, mbrojtjes së mjedisit natyror e kulturor dhe plotësimi i nevojave vendase duhet të aplikohen në të gjithë territorin bregdetar, një burim i rëndësishëm kombëtar. Programimi i Planit të Integruar Ndërsektorial të Bregdetit (PINS_Bregdeti), morri në konsideratë strategjitë kombëtare sektoriale, studimet e mëparshme për rajonin si dhe udhëzimet evropiane e politikat për menaxhimin e integruar të zonave bregdetare të Mesdheut. Koordinimi me objektivat sektoriale kombëtare, por edhe formësimi i objektivave dhe politikave sipas fushave, vërtetojnë karakterin ndërdisiplinor të studimit. Zona e studimit të PINS_Bregdeti përfshin katër breza me renditje A‐D (shiko figurën 2.2.2.1):

Brezi i parë, zona A, e ashtuquajtur zona det‐diell, e cila përfshin bregdetin me portet, strukturat e specializuara pë turizëm bregdetar dhe ekosistemet bregdetare natyrore. Ketu përfshihen qytetet bregdetare si Durrësi, Vlora, Saranda, Himara, Ksamili, Velipoja, Lezha dhe Divjaka.

Brezi i dytë, zona B, përfaqëson zonat për agrikulturë, duke përshirë qytetet e vijës së dytë dhe lokalitetet e vogla përkatëse, si Tirana, Shkodra, Fushë Kruja, Kavaja, Lushnja e Fieri.

Brezi i tretë, zona C, me shtrirje në brendësi të zonës, përfshin qytetet me vlera në trashëgiminë historike, kulturore, folklorike, artistike dhe të monumenteve. Këtu përmendim qytetet si Berati, Gjirokastra, Kruja, Elbasani e Tepelena.

Brezi i katërt, zona D, e cila shtrihet në zonën e detare me gjerësi 12 milje, duke përfshirë të gjithë pasurinë ujore e nënujore si dhe vijën bregdetare.

Të katër zonat kanë karakteristika të ndryshme si dhe paraqesin nevoja të veçanta aspektin e planifikimit dhe ritmin e rritjes, por janë pjesë integrale e zonës në studim. Për këtë, nevojitet një qasje e përgjithshme që do të kombinojë politikat e ndryshme shënjestruese dhe do të përmirësojë ndërveprimin midis zonave me qëllim final zhvillimin e qëndrueshëm të integruar. Zona e studimit e PINS_Bregdeti ndahet edhe në planin horizontal, në bazë të morfologjisë, mjedisit, zhvillimit urban, faktorëve natyrorë, zonave të mbrojtura dhe karakteristikave të veçanta. Në bazë të diferencimit në planin horizontal propozohet ndarja ne 4 zona me mundësi ekonomike zhvillimi:

Zona e ekoturizmit. Shtrihet nga Hamallaj në Durrës deri në grykë‐derdhjen e Bunës, duke përfshirë bashkitë e Kurbinit, Lezhës dhe Shkodrës. Zhvillimi ekonomik shikohet kryesisht drejt ekoturizmit (peshkim, bujqësi, blegtori), për shkak të vlerave mjedisore me ekosisteme të pasura natyrore.

Zona e turizmit të shërbimeve përfshin qytetet e Durrësit dhe Kavajës, ku mbizotërojnë aktivitetet ekonomike si logjistika, shërimet, përpunimi e fasoneria. Shërbimet turiskike



Faqe 50

kanë karakter masiv detar, ditor, por me ndikim të drejt‐përdrejtë në nivel kombëtar e më gjerë.

Zona e agroturizmit. Shtrihet nga Golemi në Kavajë e deri në Pyllin e Sodës në Vlorë, duke përfshirë bashkitë Kavajë, Rrogozhinë, Divjakë, Vlorë dhe Fier. Karakteri dominues bujqësor, industria nxjerrëse e përpunuese, peshkimi e blegtoria, e orientojnë zonën drejt agroturizmit dhe ekoturizmit.

Zona e turizmit det‐diell dhe kulturor, e cila shtrihet në jugun e Shqipërisë, duke përfshirë bashkitë e Vlorë, Sarandës, Himarës dhe Konispolit. Zona e bregdetit jugor mund të konsiderohet Parku i ri bregdetar me destinacione tërheqëse turistike dhe lidhje të ngushtë me trashëgiminë e pasur kulturore të zonës.



Faqe 51

Fig.29. 4 brezat përbërës të PINS Bregdetit

PINS_Bregdeti përcakton objektivat dhe politikat sipas sektorëve, në veçanti për sistemet urbane, infrastrukturat, turizmin, energjinë, ekonominë, bujqësinë dhe mjedisin natyror. Synimet për qendrat urbane kanë të bëjnë me zhvillimin e qëndrueshëm urban dhe formimin e një boshti tradicional arkitektonik. Propozohen:



Faqe 52

Dendësimi i qendrave urbane me qëllim reduktimin e shpërndarjes urbane në zonat natyrore, rurale dhe të mbrojtura (vende arbitrare pa infrastrukturë teknike dhe sociale).

Rritjen urbane në brendësi të territorit (forcimin e qendrave urbane lokale dhe të specializuara), me qëllim zhbllokimin e bregdetit.

Zhvillimi policentrik, hierarki e qendrave urbane kryesore, të mesme dhe të specializuara në nivel lokal si dhe fuqizimin analog te tyre.

Restaurimi dhe rehabilitimi i zonave me rëndësi kombëtare.

Financime për ndërtimin e banesave tradicionale.

Promovimi dhe zhvillimi turistik i arkitekturës tradicionale vendore. Përmirësimi i aksesit dhe i ndërlidhjes në zona të zhvilluara dhe turistike dhe mbulimi i plotë i vijës bregdetare me infrastrukturën themelore të transportit, energjisë, kanalizimeve, etj janë qëllimet kryesore për sektorin e infrastrukturës. Disa prej politikave të propozuara janë:

Përdorimi i infrastrukturës së butë (‘soft”) në zonat e ndjeshme natyrore.

Ndërtimi i rrjetit të përshtatshëm infrastrukturor rajonal për zonat bregdetare.

Promovimi dhe lehtësimi i lëvizjes së këmbësorëve.

Forcimi i infrastrukturës detare.

Forcimi i transportit hekurudhor. Në sektorin e energjisë, është propozuar përdorimi i qëndrueshëm i energjisë së rinovueshme dhe mbështetja e institucioneve publike dhe private në këtë drejtim. Propozohen mbështetja e iniciativave private për prodhimin e energjisë diellore, duke promovuar përdorimin e materialeve ndërtimore me efikasitet energjetik. Objektivi tjetër është shpërndarja e përshtatshme dhe efektive të energjisë përmes rrjetit ekzistues dhe linjave të reja, si dhe mbulimi i plotë i nevojave të tanishme dhe të ardhshme të energjisë. Zona bregdetare e vendit karakterizohet nga diversiteti dhe ndryshim në furnizim, prodhimin dhe aktivitetin ekonomik. Përdorimi i qëndrueshëm i karakteristikave unike vendase dhe burimeve të çdo zone (natyrore, kulturore, monumentale, etj) do të japë një avantazh konkurrues dhe do të nxisë zhvillimin ekonomik. Qëllimi është që të bëhet një nga zonat më të zhvilluara të vendit di dhe konkurruese në nivel ndërkombëtar për sa i përket turizmit. Disa nga politikat e propozuara për rigjenerimin ekonomik janë:

Përdorimi i qëndrueshëm i të gjitha burimeve të disponueshme dhe mundësive vendase.

Informimi, edukimi dhe trajnimi i aktorëve vendas në çështjet ekonomike dhe turistike.

Pajisja e qendrave urbane dhe zonat turistike me infrastrukturë grumbullimi, dhe informimi.

Forcimi i sipërmarrjes lokale. Në veçanti, në sektorin e turizmit, objektivi kryesor është ndërlidhja e turizmit detar me degët e tjera të turizmit dhe shtrirja e sezonit turistik përgjatë gjithë vitit. Ndër të tjera propozohen:



Faqe 53

Diversifikimi i turizmit dhe zhvillimi i formave të veçanta të turizmit alternativ që do të shfrytëzojë burimet historike, kulturore dhe mjedisore, traditat dhe produkte vendase.

Forcimi i diversitetit, promovimi i duhur i karakteristikave unike vendase (monumente, produkte, etj) dhe ndërlidhja e tyre me rrjetet tematike / rrugët.

Zhvillimi i butë turistik i zonave të mbrojtura natyrore.

Fig.30. Harta e vizioni të zhvillimit të PINS Bregdeti



Faqe 54

Kombinimi i formave moderne dhe tradicionale të turizmit. Në bujqësi, qëllimi kryesor është zhvillimi i këtij sektori dhe kalimi i tij si primar ekonominë e zonës, si dhe mbështetja dhe zhvillimi i turizmit. Politikat kryesore të propozuara janë:

Nxitja e ekonomive të përshkallëzuara në bujqësi.

Mbrojtja e ullishtave, vreshtave, drurëve frutorë dhe kullotave.

Bashkëpunimi i sektorit bujqësor dhe turizmit.

Promovimi i produkteve tradicionale (subvencion, reklamat etj).

Modernizimi i sistemeve të ujitjes, në mënyrë që të rrisin produktivitetin dhe cilësinë. Së fundi, në nivel mjedisor, prioritetet të menëhershëm ka mbrojtja e zonës së ndjeshme bregdetare nga erozioni, rrëshqitjet e tokës, përmbytjet e rreziqe të tjera dhe rritjen e zonave të mbrojtura. Propozohen:

Mbrojtja e baseneve të lumenjve (integrimi në zonat e mbrojtura).

Përcaktimi i kufijve të mbrojtjes së Detit Adriatik dhe bregdetit Jon.

Mbrojtja e ekosistemeve pyjore dhe pyllëzimet.

Zhvillimi i infrastrukturës mbrojtëse të bregdetit nga ndotja. Nëlidhje me territorin e bashksë bashksë Has, ajo ndodhet totalisht jashtë zonës që mbulohet nga zhvillimeyt e këtij plani ndaj ato nuk kanë ndikim të drejtpërdrejtë në territorin e bashkisë Has. Ky plan është marrë në shqyrtim si një plan zhvillimi territorial me ndikim të gjërënë ekonominë shqipëtare. Si i tillë, pavarësisht lidhjes jo të drejtpërdrejtë që bashkia Has ka me zonën ku shtrihet ndikimi i PINS Bregdetit, ajo lidhet me të nëpërmjet rrugës së kombit një nga korridoret kryesore kombëtare e cila shërben si një arterie për shkëmbimin e mallrave dhe njerëzve, për qellime ekonomike, turistike, kulturore, etj. Ky korridor mundëson lidhjen e Hasit me dy prej 4 rajoneve të propozuar ne PINS Bregdet, rajonin natyror Durrës‐Shkodër dhe rajonin ekonomik Durrës‐Tiranë. Kjo pozitë e Hasit favorizon shkëmbimin në sfera të ndrydhme të jetës mes tij dhe zonës bregdetare, jo vetëm duke marrë nga to të mira materiale të nevojshme për zhvillimin dhe përmirësimin e aktivitetit jetësor, por edhe duke i krijuar kësaj bashkie mundësinë të tregëtojë mallërat dhe shërbimet e saj drejt bregdetit shqipëtar.



Faqe 55

1.3.3. Plani i Integruar Ndërseltorial për Zonën Ekonomike Tiranë‐Durrës Siç theksohet në PPK, rajoni Tiranë‐Durrës është një ndër më të rëndësishmit në nivel kombëtar e rajonal. Hartimi i Planit të Integruar Ndër‐sektorial për zonën ekonomike Tiranë‐Durrës (PINS_DURANA), paraqet modelin e dëshiruar të zhvillimit të zonës në fjalë për të garantruar zhvillim të qëndrueshëm. Plani u hartua bazuar në ligjin nr. 107, datë 31.07.2014 “Për Planifikimin dhe zhvillimin e territorit”, i ndryshuar; duke patur si përmbajtje Strategjinë e Zhvillimit të Territorit, Politikat e Zhvillimit dhe Rregulloren përkatëse, shoqëruar nga raporti i Vlerësimit Strategjik Mjedisor. Karakteri ndërsektorial i planit përfshin në vetvete të gjitha strategjitë sektoriale e kombëtare ne fuqi (si Strategjia Kombëtare e Zhvillimit të Turizmit 2014‐2020, Strategjia Ndër‐sektoriale e Mjedisit 2014‐2020, Strategjia e Zhvillimit Ekonomik etj.), të cilat veprojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi në zonën e studimit. Zona metropol Tiranë‐Durrës është qëndra më e rëndësishme ekonomike e vendit, e cila ka ndjekur ritme të shpejta zhvillimi me rezultat ndikimin e madh në nivel mjedisor. Projekti synon të orientojë zhvillimin ekonomik, mjedisor dhe social të rajonit duke koordinuar planet dhe politikat vendase, për të krijuar një klimë të përshtatshme investimi. Krijimi i një poli konkurues ekonomi, parashikon gjithashtu përmirësimin e kapaciteteve të fuqisë punëtore për të rritur nivelin arsimor si dhe kapacitet profesionale; krijimin e një mjedisi sa më tërheqës e me nivel të lartë jetese, modernizimin e infrastrukturës sociale, lehtësimin e lëvizshmërisë dhe qasje më e mire drejt shërbimeve lokale. Plani ka caktuar katër objektiva strategjike dhe synimet përkatëse si dhe politikat si më poshtë (duke parashikuar realizimin në vitin 2030):

Zhvillim i qëndrueshëm ekonomik duke synuar një mjedis konkurrues, i cili nxit risi dhe ekspertiza të kualifikuara, inkurajon krijimin e klasterave18 dhe zhvillimin e sistemeve të prodhimit të tipit të mbyllur. Propozohen:

o Krijimi i poleve ekonomike me karakteristika/specifika të veçanta. o Mbështetja e klasterave. o Promovimi i ekonomisë së gjelbër. o Politika mbështetëse për turizmin (me vlerë të lartë ekonomike), si hapja e

akseve turistike, krijimin e një fondi të përbashkët nga operatorët turistikë dhe profesionistë të zonës konkrete, etj

o Politika mbështetëse për sektorin e bujqësisë (duke kontribuar në zhvillimin ekonomik në funksion të zhvillimit të synuar rural), si promovimin / marketingut e produkteve bujqësore, aplikimin e teknologjisë së zgjuar në industrinë bujqësore etj.

Përmirësimi i cilësisë së zonat urbane dhe rurale me qëllim urbanizimin kompakt (përqëndrim të lartë në zonat urbane krahasuar me pjesën tjetër të vendit) dhe mbrojtjen/rehabilitimin e mjedisit rural/bujqësor. Janë propozuar, midis të tjerash:



Faqe 56

o Zhvillimi policentrik dhe hierarkia e qendrave urbane, me theks në prioritetet e veçanta.

o Përmirësimi i shërbimeve publike. o Rigjenerimi urban. o Integrimi i zonave informale në planifikim. o Zbatimi i programeve sociale të strehimit. o Përdorimi i burimeve të ripërtëritshme të energjisë. o Përmirësimi energjetik i blloqeve ndërtimore. o Rigjallërimi i qendrave rurale.

Përmirësimi i infrastrukturës së transportit dhe lëvizshmërisë me qëllim lehtësimin e lëvizshmërisë për bizneset, furnizuesit dhe konsumatorët, përmirësimin e arritshmërisë së banorëve drejt strukturave/shërbimeve dhe përmirësimin e asketit në nivel ndërkombëtar. Ndër të tjera propozohet:

o Zhvillimi i rrjetit të levizjeve për këmbësorë dhe biçikleta. o Përmirësimi i infrastrukturës së transportit në zonat rurale. o Përmirësimi / zhvillimi i transportit publik urban.

Mbrojtja dhe përmirësimi i cilësisë së mjedisit natyror për përdorimin e teknologjisë me zero ndikim negativ ndaj mjedisit, përmirësimin aksesit në detin Adriatik, mbrojtjen efektive të ujërave, etj. Ndër të tjera rekomandohet:

o Trajtimi dhe menaxhimi i rreziqeve nga përmbytjet. o Menaxhimi i mbetjeve. o Ballafaqimi me ndikimet e ndryshimeve klimatike.

Fig.31. Harta e integruar e 5 sitemeve PINS Durana



Faqe 57

“PINS Durana” shtrihet në territorin e shqipërisë ku përfshihen qytetet e Tiranës, Durrësit, Vlorës, Shijakut dhe Fushë‐Krujës, kështu që bashgkia Has është jashtë rrezes së veprimit të zhvillimeve që parashikohen në këto zona. Ky plan merret në shqyrtim si plani ndërsektorial i parë i hatruar në shqipëri dhe si një plan me ndikim të gjërë në të gjithë territorin e shqipërisë në të gjitha sferat e jetës. Si i tillë ai shihet si shëmbull për hartimin e paneve të tjera ndërsëktoriale sic eshtë hartimi i planit ndërsektorial për polin e zhvillimit Kukës‐Has‐Tropojë. I cilësuar nga PPK si një pol zhvillimi me cilësinë e një porte hyrësë për në territorin e shqipërisë, si dhe një zonë me mundësi për nxjerrjën dhe përpunimin e materialeve. Ku gjendën rezerva të kromit dhe bakrit. Gjithashtu zona Kukës‐Has‐Tropojë, dallohet dhe për peizashin e saj piktoresk dhe të larmishëm, ku përfshihet zona e alpeve në Tropojë, pllaja e Hasit, liqeni i Fjrzës, etj. Ku parashikohen në PPk një sërë koridoresh natyrore që do i japin zhvillim turizmit ne këtë pjesë të shqipërisë.

1.3.4. Planet rajonale dhe vendore

Më poshtë do të analizojmë planet e përgjithshme vendore për bashkitë kufitare me bashkinë

Has, për të cilat është hartuar tashmë PPV‐ja përkatëse. Konkretisht janë bashkia Kukës dhe

bashkia Tropojë, e para si bashki e nivelit të parë dhe si qëndra e qarkut Kukës, ndërsa tjetra

bashki simotër e bashkisë Has për nga karakteri dhe përmbajtia. Kjo analizë bëhet me qëllim

evidentimin e propozimeve strategjike të këtyre PPV‐ve, në territorin e tyre por sidomos në

zonat kufitare me territorin e bashkisë Has. Gjë e cila do të na ndihmojë në hartimin e vizionit

dhe propozimeve terrtioriale sa më të përshtatshme dhe bashkërenduese me vizionin e

bashkive kufitare për cështje që këto bashki i ndajnë sëbashku.

1.3.4.1. Plani i Përgjithshëm Vendor Bashkia Kukës

Vizioni i të ardhmes për Kukësin

Në përputhje me udhëzimet e dhëna nga Plani Kombëtar, strategjia është e bazuar në një vizion

të Kukësit si Porta e verilindjes të vëndit, nëqëndër të marrëdhënieve ndër‐kufitare, duke pasur

parasysh afërsinë e saj me Kosovën dhe aksin e përcaktuar në mes to Kukësit dhe Prizrenit,

dhe me tej me Prishtinën. Potenciali i Kukësit si njëqëndër multimodale për statusin

rajonal, kombëtar dhe në nivel ndërkombëtar ështëpërcaktuar edhe me praninë e aeroportit

dhe autostradës Durrës‐Tiranë‐Kosovë. Vizioni në të cilin bazohet strategjia territoriale e Kukësit

në vecanti është:

Të promovojë një zhvillimin të integruar territorial, që mbështet zhvillimin ekonomik

tëbazuar nëshfrytëzimin e qëndrueshëm të potencialeve territoriale të tilla si burimet e

hidro‐energjisë, trashëgimisë kulturore dhe natyrore, depozitat minerare, pozicionin



Faqe 58

ndërkufitar strategjik për të përmirësuar cilësinë e jetës me qasje në rritjen dhe më të mirë

të shërbimeve si për qytetarët ashtu dhe për vizitorët.

Fig.32. Harta e strategjisë territoriale bashkia Kukës



Faqe 59

Në përmbushje to këtij vizioni, janë hartuar 4 objektiva strategjikë, të cilët synojnë të specifikojnë

fokusin e zhvillimit të Bashkisë gjatë viteve të ardhshme. Është synuar që objektivat strategjikë të

jenë të prekshme, specifike dhe të monitorueshme, për të siguruar zbatueshmërinë e tyre. Për

këtë arsye, janë përcaktuar edhe disa tregues monitorimi e vlerësimi për secilin objektiv



Faqe 60

strategjik, të cilët mund to detajohen dhe përmirësohen gjatë punës që Bashkia do to kryejë për

zbatimin e kësaj strategjie.

Obiektivi Strategjik 1‐ Cilësi më e mirë banimi në territorin e Kukësit

Kjo linjë e ndërhyrjes referohet në mënyrë to vecantë në Sistemin Urban dhe Strategjinë e

Vendbanimeve dhe ka si fokus zhvillimin policentrik to bazuar në forcimin e hierarkisë së

sistemeve urbane. Në vecanti tenton që të përmirësojë cilësinë urbane në aspektin fizik, me

nderhyrje kualifikimi dhe përmirësimi të tesutit urban, si dhe përmirësim të cilësisë dhe

sasisë së shërbimeve bazë dhe në këtë mënyrë rritjen enumrit to vendbanimeve që aksesojnë

në shërbimet themelore to tilla si transporti, ujësjellësi, kanalizimet. Kjo linjë veprimi gjithashtu

ndikon në temën e banesave informale dhe sociale. Cilesia urbane dhe rajonale i referohet

kryesisht cilësisë së jetëssë atyre që banojnë në territorin e Kukësit, do to thotë i kushton

vëmendje pjësëve të ndryshme të territorit dhe marrëdhënieve në mes të sistemeve të

ndryshme që e përbëjnë atë: të maleve dhe luginave, zonave urbane dhe fshatrave, poleve

qendrore dhe zonave me margjinale. Qëndrat kryesore dhe fshatrat më të vegjel nga të cilat

karakterizohet territori duhet të bëhen vënde tësocializimit dhe të ofrimit të shërbimeve bazë.

Duhen vlerësuar rrugët dhe vëndet publike si vende takimi dhe konfrontimit. Dimensionet e

cilësisë së jetës janë të lidhura ngushtë me komponentet e tjerë si ato ekonomike,

infrastrukturore, sociale, mjedisore. Cilësia urbane dhe mjedisore nuk lidhet vetëm me aspektet

materiale / fizike të qytetit dhe të territorit, por përfshin të gjithë sferën jomateriale të lidhur

me mirëqënien lokale Ajo përshtatet në këtë aspekt me masen e ndryshimeve demografike to

lidhura vecanërisht me probleme to medha sociale, me shpopullimin e territorit dhe

shërbimeve të shpërndara me karakter inkluziv dhe social.

Në të njëjtën kohëmerr rol qëndror dhe ofrimi i shërbimeve dhe hapësirave për të rinjtë, me

qëllim jo vetem të ofrojë mundësi për brezin e ri, por edhe për të jetuar dhe shijuar

territorin në mënyrë të përgjegjeshme, të vetedijsheme dhe të motivuar.

Në sintezë mund to themi që tema i përket:

1. Hapësira urbane, në kuptimin e evolucionit urban, të gjëndjës së

ndërtesave, pajisjeve dhe sistemit të parkimit, arredimit urban dhe gjelbërimit

publik;

2. shërbime individuale (kopshtet a fëmijeve, kujdesin për njerëzit, rrjetet a kujdesit)

dhepërkohëne lirë. Indikatorët kyc janë pra:

3. forcimi i rolit to Kukësit si qëndër kryesore e funksioneve të rangut rajonal; 4. fuqizimi ilokaliteteve kryesore për të përmbushur kërkesën për shëbime afërsie 5. kualifikimi i shërbimeve bazë në lokalitetet me të vogla /fshatra



Faqe 61

Për arritjen e Objektivit Strategjik 1 janë përcaktuar Programet Strategjike si më poshtë:

PROGRAMI STRATEGJIK

VEPRIMI/PROJEKTI

1.A Rritja e cilësisë urbane bashkia Kukës

1. Rikuperim i rrjetit të infrastrukturës nëntokësore

2. Zhvillimi i infrastrukturës shëndetësore bazë

3. Vlerësimi i bulevardit (Projekt pilot)

4. Rikualifilimi i lidhjes ndërmjet hotelit dhe qëndrës (Projekt pilot)

5. Vlerësimi/kualifikimi i zonës së molit (Projekt pilot)

6. Kualifikimi i qëndrës së Shishtavecit (Projekt pilot)

7. Përkufizimi i shërbimeve minimale bazë sipas rangut të qëndrave të banuara

8. Zhvillimi policentrik dhe përcaktimi i zonave urbane prioritare

1.B Vlerësimi i zonave të braktisura

1. Rikualifikimi i zonave industriale të braktisura (projekt pilot)

2. Rikualifikimi i hotelit të braktisur Kukës

3. Vlerësimi i zonës nëntokësore të ndërtuar (projekt pilot)

4. Lidhja e zonës së rigjeneruar me zonën qëndrore dhe sistemin rrugor

1.C Zvogëlimi i abuzimit në lagjet joformale

1. Hedhja në harta e shërbimeve, infrastrukturës ekzistuese, formale dhe joformale 2. Banesat sociale

3. Rregulla për përmirësimin e lagjeve informale

Obiektivi Strategjik 2 ‐ Aksesi më i mirë në zonën e brëndshme të Kukësit dhe

vlerësimi i lidhjeve ndër‐rajonale dhe ndërkufitare.

Cështja e aksesibilitetit është në fakt e lidhur me infrastrukturizimin e zonës dhe

konsiston në: Iëvizshmërinë e ngadaltë duke krijuar rrugët dhe itineraret që ndikojnë në

shfrytëzimin e potencialeve turistike (shih sistemin natyror); transportit publik me

racionalizimin dhe përmirësimin e shërbimit tëmobilitetit publik lokale dhe lidhjen midis

Kukësit dhe pjesës tjetër të nivelit rajonal dhe kombëtar; qasja fizike që matet nga

infrastrukturat e mëdha (aeroport, autostradë), rrjetit rrugor sekondar që ka nevojë për masa

të rëndësishme për të përshtatur dhe përmirësuar.

Tema e aksesibilitetit vjen në një kuptim të gjërë, duke përfshirë si

cështjetqëIidhenmesistemine lëvizshmërisë ashtu dhe zhvillimi i rrjeteve to infrastrukturës e

tënënshërbimeve. Cështjaelëvizshmërisëi referohet si asaj në zonën e brëndshme, në mes të



Faqe 62

qëndravekryesoredhefshatravemëtëvogla,poredhe asaj të jashtme nënjë zonë më të

gjërë. Temat janë atotëraportevendërmjet mënyrave të transportit,sigurisë rrugore

dhe implementimin e shërbimeve lokale të transportit publik. Vendosja

ndërkufitareeKukësit ështe një element force i territorit i aftë të involvojë potencialisht, në

sektorët e dryshëm lokale (bujqësorë, komercialë, industrialë, etj turizmi), përdorues të

jashtëm.

Gjithashtu lehtësia e aksesit në sajë të pranisë së autostradës, krijon shumë mundësi. Në

anën tjetër duhet të sigurohet që lidhja e brëndshme, me zonat më to margjinalizuara

dhe aktualisht cilësi më të ulët shërbimi. Problem është cilësia e rrugeve të brëndshme, të

paaksesueshme në periudha të caktuara të vitit. Duhet të mendojmë për mënyrat e reja

të shërbimit të transportit që të jenë sa më eficente dhe ekonomikie.

Në kuadrin e prodhimit dhe përdorimit të energjisë, skenarët e planit kërkojnë theksimin e

përdorimit tëburimeve hidro energjike

Indikatorët kyc janëpra :

‐ Përmirësimi i lidhjeve të brëndëshme në vecanti për lokalitetet kryesore e sekondare;

6. Aktivizimi i aeroportit dhe përmirësimi i transportit publik;

7. Unifikimi i korridoreve to transportit me ato energjitike për një tutelë më të mirë tëterritorit.


PROGRAMI STRATEGJIK

VEPRIMI/PROJEKTIMI

2.A Rritja e cilësisë dhe efikasitetit të shërbimeve dhe infrastrukturës

1. Përmirësimi i menaxhimit dhe trajtimit të mbetjeve

2. Përmirësim i furnizimit me ujë

3. Përmirësim i rrjetit të kanalizimeve

4. Përmirësim i kapaciteteve për menaxhimin më të mirë të burimeve ekzistuese

2.B Përmirësimi i aksesibilitetit

1. Organizimi më i mirë i transportit publik

2. Regjistrimi i gjëndies ekzistuese të rrjetit rrugor

3. Mirëmbajtia dhe rehabilitimi i rrugëve të pakalueshme

4. Zvogëlimi i numërit të rrugëve të paasfaltuara

5. Zgjerimi dhe mirëmbajtia

6. Zhvillimi i projekteve të ifrastrukturës ndërkufitare edhe në aspektin e lëvizshmërisë të qëndrueshme/ lëvizjes këmbësore/bicikleta

7. Zhvillimi i projekteve të ifrastrukturës dhe lidhjes ndërkufitare për transportin

2.C Zhvillimi i sistemit ekonomik

1. Mundësi intineraresh rajonale për eksplorimin e vlerave historike dhe natyrore

2. Krijimi i ofertave turistike që përfshijnë qëndrat kryesore turistike të



Faqe 63

Kukësit

3. Krijimi i kurseve të reja profesionale (turizëm, gastronomi, bujqësi,...)

4. Zhvillimi i infrastrukturës për arsimin parashkollor

Obiektivi Strategjik 3 ‐ Shfrytëzimi i qëndrueshëm i burimeve mjedisore si në

aspektin e turizmit ashtu dhe të energjisë dhe minierave

Kjo linjëe ndërhyrjes i referohet kryesisht sistemit natyror dhe sistemit to ujrave.Tema

qëndrore është tëoptimizojë në mënyrë tëqëndrueshme potencialin ekonomik të burimeve

në zonë: nga njëra anë për tërritur turizmin përmes një oferte të organizuar në bazë të

trashëgimisë mjedisore, peizazhit dhe kulturës nëterritor, në anën tjetër për tëshfrytëzuar

burimet ujore në aspektin e prodhimit të energjisë si dhe burimeve minerare të

përhapura.

Pasuria e burimeve natyrore të territorit duhet të jetë në radhë të parë e mbrojtur dhe

administruar nëmënyrë që të ruhet ose rivendoset cilësia e tij. Kjo në mënyrë të vecantë

Iidhet me ndotjen nga hedhja e mbeturinave dhe ujërave të zeza të patrajtuara në rrjedhat e

ujit dhe në basenin e Fierzës, me varfërimin e pyjeve që rezulton nga menaxhimi i

dobët, me praninë e aktiviteteve minerare që edhe pse përfaqësojnënjë potential

ekonomik, ato janë gjithashtu objekte të degradimit të mjedisit për tu menaxhuar.

Sigurimi i cilësisë dhe ruajtja e burimeve natyrore është kusht i nevojshëm për vlerësimin e

tyre. Aksioni i sistemit është strukturimi i një oferte të koordinuar turistike në nivel rajoni,

duke siguruar një shërbim me cilësi të lartë, të plotë dhe konkurruese. Përdorimi i pakët i

burimeve lokale është e lidhur me një veprim tëdobët promovues nga ana e enteve lokale

dhe mungesa e një strategjie globale të marketingut, me vështirësinë për të bërë të

njohur jashtë, atë që territori është në gjëndje të ofrojë.

Turizmi mund to jetë një pasuri e vërtetë për Kukësin, megjithatë, duhen mjete,

perfshirë dhe ato operative, për të ofruar shërbime për turistët dhe përdoruesit që lejojnë

një transferim me të vërtetë aktiv të elementeve identitare, të përkatësisë dhe tëmikpritjes.

Paralelisht territori i Kukësit ka një kapital hidrik i cili mund të shfrytëzohet për projekte

hidroenergjitike, me një rikthim afatshkurtër në ekonominë lokale.Ky është një element kyc

rreth të cilit lëvizin Interesat e investitorëve potential të cilët mund të jenë një faktor i

rëndësishëm nëzhvillimin ekonomik dhe për të përmirësuar shërbimet dhe infrastrukturën.

Në një kontekst dhe në një kohë kur burimet publike janë tëkufizuara është thelbesore

mundësimi i formave të partneritetit publik‐privat, që synon zbatimin e masave të cilat nga

njëra anë janë në gjëndje të kthehen në përfitim për komunitetin dhe në anën tjetër

tësigurojnë investitorët për qëndrueshmërinë ekonomike dhe financiare të

operacionit. Marreveshjet publike‐private, në forma të ndryshme praktike, janë një nxitje e

nevojshme për investimet ekzistuese.Mbrojtja, promovimi, njohja, duket të jenë



Faqe 64

elementët nëqëndër të strategjive të nevojshme për tëshfrytëzuar këtëtrashëgimi të

madhe, e aftë për gjenerimin elëvizjeve të reja turistike dhe ekonomike.

Treguesit kryesorë janësi më poshtë:

Cilësia e mjedisit nëpermjet reduktimit të ndotësve, rritja e sigurisë së brëndshme

dhe menaxhimi më i mirë i mbeturinave (ne vecanti uljen e ndotjes në Drin); Zhvillimi i turizmit malor dhe ekoturizmit; Përfitimi ekonomik në shkallë lokale nga investimet në sektorin e energjisë dhe

minierave.


PROGRAMI STRATEGJIK

VEPRIMI/PROJEKTET

3.A Përmirësimi i menaxhimit te mjedisit

1. Parandalimi i rrezikut të ndotjes të ajërit dhe ujit si pasojë e shfrytëzimit të mineraleve

2. Krijimi dhe konsolidimi i kirridoreve ekelogjike përgatë luginave dhe përgjatë sistemit të zonave të mbrojyura

3. Krijimi i një sistemi monitorimi të mjedisit

4. Brezat e mbrojties për të kufizuar fenomenin e shpyllëzimit

5. Krijimi i zonave mbrojtëse përreth zonave të rrezikshme

6. Ndërtimi i kapaciteteve në menaxhimin e mjedisit dhe monitorimin e zonave të mbrojtura

3.B Vlerësimi i trashëgimisë natyrore dhe kulturore dhe për turizmin

1. Sistemimi dhe përmirësimi i zonës përgjatë plazhit

2. Vlerësim turistik i zonës malore në kufirin ndërmjet Kosovës dhe Maqedonisë

3. Sistemimi i zonës pyjore përgjatë liqenit

3.C Zhvillimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore dhe energjisë

1. Menaxhimi më i mirë i ciklit të ujërave

2. Regjistrimi dhe gjeoreferncimi i hidrocentraleve ekzistues

3. Sistemi i tarifimit i lehtësuar për konsumin e energjisë

4. Vlerësimi i shfrytëzimit të hidrocentraleve dhe të minierave

Objektivi Strategjik 4 – Vlerësimi i zinxhirit të prodhimit lokal

Vlerësimi i zinxhirit to prodhimit lokal i cili, duke u bazuar në sistemin e bujqësisë dhe atë artizanal lokal,ngre nevojën për tëkombinuar njohuritë tradicionale me egzigjencat e inovacionit të modeleve tëprodhimit dhe infrastrukturave të lidhura me të në mënyrë që jenë në treg në kushte konkurruese. Nëzonën e Kukësit ka burime territoriale, por edhe profesionale, që duhen ri‐zbuluar në mënyrë që të rrisin traditat dhe njohuritë Iokale. Nga ana tjetër janë të nevojshëm edhe proceset inovative, të cilat nuk janë tëlidhura domosdoshmërisht me produktet, por me mnyrën në të cilën këto produkte prodhohen tregtohen. Nevoja është nga njëra anë për të koordinuar dhe të integruar kompanitë/ forcuar shërbimet e kompanive dhe nga ana tjetër për to bërë produktet to njohur dhe kualifikuar.



Faqe 65

Inovacioni dhe promovimi i sistemit to prodhimit, mund të luajë një rol edhe aktivizimin e marrëdhënieve me qëndrat e mësimit / hulumtimeve / universiteteve edhe jashtë territorit.Promovimi i dobët i produkteve vendore është i lidhur pjesërisht me mungesën e integrimit midis komponentëve të ndryshëm të transformimit: territorit, prodhimit, marketingut, trajnimeve. Kjo mungesëkufizon aftësinë për ti dhënë vlerën neto cdo burim potencial për zhvillim ekonomik lokal. Vlerësimi i ulët mund t'i atribuohet mungesës sëformave të përfshirjes dhe mungesës së rrjeteve organizative të brëndshme ndërmjet sektorëve ekonomikë dhe vetë sektorëve. Thelbesore,në këtëkontekst, është krijimi i një marke, si nje element i rëndësishëm për ti dhënë identitetin dhe njohjen territorit, si dhe promovimin e markave të produkteve të njohura për vecoritë territoriale. Për krijimin e markës mund to krijohet një sinergji e ngushtë në mes kërkimit, kërkimit të aplikuar, eksperimentimin, prodhimin, universitetit me trajnimet në fushën e bujqësisë së bashku me prodhuesit vendor. Inovacioni është shumë i rëndësishëm si proces. Nevoja për të nxitur dhe zhvilluar koordinimin dhe integrimin në mes të ndërmarrjeve funnksionon edhe për forcimin e shërbimeve për bizneset si një mjet për të përmirësuar konkurrueshmërinë e produkteve. Promovimi i një kulture bashkëpunimi në rrjet, kryesisht ka të bëjë me fushat e kërkimit dhe inovacionit, marrëdhëniet me sistemin e kredive dhe iniciativat a ndërkombëtarizimit. Treguesit kryesorë janë si më poshtë: 8. Zhvillimi i rritjes së blegtorisë kryesisht në zonat kodrinore e malore 9. Përmirësimi dhe vlerësimi i zinxhirit buqesor deri në krijimin e një marke 10. Rregullime ne administrimin e zonave Pyjore Për arritjen e Objektivit Strategjik 4 janë përcaktuar Progtrmet Strategjike si më poshtë:

PROGRAMI STRATEGJIK

VEPRIMI/PROJEKTET

4.A Kualifikimi i fuqisë punëtore

1. Përhapja e praktikave të mira bujqesore

2. Specializimi i zinxhirëve BIO

4.B Bashkëpunimi dhe koordinimi në mes të aktorëve të sektorit buqësor

1. Promovimi i iniciativave private për zhvillimin e mëtejshmëm të sektorit buqësor

2. Krijimi i njësive të reja për mbledhjen dhe ruajtjen e produkteve buqësore dhe blegtorale

3. Markat e produkteve/Certifikata e cilësisë

4.C Përmirësimi i procesit të prodhimit

1. Zhvillimi i infrastrukturës bujqësore

2. Masat agroteknike për përmirësimin e cilësisë së tokës bujqësore

3. Rikuperimi dhe shtimi i sistemeve të ujitjes

4. Formalizimi i pronave bujqesore

5. Identifikimi i zonave të zhvillimit prioritar për peshkim

1.3.4.2. Plani i Përgjithshëm Vendor Bashkia Tropojë



Faqe 66

Vizioni i të ardhmes për Tropojën

Vendosur në Shqipërinë Veri‐Lindore, Tropoja është një nga rajonet më pak të njohura të vëndit.

Territori i saj malor mbetet gjërësisht i panjohur për shumicën e shqiptarëve, por ka fituar

vëmëndjen e turistëve të huaj, vecanërisht hikerve europianë, që e vizitojnë rajonin për të shijuar

kushtet e tij natyrore të paprekura dhe shtigjet alpine.

Mundësia për të krijuar vizionin e ardhshëm për Tropojën është një mundësi unike për të ngritur

strategji, veprime dhe projekte konkrete që e bëjnë Tropojën një rajon unik, ku zhvillimi i

ardhshëm socio‐ekonomik bazohet në ndërlidhjen e kujdesshme midis përmirësimit,mbrojtjes

dhe përdorimit të resurseve të saj territoriale.

Vizioni për të ardhmen e Tropojës bazohet në leximin e kujdesshëm të aseteve lokale tërajonit dhe

në të kuptuarit se shfrytozimi i tyre duhet të bëhet në përfitim të ekonomisëdhe

popullsisëvendase, pa cënuar vlefshmërinë dhe mundësinë e përdorimit të tyre nëtë

ardhmen.



Faqe 67

Objektivat strategjikë

SO1 Mbrojtia e mjedisit

Pavaresisht se parqet dhe rezervat natyrore janë të pranishëm në rajon, duke e bërëkështu një pjesë të madhe të territorit subjekt të niveleve tëndryshme to mbrojtjes, plani synon të përforcojë mbrojtjen mjedisore nëpërmjet një seri veprimesh specifike, duke vndosur në objektiv mbrojtjen e jetës së egër, përmirësimin e ekosistemit prodhues, perforcimin e mbrojtjes nga zjarri, zbutjen e ndryshimeve klimaterike (vecanërisht nëlidhje me erozionin e tokës) dhe forcimin e strukturave administrative dhe menaxhuese të zonave të mbrojtura (porfshirë rritjen e ndërgjegjësimit publik).

Fig.32. Harta e strategjisë territoriale bashkia Tropojë

S02 Ruajtja e aseteve kulturore dhe natyrore

Ky objektiv strategjik synon të ngrejë politika dhe rregullore tëqarta për mbrojtjen e

monumenteve dhe trashëgimisë kulturore të pranishme në të gjithë territorin e Bashkisësë

Tropojës (përfshirë një kod to ri ndërtimi për ndërtimet e reja dhe rinovimet) dhe të fillojë një seri

ndërhyrjesh që trajtojnë kullën dhe shtëpitë tradicionale malore, të ndërtuara me gurë, që sot

janë në rrezik.

S03 Zhvillimi i turizmit

Zhvillimi i turizmit në zonën e Tropojës është i lidhur ngushtë me përmirësimin e tipareve të

peizazhit të rajonit dhe me bashkimin e këtyre përbërësve të ndryshëm tëpeizazhit në një park

të madh territorial. Për të arritur këtëqëllim, veprimet strategjike prekin ruajtjen dhe

rehabilitimin e shumë shtigjeve historike që ende sot përshkojnëterritorin, rikuperimin e

ndërtesave të papërdorura, si struktura hotelesh, dhe zhvillimin e një pritjeje hoteliere të denjë në

Bajram Curri, nga ku turistët dë të arrijnë lehtësisht pikën e fillimit të ekskursioneve, falë një

sistemi të ri publik lëvizjeje.

S04 Përmirësimi i bujqësisë dhe blegtorisë

Bujqësia dhe blegtoria ende sot janë dy format kryesore të prodhimit në territorin e Tropojës,

vecanërisht në malësitë lindore. Pavardsisht vështirësive të dekadave të fundit, këto veprimtari

duhet të përforcohen dhe të mbështeten nëpërmjet investimeve nëveprimtari të reja që

përfshijnë të korrat alpine, rehabilitimin e infrastrukturave të braktisura bujqësore dhe

nëpërmjet mbështetjes së bashkdpunimit midis fermerëve. Vlera e të korrave lokale

duhet të rritet, zinxhiri i prodhimit, nga kultivimi deri te përpunimi dhe tregtimi, duhet të

plotësohet, ndërkohë që prodhimet lokale duhet të bëhen të disponueshme për vizitorët dhe



Faqe 68

duhet të jenë krenaria e rajonit të Tropojës.

S05 Përmirësimi i aksesueshmërisë së territorit dhe lidhjet e brëndshme

Aksesueshmëria në rajonin e Tropojës duhet të përmirësohet: ndërkohd që, nga njëra anëështë e

rëndësishme të përmirësohen rrugët kombëtare pasi, për momentin, mënyra mëe mirë për të

mbërritur në Tropojë nga Tirana është nëprmjet Kosovës, nga ana tjetër, është thelbësore

të përmirdsohet aksesueshmëria e to gjitha pjesëve të territorit nëpërmjet një sistemi eficent

të transportit publik, duke lejuar p.sh. turistët të lëvizin lirshëm

midis Bajram Currit dhe pikave të shumdfishta të fillimit të ekskursioneve potenciale.

S06 Konsolidimi i zonave urbane dhe rurale

Në kontrast me bukurinë e peizazhit, si Bajram Curri ashtu edhe qëndrat rurale vuajnë

nga një mungesë e hapësirës së denjë publike. Ndërkohë që, në Bajram Curri, hapësira

e re publike e qytetit është parashikuar si një tërësi sipërfaqesh tështruara që, duke

ndjekur topografinë, krijojnë fragmente tarracash dhe shkallësh, në qëndrat me to vogla

urbane, hapësira kryesore urbane është parashikuar si një trotuar këmbësorësh që lidh

mjediset kryesore publike, si administrata lokale, ambulanca dhe zyra postare. Ne këtë

mënyrë, cdo qëndër urbane do të shënjohet nga një vënd specifik takimesh dhe jetë

qytetare.

S07 Përditësimi dhe implementimi i infrastrukturës baze urbane

Në mënyrë të ngjashme me shumë pjesë të tjera urbane dhe rurale to Shqipërisë, edhe rajoni i

Tropojës ka nevojë për një përmirësim dhe implementim të infrastrukturave bazike urbane, si në

Bajram Curri ashtu edhe në vendbanime rurale, përfshirë realizimin e një sistemi funksional

kanalizimesh për të gjithë territorin e bashkisë (si në zonat rurale ashtu edhe në ato urbane),

ndërtimin e një impianti trajtimi të ujerave të zeza në Bajram Curri dhe zhvillimin e një sistemi

plotësisht funksional të hedhjes së mbeturinave.

S08 Përmirësimi i bashkëpunimit ndërkufitar

Plani synon të njohë rëndësinë dhe të përforcojë bashkëpunimin ndërkufitar me vëndet

fqinje, si Kosova dhe Mali i Zi, pasiështë e nevojshme to krijohen ndërveprime në trma të

mbrojtjes mjedisore dhe zhvillimit ekonomik.

Konkuzione

Sic shihet në vizionin strategjik të secilës prej dy bashkive kufitare me bashkinë Has, njashmëria e

pozitës gjeografike, formës dhe resursëve territoriale, ka rezultuar në propozime që trajtojnë të



Faqe 69

njëjtat problematika që hasim dhe në zhvillimin e bashkisë Has. Këto dy plane janë një shëmbull

shumë i mirë ku do të mund të referohemi për hartimin e vizionit strategjik, por dhe më tej, të

PPV‐së për bashkinë Has. Gjithashtu nga analiza e bërë vizioneve strategjikë të bashkive Kakës dhe

Tropojë, vërehen dhe magësi të vogëla apo difekte në trajtimin e strategjisë territoriale. Mundësia

që na krijohet për ti parë këto difekte (megjithëse të vogëla) na jep mundësinë për ti shmangur

gjatë trajtimit të strategjisë territoriale për PPV‐në e bashkisë Has.

Në përfundim vërehet se ashtu si në territorin e bashkisë Has, ashtu dhe në territoret e bashkive

Kukës dhe Tropojë, ekziston nevoja për pasurimin e këtyre territoreve me shwrbime dhe

lehtwsirat më elementare për të cilat banorët në këto bashki kanë nevojë.

1.3.5 Zonat dhe objektet me rëndësi kombëtare

Në përputhje me nenin 33 të VKM‐së Nr.671, datë 29.07.2015, të shfuqizuar, në të dhënat dhe në

zonat me rëndësi kombëtare përfshihen: (a) zonat e mbrojtura dhe monumentet e mjedisit natyror,

(b) zonat e mbrojtura dhe monumentet e mjedisit kulturor, (c) resurset natyrore, (ç) infrastrukura e

rëndësishme për prodhimin dhe transferimin e energjisë, (d) qendrat më të rëndësishme urbane,

(dh) rrugët shtetërore, (e) zonat minerare dhe (ë) zonat me rrezik natyror.

a. Në përputhje me Ligjin me Nr.8906/6.6.2002 “Për zonat e mbrojtura”, zonat natyrore të

mbrojtura të vendit kategorizohen në gjashtë kategori me kufizime përkatëse, nivele

mbojtjeje dhe zona buferike (shih analitikisht Kapitulli 2.2.6). Kategorizimi u bazua në

kriteret e IUCN

Në territorin e Hasit ka shumë mnomente natyre, ndër ta dhe njëzonë të shpallur të

mbrojtur, sic është Rezervati Natyror i Menaxhuar “Tej Drini i Bardhë”, i shpallur me VKM

Nr.102, datë 15.01.1996. Gjithashtu, bazuar në VKM nr.676, datë 20.12.2002 “Për shpalljen

zonë të mbrojtur të monumenteve të natyres shqiptare” në Bashkinë Has janë shpallur si të

mbrojtura një sërë monumentesh natyrore:

Nr. Emri i Monumentit Vërejtie

1. Burimi i Krumës

Sipas Ligjit Nr.81, datë 4.5.2017 “Për zonat e mbrojtura”, monumentet

natyrore i përkasin kategorisëIII dhe kanë zonë buferike deri në 200m (neni

17)

2. Burimet e Brudit

3. Gurra e Vranishtit

4. Gurra e Domajve

5. Pisha e Gjinajve

6. Shpella e Pëllumbave

7. Shpella me oborr

8. Shpella që tingëllon Mazrek

9. Maja e Qytezës

10. Ahishtja e Liqenit të Kuq

11. Pisha në Gjinaj



Faqe 70

b. Bazuar në Ligjit Nr. 9048, datë 07.04.2003 "Për trashëgiminë Kulturore" objektet e trashëgimisë kulturore të mbrojtura klasifikohen në Objekt nën vrojtim, Objekt në mbrojtje paraprake, Monument kulture të kategorisë II dhe Monument kulture të kategorisë I. Sipas Nenit 32 të Ligjit, institucioni përgjegjës i shpalljes së një monumenti përcakton zonën mbrojtëse për monumentet kulturore në varësi të vlerës së tyre arkitektonike, estetikën e tyre dhe hapësirën përreth. Nëse nuk përcaktohet një zonë e tillë nga legjislacioni në fuqi ose nuk njoftohet nga ministria kompetente, sipas VKM 671, datë 29.07.2015 (neni 96), vlen gjerësia minimale prej 100m. Monumentet kulturore të Bashkisë Has, me vlera arkitektonike e arkelogjike, i përkasin kategorisë së I‐rë të mbrojtjes, për të cilën vlejnë kushtet dhe kufizimet e nenit 28, në përputhje me tabelën e mëposhtme.

Nr. Emri i objektit Kategoria Vendimi i shpalljes Zonë e mbrijtur

1. Banesa e Bajram Ukës I Ministria e Arsimit dhe

Kulturës, Vendimi Nr.1886, datë 10.06.1973

Jo

2. Banesa e Mus Hasanit I Ministria e Arsimit dhe


Jo

3. Banesa e Man dhe Hate Ferizollit I Ministria e Arsimit dhe


Jo

4. Banesa e Selim Sadri Rahmanit I Ministria e Arsimit dhe


Jo

5. Banesa e Man Celës (Sali Cela) I Ministria e Arsimit dhe


Jo

6. Banesa e Selman Zymer Dautit

(Bajram Dauti) I

Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Vendimi Nr.1886,

datë 10.06.1973 Jo

7. Banesa e Ibrahim Sadikut I Ministria e Arsimit dhe


Jo

8. Banesa e Deli Kovacit dhe Kulla

Pranë Saj I

Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Urdhëresë datë08.01.1977

Jo

9. Banesa e Ali Dhe Adem Pavdojës I Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Urdhëresë datë08.01.1977

Jo



Faqe 71

10. Banesa e Cardakut e Ibrahim Gjonit I Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Urdhëresë datë08.01.1977

Jo

11. Shkolla dhe Internati I Ministria e Arsimit dhe


Jo

12. Banesa e Hysen Alisë I Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Urdhëresë datë08.01.1977

Jo

13. Banesa e Uk Harkullës I Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Urdhëresë datë08.01.1977

Jo

c. Burimet natyrore me rëndësi kombëtare përfshijnë ujin, pyjet dhe rezervat minerare. Ata bashkërendojnë dhe bashkëveprojnë me pasurinë kulturore, janë kritike për mbijetesën e zonës në studim, veçanërisht për zonat më pak të favorizuara dhe ato malore dhe janë të ndjeshëm ndaj efekteve të ndryshimeve klimatike.

Rezervat e mineraleve dhe toka pyjore janë të shumta dhe burimet ujore (sipërfaqësore dhe

nëntokësore) janë të pasura dhe zakonisht janë në gjendje të mirë. Është i nevojshëm menaxhimi i

qëndrueshëm i burimeve, përmirësimi i menaxhimit të tyre, sigurimi i rezistencës së tyre dhe

kontrollimi i metabolizmit dhe vlerësimi i vazhdueshëm i marrëdhënieve ciklike midis burimeve

natyrore dhe popullsisë.

d. Të rëndësishme në nivel kombëtar quhet infrastruktura kryesore për prodhimin dhe

transmetimin e energjisë, dhe specifikisht HEC‐et dhe linjat e tensionit të lartë të energjisë

elektrike.

e. PPK mbështet zonat me rëndësi kombëtare, duke sygjeruar zgjerimin e tyre apo shpalljen e

të rejave. Megjithatë, brënda këtyre zonave ka edhe të ashtu‐quajturat “ishuj territorialë”,

të cilat duhet të përjashtohen nga kufizimet e zonave me rëndësi kombëtare pasi nuk

ndajnë karakteristika të njëjta.

f. Me rëndësi kombëtare janë të gjitha akset rrugore shtetërore (SH) që përshkojne Bashkinë.

g. Brënda bashkisë janë përcaktuar zonat minerare të kërkim ‐ zbulimit dhe shfrytëzimit në

përputhje me Programin e Veprimit 3 vjeçar, 2016‐2018, për zhvillimin e aktivitetit minerar

dhe përcaktimin e zonave minerare të rrezikshme (VKM nr.726, datë 2.9.2015 dhe VKM

nr.751, 26.10.2016).

h. Si zona me rreziqe natyrore përfshihen:

o zonat e rrezikshme, siç përcaktohen në Programin e Veprimit 3‐vjeçar, 2016‐2018,

për zhvillimin e aktvitetit minerar dhe përcaktimin e zonave minerare të rrezikshme

(VKM nr.726, datë 2.9.2015 dhe VKM nr.751, 26.10.2016).



Faqe 72

o rreshqitje e dimensioneve të ndryshme, të shkaktuara nga faktorët gjeologjikë me

karakter aktiv dhe pasiv, sipas studimit të SHGJSH (2014) "Gjeoresurset dhe

Gjeorreziqet në Qarqet e Shqipërisë ‐ Qarku i Kukës"

1.3.6. Shqyrtimi i standarteve ekzistuese kombëtare dhe normativat përkatëse

Standarde dhe normativa Me VKM Nr. 671, datë 29.7.2015 «Për miratimin e rregullores së planifikimit të territorit» u përcaktuan rregullat/standarde për përmbajtjen, strukturën dhe procedurat e trajnimit, zbatimin dhe monitorimin e zbatimit të planeve territoriale të parashikuara nga Ligji 107/2014. Qëllimi është për të arritur uniformitetin në formën dhe strukturën e planeve territoriale të hartuara. Në kreun e 2‐të të vendimit (KREU II) përcaktohen rregullat për procedurat e planifikimit (shpallja, hartimi, konsultimi publik, koordinimi, miratimi, etj). Gjithashtu janë caktuar për secilin lloj të planit territorial, objektivat, autoriteti kompetent zbatues, përmbajtja (strategjia territoriale, analiza e rrjedhjes metabolike, plani i zhvillimit territorial, rregullore, etj), materiali hartografik etj. Në Kreun e 3‐të (KREU III) shpjegon ndarjen e territorit dhe organizimin e sipërfaqes së tokës së një Njësie Administrative për nevojat e planifikimit. Përcakton pesë sistemet territoriale (Sistemet Territoriale), Sistemi urban (UB), Sistemi natyror (N), Sistemi bujqësor (B) Sistemi ujor (U) dhe Sistemi infrastrukturor (IN). Vetë territori i bashkisë organizohet në zona (Zona), dmth zonat më të gjera që kanë karakteristika të veçanta ose të ngjashme në drejtim të përdorimit të tokës. Zonat janë të ndara në dy ose më shumë njësi (Njësia), e cila është ndarja territoriale më e vogël. Plani përcakton 14 kategori bazë të përdorimit të tokës. Në Kreun e 4‐rt (KREU IV) përcaktohen Standardet dhe treguesit e planifikimit. Në mënyrë të

veçantë, në Seksionin 1 specifikohen standardet dhe treguesit e planifikimit për territorin

urban, të cilat duhet të aplikohen në njësitë apo zonat, të cilat kanë qenë ose janë të destinuara

për përdorim banimi.

Standardet e planifikimit janë të klasifikuara në bazë të popullsisë së secilës zonë të studimit në tre kategori (deri në 10,000 banorë, më shumë se 10,000 banorë, më shumë se 100,000 banorë). Standardet minimale të planifikimit për zonat e banimit dhe njësitë përcaktohen për treguesit e mëposhtëm të planifikimit (neni 81):

Sipërfaqen bruto të banimit për banor (ambienti për të jetuar, për argëtim, për gjumë, gatim etj.).

Hapësirën e gjelbër, sipas kësaj rregulloreje.

Sipërfaqen për kopshte, çerdhe, shkolla 9‐vjeçare, sipas kësaj rregulloreje

Sipërfaqen për struktura me përdorim publik për aktivitete fetare, sociale, shëndetësore, sanitare, administrative, jo në nivel qyteti

Sipërfaqen sportive, sipas kësaj rregulloreje



Faqe 73

Sipërfaqen për parkim publik, sipas kësaj rregulloreje

Sipërfaqen për shërbime tregtare të kufizuara dhe zyra, jo në nivel qyteti. Kjo hapësirë mund të jetë në struktura të veçanta ose në strukturën e banimit.

Qëndra të banuara

a) Sipërfaqe bruto banimi

b) Hapësirë e gjelbër

c) Kopësht, Cerdhe Shkolla

ç) Struktura për përdorim publik

d) Territor sportiv

dh) Parkim Publik

e) Shërbim tregëtar i kufizuar

ë) Gjithsej

Njësia m²/banor m²/banor m²/banor m²/banor m²/banor m²/banor m²/banor m²/banor

Deri 10,000 banorë

25 5 4 2 1.6 6 5 48.6

Mbi 10,000 banorë

25 9 4.5 2 1.6 6 5 53.1

Mbi 100,000 banorë

25 9 4.5 2 1.6 6 5 53.1

Tabela për standartet minimale për treguesit në zonat e banimit (burimi: VKM 671, datë 29.7.2015)

Përveç sa parashikohet në nenin 81, identifikohen në nenet 82 deri 86 të dhëna më të hollësishme (vlerat dhe cilësimet për nënparagrafet, rregullore të tjera, shpjegime) për hapësirat e parkimit, arsimit, shëndetësisë, sportit, hapësirave publike dhe e gjelbërimit publik. Shkurtimisht përmendim në vijim:

Për hapësirat e parkimit (neni 82) përcaktohen standarde plotësuese te tokës (m2/përdorues ose m2/familje ose apartment) për raste të veçanta.

Në strukturat arsimore (neni 83), përcaktohen norma/standarde veçmas për çerdhe, kopshte, për shkolla fillore dhe 9‐vjeçare dhe për shkolla të mesme. Janë përmbledhur shkurtimisht në tabelën e mëposhtme (Tabela 2.2.5.2).

Për strukturat shëndetësore (neni 83) përcaktohen si vijon (Tabela 2.2.5.3).

Për struktura sportive (neni 84) përcaktohen si vijon:

o Stadiume dhe pallate sporti me palestër, pishina e të tjera të kësaj natyre ndërtohen në nivel qyteti me standard territori 1.5 m2/banor.

o Struktura dhe territore në nivel territori urban më të madh se qyteti janë kur popullsia është e barabartë me ose mbi ≥100,000 banorë 2.6 m2/banor dhe për popullsi <100,000 banorë 3.5 m2/banor.

Për sa i përket gjelbërimit publik në territore urbane (neni 86), janë përmbledhur në tabelën më poshtë



Faqe 74

Nivele arsimi

Madhësia e qëndrueshme (llogaritet për)

Rrezja e shërbimit

Sipërfaqja e fushës/përdorues

Shtrirja e parcelës

(banorë) (përdorues) (m) m²/përdorues m²

çerdhe 1,000 25‐3013‐15

(zona rurale) 200‐300 25‐30 900‐1,500

kopshte 1,500

250‐350(zona urbane)

500‐600 (zona rurale)

18‐25 1,000‐1,500

shkolla fillore dhe 9‐vjecare

6,000

500‐600(zona urbane) 1,000‐1,500 (zona rurale)

20‐25 1,500‐7,000

shkolla e mesme

9,000

1,000‐1,500(zona urbane) 2,000‐4,500 (zona rurale)

20‐30 2,000‐7,000

25‐35 4,000‐9,000 konvikt 100‐400 vënde

Tabela me standartet për strukturat arsimore (burimi: VKM nr.671, datë 29.7.2015)

Nr. Emërtimi Sipërfaqja Treguesi “1 njësi/nr.

banorësh” 1. Qëndra shëndetësore 300‐400 Një për 250‐1,500

2. Ambulanca – Konsultore materniteti 400‐6,000

3. Ambulancë – Konsultore 700‐1,000 Një për 1,500‐2,000

4. Politeknike 2,000‐5,000

5. Dispanseri 3,000

6. Drejtoria e Higjenës Epidemiologjike 2,000‐3,000

7. Qëndër dezinfektimi, deratizimi 2,000

Tabela me standartet për strukturat shëndetësore (burimi: VKM nr.671, datë 29.7.2015)

Zonat e gjelbra në nivel territori urban Standartet minimale

a. Gjelbërim i përgjithshëm publik

Për gjelbërimin në nivel njësie, përfshirë kënde lojërash për fëmijë, pavarësisht numërit të popullsisë së njësisë

2.5m²/banor

Për gjelbërim masiv në parqe dhe lulishte brënda aglomeratit

1m²/banor në qëndra deri në 10,000 banorë

4m²/banor në qëndra mbi 10,000 banorë

Për gjelbërim në rrugë, shëtitore, sheshe dhe brigje ujore

1.5m²/banor në qëndra deri në 10,000 banorë

2.5m²/banor në qëndra mbi 10,000 banorë

Për gjelbërim të zonës së pushimit park periferik 8m²/banor në qëndra deri në 10,000 banorë 17m²/banor në qëndra mbi 10,000 banorë



Faqe 75

b. Gjelbërim publik i kufizuar 1 deri në 2 m²/banor

c. Gjelbërim i vecantë Bë bazë të manualeve të projektimit, numërit tëpërdoruesve dhe aktiviteteve që parashikohen të kryhen në një zonë të tillë

Tabela për standartet për gjelbërim publik në territoret urbane (burimi: nr.VKM 671, datë 29.7.2015)

Distanca minimale të mbrojties

Vërejtje

Objektet industriale, apo tëprodhimit, transmetimit e shpërndarjes së energjisë elektrike

200 (gjërësia minimale e zonës mbrijtëse sanitare 50m)

Rriten sipas llojit të objektit e teknologjisë së përdorur, si dhe shkallës së ndotjes së zonës industriale gjatë projektimit të saj

Landfilleve apo të impianteve të tjera të trajtimit dhe përpunimit të mbetjeve të ngurta në nivel rajonal

Sipas legjislacionit të posacëm dhe dokumentavetë planifikimit dhe zhvillimit për cështje të rëndësisë kombëtare

Krematorium 150m

Fermë më e madhe se 10 njësi gjedhi, për shpendë, gjedhë, kuaj, derra, dhi dhe dhen

500m

Impiantet mekanike/biologjike dhe lagunat e ajrosura për trajtimin e ujërave të zeza

200m për kapacitet më pak se 5,000 banorë 1,000m për kapacitet 1,000‐50,000 banorë

Distancat e mbrojties nga ndërtimet

Përcaktohen në përputhje me lëgjislacionin e posacëm për rastet e: a)Burimeve dhe trupave ujorë, përfshirë struktura për furnizimin me ujë të pijshëm b)Aeroporteve, aerodromeve dhe fushave të fluturimit c)Hekurudhave dhe autostradave ç)Strukturave që krijojnë valë akustike dhe elektromagnetike d)Strukturave dhe impjanteve të rritjes së kafshëve dhe shpendëve në afërsi ose brënda zonave urbane dh) zonave dhe objekteve të trashëgimisë kulturore e)Zonave të brojtura natyrore

Parqet eloike të prodhimit të energjisë

Distanca minimale e kufirit tëparkut nga kufiri i zonës së banuar 500m – 2,000m.

Nga bregu i liqeneve 20m Ndalohet përdorimi i pesticideve, insekticideve, fungicideve, herbicideve dhe fertilizantëve

Nga bregu i rrjedhave 6m

Territori i varrezave 300m nga zona e ndërtuar

Kufizime dhe Zonat Buferike



Faqe 76

Në Seksionin 2 përcaktohen Standarde dhe Tregues planifikimi sektorial. Për brezat mbrojtës sanitar të një zhvillimi (neni 87), që parashikohen në bazë të secilit veprimtari dhe aktivitet, përcaktohen standardet minimale për mbjellje (fidanë për shtrirje dhe lloji i mbjelljes) dhe sipërfaqja minimale e mbjelljeve për banorë dhe lloji i mbjelljes. Për Distancat e mbrojtjes dhe brezat mbrojtës sanitare (neni 88) jane të vlefshme ato qe janë përshkruar shkurtimisht ne tabelën 2.2.5.5, përveç kur parashikohet ndryshe nga legjislacioni. Në Seksionin 3 (nenet 89‐98) përcaktohen kushtëzimet e detyrueshme sektoriale për: përdorim industrial, zona spitalore, territore natyrore, ujëra dhe ligatina, territore bujqësore, zonat turistike, territoret turistike bregdetare, zona dhe objekte të trashëgimisë kulturore, antenat dhe përdorime të ndryshme. I referohet kondicioneve, kushtet dhe marrëveshjet, gjithmonë me referencë të qartë se hartimi dhe zhvillimi në rastet e mësipërme i nënshtrohet legjislacionit të veçantë. Vijon referimi i standardeve të përfshira në këto nene:

Territori i zënë për objektet spitalore dhe të shëndetit publik përcaktohet me standardi minimal 1m2/banor. Territori i zonës së spitaleve zihet me ndërtime në masën 15% të tij.

Në zonat turistike në bregdet dhe liqen, rrugët e reja për qarkullimin tranzit, të klasifikuara sipas Kodit Rrugor në kategoritë “autostradë” dhe “rrugë interurbane”, distanca minimale nga bregu përcaktohet nga legjislacioni për burimet e ujit dhe nuk duhet të jetë më pak se 300m.

Gjerësia minimale e zonave mbrojtëse rreth monumenteve kulturore caktohet 100 m, nëse nuk përcaktohet ndryshe nga legjislacioni në fuqi ose nga legjislacioni tjetër ose nga organi përgjegjës për ministrinë e trashëgimisë kulturore

Distanca minimale e kullave të telekomunikacionit me një lartësi >25m, ndërsa nga prona më e afërt është 30m.

Në lidhje me zonat e mbrojtura natyrore, Ligji i fundit nr. 81, datë 04.05.2017 "Për zonat e mbrojtura" përcaktoi tetë lloje zonash të mbrojtura që përkojnë me gjashtë kategori të mbrojtjes duke përfshirë kufizimet dhe, sipas rastit, zonat buffer. Në mënyrë specifike:

Kategoria I ‐ Rezervë Strikte Natyrore / Rezervat shkencor Bëhet fjalë për zona natyrore me karakteristika të veçanta dhe ekosisteme përfaqësuese dhe / ose specie të florës dhe faunës të cilat kanë pësuar shumë pak ose aspak degradim. Ato ndahen në dy nënkategori: a) nënkategoria A, që është “zona e mbrojtur”, e menaxhuar kryesisht për qëllime shkencore ose “rezervat shkencor”, që ruhet dhe menaxhohet për qëllime shkencore dhe mbrojtjen tërësore të botës së gjallë;



Faqe 77

b) nënkategoria B, që është “zonë e mbrojtur”, e menaxhuar kryesisht për mbrojtjen e natyrës së egër ose “rezervë strikte natyrore”, që ruhet e menaxhohet në mënyrë të atillë që të ruajnë gjendjen e tyre natyrore.

Kategoria ΙΙ – Park kombëtar Bëhet fjalë për zona të mëdha natyrore (në përgjithësi më të mëdha se 1,000Ha), të rëndësishme në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, që ruhen dhe menaxhohen për mbrojtjen e ekosistemeve, llojeve, për edukim dhe rekreacion, që rregullojnë përdorimin e qëndrueshëm nga ana e njeriut të burimeve natyrore. Përcaktohet një kuadër i përgjithshëm i qëllimeve të synuara dhe veprimtarive të lejueshme.

Kategoria ΙΙΙ – Monument natyror Monument natyror” shpallet formacioni natyror (përfshirë edhe elemente të veçanta

biologjike) formacioni i veçantë gjeologjik dhe gjeomorfologjik, një depozitë mineralesh ose një

habitat i një lloji të rrallë e të kërcënuar ose me rëndësi e vlerë të veçantë shkencore

dheestetike. Aplikohet shkallë mbrojtjeje e njëjtë me "Rezervën Strikte" dhe zonë mbrojtëse deri në

200 metra nga perimetri i monumentit.

Kategoria IV ‐ Rezervat natyror i menaxhuar / Park natyror.

“Rezervat natyror i menaxhuar ose park natyror” shpallen territoret, që përfaqësojnë zona me ndërhyrje aktive të njeriut për qëllime menaxhimi të llojeve dhe habitateve, në mënyrë që të garantohet ruajtja e habitateve dhe të plotësohen kërkesat specifike të llojeve me rëndësi rajonale e vendore si dhe zonat që përdoren për qëllime studimore, edukative dhe kulturore. Përcaktohen aktivitetet e ndaluara brenda parqeve natyrore. Kategoria V ‐ Peizazh i mbrojtur. Bëhet fjalë për zona të gjera me një peizazh të harmonishëm, një reliev të veçantë, një shumëllojshmëri të ekosistemeve dhe monumenteve historike, brenda të cilave zhvillohen vendbanime dhe aktivitete të tilla si bujqësia, pylltaria dhe peshkimi. Zbatohet shkalla e mbrojtjes që korrespondon me objektin kryesor të peizazhit. � Kategoria V – Peisazh i mbrojtur. “Peisazh i mbrojtur” shpallen territoret, që përfaqësojnë peisazhe harmonike me reliev kompleks, me larmi ekosistemesh, detare ose tokësore. Pjesë e tyre mund të jenë edhe qendrat e banimit që zhvillojnë aktivitete, si bujqësia, pemëtaria, pylltaria e peshkimi.

Kategoria VI ‐ Zonë e mbrojtur e burimeve të menaxhuara. Bëhet fjalë për zona të gjera, relativisht të izoluara, të pabanuara ose me popullim të paktë, të cilat mbizotërojnë kryesisht nga zonat natyrore. Shkalla e mbrojtjes duhet të përshtatet për:



Faqe 78

a) mbrojtjen dhe ruajtjen e diversitetit biologjik dhe të vlerave të tjera të zonës për një kohë të gjatë; b) dhënien e kontributit në zhvillimin rajonal dhe kombëtar; c) nxitjen e praktikës mbarështuese për qëllime të zhvillimit të qëndrueshëm; ç) mbrojtjen e burimeve gjenetike ose sistemeve drufrutore me karakteristika natyrore; d) mbrojtjen e burimeve natyrore bazë nga përdorimet për qëllime të tjera të tokës që mund të

jenë dëmtuese për diversitetin biologjik të zonës.

Kategoria IV – Park natyror bashkiak

“Park natyror bashkiak” përbëhet nga territore ose zona relativisht të vogla, që janë pronë e bashkive dhe që strehojnë elemente dhe vlera të natyrës së egër, si pyje, kullota, rezervuarë, ligatina, sipërfaqe ujore, detare e bregdetare. Sigurojnë përdorim të qëndrueshëm të territorit dhe zhvillimin e veprimtarive, që i përshtaten karakterit të zonës dhe që lidhen ekskluzivisht me nevojat e komunitetit.

Kategoria V – Kurorë e gjelbër. “Kurora e gjelbër” përbëhet nga territore ose zona relativisht të vogla, që janë pronë e bashkive

dhe plotësojnë masën e gjelbër të qyteteve në zonat periferike urbane. Ssiguron përdorim të

qëndrueshëm të territorit dhe zhvillim të veprimtarive, që i përshtaten karakterit të zonës dhe

që lidhen ekskluzivisht me nevojat e komunitetit. Miratimi i kritereve dhe procedurave për

shpalljen e dy llojeve të fundit të zonave të mbrojtura dhe përcaktimi i rregullave dhe përgjegjësive

në lidhje me administrimin, mbrojtjen dhe ruajtjen e tyre, bëhet me vendim të Këshillit të

Ministrave, me propozim të Ministrit kompetent.

Për sa i përket burimeve ujore, Ligj 111, datë 15.11.2012 "Për menaxhimin e integruar të

burimeve ujore" (neni 84), përcakton që nga brigjet e lumenjve, përrenjve, kanaleve, liqeneve

dhe ujëmbledhësve, lagunave dhe detrave lihet:

Një sipërfaqe toke e lirë për përdorim publik, me gjerësi prej 5 deri 100m nga brigjet, sipas përkufizimit të bërë në këtë ligj. Gjerësia mund të zgjerohet më tej, kur kushtet topografike dhe hidrologjike e kërkojnë për arsye të sigurisë së njerëzve dhe pronës. Veprimtaritë në këto zona përcaktohen me akte të Këshillit Kombëtar të Ujit.

Një sipërfaqe toke e lirë për zhvillimin e veprimtarive që përcaktohen nga Këshilli Kombëtar i Ujrave, me gjerësi nga 100 m deri në 200 m.



Faqe 79

1.4. Analiza e dokumentave të njësisë së planifikimit të qeverisjes vendore të mëparshme

1.4.1. Analiza e inventarit të territorit të bashkisë

Mw poshtw po paraqesim njw ekstrakt nga raporti i Fazws 0, tw dorzuar tashmw pranw

institucioneve pwrkatwse. Por nw kwtw rast ky kapitull pwrmban dhe informacione,

dokumenta dhe plane tw vwna nw dispozicion nga bashkia pas hulumtimit tw mwtejshwm qw

ajo ka bwrw nw inventarin e saj.

Në mbështetje të kërkesës së shoqwrisë konsulente Gjeokonsult&CO, bashkia Has vendosi në

dispozicion inventarin e bashkisë që ajo diponon, i cili është pasqyruar në tabelën më poshtë.

Tabela me materielet nga inventari i bashkisë

Nr Grupimi i Materialeve Emertimi i materialit Forma

1 Profili i Bashkise

Arsimi dhe punesimi Has Tabele

Plani i zhvillimit rajonal Kukes‐Has‐Tropoje Dokument

Kushtet e banimit dhe niveli i jeteses Has Tabele

Zona te mbrojtura mjedisore Tabele

Zona te mbrojtura Historike Tabele

Profili i Bashkise Has Dokument

2 Plani i Pergjithshem Kombetar

Dokumenti i PPK Dokument

PPK‐5 sitemet Harte pdf

PPk‐Potenciali Turistik Harte pdf

3 Te Dhena Teknike/Inxhinerike

Kufijte e zonave kadastrale Rrethi Has Harte/ Tabele

Njesite Administratie Has Harte/ Tabele

Harta e rrezikut gjeologjik shqipëria veriore Hartë

Harta hidrologjike shqipëria veriore Hartë

Harta gjeologjike shqipëria veriore Hartë

4 PPV Per Bashki Kufitare PPV Kukes Dok/Harta

PPV Tropoje Dok/Harta

5 Vendime KKT Vendimi Nr.2 dt.05.05.2015 Dok/Harta

Vendimi Nr.2 dt.05.05.2015 Dok/Harta

6 Studime

Plani Operacional I Zhvillimit Vendor Has Dokument

Plani i Perdorimit te Tokes per Planifikimin e Territorit te Njesise Vendore Bashkise Krume

Plan vendor

Strategjia e Zhvillimit Rajonal Kukes Dokument

7 Informacione GIS Infrastruktura Rrugore GIS

Njesitë Vendore GIS



Faqe 80

Parcela GIS

Vendbanimet GIS

Linja elektrike GIS

Grid (Banim) GIS

Institucionet arsimore GIS

Nënstacionet elektrike GIS

Posta Shqiptare GIS

Bujqesia GIS

Hidrografia GIS

Monumente Historike GIS

Zona te Mbrojtura GIS

Monumente Natyre GIS

Rreshkitjet GIS

Sistemi i Adresave GIS

Vendime KKT GIS

Zona Rrezik Permbytje GIS

8 Hartimi i PPV‐se Dokumenti i Nismes Bashkia Has Dokument

9 Aktivitete Komunitare Kalendari i Eventeve Lokale Qarku Kukes Tabele

Sic shihet dhe nga tabela, inventari i bashkisë që i është vënë në dispozicion firmës konsulente,

përmban një material të larmishëm dhe në përputhje me kërkeat që ka hartimi i një PPV‐je. Por

fatkeqësisht nga analiza e bërë cdo elementi, rezulton që në disa raste materiali është i

pjesshëm ose i fragmentuar, gjë që na pengon në formulimin e një databaze të plotë ku të

mbeshtemi për hartimin e PPV‐së.

Për këtë arsye grupi i punës pranë studios Gjeokonsult&Co, ashtu dhe ai i bashkisë Has, do të

marin masat e nevojshme për zgjidhjen e kesaj mungese në informacione. Kjo duke kërkuar

informacionin e munguar në institucionet përkatese ose duke punuar per hartimin e tij, sipas

rastit. Më poshtë po paraqesim një përshkrim të shkurtër të cdo materiali të vënë në

dispozicion.

Materialet e vëna në dispozivion janë:

1.Profili i bashkisë

a) Arsimi dhe punësimi Has; ‐ Tabelë me të dhëna për nivelin arsimor dhe raportin e

arsimit me punësimin.

b) Plani i zhvillimit rajonal Kukës‐Has‐Tropojë; ‐ Ekstrakt nga Plani i Përgjithshëm

Kombëtar, përshkruan vizionin dhe propozimet e PPK për këtë rajon



Faqe 81

c) Kushtet e banimit dhe niveli i jetesës Has; ‐ Tabele me të dhëna për numrin e banesave

dhe gjëndien e tyre fizike dhe funksionale, si dhe lloji i energjisë që konsumohet në to

d) Zona të mbrojtura mjedisore; ‐ Tabelë me të dhëna për numërin dhe llojin e zonave

mjedisore të mbrojtura.

e) Zona të mbrojtura historike; ‐ Tabelë me të dhëna për numërin dhe llojin e zonave

historike të mbrojtura.

f) Profili i bashkisë HAS; ‐ Ky është një dokument me të gjithë informacionin e nevojshëm

për përshkrimin e detajuar të bashkisë Has. Ku përfshihen informacione dhe të dhëna

për: historinë, gjeografinë, ekonominë, socioligjinë, etj.

2.Plani i Përgjithshëm Kombëtar

a) Dokumenti i Planit të Përgjithshëm Kombëtar; ‐ Përfaqëson strategjinë kombëtare të

zhvillimit të shqipërisë deri në vitin 2030.

b) PPK – 5 sistemet; ‐ Janë harta të 5 sistemeve në të cilën e ka ndarë PPK‐ja territorin e

shqipërisë. Përkatësisht, sistemi urban, sistemi natyror, sistemi ujor, sistemi

infrastrukturor dhe sistemi bujqësor.

3. Të Dhëna Teknike Inxhinierike

a) Kufijtë e zonave kadastrale rrethi Has; ‐ Hartë dixhitale e shoqëruar nga nje tabelë, ku

paraqiten përkatësisht ndarja kadastrale, dhe informacion tabelar për cdo zonë

b) Njësitë administrative Has; ‐ Përmban harta të njësive administrative të Hasit, të

shoqëruara me tabela ku jepet ndarja sipas llojit të tokës dhe cmimi për m2.

c) Harta e rrezikut gjeologjik sqipëria veriore; ‐ Përmban infromacion hartografik për

rrezikun gjeologjik për shqipërinë veriore, ku përfshihët dhe bashkia Has

d) Harta hidrologjike shqipëria veriore; ‐ Përmban infromacion hartografik për hidrologjinë

për shqipërinë veriore, ku përfshihët dhe bashkia Has

e) Harta gjeologjike shqiperia veriore; ‐ Përmban infromacion hartografik për gjeologjinë

për shqipërinë veriore, ku përfshihët dhe bashkia Has

5.PPV për Bashki kufitare

a) PPV Kukës; ‐ Përmban dokumentacionin e plotë të zbardhjes së Planit të Përgjithshëm

Vendor të bashkisë Kukës

b) PPV Tropojë; ‐ Përmban dokumentacionin e plotë të zbardhjes së Planit të Përgjithshëm

Vendor të bashkisë Tropojë

6.Vendime KKT

a) Vendimi Nr.2 dt.05.05.2015; ‐ “PER MIRATIMIN E LEJËS SË NDËRTIMIT PËR PUNIME

CIVILE TË “RRJETIT NDËRURBAN KABLLOR ME FIBËR OPTIKE” NË AKSET NACIONALE



Faqe 82

RRUGORE NË TË GJITHË TERRITORIN E REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË, “QËNDRA PËR

SHKËMBIMIN E INTERNETIT DHE PERPUNIMIT TË TË DHËNAVE BIX‐TIRANA” ISH‐

KOMUNA BËRXULLË, BASHKIA TIRANË”

b) Vendim Nr.3 dt.05.05.2015; ‐ “PËR MIRATIMIN E LEJËS SË NDËRTIMIT PËR PROJEKTIN

“NDERTIMI I HIDROCENTRALIT “PEROLLAJ”, NË PELLGUN UJËMBLEDHËS TË TERRITORIT

TË BEXHMILLËS, KOMUNA GOLAJ, QARKU KUKËS.

7.Studime

a) Plani Operacional i Zhvillimit Vendor Bashkia Has; ‐ Dokumenti i plotë i planit

operacional të bashkisë Has, me te cilin do behet e mundur implementimi i të gjithë

planeve strategjike dhe vendore, përfshi dhe planin e përgjithshëm vendor.

b) Plani i Përdorimit të Tokës për Planifikimin e Territorit të Njësisë Vendore Bashkisë

Krumë; ‐ Ështe një plan vendor për njësinë administrative bashkia Krumë para reformës

administrative të vitit 2014. Ky dokument është një plan i detajuar dhe mjaft i plotë për

territorin e njësië administrative dhe një referencë shumë e mirë për hartimin e kësaj

PPV‐je

c) Strategjia e Zhvillimit Rajonal Kukes; ‐ Dokumenti i plotë i strategjisë së qarkut Kukës,

përfshin gjithë analizën e situatës aktuale të këtij rajoni dhe tregon rrugën që duhet

ndjekur drejt zhvillimit te ketij rajoni ku pjesë përbërse e tij është dhe Bashkia Has.

8.Informacione GIS

1. Rrugë (Line)

2. Parcela (Polygon)

3. Vendbanimet (Point)

4. Hidrografia Buffer (Polygon)

5. Linja elektrike (Line)

6. Parcela Bujqësie (Polygon)

7. Gjeologjia (Polygon)

8. Grid (Polygon)

9. Institucionet arsimore (Polygon)

10. Lumenjtë

11. Nënstacionet elektrike (Polygon) 12. Posta Shqiptare (Polygon) 13. Rrjeti Hidrik (Polygon) 14. Njesitë Vendore (Polygon) 15. Monumente Kulture (Point)



Faqe 83

16. Zona minerare (Polygon)

17. Shfrytëzim Guroresh (Polygon)

18. Zonat Kadastrale (Polygon)

9.Hartimi i PPV‐së

a) Dokumenti i Nismës Bashkia Has; ‐ Përfaqëson dokumentin zyrtar që ligji ia ngarkon

kryetarit të bashkë, ta ndërrmarë para hartimit të PPV‐së dhe që përshruan të gjitha

problematikat dhe nevojat e bashkisë Has.

10.Aktivitete Komunitare

a) Kalendari i Eventeve Lokale Qarku Kukës; ‐ Kalendar në formë tabelare ku pareqet

aktivitetet kutorore dhe sociale që organizohen në qarkun Kukës.

4.Analizë e të Dhënave që Mungojnë dhe Zgjidhjet Për ti Siguruar

Sic shihet dhe nga tabela, ka një mungesë të konsiderueshme në infromacione, si në sasi ashtu

dhe në përmbajtje. Më poshtë po bëjmë një përshkrim të shkurtër të informacioneve që nga

analiza na rezultuan se mungojnë, ose janë shumë të vakëta në përmbajtje dhe nuk mund të

mbështetemi tek to pa siguruar pjesën tjetër të materialit.

1. Infrastruktura e shpërndarjes së energjisë elektrike; ‐ Mungon harta e rrjetit të ndricimit

rrugor si dhe rrjeti i tensionit të mesem. Gjithashtu dhe të dhenat teknike për

parametrat e rrjetit të energjisë elektrike në bashkinë Has.

2. Ujësjellës‐Kanalizime; ‐ Nuk disponojmë harta të rrjetit të kanalizimeve të ujërave të

zeza dhe te ujërave të bardha, mungon dhe harta e rrjetit te ujesjellesit. Bashkë me

hartat mungojnë dhe të dhënat teknike dhe parametrat për sistemet më sipër.

3. Menaxhimi i Mbetjeve; Hartat, studimet ose raportet në lidhje me menaxhimin e

mbetjeve mungojnë.

4. Familjet për strehim; Mungojnë të dhëna për numrin dhe statusin e familjeve që kanë

nevojë për strehim.

5. Informacion mbi legalizimet; Të dhënat për procesin e legalizimit apo harta që e

përshkruanë këtë proces dhe ecurinë e tij.



Faqe 84

6. Inventari i pronave të Bashkisë; Numëri, vëndndodhja, gjëndia fizike, funksionet,

planimetri, etj.

7. Materiale dhe harta mbi gjëndjen mjedisore, zonat e rrezikshme;

8. Numri i Bizneseve sipas sektorëve dhe numrit të punonjësve; Statistika ekonomike për

bashkinë, niveli i jetesës, etj.

9. Dokumenta dhe harta për: Përcaktimi i kushteve klimatike në vitet e fundit

10. Dokumenta dhe harta për: Sizmikën (makrozonimi dhe mikrozonimi sizmik)

11. Dokumenta dhe harta për: Topografinë,

12. Mungojnë hartat gjeologjike të qarkut Kukës; Përkatësisht:

o Gjeoresurset dhe Gjeorreziqet qarku Kukës (dokument përshkrues)

o Harta gjeologjike qarku Kukës

o Harta e pasurive minerale qarku Kukës

o Harta hidrogjeologjike qarku Kukës

o Harta gjeologo‐inxhinierike qarku Kukës

o Harta e rrezikut gjeologjik qarku Kukës

o Harta e zonimit për përshtatshmërinë ndërtuese të trojëve qarku Kukës

o Harta gjeomjedisore qarku Kukës

o Harta e gjeomonumenteve qarku Kukës

‐ Informacione që mungojnë në databazën GIS:

a. Infrastruktura

o Ujësjellës kanalizime

o Menaxhimi i mbetjeve

o Shërbimet

o Rrjeti hekurudhor

o Transporti publik (Pik)

b. Përdorimi ekzistues i tokës

o Përdorimi i tokës (i pjesshëm)

o Sistemet territoriale

c. Shërbimet publike

o Mbrojtia civile

o Shëndetësia



Faqe 85

Për ti dhënë zgjidhje mungesës së informacionit të parashtruar më sipër por dhe

informacioneve dhe të dhënave që mund të na duhen në vijimësi, shoqëria konsulente

Gjeokonsult&Co në konsultim të vazhdueshëm me bashkinë Has do ti drejtohet zyrtarisht të

gjithë institucioneve ose burimeve të tjera për marrjen e informacionit të nëvojshmë sa më

parë. Pa lejuar që këto mungesa të bëhen pengesë e punës për hartimin e PPV‐së ose të

pasqyrohen në të.

Për informacionet që mungojnë në databazën GIS, shoqëria konsulente ka nisur organizimin e

grupeve të punës, për të bërë azhornimet e nevojshme në terren. Gjithashtu ka nisur puna për

hedhjen e të dhënave që zotërojmë në datbazën GIS, nga operatorët përkatës pranë shoqërisë

konsulente.

1.4.2. Rishikimi i planeve ekzistuese të përgjithshme vendore

Në bashkinë e Hasit aktualisht nuk ka asnjë formë të planit rregullues që të jetë në fuqi, kjo pasi

asnjherë nuk është hartuar një plan i përgjithshëm vendor për bashkinë Has, në perudhën e pas

viteve 90’. I vetmi studim i bërë për bashkinë Krumë nga një firmë konsulënte eshte bërë në

vitn 2014 para ndryshimit të ligjit për ndarjen administrative. I cili është financuar nga

ambasada Austriake.“Plani i Përdorimit të Tokës për Planifikimin e Territorit të Njësisë Vendore

Bashkisë Krumë” dhe është i vetmi dokument planifikimi që do të marrim në analizë në

këtëseksion.

1.4.2.1“Plani i Përdorimit të Tokës për Planifikimin e Territorit të Njësisë Vendore Bashkisë

Krumë” është i vetmi dokument planifikimi i hartuar për territorin e bashkisë Krumë, që si i tillë

nuk ka pasur miundësinë të miratohet dhe të hyjë në fuqi pasi ndryshoi ligji për ndarjen

administrative.

Ky projekt merr në shqyrtim territorin e ish bashkisë Krumë, ku përfshihen: Kruma si qëndër e

bashkisë, Zarisht, Dajc, Mujaj dhe Cahan si qendra të banuara rurale në administrimin e kësaj

njësie vendore. Vizioni për zonën që përfshin këto qëndra të banuara, është ndarja në tre

kategori zhvillimi, zhvillimi hapsinor, zhvillim bujqësor dhe qëndër shërbimesh. Mbështetur në

resurset natyrore që ofrojnë këto zona është bërë dhe përcaktimi i lojit të zhvillimt që do të

nxitet në këto zona. Njëkohësiht përcaktohen dhe lloji i turizmit që parashikohet të zhvillohet

në këto zona, i ndikuar nga karakteristikat kryesore të resurseve natyrore që ndodhen në të.

Kështu territori i ish bashkisë Krumë ndahet në zonën e zhvillimit me qëndër Zahrishtin. Zonë së

cilës i jepet prioritet zhvillimit bujqësor, kjo pasi ajo është një zonë afër liqenit të Fierzës, ku dhe

tokat janë më pjellore dhe ka më shumë mundësi për vaditjen, aq shumë të nevojshme në këtë

sektor.



Faqe 86

Zona e zhvillimit Krumë, e cila ka në qëndër të saj qëndrën administrative të ish bashkisë

Krumë, dhe si e tillë i jepet prioriteti për zhvillim si qëndër shërbimesh. Arsyeja është evidente,

pasi aty ndodhen të gjitha shërbimët kryesore që ofrohen nga administrata shtetërore për këtë

zonë.

Ndersa zonës Dajc, Mujaj, Cahan i jepen atributet e zhvillimt blegtoral, duke qënë se kjo zonë

ndodhet në pjesën më malore të ish bashkisë Krumë. Ku për pasojë është më i përshtatshëm

zhvillimi i aktivitetit blegtoral, sidomos pë mbarështrimin e dhive të Hasit, të cilat njihen për

karakteristikat e vecanta të në prodhimin e qumështit.

Në varësi të vektorit të zhvillimt që u është atribuar këtyre zonave, derivojnë dhe llojet i

turizmit që marrin prioritet sipas rastit. Përkatësisht këto zona, në aspektin e turizmit, trajtohen

si më poshtë:

a. Zahrishti – qëndër për zhvillim bujqësor, i jepet prioritet turizmit liqenor dhe agro

turizmit

b. Kruma – qëndër shërbimesh, i jepet prioritet turizmit kulturor

c. Zona Dajc, Mujaj, Cahan – zhvillim blegtoral, i jepet prioritet turizmit malor

Ky studim ka propozuar dhe ndërhyrje urbane dhe hapësinore në qytetin e Krumës, që nisin me

sitemimin dhe përshtatjen e rrugëve për këmbësorët dhe bicikletat. Pasojnë me propozimin për

zgjerimin e bulevardit kryesor dhe lidhjen me pazarin e vjetër. Zhvillimi i akseseve rrugore për

lidhjen e qytetit me lumin. Krijimi i një tregu rajonal për produktet bujqësore dhe blegtorale, si

dhe krijimi i rrugës lidhëse të këtij tregu me qytetetin. Një propozim tjetër është dhe krijimi i

një rruge unazore rreth qytetit, që do të shërbejë kryesisht për automjetet e tonazhit të rëndë.

Tjetër propozim me vlerë për qytetin është dhe reabilitimi i fashës së gjelbër të lumit si dhe

krijimi i disa fashave të gjelbra që përshkojnë qytetin.

Sic shihet nga analiza e “Plani i Përdorimit të Tokës për Planifikimin e Territorit të Njësisë

Vendore Bashkisë Krumë” si i vetmi studim i hartuar për njësinë administrative krumë, pjesë e

bashkisë Has. Ka një përmbajtje mjaftueshëm të plotë dhe propozimet e këtij dokumenti janë

në përputhje me karakterin e zonës dhe i përshtaten shumë mirë mundësisë që ka kjo zonë për

zhvillim. Gjithsesi aty vërehet mungesa e propozimeve për projekte të zhvillimit urban dhe

hapësinor për njësitë Zahrisht, Dajc, Mujaj, Cahan.



Faqe 87

2. ANALIZA DHE REFLRKTIMI I DIREKTIVAVE TË LEGJISLACIONIT SEKTORIAL NË FUQI

2.1. Plani territorial në shqipëri (Hyrje)

Zhvillimi historik i planifikimit të territorit në Shqipëri lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me zhvillimet e mëdha politike dhe social‐ekonomike që ka kaluar vendi gjatë dekadave të fundit. Këto zhvillime kanë ndikuar në perceptimin mbi kuptimin dhe rolin e planifikimit, si dhe mbi përmbajtjen dhe kuadrin ligjor që e rregullon atë. Planifikimi i mirëfilltë urban i disa prej qyteteve shqiptare mori hov gjatë viteve 1922–1944, si rezultat i bashkëpunimit të arkitektëve Shqiptarë, Italinë e Austriakë (si Brasini në 1925, Kohler në 1928, Bossio dhe Poggi në 1940). Në kuadër të mbështetjes ekonomike të vendit nga Italia, kompani italiane dhe profesionistë u përfshinë në planifikimin urban dhe arkitektonik të qyteteve më të mëdha të Shqipërisë, dhe morrën përsipër ri‐konceptimin e infrastrukturës publike në të gjithë vendin (p.sh lidhje me rrugë të qëndrave të mëdha urbane). Këto plane hodhën idetë e qyteteve me zona të ndara funksionale, duke parashikuar edhe zhvillimet apo zgjerimet e mëtejshme (zonat rezidenciale, zonat industrial, parqet etj). Përcaktimi i së ashtu quajturës “vijë e verdhë” ndante zonat urbane, brenda së cilave do të lejohej ndërtimi, me ato rurale duke krijuar disa unaza lëvizëse. Megjithatë, zhvillimi i planifikimit nga periudha e monarkisë (1922‐1944) deri në periudhën e regjimit totalitar komunist (1945‐1990), ishte i vogël dhe lidhej me konsolidimin e karakterit urban (Planifikimit Urban). Pas Luftës së dytë Botërore dhe me themelimin e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, shteti pati kontroll të plotë mbi zhvillimin territorial dhe çdo lloj aktiviteti. Zbatimi i reformës agrare dhe shtetëzimi i të gjitha pronave private, shtroi nevojën e një planifikimi të gjerë e të kujdesshëm. Duke u bazuar në filozofinë ruse, zhvillimi i qyteteve shqiptare u organizua fillimisht në plane 2‐vjeçare, e më pas në planet 5‐vjeçare, të cilat përmbanin një sërë fushash me prioritete zhvillimi. Investimet ruse e kineze, ndihmuan në vënien në lëvizje të ekonomisë vendase si dhe rindërtimin e qyteteve, apo ndërtimit të qyteteve të reja (si Kukësi). Organizimi i qyteteve u ndikua edhe nga zhvendosjet e popullësisë brënda vëndit, bazuar në filozofinë e ri‐shpërndarjes së popullësisë dhe kuadrove në të gjithë vendin, si dhe praktikën e shtetëzimit. Planet gjithashtu përcaktonin ndarjen territoriale, të përdorimeve të lejuara të tokës në zonat urbane, zonat rekreative, zonat sportive etj. Me rënien e sistemit komunist dhe demokratizimin e vëndit, filloi një periudhë tranzicioni (1990‐2009), e cila çliroi të gjithë shtypjen sociale të akumuluar ndër vite dhe inkurajoi zhvillimin e flukseve të mëdha të migrimit të brëndshëm. Nga njëra anë dëshira për të jetuar në qëndrat urbane çoi drejt urbanizimit intensiv dhe në zgjerimin e ndërtimeve pa leje, pa marrë parasysh në të njëjtën kohë dhe kujdesin për të siguruar infrastrukturën e nevojshme teknike dhe sociale. Nga ana tjetër rezultoi në një rënie dramatike të popullsisë së zonave malore dhe përkeqësimin e vendbanimeve të tyre apo edhe braktisjen e disa prej tyre. Gjatë viteve të para (1990 – 1993) planifikimi territorial mbështetej në kuadrin ligjor ekzistues të kohës dhe nuk mundi të përshtatej më ndryshimet e shpejta që ndodhën. Nuk kishte



Faqe 88

parashikime për zonim të zonave urbane ose planifikim të zonës jashtë saj (unaza), Gjithashtu, tek qytetarët mbizotëronte perceptimi se planifikimi institucional ndërhyn në liritë e tyre për të menaxhuar si ata duan pronën e tyre private. Përhapja e gjërë e ndërtimeve pa leje në kombinim më pamundësinë e institucioneve shtetërore për ta kontrolluar, çoi drejt konsolidimit të kësaj praktike në territorin shqiptar. Pasojat e para negative të tranzicionit lidheshin me fenomenin e ndërtimeve informale, pamjaftueshmërisë së infrastrukturës, mjediseve dhe shërbimeve publike, përdorimi i paqëndrueshëm të burimeve natyrore, degradimi i cilësisë së hapësirave të ndërtuara etj. Nga viti 1991 e tutje, qeveria miratoi ligje dhe masa, me qëllim që të kishte kontroll mbi blerjet dhe përdorimin e tokës. Një sërë ligjesh kishin të bënin me të drejtat e pronësisë (të drejtat e tokës dhe pronës) dhe disa të tjerë trajtonin çështje të planifikimit territorial, zhvillimit rajonal dhe strehimit

Pas vitit 1993, dallohen tre periudha, që korrespodojnë më një numër të barabartë ligjesh për

planifikimin (Ligji Nr. 7693 i vitit 1993, Ligji Nr.8405 i vitit 1998, Ligji Nr. 9482 i vitit 2006). Ligjet

Nr. 7693, datë 06.04.1993 dhe Nr. 8405, datë 17.09.1998, që njihen si Ligjet e Urbanistikës,

përcaktuan udhëzimet për zhvillimin dhe vendosjen e perdorimeve të tokës. Megjithatë, nuk

“preknin” çështjet e fundit dhe ndryshimet në vënd, të tilla si privatizimi i prodhimit dhe

ekonomisë.

TË DREJTAT MBI TOKËN DHE PASURITË E PALUAJTSHME

KUADRI LIGJOR BAZE Viti Ligji/VKM

1991

Ligji nr. 7501, datë 19.07.1991 "Për tokën" Ligjin Nr. 7715, datë 2.6.1993 (i ndryshuar me Ligjin Nr. 7763, datë 25.10.1993); Ligjin Nr. 7855, datë 29.7.1994; Ligjin Nr. 7971, datë 26.07.1995; Ligjin Nr. 8752, datë 26.3.2001; Ligjin Nr. 9244, datë 17.6.2004

1992 Ligji nr. 7652, datë 23.12.1992 "Për privatizimin e banesave shtetërore"

1994 Ligji nr. 7843, datë 13.07.1994 "Për regjistrimin e pasurive të paluatëshme "

1995 Ligji nr. 7980, datë 27.07.1995 "Për shitblerjen e trojeve", ndryshuar me Ligjin Nr. 8260, datë 26.11.1997

1995 Ligji nr.8561, datë 22.12.1999 “Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik”, ndryshuar me Ligjin nr. 20, datë 10.3.2016.

1995

Ligji nr.7926, datë 20.4.1995 “Për transformimin e ndërmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare”, ndryshuar me: Ligjin nr.8099, datë 28.3.1996, Dekretin nr.1631, datë 1.11.1996, Ligjin r.8237, datë 1.9.1997, Ligjin nr.8333, datë 23.4.1998, Ligjin nr.8482, datë 10.5.1999, Ligjin nr.8885, datë 22.4.2002, Ligjin nr.9775, datë 12.7.2007, Ligjin nr.10264, datë 8.4.2010, Ligjin nr. 8, datë



Faqe 89

11.2.2016

2001

Ligji nr. 8744, datë 22.02.2001 "Për transferimin e pronave të paluajtshme publike të shtetit në njësite e qeverisjes vendore" Ligji nr. 8743, datë 22.2.2001 “Për Pronat e paluajtëshme të shtetit”, ndryshuar me: Ligjin Nr. 9558, datë 08.06.2006

2004

Ligji nr. 9232, datë 13.05.2004 "Për programet sociale të strehimit" VKM nr. 8143, datë 03.12.2004 "Për standartet e strehimit për familjet që përfitojnë nga programet sociale te strehimit" Ligji nr. 9235, datë 29.7.2004 “Për Kthimin dhe kompensimin e pronës”, nryshuar me: Ligjin Nr. 9388, datë 04.05.2005, Vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 26, datë 02.11.2005, Ligjin Nr. 9583, datë 17.7.2006, Ligjin Nr. 9684, datë 06.02.2007, Vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 11, datë 04.04.2007, Ligjin Nr. 9898, datë 10.04.2008, Ligjin Nr. 10 095, datë 12.3.2009, Ligjin Nr. 10 207, datë 23.12.2009, Ligjin nr. 10 308, datë 22.7.2010, Vendim i GJK nr. 27/2010, Vendim i GJK nr.43/2010, Ligj nr. 55/2012, Ligjin nr.49, datë 8.5.2014, Ligjin nr.47, datë 7.5.2015, Vendim i GJK nr.5, datë 5.2.2015 Ligji nr. 9404, datë 29.10.2004 "Për legalizimin dhe planifkimin urban të zonave infrormale"

2006 Ligji nr. 9482, datë 03.04.2006 "Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje"

2007 Ligji nr. 9780, datë 16.07.2007 "Për inspektimin e ndërtimit" Ligji nr. 9786, datë 19.07.2007 "Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9482 të vitit 2006"

2008

Ligji nr. 9895, datë 09.06.2008 "Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9482/2006 Vendim nr.1353, datë 10.10.2008 “Për rregullat për paraqitjen e kërkesës, mbajtjen dhe plotësimin e dokumentacionit teknik, kriteret dhe proçedurat e zvogëlimit të sipërfaqes dhe të vëllimit të fondit pyjor” Ligji nr.9948, datë 7.7.2008 “Për shqyrtimin e vlefshmërisë ligjore të krijimit të titujve të pronësisë mbi tokën bujqësore”, ndryshuar me: Ligjin nr.10136, datë 11.5.2009; Aktin normative nr.5, datë 30.9.2009; Ligjin nr.58, datë 17.5.2012; Ligjin nr.176, datë 16.12.2013; Ligjin nr.172, datë 18.12.2014; Ligjin nr. 62, datë 2.6.2016

2009 Ligj Nr.10 186, datë 5.11.2009 “Për rregullimin e pronësisë mbi truallin shtetëror në zonat me përparësi turizmin” (i përditësuar)

2011 Ligjin Nr.10395, datë 10.3.2011

2012

Ligji nr. 33, datë 21.03.2012 "Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme", ndryshuar me: Ligjin nr. 9, datë 11.2.2016 Ligji nr. 55, datë 10.05.2012 "Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9235/2004" VKM Nr. 410, datë 27.06.2012 “Për përcaktimin e rregullave dhe procedurave të ndryshimit të kategorive të resurseve të tokës”

2013 Ligji nr. 141, datë 02.05.2013 "Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9482/2006"

2014 Ligji nr. 50, datë 15.05.2014 "Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9482/2006"

2015 Ligji Nr. 133, datë 5.12.2015 “Për trajtimin e pronës dhe përfundimin e procesit të kompensimit të pronave”

2016

VKM 221, datë 23.03.2016 “Për mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të agjencisë së trajtimit të pronës” VKM 222, datë 23.03.2016 “Për trajtimin e kërkesave për njohjen e pronës e të kompensimit të saj” VKM 223, datë 23.03.2016 “Për përcaktimin e rregullave dhe të proçedurave për vlerësimin dhe shpërndarjen e fondit financiar e fizik për kompensimin e pronës” VKM 321, datë 27.04.2016 “Për miratimin e dokumentit” standartet shtetërore për specifikimet teknike të informacionit Gjeohapësinor në Shqipëri‐ Tema: parcelat kadastrale”

Tabela me të drejtat mbi tokën dhe pasuritë e paluajtshme, kuadri ligjor bazë



Faqe 90

Ligji nr. 7693, datë 06.04.1993 “Për urbanistikën”, përbën dokumentin e parë ligjor për planifikimin e territorit pas rënies së regjimit komunist në Shqipëri. Kryesisht, ky ligj përfshiu përvojën e 78 viteve të para. Nga njëra anë vendosi rregullat themelore për përcaktimin e tipologjive të përdorimin e tokës dhe zonave të zhvillimit të trojeve, në të gjithë territorin e vëndit, nga ana tjetër ndarjen e përgjegjësive në nivelet administrative përkatëse të planifikimit. Përcaktoi detyrimin e bashkive me popullsi me më shumë se 10,000 banorë në qëndrat urbane për të prodhuar një plan strategjik, plan rregullues dhe studime urbanistike të pjesshme. Gjithashtu, përcaktoi detyrimin e rretheve për hatimin e planeve rajonale në zonën e jashtme të tyre (unaza) dhe themeloi Këshillin e Rregullimit të Territorit ‐ KRRT duke i dhënë kompetenca për miratimin e planeve të përgjithshme rregulluese dhe studimeve të pjesshme urbane. Sipas burimeve të literaurës, ky ligji nuk sqaron përmbajtjen e saktë të planeve rregulluese, ndërsa disa prej projekteve të pakta në numër që u hartuan ishin teknike, dokumenta rregullatore që ilustroheshin në mënyrë grafike dhe shpesh herë nuk miratoheshin.

PLANIFIKIMI URBAN DHE TERRITORIAL

KUADRI LIGJOR BAZË Viti Ligji Akti rregullator 1993 Ligji nr. 7693, datë 06.04.1993 "Për urbanistikën"

1998 Ligji nr. 8405, datë 17.09.1998 "Për urbanistikën"

2006 Ligji nr. 9482, datë 03.04.2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”

2007

Ligji nr. 9780, datë 16.07.2007 "Për inspektimin e ndërtimit" Ligji nr. 9743, datë 28.05.2007 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 "Për urbanistikën"” Ligji nr. 9843 datë 17.12.2007 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 "Për urbanistikën"”

2009

Ligji nr. 10119, datë 23.04.2009 "Për Planifikimin e Territorit" Ligji nr. 10078 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 "Për urbanistikën dhe ndryshimet e mëvonshme"” Ligji nr. 10097 datë 19.03.2009 “Për disa shtesa në ligjin nr. 8405, datë 17.09.1998 "Për urbanistikën"”

VKM nr. 1190, datë 13.11.2009 "Për mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit"

2010

Ligji nr. 10258, datë 25.03.2010 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 10119, datë 23.04.2009 "Për planifikimin e territorit"” Ligji nr. 10360, datë 16.2.2010 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 10119, datë 23.04.2009 "Për planifikimin e territorit"”

VKM nr. 459, datë 16.6.2010 "Për miratimin e standarteve të përbashkëta gjeodezike dhe GIS" *VKM nr. 460, datë 16.6.2010 "Për organizimin dhe funksionimin e regjistrit të planifikimit të territorit" VKM nr. 480, datë 22.06.2011 "Për miratimin e rregullores model të planifikimit"



Faqe 91

*VKM nr. 481, datë 22.06.2011 "Për miratimin e rregullores uniforme të instrumenteve të planifikimit" *VKM nr. 502, datë 13.07.2011 "Për miratimin e rregullores uniforme të kontrollit të zhvillimit të territorit"

2013 Ligji nr. 22, datë 14.02.2013 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 10119,

2014

Ligji nr. 107, datë 31.07.2014 "Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit". Ligj nr. 115/2014 “Për ndarjen administrativo territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë. Ligji nr.183, datë 24.12.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9780, datë 16.07.2007”

2015

Ligji nr.73, datë 02.07.2015 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 107, datë 31.07.2014 "Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit"”

VKM nr. 408, datë 13.05.2015 "Për miratimin e rregullores së zhvillimit të territorit" VKM nr. 671, datë 29.07.2015 "Për miratimin e rregullores së planifikimit të territorit” VKM nr. 672, datë 29.07.2015 “Për një ndryshimin në VKM nr. 408, datë 13.5.2015” Vendim nr. 1096 datë 28.12.2015 “Për miratimin e rregullave, kushteve e procedurave për përdorimin dhe menaxhimin e hapësirës publike” VKM nr.894, datë 04.11.2015 “Për unifikimin e proçedurave të kontrollit të territorit nga Inspektorati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit dhe ai I Njësive Vendore” VKM nr.,280, datë 01.04.2015 i ndryshuar me VKM nr.756 datë 26.10.2016) “Për përcaktimin e kritereve, proçedurave e dokumentacionit të zbatueshëm për të kualifikuar ndërtimet pa leje, shtesat anësore dhe/ose në lartësi, në ndërtime me leje”

2016

Vendim nr. 271, datë 06.04.2016 Për ndryshime dhe shtesa ne VKM nr.408, datë 13.05.2013 “Per miratimin e rregullores se zhvillimit te territorit te ndryshuar” VKM nr. 342, datë 4.5.2016 “Për miratimin e kufijve territoriale dhe hidrografike të baseneve ujore” VKM nr. 881, datë 14.12.2016 “Për miratimin e Planit të Përgjithshëm Kombëtar të Territorit” VKM nr. 348, datë 11.05.2016 “Për miratimin e Strategjisë Kombëtare për zhvillim dhe integrim 2015‐2020” VKM nr.634 datë 07.09.2016 Për disa ndryshime dhe shtesa në vendimin nr.589, datë 10.09.2014 “Për përcaktimin e



Faqe 92

proçedurave të evidentimit faktit në terren të ndërtimeve pa leje/shtesave në ndërtime me leje,të organeve dhe dokumentacionit për propozimin dhe miratimin e zonave informale”

2017 Ligj nr. 28, datë 23.3.2017 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 107/2014, “Për planifikimin dhe zhvillimin e territorit”,të ndryshuar””

Tabela për planifikimin e territorit, kuadri ligjor bazë

Duke përfituar nga përvoja e akumuluar, Ligji nr. 8405, datë 17.09.1998 “Për urbanistikën”, paraqiti disa përkufizime shtesë lidhur me planet territoriale, të tilla janë planet rajonale. Gjithashtu, sqaroi disa paqartësi të ligjit të mëparshëm në lidhje me kompetencat e planifikimit. Në vijim të ligjeve të mëparshme, planifikimi i territorit lidhej me hartimin e përgjithshëm të përdorimin të tokës dhe mënyrën e vendosjes së strukturave në të, duke ruajtur konceptin e vijës së verdhë. Si një përpjekje për të kontrolluar urbanizimin e vrullshëm dhe ndërtimet pa leje dhe pa kriter, u miratua Ligji nr. 9482, datë 3.4.2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”. Ky ligj përcakton kuadrin ligjor për përfshirjen e zonave informale në planifikimin kombëtar me qëllim zhvillimin rajonal dhe zhvillimin e infrastrukturës. Gjithashtu, përcakton mënyrën për legalizimin e ndërtimeve pa leje që ishin ndërtuan deri në muajin Maj të vitit 2006. Pavarëshisht ndryshimeve ligjiore dhe shtimeve e mëvonëshme (Ligji nr. 9786, datë 19.7.2007, Ligji nr. 9895, datë 9.6.2008, Ligji nr. 141, datë 02.05.2013 dhe Ligji nr. 50, datë 15.05.2014), ai nuk arriti të kufizonte flukset e reja të ndërtimeve pa leje. Ligji nr. 10119, datë 23.04.2009 “Për planifikimin e territorit” përkufizoi për herë të parë konceptin e planifikimit territorial, duke i dhënë përmbajtjes së tij dimension zhvillimi dhe karakter shumëdimensional. Qëllimi kryesor i ligjit ishte përcaktimi i parimeve bazë, rregullave dhe proçedurave të planifikimit të territorit, për të promovuar një zhvillim të qëndrueshëm. Zbatimi i ligjit ishte i dobët, për shkak të kompleksitetit të tij, të dallimeve me kuadrin ligjor të mëparshëm dhe të vështirësisë së përshtatjes së institucioneve dhe shërbimeve me ndryshimet. Ky ligji parashikonte planifikime të përgjithshme, sektoriale dhe ndërsektoriale, në dy nivele, kombëtare dhe rajonale, si dhe në bashkëpunim midis tyre. Në mënyrë specifike parashikonte, zbatimin e Planit të Përgjithshëm Kombëtar, në të gjithë territorin e vendit dhe planifikimeve kombëtare të llojeve të tjera në përputhje me Planin e Përgjithshëm Kombëtar. Gjithashtu, parashikonte zbatimin e planeve vendore dhe planeve ndërrajonale (në dy ose më shumë njësi vetëqeverisëse). Një risi e këtij ligji ishte ofrimi i gjashtë instrumentave të kontrollit të zhvillimit. Këto janë: pezullimi e zhillimit, servituti publik, rezervimi i tokës publike, e drejta e transferimit, transferimi i drejtës për zhvillim, e drejta e preferencës. Një tjetër risi e tij ishte parashikimi i krijimit të regjistrit kombëtar të planifikimit të territorit. Regjistri do përmbajë në format analog dhe dixhital të dhëna për përdorimin e tokës, rregulloret, leje zhvillimore dhe aplikimet, lejet e ndërtimit etj. Në zbatim të këtij parashikimi u miratua edhe VKM nr. 460, datë 16.6.2010 “Për organizimin dhe funksionimin e regjistrit të planifikimit territorial”.



Faqe 93

Gjithashtu, në zbatim të këtij ligji u miratua VKM nr. 1190, datë 13.11.2009 “Për krijimin e Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit – AKPT”. AKPT është kompetente për zhvillimin e politikave territoriale, zbatimin e legjislacionit në këtë fushë, bashkëpunimin mes institucioneve qëndrore dhe lokale, etj.

Ligji nr. 10119, datë 23.04.2009 "Për Planifikimin e Territorit" ka zhvendosur parashikimet bazë të legjislacionit evropian lidhur me zhvillimin rajonal dhe kohezionin territorial në kuadër të harmonizimit me standartet evropiane. Tenton të decentralizojë procesin e vendimarrjes, pasi transferon planifikimin nga administrata qëndrore tek ajo lokale. Disavantazhe të këtij ligji janëdetajimi i terpuar në disa fusha por edhe varësia e madhe që ka ndaj ligjeve të paplotësuara dhe rregulloreve. Më 31 Korrik 2014 u miratua ligji nr. 115 "Për ndarjen administrativo ‐ territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë", i cili hyri në fuqi më 15 Shtator 2014. Territori i Republikës së Shqipërisë u organizua në 12 Qarqe (u la në fuqi ndarja e mëparshme), dhe në 61 Bashki, të cilat u formuan nga bashkimi i 373 ish komunave dhe bashkive. Qëllimet kryesore të reformës territoriale janë:

Forcimi i qeverisjeve vendore për të ofruar shërbime moderne dhe cilësore,

Decentralizimi i kompetencave administrative,

Tërheqja e më shumë fondeve evropiane dhe ndërkombëtare. Në përfitimet afatgjata të riorganizimit të ri administrativ përfshihet edhe modernizimi dhe përmirësimi i infrastrukturës publike dhe shërbimeve në nivel vendor si dhe promovimi i zhvillimit të qëndrueshëm rajonal. Zbatimi i reformave administrative është akoma në proçes. Pas katër rishikimeve–ndryshimeve ligji nr. 10119 i vitit 2009 u zevëndësua më 1 Tetor 2014 nga ligji nr. 107, datë 31.07.2014 "Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit". Ligji i ri përcakton parimet, rregullat dhe proçedurat e planifikimit territorial në territorin e Shqipërisë dhe parashikon:

Një sistem planifikimi në nivel hierarkik, me instrumentet përkatëse,

Një sistem kontrolli të ndërtimeve me leje, standartet dhe rregullat teknike. Ligji i ri i planifikimit nr. 107, datë 31.07.2014 më konkretisht:

Përcakton autoritetet përgjegjëse për planifikimin e territorit dhe funksionet e tyre përkatëse. Në nivel qëndror përgjegjës është Këshilli i Ministrave, Këshilli Kombëtar i Territorit (ΚΚΤ) dhe Ministria përgjegjëse për planifikimin territorial (sot Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë). Këshilli i Qarkut dhe Këshilli Bashkiak janë përgjegjëse përkatësisht në nivel rajonal dhe vendor. Përcaktohen, gjithashtu, kompetencat e Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit dhe të Ministrive të tjera.

Ripërcakton strukturën e planifikimit territorial në dy nivele. Në nivel qëndror do ushtrohet nëpërmjet Planeve të Përgjithshme Kombëtare (PPK), Planeve Kombëtare Sektoriale (PKS) dhe Planeve të Detajuara për Zona të Rëndësisë Kombëtare (PDZRK). Në nivelin vendor të planifikimit përfshihen Planet Sektoriale në Nivel Qarku (PSNQ), Planet



Faqe 94

e Përgjithshme Vendore (PPV) dhe Planet e Detajuara Vendore (PDV). Koordinimi i këtyre planeve synon krijimin e një sistemi të plotë të planifikimit të territorit në Shqipëri.

Pëcakton qëllimet e planeve territoriale të cituara më lartë.

Përcakton kuadrin për proçedurat e koordinimit, konsultimit publik dhe inspektimit/ mbikëqyrjen e planeve territoriale.

Krijon një seri instrumentesh për drejtimin e zhvillimit, të tilla si servitut publik, transferimin e të drejtës për zhvillim (TDZH), zhvillimin e detyrueshëm të tokës, të drejtën e preferimit, të drejtën e transferimit, intensiteti i ndërtimit me kushte, pezullimin e zhvillimit.

Evidenton mjetet e kontrollit të zhvillimit, lejen e zhvillimit, lejen e ndërtimit, deklarimin paraprak për kryerjen e punimeve, çertifikata e përdorimit si dhe proçedurat përkatëse për kontrollin e zhvillimit (aplikimi për leje ndërtimi, shqyrtimi i kësaj kërkese, taksat në infrastrukturë, dorëzimi i lejes së ndërtimit, vëzhgimi, inspektimi, miratimi etj).

Së fundi, përcakton funksionin e Regjistrit të Integruar të Territorit (RIT) si dhe një sërë dispozitash të përgjithshme dhe kalimtare.

Më 9.7.2015 u miratua ligji nr. 73, i cili parashikonte disa ndryshime në ligjin 107 të vitit 2014.

Më 29.7.2015 u miratua Rregullorja e Planifikimit të Territorit (VKM nr. 671, datë 29.7.2015

“Për miratim e regullores së planifikimit dhe territorit”), me qëllim institucionalizimin dhe

zbatimin e rregullave të njëjta në përmbajtje si dhe me proçedurat e planifikimit,

implementimit dhe monitorimit të planeve territoriale që parashikohen në ligjin nr. 107, datë

31.07.2014. Sot, edhe pas përfundimit dhe miratimit të PPK‐së, PINS Tiranë‐Durrës, PINS

Bregdetit si edhe një sërë Planeve të Përgjithshme Vendore, VKM nr. 671, datë 29.7.2015 “Për

miratim e regullores së planifikimit dhe territorit” është përsëri në proçes rishikimi.

2.2. Strategji dhe direktiva të planifikimit sektorial

Kuadri ligjor, i cili ndikon indirekt në planifikimin territorial kombëtar është:

Strategjia për zhvillimin dhe integrimin.

Strategjia e bujqësisë dhe zhvillimit rural.

Strategjia për turizmin.

Strategjia për mbrojtjen e mjedisit, biodiversitetit dhe zhvillimit të zonave te mbrojtura.

Strategjia për trashëgiminë kulturore.

Strategjia për energjinë.

Strategjia për transportin.

Strategjia për furnizimin me ujë, kanalizime dhe menaxhimit të mbetjeve.

1. Strategjia e dytë Kombëtare për Zhvillimin (Strategjia Kombëtare për Zhvillimin dhe Integrimin 2014‐2020) paraqet vizionin kombëtar për zhvilllimin ekonomik dhe social të vëndit për periudhën 2014‐2020 dhe përbën një nga komponentët kyç të Sistemit të Integruar të



Faqe 95

Planifikimit në Shqipëri (SIP). Bazuar në vizionin e përmirësimit të nivelit të jetesës në një shoqëri ligjore dhe kohezioni, dhe në integrimin në Bashkimin Evropian, përcaktohen synimet për secilën fushë politike. Programet sektoriale paraqiten në mënyrë të detajuar për arritjen e objektivave. Në përputhje me vizionin europian përcaktohen përparësitë kryesore kombëtare në fushën e energjisë, të infrastrukturës së transportit, infrastruktura të tjera teknike (ujë, kanalizime etj), të zhvillimit rajonal, të fushës së bujqësisë, të turizmit, të mjedisit dhe të planifikimit territorial. Në nivel zhvillimi rajonal, problemet ekzistuese janë rezultat kryesisht i migrimit të brendshëm në masë. Lidhen me fenomene si mbipopullimi, përdorimi i paqëndrueshëm i burimeve dhe pabarazi rajonale (midis komunave, zonave rurale‐urbane, zonave bregdetare dhe malore). Me qëllim zhvillimin e qëndrueshëm dhe të ballancuar dallohen:

Forcimi i aftësive konkuruese të rajoneve,

Forcimi i kohezionit rajonal (reduktimi i pabarazive),

Menaxhimi efikas dhe real i zhvillimit rajonal.

Në kuadër të adoptimit të standarteve evropiane, territori i vendit u nda në tre rajone statistikore bazuar në klasifikimin europian NUTS II: (a) në rajonin e Durrësit dhe zonat veriore, (b) Tiranë dhe Elbasan dhe (c) zonat jugore. Prioritetet strategjike në fushën e zhvillimit rural dhe prodhimit bujqësor lidhen me modernizimin e sektorit agro‐ushqimor dhe me zbatimin e metodave ekologjike, miqësore në prodhim. Gjithashtu, lidhen me menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve dhe me zhvillimin e balancuar territorial të zonave rurale. Objektivat specifikohen dhe politikat përkatëse propozohen në kuadër të Strategjisë Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural dhe Bujqësor 2014‐2020. Sektori i turizmit, vitet e fundit ka rritur kontributin e tij në ekonominë e vëndit, kjo është rezultat i përmirësimit të infrastrukturës dhe shërbimeve. Objektivat strategjike, lidhen me reklamimin e vendit në nivel ndërkombëtar, si një destinacion turistik dhe në shumëllojshmërinë e produktit turistik. Gjithashtu, lidhen me zgjatjen e sezonit turistik, shfrytëzimin turistik të pasurive natyrore dhe kulturore në zonat rurale dhe në gjithë territorin e vendit, si dhe në përmirësimin e shërbimeve turistike. Mbrojtja e mjedisit shtrihet në disa fusha, të tilla si, cilësia e ajrit, ndryshimet klimatike, ndotja industriale, menaxhimi i burimeve ujore, regjistrimi i zonave të mbrojtura etj. Objektiva stategjike kombëtare janë zhbllokimi i zonave urbane nga ndotja atmosferike dhe akustike, reduktimi i gazrave dhe përshtatja ndaj ndryshimeve klimatike. Gjithashtu, objektiva të tjera janë rritja e numrit të zonave të mbrojtura dhe menaxhimi i qëndrueshëm dhe i integruar i pyjeve, kullotave, burimeve ujore dhe ujrave ndërkombëtare. Në vazhdim të orientimeve sektoriale, u hartuan strategji të ndryshme të cilat specifikojnë objektivat e tyre, parashikojnë një sërë masash dhe politikash dhe krijojnë bazën për pajtueshmërinë e kuadrit ligjor kombëtar me legjislacionin evropian. Nevoja për një politikë të integruar, koherente rajonale bazuar në shqetësimin në rritje për boshllëqet që po thellohen në



Faqe 96

performancën social‐ekonomike dhe pasuritë ndërmjet pjesëve të ndryshme të vëndit ka sanksionuar formulimin e Strategjisë Ndërsektoriale të Zhvillimit Rajonal (SNZHR) (VKM 773, datë 14.11.2007). SNZHR është një element kyç i Strategjisë së re Kombëtare për Zhvillimin dhe Integrimin (SKZHI). Një rritje e qëndrueshme dhe e ekuilibruar social‐ekonomike ndërmjet rajoneve të Shqipërisë, në përgjithësi, dhe zonave malore dhe periferike, në veçanti, me qëllim që të mbështetet një zhvillim i shpejtë i të gjithë vëndit dhe të përshpejtohen proçeset e integrimit në BE dhe NATO”. Ky vizion do të arrihet nëpërmjet dy objektivave strategjike:

Të gjitha qarqet të jenë në gjëndje të kontribuojnë në zhvillimin e qëndrueshëm dhe konkurencën – dhe në këtë mënyrë të reduktojnë pabarazitë sociale dhe ekonomike në të gjithë vendin, kjo do të arrihet nëpërmjet realizimit të Programit Kombëtar për Zhvillimin e Qarqeve dhe Programit të Zhvillimit të Zonave të Pa Favorizuara

Krijimin e një kuadri efikas menaxhimi për zhvillimin rajonal nepërmjet nxjerrjes së Ligjit për Zhvillimin Rajonal, akteve nënligjore përkatëse dhe nëpërmjet zhvillimit të strukturave të nevojshme institucionale për të menaxhuar politikat rajonale.

2. Strategjia Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural dhe Bujqësor 2014 ‐ 2020, është vazhdimi

i strategjisë paraardhëse (Strategjia Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural, 2007‐ 2013), miratuar nga Këshilli i Ministrave me Vendimin nr. 709, datë 29.10.2014. Përbën kuadrin strategjik kombëtar për zhvillimin rural, në përputhje me udhëzimet evropiane. Kjo strategji përcakton politikat, me qëllim që të bëjë sa më konkurrues sektorin agro‐ushqimor përballë sfidave të tregut evropian. Ndërhyn në tre fusha: në politikat e zhvillimit bujqësor, skemat mbështetëse për mbështetjen e fermerëve dhe infrastrukturës dhe në zbatimin e normave europiane. Prioritetet kryesore të politikave të ndërmara për zhvillimin rural për përiudhën 2014‐ 2020 janë:

Përmirësimi i prodhimeve bujqësore, me qëllim përshtatjen me standartet evropiane duke ju përgjigjur kërkesave të tregut ndërkombëtar.

Adoptimin e një modeli për prodhimet bujqësore i cili do të sigurojë mbrojtjen dhe menaxhimin racional të burimeve natyrore.

Zhvillim territorial dhe ekonomik i balancuar i zonave rurale, duke synuar kryesisht diversifikimin e aktivitetit ekonomik, krijimin e vëndeve të punës dhe përmirësimin e nivelit të jetesës.

Ndarja e njohurive, informacionit dhe inovacionit në fushën e bujqësisë dhe pyjore midis zonave rurale.

Strategjia kombëtare është baza për harmonizimin e kuadrit ligjor kombëtar në sektorin bujqësor me ata legjislacionin evropian.

Ligji nr. 9817, datë 22.10.2007 “Për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural” përcakton objektivat e politikave kombëtare bujqësore dhe përcakton kuadrin ligjor, institucionet publike përgjegjëse dhe format e organizimit të aktiviteteve bujqësore dhe blegtorale.



Faqe 97

Në kuadër të programit të asistencës së para‐anëtarësimit (IPA II), u hartua Programi për Zhvillimin Rural bazuar në instrumentat e asistencës së para‐anëtarësimit të Republikës së Shqipërisë 2014‐ 2020. Ky program promovon investimit në sektorin argo‐ushqimor dhe në shërbimet/strukturat mbështetëse për të forcuar konkurrencën. Objektivat e programit, nga njëra anë janë në përputhje me drejtimet përkatëse të Strategjisë Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural dhe Bujqësor 2014 ‐ 2020, nga ana tjetër përputhen me objektivin kryesor të përcaktuar në Dokumentin Strategjik për Shqipërinë 2014‐ 202013 për zhvillimin rural. Synimi është zhvillimi i qëndrueshëm, inovativ dhe konkurues i sektorit argo‐ushqimor. Ky program ndihmon në përmbushjen e objektivave nëpërmjet:

Nxitjen e investimeve në sektorin agro‐ushqimor me synim përmirësimin e aftësive konkurruese dhe mbrojtjen e mjedisit,

Mbështetjen e investimeve në zonat rurale me synim shumëllojshmërinë e ekonomisë bujqësore, përmirësimin e mundësive për punësim dhe kohezionin social.

3. Strategjia Kombëtare për Turizmin 2014‐2020, përcakton udhëzimet, politikat dhe mjetet për një zhvillim turistik të qëndrueshëm dhe konkurrues. Bazuar në vlerësimin e thellë të situatës aktuale (produktet dhe shërbimet e turizmit, kuadrin ligjor etj), por edhe në strategjitë e mëparshme, u përcaktuan objektivat kryesore dhe parimet, objektivat financiare dhe strukturore (tregje, produkte, destinacione industriale). Për realizimin e objektivave është propozuar një platformë me 14 drejtime strategjike, të grupuara në pesë sektorë, dhe në më shumë se 100 masa. Në kuadër të masave zbatuese, janë përcaktuar treguesit si kriter minimal që duhet të realizohet brënda 2020, ndërsa përcaktohet dhe sistemi i monitorimit/menaxhimit. Të gjitha propozimet janë hartuar me bazë vizionin e vitit 2020, i cili është për ta bërë vëndin destinacion terheqës, konkurrues në nivel europian dhe destinacion lehtësisht të aksesueshëm. Shtyllat kryesore janë:

Rritja e kontributit të turizmit në të ardhurat kombëtare (krijimi i vendeve të punës, rritja e të ardhurave, forcimin e sipërmarrjes), me një shpërndarje të balancuar të dobive ekonomike në të gjith vëndin,

Qëndrueshmëria e zhvillimit të turizmit, me mbrojtjen dhe menaxhimin racional të burimeve dhe respekti ndaj mjedisit dhe komuniteteve vëndase.

Ligji nr. 9734, datë 14.05.2007 “Për Turizmin” (i ndryshuar me ligjin nr. 9930 të vitit 2008 dhe ligjin nr. 73 të vitit 2013) rregullon marrëdhëniet, të drejtat dhe detyrimet e subjekteve publike dhe private, personave fizik apo juridik që përfshihen në aktivitete turistike. Përcakton parimet, standartet dhe rregullat që mbulojnë të gjithë spektrin e turizmit. Mbrojtja dhe menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore janë ndër prioritetet kyç të Strategjisë Kombëtare për Zhvillimin dhe Integrimin 2014 – 2020, në kuadër të harmonizimit me objektivat evropiane. Në politikën kombëtare mjedisore është përfshirë edhe legjislacioni përkatës.



Faqe 98

Pas nënshkrimit të Konventës për Diversitetin Biologjik, në Janar të vitit 1994 dhe në përmbushje të detyrimeve përkatëse, u hartua në vitin 1999 Strategjia e parë e Biodiversitetit dhe Plani i saj i Veprimit. Që atëherë, vendi ka shënuar progres të madh në zhvillimin e kuadrit institucional dhe ligjor për mbrojtjen e biodiversitetit. Në vitin 2007 u miratua Strategjia Ndërsektoriale e Mjedisit 2007‐2013, e cila ishte pjesë e pandashme e Strategjisë Kombëtare për Zhvillimi dhe Integrim.

4. Strategjia Kombëtare e Biodiversitetitmiratuar në Janar të vitit 2016 dhe Plani i saj i Veprimit, e cila përbën mekanizminkryesor të zbatimit të Konventës së Diversitetit Biologjik (CBD). Përcakon hapat dhe veprimet që duhet të ndërmarrë vendi për të realizuar objektivat e KDB për mbajtur dhe përdorur në mënyrë të qëndrueshme biodiversitetin. Në kuadër të kësaj Strategjie, përcaktohen objektiva/prioritete të përgjithshme dhe qëllimet përkatëse:

Futja e konceptit dhe e nevojës për mbrojtje të biodiversitetit në politikat sektoriale përkatëse.

Reduktimin/ ujlen e faktorëve që cënojnë biodiversitetin.

Monitorimin e veprimeve që degradojnë biodiversitetin dhe ndikimet përkatëse.

Promovimin e ruajtjes së biodiversitetit dhe përdorimit të qëndrueshëm të ekosistemeve.

Sensibilizimin e opinionit publik, arsimim dhe informim.

Sigurimi i një qasje për ndarjen e drejtë dhe të barabartë të përfitimeve që vijnë nga përdorimi i burimeve gjeneruese.

Rritje dhe përhapje e njohurive shkencore lidhur me biodiversitetin Për arritjen e objektivave, propozohen masa/veprime konkrete për një periudhe pesë vjeçare si dhe përcaktohen burimet e financimit. Së fundi, parashikohet një plan veprimi për zbatimin e kësaj strategjie, në formë tabele, që përmban objektivat, masat, kohën dhe koston e realizimit. Kuadri ligjor kombëtar i cili rregullon mbrojtjen dhe menaxhimin e burimeve natyrore përmban

një numër të madh ligjesh dhe vendimesh, të cilat u hartuan dhe u miratuan kryesisht pas vitit

2001. Pas miratimit të ligjit nr. 9587, datë 20.07.2006 “Për Mbrojtjen e Biodiversitetit” u

përcaktua kuadri bazë për mbrojtjen dhe menaxhimin e qëndrueshëm të biodiversitetit, bazuar

në Konventën e Diversitetit Biologjik (CBD).16 Ligji nr. 10431, datë 9.6.2011 “Për Mbrojtjen e

Mjedisit” përcakton parimet, rregullat dhe proçedurat për të siguruar mbrojtjen e mjedisit. Ligji

nr. 10440, datë 7.7.2011 “Për vlerësimin e ndikimit në mjedis” synon parandalimin dhe

trajtimin e degradimit mjedisor si dhe përcakton direktiva, organet dhe proçedurat për

vlerësimin e ndikimeve në mjedis. Në vitin 2013 u miratua ligji nr. 91, datë 28.2.2013 “Për

Vlerësimin Strategjik Mjedisor”, e cila ka të bëjë me PPV.

Gjithashtu, është hartuar Programi strategjik afatshkurtër dhe afatmesëm 2015‐2020 nga AKZM. Qeveria e Shqipërisë ka miratuar një sistem përfaqësues të zonave të mbrojtura (ZM). Baza e sistemit të zonave të mbrojtura konsiston kryesisht në 15 parqe kombëtare, disa rezervate natyrore të menaxhuara e pejzazhe të mbrojtura, në të cilat strehohen vlerat më të



Faqe 99

mëdha natyrore dhe biodiversitetit në vend. Përveç kategorive kryesore, ka filluar të jetë prezent edhe kategoria e Parqeve Natyrorë Rajonal (PNR) që lidhet me inisiativat dhe vendimet e organeve vendore. Gjatë gjithë viteve të ekonomisë së tregut, zonat e mbrojtura nuk arritën asnjëherë të integrohen si duhet në politikat kombëtare dhe lokale, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik të rajoneve dhe të vëndit. Zonat e Mbrojtura në Shqipëri kthehen në territore për mbrojtjen dhe ruajtjen e natyrës e biodiversitetit, duke promovuar vlerat e tyre të shumëllojshme (turistike/rekreative, kulturore, gastronomike, estetike, pejsazhistike, shëndetësore, shpirtërore, etj.), në shërbim të zhvillimit të qëndrueshëm me ndikim pozitiv të komuniteteve vëndase dhe rritjes së mirëqënies së tyre. Objektivat kryesorë të programit janë:

Përmirësimi i menaxhimit të zonave të mbrojtura sipas kërkesave dhe standarteve ndërkomëtare dhe eksperiencës së vendeve Europiane, duke ruajtur dhe përdoruar në mënyrë të qëndrueshme burimet natyrore në to.

Të ngrihet dhe zbatohet një sistem menaxhimi i qëndrueshëm financiar për zonat e mbrojtura, përfshirë edhe aprovimin e një fondi të veçantë për to, me kontributin e të ardhurave nga zonat, donatorët dhe buxhetit të institucionit;

Futja e elementëve të rinj që lidhen me komunikimin, ndërgjegjësimin dhe edukimin për të ndryshuar perceptimin dhe rolin e këtyre zonave për ruajtjen e natyrës dhe zhvillimin e qëndrueshëm.

Në termat afatgjatë kërkohet zhvillimi i politikave dhe strategjive për ruajtjen e mbrojtjen e natyrës në përgjithësi. Fillimi i proçesit për rrjetin Natura 2000 do të kërkojë një përqasje të ndryshme për ruajtjen e habitateve dhe specieve. Në proçesin e mbrojtjes së natyrës në vend, do të ishte me rëndësi të madhe, që zonat e mbrojtura që janë të njohura dhe të vlerësuara nga publiku i gjërë dhe nga grupet e interesuara në promovimin dhe rritjen e ndërgjegjësimit për Sistemin e Zonave të Mbrojtura në Shqipëri, duke e bërë më të qartë dhe prezent konceptin e zonës së mbrojtur dhe çfarë ato përfaqësojnë. Do të shfrytëzohen festivalet, organizimet e ndryshme dhe mundësitë e vëndit për të promovuar vlerat e zonës dhe pjesmarrjen e publikut, por edhe bashkëpunimin me sistemin e shkollave nëpër rrethe, problemet madhore që lidhen me mirëfunksionimin e çdo zone dhe raportet me aktoret e tjerë në zonë (peshkatarë, restorante, shërbime, organe vendore, etj.) Ligji nr. 9048, datë 7.4.2003 “Për Trashëgiminë kulturore” i ndyshuar me ligjin nr. 9592, datë 27.7.2006, ligjin nr. 9882, datë 28.2.2008, ligjin nr. 10137, datë 11.5.2009 dhe ligjin nr. 77, datë 14.2.2013 përbën kuadrin ligjor bazë që rregullon menaxhimin e trashëgimishë kulturore kombëtare. Identifikon elementët mbrojtës të trashëgimisë kultutore materiale dhe jomateriale, të luajtshme dhe të paluajtshme. Gjithashtu, përcakton detyrat e institucioneve



Faqe 100

përgjegjëse dhe organeve qeverisëse, si dhe ndëshkimet në rast të shkatërimit të pasurisë kulturore.

5. Strategjia kombëtare sektoriale e shërbimeve të furnizimit me ujë dhe Kanalizimeve

2011—2017 është përgatitur me qëllim prezantimin e Vizionit, Objektivave të Misionit dhe Planeve të Veprimit të Shqipërisë në mënyrë të qartë, specifike, sasiore dhe kohore së bashku me përgjegjësitë që i takojnë çdo institucioni për ta bërë “Aksesin në Ujë të Pijshëm të Sigurt dhe Kanalizime të drejta të njeriut” pasi Shqipëria, është bashkësponsorizuese e Rezolutës së Kombeve të Bashkuara. Hartimi i politikave të përshtatshme dhe angazhimi i fondeve të mjaftueshme për të përmirësuar dhënien e shërbimeve të ujësjellësit dhe të kanalizimeve, dhe për të ecur në mënyrë të qëndrueshme drejt përputhjes me standardet e Bashkimit Evropian dhe me Objektivin e Zhvillimit të Mijëvjeçarit për qëndrueshmërinë e mjedisit Strategjia konsideron popullsinë e përgjithshme për të hartuar Strategjinë e Sektorit. Qeveria ka marrë parasysh çështjet e mëposhtme që kanë lidhje me popullsinë, migrimin dhe varfërinë, të cilat duhet të adresohen në periudhën e planifikimit:

Vendosjen e gjithë kërkesës për ujë dhe nevojave të mbulimit me shërbim me një rritje vjetore prej 0.4%.

Migrimi i brëndshëm që do të vazhdojë gjatë periudhës së planifikimit dhe popullsia migratore do të vendoset kryesisht në zonat rurale përreth zonave aktuale urbane. Për momentin, këto zona rurale në përgjithësi nuk kanë shërbim publik me ujë të pijshëm dhe kanalizime. Do të duhen investime të konsiderueshme për ofrimin e këtyre shërbimeve bazë.

Nevojitet një program me synime të qarta për t'iu ofruar subvencione sociale individëve dhe familjeve që jetojnë nën kufirin e varfërisë, të përcaktuar skemen e subvencioneve të shumta në favor të kategorive të ndryshme për të hartuar Strategjinë e Sektorit,

Ligji Nr. 8093, datë 21.03.2006 “Për rezervat ujore” është ligji bazë që rregullon çështjet e menaxhimit të burimeve ujore në Shqipëri. Autoritetet kryesore të krijuara në bazë të këtij ligj janë Këshilli Kombëtar i Ujërave (KKU), Sekretariati Teknik i Këshillit Kombëtar të Ujërave (STKKU) dhe Këshillat e Baseneve të Lumenjve. Në bazë të ligjit "Për rezervat ujore" dhe me qëllim për të përafruar Direktivën Evropiane të Ujit, në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave është ngritur Drejtoria e Përgjithshme e Menaxhimit të Ujërave që ështe organi kryesor për menaxhimin e burimeve ujore. Sekretariati Teknik i Këshillit Kombëtar të Ujërave është struktura qëndrore përgjegjëse për zhvillimin dhe zbatimin e politikave kombëtare për menaxhimin e ujit dhe bashkërendimin sektorial, kombëtar dhe ndërkufitar. Monitorimi i cilësisë së ujit në burimet sipërfaqësore është



Faqe 101

përgjegjësi e Institutit të Ujit, Energjisë dhe Mjedisit, ndërkohë që për ujërat nëntokësore përgjegjësinë e ka Shërbimi Gjeologjik Kombëtar. Agjencia e Mjedisit dhe Pyjeve monitoron ndikimin e shkarkimeve të ujërave të zeza në ujërat sipërfaqësorë (lumenjtë dhe zonat bregdetare), ndërkohë që Instituti i Shëndetit Publik nëpërmjet strukturave të veta rajonale monitoron higjienën dhe kushtet e tjera që lidhen me cilësinë e ujit. Sipas kësaj strategjie çështjet Prioritare që duhen Adresuar në Periudhën e Planifikimit janë:

Hartimi dhe miratimi i një ligj të ri për rezervat ujore që të zëvendësojë Ligjin Nr.8093, datë 21.03.2006 “Për rezervat ujore”, dhe përafrimin me Direktivat e BE‐së për Ujërat për sa i përket planifikimit dhe menaxhimit të baseneve të lumenjve.

Përgatitja e Planeve të Menaxhimit të Baseneve të Lumenjve për të gjashtë basenet e lumenjve në përputhje me Direktivat e BE‐së.

Zbatimi i udhëzimit të Këshillit të Ministrave lidhur me zonat e mbrojtjes sanitare rreth grykave të puseve në fushat e puseve të nxjerrjes së ujit nëntokësor.

Në bazë të Ligjit Nr. 8102, datë 28.03.1996 “Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe largimit të ujërave të ndotura”, i ndryshuar me Ligjin Nr. 9352, datë 3.03.2005 dhe Ligjin Nr. 9915, datë 12.05.2008, Enti Rregullator i Ujit (ERrU) është organ i pavarur që ka të drejta ekzekutive për të vendosur tarifa dhe për të liçencuar operatorë në sektorin e ujësjellësit. Ligji Nr. 8652, datë 31.07.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore” përcakton se NjQV‐të janë përgjegjëse për ofrimin e shërbimit të furnizimit me ujë dhe të kanalizimeve në zonat e tyre përkatëse të shërbimit. Aksionet dhe asetet e ndërmarrjeve të ujësjellësit iu transferuan NjQV‐ve. Pronësia e aseteve të ndërmarrjeve të ujësjellësit duhet regjistruar kundrejt aksioneve të shoqërisë, të cila zotërohen nga NjQV‐të. Enti Rregullator i Ujit i raporton Parlamentit dhe ka si funksione të pavarura përcaktimin e metodologjive tarifore për shërbimet e ujësjellës kanalizimeve, lëshimin e liçencave, politikat e subvencionimit dhe standardet e shërbimit konform burimeve financiare dhe kostos së shërbimit, cilësisë së ujit dhe ndikimit në mjedis të shërbimeve. Enti Rregullator i Ujit (ERrU), nën vartësinë e Komisionit Kombëtar të Rregullimit, funksionon brenda kuadrit ligjor dhe në përputhje me Ligjin Nr. 8102, datë 28.03.1996 “Për kuadrin rregullator të sektorit të furnizimit me ujë dhe largimit të ujërave të ndotura”, i ndryshuar me Ligjin Nr. 9352, datë 3.03.2005 dhe Ligjin Nr. 9915, datë 12.05.2008. Enti Rregullator i Ujit (ERrU) është i vetmi autoritet në Republikën e Shqipërisë që lëshon liçenca për çdo person fizik dhe juridik që operon brënda sektorit të shërbimeve të ujësjellës‐kanalizimeve, edhe pse është e detyrueshme me ligj, jo të gjitha ndërmarrjet e ujësjellësit janë të licencuara, ndërkohë që nuk është licencuar asnjë sistem ujësjellësi i komunave.



Faqe 102

6. Strategjia Kombëtare e Energjisë shpreh në thelb përcaktimin e drejtimeve kryesore të zhvillimit të sektorit energjetik, si një sektor mbështetës për zhvillimin ekonomik të vëndit dhe përmirësimin e kushteve të jetesës së popullsisë, duke garantuar sigurinë, mbrojtjen e mjedisit dhe rritjen e mirëqënies me një kosto minimale sociale. Shqipëria ka potenciale të konsiderueshme të burime të rinovueshme:

Energjia nga burimet hidrike

Energjia Diellore

Energjia e Erës

Energjia e biomasës

Energjia gjeotermale. Përmirësimi i performancës së sektorit energjetik është thelbësor, për të mbështetur zhvillimin ekonomik të vëndit tonë, por ajo duhet parë dhe në kontekst të situatës energjetike në vëndet e Europës Juglindore. Traktati i Komunitetit të Energjisë, i cili ka hyrë në fuqi në Korrik 2006, në të cilin vendi ynë është palë (ratifikuar nga Kuvendi i Shqipërisë me ligjin nr. 9501, datë 03.04.2006), inkurajon krijimin dhe integrimin e tregjeve të energjisë elektrike dhe të gazit në rajon, në kuadër të Tregut të Brëndshëm Energjetik të Komunitetit Europian. Për realizimin e objektivave të strategjisë janë përcaktuar këto prioritete:

Përfundimi i ristrukturimit të sektorit energjetik shqiptar;

Përsosja e mëtejshme e kuadri efektiv institucional e ligjor;

Rritja sigurisë së furnizimit me energji të vendit,

Rritja e kontributit të sektorit energjetik në zhvillimin ekonomik të vendit, në Buxhetin e Shtetit dhe bilancin financiar të vendit,

Rritja e kapaciteteve gjeneruese dhe diversifikimi i tyre,

Intensifikimi i operacioneve të kërkim‐prodhimit të hidrokarbureve dhe tërheqja e investitorëve strategjikë në këtë sektor, si dhe në zhvillimin e vendburimeve ekzistuese, për të mundësuar shfrytëzimin me efektivitet dhe eficencë të naftës bruto.

Ndërtimi i linjave të reja të interkonjeksionit në sektorin elektroenergjetik,

Angazhimi në realizimin e projekteve rajonale të interkoneksionit me linjat e gazit dhe diversifikimi i burimeve të furnizimit,

Optimizimi i sistemit të furnizimit me burime energjetike, me konceptin e planifikimit me kosto më të ulët dhe ndikim minimal në mjedis,

Nxitja e përdorimit efiçent dhe ekonomik të burimeve të energjisë, si dhe nxitja e aplikimit të mënyrave të ndryshme të menaxhimit të energjisë, në sektorët e ndryshëm të ekonomisë,

Nxitja e përdorimit të burimeve të rinovueshme të energjisë,

Krijimi i tregut të brëndshëm dhe integrimi i tij në tregun rajonal,

Përmirësimi i kapaciteteve menaxheriale në sektorin energjetik,

Përmirësimi i organizimit institucional i sektorit energjetik dhe nënsektorëve të tij (elektroenergjetik, hidrokarbur, energjive të rinovueshme dhe efiçencës).



Faqe 103

Për realizimin e qëllimi strategjik në përafrimin me Direktivat e Bashkimit Europian duhet të realizohen:

Përfundimi i plotësimit dhe përafrimit të kuadrit ligjor, nënligjor dhe rregullator të sektorit energjetik, në përputhje me direktivat e Bashkimit Europian;

Përfundimi i strukturimit të shoqërive tregtare, që operojnë në sektorin energjetik;

Do të përfundojë privatizimi i shoqërive të prodhimit të energjisë elektrike, pronë publike, me përjashtim të hidrocentraleve Vau i Dejes, Koman dhe Fierzë mbi lumin Drin.

Shqipëria si një prej Palëve Kontraktuese të Traktatit të Komunitetit të Energjisë është e detyruar të transpozojë dhe të jetë në përputhje me direktivën e BE‐së 2009/28/EC, “Për nxitjen e përdorimit të energjisë nga burimet e rinovueshme”. Një nga kërkesat e ligjit 138/2013 “Për burimet e rinovueshme të energjisë” është përgatitja dhe miratimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Burimet e Energjitë e Rinovueshme 2015‐2020 (PKVER), i cili vendos objektiva kombëtare të energjive të rinovueshme në konsumin final total të energjisë të vëndit, si dhe masat mbështetëse për t’i arritur ato. Sipas vendim nr. 27, datë 20.1.2016 ështe miratuar Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Energjisë së Rinovueshme për vitet 2015–2020. Është kërkesë e ligjit nr. 138/2013, “Për burimet e rinovueshme të energjisë”, “Për nxitjen e përdorimit të energjisë nga burimet e rinovueshme të amendojë, e më pas të shfuqizojë direktivat 2001/77/EC dhe 2003/30/EC”. Një nga kërkesat e ligjit dhe e kësaj Direktive është përgatitja dhe miratimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Energjitë e Rinovueshme (PKVER), i cili përcakton objektivat kombëtarë të energjive të rinovueshme në konsumin final total të energjisë të vëndit. Me vendimin e Këshillit të Ministrave 2012/04/MC‐EnC direktiva e BRE‐së u miratua për Komunitetin e Energjisë për adoptimin e objektivit 38% nga këto BRE (burime të riniovueshme energjie). Furnizimi me energji primare në Shqipëri është i dominuar nga nafta, hidrocentralet dhe biomasa. Sektori i energjisë në vënd mbështetet kryesisht nga importet e energjisë, veçanërisht nga nënproduktet e naftës dhe importet e energjisë elektrike. Historikisht, nevojat e energjisë elektrike janë plotësuar pothuajse ekskluzivisht nga hidrocentralet. Kapaciteti total i instaluar i energjisë në Shqipërisë është i dominuar nga hidrocentralet. Burimet ujore janë burimet më të rëndësishme natyrore të Shqipërisë. Edhe pse në fakt Shqipëria siguron mbi 95% te energjisë elektrike nga hidrocentralet, një pjesë të konsiderueshme të energjisë e importon, pjesë e cila varion – në varësi të kushteve vjetore – midis 30% dhe 60% të totalit të furnizimit me energji primare. Energjitë e Rinovueshme mund të jenë një zgjidhje për reduktimin e kësaj varësie nga importet dhe për të përmirësuar jo vetëm sigurinë e furnizimit me energji, por edhe sigurinë makroekonomike dhe politike të vëndit duke zvogëluar deficitin e buxhetit të vëndit.



Faqe 104

Vitet e fundit, Qeveria Shqiptare është përpjekur të përmirësojë kuadrin ligjor dhe rregullator për energjinë. Në këtë drejtim, ajo ka bërë përpjekje të shumta për të ndryshuar ligjet ekzistuese dhe për të nxitur një klimë më konkurruese për produktet e energjisë në përgjithësi dhe BRE‐të në veçanti. Së bashku me një sërë përmirësimesh ligjore, janë miratuar katër ligje kyç: ligji për koncesionet, për sektorin e energjisë (miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në Maj 2015), për energjitë e rinovueshme, për eficiencën e energjisë në ndërtesa, projekt ligji u miratua dhe është përgatitur në një linjë me direktivën e BE‐së. Gjithashtu, ëshët miratuar Strategjia Kombëtare e menaxhimit të mbetjeve me VKM 175, datë 19.01.2011. Administrimi i mbetjeve në Shqipëri është në një nivel shumë të ulët. Me sisteme për grumbullimin e mbetjeve të ngurta janë pajisur vetëm qytetet, por jo zonat rurale. Praktikohet shumë pak riciklim. Kryesisht mbetjet asgjësohen në vendgrumbullimet e mbetjeve. Nuk ka një sistem të sigurt për administrimin e mbetjeve të rrezikshme. Sipas kësaj strategjie raportohen disa problem mjedisore të cilat lidhen me këto çështje si:

Sistemet për grumbullimin dhe heqjen e mbetjeve janë të pamjaftueshme dhe joefektive;

Vendimet për mbledhjen dhe heqjen e tyre nuk mund të bëhen në mungesë të një informacioni të besueshëm;

Nuk ka një traditë të mirëfilltë për trajtimin dhe heqjen e mbetjeve;

Burimet financiare dhe teknike janë të pamjaftueshme;

Publiku ka mungesë informacioni për sa i përket rrezikut që shkaktohet nga administrimi i dobët i mbetjeve.

Strategjia mbulon periudhën 2010‐2025, e cila është periudhë e rëndësishme para dhe menjëherë pas aderimit në BE, kohë gjatë së cilës administrimi i mbetjeve konsiderohet një çështje prioritare, ka përpjekje të rëndësishme dhe duhet të bëhen përmirësime radikale të situatën aktuale. Strategjia bazohet në katër shtyllat themelore të politikës kombëtare mbi mbetjet, si:

planifikimi,

edukimi,

burimet dhe

legjislacioni. Strategjia kombëtare e mbetjeve e pranon nevojën për të marrë plotësisht në konsideratë nevojat dhe rrethanat lokale, në mënyrë që të identifikojë zgjedhjet praktikisht më të mira për menaxhimin e mbetjeve në të gjithë vendin. Për këtë arsye, strategjia e ndan vendin në 12 zona mbetjesh bazuar në kufijtë gjeografikë të qarqeve ekzistuese, ku secili nga planet do të zhvillohet në bashkëpunim me aktorët lokalë. Strategjia, gjithashtu, njeh nevojën për të identifikuar burimet parësore të mbetjeve, në mënyrë që ata të mund të jenë subjekt i veçantë në konsideratë për Qeverinë dhe komunitetin ndërkombëtar të donatorëve.



Faqe 105

Shqipërisë i mungon një sistem grumbullimi, depozitimi dhe riciklimi dhe nuk ka ende një strategji të qartë mbi depozitimin e sigurt të mbetjeve të rrezikshme. Rigjenerimi i mbetjeve dhe monitorimi i tyre mungon, ashtu siç mungon dhe një database moderne në nivel kombëtar dhe rajonal.

7. Strategjia e Sektorit të Transportit në Shqipëri, është përcaktuar nga Ministria e Transportit dhe Infrastrukturës (ish Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Komunikacionit). Deri në vitin 2016, korniza bazë për sektorin e transportit ishte rishikimi i Planit Kombëtar të Transportit të Shqipërisë, i vitit 2010, i cili përditësohet çdo vit që nga viti 2010, me objektivin e përgjithshëm për të siguruar një sistem transporti dhe infrastrukturë të sigurtë, të besueshme, efikase dhe plotësisht të integruar, me plotësimin e nevojave të transportit të mallrave dhe pasagjerëve, duke qenë i qëndrueshëm në aspektin mjedisor dhe ekonomik. Në nëntor 2016 u miratua "Strategjia Sektoriale e Transportit dhe Planit të Veprimit", e cila u përpunua përmes një projekti të financuar nga BE dhe me Asistencën Teknike të IPA‐s. Strategjia dhe Plani i Veprimit mbulojnë periudhën 2016‐2020, duke pasur si qëllim zhvillimin e mëtejshëm të sistemit kombëtar të transportit dhe përmirësimin e qëndrueshmërisë, ndërlidhshmërisë, ndërveprimit dhe integrimit të tij me sistemin ndërkombëtar të transportit, në përputhje me Politikën e Transportit të BE dhe Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015‐2020 që synon përmbushjen e dispozitave të Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit dhe detyrimet që rrjellin nga statusi i saj, si vend kandidat për në BE (përsa i përket Politikës mbi Transportet Kapitulli 14 dhe Rrjeteve Transeuropiane Kapitulli 21) dhe pjesëmarrjen e saj në Iniciativën e Ballkanit Perëndimor që përcaktoi zgjerimin indikativ të Rrjeteve Trans‐Europiane të Transportit dhe Korridoreve Kryesore Rrjetore në rajon (shih figurat 2.1.2.1 dhe 2.1.2.2) Zhvillimi dhe modernizimi i infrastrukturës së transportit në Shqipëri është një nga prioritetet kryesore, për krijimin e parakushteve për zhvillimin e sektorëve të tjerë të ekonomisë, rritjen e aksesit dhe kontributit të konsiderueshëm në rritjen e përgjithshme ekonomike dhe zhvillimin e ekonomisë. Shqipëria ka investuar shumë në transport dhe, duke pasur parasysh mangësitë ose cilësinë e ulët të infrastrukturës bazë, kryesisht në rrugë (97,2% të totalit të investimeve të periudhës 2010‐2014) edhe në rrjetin kombëtar, me gjithë tendencën e pergjithshme në rajonin e Ballkanit Perëndimor për huadhënie, vëllime të konsiderueshme të investimeve janë disponuar përmes buxhetit të shtetit. Nga Strategjia Kombëtare e Transportit për zhvillimin e infrastrukturës së transportit, parashikohen si më poshtë:

Prioritet strategjik për infrastrukturën rrugore, është përfundimi dhe modernizimi i rrjetit rrugor primar dhe dytësor të vendit, duke siguruar ndërlidhjen dhe lidhjen ndërkombëtare dhe sigurinë rrugore. Me gjithë investimet e fundit në rrjetin rrugor lokal dhe rajonal, cilësia e infrastrukturës së transportit rrugor mbetet e ulët dhe



Faqe 106

ekziston një ndryshim i konsiderueshëm rajonal në drejtim të aksesit të tregjeve dhe shërbimeve bazë. Rrjeti rrugor në vend është ende i kufizuar në mbulim dhe në cilësi dhe vuan nga mungesa e mirëmbajtjes, pavarësisht nga investimet e bëra përmes Fondit Shqiptar të Zhvillimit (FSHZH). Mirëmbajtja dhe performanca sipas standardeve të BE‐së, si dhe dendësia e rrjetit, duhet të përmirësohet përmes një sistemi menaxhimi të aseteve rrugore dhe zgjerimit të rrjetit rrugor kombëtar me pjesët e rrjetit rural. Në këtë drejtim, kontribuon në zbatimin e projektit të Bankës Botërore për mirëmbajtjen dhe sigurinë rrugore (EBRD) deri në vitin 2020 si dhe zbatimin e një programi shtesë, bashkëfinancuar nga IPA për mirëmbajtjen e rrugëve kombëtare që nuk mbulohen nga projekti RRMSP, por të konsideruara si prioritet i lartë sipas Deklaratës të Samitit të Vjenës për Ballkanin Perëndimor (Iniciativa 6 ‐ Axhenda e Lidhjes).

Përveç kësaj, rishikimi i klasifikimit funksional të rrjetit rrugor, rritja e alokimit të buxhetit vjetor për funksionimin dhe mirëmbajtjen e rrjetit kombëtar rrugor, promovimi i outputeve dhe konçesioneve të bazuara në performancë (Partneritetet Publike‐Private) për operatorët rrugorë dhe mirëmbajtjen, jo vetëm për rrjetin kombëtar, por edhe për rrjetin rajonal dhe lokal dhe ekzaminimi i mundësisë së përcaktimit të një përqindje të caktuar të tarifave të përdoruesit të rrugës për funksionimin dhe mirëmbajtjen e rrjetit rrugor.

Për më tepër, për të siguruar lidhjen midis Evropës Juglindore dhe BE, strategjia parashikon përmirësimin e infrastrukturës ekzistuese dhe ndërtimin e lidhjeve të munguara në rrjetin gjithëpërfshirës të Evropës Juglindore, duke siguruar në të njëjtën kohë lidhjen e këtij rrjeti bazë me pjesën tjetër të rrjetit primar dhe sekondar të vendit. Rrjeti i projektit përfshin seksionin Rrëshen ‐ Milot të korridorit SEETO 7 (siç tregohet në figurën 2.1.2.3) që lidh Nishin (Serbi) ‐ Prishtinën (Kosovë) dhe Durrësin, Korridorin Adriatik ‐ Jon (seksionet Thumanë ‐ Kashar / Vorë, Fushë Krujë ‐ Shkodër, dhe bypasset e Tiranës, Lezhës dhe Tepelenës), rikonstruksionin e rrugës së lumit të Vlorës dhe fillimin e ndërtimit të rrugës së Arbërit. Përveç këtyre projekteve që janë në fazë të avancuar zbatimi, përsa i përket përgatitjes dhe financimit, ndërtimi i Korridorit VIII (Elbasan, Korçë ‐ Kapeshticë, Elbasan ‐ Qafë‐Thanë) mbetet prioritet dhe për këtë periudhë është planifikuar përfundimi i një ure dhe një tuneli në segmentin Kukës‐Morinë në rrugën 7 drejt Prishtinë.

Për më tepër, për të siguruar lidhjen midis Evropës Juglindore dhe BE, strategjia

parashikon përmirësimin e infrastrukturës ekzistuese dhe ndërtimin e lidhjeve të munguara në rrjetin gjithëpërfshirës të Evropës Juglindore, duke siguruar në të njëjtën kohë lidhjen e këtij rrjeti bazë me pjesën tjetër të rrjetit primar dhe sekondar të vendit. Rrjeti i projektit përfshin seksionin Rrëshen ‐ Milot të korridorit SEETO 7 (siç tregohet në figurën 2.1.2.3) që lidh Nishin (Serbi) ‐ Prishtinën (Kosovë) dhe Durrësin, Korridorin



Faqe 107

Adriatik ‐ Jon (seksionet Thumanë ‐ Kashar / Vorë, Fushë Krujë ‐ Shkodër, dhe bypasset e Tiranës, Lezhës dhe Tepelenës), rikonstruksionin e rrugës së lumit të Vlorës dhe fillimin e ndërtimit të rrugës së Arbërit. Përveç këtyre projekteve që janë në fazë të avancuar zbatimi, përsa i përket përgatitjes dhe financimit, ndërtimi i Korridorit VIII (Elbasan, Korçë ‐ Kapeshticë, Elbasan ‐ Qafë‐Thanë) mbetet prioritet dhe për këtë periudhë është planifikuar përfundimi i një ure dhe një tuneli në segmentin Kukës‐Morinë në rrugën 7 drejt Prishtinë.

Lidhur me infrastrukturën hekurudhore, prioritet është futja e vendit në tregun hekurudhor evropian si një aktor në korridoret e transportit në Evropën Juglindore. Kjo kërkon përpjekje për rritjen e performancës së hekurudhave, përkatësisht për të reduktuar kohën e tranzitit dhe shpenzimet e transportit dhe logjistikës, për të lehtësuar kalimet kufitare duke krijuar kalime të përbashkëta kufitare dhe tërheqjen e investimeve të nevojshme për të harmonizuar aspektet teknike dhe rregullatore sipas standardeve te BE. Është planifikuar një korridor hekurudhor atraktiv dhe konkurrues nga porti i Durrësit në Tiranë (ndërtimi dhe modernizimi i linjës në Terminalin e Transportit Publik Tiranë dhe lidhja e munguar me aeroportin e Tiranës), së bashku me rehabilitimin e linjës nga Durrësi në Rrogozhinë ‐ Elbasan ‐ Pogradec dhe Lin, ndërtimi i linjës Qafë Thanë drejt kufirit me Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë, përgatitja e rinovimit të linjës Vore ‐ Hani i Hotit drejt kufirit me Malin e Zi.



Faqe 108

Fig.33. Shtrirja trequese e Rrjeteve Trans‐Europiane të Transportit në Ballkanin Perëndimor: Hekurudhat, përfshirë

Detin dhe Portet IËË (burim: Komisioni Evropian, DG Mobiliteti dhe Transporti)



Faqe 109

Përsa i përket Porteve, vazhdimi i zhvillimit dhe modernizimit të infrastrukturës dhe shërbimeve të porteve, është parashikuar deri në vitin 2020, nëpërmjet zbatimit të planeve të investimeve portuale të modernizimit dhe rehabilitimit në Portet e Vlorës, Shëngjinit dhe Sarandës, të cilat do të përpunohen deri në vitin 2018. Qëllimi i përgjithshëm është që të rrisë ndjeshëm vëllimet e ngarkesave dhe pasagjerëve.

Së fundmi, për Aeroportet, duhet të përpunohet një Master Plan për të gjithë vendin

për 20 vitet e ardhshme, me theks në zhvillimin dhe ndërtimin e një aeroporti të ri në jug të vendit (punime 94 që do të fillojnë në vitin 2019), në mënyrë që të shërbejë si një qendër për fluturimet ndër‐evropiane e dhe mesdhetare, për zgjerimin e aeroportit të Tiranës pas vitit 2025 dhe përmirësimin e aeroportit të Kukësit në periudhën 2018‐2019.



Faqe 110

Fig.34. Shtrirja treguese e Rrjeteve Trans‐Europiane të Transportit në Ballkanin Perëndimor: Rrugët, duke përfshirë

portet e Detit dhe IËË (burim: Komisioni Europian, DG Mobiliteti dhe Transporti)

Perspektiva e zhvillimit Intermodal dhe Transportit të Kombinuar, qëllimi është të integrojë planifikimin dhe zhvillimin e terminaleve në planifikimin më të gjerë të transportit dhe përdorimit të tokës, përmirësimin e aksesit në terminale dhe pajisjet e terminaleve me kapacitete operacionale si dhe për të drejtuar investimet në trajtimin e pengesave, në mënyrë që të sigurohet një transport efikas i integruar me zinxhirë logjistikë pa ndërprerje, kosto të ulët dhe zvogëlim të trafikut të automjeteve të rënda nga portet kryesore shqiptare në vendet fqinje (duke përfshirë vendet qe kane dalje në det, Kosovë dhe FYROM) dhe më gjerë dhe duke kontribuar në këtë mënyrë në zbatimin e Flagship Axes në rajon.

Ekzaminimi i zhvillimit të qendrave logjistike në Milot dhe Elbasan, duke siguruar akses hekurudhor në Portin e Durrësit do të shqyrtohet në 2017‐2018 dhe ndërtimi i tyre është parashikuar për vitin 2020. Investimi në qendrat logjistike biometrike të brendëshme përgjatë korridoreve është gjithashtuar i parashikuar, në përputhje me projektin rajonal "Durana".



Faqe 111

Fig.35. Infrastruktura e transportit në Shqipëri (burim: Instituti i Transportit)

Fig.36. Korridoret e Evropës Juglindore, Rrugët dhe Akset Flagship (burimi: SEETO)

PLANIFIKIMI SEKTORIAL: KUADRI LIGJOR BAZË

BUJQËSIA – ZHVILLIMI RRURAL ‐ BLEGTORIA Viti Ligji/VKM

2001 Ligji nr. 8752, datë 26.3.2001 "Për krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës "

2004 Ligji nr. 9244, datë 17.6.2004 "Për Mbrojtjen e Tokës Bujqësore" i përditësuar me Ligjin nr. 69, datë 14.02.2013



Faqe 112

2005 Ligji nr. 9426, datë 6.10.2005 "Për mbarështimin e blegtorisë"

2007 Ligji nr. 9817, datë 22.10.2007 "Për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural”

2010 Ligji nr. 10257, datë 25.3.2010 Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 8752 "Për krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës"

2012 VKM nr. 410, datë 27.6.2012 “Për përcaktimin e rregullave dhe të procedurave të ndryshimit të kategorive të resurseve të tokës”

2013 Ligji nr. 69, datë 14.2.2013 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9244 "Për Mbrojtjen e Tokës Bujqësore"

2014 Ligji nr. 130, datë 2.10.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 8752/2001 "Për krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës "

2014 Ligji nr. 131, datë 2.10.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9244, datë 2004 "Për Mbrojtjen e Tokës Bujqësore"

2015 VKM nr. 282, datë 1.4.2015 “Për rishpërndarjen e numrit të punonjësve në njësitë e qeverisjes qendrore”, për vitin 2015.

2016 VKM nr. 342, datë 04.05.2016 “Për miratimin e kufijve territoriale e hidrologjike të baseneve ujore në RSH dhe qendrën e përbërjen e Këshillit të secilit prej tyre”

MJEDISI NATYROR Viti Ligji/VKM

2002 Ligji nr. 8906, datë 6.6.2002 "Për Zonat e Mbrojtura" Ligji nr. 8897, datë 16.5.2002 "Për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja", i ndryshuar me ligjin nr. 10266, datë 15.4.2010

2003

Ligji nr. 9010, datë 13.2.2003 "Për Administrimin Mjedisor të Mbetjeve të Ngurta", i ndryshuar me ligjin nr. 10137, datë 11.5.2009. Vendim nr.795, datë 26.11.2003 “Për ngritjen, përbërjen dhe mënyrën e funksionimit të komisionit të përhershëm të vlerësimit të objekteve të trashëgimisë kulturore, në pronësi private, të luajtshme dhe për kriteret shkencore e procedurat e vlerësimit të këtyre objekteve”

2005 VKM nr. 676, datë 20.12.2005 "Për deklarimin e Monumenteve Kulturore Shqiptare si Zona të Mbrojtura"

2005 Ligji Nr. 9385, datë 4.5.2005 për pyjet dhe shërbimin pyjor

2006 Ligji nr. 9587, datë 20.7.2006 "Për Mbrojtjen e Biodiversitetit"

2007 Ligji nr. 9700, datë 26.3.2007 "Për Mbrojtjen e Mjedisit nga Ndikimi Ndërkufikar”

2007 Ligj nr.9693, datë 19.3.2007 “Për fondin kullosor”

2008

Ligji nr. 9868, datë 4.2.2008 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 8906 "Për Zonat e Mbrojtura"” VKM nr.1353, datë 10.10. 2008 “Për rregullat për paraqitjen e kërkesës, mbajtjen dhe plotësimin e dokumentacionit teknik, kriteret dhe proçedurat e zvogëlimit të sipërfaqes dhe të vëllimit të fondit pyjor” Vendimi Nr.1354, datë 10.10.2008 “Per rregullat dhe proçedurat që ndiqen per heqjen, shtimin dhe ndryshimin e destinacionit te fondit kullosor”

2011

Ligji nr. 10431, datë 9.6.2011 “Për Mbrojtjen e Mjedisit” Ligji nr. 10440, datë 7.7.2011 “Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis” Ligji nr. 10448, datë 17.7.2011 “Për Lejet e Mjedisit” Ligji nr. 10436, datë 22.9.2011 “Për Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve”

2012 Ligji nr. 111, datë 31.7.2012 “Për Menaxhimin e Integruar të Burimeve Ujore”



Faqe 113

2013 Ligji nr. 91, datë 28.2.2013 “Për Vlerësimin Strategjik Mjedisor”

2016 VKM 372, datë 18.05.2016 “Për miratimin e rregullave te komunikimit, konsultimit dypalesh, dhe vendimmarres per lejen e mjedisit te tipit A, për funksionimin e instalimit të vendosur në territorin e RSH”

2017 Ligj nr. 81, datë 4.5.2017 “Për zonat e mbrojtura”

TRASHËGIMIA KULTURORE Viti Ligji/VKM

2003

Ligji nr. 9048, datë 7‐4‐2003 “Për Trashëgiminë Kulturore” i ndyrshuar me Ligjin nr. 9592/2006, Ligjin nr. 9882/2008, Ligjin nr. 77/2003 VKM nr.795, datë 26.11.2003 “Për ngritjen, përbërjen dhe mënyrën e funksionimit të Komisionit të Përhershëm të Vlerësimit të Objekteve të Trashëgimisë Kulturore, në pronësi private, të luajtshme dhe për kriteret shkencore e procedurat e vlerësimit të këtyre objekteve”

2015

Vendim i KKT nr. 1, datë 09.09.2015 “Për përcaktimin dhe shpalljen si zona të rëndësisë kombëtare në planifikim, të 64 zonave të mbrojtura të monumenteve të kulturës, të shpallura me urdhër të ministrit të kulturës, pas miratimit në Këshillin Kombëtar të Restaurimeve për periudhën 2014‐2015”

TURIZMI Viti Ligji/VKM

2007 Ligji nr. 9734, datë 14.5.2007 “Për Turizmin”, i ndryshuar me ligjin nr. 9930/2008, ligjin nr.76/2013

2015

Ligji nr.93, datë 27.7.2015 “Për Turizmin” VKM Nr. 961, datë 02.12.2015 “Për krijimin,organizimin dhe funksionimin e Agjencisë Kombëtare për Zhvillimin Rajonal, të Agjencive të Zhvillimit Rajonal dhe Agjencisë së Zhvillimit Ekonomik Rajonal”

NDËRTIMI Viti Ligji/VKM

1998

Ligji nr.8402, date 10.9.1998 “Per kontrollin dhe disiplinimin e punimeve te ndertimitper kontrollin dhe disiplinimin e punimeve te ndertimit”, i ndryshuar me: Ligjin nr. 9200, datë 26.02.2004; Ligjin nr.9794, datë 23.07.2007; Ligjin nr.9826, datë 11.11.2007; Ligjin nr.10324, datë 23.09.2010; Ligjin nr.11/2012, datë 09.02.2012; Ligjin nr.20/2013, datë 14.02.2013.

2006

Ligj nr. 9482, datë 3.4.2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”, i azhurnuar me: Ligjin Nr.9786, datë 19.07.2007; Ligjin nr. 9895, datë 09.06.2008; Vendimi I Gjykatës Kushtetuese nr.3, datë 02.02.2009; Ligjin Nr. 10099, datë 19.03.2009, Ligjin nr. 10169, datë 22.10.2009; Ligjin nr. 10 219, datë 4.2.2010; Ligjin nr. 50/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa ne Ligjin nr.9482, date 03.04.2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”

2007 Ligj Nr. 9780, datë 16.7.2007 “Për inspektimin e ndërtimit për inspektimin dhe mbrojtjen e



Faqe 114

territorit nga ndërtimet e kundërligjshme”

2015

VKM nr. 280, datë 1.4.2015 “Për përcaktimin e kritereve, procedurave e dokumentacionit të zbatueshëm për të kualifikuar ndërtimet pa leje, shtesat anësore dhe/ose në lartësi, në ndërtime me leje”, i ndryshuar me VKM nr. 756, datë 26.10.2016

2016

VKM 428, datë 08.06.2016 “Për krijimin e bazës se të dhënave shtetërore për harten dixhitale të venddepozitimeve të mbetjeve të ngurta” VKM nr. 634, datë 07.09.2016 “Për miratimin e rregullave të komunikimit, konsultimit dypalësh dhe vendimarrës për lejet e mjedisit te tipit A,për funksionimin e instalimit të vendosur në territorin e Republikës së Shqipërisë dhe që ka mundësi reale të krijojë efekte negative të konsiderueshme në mjedisin e një shteti tjetër ose menjëherë pasi kërkohet nga ky shtet”

PUSHTETI VENDOR Viti Ligji/VKM

2015

Ligj nr. 139, datë 17.12.2015 “Për vetëqeverisjen vendore” VKM nr.283, datë 01.04.2015 “Për rishpërndarjen e numrit të punonjësve në njësitë e qeverisjes qendrore për vitin 2015” VKM nr. 961, datë 2.12.2015 “Për krijimin, organizimin dhe funksionimin e agjencisëkombëtare për zhvillimin rajonal, të agjencive të zhvillimit rajonal dhe

TRANSPORTI Viti Ligji/VKM

2000 VKM nr. 153, datë 7.4.2000 “Për miratimin e rregullores për zbatimin e Kodit Rrugor të Shqipërisë”

2004 Ligj Nr.9317, datë 18.11.2004 “Kodi Hekurudhor i Republikës së Shqipërisë”

2012 Ligj nr.8378, datë 22.7.1998 ““Kodi Rrugor i Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjin nr.9808, datë 24.9.2007 dhe ligjin nr.10488, datë 5.12.2011

2016 Ligj nr. 142, datë 22.12.2016 “Kodi Hekurudhor i Republikës së Shqipërisë”

ENERGJIA Viti Ligji/VKM

2016 VKM Nr. 27, datë 20.1.2016 “Për miratimin e Planit Kombëtar të Veprimit për Burimet e Energjisë së Rinovueshme, 2015–2020“

2.3. Kuadri europian për planifikim territorial

Shqipëria është pjesë e procesit të Stabilizimit dhe Asocimit me Bashkimin Evropian, pasi e ka nënshkruar Marrëveshjen në vitit 2006 dhe hyri në fuqi në Prill të vitit 2009 (Marrëveshjes së Stabilizim‐Asociimit ‐ MSA). Në Tetor të vitit 2012 Komisioni Evropian rekomandoi dhënien e



Faqe 115

statusit të vendit kandidat, me kusht që të zbatohen plotësisht reformat e nevojshme. Vendi u thirr të transpozojë në legjislacionin e vet direktivat kryesore të Bashkimit Evropian dhe të ndërmarrë reforma të rëndësishme, një proçes ky që ndikon edhe në kuadër të politikave kombëtare të planifikimt territorial. Planifikimi territorial është përgjegjësi ekskluzive e shteteve anëtare, me Bashkimin Evropian që ka një rol ndihmës dhe indirekt. Politikat sektoriale evropiane (politika rajonale, zhvillimi bujqësor, mjedisi, transporti, kohezioni territorial etj.) dhe drejtimet për kohezionin territorial kanë ndikuar në kuadrin ligjor të planifikimit territorial në vend. Me nënshkrimin e Traktatit të Lisbonës (2009), “kohezioni territorial” u përcaktua si objektiv kryesor i Bashkimit Evropian, së bashku me kohezionin ekonomik dhe social. Përmbajtja e saj lidhet me integrimin e dimensionit territorial në çdo faze të programit të zhvillimit, në formimin e politikave të plota territoriale dhe në bashkëpunimin midis rajoneve evropiane. Në Maj të vitit 2007 u miratua “Axhenda Territoriale e B.E.‐së” (2007) e cila u bazua në dokumeta politike të mëparshme të Bashkimit Evropian. Më i rëndësishmi është Plani i Zhvillimit të Territorit të Rajonit i vitit 1999 (perspektiva evropiane e zhvillimit territorial të vitit 1999). Perspektiva e Zhvillimit Hapësinor të Europës (ESDP, 1999), përcakton një kuadër të përbashkët të parimeve, me qëllim koordinimin sa më të mirë të politikave sektoriale evropianë që ndikojnë në territor. Synon koordinimin horizontal ndërmjet fushave të ndryshme të politikës, në atë vertikal ndërmjet nivele të ndryshme të qeverisjes dhe në atë gjeografik ndërmjet rajoneve të ndryshme administrative. Theksoi katër çështje me rëndësi Evropiane: (a) tendencat në ndryshimin e sistemit urban, (b) ndryshimi i rolit dhe funksioneve të zonave rurale, (c) transportin dhe rrjetet, dhe (ç) trashëgimia natyrore dhe kulturore. U projektua për të nxitur vizionin europian për konkurrencë të balancuar, për kohezion ekonomik dhe social dhe mbrojtjen e mjedisit. Me objektiv zbatimin e vizionit evropian të konkurrencës së balancuar, kohezionit ekonomik dhe social dhe mbrojtjes së mjedisit, percaktoi tre drejtime kryesore:

Zhvillimin e rrjeti urban të ekuilibruar, policentrik dhe bashkëpunimin ndërmjet qytetit‐ fshatit.

Promovimin e një rrjeti transporti dhe komunikimi të plotësuar për të mbështëtur zhvillimin policentrik dhe lehtësimin e integrimin evropian.

Mbrojtjen dhe menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe kulturore.

Axhenda Territoriale e B.E.‐së (2007) i ka zgjeruar këto tre drejtime në gjashtë linja:

Zhvillimin e formave të ndryshme bashkëpunimi midis zonave urbane dhe rurale.

Krijimin e rrjeteve rajonale dhe urbane.

Krijimin e nyjeve rajonale të konkurencës dhe inovacionit.

Fuqizimin e rrjeteve trans‐evropiane.



Faqe 116

Promovimin e menaxhimit të rrezikut trans‐europian.

Përmirësimin dhe menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe kulturore, si një vlerë e shtuar për zhvillimin.

Axhenda territoriale 2020 është e lidhur me strategjinë e Evropës 2020 (rritje inteligjente, e qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse). Me qëllim adresimin e sfidave që paraqesin: ndryshimet globale strukturore të krizës ekonomike, rritja e ndërvarësisë të rajoneve evropiane, ndryshimet demografike dhe sociale, efektet e ndryshimeve klimatike, çështja kritike e energjisë dhe humbja e biodiversitetit dhe ndjeshmëria e trashëgimisë natyrore dhe kulturore, ka vendosur gjashtë prioritete: 1. Promovimin e zhvillimit territorial policentrik dhe të ekuilibruar. 2. Inkurajimi i zhvillimit të integruar në qytete, zona rurale dhe zona te kategorive të veçanta. 3. Integrimi territorial në zona ndërkufitare dhe transnacionale funksionale. 4. Sigurimi i konkurrencës globale e rajoneve bazuar në ekonomitë e forta lokale. 5. Përmirësimi i ndërlidhjes hapësinore për individët, komunitetet dhe bizneset. 6. Menaxhimi dhe ndërlidhja e vlerave ekologjike dhe kulturore të zonave. Bashkëpunimi Territorial Evropian (ETC) përbëntë një nga tre shtyllat kryesore të politikave

evropiane për periudhen 2007‐2013 dhe për periudhën aktuale 2014‐2020, me mjet kryesor

Iniciativen e Komunitetit INTERREG. Iniciativa u paraqit për herë të parë në vitin 1990 dhe që

atëherë përbën një mjet të rendësishëm financiar për të mbështetur bashkëpunimin në tre

nivele, ndërkufitar, ndërshtetëror dhe ndërrajonal. Në këtë mënyrë kontriuoi në zhvillimin e

balancuar dhe të qendrueshëm territorial. Programet aktuale të promovojnë bashkëpunimin

territorial për që përfshijnë Shqipërinë janë: Programi i bashkëpunimit transnacional INTERREG

V‐B Mesdheu Ballkanik 2014‐2020, Programi i bashkëpunimit transnacional MED 2014‐2020

dhe “Grupi Europian i Bashkëpunimit Territorial”.

Objektivat Europiane për kohezionin territorial dhe direktivat evropiane për planifikimin territorian ndikuan politikat përkatëse, në përgjithësi në vendet e evropës jugore. Nxitën ndryshime dhe në disa raste justifikuan përpjekjet kombëtare për reforma. Po kështu ndihmuan tranformimin e sistemit shqiptar të planifikimit territorial nga një qasje urbane në një planifikim më të gjërë, me karakter strategjik. Legjislacioni shqiptar, si në planifikimin territorial edhe në fusha të tjera me ndikim në territor, të tilla si zhvillimi rural, mjedisi dhe transporti, përfshin rregullore që nxisin zhvillim të balancuar dhe të qëndrueshëm territorial qe janë në përputhje me prioritetet e Axhendës Territorial 2020. Reforma e politikave kombëtare të planifikimit nga një qasje urbane në atë rajonale/hapësinore

është në përputhje më zhvillimin policentrik dhe marrëdhëniet e ngushta qytet‐fshat.

Legjislacioni kombëtare përshtati një model të plotë të planifikimit që mbulon zonat urbane



Faqe 117

dhe ato rurale/natyrore. Aplikohet në nivele të ndryshme (vertikal, horizontal dhe gjeografik)

nga shumë organe dhe caktohet për konsultim publik. Zhvillimi policentrik zhvillohet gjithashtu,

nga politikat kombëtare në bujqësi. Veçanërisht, është në përputhje me objektivat për forcimin

e zonave rurale dhe reduktimin e pabarazive rajonale, të miratuara në kuadër të përshtatjes me

standartet europiane. Politika kombëtare në sektorin e transportin promovon, zhvillimin e

qëndrueshëm policentrik dhe integrimin evropian, pasi ka si qëllim:

Një rrjet rrugor kombëtar që do të ketë aksesueshmëri dhe do të anashkalojë zonat e populluara,

Një sistem shumëdimensional të transpotit që nxit integrimin rajonal.

Qëllimi i mbrojtjes dhe menaxhimit të qëndrueshëm të kapitalit natyror dhe kulturor është

promovuar përmes strategjive përkatëse kombëtare, biodiversitetit, zonave të mbrojtura, ujit

dhe zhvillimit rural. Kjo përkthehet në një kuadër të gjerë ligjor, i cili ndër të tjera paraqet

detyrimin (sipas nenit 108 të MSA‐së) për të vlerësuar ndikimin mjedisor të projekteve dhe

studimeve, që tashmë është zbatuar përmes Ligjit nr. 91, datë 28.02.2013 “Për Vlrësimin

Strategjik Mjedisor”.

Në përfundim, proçesi i zhvendosjes legjislative dhe politike me standartet evropiane shtrihet

në fushën e planifikimit territorial. Sjell ndryshime të mëdha pasi planifikimi territorial në vend

është në fillimet e tij dhe imponimi i autoriteteve evropiane sa vjen dhe intensifikohet dhe

zgjerohet (direkt ose indirekt përmes politikave sektoriale). Transformimi i kuadrit ligjor mbi

planifikimin nga një qasje urbane në një model hapësinor me shumë nivele, me qëllim

përshtatjen me praktikat evropiane, u realizua me ndihmën e përvojës ndërkombëtare. Në

praktikë, ka ende një rrugë e gjatë për të arritur mirëkuptimin, pranimin dhe zbatimin e

legjislacionit të ri nga ana e autoriteteve lokale, por edhe për të përshtatur konceptin social të

planifikimit.

3. Analiza e Pergjithshme e Gjendies Ekzistuese te Territorit

3.1. Pozicioni strategjik

Bashkia Has shtrihet në verilindje të Shqipërisë dhe është pjesë e qarkut Kukës. Ajo kufizohet në

jug me Bashkinë Kukës dhe në perëndim me Bashkinë Fushë‐Arrëz, me të cilat e ndan liqeni i

Fierzës në një gjatësi prej rreth 40 km. Në veri‐perëndim kufizohet me Bashkinë Tropojë, me të

cilën e ndan përroi i Skatinës. Në veri‐lindje kufizohet me Komunat e Gjakovës dhe Prizrenit.

Bashkia Has perbehet nga 4 njesi administrative dhe 29 fshatra.

1. Njesia administrative Krume, me siperfaqe 62.6 km2, e perbere nga qyteti i

Krumes dhe fshatrat: Krume, Gajrep, Cahan, Mujaj‐Dajc, Zahrisht.



Faqe 118

2. Njesia administrative Fajza, me siperfaqe 145.4 km2, e perbere nga fshatrat

Fajze, Vranisht, Tregtan, Likeni I Kuq, Metaliaj, Brenoge.

3. Njesia administrative Gjinaj, me siperfaqe 29.6 km2, e perbere nga fshatrat

Gjinaj, Pusi Thate, Myc – Has, Domja, Pogaj, Kishaj.

4. Njesia administrative Golaj, me siperfaqe 162 km2, e perbere nga fshatrat

Golaj, Nikoliq, Bardhaj, Perrollaj, Vlahen, Letaj, Peraj, Dorbrune, Zgjec, Qarr,

Helshan dhe Kosturr.

Sipas Censusit (2011), Bashkia Has ka një popullsi prej 16 790 banorësh me dendësi 35.49

banorë për km², ndërkohë sipas gjendjes civile ka 21 764 banorë.

Bashkia Has synon te krijoje nje mjedis institucional, ekonomik dhe social per zhvillimin

e qendrueshem te territorit.

Qendra e bashkisë është Kruma, e shpallur qytet në 1972. Përgjatë viteve 1921‐1925, ajo ka

qenë qendra e Prefekturës së Kosovës që përfshinte Kukësin, Hasin dhe Tropojën. Emërtimi Has

vjen nga emërtimi i kahershëm i trevës, gjysma e së cilës shtrihet në Kosovë.

Bashkia ka reliev kodrinoro‐malor, me lartësi mesatare 400‐500 m mbi nivelin e detit dhe me

kontraste të mëdha. Lartësia më e ulët mbi nivelin e detit është 296 m në bregun e liqenit të

Fierzës, ndërkohë lartësia më e madhe është 1988 m në malin e Pashtrikut. Pyjet dhe kullotat

zënë rreth 83.5 % të sipërfaqes dhe shtrihen në lartësitë mbi 1000‐1200 m. Ato gjenden në

bjeshkët e Krumës, Vranishtit, Gjinajve, Dajçit, Mujajve, Cahanit dhe Kishajve dhe përbëjnë një

burim të qendrueshëm për zhvillimin e blegtorisë dhe turizmit malor.



Faqe 119

Figura 37: Pozicioni i Bashkisë Has në nivel qarku, dallohen kufijtë e rinj administrativë



Faqe 120

Figura 38: Pozicioni i Bashkisë Has në nivel Kombetare, dallohen kufijtë e rinj administrativë



Faqe 121

Bashkia lidhet me Bashkitë Kukës dhe Tropojë nëpërmjet rrugës shtetërore Nr.23, e

rikonstruktuar në vitet 2011‐2015. Komunikimi me Kosovën bëhet nëpërmjet pikës së

kategorisë së II të kalimit kufitar Qafë‐Prush.

Hasi në mirëqenie e prosperitet të vazhdueshëm, i pastër, i gjelbër, i sigurt e mikpritës për të

gjithë. Një ndërthurje e vlerave historike dhe kulturore me resurset natyrore dhe turistike për një

zhvillim të qendrueshëm ekonomik, social dhe mjedisor të udhëhequr nga komuniteti.

Hasi i vlerave dhe traditës kombëtare.

3.2. Evolucioni Historik

Shqipëria gjendet në gadishullin ballkanik, në pjesën perëndimore të tij dhe kufizohet me shtete

si Greqia, Maqedonia, Mali i Zi dhe Kosova; ndërsa në perëndim laget nga deti Adriatik dhe Jon.

Malet mbulojnë rreth 75% të territorit, i cili vlerësohet si shumë i pasur me burime ujore

mbitokësore e nëntokësore; ndërsa pjesa perëndimore e vendit është kryesisht fushore.

Vargmalet shqipëtare janë Alpet e Shqipërisë në veri, Vargu Lindor në zonën e Kukësit e deri në

Liqenin e Ohrit, Vargu i Maleve Qëndrore që nisin në Dukagjin e përfundojnë në Korçë,

Vargmalet Detare që nisin në Lezhë e përfundojnë në Tiranë dhe Malet Jugore që nisin nga jugu

i Korçës e deri në Gjirokastër. Shqipëria dallohet për numër të mash pasurish ujore, ku dallojmë

lumenjtë: Buna, Drini, Fani, Ishmi, Erzeni, Shkumbini, Semani, Devolli, Osumi, Vjosa, Shushica

dhe Drino; si dhe liqenet e Shkodrës, Ohrit dhe Prespës.

Hasi është një ndër krahinat etno‐gjeografike me kufij të përcaktuar shumë qartë. Përveç

shumë karakteristikave që e veçojnë nga krahinat e tjera shqiptare, është edhe ajo e kufizimit

të saj. Hasi kufizohet pothuajse në të gjitha anët me lumenjë. Në veri dhe në lindje me Drinin e

Bardhe dhe degën e tij Ernikun që e ndajnë nga Perdrinia dhe krahina e Rekes. Në jug dhe në

perëndim kufizohet me krahinën e Lumës dhe Malëziut, me të cilat i ndan po ashtu Drini i

Bardhë i bashkuar (tash liqeni i Fierzës ndërsa në veri‐perëndim përroi i Skatinës e ndau nga

krahinat e Bytyçit, përkatësisht nga ajo e Tropojës.

Hasi shtrihet në mes gjerësive gjeografike veriore 42 gradë 05'45 nga fshati Brrut dhe 42 gradë

17'57 në veri në majën e Krajlicës si dhe në gjatësinë gjeografike lindore 20 gradë 13'11 në

Kosturr dhe 20 gradë 32'50 në majën e Pashtrikut në lindje. Ka një sipërfaqe prej 393 km²,

gjatësia e vijës kufitare është 85.8 km, nga këta kufij tokësore 27.8 km me Hasin e Rrafshit,

lumor 14 km me rrethin e Tropojës dhe 44 km kufij liqenor me rrethin e Kukësit.

Malësia e Hasit është një krahinë, që jetën e vet në të kaluarën, në etapa te caktuara historike,

e ka bërë gjysmë të izoluar nga krahinat e tjera. Në Konferencën e Ambasadoreve ne Londër në

vitin 1913 u vendos ndarja e territoreve shqipëtare dhe gjysma e Hasit mbeti në pjesën e

Kosovës. Dhe që prej 100 vjetësh kjo krahinë shqiptare vazhdon të quhet me dy emra: Hasi i



Faqe 122

Shqipërisë dhe Hasi i Kosovës dhe që në fakt është një, ashtu siç e thotë edhe kënga, se Hasi

nuk ka qenë kurrë i ndarë, por ka qenë një krahinë e vetme. Pikërisht për shkak të kësaj

ndarjeje Hasi, tashmë i mbetur në pjesën administrative të Shqipërisë, nëpërmjet vijës kufitare

të vënë në vitin 1913 kufizohet me Republikën e Kosovës, përkatësisht me vetveten, apo me

pjesën e trungut të vet.

Për ekzistencën e krahinës së Hasit si një njësi e pandarë tregojnë edhe dokumentet e vjetra që

në shek.XIII. Për herë të parë flitet për të rreth vitit 1208, për herë të dytë në krisobulën e

Deçanit e më vonë, për herë të tretë edhe në krisobulën e Manastirit të Shën Arhanxhelit. Sipas

krisobules së Deçanit i takonin këto fshatra: Vllahinja (Vlahnja), Rugova, Dollançi, Lipovaci

(Lipoveci), Jabucna dhe kullosa dimërore "Modra Sllatina". Prej këtyre fshatrave, Modra Sllatina

sot gjendet në territoret e Shqipërisë, ndërsa të tjerat në territorin e Kosovës. Sipas një

statistike gjysma e Hasit, me rreth 371 km² popullsi mbi 40.000 banorësh bën pjesë në

Republikën e Kosovës, ndërsa gjysma tjetër e Hasit shtrihet brenda territorit të Shqipërisë, ka

një sipërfaqe prej 374 km² dhe me një popullsi prej afër 21.500 banorësh. Duke shikuar në

total, rezulton se i gjithë Hasi ka një shtrirje territoriale prej 745 km² dhe me një popullsi prej

61.500 banorësh, që do të thotë një ndër zonat apo krahinat me popullsinë më të madhe në

verilindje.

Krahina e Hasit i përket Dardanisë së lashtë. Nga kjo krahinë e kanë prejardhjen:Skënderbeu,

Pal Hasi , Andre, Gjon e Lukë, Pjeter Bogdani, pastaj Pjetër Mazrreku, Dervish Salihu e deri te

shkrimtarët e artistët e shek.XX e të XXI, si Anton Pashku, Katarina Josip etj., të cilët në historinë

dhe kulturën shqiptare kanë lënë gjurmë. Mirëpo, sipas burimeve të ndryshme, mendohet se

Hasi është edhe vendi i origjinës së Kastriotëve. Kastriotët ishin një familje feudale. Në Shqipëri

ka disa fshatra me emrat, Kastri (Mirditë), Kastra (Shkodër dhe Tropojë) etj. Burime të pavarura

nga njëri‐tjetri siç janë shkrimtarët shqiptar Frang Bardhi, kronisti P.Lukari (1605) dhe një akt i

gjetur në një kuvend françeskan në Hungari dhe i botuar nga studiuesi E. Fermenxhin, pohojnë

se Skënderbeu edhe prindërit e tij quheshin Kastriotë, sepse qenë nga fshati Kastrat i krahinës

së Hasit në pjesën verilindore të Shqipërisë së sotme, i banuar krejtësisht nga shqiptarë. Në disa

burime Kastriotët mbajnë edhe mbiemër të dytë, Mazrrek, të cilin e gjejmë sot si emër fshati,

ndër të tjera, edhe në krahinën e Hasit. Një figurë e rëndësishme historike me prejardhje nga

Hasi është Pjetër Bogdani, i lindur në Gur të Hasit dhe i vdekur në Prishtinë. Ai me veprën e

tij Çeta e profetëve është autori i parë i prozës së mirëfilltë shqipe.

Gjatë kësaj kohe në Krumë kemi një zhvillim kulturor, ku më 1923 krijohet shoqëria kulturore

"Shkelzeni", e cila përbëhej nga patriotë dhe intelektualë të asaj kohe. Në kuadër të kësaj

shoqërie kemi formimin e bandës frymore të Krumës, pastaj rrethin letrar si dhe teatrin amator,

që luajtën një rol të rendësishëm në edukimin e masës dhe të të rinjve të asaj kohe, por edhe

në aspekte të tjera të jetës ekonomike e politike. Kontributi i Hasit dhe i hasjanëve do të



Faqe 123

vazhdojë edhe në vitet e ardhshme. Kruma dhe Hasi u bënë qendër e lëvizjes antifeudale dhe të

atyre kundër qëndrimeve të qeverisë së Tiranës së atëhershme, që mbështetej nga politika

jugosllave. Veprimtarë dhe luftëtarë luftuan kundër kësaj politike, për ruajtjen e tërësisë

tokësore dhe për bashkimin e tokave shqiptare të ndara padrejtësisht, si Hasan Prishtina,

Bajram Curri, Hysni Curri dhe çetat kosovare të Azem Galicës, Sadik Ramës, Zefit të Vogël etj.,

vazhdimisht gjetën mbështetje tek Hasi dhe hasjanët.

3.3. Analiza dhe vlerësimi i mjedisit natyror

3.1.1. Klima

Shqipëria është një vend mesdhetar. Klima e saj karakterizohet nga dimër i lagësht, i butë dhe

verë të nxehtë dhe të thatë. Regjimi i klimës ndikohet herë pas here nga sistemet atmosferike,

si përplasjet nga Oqeani Atlantik i Veriut dhe Deti Mesdhe dhe anticiklone që vijnë nga Siberia

dhe Azoret. Një faktor tjetër kyç që ndikon në klimën është afërsia me detin. Territori i

Shqipërisë është i ndarë në katër zona të ndryshme klimatike:

Mesdhetare Fushore

Mesdhetare kodrinore

Mesdhetare kontinentale

Mesdhetare Malore

Malësia e Hasit bën pjesë në klimën mesdhetare paramalore veriore. Në vitet 1969‐1970 u ngrit

stacioni metorologjik në Krumë i cili merrej jo vetëm me studimin e të dhënave meterologjike

të atmosferës por edhe me temperaturën e tokës në thellësi. Temperatura mesatare vjetore

arrin 11.4 °C në Krumë. Në shpërndarjen mujore të temperaturave vërehet se janari është

muaji më i ftohtë me vlerë mesatare 0.4‐0.9 °C. Minimumet absolute të kësaj zone takohen

gjithashtu në muajin janar, kur kanë arritur në ‐19 °C në qytetin e Krumës por shtrirja e tyre kap

gjith periudhën tetor‐prill. Temperaturat më të larta takohen gjatë muajit korrik me mesatare

21 °C‐22 °C për stacionin e Krumës. Maksimalja absolute është shënuar në qytetin e Krumës në

muajin korrik 38.6 °C. Malësia bën pjesë në territoret që marrin reshje nën mesataren e vendit.

Kjo sepse ajo rrethohet nga perëndimi me male të larta, në të cilat shkarkohet pjesa më e

madhe e lagështirës së masave ajrore të lagështa që vijnë nga perëndimi e jugperëndimi.

Mesatarisht bien 900–1000 mm reshje në vit. Ato kanë regjime mesdhetare të çrregullta 60‐

65% e tyre bien në gjysmën e ftohtë te vitit.



Faqe 124

Njesia administrative Krume

Në Krumë klima është e ngrohtë dhe e butë. Reshjet e shiut qe bien ne kete qark jane 1002 mm

çdo vit. Kruma karakterizohet nga nje dimer i lagesht dhe nje vere te thate. Nentori eshte muaj

me i lageshte me nje mesatare 124 mm shi ndersa muaj korrik eshte me i thate me 51 mm shi.

Muaj korrik eshte muaj me i ngrohte me nje temeperature mesatare 21.5º. ndersa muaj me i

ftohte i vitit me nje mesatare 0.4 ºC. Ndryshimi midis muajit me te thate me muajit me te

lagesht eshte 73 mm.

Tabela per Të dhënat historike të motit, Krume (burimi: https://en.climate‐data.org)



Faqe 125

Tabela per Temperaturë, Krume (burimi: https://en.climate‐data.org)

Temperatura mesatare vjetore në Krumë është 11.5 ° C.

Grafiku, Klima, Krume (burimi: https://en.climate‐data.org)



Faqe 126

Njesia Administrative Golaj

Ne Golaj klima eshte e ngrohte dhe e bute. Golaj ka nje sasi te konsiderushme reshjesh gjate

vitit. Rreshjet mesatare gjate gjithe vitit bien rreth 1028 mm. Temperatura mesatare vjetore ne

Golja eshte 11.3 ºC. Muaj me i thate eshte Korriku me 53 mm shi ndersa muaj me reshje me te

larta bien ne muajin Nentor me nje sasi prej 126 mm shi.

Muaj me i ngrohte i vitit eshte Korriku. Temperature ne Korrik eshte mesatarisht 21.2 ºC ndersa

muaj Janar ka temperature me te ulet mesatare te vitit e cila eshte 0.3 ºC. Gjate gjithe vitit

temperaturat mesatare varjojne nga 20.9º C.

Tabela, Të dhënat historike të motit, Golaj (burimi: https://en.climate‐data.org)

Grafiku, Temperaturë, Golaj (burimi: https://en.climate‐data.org)



Faqe 127

Grafiku, Klima, Golaj (burimi: https://en.climate‐data.org)

Njesia administrative Gjinaj

Klima ne njesine administrative Gjinaj klasifikohet si e ngrohte dhe e bute. Gjinaj eshte nje zone

me reshje te konsiderueshme. Reshjet mesatare vjetore jane 1001 mm. temperature mesatare

vjetore ne njesine Gjinaj eshte 10.8 ºC. Sasia me e vogel e reshjeve bien ne Korrik perkatesisht

52 mm, ndersa reshjet me te medha bien ne Nentor ku sasia eshte 123 mm.

Temperaturat mesatare me e larte eshte ne Korrik rreth 20.6 ºC, ndersa Janari eshte muaji me I

ftohte me temperature mesatare ‐0.1 ºC. Ndryshimi midis muajve te thate dhe muajve te

lagesht eshte 71 mm. Temperatura mesatare e gjithe vitit eshte 20.7 ºC.

Tabela, Të dhënat historike të motit, Gjinaj (burimi: https://en.climate‐data.org)



Faqe 128

Grafiku, Temperaturë, Gjinaj (burimi: https://en.climate‐data.org)

Njesia administrative Fajze

Kushtet klimatike te zones se Fajzes kemi te bejme me nje dimer te bute. Reshjet ne zone jane

te pranishme edhe gjate muajve te thate. Temperature mesatare vjetore ne Fajze eshte 11.7 º

C. Ne nje vit reshjet mesatare shkojne deri ne 1041 mm.

Muaji qe bien me pak reshje eshte Korriku, ku ne kete muaj bien rreth 51 mm shi. Ne muajin

Nentor jane reshjet me te medha me nje mesatare prej 130 mm.

Muaj me i ngrohte i vitit eshte Korriku me nje temperature mesatare prej 21.8 ºC, ndersa muaj

me i ftohte eshte Janari me temperature mesatare 0.6 º C. Diferenca ne reshje midis muajve me

te thate me atyre me te lagesht eshte 79 mm.

Tabela, Të dhënat historike të motit, Fajze (burimi: https://en.climate‐data.org)



Faqe 129

Grafiku, Temperaturë, Fajze (burimi: https://en.climate‐data.org)

3.3.2. Gjeologjia

3.3.2.1. Hyrje

Shqipëria ndodhet në kufirin e jashtëm të Detit Adriatik, midis Dinarideve në veri (Mali i Zi, etj.)

dhe Helenideve në jug (Greqi). Në këtë rajon kanë punuar me qindra specialistë, ku secili ka

dhënë kontributin e tij në studime qoftë rilevuese e përgjithësuese të shkallëve të ndryshme,

qoftë të punimeve të kërkim‐zbulimit e shfrytëzimit të mineraleve të ndryshme.

Ky studim ka për qëllim ti sigurojë qeverisjes lokale e qëndrore informacionin bazë gjeologjik, të

pasurive minerale, të pasurive ujore, të rreziqeve gjeologjike, të aspekteve gjeomjedisore dhe

të gjeomonumenteve, i cili do të ndihmojë për ndërtimin e politikave më të qarta në drejtim të

administrimit të territorit, të zhvillimit ekonomik dhe social të Qarkut. Ky informacion do të

ndihmojë Qeverisjen lokale të ndërtojë raporte më të drejta me komunitetin, biznesin dhe

vizitorët e huaj në drejtim të orientimit të tyre në shfrytëzimin e potencialeve natyrore që ofron

qarku i Kukësit.

Në territorin e qarkut të Kukësit, dalin në sipërfaqe shkëmbinj të moshave paleozoike,

mesozoike dhe kenozoike. Këta shkëmbinj kanë veçoritë e tyre sipas zonës gjeotektonike së

cilës i përkasin. Në territorin e qarkut të Kukësit përfshihen segmente të zonave tektonike të

Korabit, Gashit, Alpeve Shqiptare, Krasta‐ Cukali, Mirdita.



Faqe 130

Stratigrafia

Rajoni i Qarkut të Kukësit është pjese përbërëse e Albanideve. Tiparet themelore të gjeologjisë

së Qarkut të Kukësit janë të lidhura me pozicionin e Albanideve, me brezin Alpin Mesdhetar si

dhe me zhvillimet evolucionare të trevave të tjera fqinje. Albanidet (si rrjedhojë dhe gjeologjia e

rajonit të Qarkut të Kukësit) veçohen në dy grupime themelore në Albanide të Jashtme (Krasta‐

Cukali, Alpet) dhe Albanide të Brendshme (Mirdita, Gashi dhe Korabi).

Në territorin e Bashkise Has, kemi të zhvilluara rajone që i përkasin zonave te brendshme me

konkretisht do ti japim me te detajuara:

1. Zona Mirdita,

2. Zona Korabi,

Keto zona do të përshkruhen në vazhdimësi. Përshkrimin e stratigrafisë së territorit të Bashkise

Has do ta paraqesim bazuar në zonat tektonike të cilat takohen në të.

Harta Gjeologjike e Bashkise Has Shk. 1:100 000



Faqe 131

Zona e Korabit dhe Mirdites

Është zona më lindore e Shqipërisë. Ajo karakterizohet nga përhapje e gjerë e formacioneve të

Paleozoikut të poshtëm dhe të Permo‐Triasikut të poshtëm, si dhe të formacioneve pelagjike

Triasike e Jurasike. Në drejtimin perëndimor, zona e Korabit kufizohet me nënzonën e Gjallicës

të zonës së Mirditës. Ky kufi nuk përfaqësohet me ndonjë tektonikë madhore por shpreh më

shumë një ndryshim thelbësor strukturor‐facial dhe pikërisht kalimin nga platforma e Gjallicës

(trevë me kore të trashë kontinentale) në një trog me kore të hollë kontinentale, që përfaqëson

zona e Korabit. Zona e Korabit, në vija të përgjithshme, ka një gjeologji që paraqet dy prerje, atë

sedimentare dhe atë magmatikë që do të përshkruhen të shkurtuara në vazhdim.

Paleozoiku (Pz)

Depozitimet paleozoike jane mjaft te perhapura ne zonen e Korabit, te Mirdites Ne zonen e

Korabit depozitimet paleozoike kane perhapje te madhe dhe marrin pjese ne ndertimin e tre

njesive tektonike qe perbejne kete zone: njesine e Kollovozit ne pjesen verilindore te zones,

njesine e Muhurr ‐ Çajes ne perendim dhe njesine e Malesise se Korabit ne juglindje. Perhapje

me te kufizuar depozitimet paleozoike kane dhe ne zonen e Mirdites.

Megjithe problemet e diskutueshme, per veçimin e njesive bio e kronostratigrafike dhe

marredhenieve te disa njesive litostratigrafike, fale punimeve stratigrafike, rilevimeve

gjeologjike dhe punimeve te tjera tematiko ‐ kerkuese, ne kete zone mundet te veçohen

depozitimet e Ordovikian ‐ Silurianit, te Silurian ‐ Devonianit, te Devonianit dhe te Permian ‐

Triasikut te poshtem.

Ordovikian‐Siluriani (O‐S)

Depozitimet e Ordovikian ‐ Silurianit takohen kryesisht ne njesine e Kollovozit, ne sektoret e

malit te Kollovozit, malit te Shtrezit, ne Borje, ne Shishtavec‐Turaj, ne malin e Kallabakut dhe ne

ate te Sarakolit. Ne Kollovoz e Shtrez ku takohen dhe prerjet tipike me te mira nga poshte lart

vendosen:

1. Pakoja e ranoreve e kuarciteve, nderton bazen e prerjes paleozoike te nenzones se

Kollovozit dhe mbihip tektonikisht mbi depozitimet silurian‐devoniane ose mbi ato te

Triasikut te poshtem‐mesem. Kjo pako ndertohet nga ranore feldshpat ‐ kuarcore,

kokerrimet, qe ne shtrirje kalojne dhe ne alevrolite. Keta ranore permbajne shtresa te

kuarciteve e metakuarciteve. Kreu i prerjes te kesaj pakoje (25‐30 m trashesi)

mbizoterohet nga kuarcite te bardhe dhe hiri. Kuarcitet ne pergjithesi kane karakter

thjerzor dhe shpesh verehen kalime te tyre ne ranore e anasjelltas. Trashesia e pakos se

ranoreve‐ kuarciteve eshte 115‐120 m.



Faqe 132

2. Pakoja e rreshpeve argjilore te blerta, qe vendoset direkt mbi kuarcitet, ndertohet nga

rreshpe argjilore te zeza dhe mandej me lart nga rreshpe sericit‐kloritike te blerta. Kreu i

kesaj pakoje mbizoterohet nga rreshpet argjilo‐silicore, kloritike, me shtresa te tufiteve

alevropelitike te perberjes acide. Ne kete pjese takohen dhe shtresa te rralla te tufeve te

blerte si dhe thjerza shume te rralla te gelqeroreve biomikritike‐biomikrosparitike,

krinoidale qe permbajne dhe konodonte me ruajtje te keqe.Trashesia e pakos ndryshon

nga 250 m ne Kollovoz deri 80‐90 m ne Shtrez.

3. Ignimbritet vendosen mbi rreshpet tufitike te blerta, ne disa raste (Kollovoz) nepermjet

diabazeve me lava aglomeratike ne pjesen e siperme. Kane teksture karakteristike

eutaksite. Ata kane ngjyre hiri, te blerte dhe manushaqe, jane ne pergjithesi te

rreshpezuara, te kuarcezuara, sericitizuara e te shndruara ne porfiroide dhe orto

rreshpe kuarc‐sericitike. Ndermjet ignimbriteve takohen trupa thjerzore te

porfiritoideve te rrjedhur nga shndrimi i diabazeve, gabrodiabazeve me anesim alkalinor

si dhe i rrymave te trahiteve te blerte te albitizuar dhe kloritizuar. Ne prerjen e Shtrezit

ndermjet ignimbriteve te shndruar ne porfiroide, kane perhapje te konsiderueshme dhe

hialo‐trahitet, ne pergjithesi mjaft kompakte, me pamje masive, me ngjyre te blerte,

vende‐vende me nuanca manushaqe. Ky formacion vullkanogjen eshte i perhapur

perveç ne Kollovoz e Shtrez dhe ne Borje, ne Shishtavec, ne malin e Kallabakut, etj.

Trashesia e dukeshme e tij eshte 100‐300 m. Si ne Kollovoz ashtu dhe Shtrez, mbi te, ne

shumicen e rasteve, vendosen tektonikisht rreshpet me thjerza gelqeroresh te Silurian‐

Devonianit.

4. Normalisht mbi ignimbritet, ne prerjen e Shtrezit vendosen ranoret kuarc‐sericitike,

kokerrimet, ngjyre hiri e hiri te erret, vende vende alevrolitike, me shtresa te holla te

rreshpeve klorit‐sericitike, me material te bollshem alevritik kuarcor. Ndermjet ranoreve

çdo 10‐20 m takohen shtresa 2.5‐3.5 m te trasha te kuarciteve, me pamje masive ngjyre

hiri, hiri te erret e me rralle roze. Ranoret e Shtrezit ne disa nivele permbajne

perqendrime te rutilit, zirkonit, sfenit dhe monacitit.

Ky formacion ranor me shtresa rreshpesh argjilo‐alevritike dhe kuarcitesh (ranoret e Shtrezit)

nderton pjesen e siperme te malit te Shtrezit. Ai shtrihet ne drejtim te Shishtavecit dhe Borjes

ku karakterizohet nga shtimi i materialit argjilor sericitik e alevrolitik.

Sikurse shifet ne depozitimet qe pershkruam, deri me sot, ndeshen argumenta qe deshmojne

vetem per moshen ordovikiane. Megjithate per shkak te tektonikes shkeputese dhe litologjive

hera heres te peraferta nuk perjashtohet qe se bashku me depozitimet e Ordovikianit te jene

perfshire dhe pjese te prerjeve siluriane.



Faqe 133

Silurian‐Devoniani ( S‐D )

Ne studimet stratigrafike te kryera, ne zonen e Korabit, ne nenzonen e Muhurr‐Çajes dhe ate te

Kollovozit, eshte deshifruar me mjaft saktesi si stratigrafia e depozitimeve siluriane ashtu dhe

ajo e atyre devoniane. Megjithate ne rilevimet gjeologjike te kryera ne keto njesi ka qene e pa

mundur ndarja e tyre, prandaj pershkrimin e tyre po e bejme bashke. Depozitimet e Silurian‐

Devonianit takohen dhe ne zonen e Mirdites. Perhapjen me te gjere dhe perfaqesimin e tyre

lito e biostratigrafik me te mire ato e kane ne nenzonen e Muhurr‐Çajes te zones se Korabit.

Perhapje te kufizuar ato kane edhe ne nenzonen e Kollovozit dhe ate te Malesise se Korabit.

Nënzona e Muhurr‐Çajes

Përhapet gjerësisht nga lugina e lumit Luma në veri, deri në Muhurr dhe Bllacë në jug. Në

perëndim, sikurse përmendem nënzona e Muhurr‐Çajës kufizohet me nënzonën e Gjallicës. Ky

kufi kalon pranë fshatrave Belë e Lojme në veri, vazhdon në drejtimin jugor pranë Buzëmadhes,

Lusnës e Draj Reçit dhe akoma më në jug, në jugperëndim të Fushë Muhurrit, etj. Nënzona e

Muhurr‐Çajës zhvishet edhe në malet e Jabllanicës, pranë kufirit shtetëror me Maqedoninë. Në

lindje nënzona e Muhurr‐Çajës braniset prej nënzonës së Kollovozit, ndërsa në jug të lumit të

Veleshicës, ajo braniset mbi formacionet flishore të njësive të Ostrenit dhe të Dibrës. Nënzona

e Muhurrr‐Çajës ndërtohet nga poshtë‐lart prej këtyre formacioneve

‐ 300 m. Rreshpe me graptolite. Silurian‐Devonian.

‐ 100‐200 m. Konglomerate‐ranorë të gjelbër me thjerrza gëlqerorësh pelagjikë “(formacioni

Ploshtami)”, në pjesën lindore dhe konglomerato‐ranorë të kuqërremtë (formacioni Luma) në

pjesën perëndimore të nënzonës.

Permian‐Triasik i poshtëm ‐80 m.

Gëlqerorë të kuq nyjorë, vullkanite, rreshpe me thjerrza gëlqerorësh pelagjike. Skythian.‐ 60 m.

Gëlqerorë dolomitikë, gëlqerorë nyjorë me amonite, rrallë vullkanite. Anizian.‐20 m.

Silicorë radiolaritikë me thjerrza të rralla tufitike në pjesën e poshtme.

Kufiri Anizian‐Ladinian‐ 200‐300 m.

Gëlqerorë pllakorë me silicorë. Ladinian‐Doger ‐30 m.

Silicorë radiolaritikë. Doger‐Malm i poshtëm ‐150 m.

Brekçe e tufo‐brekçe ofiolitike, rreshpe me copa Malm.

Në lumin e Lumës prerja Permo‐triasike e veçanërisht Triasiku i poshtëm ka përfaqësim

litologjik tepër specifik, me shiste karbonatike argjilo‐sericitike, ranorë,konglomerate, kuarcite,

porfirite diabazike, etj. Strukturat e rrudhosura shpesh janë izoklinale, me përmbysje në

drejtimin lindor, si në Muhurr‐Bufel Lusën‐Fshat, etj. Në Urën e Lapajve evidentohen rrudhosje

intensive në formë fizarmonike.



Faqe 134

Në lumin e Çajës, afër Shkinakut, depozitimet paleozoike të nënzonës së Muhurr Çajës

ndërtojnë një strukturë antiklinale me zhytje periklinale lindore dhe perëndimore. Më e

ndërlikuar paraqitet struktura e nënzonës së Muhurr‐Çajës në luginën e lumit Luma,

veçanërisht marrëdhëniet e depozitimeve triasike me depozitimet e Silurian‐Devonianit, që

zhvishen në këtë rajon.

Nënzona e Kollovozit

Është nënzona më lindore e Shqipërisë me marrëdhënie të qarta branisëse me nënzonën e

Muhurr‐Çajës në perëndim dhe M.Korabit në jug. Balli i branisjes së saj mbi dy nënzonat e

mësipërme shpreh shumë qartë karakterin mbulesor të nënzonës. Kjo gjë dokumentohet dhe

në dritaret tektonike të nënzonës së Muhurr‐Çajës, që zhvishen në përroin e Borjes dhe afër

Shishtavecit, si dhe me klipet tektonike në rajonin e Vilës dhe Bushtricës. Nënzona e Kollovozit

vazhdon gjerësisht në lindje të kufirit shtetëror.

Figurë. 38. Depozitime të O-D në prerjen e Kollovozit.

Ndërtohet pothuajse tërësisht nga formacione të Paleozoikut të poshtëm, nga poshtë‐lart

përfaqësohet.

Rreshpe e kuarcite, derdhje ignimbridesh, ranorë, etj, trashësia 400‐500 m. Ordovikian‐

Silurian.

Rreshpe të zeza argjilo‐sericitike, trashësia 100‐150 m. Silurian‐Devonian

Terigjenë me pamje flishoidale, trashësia 100 m. Triasik i poshtëm‐i mesëm.



Faqe 135

Struktura e nënzonës së Kollovozit paraqitet kryesisht në rrudha monoklinale me rënie të buta

lindore, të cilat ndërlikohen me rrudhosje intensive pranë ballit të branisjes të nënzonës së

Kollovozit mbi nënzonën e Muhurr‐Çajës. Ndër strukturat kryesore përmendim monoklinali

Borje‐ Kollovoz‐Shtrez, sinklinali Turajt, brahisinklinali i Sarakolit, etj.

Ne zonen e Mirdites depozitimet e Silurian – Devonianit zhvishen ne nenzonat e Gjallices dhe

Qerret – Miliskase.

Ne nenzonen e Gjallices ato takohen ne pjesen lindore te saj, ne kufi me nenzonen e Muhur –

Çajes. Gjithashtu depozitimet e Silurian – Devonianit zhvishen tektonikisht ne nje dalje ne

forme krrabe nga Skavica ne jug drejt Gjabrices dhe Kolesianit ne veri. Dalje te kufizuara

takohen dhe ne Peladhi, Zerqan, Gjinovec, Fushe Studen, ne veri te fshatit Lin, etj.

Perfaqesimi litologjik i depozitimeve silurian – devoniane eshte i njejte me ate te nenzones se

Muhurr–Çajes. Per rajonet Peladhi, Zerqan etj eshte karakteristike nderprerja e tyre nga

intruzione te vogla granodioritesh dhe prania ne to e mineralizimeve te manganit.

Ne nenzonen e Qeret–Miliskase depozitimet e Silurian–Devonianit takohen vetem ne rajonin e

Bugjonit, ne jugperendim te hidrocentralit te Fierzes. Poshte konglomerato–ranoreve te

kuqerremte te Permo–Verfenianit. Litologjia e tyre eshte e afret me ate te nenzones se Muhurr

–Çajes.

Argumentimi biostratigrafik i depozitimeve te Silurian – Devonianit mungon, por ato shtrihen

poshte konglomerato – ranoreve te Permo–Triasikut te poshtem dhe analogjia e tyre me

depozitimet silurian – devoniane te zones se Korabit eshte e dukshme.

Devoniani (D)

Depozitimet devoniane te nenzonave te Muhurr‐Çajes dhe te Kollovozit jane pershkruar se

bashku me ato te Silurianit, prandaj ketu do te pershkruhen vetem ato te nenzones se Malesise

se Korabit. Ne shpatin jugperendimor te malit te Korabit dhe ne Fushen e Panaireve takohen

prerjet me te mira dhe me te plota te depozitimeve devoniane te zones se Korabit.

Mbi rreshpet e zeza argjilo‐alevrolitore ne malin e Korabit vendoset nje pako e nderthurjes se

imet flishoidale e ranoreve feldshpatike e kuarcore, kokerrimet dhe rreshpeve argjilore,

sericitike deri alevrolitike me ngjyre hiri te erret. Afersisht ne pjesen e mesme te kesaj pakoje

takohen dhe shtresa e thjerza te gelqeroreve biomikritike, hiri e hiri te erret qe permbajne

fragmente krinoidesh, tentakulite e konodonte.

Ndermjet tentakuliteve ketu jane percaktuar Guerichina sp., Styliolina sp, Novakia sp.,

Viratellina sp., Striatostyliolina sp., etj. qe kane perhapje ne Devonianin e poshtem e te mesem

(Emsian‐Zhivetian), kurse nga konodontet Icriodus steinachensis, Polygnathus serotinus, P.aff.

laticostatus, P. linguiformis, Bellodela sp., etj. qe mbeshtesin po ate datim.

Permian‐Triasiku i Poshtem ( P‐T1 )



Faqe 136

Depozitimet e Permian–Triasikut te poshtem perhapen gjeresisht ne rajonet lindore te

Albanideve te Brendshem. Perfaqesohen kryesisht nga konglomerate ‐ ranore te kuqerremte

"Luma" te facies epikontinentale, nderkohe qe ne pjesen lindore te nenzones se Muhurr ‐ Çajes

perfaqesohen nga konglomerate‐ranore te gjelber me thjerrza gelqeroresh pelagjike.

Konglomerato‐ranoret e kuqerremte "Luma" jane ekuivalente te formacionit "Verrucano".

Ranoret jane kokerr trashe tip grauëak, ndersa konglomeratet paraqiten pergjithesisht te

ngopur ne zaje. Keto te fundit paraqesin shkalle te mire rrumbullakesie, me diameter 5 ‐ 10 ‐ 25

cm dhe perfaqesohen nga kuarcite, granite, ranore kuarcore, shiste, ignimbrite, rralle

epidiabaze etj. Matriksi eshte ranorik e silico ‐ sericitik me ngjyre kryesisht te kuqe. Mes

ranoreve jo rralle takohen shkriferime hematitike me ngjyre te zeze, pa vlera industriale per

shkak te sasise se kufizuar te tyre. Trashesia e konglomerateve " Luma " leviz ne kufij te gjere

nga metrat e para deri ne 230 m (Vile, Zogjaj, Buzmadhe, Bjeshka e Shehut). Ne disa sektore si

p. sh. ne F. Studen, Llenge, Gjinovec, etj. ato pothuajse pykezohen fare.

Konglomerato ‐ ranoret e gjelber me thjerrza gelqeroresh pelagjike takohen ne pjesen lindore

te nenzones se Muhurr‐Çajes, kryesisht ne rajonet Ploshtan, Çaje, Lojme‐Nimçe. Ata

perfaqesohen nga nderthurrje ranore arkozike, mikrokonglomerate e konglomerate, me

çimentim alevrolito – ranorik me ngjyre te gjelber, rralle te kuqerremte dhe reshpe gri te

gjelbra klorito ‐ kuarcore e klorito ‐ sericito‐ kuarcore si dhe thjerreza gelqeroresh radiolaritike

me bivalve pelagjike. Ne disa rajone verehet kalimi facial i ranoro‐konlgomerateve ne flishoide

me perberje reshpore ‐ gelqerore ranorike, me ngjyre hiri deri ne te gjelber. Ne lumin e Lumes

dhe ne Ploshtan takohen ndershtresa kuarcitesh ne nivele te poshtme te prerjes. Ne fshatin

Fshat prerja e konglomerato ‐ ranoreve te gjelber ne pjesen e siperme te saj merr pamje shume

te ngjashme me konglomerato ‐ ranoret e kuqerremte "Luma". Karakteristike e konglomerato ‐

ranoreve te gjelber eshte se ato nderpriten nga nje larmi shkembinjsh magmatike duke filluar

nga gabrodiabaze (Ceren), porfirite te ndryshme (L. Lumes), mineta (Ploshtan, Çaje ) etj.

Kushtet pelagjike te formimit te konglomerato ‐ ranoreve te gjelber dhe magmatizimi qe i ka

prekur ato deshmojne per kushte gjeodinamike te formimit te tyre ne fazat me te hershme te

riftingut kontinental ne Albanidet e Brendeshme.

Tektofacia klastike e Permian ‐ Triasikut te poshtem shtrihet me shplarje mbi bazamentin varisik

te perfaqesuar nga shiste te Silurian ‐ Devonianit. Ne teren vetem ne raste te rralla si ne Nimçe,

Brekinje, Lashkize, Muhurr, verehet mosperputhje strukturore mes tyre, pergjithesisht

evidentohet i njejti plan strukturor, bile ne ndonje zhveshje si ne Buzemadhe, Laku i Tejes, Zall

Dardhe etj. te krijohet pershtypja e kalimeve te doradorshme nga shiste te Silurian ‐ Devonianit

ne konglomerato ‐ ranoret e kuqerremte nepermjet nje facie pelagjike silicore ‐ tufore, me

ngjyre te kuqe, te gjelber ‐ laramane dhe trashesi te kufizuar 5‐15 m.



Faqe 137

Te dhena direkte per moshen e konglomerato ‐ ranoreve mungojne. Ne konglomerato ‐ ranoret

e prerjes se Bjeshkes se Shehut, ne copa gelqerore jane percaktuar tentakulite dhe konodonte

te Devonianit te poshtem ‐ te mesem.

Kretaku

Prerja e depozitimeve karbonatike të Kretakut të poshtëm e të sipërm

Depozitimet kretake në zonën Mirdita ndeshen në trajtë sinklinalesh dhe monoklinalesh të

vendosura në përgjithësi me mospajtim mbi ofiolitet dhe mbulesën e tyre, më rrallë ato

takohen edhe mbi karbonatet në buzët kontinentale. Si rrjedhojë i relievit parakretak shumë të

aksidentuar, vërehen dhe diferenca të theksuara qoftë përsa i takon kohës së mbulimit të

sektorëve të ndryshëm nga këto depozitime, qoftë dhe përsa i përket përbërjes faciale të tyre.

Kjo prerje zhvillohet në rajonin e Hasit (nga Vlahna në Cahan, Kishaj, Zahrisht, Gjinaj deri në

Morinë) , si dhe në Gjegjan, Myç Mamëz, Trull Surroj, Aliaj, Qafë Benë, Arrën e deri në Verri.

Prerja e mësipërme përfaqësohet nga depozitimet e moshës të Kretakut të poshtëm dhe të

sipërm me një përshkrim të shkurtër si vijon:

Prerja e depozitimeve karbonatike të Kretakut të poshtëm

Depozitimet e Kretakut të poshtëm në zonën Mirdita janë të përhapura sidomos në rajonin e

Hasit, Kukësit etj. Në depozitimet e Kretakut të poshtëm, nuk përfshihen nivelet e Berriasian‐

Valanzhinianit, te cilët janë përshkruar së bashku me depozitimet e Titonianit te sipërm. Në

mënyrë normale, nivele të ndryshme të këtyre depozitimeve të Kretakut të poshtëm, shtrihen

transgresivisht mbi shkëmbinjte me të vjetër. Nivelet me të poshtme të Barremian‐Aptianit

shtrihen mbi depozitimet e Titonian‐Valanzhinianit (si në Qafë Komi, Kumbull, Liqeni i Kuq, etj.).

Në të gjitha prerjet e depozitimeve të Kretakut të poshtëm të zonës Mirdita, dora‐dorës, nga

faciet terrigjene‐karbonatike, ndërmjet ndërthurjes se gëlqeroreve biomikritikë e

biomikruditikë, me gëlqerorë konglomeratikë, ranorë e konglomeratë, kalohet në një facie

karbonatike, ku mbizotërojnë gëlqeroret biomikritikë e biomikroditikë, me material të pakët

ofiolitik, që vende‐vende kalojnë deri në gëlqerore mikrokonglomeratikë e konglomeratikë.

Prerja e depozitimeve karbonatike te Kretakut te sipërm

Depozitimet e Kretakut te sipërm në zonën e Mirditës janë te përhapura në rajonin e Hasit,

Surroj dhe në Arren. Në prerjet e Mirditës veriore zakonisht depozitimet e Kretakut te sipërm

janë vazhdim i series karbonatike të Kretakut të poshtëm dhe vetëm në sektorin e Arrënit ato

vendosen nëpërmjet një horizonti të boksiteve mbi gëlqerorët e Triasikut të sipërm.

Depozitimet e Kretakut të sipërm përfaqësohen nga gëlqerorë bimikritikë dhe turbiditikë

shtresëmesëm, deri masivë dhe i përkasin facies neritike. Në ndonjë rastë, në kreun e prerjes së

tyre, takohen dhe gëlqerorë pllakorë me globutrukana.



Faqe 138

Depozitimet e reja plio‐kuaternare

Plioceni (N2)

Depozitimet pliocenike përhapjen më të madhe e kanë në gropat e brendshme, ku ato

përfshijnë gjithë formimet kontinentale në rajonet e Tropojes, Hasit dhe Kukësit. Në gropën e

Tropojes, depozitimet pliocenike dalin në sipërfaqe sidomos në pjesën verilindore dhe lindore

të saj, si dhe në Tpla. Në pjesën e poshtme, prerja përfaqësohet nga ranore kokërrtrashe e

kokërrmesëm e argjila me ngjyre të kuqërremta (rreth 10‐12 m) dhe lart kalon në një seri të

fuqishme (260‐270 m) diatomitesh e argjilash diatomike me dy nivele qymyrmbajtëse (qymyre

të dobëta e argjila qymyrore).

Kuaternari (Q)

Depozitimet e Kuaternarit takohen në gropat e rajonit të Tropojes, Hasit dhe Kukësit, në luginat

lumore dhe në shpatet lumore dhe malore të këtij rajoni. Ato përfaqësohen nga depozitimet

aluviale, proluviale, koluviale, deluviale, akullnajore, kënetore, liqenore. Në disa raste, ato janë

të ndërthurura me njëra tjetrën dhe formojnë tipe gjenetike të përziera. Ndërmjet

depozitimeve kuaternare, veçohen: depozitimet e Pliocenit të Sipërm‐Kuaternarit të vjetër,

depozitimet e Kuaternarit të poshtëm, të mesëm, dhe të sipërm (seksioni i plejstocenit) të

pandarë, depozitimet e Kuaternarit të sotëm (seksioni Holocen).

Tektonika

Rajoni i Qarkut të Kukësit bën pjesë në zonat tektonike të Korabit, Mirditës. Ne dy ekstremet e

Drinit te Zi vendosen perkatesisht gropa Pliokuaternare e Peshkopise dhe e Kukesit qe

rrethohen nga blloqe te larta malore me ndertim strukturor teper te koklavitur, tipik i

mbulesave tektonike, me reliev malor mbi 2000 e 2500m. (2751 M. i Korabit), duke formuar

disnivel teper te madh ne raport me keto gropa qe jane ne kuotat jo me shume se 300‐400m.

(Kukesi) dhe 500‐600m. (Peshkopia). Kater nivele taracore te zhvilluar ne to flasin per nje

aktivitet ne ngritje ne Pleistocen‐Holocen (Kuaternar), pas asaj zhytje qe ato pesuan ne Pliocen‐

Pleistocen te hershem ku u formuan sedimente, me trashesi jo shume te madhe, ne fillim

liqenore (me argjile) dhe mandej aluvialo‐proluviale (me konglomerate e ranore). Ne gropen e

Kukesit ne pjesen e siperme te prerjes para se te formoheshin tarracat e reja te Kuaternarit ka

nje mbulese me konglobrekçie 10‐20 m. e trashe e perbere kryesisht nga gelqerore te sjelle nga

mali i Gjallices dhe i Koritnikut. Shtresat jane kapur ne Pleistocen te hershem nga nje

kompresion i lehte e jane deformuar deri 10‐15 grade perjashto disa raste ne buzet e gropave

ku deformimi arrin deri 15 grade. Zhytja e ketyre gropave ne Pliocen duhet te jete shoqeruar

edhe, me tektonike shkeputese, te cilat pas Pliocenit ashtu si dhe ne gropat e tjera i gjejme

vende vende edhe ne buzet e tyre sidomos ne ate te Kukesit. Gropa e Peshkopise nuk

karakterizohet me tektonike te qarte grabenore ne buzet e saj, çka e dallon disi ate nga gropat



Faqe 139

e tjera, por ajo mund te jete maskuar nga Kuaternari qe zhvillohet gjeresisht ne buzet e saj.

Shume çarje e shkeputje te vogla ne buzen lindore te saj me shtrirje meridionale me renie ne

perendim qe presin Paleozoin ose Triasikun, te formuara nga ekstensioni ne etapen

neotektonike, flasin per shkeputje ne buzen e gropes.

Ka mundesi qe mosshprehja qarte e me amplitude te dukeshme e kesaj tektonike te kete lidhje

me ngritjet diapirike te gipseve ne Peshkopi e ne malin e Bardhe te cilat mund te kene stimuluar

formimin e gropes, por pa e shoqeruar me shkeputje te medha per efekt te plasticitetit.

Megjithate nje prishje e theksuar tektonike disi me ne veri lindje se gropa e Peshkopise vihet re

midis gipseve dhe Eocen‐Oligocenit flishor, e cila mund te jete aktivizuar edhe ne Pliokuaternar.

Nuk perjashtohet mundesia qe prishja gjatesore te kemi ne buze te diapireve me bazamentin e

tyre te cilat jo vetem kane ndihmuar ne inicimin e diapirizmit por mund te kene qene aktive

edhe me vone, ne Pliokuaternar dhe te kene influence ne potencialin sizmik te rajonit. Ka

mundesi qe buzet pozitive e negative te bazamentit sipas tyre dhe vete diapirizmi te kete

influencuar ne uljen e rrafshit te aloktonit ne trajte fleksure ne buzet e gropes, duke e ulur ate

nga kuota 1600‐1800m. nen nivel te gropes.Keto prishje mund te jene edhe shkaku i ujrave te

nxehta (termale) ne llixhat e Peshkopise.

Shkeputje te vogla vihen re edhe brenda depozitimeve pliokuaternare duke e zhvendosur ate

deri ne disa metra. Keto shkeputje kane shtrirje veri ‐ veri lindje njelloj si dhe ne gropat e tjera

dhe te njejta me ato fraktura te extensionit qe prekin aloktonin ne buzen e gropes prane

Banjave te Peshkopise.

Fusha e sforcimeve sipas frakturave qe prekin depozitimet Plioceniko‐Pleistocenike te hershme

sipas stereogrames tregojne per nje terheqje sipas G3 veri veriperendim – jug juglindje, me

orjentim te ketij boshti 105° e pozicion te tij gati horizontal (2°) dhe G1 eshte gati vertikal (1°).

G3 eshte gjithashtu horizontale.

Shkeputjet me te reja qe prekin taracen e pare (Holocenin) japin nje stereograme me G3

gjithashtu horizontale (4°) e me shtrirje veri perendim – jug lindje (140°). Te dhenat e

mesiperme flasin per nje fushe sforcimesh ne terheqje (extensionale) me drejtim veri perendim

– jug lindje (sipas G3) qe per çudi eshte analoge me ate te gropave jug lindje te Shqiperise.

Thyerjet qe kufizojne gropen e Kukesit jane me spikatese se ato te Peshkopise, sidomos ato ne

buzen lindore te saj. Ne perroin e Lumes (Vanaj) ne lindje te Kukesit evidentohet qarte nje

thyerje me karakter rreshqitje normale por edhe me nje komponent shtytje te djathte. Kjo

thyerje kufizon gelqeroret triasike te bllokut te ngritur te Gjallices me serine rreshpore ne buzet

e tij. Ajo me sa duket ka shoqeruar themelimin e gropes por me vone ne Kuaternar nuk ka qene

edhe aq aktive pasi formacionet e kesaj moshe (Pleistocenit te hershem) ne trajten e horizontit

konglobrekçor nuk kane pesuar ndonje zhvendosje sipas saj. Megjithate keto konglobregçie

jane prekur nga shkeputje horst‐grabenore me spostime ne metra e me shume e jane paksa te

deformuara çka tregon per regjim paksa aktiv tektonik edhe ne Kuaternar. I rendesishem eshte



Faqe 140

fakti se ne vete gelqeroret Triasike ne lindje te buzes se gropes verehen shkeputje te tjera

paralele me buzen dhe me shkeputjen e pare te cilat se bashku kane krijuar zhytjen relative te

gropes dhe ngritjen e bllokut te Gjallices me nje kontrast disniveli te madh (mbi 1800‐2000m).

Keto shkeputje qe shprehen edhe ne reliev me faqe te thepisura jane te tipit rreshqitje normale

te formuara me vone nga extensioni qe formoi edhe gropen. Edhe ne pjeset e tjera kufizuese te

gropes duhet te kete fraktura, por jane maskuar nga ujrat e liqenit te Kukesit.

Stereograma, sipas frakturave ne Bicaj, ne gelqeroret Triasike, sipas G3 jep nje fushe sforcimesh

gati horizontale e me shtrirje perendim veri perendim – lindje jug lindje, ose perendim jug

perendim – lindje veri lindje, pra me terheqje gati gjeresore te regjimit neotektonik.

Ky sistem i thyerjeve qe kufizojne gropat ndiqet me shkeputje te veçanta ne tere zonen e

ngritur malore midis dy gropave pergjate lugines se Drinit te Zi. Me te drejte ato mund te quhen

"thyerjet e Drinit". Ato verehen ne shume pika si ne Ujmisht duke prere gelqeroret Triasike e

duke formuar mbi siperfaqen e lemuar dy gjeneracione vijasht gervishtje ku spikat si ne Kukes

zhvendosja analoge e blloqeve si rreshqitje normale me komponent shtytje te djathte. Nje

shkeputje shume e mire e planit te qarte e te madh tektonik me renie 40‐35° del ne rruge ne

Qafen e Skavices, por pa vija gervishtje. Ne hartat gjeologjike ka shume shkeputje te tjera

shoqeruese. Te gjitha shkeputjet e gropave te reja juglindore e verilindore te Shqiperise me

moshe Pliokuaternare kane orjentim te pergjithesuar meridional por me devijime here ne veri

lindje e here ne veri perendim.

Regjimi tektonik qe i ka formuar ato duhet te kete qene i njejte. Kemi te bejme me nje regjim

ne terheqje horizontale me orjentim te pergjithesuar veri perendim ‐ jug lindje, por per raste te

veçanta ka qene dhe lindje perendim e teper me rralle veri lindje ‐ jug perendim.

3.3.Kushtet Hidrogjeologjike

Qarku i Kukësit ka shumë burime ujore disa prej të cilave janë mjaft të rëndësishme për

furnizimin e popullsisë me ujë të pijshëm. Kështu burime me prurje nga 0‐ 1 l/s janë 145, nga 1

deri në 10 l/s ujë ka rreth 90 burime, me prurje nga 10 deri në 100 l/s janë 25 burime, nga 100‐

1000 l/s 19 burime dhe mbi 1000 l/s janë 3 burime që shërbejnë për furnizimin e disa fshatrave,

komunave e bashkive të Qarkut të Kukësit. Prandaj themi se si ujërat sipërfaqësore ashtu edhe

ato nëntokësore, përbëjnë një pasuri të madhe për komunitetin që i shfrytëzon për të pirë apo

për nevoja të tjera. Këto ujëra si një pasuri e dorës së pare për njeriun, në këtë qark

mundësohen nga akuifere të tipeve të ndryshme si:



Faqe 141

Fig39. Sipërfaqet e akuiferëve sipas llojeve

1. Akuiferë me porozitet ndërkokrrizor me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët 8%.

2. Akuiferë me porozitet poro‐çarje me ujëpërshkueshmëri mesatare‐të ulët 7%.

3. Akuiferë me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare deri të

ulët 36%.

4. Akuiferë me porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri shumë të ndryshueshme nga

shumë e lartë në shumë të ulët 28%. Jo akuiferë 21%.

Akuiferë me porozitet poro‐çarjesh me ujëpërshkueshmëri mesatare‐të ulët. Akuiferë të

shkrifët me porozitet ndërkokrrizorë me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët. Akuiferë me

porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme nga shumë e lartë deri shumë e

ulët Akuiferë me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare deri të

ulët. Së fundi kemi edhe formacione shkëmbore të ashtuquajtura jo akuifer. Në vazhdim do ti

trajtojmë të gjithë tipet e lartpërmendura më me hollësi sipas figures.

Akuifer të shkrifët me porozitet ndërkokrrizorë me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët

Zënë një sipërfaqe prej rreth 183.84 km2 dhe kan një shtrirje të konsiderueshme në Qarkun e

Kukësit duke filluar që nga Morini, Shtiqni, Bardhoci, Lojme, Xhaferraj etj. Këto formacione

përfaqësohen nga depozitime të Qp‐h (Pleistocen‐Holocenit) dhe Qp (Pleistocen). Janë

depozitime të përziera aluvialo‐proluviale me rëra, zhavore dhe alevrite si dhe depozitime

aluvialo‐proluvialo‐liqenore me alevrite, rëra e zhavorre.

Në teritorin e Kukësit këto burime që dalin në depozitimet e Qp‐h dhe Qp, në fakt ushqehen

dhe vijnë nga formacionet e T3‐J1, T2‐J1, S‐D, dhe P‐T me përfaqësues respektivë gëlqerorë me

megalodonte, rreshpe të zeza me graptolite dhe gravelite, ranorë, konglomerate e thjerza



Faqe 142

gëlqerorësh pra nga akuifer i tipit me porozitet çarje‐karst. Ujërat kanë veti të mira fiziko‐kimike

dhe cilësi të mira për tu pirë. Nga ana hidrokimike ujerat ne zonen e Krumës janë të tipit

hidrokimik HCO3‐Ca‐Mg. Prurja e përgjithëshme nga drenimi i ujërave të këtyre akuiferëve

është rreth 3200 l/s.

Akuiferë me porozitet poro‐çarjesh me ujëpërshkueshmëri mesatare‐ të ulët

Shtrihen në një sipërfaqe rreth 154.5 km2 dhe përfaqësohen kryesisht prej depozitimeve të N2‐

Qp dhe N2 me përfaqësues respektivë konglomerate, ranorë, argjila dhe argjila, ranorë,

gravelite, konglomerate etj.

Nga ky akuifer burojnë rreth 23 burime më prurje të ndryshme. Pjesa më e madhe e tyre(12

burime) janë me prurje të vogla që variojnë nga 0.13 deri në 0.5 l/s. 8 burime kan prurjen nga 1‐

7 l/s, dy burime kan Q=10 l/s. secili dhe një burim në Shtiqën ka Q=20 l/s. Akuiferi ka si bazë

ushqyese kryesisht rreshjet atmosferike. Sasia e ujit që drenon përmes burimeve nga ky akuifer

është rreth 65 l/s. Ujërat nëntokësore të këtijë akuiferi kanë veti të mira fiziko‐kimike dhe cilësi

të mira për tu pirë. Nga ana hidrokimike janë të tipit HCO3‐Ca‐Na+K.

Akuifer me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare deri të ulët

Akuiferët me porozitet çarjesh nga pikpamja hidrogjeologjike, bëjnë pjesë në akuiferët

shkëmborë, ose siç njihen ndryshe si akuiferë të çarë apo të ndërprerë pra jo të vazhdueshëm.

Kanë marrë këtë emërtim sepse në akuifer dallohen qartë dy mjedise me veti krejtësisht të

ndryshme hidrogjeologjike që janë vetë shkëmbi (dunit, peridotit etj.) që është i

papërshkueshëm dhe ndërton pjesën më të madhe të mjedisit akuifer dhe çarjet me gjenezë të

ndryshme formimi që përmbajnë ose lejojnë qarkullimin e ujërave nëtokësore nëpër to duke

zënë një përqindje mjaft të ulët në volumin e përgjithshëm të akuiferit.

Ky lloj akuiferi ka shtrirjen më të madhe në Qarkun e Kukësit në fshatrat Helshan, Domje,

Sumaj, Vlahna, Gëdheshtë, Golaj, Nikoliq, Pistë, Shënmëri, Kalimash, Petkaj, Pobreg, Gjinaj,

Gjegjan, Ademaj, Bardhoc, Rrunë, Morinë, Brrut, Surroj, Krumë dhe Cahan.

Akuiferi si bazë kryesore ushqimi ka reshjet atmosferike dhe më pak ardhjet nga akuiferë të

tjerë. Akuiferi drenon përmes rreth 68 burimeve me prurje të përgjithëshme Q=76 l/s. Nga këto

49 burime janë me prurje nga 0.1‐0.8 l/s. Siç shihet shumica dërmuese e burimeve kan

ujëmbajtje të vogël. Katër burime janë me prurje nga 1 l/s secili. Rreth 14 burime kanë prurje

që variojnë nga 1.5‐6 l/s. dhe vetëm një burim në lindje të fshatit Çerem ka Q=15 l/s.

Akuiferë me porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri tëpër të ndryshueshme nga shumë e

lartë deri shumë e ulët

Ky akuifer ka një shtrirje të konsiderueshme në qark me një sipërfaqe prej rreth 638.53 km2

dhe zotëron rezervat më të mëdha ujore nga akuiferët e tjerë.



Faqe 143

Shtrirjen më të madhe ky akuifer e ka në teritorin e Kukësit dhe konkretisht në Kroi i Kizës,

Nangë, Gurra e Kalisit, Shalqin, Arren, Gurra e Bardhë, Pobregj, Lesenjë, Domaj, Bele, Krumë,

Surroj, Naraç, Shtiqën etj.

Nga ana hidrokimike ujërat janë të tipit HCO3‐Ca‐Mg dhe cilësisht janë shumë të mira për tu

pirë.

Një pjesë e këtyre ujërave, sidomos të tipit çarje‐karst, janë të kaptazhuar. Në fotot poshtë

Ujësjellësi i Krumës.

Fig.40. Gurra e Hasit (ujësjellës i Krumës)

Jo akuiferët

Konsiderohen jo akuiferë të cilët nuk kanë porozitet të mjaftueshëm ndërkokrrizorë apo çarje‐

karst të zhvilluar nëpër të cilët uji nëntokësor qarkullon me vështirësi. Në Qarkun e Kukësit jo

akuiferët zënë një sipërfaqe të konsiderueshme prej 497.95 km2. Burimet që drenojnë prej tyre

janë kryesisht me prurje të vogla nën 1 l/s. Megjithatë ka edhe burime me më shumë se 1 l/s,

që shkojnë në 10, 100 dhe më shumë së 100 l/s. Këto janë burime që ushqehe nga akuiferë të

tjerë që drenojnë nga jo akuiferi ose në kontakt me të.

Resurset ujore

Resurset ujore sipërfaqësore

Qarku i Kukësit ka një sipërfaqe prej 2312.08 km2 dhe shtrihet që nga Maja e Shpatit (në kufi

me Malin e Zi) në veri, vazhdon me majën e Jezercës në veriperëndim (kufi me Qarkun e

Shkodrës). Rrjeti hidrografik i Qarkut të Kukësit përfaqësohet kryesisht nga ujëmbledhësi më i



Faqe 144

madh që është Liqeni i Fierzës me rreth 2.7 miliard m3 ujë, si dhe nga dy lumenjtë kryesorë si

Drini i Bardhë që vjen në qytetin e Kukësit nga ana verilindore (Kosova) i cili e ka prurjen

mesatare vjetore rreth 68.2 m3/s dhe Drinin e Zi i cili vjen nga ana jugore (Maqedonia),

sipërfaqe të pellgut 5885 km2 dhe prurjen mesatare vjetore rreth 118 m3/s.

Përveç resurseve ujore sipërfaqësore, ka edhe resurse të ujërave nëntokësore të cilat shfaqen

perms burimeve të shumta që merren me furnizimin me uje te pijshem te rajonit te Hasit.

3.3.4. Makrozonimi – mikrozonimi sizmik

Shqipëria është një vend i aktivitetit të moderuar sizmik, megjithatë shumë qytete dhe zona

rurale janë shkatërruar nga tërmete të ndryshme me intensitet të madh dhe të moderuar.

Vlerësimi i rrezikut sizmik në një rajon mund të bazohet në shpërndarjen e tërmeteve intensive

historike (të regjistruara dhe jo) dhe në strukturën e tërmeteve dhe në aktivitetin neotektonik

të zonës. Në Shqipëri janë identifikuar zona të aktivitetit sizmik (zona ku janë regjistruar vatra

sizmike), përgjatë të çarave aktive dhe zonave të parjeve. Në veçanti ato njihen si:

I. Brezi sizmik bregdetar Jonian‐Adriatik, në buzën lindore të mikro‐pllakës së Adrias me

shtrirje veriperëndim‐juglindje.

II. Brezi sizmik Peshkopi‐Korçë me shtrirje veri‐jug, dhe

III. Brezi sizmik Elbasan‐Dibër me shtrirje veri‐lindje

Νë Skemën _____ tregohen pikat lokale të tërmeteve me përmasa M≥5 për shekullin e 20‐të

nga ku dallohen zonat e mësipërme. Në bazë të kësaj skeme, bashkia e Hasit gjendet jashtë

zonave sizmike, por kjo nuk përjashton mundësinë e ndikimit nga një tërmet në shkallë të gjerë

në rajonin më të gjerë.

Sipas një ndarjeje të veçantë të Shqipërisë në 10 zona sizmike (Figura 1.3.4.2), bashkia i takon

pjesërisht zonës ODA dhe pjesërisht zonës ST. Historia e Shqipërisë Lindore (EAB) është një

zonë sfondi që përfshin pjesën e brendshme të Shqipërisë dhe rajonet fqinje që shtrihen në

lindje të zonave bregdetare dhe nuk përfshihen në asnjë nga zonat e përmendura në tabelën e

mëposhtme. Shkodra‐Tropoja (ST) është një zonë e brendshme e tërthortë që përfshin defekte

normale të goditjes NE, kryesisht përgjatë kufirit të zonës ophiolite Mirdita. Përgjatë tërmeteve

që vijuan janë regjistruar: 7 korrik 1855 Ms = 5.5; 27 gusht 1948 Ms=5.5. Mekanizmat e përbërë

fokale të tërmeteve të gjeneruara nga kjo zonë tregojnë regjimin e tensionit që zgjeron NËN

(Muço, 1994). Në zona Elbasan‐Dibër‐Tetovë, mund të ndodhin edhe tërmete të ardhshme këtu

Mmax=6.9.



Faqe 145

Fig.41. Epiqendrat e tërmeteve në Shqipëri me M≥5.0 për shekullin e 20-te. Shënohen epiqendrat e zonave te

dallueshme sizmike dhe pozicioni i Bashkisë Has. (Burimi:Aliaj S. et al., 2010)



Faqe 146

Fig.42. Sizmiciteti i Shqipërisë. Pikat e kuqe tregojnë tërmetet e përdorura për vlerësimin e riskut, pikat gri

përfaqësojnë tërmete të tjera. Shënohet pozicioni i Bashkisë Has.



Faqe 147

Tabela e listave të parametrave të dhjetë zonave të burimeve sizmike të Shqipërisë. Zona e burimit në det të hapur e Shqipërisë Jugore bie në rajonin e quajtur BJ (Bregdeti Jonian) (nga Aliaj et al.,2004) (Burimi: http://diss.rm.ingv.it)

Përveç kësaj, Shqipëria karakterizohet nga një aktivitet intensiv mikrosizmik, siç është shfaqur

pas instalimit dhe funksionimit të ASN, i cili ka 13 stacione të pajisura me sizmografë me

regjistrim analog me periudhë të shkurtër, me tre‐komponentë (ASN, i cili përfshin 13 stacione

të pajisura smizmografë të një periudhë të shkurtër të rregjistrimit analog të tre variablave). Në

bashkinë Has, aktiviteti mikro‐sizmik është i rritur në kufijtë e saj veri perëndimor, duke treguar

aktivitet të butë neotektonik.

Zone Name / Code

Zone Area (km2)

Earthquakes used

Beta Alpha (No)

Mx Rate of M>6 p.a.

Rate density

Ohrid-Korca, KO 2760 44 1.44 242 6.9 0.0315 11.4

Kukesi-Peshkopia, KP 1480 21 1.75 481 6.9 0.0104 7

Ionian Coast, IC 16600 151 1.4 692 7 0.115 6.9

Elbasani-Dibra-Tetova, EDT 2660 46 1.99 3142 6.9 0.0167 6.3

Periadriatic Loëland PL 7460 75 1.61 914 7 0.0458 6.1

Lezha-Ulqini, LU 5140 39 1.52 293 7.2 0.0272 5.3

Skopje, SK 3300 5 2.08 2541 7.2 0.00913 2.8

Shkodra-Tropoja, ST 1570 11 1.99 778 6.9 0.00418 2.7

Peja-Prizreni, PP 1740 5 2.03F 418 6.8 0.00173 1

Eastern Albanian Backgr. EAB 57200 75 2.03F 6075 6.5 0.0199 0.35



Faqe 148

Fig.43. Tërmetet në Shqipëri ML≥3.0 për periudhën 1976-1995 dhe stacionet e Rrjetit Sizmologjik Shqiptar. Shënohen e pozicioni i Bashkisë Has (Burimi: Muço B. et al., 2000)

Bazuar në tërmetet historike dhe të regjistruara nga stacione sizmologjike, brenda dhe jashtë

Shqipërisë, Sulstarova et al. (1980) hartuan një hartë që përcakton zonat e intensitetit sizmik.

Në bazë të kësaj harta Bashkia e Hasit i takon zonave VIII dhe VII.



Faqe 149

Fig44. .Zonimi sizmik në Shqipëri në shkallën 1:500 000 (nga Sulstarova et al., 1980). Shënohen pozicioni i

Bashkisë Has (Burimi: Muço B. et al., 2000)

Sipas studimit “Zonimi sizmik në Shqipëri duke përdorur një qasje deterministike”, (B. Muço et

al., 2000) vlerat DGA për Shqipërinë a) janë në gamës e 68‐311 cm/s2. Zona me vlera më të

mëdha është një vend i vogël në jug të Shqipërisë, në kufi me Greqinë (DGA mbi 300 cm/s2).

Zona e dytë mbulon 80% të territorit shqiptar (DGA ndërmjet 150 dhe 300 cm/s2). Zona e tretë



Faqe 150

(DGA ndërmjet 80 dhe 150 cm/s2) është e shpërndarë në të gjithë territorin e Shqipërisë, nga

veriu në jug. Zona e fundit vazhdon në pjesën veriore të Shqipërisë (DGA ndërmjet 40 dhe 80

cm/s2).

Fig.45.: Vlerat e parametrave të lëvizje së tokës: (a) Projekti i Përshpejtimit të Tokës (b) Shpejtësia (c) Zhvendosja. Shënohen e pozicioni i Bashkisë Has (Burimi: Seismicity, seismotectonics and seismic hazard assessment in Albania, Aliaj S., et al, 2010)

Vlerat e shpejtësisë mund të ndahet kryesisht në dy zona, e para (V midis 15 dhe 27.1 cm/s2)

mbulon shumicën e pjesëve jugore dhe juglindore të Shqipërisë dhe e dyta (V ndërmjet 8 dhe



Faqe 151

15 cm/s2) mbulon shumicën e pjesës qendrore dhe veriore të vendit. Gjithashtu janë gjetur disa

pika të vogla me V ndërmjet 4 dhe 8 cm/s, në pjesën veriore të Shqipërisë. Për sa i përket

zhvendosjes, mund të ndahet në dy zona: një shumë në jug të Shqipërisë, në pjesën lindore dhe

në pjesën veriperëndimore (D në mes të 7 dhe 9.7 cm) dhe një tjetër në më shumë se 80% të

territori shqiptar (D në mes të 3.5 dhe 7 cm).

3.3.5. Peisazhi dhe elemente të rëndësishme që ndikojnë në të

Sipas Konventës Evropiane të Peisazhit (Konventa e Firences), peisazhi është përcaktuar si një

zonë, siç perceptohet nga njerëzit, karakteri i të cilit është rezultat i veprimit dhe ndërveprimit

të faktorëve natyrorë dhe / ose njerëzorë. Përfshin si të dhëna natyrore‐ ekologjike edhe

kulturore‐ekonomike. Gjithashtu, në ndryshim të vazhdueshëm, evoluon dhe nuk mbetet statik

dhe inert, dhe pranon stimuj të ndryshëm me origjinë ose nga natyra ose nga aktiviteti njerëzor.

Hasi dallohet për larmishmëri të formave të relievit si gropa e Krumës, rrafshi i Planit, Bregu i

Vlahnës deri tek qafat dhe majat më të larta. Bashkia ka reliev kodrinoro‐malor, me lartësi

mesatare 400‐500 m mbi nivelin e detit dhe me kontraste të mëdha. Lartësia më e ulët mbi

nivelin e detit është 296 m në bregun e liqenit të Fierzës, ndërkohë lartësia më e madhe është

1988 m në malin e Pashtrikut. Pyjet dhe kullotat zënë rreth 83.5 % të sipërfaqes dhe shtrihen në

lartësitë mbi 1000‐1200 m.

Relievi kryesisht i ulët malor lartësitë (400‐800m) zënë 66% të sipërfaqes dhe pjesërisht malor

ku majat më të larta janë Pashtriku (1989m), Kunora (1512m). Në pjesën verilindore relievi

zbutet me disa kodrina e fushëza gjatë bregut të Drinit të Bardhë. Ka disa qafa si ajo e Erës

(1100m) që lidh pellgun e Krumës me atë të Vlahnës dhe Qafa e Mullarëve (1220m) që lidh

Hasin e Brijës me Hasin e Rrafshit. Në bazë të relievit gjeografik Hasi ndahet në 3 pjesë Brija,

Guri dhe Rrafshi që së bashku njihen zakonisht me emrin Hasi i Thatë. Dallohet për larmishmëri

të formave të relievit si gropa e Krumës, rrafshi i Planit, Bregu i Vlahnës deri tek qafat dhe majat

më të larta. Ka një sipërfaqe pyjore 23200 ha, sipërfaqe të zhveshur 760 ha, sipërfaqe të

punueshme dhe urbane 8500 ha, kullota dhe livadhe 4430 ha dhe sipërfaqe jo‐produktive 8361

ha. Lartësia mesatare e Malësisë së Hasit është 662 m mbi nivelin e detit dhe rritet nga

perëndimi drejt lindjes si dhe nga juglindja drejt verilindjes. Malet e njësisë veriperëndimore,

duke u nisur nga Pashtriku në qendër, ndahen në dy vargmale.

Vargmali Pashtrik‐Krajlicë

Vargmali Pashtrik‐Tregtan

Hasi ka një rrjet të pasur lumor i cili karakterizohet nga përrenj të vegjël që furnizohen kryesisht

nga reshjet e shiut dhe të dëborës. Furnizimi i këtyre lumenjve nga burimet nëntokësore është i

pakët ndaj edhe prurjet e tyre kanë një diferencë të madhe në varësi të stinës, janë të

rrëmbyeshëm dhe tejbartës të materialeve të ngurta. Rëndësia e tyre është e lartë për



Faqe 152

mirëqenien, furnizimin me ujë të pijshëm dhe vaditjen në zona të ndryshme. Nga periudha

1945‐1990 Hasi gjithashtu trashëgoi një pasuri të madhe ujore sic janë numri i madh i

rezervuarëve të lidhur me një rrjet të gjerë kanalizimesh. Sipërfaqja ujore e rrethit të Hasit

përbëhet nga 24 rezervuare që ujitin 23% të tokës bujqësore. Gjithashtu përshkohet nga disa

përrenj më i madhi i të cilëve është Kruma, gjatësia e të cilit llogaritet të jetë 6 km, me shumë

degëzime, që derdhet në Drinin e bashkuar. Shumë të rëndësishme janë gjithashtu edhe vrella

e Brrudit, Domaj dhe vrella e Harhullës që furnizojnë me ujë të pijshëm fshatrat përkatës. Disa

nga përrenjtë e rrethit të Hasit janë përroi i Skatinës (14 km), I Vlahnës (13 km ), Rosmanit

(11 km), Shirzës, Spahisë, dhe Tërshanës. Rëndësi të madhe ka edhe kufizimi me Liqeni i

Fierzës që do të thotë një pasuri shumë e madhe ujore për fshatrat Zahrisht, Metaliaj duke

ndikuar fuqishëm në zhvillimin e turizmit sidomos në fshatin e Zahrishtit ku shihet prespektivë

edhe në sektorin e peshkimit.

Rethi i Hasit ka një sipërfaqe pyjore gjithsej 23200 ha me vëllim 1117000 metër kub të cilët

ndahen në:

Pyje prodhues 13790 ha me vëllim 839000 metër kub.

Pyje mbrojtës 9410 ha me vëllim 338000 metër kub.

Pyjet e këtij rrethi dallohen për një larmishmëri të lëndës drusore si ah (2220 ha), dushk

(17120 ha), panjë (360 ha), frashër (100 ha), shkozë (1200 ha), shqeme (70 ha), bush

(530 ha), lajthi (70 ha) dhe lloje të tjera (1530 ha). Siç shihet pasuritë pyjore janë vërtet

të mëdha krahasuar me sipërfaqen e përgjithshme të rrethit por duhet theksuar se keq‐

menaxhimi ka quar në shpërdorim të lëndës drusore dhe dëmtim të shumë zonave me

vlera të larta jo vetëm materiale por edhe turistike e historike.

Pjesën kryesore te territorit e zëne dushqet. Ato kane kapur gjithë fushëgropën e Hasit ku ka

pasur masive pyjesh lisi (qarr, bung) dhe pyje te përziera si shkoze, frashër, panë mullëze,

krekëz etj. Këto pyje u prene ne vitet (60‐70) duke u kther ne toka buke. Në lartësitë mbi (1000–

1200 m) shtrohen pyjet e Hasit të përhapura ne bjeshkën e Krumës, Vranishtit, Gjinajve, Dajcit

Mujajve, Cahanit & Kishajve etj. Ka pasur pyje halore në shpatin verior të pashtrikut të cilët janë

dëmtuar në vitin 1943 është djegur plotësisht dhe nga kjo ditë aty ka shumë pak rrënje bredh e

pishe. Në lartësitë e Pashtrikut kane përhapje kullotat alpine aty ka bime te ndryeshme

mjekësore. Lumi kryesor është Kruma 6 km i gjate pasi derdhet ne liqenin e Fierzes dhe degët e

tij Rusmani 11 km, Vlahna 13 km, Perroi i Vranishtit 5 km, Leshnica 6 km dhe Skatina 14 km.

Gjatësia e tyre është shkurtuar me futjen ne luginat e tyre te ujërave të liqenit të Fierzes. Janë

të shkurtër dhe me prurje të pakta sidomos ne vere ku niveli i tyre është mjaft i ulet. Gjate

reshjeve te shumta ata rriten në mënyre të menjëhershme dhe po ashtu ulen shpejt pasi

burimet e tyre nëntokësore janë të varfra.



Faqe 153

Ndërtim dhe strukturë gjeologjike të larmishme, tepër të ndërlikuar, me evolucion kompleks

dhe jo të njëjtë.

Veprimtaria e dendur vullkanike dhe lëvizjet e reja tektonike i kanë dhëne relievit të Hasit

konfiguracionin e sotëm që paraqitet mjaft interesant. Si rezultat i veprimtarisë erozive të lumit

të Krumës dhe degëve të shumta të tij kjo fushëgropë është e ndare në blloqe paralele. Këto

blloqe njihen nga banoret me emrin “pod” që do të thotë rrafsh ose “pla”. Këto rrafshe

emërtohen nga banoret sipas përroit që i ndan ose fshatrave që i përkasin, të tille janë : Podi i

Shahjës, Breshezes, Vranishtit, Zahrishtit ose Plani i Krumës, Nikoliqit, Pates etj.

Kane qene vetëm 2 HEC‐e një ne fshatin Domaj – Has me fuqi 30 kë/ore dhe një tjetër në

Krume, që momentalisht janë të shkatërruar plotesisht, por që ka tentative për rindërtimin e

tyre. Me gjithese një pjesë e madhe e territorit të Hasit është e mbuluar me gur e shkëmbinj,

por nëntoka fsheh pasuri minerale jo të vogla, shfrytëzimi i të cilave mund të përmirësojë

ndjeshëm jetesën e banorëve të kësaj zone.

Rrethi i Hasit ka pasuri të shumta minerare përbëhet nga shkëmbinj gëlqerorë, magmatikë dhe

metamorfikë kjo lidhet me pasuritë e shumta minerare në këtë zonë. Sasia më e madhe e

kromit njihet në Vlahën dhe vendburimi lokalizohet në masivin ofiolitik Tropojë‐Has duke u

lidhur me vend‐burimet e Kam‐Tropojës për nga lokalizmi dhe tregu me Qafë Prushin. Në

masivin e Vlahnës ndodhen rreth 2700000 ton rezerva Cr me pastërti 18%‐38%. Miniera e Qafë

Perollit njihet për një sasi prej 560000 ton Cr me pastërti 26%‐40% (njësoj me minierën e

Vlahnës për nga lokaliteti). Sipas studimeve në Golaj gjenden rreth 4.5 milion ton rezerva bakër

të pashfrytëzuara edhe për shkak të mos‐funksionimit të minierës. Fshatrat Vranisht, Vlahën

dhe së fundmi Cahan njihen për nëntokë të pasur me Fe‐Ni.

Menaxhimi i mbetjeve eshte nje tjeter problem por me vendosja e koshave të rinj në qytetin e

Krumës ka përmirësuar dukshëm grumbullimin e mbetjeve, por mungon selektimi në origjinë.

Bashkia ka një sektor për grumbullimin dhe transportin e mbetjeve dhe përdor si vend të

hedhjes së tyre, gropën grumbulluese Qafë‐Barak.

Në zonat rurale trajtimi i pjesës më të madhe të mbetjeve bëhet duke i hedhur pa kriter anash

rrugëve, kanaleve dhe duke i djegur ato në mjedis të hapur.

Mbrojtja dhe menaxhimi i qëndrueshëm i peisazhit në planifikimin territorial kontribuon:

Të gjithë së bashku të mbrojmë mjedisin natyror dhe kulturor, gjë që nuk është e

mundur me identifikimin individual të zonave të mbrojtura dhe vendeve arkeologjike,

monumenteve, etj,

Në përmirësimin e cilësisë së jetës,



Faqe 154

Në kohezionin ekonomik dhe social me paraqitjen e mundësive të reja për zhvillim dhe

vende pune, madje edhe në zonat pa peisazhe me vlerë të lartë.

1.3.6. Boniteti i tokës

Gjatë tridhjetë viteve të fundit, në Shqipëri është grumbulluar një përvojë e çmuar sa i përket

kontrollit të tokave dhe aplikimeve të tij. Fillimisht, ishte Departamenti i Shkencave të Tokës i

Universitetit Bujqësor të Tiranës ai që ndërmori disa aktivitete në lidhje me tokat dhe më pas

Instituti i Studimit të Tokës (IST) i Tiranës, i krijuar në vitin 1971, i cili drejtoi të gjitha

veprimtaritë që lidheshin me të. Ky i fundit është nën varësinë e Ministrisë së Bujqësisë dhe

Ushqimit dhe është i vetmi institucion në vend i specializuar në shkencën e tokës (Zdruli P.,

Lushaj S.,2001).

Klasifikimi i tokës në Shqipëri nga viti 1950 deri më 1990‐ën bazohej tek lartësia, kushtet

klimatike dhe bimësia natyrore, përshtatur nga Klasifikimi rus i Tokave. Harta e parë e tokave

me shkallën 1:200 000 doli në vitin 1958 (figura 1.3.6.1). Nga viti 1970 deri më 1990‐ën, për çdo

kooperativë bujqësore, fermë shtetërore apo rreth, përgatiteshin harta të detajuara të tokave

në shkallën 1:10 000 dhe 1:50 000. Këto sondazhe toke përdoreshin për planifikimin e

praktikave dhe teknologjive bujqësore. Sipas Sistemit Kombëtar të Klasifikimit të Tokave (SKKT),

tokat ndahen në katër breza bazuar tek ndryshimet klimatike, bimësia natyrore, lartësia,

pjerrësia, faktorët e formimit të dheut dhe tek karakteristikat e tyre fizike dhe kimike (Zdruli P.,

Lushaj S., “Overvieë of soil information and soil protection in Albania”.



Faqe 155

Fig.46.: Harta e parë e tokave të Shqipërisë e vitit 1958 (burimi: Burimet e Tokës dhe Dherave të Shqipërisë: problemet aktuale dhe tendencat në të ardhmen (Burimi: Zdruli P. Lushaj S.



Faqe 156

Brezat Lloji Shpjegimi % Sipërfaqja3 në1000 Ha

Tokat zonale I Kullota subalpine LM Lëndina malore 0.5 3.2 II Pyje ahu dhe pishe MP Pyje malore të errëta 3 20.2 LMP Pyje lëndina të errëta 0.6 3.4

III Brezi i pyjeve të lisit KM Kanellë mashkull 17.7 121.3 KL Lëndinë kanellë 5.4 37 LK Lëndinë kanellë 7.5 51.3

IV Shkurre mesdhetare HK Kanellë gri 25.7 176.2 HKL Lëndina kanelle gri 6.4 50.7 LHK Lëndina kanelle gri 18.5 127.1

Toka azonale Aluviale AL Toka me origjinë fluviatile 11.8 80.9 Kripore shtufore LT Toka moçalore 1.4 10 LKr Toka me origjinë solonchak,

solonetz 1.4 9.7

Toka malore natyrale PM Toka të pazhvilluara 0.1 0.4 Plazhe ranore PL Toka të pazhvilluara 0.2

TOTALI 100 691.6

Tabelë e përgjithësuar e tokave shqiptare dhe sipërfaqeve të tyre në raport me totalin e tokës bujqësore në vend (Burimi: Zdruli P., Lushaj S., 2001)

Shpërndarja e tokave (Zdruli P., Lushaj S., 2001).

Brezi i kullotave subalpine në lartësinë 1600‐2700 m

Brezi i pyjeve të ahut dhe pishës në lartësinë 1000‐1600 m

Brezi i pyjeve të lisit në lartësinë 600‐1000 m

Shkurre mesdhetare në lartësinë 0‐600 m

Brezat e mësipërme tregojnë shpërndarjen tokave, e cila ndjek një rregull vijues mbizotëruar

nga lartësia dhe bimësia. Këto toka quhen toka zonale. Karakteristikat e tyre lidhen me faktin

që formimi i tyre ka ndodhur në kushte biologjike, gjeologjike, topografike dhe klimatike

specifike dhe vendndodhja e tyre përcaktohet mirë sipas lartësisë. Tokat e njërit brez nuk

gjenden në asnjë brez tjetër (Zdruli P., Lushaj S., 2001).

Në zonat ku formimi i tokës nuk lidhet thjesht me bimësinë natyrore dhe lartësinë, tokat

konsiderohen azonale dhe përfshijnë tokat me origjinë aluviale, shtufore, kripore dhe tokat e

pazhvilluara ose natyrale. Ato mund të gjenden në të gjithë brezat e tokave të përmendur më

sipër. (Zdruli P., Lushaj S., 2001).



Faqe 157

Deri në vitin 1990, pjelloria e tokës monitorohej në të gjitha tokat bujqësore çdo 4 deri në 5

vjet. Të dhënat tregojnë se 44.6% e tokave klasifikohen si toka me nivel të ulët humusi që

gjenden kryesisht në zonat kodrinore dhe malore dhe pjesërisht në zonat fushore perëndimore.

78% e tokave klasifikohen si toka me nivel të ulët dhe mesatar të N. 75% e tokave klasifikohen

si toka me nivel të ulët dhe mesatar të P. Më shumë se 90% e tokave klasifikohen si toka me

nivel të lartë dhe mesatar të K (Zdruli P., Lushaj S., “Overvieë of soil information and soil

protection in Albania” (ppt)).

Pas vitit 1990, me qëllim unifikimin e Klasifikimit Shqiptar të Tokave me Sistemin

Ndërkombëtar, Instituti i Studimit të Tokave (IST) i Shqipërisë në bashkëpunim me Byronë

Evropiane të Tokave zhvilloi hartën pedologjike në shkallën 1:1 milion (Zdruli P., Lushaj S.,

“Overvieë of soil information and soil protection in Albania” (ppt)).

Bashkëpunimi i IST‐së me Institutin Mesdhetar të Agronomisë (IMA) në Bari realizoi një studim

dhe përgatiti hartën pedologjike në shkallën 1:250000 për të gjithë sipërfaqen dhe një hartë në

shkallën 1:50000 për zonën bregdetare (Zdruli P., Lushaj S., “Overvieë of soil information and

soil protection in Albania” (ppt)).

Shumica e tokave shqiptare klasifikohen si toka cambisols, luvisols, regosols, leptosols,

phaeozems) në zonat bregdetare perëndimore si fluvisols .(Zdruli P., Lushaj S., “Overvieë of soil

information and soil protection in Albania” (ppt)).

Cambisols karakterizohen nga mungesa e një shtrese prej balte, humusi, kripërash të tretshme

ose okside hekuri dhe alumini. Ato ndryshojnë nga materiali i bazë i papërpunuar në strukturën

e tyre agregate, ngjyra, përmbajtja e argjilës, përmbajtja e karbonatit ose vetitë e tjera që japin

disa prova të proceseve të formimit të tokës. Për shkak të strukturës së tyre të favorshme

agregate dhe përmbajtjes së lartë të mineraleve të lëvizshme, ato zakonisht mund të

shfrytëzohen për bujqësi, duke iu nënshtruar kufizimeve të terrenit dhe klimës. Cambisols janë

grupi i dytë më i gjerë i tokës në Tokë, duke zënë 12 për qind të sipërfaqes totale të tokës

kontinentale ‐ kryesisht në rajonet boreale polare, në peizazhet me shkallë të lartë të erozionit

dhe në rajonet e materialit bazë që i rezistojnë lëvizjes së dheut. Ato nuk janë të zakonshme në

klimat e lagështa tropikale.

Regosolët karakterizohen nga materiale bazë të cekët, të mesëm të pa konsoliduara, të cilat

mund të jenë me origjinë aluviale dhe nga mungesa e formimit të një horizonti të

konsiderueshëm të tokës (shtresës) për shkak të kushteve klimatike të thata ose të ftohta.

Leptosolet janë toka me thellësi shumë të cekët profili (duke treguar pak ndikim në proceset e

formimit të tokës) dhe shpesh përmbajnë sasi të mëdha të zhavorrit. Ato zakonisht mbeten nën

vegjetacion natyror, duke qenë veçanërisht të ndjeshme ndaj erozionit, tharjes ose lagështisë,



Faqe 158

në varësi të klimës dhe topografisë. Leptosolet janë përafërsisht të shpërndara në mënyrë të

barabartë midis zonave të larta malore, shkretëtirave dhe rajoneve boreale ose polare, ku

formimi i tokës është i kufizuar nga kushtet e rënda klimatike.

Phaeozems karakterizohen nga një shtresë sipërfaqësore me humus të mbuluar në gjendjen

natyrore me bar të bollshëm ose vegjetacion bimor gjethesh. Ato janë toka shumë të

lërueshme dhe përdoren për rritjen e drithërave, sojës dhe kullotave për bagëtinë, si dhe për

prodhimin e drurit dhe prodhimit të naftës. Zënë rreth 1.5 përqind të sipërfaqes së tokës

kontinentale në Tokë.

Fig.47.: Niveli i humusit dhe fosforit në tokën bujqësore (Burimi: “Burimet e tokave dhe dherave të Shqipërisë: problemet aktuale dhe tendencat në të ardhmen”, Lushaj S., Zdruli P.,2007)



Faqe 159

Fig.48.:Pedologjia e tokave të Shqipërisë (Burimi: “Përmbledhje e Informacionit të Tokave dhe Mbrojtjes së Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P., (ppt)).



Faqe 160

Fig.49. Pedologjia e tokave të Shqipërisë (Burimi:“Përmbledhje e Informacionit të Tokave dhe Mbrojtjes së Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P.,(ppt)).



Faqe 161

Një klasifikim territoral tjetër i tokës Shqiptare u krye në bazë të cilësisë së saj. Tokat e shkrifta

përfshijnë një përqindje prej 50% të gjithë tokës, tokat argjilore një përqindje prej 30% dhe

tokat tokat reroe 20%.

Fig.50.: Shpërndarja e strukturës së tokave të Shqipërisë (Burimi: “Përmbledhje e Informacionit mbi Tokat dhe mbi Mbrojtjen e Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P., (ppt))



Faqe 162

Cilësia e tokës në Bashkinë e Hasit, siç shihet nga lart, është:

Media (18% < argjila <35 % e>15 % rera, 18 % <argjila e 15 % < rera < 65 %)

Medio fine (< 35 % argjila e 15 % <rera < 65 %)

Fine (35% < argjila <60 %)

Molto fine <60 % argjila

Për sa ka të bëjë me thellësitë e tyre, tokat në territorin shqiptar dallohen në harten:

Toka të thella që dominojnë në zonat fushore bregdetare dhe

Toka sipërfaqësore që dominojnë në zonat kodrinore dhe malore.



Faqe 163

Fig.51. Harta e thellësisë së tokave e Shqipërisë (Burimi:“Përmbledhje e Informacionit mbi Tokat dhe Mbrojtjes së Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P.,(ppt)).

Ka disa faktorë që kontribuojnë në përshpejtimin e erozionit të tokës, të cilët përfshijnë

faktorët natyrorë (d.m.th. periodiciteti jo i rregullt i reshjeve, tokat e cekëta, pjerrësia e madhe,

brishtësia e materialit të tokës) dhe faktorët njerëzorë si braktisja e tokave të pjerrëta,

shpyllëzimi, kullotja pa kriter dhe keqpërdorimi apo keqmenaxhimi. Një formë tjetër degradimi

janë edhe rrëshqitjet e tokave, të cilat gjenden në shumë zona në vend, duke ulur ndjeshëm jo



Faqe 164

vetëm qëndrueshmërinë e bujqësisë, por edhe sigurinë afatgjatë të strehimit rural (Zdruli P.,

Lushaj S., 2001).

Në figurën ______duken llojet e presionit që ekzistojnë në tokat e Shqipërisë.

Fig.52. Burimet e streseve të tokave në Shqipëri (Burimi: “Përmbledhje e Informacionit mbi Tokat dhe Mbrojtjes së Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P.,(ppt)).

Siç shihet nga harta e mësipërme, duket se dëmi kryesor i shkaktuar nga njerëzit është kryesisht

shpyllëzimi i pyjeve.



Faqe 165

Një problem tjetër i Bashkisë është mbiprodhimi. Mbivlerësimi në veçanti, është vërejtur në

pjesën më të madhe të vendit.

Në figurën paraqiten metalet e rënda në tokën bujqësore sipas prefekturës – bashkisë. Tokat në

Qarku e Kukesit (Bashkia Has) kanë sasi të mëdha të mineralve Bakri (Cu)+.

Fig.53. Përmbajtja totale e metaleve të rënda në nivel toksik në tokën bujqësore të Shqipërisë (burimi: “Përmbledhje e Informacionit mbi Tokat dhe Mbrojtjes së Tokave në Shqipëri”, Lushaj S., Zdruli P.,(ppt)).

Sipas një studimi të vlerësimit të tokës fizike, i cili përfundoi në fund të viteve 1990, toka

bujqësore ndahej në dhjetë kategori sipas nivelit të përshtatshmërisë së tyre. Kategoria e parë

ishte më e mira, kurse e dhjeta më e keqja. Si rregull, nga perëndimi në lindje, cilësia e tokës



Faqe 166

ulet për shkak të klimës më të ashpër dhe rritjes së pjerrësisë dhe lartësisë (Kaleshi et al., 1992,

nga “Burimet e tokave dhe dherave të Shqipërisë: probleme aktuale dhe tendenca në të

ardhmen”, Lushaj S., Zdruli P., 2007)

3.1.8. Analiza e elementeve kimike

Qarku i Kukësit ku ben pjese edhe Bashkia Has eshte e pasur me burime ujore disa prej të

cilave janë mjaft të rëndësishme për furnizimin e popullsisë me ujë të pijshëm. Kështu burime

me prurje nga 0‐1 l/s janë 145, nga 1 deri në 10 l/s ujë ka rreth 90 burime, me prurje nga 10

deri në 100 l/s janë 25 burime, nga 100‐1000 l/s 19 burime dhe mbi 1000 l/s janë 3 burime që

shërbejnë për furnizimin e disa fshatrave, komunave e bashkive të Qarkut të Kukësit. Prandaj

themi se si ujërat sipërfaqësore ashtu edhe ato nëntokësore, përbëjnë një pasuri të madhe për

komunitetin që i shfrytëzon për të pirë apo për nevoja të tjera. Këto ujëra si një pasuri e dorës

së pare për njeriun, në këtë qark mundësohen nga akuifere të tipeve të ndryshme.

Akuiferë me porozitet ndërkokrrizor me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët ‐ keto ujëra

kanë veti të mira fiziko‐kimike dhe cilësi të mira për tu pirë. Nga ana hidrokimike këto ujëra për

zonën e Krumës të cilat janë të tipit hidrokimik HCO3‐Ca‐Mg.

Akuiferë me porozitet poro‐çarje me ujëpërshkueshmëri mesatare‐të ulët ‐ Akuiferi ka si bazë

ushqyese kryesisht rreshjet atmosferike. Sasia e ujit që drenon përmes burimeve nga ky akuifer

është rreth 65 l/s. Ujërat nëntokësore të këtijë akuiferi kanë veti të mira fiziko‐kimike dhe cilësi

të mira për tu pirë. Nga ana hidrokimike janë të tipit HCO3‐Ca‐Na+K.

Akuiferë me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare deri të ulët‐

Akuiferi si bazë kryesore ushqimi ka reshjet atmosferike dhe më pak ardhjet nga akuiferë të

tjerë. Akuiferi drenon përmes rreth 68 burimeve me prurje të përgjithëshme Q=76 l/s. Nga këto

49 burime janë me prurje nga 0.1‐0.8 l/s. Siç shihet shumica dërmuese e burimeve kan

ujëmbajtje të vogël. Katër burime janë me prurje nga 1 l/s secili. Rreth 14 burime kanë prurje

që variojnë nga 1.5‐6 l/s. dhe vetëm një burim në lindje të fshatit Çerem ka Q=15 l/s. Ujërat që

drenojnë nga ky akuifer kanë veti të mira fiziko‐kimike dhe cilësi të mirë për tu pirë.

Akuiferë me porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri shumë të ndryshueshme nga shumë e

lartë në shumë të ulët‐ Baza e ushqimit të akuiferit janë reshjet atmosferike, mesatarja vjetore

e të cilave është rreth 1378 mm. Nga ky akuifer drenojnë 9 burime me prurje nga 0.1 deri 0.75

l/s, pesë burime me prurje nga 2‐3 l/s, shtatë burime me prurje nga 10 deri 35 l/s, shtatë

burime me prurje 100 deri 450 l/s dhe dy burime me prurje nga 1000 dhe 1100 l/s. Gjithë sasia

e ujit që drenon nga akuiferi përmes burimeve shkon rreth 3877.33 l/s. Nga ana hidrokimike

ujërat janë të tipit HCO3‐Ca‐Mg dhe cilësisht janë shumë të mira për tu pirë. Një pjesë e këtyre

ujërave, sidomos të tipit çarje‐karst, janë të kaptazhuar.



Faqe 167

Jo akuiferët ‐ Bazë për ushqimin e jo akuiferit janë reshjet atmosferike dhe akuiferët në kontakt

me to. Nga formacionet shkëmbore të këtijë jo akuiferi drenojnë 37 burime me prurje nga 0.1

deri në 0.9 l/s. Ka 19 burime me prurje nga 1‐5 l/s, dy burime me nga 10 l/s secili, një burim me

15 l/s, një me 70 l/s, një me 100 l/s, një me 120 l/s dhe një burim të madh me rreth 600 l/s.

Sasia e përgjithëshme e ujit të burimeve që drenojnë nga jo akuiferi është 991 l/s. Vetitë e tyre

fiziko‐kimike janë të mira dhe plotësojnë të gjithë parametrat për tu pirë. Nga ana hidrokimike

ujërat janë të tipit HCO3‐Ca‐SO4.

3.1.9. Informacion për gjeo‐mjedisin

Evidentimi i problemeve gjeomjedisore që lidhen me ndotjet nga aktiviteti minerar, dhe në

veçanti evidentimi i ndikimit ndotës nga:

Minierat e mbyllura; nga minierat në aktivitet; nga punimet e shfrytëzimit në qiell të

hapur, (karrierat) si dhe nga stoqet e këtyre punimeve minerare;

Fabrikat dhe ish fabrikat e pasurimit, metalurgjike, kimike etj, me mbetjet e tyre

industriale, dambat, stokimet e lëndëve kimike, minerale, ish stoqet hekurudhore etj;

Mbetjet e ndryshme urbane, sidomos nëpër qytete dhe qendra të përqendruara;

Hot spotet historike dhe të reja.

Bashkia Has disponon një gam të gjerë mineralesh metalore dhe jometalore si: krom, bakër,

hekur‐nikel, bokside, platin, polimetale, uranium, qymyre, argjila, kuarc e kuarcite, olivinite,

asbest, gurë dekorativ, inerte të ndryshme etj, shfrytëzimi i të cilëve, krahas rëndësisë

ekonomike sjell dhe impakte negative në ndotjen e mjedisit. Përveç shfrytëzimit me punime

nëntokësore apo në qiell të hapur, (me karriera), të këtyre mineraleve, burime ndotjesh janë

edhe stoqet e mineraleve apo të sterileve të tyre, sidomos fabrikat e pasurimit dhe të shkrirjes,

me dambat e tyre përkatëse. Dambat dhe stoqet e mineralizimeve të bakrit, për vetë përbërjen

lëndore (kimizmin), granulometrinë e imët të tyre, sasinë e madhe të materialit të tyre si dhe

mos mbajtjen nën kontroll rigoroz, paraqesin një rrezik potencial për mjedisin. Jonet e metaleve

të rëndë që vazhdimisht kalojnë në tretje, sjellin rrisqe serioze në bimësinë dhe gjallesat që

jetojnë në ambjente tokësore dhe ujore të ndotura nga këto jone.

Në Bashkine Has por ne gjithe qarkun e Kukesit, përpara dhe gjatë viteve ‘90, industria

minerare ka qenë ndër degët më të zhvilluara, e cila krahas zhvillimit ekonomik, ka sjellë rrisqe

negative mjedisore, si në toka, ujra dhe ajër, duke sjellur dëmtime të shumë sektorëve rreth

tyre por edhe pasoja për njerëzit, florën dhe faunën e rajonit, sidomos minierat e bakrit.

Për këtë Qark janë: minierat dhe karrierat e kromit, me stoqet e sterileve të tyre si: minierat në

Çabrat, Rrogam 1, 2, 3, Çorraj, Lajthizë, Kam, Kepenek, Zogaj 1, 2, 3, Skatinë, Shpati i Vishisë;

Vlahën, Përollaj, Qafë Prushi, ‐ Prroi i Batrës, Kalimash 1, 2, 3, etj.



Faqe 168

Minierat dhe karrierat e bakrit, me stoqet e sterileve të tyre si: minierat në Gjegjan, Gdheshtë,

Shëmri (Leproi), Golaj, Nikoliq, Krumë.

Nga aktiviteti minerar i këtyre minierave janë shkaktuar:

a. Gërmimet sipërfaqësore; b. Shembjet, rrëshqitjet, vidhisjet; c. Depozitimet (stoqet) e mëdha

të sterileve, (shpesh edhe mineraleve përkatëse), në afërsi të vendburimeve, të transportuara

nëpër përrenj, lumenj dhe liqene si dhe në tokat për rreth, duke ndikuar në strukturën dhe

përbërjen e tyre litologjike, në dëmtimin e kullotave dhe të bimësisë, ku ndodhin edhe dalje të

hinkave në sipërfaqe, nga shembja e punimeve nëntokësore dhe shpesh për pasojë edhe

demtime shtëpish si në Golaj, Vlahën etj.

Klasifikimi i gjeomonumenteve

Gjeomonumentet janë klasifikuar sipas 10 kritereve të mëposhtme:

1. Gjeomonumente Stratigrafike. Këtu futen prerjet stratigrafike unike e klasike të

shkëmbinjve karbonatikë në Alpet Shqiptare, në zonat tektonike Jonike, Kruja dhe

Krasta‐Cukali, prerje të plota të formacionit mollasik në zonën Pranë‐Adriatike dhe në

gropat e brendshme, si edhe prerje të formacioneve më të vjetra në Shqipëri, ato

Paleozoike në zonën Korabi.

2. Gjeomonumente të shkëmbinjve magmatikë, metamorfike e sedimentarë, me veçori

tipike petrologjike, tekstura e struktura të tyre. Këtu inkludohen prerje të stratifikimit të

ofioliteve në zonën Mirdita e amfibolitet në dysheme të tyre.

3. Gjeomonumente me vlera mineralogjike e ekonomike, vendburime unike si ai i Bulqizës

dhe me vlera tipike gjenetike për vendin tonë e më gjerë si mineralizimet e grupit të

platinit, disa vendburime të bakrit sulfur etj.

4. Gjeomonumente tektono‐strukturore ku hyjnë: rrudhosjet e shumta të shkëmbinjve

karbonatikë dhe atyre ultrabazikë, kupolat diapirike të Peshkopisë, strukturat antiklinale

e sinklinale me forma të rregullta, thyerjet regjionale etj.

5. Gjeomonumentet gjeomorfologjike dhe peisazhet, Ky është grupi më i madh i

gjeomonumenteve dhe takohet pothuajse në të gjitha rrethet e vendit. Këtu inkludohen

fenomente erozionale, të cilat paraqesin interes estetik dhe gjenetik, fenomenet

karstike ku bëjnë pjesë shpellat, fushat e peisazhet karstike, sidomos në shkëmbinjtë

karbonatikë të platformave neritike dhe evaporitet, gjurmët akullnajore në lartësitë e

maleve, të cilat përfaqesohen nga liqenet mahnitëse akullnajore, cirqet dhe morenat e

shumta etj.



Faqe 169

6. Gjeomonumente të pllakave tektonike dhe të shkallës kontinentaole‐oqeanike, të tilla

si kontakti midis pllakës Afrikane dhe Euroaziatike, apo shënja të hapjes oqeanike të

Ofioliteve të Mirditës.

7. Gjeomonumente historike, të cilat përbejnë gjetjet e para apo janë objekt diskutimesh

në gjeologji.

8. Gjeomonumente paleoambientale, të cilat shprehen me transgresionet, pushimet në

sedimentim apo me format e shumëllojta të sedimentimet në formacionet mollasike.

9. Gjeomonumente Paleobotanike, të shprehura me gëlqerorë stromatolitikë, me mbetje

të bimësisë së ngurtësuar në shtresat e qymyreve etj.

10. Me zbulimin në mikroskop të sferoliteve është evidentuar edhe grupi i

gjeomonumenteve të astroproblemeve.

Gjeomonumente me vlera ndërkombëtare:

Bashkia Has nuk ka gjeomonumente me vlera nderkombetare.

Gjeomonumente me vlera kombëtare:

Rrethi Has

1. Prerja e Pashtrikut: Vlahen‐Maja e Pashtrikut (1889 m). Gjeomonumente stratigrafik.

Nga perëndimi në lindje përgjatë shpatit nga Vlahna deri në Majë dalin shkëmbinjte

ultrabazikë (harzburgitë të serpentinizuara), prerje e kores së tjetërsimit me

mineralizimin e hekur‐nikelit, gëlqerorët shtresor me pamje shumë të bukur të Kretakut

të poshtëm dhe në afërsi të majës së Pashtrikut gëlqerorët shtresorë të Kretakut të

sipërm. Përveç aspektit kompleks stratigrafik prerja formon edhe një peisazh shumë

tërheqës, të veçantë.

2. Fusha Karsike Maja e Rrasës së Bogut (1308 m) deri në lindje të fshatit Cahan.

Gjeomonument gjeomorfologjik, karstike. Eshtë një fushë karstike e zgjatur nga jugu në

veri në gëlqerorët neritike të Kretakut të poshtëm. Në këtë fushë përveç formave

karstike të përmasave të vogla, janë formuar edhe shumë gropa e hinka karstike me

përmasa të mëdha deri në 1 km gjatësi dhe gjerësi 300‐500 m. Ato kanë forme vezake.

3. Maja e Qytetëzës. Gjeomonument gjeomorfologjik, erozional. Nga kjo lartësi përreth

vrojtohen peizazhe natyrore të bukura.

4. Qafa erozionale e Prushit me peisazhin e luginës Pliocen‐Kuaternare Zgjeç‐Peraj.

Gjeomonument gjeomorfologjik. Peizazhi i gorpës së zgjatur me formacione të reja,

Pliocenike ka konture të çrregullta, me livadhe në shpatet anësore deri në qafën



Faqe 170

erozionale të Prushit, e cila ka qënë nyje lidhëse e banorëve të Shqipërisë veriore dhe

Kosovës qysh në lashtësi.

5. Shpella e Pëllumbave. Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik.

6. Shpella me oborr. Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik.

7. Shpella që tingellon në Mazrek Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik.

8. Gurra e Vranishtit. Gjeomonument karstik, hidrogjeologjik.

9. Gurra e Domajve. Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik.

Gjeomonumente me vlera rajonale:

Rethi Has

1. Burimi i Krumes, Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik, hidrogjeologjik

2. Burimet e Brudit, Gjeomonument gjeomorfologjik, karstik.

3. Peizazhi me formë të gishtëzuar Kabash, (Zahrisht), në anën veriore të liqenit, në

shtratin e përrenjve të dikurshëm.

4. Qafë Ahmataj, Kontakti midis shkëmbinjve gabrore me harzburgite të serpentinizuara.

Gjeomonument magmatik.

5. Dalja e graniteve në fashatin Kapicë, Gjeomonumente magmatik.

3.1.10. Të dhëna për burimet gjeologjike

Nga viti 1945 deri në vitin 1960 në Shqipëri janë kryer punime kërkimi, rilevimi dhe kërkim ‐

zbulimi. Nga punimet e kryera në ketë periudhe janë fiksuar një sere objektesh dhe zonash

perspektive në rajonet e Tropojës, Hasit dhe Kukësit.

Gjeoresurset minerale në Qarkun e Kukësit dhe vecanerisht ne Bashkine Has sipas grupimeve

përkatëse:

Sipas grupimeve të pasurive minerale të vendit tonë, në Qarkun e Kukësit (Bashkia Has) në kemi

të përhapura minerale metalore, minerale dhe shkëmbinj industrial dhe lëndë të para

energjetike (pra tre grupe) si më poshtë:

Mineralet metalore

1. Ari

2. Bakri

3. Boksitet

4. Hekuri



Faqe 171

5. Hekur – Nikeli

6. Kromi

7. Platini

8. Polimetalet

9. Uraniumi

Mineralet dhe shkëmbinjtë industrial

1. Argjila

2. Asbest

3. Bazalte

4. Bojra dheu

5. Dolomite

6. Gëlqerorë

7. Granite dhe feldshpate

8. Gurë dekorative

9. Inerte lumore

10. Kuarci 11. Olivinite 12. Shkrifërime

Lëndët e para energjetike

1. Qymyret

Bakri

Bakri ka qenë metali i pare që ka përdorur njeriu (për disa arsye si: gjendet në sipërfaqe të

tokës, vendburimet i ka të shumta dhe shumë të shpërndara në zona dhe rajone të ndryshme,

nxirret me lehtësi, përpunimi dhe përdorimi i tij është shumë i gjere). Përdorimi i tij ka filluar

6000–7000 vjet me pare, menjëherë pas përdorimit të gurit. 4000 – 5000 vjet me pare bakri

nxirrej në Egjipt (Gadishulli Sinai) dhe me vone në Azinë e Vogël, Abisini etj.

Vendburimi i bakrit Golaj

Vendoset në pjesën qendrore ‐ perëndimore të Hasit në Bashkinë Has. Punimet gjeologjike në

këtë vendburim kanë filluar pas viteve 60, në vitin 1978 ka filluar hapja e minierës se Golajt me

punim vertical Pus. Miniera ka filluar prodhimin në vitin 1986 dhe ka punuar deri në vitin 1993.

Gjatë kësaj periudhe janë prodhuar gjithsej 138 000 tone mineral bakri me cilësi mesatare në

dalje 0. 54 % Cu. Vendburimi vendoset në shkëmbinjtë gabro ka shtrishmëri meridionale

afromeridionale, rënie të forte perëndimore me kënd 80‐86° dhe është vlerësuar një trup

xeherore i vetëm me shtrirje 600‐700 m dhe rënie 450‐500 m. Vendburimi është me origjinë

hidrotermalo‐damarore. Mineralizimi lokalizohet në afërsi të kontaktit midis shkëmbinjve gabro

dhe atyre ultramafik me trashësi 0.5‐6 m (trashësia mesatare 2.5 m) dhe përmbajtje 0.5‐2 %



Faqe 172

(Përmbajtja mesatare 1%). Në këtë vendburim janë zbuluar 800000 ton rezerva me përmbajtje

mesatare Cu 0.8 %. Janë shfrytëzuar 138000 ton me përmbajtje Cu 0.8% dhe rezervat e

mbetura gjendje janë 439630 ton me përmbajtje Cu 0.62%. Gjendja aktuale e këtij vendburimi

(punimet e minierës) janë të këqija, sepse janë përmbytur të gjitha punimet e shfrytëzimit

është për tu theksuar se vendburimi i Golajve është me infrastrukture të ngritur dhe

favorizuese.

Vendburimi i bakrit Nikoliq 1

Vendburimi i bakrit Nikoliq 1 ndodhet në Bashkinë Has, në pjesën me veriore të Republikës se

Shqipërisë. Ai ndodhet rreth 10 km në veri të qytetit të Krumës dhe 45 km larg qytetit të

Kukësit. Vendburimi Nikoliq‐1 lidhet nëpërmjet rrugës auto me fabrikën e pasurimit të bakrit

Golaj në një distance 5 km.

Rezultojnë rezerva të konsumuara mbi 535.427 725 tone. Me koeficient vërtetësie 0.6,

koeficient humbje 0.9 dhe koeficient varfërimi 0.8. Gjendja e rezervave me 1.01.2000 është si

vijon: 500 000 ton me përmbajtje 1.20 % Cu.

Vendburimi i bakrit Nikoliq 2

Vendburimi i bakrit Nikoliq 2 ndodhet në Bashkinë e Hasit në pjesën me veriore të Republikës

se Shqipërisë. Ai ndodhet rreth 9 km në veri të qytetit të Krumës dhe 45 km larg qytetit të

Kukësit. Vendburimi Nikoliq 2 nëpërmjet rrugës auto Krumë – Helshan – Kam, lidhet me ish

fabrikën e pasurimit të bakrit Golaj në një distance 5 km.

Rezervat gjeologjike të marra parasysh në projektin e hartuar nga Instituti i Studimit dhe

Projektimit të Minierave në vitin 1984 ishin 663 343 ton me 2.33 % Cu. Gjendja e rezervave me

101 1998 jepet në tabelën mëposhtme: rezerva aktuale totale gjeologjike janë = 560051 ton me

përmbajtje 2.30% Cu dhe të shfrytëzuara janë 28 740 ton me përmbajtje 1.20% Cu.

Mineralizimet sulfure të tjera në Qarkun e Kukësit

Po në rajonin e Hasit duhet ti kushtohet një vëmendje e madhe vlerësimit të mineralizimeve të

bakrit në sektorët e Helshanit me punime bashkëkohore komplekse në drejtim të thellësisë.



Faqe 173

Tabela e vb dhe e shfaqjeve të mineralizuara për mineralin e bakrit

Mineralizimet sulfure të tjera në Qarkun e Kukësit


bakrit në sektorët e Helshanit me punime bashkëkohore komplekse në drejtim të thellësisë.

Hekur ‐ Nikeli

Hekuri ka simbolin kimik Fe. Ai është mjaft i përhapur në koren e tokës dhe përbën 4.2 – 5 % të

përmbajtjes mesatare të saj.

Hekuri është një metal i butë me shkëlqim të argjendtë dhe shpejt korrodohet sepse reagon

ndaj oksigjenit. Temperatura e shkrirjes është rreth 15350C. Temperatura e vlimit është rreth

2880 0C. Pesha atomike është rreth 55.85. Hekuri mund tu nënshtrohet deformimeve plastike

si në gjendje të shkrire ashtu dhe të nxire.

Vendburimi i kromit


kromit në sektorët jugor të vendburimit të Vlahnes në drejtim të Gajrepit. Në rajonin Gezhime –

Perollaj – Letaj duhet të vazhdojnë punimet e kërkim –zbulimit.

Polimetalet (Pb‐Zn)

Përmbajtja mesatare e Plumbit (me simbol kimik Pb) në koren e tokës është 0. 0016% dhe ajo e

zinkut (me simbol kimik Zn) është 0.025%. Plumbi metalik ka qenë i njohur që në kohe të lashta.

të tyre kompleks është bërë e mundur të nxirren këto metale quhen vendburime Polimetalore.

Përbërja minerale dhe lëndore e tyre është e shumëllojshme dhe e ndërlikuar. Në vendburimet

polimetalore Përmbajtja e elementeve kryesore duhet të jete (Pb =1‐3%, Zn=3‐5%) dhe të bakrit

(Cu=0. 5‐1%) etj Ba, As, Au (1‐3g/t), Ag=50‐100g/t.



Faqe 174

Mineralet jometalorë (Mineralet dhe shkëmbinjtë industriale)

Gëlqerorët

Shkëmbinjtë karbonatikë në vendin tonë zënë rreth 60% të sipërfaqes së përhapjes së

shkëmbinjve sedimentarë. Ne rajonin tone ata janë të përhapur kryesisht në zonën Mirdita,

Korabi.

Gëlqerorë: Përmbajtja e kalcitit nga 100 % deri 90 % dhe e CaO nga 55 % deri 50. 4 %.

Përmbajtja e dolomitit nga 0. 0 %, deri në 10 % dhe MgO nga 0. 0 %, deri në 2. 18 %.

Gëlqerorë dolomitikë: Përmbajtja e kalcitit nga 90 % deri në 50 %, me CaO nga 50. 4 %,

deri 28 %. Përmbajtja e dolomitit nga 10 % deri 59 %, me MgO nga 2. 18 % deri 11%.

Dolomit gëlqeror: Përmbajtja e dolomitit nga 90 % deri 50 %, me MgO nga 11 %, deri

19. 5 % Përmbajtja e kalcitit nga 10 % deri 50 %, me CaO 17. 8 % deri 28. 0 %.

Kuarci

Komponimet e silicit janë të njohura e përdorur që në kohërat më të vjetra. Që në kohërat

parahistorike njerëzit e kanë përdorur si mjet për të ndezur zjarrin dhe njëkohësisht dhe si

material kryesor për të përgatitur veglat që u nevojiteshin për pune dhe gjueti. Edhe prodhimi i

qelqit ka filluar që në periudha të lashta rreth 5500 vjet më parë. Kuarcitet e Kollovozit janë të

përhapura, në serine ranorë‐kuracite ‐ shistore të Ordovik ‐ Silurianit, me trashësi 80‐120 m,

shtrirje disa km.

Mineralet që hyjnë në grupin e kuarcit, kanë përbërje SiO2. Kuarci ka ngjyra të shumëllojshme,

karakteristike për kuarcin e pastër është ngjyra e bardhë dhe e bardhë‐qumështi, thyerje

guaskore, veti pjezoelektrike dhe me peshë volumore 2.50 ‐ 2.60 ton/m3.

4.0 ANALIZA E ELEMENTEVE TË MJEDISIT ‐ NIVELET E NDOTJES‐ ZONAT E

MBROJTURA

4.1. Elementet e Mjedisit

4.1.1. Βurimet ujore

Ne rang Qarku rrjeti hidrografik përfaqësohet kryesisht nga ujëmbledhësi më i madh që është

Liqeni i Fierzës me rreth 2.7 miliard m3 ujë, si dhe nga dy lumenjtë kryesorë si Drini i Bardhë që

vjen në qytetin e Kukësit nga ana verilindore (Kosova) i cili e ka prurjen mesatare vjetore rreth

68.2 m3/s dhe Drinin e Zi i cili vjen nga ana jugore (Maqedonia), sipërfaqe të pellgut 5885 km2

dhe prurjen mesatare vjetore rreth 118 m3/s.

Bashkia Has konsiderohet një zonë me burime të pakta ujore sipërfaqësore dhe në të kaluarën

quhej “Hasi i Thatë”. Në zonë ka një numër të pakët lumenjsh (përrenjsh) të cilët për shkak të



Faqe 175

sipërfaqes së vogël të pellgjeve ujëmbledhëse dhe reshjeve të çrregullta, kanë prurje minimale

apo dhe thahen tërësisht gjatë verës, por kanë prurje të shumta gjatë dimrit. Shfrytëzimi i

lumenjve në dobi të bujqësisë është i kufizuar. Para viteve ‘90 janë ndërtuar 24 ujëmbledhës

(rezervuarë). Liqeni i Fierzës me sipërfaqe 64 km2 i ofron zonës një potencial të madh zhvillimi

në turizëm dhe peshkim.

Resurset hidrike janë një pasuri e konsiderueshme. Burimet hidrike nëntokësore janë në

formën e burimeve të vogla dhe të kufizuara në numër. Në bjeshkët e Krumës (Cahanit) kanë

origjinën disa burime ujore karakteristike të zonës. Vrella e Krumës është një burim i madh ujor

nëntokësor, nga i cili furnizohet qyteti dhe disa fshatra përreth me ujë. Gurra e Domajve është

një tjetër burim karakteristik me ujë të pastër e të kristaltë. Për shfrytëzimin e këtij burimi në

fillim të viteve ‘70 u ndërtua një HEC me fuqi 30 kë/orë që aktualisht nuk ekziston më, por ka

nisma për rindërtimin e tij. Gurra e Vranishtit është një burim që del në lartësinë 500 m mbi

nivelin e detit, me ujë të pastër dhe të ftohtë dhe vlera shkencore gjeologjike, gjeomorfologjike,

hidrologjike, kulturore dhe turistike. Burimet e Brudit që dalin në lartësinë 450 m mbi nivelin e

detit kanë ujë të pastër dhe të ftohtë. Burimi i Krumës (Vrella), burimet e Brudit, gurra e

Vranishtit dhe gurra e Domajve janë shpallur monumente të natyrës shqiptare. Burimet hidrike

sipërfaqësore janë të kufizuara në numër. Lumi kryesor është Kruma, i cili derdhet në liqenin e

Fierzës dhe disa lumenj (përrenj) të tjerë, si Rusmani, Vlahna, Vranishti, Skatina. Shfrytëzimi i

këtyre lumenjve në dobi të bujqësisë është i kufizuar. Për qëllime bujqësore, para viteve ’90, në

Has janë ndërtuar 24 ujëmbledhës (rezervuarë), të cilët zënë një sipërfaqe prej 50 ha dhe kanë

një kapacitet ujëmbledhës 9.4 milion m3 ujë. Shfrytëzimi i tyre është i kufizuar për shkak të

amortizimit të sifonëve, veprave të furnizimit dhe të shkarkimit, si dhe të shkatërrimit të

kanaleve vaditëse.

4.1.1.2. Resurset dinamike të ujërave nëntokësore dhe shfrytëzimi i tyre

Ujërat nëntokësore, përbëjnë një pasuri të madhe për komunitetin që i shfrytëzon për të pirë

apo për nevoja të tjera.

1. Akuiferë me porozitet ndërkokrrizor me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët

8%.

2. Akuiferë me porozitet poro‐çarje me ujëpërshkueshmëri mesatare‐të ulët 7%.

3. Akuiferë me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare

deri të ulët 36%.

4. Akuiferë me porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri shumë të ndryshueshme

nga shumë e lartë në shumë të ulët 28%.



Faqe 176

5. Jo akuiferë 21%.

Akuiferë me porozitet poro‐çarjesh me ujëpërshkueshmëri mesatare‐të ulët. Akuiferë të

shkrifët me porozitet ndërkokrrizorë me ujëpërshkueshmëri mesatare deri të ulët. Akuiferë me

porozitet çarje‐karst me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme nga shumë e lartë deri shumë e

ulët Akuiferë me porozitet çarjesh me ujëpërshkueshmëri të ndryshueshme mesatare deri të

ulët.

4.1.2. Resurset natyrore

Bashkia Has ka një shumëllojshmëri burimesh natyrore ndër të cilat mund të përmendim

sipërfaqet e mëdha pyjore, florën dhe faunën, monumentet e shumta natyrore, cilësinë e ajrit

dhe burimet minerare. Zona ka pasuri të shumta minerare në krom, bakër, hekur, nikel, nikel‐

silikate etj. Fshati Vlahën është një nga vendburimet më të mëdha të kromit në vend.

Llojet e Burimeve Minerale ne zone

Sipas grupimeve të pasurive minerale të vendit tonë, në Qarkun e Kukësit në kemi të përhapura

minerale metalore, minerale dhe shkëmbinj industrial dhe lëndë të para energjetike (pra tre

grupe) si më poshtë:

1. Mineralet metalore

2. Mineralet dhe shkëmbinjtë industrial

3. Lëndët e para energjitike

Βurimet e tokës

Toka bujqësore zë 16.5% të sipërfaqes, nga ku vetëm 29.7% ka aktualisht aftësi vaditëse. Një

pjesë e konsiderueshme e tokës bujqësore ka pësuar degradim nga mospërdorimi dhe erozioni.

Toka bujqësore shfrytëzohet dhe ka prodhimtari të mirë në frutikulturë, vreshtari, bimë arash

(misër, grurë), perime dhe foragjere. Toka më pjellore është Plani i Krumës që rrethohet nga

kodra të buta dhe të ulëta të cilat vazhdojnë deri në brigjet e liqenit të Fierzës.

Burimet e ripërtërishme të energjisë

Një tjetër resurs natyror në Has është energjia e erës. Zona ka nje favorizim te madh sepse ajo

pershkohet nga erera te forta dhe eshte nje alternative per ndertimin mullinjeve te eres. Disa

studime nga kompani të huaja vlerësojnë pozitivisht mundësinë e zhvillimit të këtij resursi në

Golaj dhe Gjinaj.

4.1.3. Biodiversiteti

Hasi ka një shumëllojshmëri burimesh natyrore të përtëritshme. Pyjet dhe kullotat zënë rreth

83.5% të territorit dhe janë një burim i qenësishëm të ardhurash për banorët e zonës.



Faqe 177

Pyjet dhe kullotat kanë një bimësi dhe faunë të egër shumë të larmishme. Bimët mjekësore e

aromatike janë mjaft të përhapura dhe janë një burim i mirë të ardhurash, por disa prej tyre

janë në listën e kuqe. Sherebeli është mjaft i përhapur në tokat gëlqerore të Hasit (bregu i Drinit

të Bardhë), por si rezultat i grumbullimit pa kriter ka ndodhur një dëmtim në masë të tij deri

drejt zhdukjes. Pisha në Gjinaj dhe ahishtja e Liqenit të Kuq “Tej Drini i Bardhë” janë shpallur

monumente të natyrës shqiptare. Një pozicion gjeografik të favorshëm me kushte të mira

klimaterike për mbarështimin e blegtorisë. Flora e pasur e zonës mundëson rritjen e bletëve.

Liqeni i Fierzës përbën një potencial të madh për zhvillimin e turizimit dhe peshkimit. Ai është i

populluar nga 10 lloje peshqish, ku spikasin luçiperka gjuhca, krapi, ballëgjeri etj. Peshku

luçiperkë është shumë i kërkuar dhe i kushtueshëm në treg.

4.2. Zonat e mbrojtura natyrore

Ne zonen e Bashkise Has si zone te mbrojtura njihen 30 monumente natyrore siç është Ahishtja

e Likenit të Kuq dhe 30 ha rezervë natyrore e menaxhuar “Tej Drini i Bardhë” VKM nr.102, datë

15.01.1996. Zona të mbrojtura, me vendim të këshillit të ministrave nr.676 datë 20/12/2002

janë: Shpella Tindëlluese, Shpella në Mazrrek, Sofër dhe shpella e Dajçit, Vrella e Krumës,

Brrudit, Domaj, Harhullës, maja e Qytezës dhe Pisha e Gjinajve.

Pylli natyrore i meparshem ka qene perbere kryesisht nga qarri (Quercus cerris), i shoqeruar

nga bungebuta (Quercus pubescens) apo shparthi (Quercus fraineto). Mbas ketij demtimi masiv

vendin e qarrit e ka zen bulgri (Quercus trojana). Prania masive e shkurres endemike te

boshtres (Foresythia Europaea) ia shton dhe vlerat shkencore. Perhapjen gjithashtu masive e

kane dhe Driza (Paliurus spina‐christi) etj. Per vlerat e saj potenciale natyrore dhe te perdorimi

gershetohen dhe me vlerat per zhvillimin e ekoturizmit.

Pyjet

Rrethi i Hasit ka një sipërfaqe pyjore gjithsej 23200 ha me vëllim 1117000 metër kub të cilët

ndahen në:

Pyje prodhues 13790 ha me vëllim 839000 metër kub.

Pyje mbrojtës 9410 ha me vëllim 338000 metër kub.

Pyjet e këtij rrethi dallohen për një larmishmëri të lëndës drusore si ah (2220 ha), dushk

(17120 ha), panjë (360 ha), frashër (100 ha), shkozë (1200 ha), shqeme (70 ha), bush

(530 ha), lajthi (70 ha) dhe lloje të tjera (1530 ha ). Siç shihet pasuritë pyjore janë vërtet

të mëdha krahasuar me sipërfaqen e përgjithshme të rrethit por duhet theksuar se keq‐

menaxhimi ka quar në shpërdorim të lëndës drusore dhe dëmtim të shumë zonave me

vlera të larta jo vetëm materiale por edhe turistike e historike.



Faqe 178

Monumentet Natyrore

Rrethi i Hasit është një zonë e panjohur turistike sigurisht për shkak të investimeve të pakta në

këtë fushë por edhe mungesës së vëmendjes dhe promovimit të pjesëve me rëndësi të madhe

studimore. Sipas Ministrisë së Mjedisit biodiversiteti është i veçantë në zona të ndryshme dhe

sipas studimeve ka edhe bimë endemike në malin e Pashtrikut. Ndonëse në hapësirë shumë të

vogël në Has ka potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit të gjelbër, të bardhë, ujor,

kulturor e gastronomik.

Mali i Pashtrikut, kjo është zona më e famshme e Hasit që dallon për kullotat, shpellat,

bimët dhe kafshët e rralla endemike. Ofron gjithashtu peizazhe të bukura, ajër të pastër

dhe destinacion veror për turistë. Përmendet për pyjet me biodiversitet të theksuar

sidomos në Gadhan, Cahan dhe Kishaj. Nga lartësia duket rrafshnalta e Dukagjinit ku

qyteti i Gjakovës duket mes fushave pa fund. Nga krahu tjetër duket liqeni i Fierzës dhe

më tej qyteti i lashtë i Prizrenit. Mali i Pashtrikut qëndron mes 4 qyteteve, shkëmbinjtë e

mëdhenj gëlqeror i japin një pamje të bukur dhe në lartësinë më të madhe të malit

shtrihet një gropë që quhet Hurdha e Madhe. Në lartësinë 1700 m mbi nivelin e detit

është kroi i Dragovodit i cili dallohet për ujin e tij të akullt. Në majë të Pashtrikut

është Vorri i mirë një vend shumë i vizituar pelegrinazhi në muajin gusht.

Bjeshkët e Krumës, ofrojnë peizazhe të bukura dhe destinacion relaksi, destinacione

pelegrinazhi, shpella objekte natyrore dhe arkeologjike, ngjitje alpiniste në majën e

qytezës që është vendi më i njohur turistik. Ngjitja bëhet nga Cahani.

Shpella e Pëllumbave gjendet në malin e Pashtrikut, në kufirin mes fshatrave Vlahën,

Dobrunë dhe Grenicë 1300 m mbi nivelin e detit, pranë pikës kufitare të Gurit të Bardhë.

Përbën një shpellë karstike në gëlqerorë mbi 30 m e gjatë, 11 m e gjerë, 5 m e lartë ku

ka shum pëllumba të egër nga vjen edhe emri.

Shpella me oborr gjendet pranë Krumës, 700 m mbi nivelin e detit. E formuar nga karsti

në gëlqerorë, është mbi 40 m e gjatë, 4–5 m e gjerë, dhe e lartë 8–10 m. Ende e pa

eksploruar plotësisht është edhe shpella e Dajçit e ngjashme me shpellën e Pëllumbave.

Shpella që tingëllon në Mazrrek gjendet në fshatin Mazrrek rreth 600 m mbi nivelin e

detit. E formuar nga karsti në gëlqerorët, njihet pak. Fillon me një pus karstik mbi 50 m

të thellë dhe 10–20 m të gjerë. Emrin e ka marrë nga tingëllimi i gurëve që hidhen në të.

Maja e Qytezës gjendet afër Krumës rreth 800 m mbi nivelin e detit. Përfaqëson një

maje gëlqerori mbi territorin përreth. Aty janë gjetur mbetje të një vendbanimi human

të vjetër.



Faqe 179

Burimi i Krumës gjendet pranë Krumës rreth 480 m mbi nivelin e detit. Burimi karstik del

ne rrëzën e rrëpirës, në kontaktin gëlqerorë‐argjile. Ka prurje 600 l/sec.

Gurra e Domajve gjendet afër fshatit Domaj, Has 400 m mbi nivelin e detit. Burimi del në

kontaktin litologjiko‐tektonik, gëlqerorë‐terrigjenorë me prurje 300 l/sec.

Burimet e Brrudit gjenden afër fshatit Brrud, 450 m mbi nivelin e detit. Janë vetëm dy

burime pasi të tjerët u mbuluan nga liqeni i Fierzës.

Pisha e Gjinajve është dru 300 vjeçar, afër fshatit Gjinaj, 740 m mbi nivelin e detit, në

formë kërpudhe të kurorës, lartësi 20 m dhe diametër të trungut 1 m.

Ahishtja e Likenit të Kuq me një sipërfaqe 12 ha. Është pranë fshatit Likeni i Kuq, 300–

370 m mbi nivelin e detit buzë liqenit të Fierzës. Është pyll ahu i zhvilluar shumë më

poshtë lartësisë normale të arealit të ahut në vendin tonë dhe kjo e bën të veçantë dhe

shumë interesant. Drurët e ahut kanë lartësi 25–28 m, diametër të trungjeve 35–57 m

dhe moshë 80‐150 vjet.

Shpella e Dajçit ndodhet rreth 10 km në lindje të Krumës. Gjendet në lagjen Dajç të

fshatit Mujaj. Ka qenë e banuar qysh në epokën e bronzit, hekurit dhe deri në antikitetin

e hershëm. Këtë e dëshmojnë objektet e zbuluara në shpellë si: shpata, thika, qeramika

etj.

Zona historike dhe Arkeologjia

Ne Has gjenden venbanime te lashta te fortifikuara, te hapura dhe shpellore. Qendrat

arkeologjike te cilat jane studiuar ne Has vecojne: Vendmanimi i Krumes (Ulez) ne vitin 1967 ku

u eksploruan tete Tuma (kodervarre) nga 24 te tilla dhe u gjet nje inventar i pasur ne qeramike,

arme, stolid he mjete metalike qe datojne ne periudhen e pare te hekutit shek XII – VIII p.e.re.

Ne vitin (1970‐1972) u eksplorua Tuma e Romajes nekropolet e se ciles dhane material te pasur

arkeologjik te ngjashem me ate te Krumes, etj. Ne vitin 1987 u eksploruan tre Tuma ne Mujaj ku

dhane material te paket por kronologjikisht mire te percaktuar si te periudhes se hekurit

kryesisht te shekulit VI –V p.e.r.Tuma te tilla te paeksploruara ka me shumice ne teritorin e

Hasit si Golaj, Perollaj, Helshan, Fajza, Tregtan, Brrut etj. Jane studiuar vendbanime te tilla edhe

ne Ujze Rugove te Hasit.

Vendbanimet shpellore kane perhapje ne zonen e larte te Hasit e tille eshte Shpella e Dajcit e

studiuar ne vitin 1985 ‐1987 e cila eshte banuar qe ne epoken e bronzit, hekurit e deri ne

antiken e hereshme. Vendbanime te tilla ka ne Qytetez ne Dobrune e Lipavec.

Vendbanimet e fortifikuara kane filluar nga jeta paraqytetare dhe jane vendosur ne pika

dominuese duke i ndertuar me gure llac e gelqere. Njiheshin nga sllavet me emrin “Gradina”



Faqe 180

dhe kodrat ku jane vendosur quheshin Gradishta. Autoret antike i permendin me emrin

CASTELLUM, te tilla jane vendbanimi i fortifikuar ne Gradisht te Ura e Fshejt, fortifikimi ne

Gradisht te madh te Krumes ne lartesine 928 m qe turqit ju dhane emrin “Hisarllik” prandaj dhe

quhet Kalaja e Hisarit. Fortifikim te tille kemi edhe ne murin e Dajcit ne Keshtel etj. Gjate

antikitetit te vone dhe mesjetes kemi kala ne Kosturr e Pus te Thate, ndersa me vone u ndertua

Kalaja e Lekes (Qafa e Qytetit).

Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë: Komuna Golaj me fshatrat: Golaj, Nikoliq,

Vlahen, Dobrunë, Helshan, Kosturr, Perollaj, Zjeç, Letaj, Qarr, Bardhaj. Komuna Fajza dhe

Komuna Gjinaj. Shumë historianë e lidhin vendorigjinën e Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti

Skënderbeu me rrethin e Hasit ku fisi Mazrreku mendohet se ka lidhje me fisin e Skënderbeut.

Zonat me rrezik natyror dhe rrjeti Ekologjike

Pjesën kryesore te territorit e zëne dushqet. Ato kane kapur gjithë fushëgropën e Hasit ku ka

pasur masive pyjesh lisi (qarr, bung) dhe pyje te përziera si shkoze, frashër, panë mullëze,

krekëz etj. Këto pyje u prene ne vitet (60‐70) duke u kther ne toka buke. Në lartësitë mbi (1000–

1200 m) shtrohen pyjet e Hasit të përhapura ne bjeshkën e Krumës, Vranishtit, Gjinajve, Dajcit

Mujajve, Cahanit & Kishajve etj. Ka pasur pyje halore në shpatin verior të pashtrikut të cilët janë

dëmtuar në vitin 1943 është djegur plotësisht dhe nga kjo ditë aty ka shumë pak rrënje bredh e

pishe.

Në lartësitë e Pashtrikut kane përhapje kullotat alpine aty ka bime te ndryeshme mjekësore.

Lumi kryesor është Kruma 6 km i gjate pasi derdhet ne liqenin e Fierzes dhe degët e tij Rusmani

11 km, Vlahna 13 km, Perroi i Vranishtit 5 km, Leshnica 6 km dhe Skatina 14 km. Gjatësia e tyre

është shkurtuar me futjen ne luginat e tyre te ujërave të liqenit të Fierzes. Janë të shkurtër dhe

me prurje të pakta sidomos ne vere ku niveli i tyre është mjaft i ulet. Gjate reshjeve te shumta

ata rriten në mënyre të menjëhershme dhe po ashtu ulen shpejt pasi burimet e tyre

nëntokësore janë të varfra.

4.3. Problem mjedisore – ndotja

4.3.1. Ndotja industriale

Zona e Hasit (njesite administrative), disponon një gam të gjerë mineralesh metalore dhe

jometalore si: krom, bakër, hekur‐nikel, bokside, platin, polimetale, uranium, qymyre, argjila,

kuarc e kuarcite, olivinite, asbest, gurë dekorativ, inerte të ndryshme etj, shfrytëzimi i të cilëve,

krahas rëndësisë ekonomike sjell dhe impakte negative në ndotjen e mjedisit. Përveç

shfrytëzimit me punime nëntokësore apo në qiell të hapur, (me karriera), të këtyre mineraleve,

burime ndotjesh janë edhe stoqet e mineraleve apo të sterileve të tyre, sidomos fabrikat e

pasurimit dhe të shkrirjes, me dambat e tyre përkatëse. Dambat dhe stoqet e mineralizimeve të

bakrit, për vetë përbërjen lëndore (kimizmin), granulometrinë e imët të tyre, sasinë e madhe të



Faqe 181

materialit të tyre si dhe mos mbajtjen nën kontroll rigoroz, paraqesin një rrezik potencial për

mjedisin. Jonet e metaleve të rëndë që vazhdimisht kalojnë në tretje, sjellin rrisqe serioze në

bimësinë dhe gjallesat që jetojnë në ambjente tokësore dhe ujore të ndotura nga këto jone.

Ne zone ka mjaft objekte minerale, por me kryesori është ai i Vlanes me rreth 3.000.000 ton

rezerva krom me përmbajtje 30‐32 % Cr2O3 dhe ne trupa të veçante me mbi 40 %. Në këtë rreth

ka dhe objekte të tjera si në Gajrep, Gzhime, Perollaj, Mac etj, ku njihen rreth 300.000 ton

rezerva me mineral kromi. Pervec perveç mineralit te kromit janë te njohur dhe mjaft objekte te

bakrit damaror Kuarc‐Sulfur ne masivin Gabror të kaptinës si ne zonën e Nikoliq 1 dhe 2 me

rreth 2.000.000 ton rezerva, Golaj me 1.000.000 ton. Si miniera e Golajt ashtu dhe e Krumës

janë te mbyllura dhe nuk shfrytëzohen. Gjithashtu edhe ne shkëmbinjtë efuzive Helshan janë

takuar nje sere objektesh, trupash mineral bakri si ne Spas, Helshan dhe Kosturr.

Minierat e mbyllura ka sjellë rrisqe negative mjedisore, si në toka, ujra dhe ajër, duke sjellur

dëmtime të shumë sektorëve rreth tyre por edhe pasoja për njerëzit, florën dhe faunën e

rajonit, sidomos minierat e bakrit.

Nje problem mjedisore mjaft i madh lidhet me ndotjet si me poshte:

Minierat e mbyllura; nga minierat në aktivitet; nga punimet e shfrytëzimit në qiell të

hapur, (karrierat) si dhe nga stoqet e këtyre punimeve minerare;

Fabrikat dhe ish fabrikat e pasurimit etj.

Mbetjet e ndryshme urbane, sidomos në qytet dhe qendra të përqendruara;

Hot spotet historike dhe të reja.

Disa probleme mjedisore industriale qe jane prej minierave apo stoqeve sterile te tyre ne

Bashkine Has.

Minierat dhe karrierat e kromit, me stoqet e sterileve të tyre si miniera e Vlahën etj.

Minierat dhe karrierat e bakrit, me stoqet e sterileve të tyre si miniera Golaj, Nikoliq, Krumë etj.

4.3.2. Cilësia e ajrit – ndotja akustike – ndotje të tjera

4.3.2.1. Νdotja akustike

Ndotja vjen si rezulta i shume faktoreve te ndryshem. Shpesh keto ndotje behen problematike

per jeten e njeriut. Nder ndotjet kryesore do te permendim akset rrugore primare dhe

dytësore, ndotjet industrial, lokalet e nates etj.

4.3.2.2. Cilësia e ajrit – ndotje të tjera

Pluhurat janë një nga ndotësit e ajrit që realisht shkaktojnë probleme serioze në shëndetin e

njeriut. Madhësia e grimcave është faktori kryesor që përcakton se sa thellë depërtojnë ato në



Faqe 182

mushkëri. Efektet nga ndotësit e ajrit paraqesin vështirësi në frymëmarrje, nuhatje, kollitje si

dhe probleme kardiake e respiratore etj. (Ministria e Mjedisit‐2012).

Punimet e shumta minerare të shfrytëzimit, në përgjithësi kryhen jashtë rregullave dhe

kritereve të caktuara, dhe rrjedhimisht sjellin prishje të ekuilibrave natyrore si:

Morfologjike, ku sipërmarresit nuk i rehabilitojnë ambjentet e dëmtuara, pra nuk i

mbyllin gërmadhat (karrierat), grykat e puseve, hyrjet e galerive, (duke sjellë rrezik për

njerëzit dhe kafshët), dëmtojnë bimësinë, kullotat dhe tokat bujqësore), ku shpesh

ndodh dalja e hinkave në sipërfaqe nga shembja e punimeve nëntokësore deri edhe

dëmtime shtëpish banimi nga ndikimi i këtyre shembjeve si në Golaj, Vlahën etj;

Ndotjet e ajrit, të ujrave dhe të tokave, kryesisht me pluhurat e madhësive të ndryshme,

deri PM10, PM2,5, PM1, që rrjedhin nga plasjet e minave, nga thyerjet dhe fraksionimet

për prodhimin e inerteve të ndërtimit, nga transportimi i tyre etj;

Ndotjet e ajrit me gazra të çliruara nga shfryrjet e minierave dhe të stoqeve të tyre, nga

plasjet eksplozive, nga makinat e transportit, motorret e makinerive etj;

Ndotjet e ujrave dhe të tokave me grimca të madhësive të ndryshme, të larguara

nëpërmes agjentëve atmosferik, nga këto stoqe karrierash të kudondodhura, të

favorizuara nga vet pozicioni kodrinor me reliev të thyer, që lehtësojne transportimin e

këtyre sterileve drejt kuotave me të ulta, nëpër toka, përrenj, lumenj dhe liqene.

Transformime gjeomekanike dhe ndotja e tokave mund te ndodhi si rezultat i shume faktoreve

te meposhtem:

a. Gërmimet sipërfaqësore;

b. Shembjet, rrëshqitjet, vidhisjet;

c. Depozitimet (stoqet) e mëdha të sterileve, (shpesh edhe mineraleve përkatëse), në afërsi të

vendburimeve, të transportuara nëpër përrenj, lumenj dhe liqene si dhe në tokat për rreth,

duke ndikuar në strukturën dhe përbërjen e tyre litologjike, në dëmtimin e kullotave dhe të

bimësisë, ku ndodhin edhe dalje të hinkave në sipërfaqe, nga shembja e punimeve nëntokësore

dhe shpesh për pasojë edhe demtime shtëpish si në Golaj, Vlahën etj.

Ndotja e ujrave

Nga ky aktivitet minerar etj), ku siç dihet nxjerrja dhe përpunimi i mineraleve në përgjithësi,

shoqërohet me grumbullim sterilesh në sipërfaqe, si dhe me shkarkime të gazrave në

atmosferë. Pra nga minierat dhe nga stoqet e tyre, nga dambat e fabrikave të pasurimit të

kromit por sidomos të bakrit, shkarkohen në sipërfaqe vazhdimisht ujra të ndotura, që ndikojnë

në florën, faunën dhe tek njerëzit. Perveç këtyre që thamë, në ndotjen e ujrave sipërfaqësore

rol kryesor luajnë edhe shkarkimet e lëngëta urbane, industriale dhe bujqësore, që janë dukuri



Faqe 183

të cilat në mënyrë progresive ndikojnë në uljen e cilësisë së ujrave të lumenjve, liqeneve dhe të

mjedisit në përgjithësi. Ndër burimet kryesore të ndotjes së ujërave sipërfaqësore në vendin

tonë janë shkarkimet urbane, që përmbajnë lëndë organike, komponime të tretshme të fosforit

dhe azotit,

të cilat favorizojnë proçesin e eutrofikimit, bakterie dhe viruse patogjene, metale të rëndë si

dhe lëndë që prishin pamjen e ujërave dhe u japin atyre erë të keqe. Substancat ndotëse pasi

kalojnë në ujërat e lumenjve ose të liqeneve, sillen në mënyra të ndryshme: disa treten dhe

pësojnë zhvendosje për shkak të rrymave ujore, disa të tjera përthithen nga grimcat e ngurta

pezull dhe sedimentojnë, ndersa të tjerat mund të hyjnë në cikle biokimike të ndryshme, duke

kaluar nga njëri organizëm në tjetrin.

Cilësia e rënduar e ujrave, është një kërcënim si për shëndetin e njerëzve ashtu edhe për

ekosistemin në përgjithësi. Pikërisht nga minierat dhe fabrikat e bakrit shkarkohen në sipërfaqe

vazhdimisht ujra me përmbajtje të lartë acide, (të ashtuquajturat shpërlarje acide, me vlera të

ulta të pH‐shit, deri në 2‐3), si dhe gazra SO2, që përbëjnë një risk të konsiderueshëm për

mjedisin ujor, me ndikim në florën, faunën dhe tek njerëzit që banojnë rreth e rrotull. Një rast

të veçantë përbën precipitimi acid i reshjeve në zona ku ajri është shumë i ndotur. Aciditeti i

ujrave natyrore rrit në mënyrë të ndjeshme tretshmërinë e metaleve të rëndë në to. Por ky

aciditet, rrjedhimisht edhe përmbajtja e metaleve të rëndë, bie shpejt me largimin e ujrave nga

burimi i shpërlarjes acide. Gjatë shplarjes acide oksidohen sulfuret → prodhohet SO4 → krijohet

mjedisi acid, pra krijohet acidi sufurik, i cili rrit shpëlarjen dhe transportin e metaleve të rëndë,

(Tashko‐2006). Ky oksidim kryhet nën ndikimin direkt dhe indirekt të disa mikroorganizmave që

kanë aftësi të oksidojnë hekurin dhe squfurin e mineraleve, si bakteriet sulfurngrënëse, prej të

cilave më mirë njihen Thiobacillus Thiooxidans (oksidimi i S0 dhe S2– dhe formimi i joneve

sulfate) si dhe bakteriet Thiobacillus ferrooxidans (oksidimi i Fe2+ në Fe3+).

Gjendja e vend depozitave urbane dhe inerte

Mbetjet klasifikohen në:

1. Mbetje jo të rrezikshme, të cilat quhen ndryshe mbetje urbane ose “plehra” në gjuhën

e përditshme, të cilat edhe pse quhen si jo të rrezikshme mund të rezultojnë shumë të

dëmshme për popullsinë dhe mjedisin.

2. Mbetje të rrezikshme, të cilat kanë karakteristika kimike e fizike toksike, gërryese,

kancerogjene dhe që mund të kenë efekte të dëmshme, (këtu bëjnë pjesë edhe mbetjet

spitalore si dhe mbetjet radioaktive, të cilat janë tejet toksike dhe ekspozimi ndaj tyre

mund të shkaktojë sëmundje nga më të ndryshmet, madje dhe të shkaktojë vdekjen).

Miratimi dhe zbatimi i strategjisë kombëtare për administrimin e mbetjeve të ngurta

dhe ligjit për administrimin e integruar të mbetjeve, do të sigurojë një menaxhim të

mbetjeve duke ruajtur mjedisin, si ajrin, tokat dhe ujërat sipërfaqësore e nëntokësore;



Faqe 184

zvogëlon ndikimin negativ në shëndetin e popullsisë. Një vend të rëndësishëm në

zbatimin e ketij legjislacioni dhe direktivave të Bashkimit Europian, ka trajtimi dhe

shfrytëzimi i mbetjeve industriale.

Gjendja e venddepozitave urbane dhe atyre inerte, në qytetet Has

Në dalje të Qytetit të Krumës në veri të tij në të majtë të rrugës automobilistike Krumë‐ Golaj

rreth 1 km larg tij është vendi i depozitimit të mbetjeve urbane, në një luginë me sipërfaqe 1 ha

toke. Venddepozita është në kushte të pershtatshme dhe për momentin zgjidh problemet e

komunitetit të Krumës.

Hot Spotet

Të ashtuquajturat ’’Pika të nxehta’’ ose ’’Hot Spote’’, krijohen nga mbetjet e rrezikshme,

(MbRr), të cilat kanë karakteristika kimike e fizike toksike, gërryese, kancerogjene dhe që sjellin

efekte të dëmshme, (këtu bëjnë pjesë edhe mbetjet spitalore si dhe mbetjet radioaktive, të

cilat janë tejet toksike dhe ekspozimi ndaj tyre mund të shkaktojë sëmundje nga më të

ndryshmet, madje dhe të shkaktojë vdekje). Menaxhimi i situatës së mbetjeve të rrezikshme

(MbRr) në vend, e shprehur me anë të “Hot Spoteve”, është përcaktuar qartë nga projektet e

ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare. Konkretisht si lloje prioritare të MbRr, në 35

sheshet e përcaktuara, (Ministria e Mjedisit‐2012; UNEP‐2008; UNDP‐2010), konsiderohen

mbetjet që dalin nga:

Minierat dhe proceset minerare; ‐ mbetjet e naftës dhe mbetje të tjera të

hidrokarbureve;

Mbetjet acide apo solucionet bazike; ‐ mbetjet nga rreshirat, adesivët (ngjitësit);

Mbetjet nga bojrat, ngjyrosjet, pigmentet etj; ‐ mbetjet e arsenikut;

Mbetjet nga lëkurat, gëzofet dhe industria tekstile etj.

Mbetjet nga trajtimet e sipërfaqeve të metaleve

4.3.3. Rreziqet‐ impakti

4.3.3.1. Presionet mbi akuiferët

Në nivel Bashkie përveç resurseve ujore sipërfaqësore, ka edhe resurse të ujërave nëntokësore

të cilat shfaqen permes burimeve të shumta. Resurset më të mëdha ujore, i përkasin akuiferit

me porozitet çarje‐karst i cili ka një sipërfaqe te madhe.

Nderkohe presionet mbi akuiferët e Bashkise Has janë përqëndruar në:

Kërkesën më të mëdhe për resurset ujore (turizmi dhe bujqësia) në periudhën e thatë

(qershor‐shtator), kur disponibiliteti i resurseve të ujërave nëtokësore është më i ulëti;



Faqe 185

Rritjen e vazhdueshme e të pa pakontrolluar e të një numuri të madh shpimesh private

për furnizim me ujë pijshëm dhe për vaditje (në zonat fushore).

Ritmet e larta të urbanizimit në zonën fushore, sidomos në 2 dekadat e fundit.

4.3.3.2. Formacionet litologjike, inkuadrimi gjeologjik i tyre

Territori i Bashkise Has nga ana e ndërtimit gjeologjik është shumë i larmishëm si nga ana

litologjike ashtu dhe nga koha e formimit. Në të marrin pjesë shkëmbinj nga më të vjetrit siç

janë formimet e paleozoit e deri te formimet e sotme kuaternare që përfaqësohen nga dherat.

Këto shkëmbinj dhe dhera u përkasin zonave tektniko‐faciale të Korabit, Mirditës. Koha e

formimit të tyre daton nga Ordovikiani (O) deri në Holocen (Qh).

Në territorin e Bashkise Has, në sipërfaqe shfaqen shkëmbinj rrënjësorë, si dhe dhera të

Kuaternarit të tipit mbulesor.

Shkëmbinjtë ndahen në tre grupe:

1. Shkëmbinj të fortë;

2. Shkëmbinj mesatarë;

3. Shkëmbinj të butë.

Kriteri i ndarjes së tyre është rezistenca në shtypje një boshtore (Rsh), e cila për shkëmbinjtë e

fortë ka vlera më të mëdha se 500 bar (ose kg/cm2), për shkëmbinjtë mesatare 50‐500 bar dhe

për shkembinjtë e butë < se 50 bar.

Kriteri i ndarjes së dherave ka qenë kohezioni (forcat lidhëse midis kokrrizave përbërëse).

Dherat janë klasifikuar në dy grupe:

1. Dhera pa kohezion;

2. Dhera me kohezion.

A – Shkëmbinjtë e fortë, Rsh >500 bar. Në hartë ngjyrosen me ngjyre të kuqe. Përfaqësohen

nga shkëmbinjtë e moshave të ndryshme dhe llojeve shkëmbore të ndryshme. Janë intruzivë,

efuzivë e sedimentarë.

O‐S ordovikian‐silurian

Këto formacione është vështirë dhe pothuajse e pamundur të hartografohen (konturohen)

llojet litologjike, për vete natyrën e ndodhjes së tyre. Trashësia e e llojeve shkëmbore nga të

cilat ndërtohen është e vogël dhe ata shkojnë duke zëvendësuar njeri‐tjetrin e me natyrë

përsëritëse. Ky lloj përfaqësohet nga rreshpe argjilo‐silicore filitike, rreshpe alevrolitike, ranore

etj.



Faqe 186

Depozitimet karbonatike të Kretakut Cr1

Janë gëlqerorë shtresorë biomikritikë e biomikrulitikë, orbitolitikë, gastropodë e bivalvorë me

thjerrza stralli me faunë e karst të zhvilluar. Kanë prani shumë të madhe në territor. Formimet e

Kretakut zënë territore në rajonin Arrën‐Surroi, Mamëzit, Myç‐Has‐Vlahën. Në rajonin Kukës‐

Has ata në përgjithësi vendosen nëpërmjet një trashësie argjilore‐ranore e konglomeratë me

ngjyrë të gjelbert deri të verdhë mbi depozitimet e kores lateritike hekur–nikelore.

Cr2 ‐ Gëlqerorë biomikritikë, biopelmikritikë dhe biomikruditikë pllakorë me thjerrza silicorësh.

Vendosen mbi shkëmbinjtë e kretakut të poshtëm. Zënë territore në rajonin Arrnit dhe Myç‐

Has‐Vlahën.

B – Shkëmbinjtë mesatarë, Rsh 50 – 500 bar.

Konglomeratë e ranorë me çimentim mesatarë (KI).

P‐T1 Permian‐Triasik i poshtëm;

Përfaqësohen nga konglomeratë e ranorë kryesisht me ngjyrë të kuqërremtë (konglomeratët e

serisë Luma). Vendosen vetëm në krahun perëndimor të daljes se depozitimeve paleozoike të

zonës së Korabit.

Shkëmbinjtë mollasikë ranoro‐konglomeratikë (Mrk)

Përfaqësohen nga formime melanzhi “blloqe në matriks”. Rreshpe argjilo‐silicore, brekçie

ofiolitike të J3 (Jurasik i sipërm).

N2‐Qp‐Depozitime lumore–liqenore të pliocen–kuaternarit (konglomeratë, gravelite, rëra,

alevrite, argjila. (ndërton sipërfaqe të shpërndara në gjithë territorin. Në përgjithësi ndërton

pjesët e ulta të territorit dhe krijojnë një sipërfaqe relativisht të rrafshtë. Shtresat në përgjithësi

kanë ndërtim linzor ku shtresat kanë ndryshime faciale si në hapesire dhe në kohë. Ndërtojnë

rrafshin e Kukësit, Krumes etj.

C‐ Grupi i shkëmbinjve të dobët. Rsh < 50 bar.

Depozitime të vjetra kuaternare pjeserisht të çimentuara (De) (Sh. Dobët)

Qp‐h (Pleistocen‐Holocen). Formime kuaternare të pandara (depozitime akullnajore, eluviale,

deluviale) në përgjithësi të pa studiuara.

Qp‐h (Pleistocen‐Holocen). Depozitime të perziera deluvionalo‐koluvionale‐proluviale me

argjila.

Koluvionet (C). Pleistocen, depozitime të deluvioneve‐koluvioneve (Qp). Vendosen në fund të

shpateve.

Kryesisht janë karbonatike (në përgjithësi pak të studiuara).

Grupi i shkëmbinjve të shkrifët pa lidhje kohezionale. Në hartë paraqiten me ngjyrë portokalli.



Faqe 187

R ‐ Zhavore dhe rëra kryesisht karbonatike të Qp (Pleistocen i mesëm ‐ i sipërm).

P ‐ Depozitime aluviale dhe aluviale‐proluviale (të sotme Holocen (Qh). Material i pa sortuar nga

ranorë deri zhavorre kokërrtrashë deri në poplor.

Vetitë fiziko‐mekanike (gjeoteknike)

Për vlerësimin e kushteve gjeologo‐inxhinierike të trojeve të ndërtimit, rolin kryesor e luajnë

vetitë fiziko mekanike (ose gjeoteknike) të tyre. Gjithashtu rol të madh ka edhe pozicioni

gjeografik gjeomorfologjik i tyre.

Shkëmbinjtë e fortë kanë rezistencë në shtypje >500 kg/cm2. Këta shkëmbinj, në shumë raste

janë të shkatërruar nga fenomenet e ndrydhjeve tektonike dhe paraqiten me shumë çarje. Në

këtë grup bëjnë pjese:

Gëlqerorët (G): Janë shkëmbinj kompaktë masivë deri pllakorë. Në ta është prezent fenomeni i

karstëzimit, kryesisht është i përhapur karsti i çarjeve i drejtimit vertikal dhe të kombinuar me

fenomenin e mbushjeve të tyre me material kryesisht çimento karbonatik që vjen nga tretja

kimike e gëlqerorëve dhe më pak material argjiloro‐humusor që vjen nga shpatet duke lëvizur

nën veprimin e ujrave rrjedhës sipërfaqësor e nëntokësorë.

Parametrat gjeoteknikë të tyre janë:

Pesha volumore Δ = 2.4 – 2.7 gr/cm3

Poroziteti n = 0.1 – 5.0 %

Rezistenca në shtypje njëboshtore Rsh 500 – 1100 kg/cm2

Moduli i elasticitetit E = 105 – 3 x 105 bar

Koefiçienti i Puasonit υ = 0.1 – 0.2

Ngarkesa e lejuar σ > 20 kg/cm2

Gëlqerorët silicorë (Gsi): Edhe këta, si gëlqerorët, janë shkëmbinj kompaktë, kryesisht pllakorë,

por nuk mungojnë rastet kur kemi ndërthurrje të shtresave gëlqerore me ato silicore, ose kur

shkëmbinjtë me pamje silicore shfaqen brenda gëlqerorëve në forme të linzave. Në këta

shkëmbinj, në përgjithësi nuk gjen përhapje fenomeni i karstëzimit.


Pesha volumore Δ = 2.6 – 2.75 gr/cm3

Poroziteti n = 0.1 – 2.0 %

Rezistenca në shtypje njëboshtore Rsh 500 ‐ 1100 kg/cm2

Moduli i elasticitetit E = 105 – 3 x 105 bar

Koefiçienti i Puasonit υ = 0.1 – 0.15



Faqe 188

Ngarkesa e lejuar σ > 20 kg/cm2

Shkëmbinjtë e dobët

Depozitime të vjetra Kuaternare pjesërisht të çimentuara (De). Janë pjesërisht të çimentuara

me çimento karbonatike ose argjilore.


Pesha volumore në gjendje natyrale Δ= 1.7 – 1.9 gr/cm3

Poroziteti n = 20 – 70 %

Rezistenca në shtypje njëboshtore Rsh < 50 kg/cm2

Moduli i deformacionit E = 100 – 103 kg/cm2

Ngarkesa e lejuar σ = < 5 kg/cm2

Zhavorre e popla me origjinë aluviale dhe proluviale (C): Kanë veti të larta filtruese. Madhësia

e coprave të tyre është teper heterogjene.




Këndi i fërkimit të brendshëm φ = 28 – 42 o

Kohezioni c = 0.0 kg/cm2

Moduli i deformacionit E = 150 ‐ 250 kg/cm2

Koefiçienti i filtrimit K > 50 l/24 orë

Ngarkesa e lejuar σ = 1.8 – 4.0 kg/cm2

Dherat pa kohezion (c=0). Karakterizohen nga mungesa e lidhjeve kohezionale midis coprave

përbërës të tyre, duke i dhënë pamjen e shtresave të përbëra nga copra të palidhur me njëra

tjetrën. Ndahen në bazë të madhësisë së coprave përbërëse.

Formime të shkrifëta pa lidhje kohezionale (R): Mund të jenë rëra nga kokrriz mëdha deri

kokrrizimët deri në surëra, me trashësi nga 2 deri në 20 m.




Kendi i ferkimit të brendshem φ = 22 – 36 o




Faqe 189


Koefiçienti i filtrimit K > 50 l/24 ore


P‐Depozitime aluviale dhe aluviale‐proluviale (të sotme Holocen (Qh). Material i pa sortuar

nga ranorë deri zhavorre kokërrtrashë deri në poplor.

Pesha volumore në gjendje natyrale Δ= 1,65 – 2.1 gr/cm3


Këndi i fërkimit të brendshëm φ = 22 – 40 o



Koefiçienti i filtrimit K > 50 l/24 ore


4.3.3.3. Fenomenet e rrezikut gjeologjik, perhapja dhe pershkrimi i tyre

Në territorin e Bashkise Has gjejnë përhapje shumë elemente të rrezikut gjeologjik, të cilat

krijojnë shqetësime dhe dëmtime të veprave inxhinierike që kryhen në këtë territor. Këto

elemente rreziku janë:

Rrëshqitjet. Janë një fenomen i përhapur në rajonin e Bashkise Has. Në hartën e përhapjes së

rreziqeve gjeologjike, janë hedhur rreshqitje të njohura, por kjo nuk do të thotë se në këtë

territor nuk ekzistojnë rrëshqitje të tjera. Gjithashtu duhet theksuar se territore të ngjashme

me ato ku kemi konturuar rrëshqitjet e njohura, janë po aq të rrezikshme sa ato në të cilat ende

nuk kanë ndodhur rrëshqitje, por me krijimin e kushteve edhe ato shpate rrezikohen nga i njëjti

fenomen.

Nga ky studim rezulton se zonat më problematike të shfaqjes së fenomeneve të rrëshqitjeve

janë zonat me pjerrësi të madhe e të zhveshura nga bimësia dhe që ndërtohen nga formacione

gjeologjike të paqëndrueshme. Kemi dhe rrëshqitje të masave deluvionale janë rreshqitje me

dimensione të vogla.



Faqe 190

Fig.54. Pamje rrëshqitje

Rrëzimet. Ndodhin në zonën malore atje ku pjerrësia e shpatit i kalon 40 gradë, dhe ku kemi

vendosje të shkëmbinjve më të fortë mbi ata më të bute në profilin e shpatit. Në territorin e

Hasit zakonisht takohen në shpatet e ndërtuara nga shkëmbinjte karbonatikë.

Shembjet. (Ose të ashtuquajturat subsidenca). Përputhen me zonat minerare të braktisura.

Klasifikohen si fenomene rreziku më kërcënuese se të gjithë elementët e tjerë të rrezikut

gjeologjik. Kanë ndodhur dhe rrezikojnë të ndodhin në fushat minerare, tashmë të mbyllura,

etj.

Fig.55. Pamje e pjesës së sipërme të rrëshqitjes

Vatrat e erozionit. Është fenomeni më i përhapur në territorin e Bashkise Has. Zhvillohet në

territore me formacione dherore e të buta eluvionale deluvionale, të zhveshura nga pyjet e me

pjerrësi. Përgjithesisht takohet dhe në ish‐tokat bujqësore të lëna djerrë dhe të parikuperuara

me bimësi. Erozioni shfaqet në formën e dy tipeve kryesore: erozion sipërfaqësor dhe erozion

fundor. Në sipërfaqe të pambuluara me bimësi është me i zhvilluar erozioni sipërfaqësor, por

që me kalimin e kohës ai shndërrohet dhe në erosion fundor, duke aksidentuar sipërfaqen.



Faqe 191

Shtretërit e lumenjve. Janë trajtuar si fenomene rreziku gjeologjik për vetë natyrën e tyre të

paqëndrueshme. Kjo natyrë rrjedh nga dy aspekte:

1. Përbërja litologjike;

2. Prezenca e lartë e ujrave rrjedhës sipërfaqësorë,

të cilët kanë energji që varet nga stadi i zhvillimit të lumit dhe nga sasia e rreshjeve që bie në

territor. Këto zona (shtretërit e lumenjve) përbëjnë rrezik për veprat inxhinierike të ndertuara

mbi to, por në raste të veprave rrugore ato kalohen me ura, të cilat ndodhen nën kërcënim të

vazhdueshëm të këtij elementi rreziku.

Kone depozitimi. Janë trajtuar si fenomene rreziku dhe janë konturuar në territorin e qarkut dy

tipe konesh depozitimi: deluviale dhe proluviale. E përbashkëta e tyre është grumbullimi në

territore jo shumë të gjera i coprave me rrumbullakim të keq, të cilat shpesh ndodhen në kufijtë

e ekuilibrit natyror, i cili mund të prishet nga çasti në çast (në përgjithësi jo të hartografuara).



Faqe 192

Fig.56. Erozion në Nikoliq (mbi rrugën Krumë-Golaj)

Zonat karstike. Këto zona rreziku gjeologjik shfaqen në fushëpërhapjen e shkëmbinjve

gëlqerorë.

Linjat tektonike aktive. Krijojnë zona të paqëndrueshme në hapësira të gjera, paqëndrueshmeri

e cila vjen si rezultat i jonjëtrajtshmërisë së lëvizjes së blloqeve të ndryshëm të tokës dhe për

pasojë ndodhin çedime të diferencuara të trojeve.

Tërmetet. Janë rreziqe permanente ndaj veprave inxhinierike, për faktin se janë goditje dhe

lëvizje të menjëhershme dhe me energji të lartë të

5. Analiza Metabolike

5.1. Të përgjithshme

Sipas Vendimit 671/2015 (VKM 671/2015), metabolizmi i një zone është modeli teorik që e trajton qytetin si një ekosistem, që do të thotë, konsiderohet se qyteti ka një strukturë dhe funksion të ngjashëm me atë të ekosistemeve natyrore. Sipas këtij paralelizmi, qyteti i shndërron lëndët e para (p. sh. ujë, karburanti) dhe prodhon emetime ndotjeje dhe mbetje. Për herë të parë si metabolizëm urban u përcaktua "totali i materialeve dhe të mirave materiale që nevojiten për mbajtjen e banorëve të një qytetit në shtëpi, në punë dhe në argëtim". Përkufizimi i mëvonshëm thotë se është "shuma totale e proçeseve teknike dhe socio‐ekonomike që realizohen në qytete dhe janë përgjegjës për zhvillimin, prodhimin e energjisë dhe hedhjen e mbetjeve". Bazohet në identifikimin dhe analizën e proçeseve që ndodhin nëpërmjet inputeve dhe outputeve të energjisë dhe burimeve brënda kufijve të qytetit, përmes ndërveprimit të natyrës dhe shoqërisë, të qytetit dhe të fshatit. Objektivi është që të kuptohet sjellja e zonës së studimit dhe përshtatja e saj në një bazë më të qëndrueshme. Rezultatet që dalin janë veçanërisht të dobishme për formulimin e strategjive të qëndrueshme, planeve dhe politikave.



Faqe 193

Për analizën e metabolizmit urban janë zhvilluar ndërkombëtarisht metoda dhe mjete të ndryshme (p.sh. metoda e monitorimit urban të integruar (IUME), metoda e gjurmës ekologjike, etj). Tipar i përbashkët i të gjitha metodave është që të dhënat sasiore janë me rëndësi jetike, dhe gjithashtu duhet të raportohen në shkallë të përshtatshme. Nga kërkimi i kryer në zonën e studimit, u konstatua se diçka e tillë nuk është e realizueshme. Të dhënat statistike të gjetura janë të paplota dhe të paqarta dhe me vlefshmëri dhe përfaqësim të panjohur. Më shumë të dhëna ka në nivel Qarku ose vendi. Megjithatë, u gjykua që reduktimi i madhësive nga nivelet e larta në Bashkinë në studim do të çonte në përfundime të gabuara, sepse to mbizotërojnë qëndra urbane shumë më të mëdha, të cilat kanë metabolizëm shumë të ndryshëm (më linear), me konsum më të madh dhe më pak prodhim burimesh dhe materialesh, ndërsa pesha e popullsisë në totalin e Qarkut është shumë e vogël. Përveç kësaj, dimensionet që përcaktojnë intensitetin e metabolizmit janë të shumta (p.sh. struktura e qytetit, sistemi i transportit, faktorët ekonomikë, qeverisja, mënyra e jetesës, klima) dhe bashkëveprojnë, duke krijuar një rrjet kompleks marrëdhëniesh dhe ndikimesh në sistemin urban. Prandaj ata do të nevojitej studim i veçantë për përshkrimin dhe analizën e Bashkisë si ekosistem, duke përdorur mjete dhe tregues sasiorë dhe cilësorë. Megjithatë, bëhet përpjekja e mëposhtme për qasje në nivelin dhe tendencën e metabolizmit të zonës së studimit nëpërmjet rrjedhjes së energjisë, ujit, materialeve dhe mbetjeve. 5.2. Energjia

Një nga të mirat materiale më të rëndësishme që konsumohet nga njerëzit nëpërmjet

komuniteteve të organizuara, është energjia. Energjia nuk humbet, por konvertohet nga një

formë energjie në një formë tjetër. Për këtë arsye, në vijim i referohemi përdorimit të energjisë

dhe burimeve natyrore të rinovueshme (ose jo) që konsumohen për konvertimin e energjisë

nga një formë në një tjetër. Ka forma të ndryshme energjie si ajo elektrike, termike, të

ndriçimit, mekanike (potenciale dhe kinetike), kimike, bërthamore dhe përdoret nga sektorë të

ndryshëm brenda kufijve të një ndarje administrative, qoftë Shtet apo Bashki. Fushat kryesore

të aplikimit janë sektori i banimit, transportit, industrisë, shërbimeve dhe bujqësisë.

Sektori i banimit dhe sektori i shërbimeve, përveç përqindjes të madhe të energjisë elektrike,

konsumon edhe një pjesë të konsiderueshme druri dhe produkte të naftës për ngrohje.

Megjithatë, sektori më intensiv në Shqipëri, është sektori i transportit. Në vitin2008 ky sektor

kapi 44% të përdorimit të përgjithshëm të energjisë. Nga viti 2000 e më pas ka një rritje të

provuar të transportit, veçanërisht në lidhjet rrugore, që u shoqërua me një rritje në konsumit

të karburantit.



Faqe 194

Fig.57. Konsumi i energjisë sipas qarqeve

Nga ngrafiku më sipër verejmë që 70% e energjisë totale përdoret në pjesën perëndimore të

territorit të shqipërisë, përgjatë së cilës ndodhet numëri më i lartë i popullsisë dhe bizneseve në

shqipëri.

Sot njihen forma të ndryshme të prodhimit të energjisë elektrike, si në aspektin e teknologjisë

së përdorur ashtu dhe në aspektin e llojit të burimit (lëndës së parë) të përdorur për prodhimin

e saj. Energjia mund të prodhohet nga centrale me avull, hidro, bërthamore dhe nga parqet

eloike dhe ato djellore. Është e rëndësishme të theksojmë se Shqipëria është ndër të paktat

vënde sot, që pjesën më të madhe të energjisë elektrike (thuajse 100%) e prodhon me anë të

hidrocentraleve. Kjo do të thotë që ndotja (mbetjet) për prodhimin e enrgjisë elektrike është

zero, dhe se përdoren resurse natyrore të rinovueshme, sic janë ujërat e lumenjve.



Faqe 195

Sic ëahtë përmëndur dhe më herët, Hasi nuk ka territor të pasur me resurse natyrore, sidomos

të tipit që mund të përdoren për ti kthyer në energji të formave të ndryshme. Gjithsesi në

hapësirën e kësaj bashkie kemi ndërtimin e një heci të vogël, “Hec Perollaj”, i cili është ndërtuar

në pellgun ujëmbledhës të përroit të Bexhmillës më Golaj. Ky hdrocentral ka një kapacitet prej

Fig.58. Rrezatimi djellor mesatar vjetor Fig.39. Shpejtësia mesatare vjetore e erës

0.5 mega‐watt dhe sipas raportit vjetor të ERE për vitin 2017 ka prodhuar 345KW. Njëkohësisht

Hasi si pjesë e basenit ujëmbledhëstë të Drinit kontribuon në prodhimin e energjisë elektrike

nga hidrocentralet e Komanit si hidrocentrali më i madh në vënd, të Fjerzës dhe Vaut të Dejës.

Kaskadat e të cilëve janë ngritur përgjatë lumit Drin, i cili lag dhe pjesën jugore të bashksë Has,

ku formohet dhe liqeni i Fjerzës.

Për sa i përket prodhimit të energjisë nga burime të tjera të rinovueshme, sic mund të jenë

djelli apo era, akoma nuk është regjistruar ndonjë vepër apo projekt në këtë zonë. Duke iu

referuar hartës të rrezatimit djellor dhe atë të shpejtësisë së erërave, vërehet se territori i Hasit



Faqe 196

nuk përfshihet në zonat me erëra të forta apo me rrezatim të lartë djellor. Si pasojë nuk përbën

interes të vecantë përdorimi i sistemeve për prodhimin e energjisë nga era apo djelli.

Sipas të dhënave të Bankës Botërore, përdorimi i energjisë elektrike për banor në Shqipëri ka

paraqitur rritje nga 1990 në 2012 (Figura 10.2.5). Në veçanti, për vitin 2012, përdorimi për

banor ishte rreth 2118,26 kËh. Përkatësisht për vitin 2011 përdorimi për banor ishte rreth

2,205.7 kËh Sipas të dhënave zyrtare të regjistrimit të vitit 2011, Bashkia e Has ka një popullsi

prej 16,790banorësh. Bazuar në popullatë, në total, bashkia Has ka përdorur në vitin 2011

(16,790 x 2,205.7) =37,033,703 kËh energji elektrike. Për këtë studim u llogarit edhe konsumi i

energjisë elektrike për vitin 2010, ku për çdo banor ishte 1943,34 kËh. Gjithashtu, Banka

Botërore kohët e fundit ka bërë publik dhe konsumin e energjisë elektrike për banor për vitin

2014 dhe në rastin e Shqipërisë ishte rreth 2,309.37 kËh.

Fig.59. Konsumi i energjisë elektrike ndër vite në shqipëri

Njësia administrative Popullsia 2011 Konsumi i energjisë elektrike

(kËh)

Fajza 3,491 7,700,098.7

Gjinaj 1106 2,439,504.2

Golaj 6187 13,646,665.9

Krumë 6006 13,247,434.2



Faqe 197

Tabela e konsumit të energjisë elektrike ne bashkinë Has sipas të dhenave të Bankës Botërore për vitin 2011

Nga tabela vërehet se në territorin e bashkisë Has nuk kemi ndonjë konsum vecanërsisht të

lartë të energjisë, pasi zona karakterizohet kryesisht nga vëndbanime rurale në të cilat konsumi

i energjisëështë shumë i ulët. Kjo si pasojë e mungesës së inrfrastrukturës së ndricimit të

rrugëve (shpesh herë e panevojshme për këto zona). Gjithashtu dhe nga përdorimi për

ngrohjen e banesave i burimeve alternative sic mund të jetë druri.

Energjia termike e përdorur është për ngrohjen e ndërtesave dhe ujit, përgatitjen e ushqimit etj.

Parametri bazë i përdorimit për ngrohjen e ndërtesës është gjëndja termike mesatare deri e keqe e

ndërtesave ekzistuese. Veçanërisht për ngrohjen e ujit, është gjithashtu i kufizuar përdorimi i

energjisë diellore me ngrohës diellorë shtëpiakë. Për më tepër nuk shfrytëzohen në nivel Bashkie

format e tjera të burimeve të rinovueshme, si biomasa ose energjia gjeotermale, nuk janë duke u

shfrytëzuar në nivelin e Komunës. Në veçanti për energjinë gjeotermale nuk ka fushë të

shfrytëzueshme të regjistruar në territorin e bashkisë Has.

Burimi kryesor që përdoret për ngrohjen e banesave është druri, megjithë ndikimin negativ që

ka në mjedis ndotja që shkakton, apo dhe në organizmin e njeriut, si pasojë e grimcave të

blozës që përhapen në atmosferë nga tymi i sobave. Banorët e Hasit vazhdojnë ta përdorin atë

masivisht (për të mos thënë tërësisht) si një nga mënyrat më ekonomike për ngrohjen e

banesave dhe jo vetëm. Energjia e produar nga djegja e drurit në banesa përdoret edhe për

gatim apo ngrohjen e ujit për dush në disa raste. Furnizimi me dru bëhet nga pikat e ligjshme të

shitjeve, por edhe direkt nga sipërfaqet pyjore, prandaj përllogaritja e sasisë nuk mund të jetë e

saktë. Gjithashtu, nuk ka të dhëna për përqindjet e drurit të konsumuar për sa i përket prejardhjes

së tij (brenda ose jashtë Bashkisë). Kjo ka sjellë një rrallim të konsiderueshëm të pyjeve në territorin

e Hasit, krahasuar me situatën para viteve 90’.

Përdorimi i gazit natyror në përgjithësi në Shqipëri dhe në vecanti në bashkinë Has, është i

pamundur të kryhet në një periudhë afat shkurtër. Pasi në shqipëri ka një sasi tejet të vogël të

prodhimit të gazit natyror si dhe mungojnë lidhjet për me rrjetin e gazit të europës. E vetmja

mundësi që ekziston për furnizimin me gaz të Hasit, është ndërtimi i linjës të furnizimit IAP, një

degëzim dytësor i TAP. Por ky projekt është në fazë lobimi dhe implementimi i tij do të kërkojë

një kohë shumë të gjatë. Mes këture ne tërritorin e bashkisë Has nuk janë regjistruar njësi për

nxjerrjen e hidrokarbureve dhe prodhimit të lëndës djegëse.

Për i përket konsumit primar të energjisë, dmth para se të shndërrohet në lëndë djegëse për

përdorim përfundimtar, i cili është i barabartë me prodhimin vendas plus importet dhe

ndryshimet e rezervës, minus eksportet dhe karburantet që furnizojnë anijet dhe aeroplanët, të

dhënat rezultuan në bazë të konsumit për kg të ekuivalentit të naftës (O.E.) për banor nga

Banka Botërore për vitin 2011.



Faqe 198

Sipas Bankës Botërore konsumi për banor ishte në 2010 729.15 kg O.E., në 2011 764.97 kg O.E.,

në 687.9 kg O.E. në 2012, në 801.3 kg O.E. në 2013 dhe në 808.46 kg O.E. në 2014.

Njësi administrative Popullsia 2011 Konsumi i energjisë në kgOE

Fajza 3,491 2,670,510.27

Gjinaj 1,106 846,056.82

Golaj 6,187 4,732,869.39

Krumë 6,006 4,594,409.82 Konsumi i energjisë primare në bashkinë Has në bazë të konsumit për banor nga Banka Botërore

Fig.41. Konsumi i energjisë parësore në kg të karburantit ekuivalent për çdo person për vitin 2011



Faqe 199

Fig.42. Përdorimi i energjisë sipas sektorëve

Nga analiza e të dhënave të cituara më sipër, konstatohet se pjesa më e madhe e energjisë që

përdoret brënda territorit të bashkisë Has, prodhohet jashtë saj. Sic u përmënd dhe më sipëer,

vlen të theksohet se pjesa më e madhe e energjisë në shqipëri prodhohet nga burime të

rinovueshme duke përdorur hidrocentralet, ky fakt tregon kontributin që jep ky sektor në

efikasitetin energjitik të metabolizmit. Menaxhimi i prodhimit të energjisë por dhe shpërndarja

e tij, sot është një sfidë jo vetëm lokale por mbarëbotërore. Rikonceptimi i hapësirave urbane

dhe rurale, implementimi i teknologjive të reja në të gjitha nivelet e përdorimit, informimi i

popullatës dhe trajnimi i profesionistëve të fushës, janë disa nga masat që mund të merren për

kursim dhe rritjen e eficencës së energjisë. Përdorimi i energjisë së rinovueshme brënda

territorit të bashkisëështë i përqëndruar në pjesën më të madhe në konsumin nga banesat, dhe

vjen nga hidrocentralet jashtë territorit të bashkisë. Përdorimi i sistemeve të prodhimit të

energjisë nga djelli, implementimi i projekteve dhe politikave për rritjen e eficencës energjitike

të ndërtesave dhe vendosja në funksionim me kapacitet të plotë të hec Perollaj, janë disa nga

masat që mund të ndërmerren për të përmirësuar ekuilibrin e rrjedhave të energjisë.

5.3. Uji

Një ndër resurset natyrore më të rëndësiahme (për mos thënë më i rëndësishmi) për njeriun

është uji. Si i tillëaksesi ndaj ujit të pishëm dhe mënyra e përdorimit të tij nga ana e një

popullsie tregon nivelin e zhvillimit të territorit dhe vetë shoqërisë, në këtë aspekt kujtojmë që

banorët e Romës së lashtë ndiheshin superiorë ndaj të tjerëve edhe për faktin se Roma

furnizohej me ujë të pishëm nga tre akuadukte të cilët shpërndanin ujin nëpër qytet, një sistem



Faqe 200

qe qytet e tjeratë të kohës nuk e kishin. Mjaftueshmëria e ujit varet në shkallë të lartë nga

prania e burimeve ujore, ujërave nëntokësore (aquiferëve) dhe ujërat sipërfaqësore (liqene,

lumenj, etj), ndërsa cilësia/pastërtia e ujit varet nga shkalla e ndotjes së tokës dhe sipërfaqes së

ujit. Uji është i nevojshëm në sektorët shtëpiak, bujqësor dhe industrial, si dhe në shërbime dhe

turizëm.

Territori i bashkisë Has përfshihet në basenin ujëbledhës të Drinit, i cili është ndër më të

mëdhenjtë në territorin e shqipërisë, ku krijohet dhe liqeni i Fjerzës i cili lag kufirin jugor të

bashkisë Has. Si pasojë bashkia Has ka akses ndaj një sasie të kosiderueshme uji ku përfshihet

liqeni dhe degezime të lumit Drin qe depërtojnë në territorin e bashkisë.

5.4. Materialet

Materialet përdoren në funksionimin dhe mirëmbajtjen e aktiviteteve, në përmbushjen e nevojave të popullsisë, në ndërtimin e infrastrukturave etj (p.sh. ushqim, ambalazhim, materiale ndërtimi) dhe pas përdorimit të tyre ose depozitohen si rezervë në sistemin urban, ose hidhen si mbetje. Për shkak të natyrës dhe shumëllojshmërisë të tyre dhe të tregut të lirë, nuk është e mundur që të identifikohen flukset në Bashki, ndërsa flukset dalëse janë më të njohura dhe të identifikueshme (si mbetje, do të shqyrtohen në paragrafin e ardhshëm). Megjithatë, vihet re se produktiviteti i zonës së studimit nuk është shumë i lartë sot. Për shkak të karakterit malor të zonës, aktiviteti bujqësor dhe industrial që ushtrohet është i kufizuar, kështu që është po ashtu i kufizuar dhe prodhimi i materialeve prej tyre. Përjashtimi të vetëm përbën prodhimi i drurit të zjarrit, i cili është gjithashtu mjeti kryesor për ngrohjen e banorëve, por pa pasur të dhëna specifike. Në përgjithësi, vlen të përmendet se 80% e prodhimit bujqësor dhe blegtoral përdoret për të

plotësuar nevojat e prodhuesve, ndërsa një pjesë shumë e vogël disponohet në treg.

5.5. Mbetjet dhe emetimet

Mbledhja, depozitimi dhe deponimi i mbetjeve tashmë është në kompetencë të Bashkive. Çdo

Bashki është kërkuar që të përcaktohet një vënd për deponimin e tyre. Aktualisht në Bashkinë

Has funksionon një vënddepozitim, josanitar dhe i paorganizuar, sipas ish Ministrisë së

Zhvillimit Urban (http://mbetjet.zhvillimiurban.gov.al), por edhe të kërkimeve në terren. I cili

gjwndet në kufirin mes njësisë administrative Fajzë dhe Krumë. Gjithashtu, në bazë të

kërkimeve të kryera dhe në terren, u konstatuan të shpërndara në të gjithë territorin e bashkisë

vënde të tjera të vogla të deponimit të pakontrolluar.



Faqe 201

Fig.43. Vëndndodhja e grumbullimit të mbetjeve në rrethin e Hasit



Faqe 202

Fig.44. Vëndndodhja e grumbullimit të mbetjeve në lidhje me qendren administrative Krumë

Nuk dihen të dhënat e cilësore (zona së cilës i shërben, viti, rrjedhat e mbetjeve etj. të

regjistrimeve të ndryshme të mëposhtme (Ministria, INSTAT) dhe prandaj nuk janë të

krahasueshme direct me njëri‐tjetrin ose me të dhëna të tjera të ngjashme dhe nuk mund të

nxirren konkluzione të sigurta. Është shumë e mundshme që përbërja e mbetjeve të përfshijë

dhe lloje të tjera përveç urbane (inerte, të rënda, mbetjet e kulturave etj).

7. ANALIZA E PËRDORIMIT TË TOKËS

Në këtë analizë do të merret në studim përdorimi i tokës dhe mjedisit të ndërtuar në bashkinë

Has, gjithashtu do të bëhet dhe klasifikimi dhe analiza sipas pesë sistemeve territoriale të

përcaktuara sipas kritereve të Planit të Përgjithshëm Kombëtar. Për hartimin e kësaj analize do

të përdoren në mënyrë të vecantë të dhënat e mara nga databaza GIS që është hartuar për

territorin e bashkisë.

7.1. Përcaktimi i Territorit në Bazë të Pesë Sistemeve

7.1.1. Sistemi natyror i përdorimit të tokës

Sistemi natyror nga vetë fjala por dhe sipas përcaktimit në Planin e Përgjithshëm Kombëtar,

përfaqëson tërësinë e resurseve natyrore që përbëjnë një sipërfaqe të caktuar toke. Aty futen

të gjitha sipërfaqet e tokës që nuk shfrytëzohen nga njeriu drejtpërdrejt, si pyje, kullota, fusha,

male etj. Sistemi natyror i territorit të bashkisë Has përbëhet nga disa njësi natyrore

karakteristike, sic jane: Gropa e Krumës, Pllaja e Hasit, lugina e lumit Drin i Bardhë.



Faqe 203

GROPA E KRUMËS

E gjendur në pjesën qëndrore të territorit të bashkisë Has ajo ka origjinë tektonike. Në pamje të

përgjithshme ajo ka formën e një amfiteatri të madh natyror, e rrethuar nga kurora e relievit

gjysmëmalor e kodrinor, që hapet gjërësisht nga jugperëndimi në luginën e lumit Drin. Kjo

gropë ka shtrirje verilindje‐jugperëndim, sipërfaqe 227 km2 dhe lartësi mesatare 450‐500m mbi

nivelin e detit.

Rol të rëndësishëm në modelimit e relievit të gropës së Krumës ka dhe aktiviteti i njeriut i cili ka

dëmtuar bimësinë, ka shpyllëzuar shpatet dhe i ka kthyer ato në toka të punueshme. Si pasojë,

janë shtuar dhe nxitur proceset e erozionit të shpateve. Luginat e përrenjve që e përshkojnë

këtë gropë kanë arritur të depërtojnë në thellësi te mëdha duke dëmtuar strukturën e tokës.

Ato fillojnë nga gropa e Dobrunës dhe kontaktit midis Krumë‐Vlahë. Tipari themelor është

kontrasti mes luginave të ngushta dhe relativisht të thella, me kurrize ndarëse midis tyre tepër

të buta.

Pjesa lindore e gropës së Krumës, ajo mes fshatit Golaj dhe qytetit Krumë, ka tiparet e shpatit të

butë eroziv, relievi i të cilit përshkohet nga një rrjet i dendur rrëkesh. Pjesa jugore e gropës, ajo

mes fshatrave Metaliaj dhe Branogë, dallohet për shkallë më të lartë të copëtimit vertikal.

Gjithë rrjeti hidrografik, që ka copëtuar pjesën jugperëndimore të gropës së Krumës, i ka fillimet

në burimet e mëdha të kontaktit mes shkëmbinjve ultrabazikë dhe gëlqerorë në pllajën karstike

të Hasit

Relievi i pjesës



Faqe 204

veriperëndimore të gropës së Krumës paraqitet pak më ndryshe. Mes fshatrave Helshan e

Perollaj ai merr karakter kodrinor më të theksuar me vlera më të mëdha të copëtimit vertikal.

Tiparet morfologjike të kurrizeve rrethuese të gropës ndryshojnë mjaft mes tyre. Ato

diferencohen qartë në tre sektorë: jug‐lindor, verilindor dhe veriperëndimor.

Sektori juglindor, gjendet mes majës së Tregtanit dhe Kunorës dhe përfaqësohet me një rrëpirë

thyerjeje karbonatike, kjo për shkak të diferencimit litologjik dhe tektonik.

Sektori verilindor, gjendet mes gropës së Vlahnës dhe Qafës së Prushit dhe përfaqësohet nga

një reliev i zhvilluar në ultrabazikë tepër të shkatërruar. Si rezultat i copëtimit intensiv tektonik‐

eroziv, ai është i ndarë në një sërë gropash e lugjesh, si: gropa tektonik‐erozive e Dobrunës,

gropa litologjiko‐tektonike e Vlahnës, etj. Këtu zënë fill përroi i Vlahnës dhe Rosmanit. Sektori

veri‐perëndimor gjendet mes fshatrave Kurpal e Helshan dhe përfaqëson një reliev të zhvilluar

në ultrabazikë të shkatërruar. Njëherësh ky sektor përfaqëson dhe sektorin më të ulët të gropës

së Krumës që lidhet me ngritjen më të kufizuar.

Gropa e Dobrunës është formuar në shkëmbinj ultrabazikë tepër të shkatërruar nga thyerja

tektonike e Qafës së Prushit. Kjo gropë karakterizohet nga një asimetri shumë e vogël për shkak

të përbërjes së njëjtë litologjike.

Gropa e Vlahnës rrethohet prej majave më të larta të malësisë si ajo e Pashtrikut (1989m), e

Kunorës (1512m), e Gajrepit dhe e Kserës. Në dalje të gropës së Vlahnës e deri në bashkimin e

saj me gropën e Krumës, përroi i Vlahnës ka formuar një luginë të thellë e mjaft të gjerë.

PLLAJA E HASIT

Me sipërfaqe 126 km2, ajo shtrihet në skajin juglindor të malësisë dhe ka lartësi mesatare prej

900‐1000m mbi nivelin e detit. Përbëhet nga formacione gëlqerore të kretës së sipërme dhe

dallohet për shkallën më të madhe të diferencimit tektonik në krahasim me njësitë e tjera. Kjo

pllajë është modeluar mbi një pllakë karbonatike të vendosur mbi shkëmbinj ultrabazikë me

gjerësi dhe trashësi më të madhe tek maja e Pashtrikut (1989 m). Trashësia e saj rritet, nga 400‐

500m në jugperëndim deri në 800‐1000m në verilindje. Janë pikërisht thyerjet tektonike

shkëputëse që i kanë dhënë pllajës së Hasit karakter diferencues mes pjesës jugperëndimore

(më të ulur) dhe pjesës verilindore (më të ngritur) të Pashtrikut.

Dukuria më karakteristike e kësaj pllaje është zhvillimi i madh i proceseve karstike. Në këtë

zhvillim kanë ndihmuar lëvizjet e reja tektonike ngritëse, thyerjet tektonike të Drinit të Bardhë

dhe përroit të Krumës dhe struktura sinklinale. Karsti në pllajën e Hasit është përgjithësisht i ri

dhe ka krijuar pak kontraste në reliev. Dukuritë karstike kanë çuar në formimin e një morie

formash karstike deri në përmasat e uvalave. Format karstike mes majës së Tregtanit, Domajt e

Qytezës (gjysma jug‐perëndimore e pllajës), kanë mbulesë të pasur pyjore dushku dhe ahu,



Faqe 205

duke i falur një bukuri natyrore të veçantë. Sigurisht, nuk mungojnë as vlerat historike e

kulturore, pasi në majën e Qytezës gjenden gjurmët e një vendbanimi të lashtë.

Në rrethina pllaja karakterizohet nga shpate të pjerrëta që lidhen me shkëputje tektonike dhe

ndërtime prej formacioneve gëlqerore. Zhvillimin më të madh relievi karstik, në këtë sektor, e

ka midis majës së Bjeshkës së Krumës dhe malit Pashtrik. Këto forma janë krijuar kryesisht nga

tretja e këtyre formacioneve.

Në format karstike mbizotërojnë hinkat me formë elipsi me diametër 25‐60m dhe 2‐7m thellësi,

ndërsa dolinat kanë diametër 80‐200m dhe thellësi 20‐35m. Grupi i hinkave dhe dolinave që

shtrihen mes majës së Qytezës dhe Domajve formojnë një uvalë tipike eliptike me gjatësi deri

në 4.7km dhe gjerësi 1.5km. Në veri të Rrasës së Bregut dhe majës së Qytezës shtrihet relievi

tipik i dolinave në evolucionin e të cilave kanë ndikuar përroi i Leshnicës dhe përroi i Gjinajve.



Faqe 206

Zhvillimin më të madh të relievit karstik e gjejmë midis majës së Qytezës dhe asaj të Pashtrikut

pasi këtu hinkat dhe dolinat grupohen në dy uvala të mëdha, ajo e bjeshkës së rumës dhe ajo e

Cahanit. Kjo e fundit është njëherazi dhe uvala më e madhe dhe më e zhvilluar e pllajës karstike

të Hasit. Në verilindje të pllajës ngrihet një reliev malor gati tipik alpin i cili përfaqësohet nga

kurrizi malor Pashtrik‐maja e Kunorës. Ky varg malor ngrihet 1300‐1500m mbi gropën e Krumës.

Ky ndryshim i lartësisë është rezultat i ngritjes që ka pësuar struktura e Pashtrikut (1989m) dhe

që shënon pikën më të lartë të Hasit.

Ky kurriz malor është formuar në një kreshtë monoklinale me front nga jugperëndimi, kurse në

veriperëndim bie në gropën e Vlahnës, tek guri i Kunorës. Pikërisht këtu mbyllet përfundimisht

pllaja e Hasit, duke i lënë vendin relievit të butë gjysmëmalor midis gropës së Vlahnës dhe asaj

të Dobrunës.

LUGINA E LUMIT DRINI I BARDHË

Nga fshati Gjonaj e deri në hyrje të territorit shqiptar, për shkak të ndryshimit të formacioneve

nga depozitimet e piocen‐kuaternarit në gëlqeroret e kretakut, lugina ngushtohet dhe hera

herës merr tiparet e një kanioni.

Si konkluzion, mund të themi se ndërtimi në një pjesë shumë të madhe prej formacionesh të

buta, copëtimi tektonik dhe lëvizjet ngritëse kanë kushtëzuar vlerat e mëdha të copëtimit

horizontal dhe vlerat mesatare të energjisë së relievit. Si rrjedhojë, ky reliev dallohet nga



Faqe 207

zhvillimi intensiv i proceseve të erozionit dhe në përgjithësi të degradimit duke krijuar vështirësi

në ndërtimin e vendbanimeve dhe të infrastrukturës, dallohet nga toka të varfra dhe pak

punueshme dhe nga mundësi të vogla mbrojtjeje nga degradimi i terreneve.

Por pavarësisht anëve negative mund të përmendim edhe disa nga ndikimet pozitive të relievit.

Ndonëse është një reliev kodrinoro‐malor që krijon sipërfaqe të kufizuar të tokës së

punueshme, në rajonin ndërkufitar të Hasit krijohen mundësi për zhvillimin e blegtorisë, këtu

vlen të përmendet dhia e Hasit.

7.1.2. Sistemi ujor i përdorimit të tokës

Sistemi ujor edhe sipas PPK‐së përbëhet nga tërësia e vëllimeve ujore sipërfaqesore si lumenj,

liqene, përrenj, burime etj. Aktiviteti i të cilëve ndikon drejtpërdrejt në jetën e njeriut por dhe

në strukturën e tokës ku veprojnë.

Prezenca e terreneve karstike, terrigjene dhe ultrabazike, kushtëzon ndryshime të dukshme

hapësinore të hidrografisë dhe të pasurive ujore. Në të parat, pra, në terrene karstike, ka pasuri

ujore nëntokësore ndërsa sipërfaqja është më e varfër. Në terrene terrigjenë dhe ultrabazikë,

hidrografia është më e pasur në rrjedhje sipërfaqësore por në shumicën e rasteve ato janë të

përkohshme. Në përgjithësi rajoni ndërkufitar i Hasit ka rrjedhje të varfra ujore dhe kjo lidhet

me reshjet nën mesataren e vendit 800‐900mm dhe me ndërtimin nga formacionet terrigjene

dhe ultrabazikë pak të përshkueshëm.

Rajonin ndërkufitar të Hasit e përshkojnë lumi i Krumës, i Vlahnës, i Rosmanit, i Leshnicës, i

Vranishtit, i Dishticës, i Vogovës, rrjedhja e sipërme e përroit të Skatinës dhe rrjedhja e poshtme

e lumit Erenik e Drini i Bardhë.

Lumi i Krumës zë fill në burimin e madh karstik të Vrellës, që del në afërsi të qytetit homonim.

Ky lumë ka një sipërfaqe të pellgut ujëmbledhës prej 227km2, lartësi mesatare 687m dhe rënie

të shtratit 22m/km, ndërsa gjatësia e tij është 26.5km. Ngritja e nivelit të ujit afër 100m të

liqenit të Fierzës e ka reduktuar mjaft gjatësinë e tij. Burimi i madh karstik përbën edhe

ushqimin kryesor të tij. Në përgjithësi rrjedhja e këtij përroi është e varfër, gjë që pasqyrohet në

prurjen mesatare shumëvjeçare prej 1.96m3/sek, ndërsa moduli i rrjedhjes është 8‐

10lit/sek/km2.

Burimi kryesor i ushqimit janë reshjet e shiut dhe pjesërisht ato të dëborës, regjimi i të cilave

pasqyrohet drejtpërsëdrejti në regjimin e tij. Në regjimin vjetor të rrjedhjes diferencohen dy

periudha, ajo e lagësht (tetor‐maj), e cila përbën 85% të prurjes së përgjithshme vjetore dhe

periudha e thatë (korrik‐shtator), që zë vetëm 15% të saj. Një shpërndarje e tillë, përveçse nga

regjimi i reshjeve, vjen dhe si pasojë e ndërtimit litologjik dhe shkalla e copëtimit të relievit.

Ndërtimi litologjik ofron gjithnjë e më shumë varësinë e regjimit të rrjedhjes me regjimin e



Faqe 208

reshjeve dhe kjo qëndron në faktin se ushqimi nga rrjedhja sipërfaqësore përbën 62% të prurjes

së përgjithshme, pra mbizotëron mbi atë nëntokësor, që përbën vetëm 38% të prurjes së

përgjithshme. Në prurjet mesatare vjetore diferencohen vlerat maksimale dhe minimale

paralelisht. Vlerat maksimale kryesore i gjejmë në muajin dhjetor me 13% të rrjedhjes së

përgjithshme vjetore si pasojë e reshjeve të shiut ndërsa vlerat maksimale të tjera i gjejmë në

muajin shkurt si pasojë e burimit të fuqishëm të Vrellës (Krumës). Vlerat minimale kryesore i

gjejmë në muajin gusht me 0.53 m3/sek ose 2% të rrjedhjes së përgjithshme vjetore si pasojë e

reshjeve të pakta të shiut dhe avullimit të fuqishëm dhe për shkak të mungesës së

formacioneve ujëmbajtëse.

Regjimi stinor, në ndryshim nga ai vjetor, vërehet që nuk ndjek regjimin e reshjeve. Kështu stina

më e lagësht, vjeshta, merr 358.8mm ose 35% të reshjeve dhe zë vendin e tretë për nga prurja

duke përbërë 24% të rrjedhjes së përgjithshme vjetore. Kjo, si pasojë se një pjesë të mirë të

reshjeve që bien në formë dëbore veçanërisht në pllajën karstike të Hasit, e cila kalon në

rrjedhë nëpërmjet burimit të Vrellës.

Sipas faktorëve të lartpërmendur, pranvera ka një prurje mesatare prej 6% më të madhe se ajo

e vjeshtës pavarësisht se ajo merr 21% të sasisë së reshjeve vjetore. Stina e dimrit përbën 36%

të rrjedhjes së përgjithshme vjetore gjë që i detyrohet reshjeve të pasura, 26% e sasisë vjetore,

por edhe gjendjes së ngopur nga shirat e vjeshtës.

Në hidrografinë e rajonit ndërkufitar të Hasit një vend të rëndësishëm kanë burimet, mes të

cilëve përmendim atë të Krumës që del nga çarjet tektoniko‐karstike të rrëzës jugperëndimore

të pllajës së Hasit. Ky burim dallohet për regjim karstik në varësi të reshjeve, veçanërisht atyre

të dëborës. Prurja mesatare vjetore e tij arrin në vlerat 500‐600 litra/sek ndërsa ujërat e tij

përdoren për furnizimin e qytetit të Krumës me ujë të pijshëm. Këtu përmendim dhe disa

burime të tjera si ai i Spahisë, i Harhullës, i Domajve, i Damjanit, Kabashit,Kusarit etj, të cilët

kanë përmasa më të vogla.

Si konkluzion mund të themi se rajoni ndërkufitar i Hasit është i varfër në rrjedhje ujore , ndaj

edhe ka marrë emrin "Hasi i Thatë". Mungesa e rezervave të mjaftueshme ujore e vështirëson

shumë veprimtarinë e ekonomisë bujqësore. Për të zgjidhur deri diku problemin ka ndihmuar

krijimi i ujëmbajtësve artificialë, që magazinojnë ujin e periudhës së lagësht të vitit. Megjithëse i

varfër në rrjedhje ujore, rajoni ka një sërë burimesh të cilët e kanë zgjidhur problemin e

furnizimit me ujë të pijshëm për banorët e zonës.

Së fundmi, duhet theksuar se prania e liqenit artificial të Fierzës përbën një atraksion turistik

për zonën, sidomos për të pasionuarit pas peshkimit dhe shëtitjes me varka.



Faqe 209

7.1.3. SISTEMI BUJQËSOR I PËRDORIMIT TË TOKËS

Sistemi bujqësor është një nga më të rëndësishmit ndër sistemet përbërës të territorit të

shqipërisë, pasi dhe në Planin e Përgjithshëm Kombëtar konsiderohet si nje nga degët më të

rëndësishme të ekonomisë së vëndit. Ky sistem përbëhet nga të gjitha sipërfaqet e tokës se

punueshme të cilat janë përqëndruar ne ultësirën qendrore dhe atë perëndimore të vëndit.

Pjesë e sistemit buqësor është dhe bën dhe dega e blegtorisë me të gjitha resurset natyrore që

përdoren për mbareshirmin e kafshëmve blegtorale.

Larmia e kushteve dhe faktorëve gjeo‐klimatike që ka sipërfaqja e bashkisë Has ka kushtëzuar

shumëllojshmërinë e tokave, të cilat, si në të gjithë vendin, ndryshojnë sidomos në drejtim

vertikal. Në këtë drejtim dallohen tokat e kafenjta, të murrme pyjore dhe livadhore malore,

ndërsa si nën tipa dallohen tokat aluvionale në luginat e lumenjve.

Formimi i mbulesës së tokave në bashkinë e Hasit është bërë kryesisht mbi shkëmbinjtë

ultrabazikë, tepër të shkatërruar dhe pjesërisht në ato gëlqerorë e terrigjenë. Ka një reliev

kryesisht kodrinoro‐malor, me reshje jo të pasura, rrjedhje të pamjaftueshme për transportin e

eluvit, përshkueshmëri të dobët dhe mbulesë bimore jo të pasur. Në veçanti formacioni amnorë

ka ndikuar drejtpërdrejt në pasurimin me kripëra magneziale, pothuajse në të gjithë tipat e

tokave të tij.

Tokat e kafenjta kanë shtrirje të konsiderueshme dhe takohen nga 300m deri në 900‐1000m

mbi nivelin e detit. Gjënden kryesisht në gropën e Krumës dhe nëpër luginat e përrenjve. Ato

janë të kafenjta livadhore dhe të kafenjta malore. Tokat e kafenjta livadhore përbëjnë pjesën

dërmuese të tokave bujqësore dhe shtrihen në gropën e Krumës dhe luginat e përrenjve të

Vlahnës, të Rosmanit, etj. Këtu shtrihen nga rreth 300m deri në 500m mbi nivelin e detit. Një

nga karakteristikat e tyre dalluese është pasuria në kripëra magneziale, për shkak të

mbizotërimit të formacioneve ultrabazike. Përbërja mekanike e tyre është e rëndë, ka strukturë

bllokore, nivel humusi 2‐5%, me horizont të ngjeshur e me cilësi fizike të këqija. Këto dukuri

lidhen me kompleksin thithës të ngopur me baza ku mbizotëron magnezi. Reaksioni i tyre është

acid i dobët, janë të pasura me azot e humus dhe të varfra në fosfor. Njëkohësisht janë më

argjilore dhe të pasuruara me lym, gjë që u jep atyre strukturë plisore të ngjeshur e tepër të

ngjitshme. Këto dukuri kanë kushtëzuar dhe porozitet shumë të vogël. Për këtë arsye uji dhe

ajri depërtojnë me shumë vështirësi e në sasi shumë të pakta. Për t'u bërë të përshtatshme,

këto toka kërkojnë gëlqerëzim, punim të thellë dhe kullim. Tokat e kafenjta malore, me

kripëzim magnezial, zënë pjesën dërmuese të katit bimor të dushkut në lartësitë, nga 300m deri

900‐1.000m mbi nivelin e detit.

Formimi dhe zhvillimi i tyre mbi eluvin e shkëmbinjve ultrabazikë dhe ndikimi i faktorëve

biokimikë i kanë bërë ato mjaft të pasura me kripëzim magnezial. Tokat e kafenjta livadhore,

janë jo pjellore por shumë të pasura me potas në të gjitha shtresat. Në këtë brez bëjnë pjesë



Faqe 210

dhe tokat e kafenjta të kuqërremta të cilat shtrihen kryesisht në pllajën karstike të Hasit, nga

fshati Cahan e deri në fshatin Kishaj dhe rrëzë malit Pashtrik. Ato formohen nga argjilat e

dekalcifikimit, që grumbullohen në fundin e uvalave dhe dolinave karstike si dhe në ndërthurjen

e depozitimeve të tjera me karbonatikët. Këto toka kanë horizont të thellë, ngjyrë të

kuqërremtë, teksturë të rëndë dhe krijojnë reaksione acide. Tokat e murrme pyjore ose të

pyjeve të ahut shtrihen në lartësitë 1.000‐1.400m mbi nivelin e detit dhe kanë shtrirje tepër të

vogël. Dallohen tokat e murrme pyjore malore të cilat gjenden në trajtën e një brezi të ngushtë

mes fshatit Dobrunë në veriperëndim të Bjeshkës së Krumës. Kjo shtrirje e vogël e tyre lidhet

me faktin se lartësia nga 1.100‐ dhe mbulesa e ahut ku këto toka janë formuar, është e kufizuar.

Trashësia e profilit të tyre është e lidhur drejtpërdrejt me pjerrësinë e shpatit. Ato kanë profil

të cekët në shpatin veriperëndimor të Pashtrikut, majës së Aplasit dhe Gajrepit ndërsa në

pllajën e Hasit kanë profil të thellë. I gjejmë kryesisht mbi shkëmbinjtë gëlqerorë e pjesërisht

ultrabazikë, ndërsa mbulesa bimore e tyre përfaqësohet tërësisht nga kati i ahut. Janë të pasura

me humus 12‐14 % dhe kanë strukturë kokrrizore të ngopur me baza dhe reaksione neutrale. E

veçanta e këtyre tokave është se kanë sasi të konsiderueshme potasi dhe azoti, krahas

elementëve të tjerë ushqyes, çka i bën këto toka më pjellore se sa të parat.

Tokat livadhore malore shtrihen në rrethinën e majës së Pashtrikut në lartësitë 1.400‐ 1.900m

mbi nivelin e detit. Këto toka kanë horizont të thellë të humusit me rreth 20%. Ato mbulohen

gati tërësisht nga kullotat alpine duke lenë të zhveshur vetëm kreshtën kulmore të Pashtrikut.

Në rajonin ndërkufitar të Hasit dallohen edhe tokat aluvionale në sektor të ngushtë tek luginat

e lumenjve Erenik e Drini i Bardhë. Këto toka janë zhvilluar në depozitimet pliocen‐kuaternare

nga vërshimet e herëpashershme të lumenjve Erenik e Drini i Bardhë. Kanë nivel humusi 0,5‐

3,5%, janë toka me cilësi të mira dhe të përshtatshme për prodhim intensiv. Nga analiza e

mësipërme dalim në konkluzionin se në rajonin ndërkufitar të Hasit tokat janë të larmishme

pasi takohen tre breza tokash si të kafenjtat, të murrmet pyjore e livadhore malore dhe tokat

aluvionale.

Përtej anëve pozitive të sipërpërmendura të këtyre tokave, ndër anët negative përmendim se

tokat në këtë rajon nuk janë produktive pasi janë formuar mbi formacionet ultrabazikë e janë të

pasura me kripëzim magnezial.

Në Hasin e Shqipërisë dallohet dhe keqmenaxhimi i tokave, sidomos kjo në periudhën komunist

ku hapja e tokave në terrenet e pjerrëta i ka kthyer sot ato në vatra erozioni e deri në

degradimin e tyre. Nga ana tjetër, përdorimi pa kriter i plehrave kimike apo i pesticideve ka

shkaktuar humbje të produktivitetit të tokave.

Keqmenaxhimi i tokës vijoi edhe pas viteve 1990 duke e lënë pjesën e saj më të madhe djerrë

apo dhe zaptuar nga ndërtime kaotike. Kjo më e theksuar në Hasin e Shqipërisë e sidomos në

shpërfaqen e ish‐ndërmarrjes bujqësore në Krumë.



Faqe 211

7.1.4. SISTEMI URBAN I PËRDORIMIT TË TOKËS

Jetesa e njerëzve apo shkalla e civilizimit të shoqërisë, lidhet ngushtë me vendbanimet

përkatëse. Fillimisht vendbanimet ishin të përqëndruara kryesisht në territoret e ndryshme

malore rurale dhe ishin të lidhura ngushtë me ndërveprimin e faktorëve natyrorë por edhe me

vetë evolucionin e shoqërisë njerëzore. Këta faktorë ndikuan në zhvillimin e strukturës së

vendbanimeve rurale dhe urbane duke zhvilluar tipa të ndryshme.

Në hapësirën gjeografike të administruar nga bashkia Has gjenden të dy tipat e vendbanimeve,

urbane dhe rurale. Nga pikëpamja administrative bashkia Has ndahet në 4 njësi administrative

përkatësisht:

Njësia administrative Krumë e cila është dhe qëndra administrative e bashkisë, si dhe e

vetmja njësi që mund të konsiderohet me karakter urban. Kjo jnësi gjëndet në qëndër të

tërritorit të bashkisë dhe rrethohet nga tre njesitë e tjera. Përvec qytetit të Krumës ajo

përbëhet dhe nga pesë fshatra të tjerë. Të cilët janë: Zahrishti i cili ndodhet në përëndim

të qytetit të Krumës; Gajrepi i cili shtrihet në pjesën veriore të kësaj njësie; ndërsa lidje

dhe veri‐lindje te qytetit të Krumës ndodhen fshatrat e Fshat‐Krumës, Cahanit dhe

Mujaj‐Dajc.

Njësia administrative Golaj është njësia territori i së cilës përbledh të gjithë pjësën

vëriorë të bashkisë Has, si e tillë ajo cotëron pjesën më të nadhe të kufirit me Kosovën

dhe ka sipërfaqen më të madhe ndër njësitë përbërsë të bashkisë. Kjo njësi përbëhet

nga dymbëdhjetë fshatra ku përfshihen: fshati Golaj në qendër të kësaj njësie si dhe

qëndja administrative e saj; në veri të njësisë ndodhen fshatrat Zgjec, Peraj i cili ndodhet

në skajin më verior kufi me Kosovën, Letaj, Qarr, Dobrunjë gjithshtu kufi me Kosovën;

Në lindje të fshatit Golaj ndodhen fshatrat: Nikoliq dhe ne shkajin më lindor fshati

Vlahenp; Në perëndim të Golatj‐t janë tre fshatra nga më i afërti Perrollaj, Helshan tek

më i largëti Kostur.

Në kufij me Kukësin dhe Fushë‐Arrëzin ne pjësën jug‐perëndimore ndodhet njesia Fajzë

e cila ka në përbërje të saj gjashtë fhstra: Fshati Fajzë si qëndër administrative e njësisë

ndodhet në qëndër të saj; Në fashën perëndimore të kësaj njësie ndodhen fshatrat

Liqeni i Kuq, Bregovë dhe fshati Metaliaj; Fshati Tregtan ze pjesën veriore të njësisë

Fajzë; Ndërsa pjesa lindore e njësisë ka në përbërje fshatin Vranisht.

Edhe njësia administrative Gjinaj përbëhet nga gjashtë fshatra dhe ze pjesën jug‐lindore

të bashkisë Has, fshatrat përbërës rë saj janë përkatësisht: Fshati Gjinaj i cili është dhe

qëndra e njësisë; Në perëndim të njësisë ndodhen Pusi i Thatë dhe më tëj në veri kufi

me njësinë Fajzë ndodhet fshati Myc‐Has; Ndërsa në pjesën lindore dhe veri‐lindore

ndodhen tre fshatrat e tjerë, Domaj‐Has, Pogaj kufi me Kosovën dhe Kishaj.



Faqe 212

Vëndbanimet në bashkinë e Hasit, sic shihet dhe nga harta më sipër janë të përqendruara

kryesisht në luginat e lumit Drini i Bardhë si dhe në gropat e lugjet e hapësirës së bashkisë Has.

Në gjithë sipërfaqen e bashkisë Has mbizotërojnë fshatrat e shpërndara në shpatet e maleve ku

mund të përmendim fshatrat Pogaj, Gjinaj, etj. Nga ana tjetër fshatrat e përqendruara i gjejmë

të shtrira kryesisht përgjatë luginës së lumit Drini i Bardhë si dhe në gropat e lugje. Mund të

përmendim fshatrat Golaj, Metaliaj, Domaj‐Has etj.

Sipas banorëve të Hasit vëndbanimet ndahen në tre grupe:

në "fshatrat e Rrafshit", bëjnë pjesë kryesisht fshatrat që shtrihen në terrene të ulëta

(300‐450m) përgjatë luginës së lumit Drini i Bardhe dhe në afërsi të brigjeve të liqenit

artificial të Fierzës. Këto fshatra zënë rreth 23.6% të të gjitha qendrave të banuara të

bashkisë të Hasit dhe mund të përmendim Zahrishtë, Myc‐Has, Metaliaj, etj.

në "fshatrat e Brisë", bëjnë pjesë kryesisht fshatrat që shtrihen në terrene me lartësi

451‐ 650m. Këto fshatra shtrihen rrëzë kodrave dhe në këtë grup bëjnë pjesë më shumë

se gjysma e të gjitha fshatrave që i përkasin bashkisë Has. Ato zënë rreth 44.1% të të

gjitha fshatrave të rajonit ndërkufitar të Hasit dhe mund të përmendim Nikoliqi, Golaj,

Vranishti, Perollaj, etj.

në "fshatrat e Gurit", bëjnë pjesë kryesisht fshatrat që shtrihen në terrene me lartësi

mbi 650m dhe zënë rreth 32.3% të të gjitha fshatrave të Hasit. Këto fshatra shtrihen

përreth malit Pashtrik, Rrethi i Kasolles, etj. Dhe mund të përmendim Gjinaj, Cahan,

Zgjeç, etj.

Mbizotërimi i shtrirjes së fshatrave të Hasit në lartësitë 451‐650 dhe +650m tregon për

karakterin kodrinoro‐malor të rajonit.

Vendbanimet që shtrihen në Hasin e Shqipërisë në qendrat e tyre kanë të përqendruara objekte

publike si shkolla apo institucione të njësive administrative. Mund të përmendim fshatin Golaj,

Fajza, etj. Duhet theksuar se e përbashkët për të gjithë fshatrat e rajonit ndërkufitar të Hasit

është vendosja e tyre pranë rrugëve kryesore të rajonit ose rrugëve që lidhin fshatrat me njëri‐

tjetrin. Kjo është mundësuar për shkak të krijimit të lehtësirave në komunikim.

Banesat tipike të Hasit janë kullat dykatëshe të punuara me ndërthurje të gurit dhe drurit, por

ajo që vihet re në vitet e fundit është së ka ndryshuar pothuajse tërësisht mënyra e ndërtimit të

banesave si pjesë e huazimeve nga vendet e tjera. Parcelat e tokës së punueshme janë të

fragmentarizuar, një pjesë e vogël e tyre më tepër në formën e kopshti, është pranë banesave,

ndërsa pjesa tjetër e tyre është larg banesave.

Qyteti i Krumës. Është qëndra e vetme urbane në bashkinë e Hasit. Shtrihet në gropën e

Krumës rrëzë malit Gajrep dhe Rrethit të Kasolles, në lartësi 415‐440m mbi nivelin e detit.

Kruma është një qëndër me vlera të veçanta patriotike, arsimore dhe kulturore. Banorët e



Faqe 213

zonës kanë dhënë kontributin e tyre për përhapjen e arsimit dhe kulturës në hapjen e shkollave

shqipe. Siç theksuam, në vitin 1923 në Krumë u krijua shoqëria arsimore "Shkëlzeni" ndërsa në

vitin 1928 u hap Internati "Kosova". Gjatë viteve 1921‐1925, Kruma ka qenë qendër prefekture

dhe kishte nën juridiksionin e saj nënprefekturën e Tropojës dhe të Lumës. Gjatë viteve 1925‐

1944 Kruma në pikëpamje administrative ishte komunë e Hasit. Pas viteve 1944‐1972 Kruma

ishte qendër lokaliteti për "Krahinën e Hasit". Më 4 shkurt të vitit 1972 Kruma u shpall qytet i

rrethit të Kukësit, me funksionin e qytetit bujqësor, pasi më 1964 u krijua dhe "Ndërmarrja

bujqësore". Në këtë periudhë, qyteti pati një zhvillim ekonomiko‐social, pasi filluan të

ndërtoheshin dhe institucionet administrative, arsimore, shëndetësore, kulturore, etj. Në vitet

'80 të shekullit XX, Kruma kishte një popullsi prej 3000 banorësh, e cila kryesisht ishte e ardhur

nga fshatrat që ishin zënë nga ujërat e liqenit artificial të Fierzës. Në vitet '90 të shekullit të

kaluar, pjesa më e madhe e popullsisë së qytetit të Krumës u largua drejt qyteteve të mëdha si

Tirana, Durrësi, etj., ndërsa filloi të popullohej nga banorët vendas të ardhur nga fshatrat e

rajonit. Duhet theksuar se, pas vitit 1999, si rezultat i rritjes së të ardhurave nga puna e

emigrantëve, qyteti i Krumës po zgjerohet drejt veriut, duke zënë tokat e ish‐ndërmarrjes

bujqësore të Krumës, me ndërtime të reja, por pa ndonjë plan të qartë urbanistik.

Në vitin 2009 qyteti i Krumës kishte një popullsi prej 4.028 banorësh dhe 841 familje, ndërsa në

vitin 2011 qyteti i Krumës kishte një popullsi prej 5.007 banorësh. Kruma në aspektin e zhvillimit

të ekonomisë është qytet bujqësor, por, që pas viteve '90 të shekullit të kaluar, gjithnjë e më

shumë po zhvillohet sektori i shërbimeve në formën e bizneseve të vogla familjare. Në qytetin e

Krumës janë përqendruar dhe institucione sociale: një kopsht, dy shkolla nëntëvjeçare, një

shkollë e mesme, një spital, një shtëpi kulture, etj.

Që nga viti 2014 e më pas, në vitin 2016, qyteti i Krumës ka marrë një pamje të re. Me

planifikimin e ri urban qytetit iu rikonstruktuan fasadat e pallateve, iu asfaltuan të gjitha rrugët

brenda qytetit, iu krijuan dhe iu shtuan hapësirat e gjelbra në qytet dhe iu përmirësua ndriçimi i

rrugëve.



Faqe 214

7.1.5 Sistemi infrastrukturor i përdorimit të tokës

Në sistemin infrastrukturor të klasifikuar sipas PPK‐së përfshihen të gjitha sistemet

infrastrukturore ku përfshihen, rrugët, sistemet e shpërndarjes së energjisë elektrike, ujësjellës‐

kanalizime, telekomunikacioni dhe interneti.

Furnizimi me ujë

Furnizimi me ujë i popullsisë së bashkisë së Hasit është një ndër çështjet më shqetësuese. Zona

ka pasuri ujore e veçanërisht burime uji të pijshëm, që dallohen për cilësi shumë të mirë si

përmbajtja e ulët e mineraleve, ngarkesat e vogla mikrobiologjike, tejdukshmëri, freski, etj.

Megjithatë problemi i ujit të pijshëm ngelet ende i pazgjidhur.

Në bashkinë Has paraqitet kjo situatë e furnizimit me ujë: në qytetin e Krumës kohëzgjatja

mesatare e furnizimit me ujë të pijshëm është vetëm 8 orë në ditë ose 22%. Vetëm 33.9% e

popullsisë në Bashkinë Has furnizohet me ujë nga SHA Ujësjellës‐Kanalizime ndërsa rreth 66.1%

e popullsisë rurale nuk mbulohet me shërbim nga SHA Ujësjellës‐Kanalizime. Kjo pjesë e

popullsisë furnizohet me ujë nga disa ujësjellës të vegjël fshatrash të amortizuar në një pjesë të

madhe të tyre, siç është ai i fshatit Zgjec, Cahan, Mujë‐Dajç. Të tjera mënyra furnizimi janë disa

burime të përbashkëta (burime apo çezma lagjesh apo fshati) dhe puse të hapura nga banorët

por të cilat mbartin probleme të cilësisë së ujit dhe mungesës së tij gjatë verës (Gjinaj, Pusi i

Thatë).

Nga të dhënat e mëposhtme rezulton se vetëm 52.49% popullsisë së rajonit furnizohen me ujë

të pijshëm brenda banesave të tyre. Krahasuar kjo shifër me vitin 2001 ka një përmirësim të

situatës, pasi në vitin 2001 vetëm 23.3% e popullsisë furnizohej me ujë të pijshëm brenda



Faqe 215

banesës. Pra, është shënuar një rritje me 29.19%. Ndërtesat me ujë të pijshëm jashtë banese

janë 9%, me rrjet ujësjellësi 12.9% ndërsa me rrjet jashtë ndërtesës 15.37 %. Ndërsa 10.22% e

banesave të banuara janë pa asnjë lloj sistemi furnizimi me ujë si pasojë e amortizimit të

tejskajshëm të rrjetit që lidh konsumatorin familjar me rrjetin dytësor. Mungesa e matësve ka

sjellë humbje të mëdha në rrjet, konsum pa kontroll të ujit dhe faturim aforfe.

Furnizimi me energji elektrike

Shpërndarja e energjisë elektrike përbën një nga sfidat më serioze. Plotësimi i kërkesës së

popullsisë së bashkisë me energji elektrike përbën një faktor të rëndësishëm për zhvillimin e

saj. Në bashkinë Has furnizimi me energji elektrike bëhet vetëm nëpërmjet instalimit të



Faqe 216

nënstacionit të Krumës me fuqi 10600 kV, i lidhur direkt me hidrocentralin e Fierzës. Vitet e

fundit në rajon kanë filluar të shfrytëzohen resurset ujore për ndërtimin e min HEC‐ve. Dy te

tillë janë ndërtuar në fshatin Perollaj dhe Zgjeç me kapacitet 1.5 MVA dhe 4 MVA. Aktualisht

bashkia Hast ka energji elektrike 24 orë, e mjaftueshme për të plotësuar nevojat e

konsumatorëve, të bizneseve, të shërbimeve shëndetësore, etj. Problem mbetet amortizimi i

nënstacionit dhe i rrjetit të transmetimit nga mungesa e investimeve të nevojshme. Më e

rënduar paraqitet gjëndja në fshatra ku ka raste të ndërprerjes së energjisë elektrike pasi në

fshatra baza energjetike është jashtë mundësive. Kjo e vështirëson edhe më shumë situatën

gjatë periudhës së dimrit.

Niveli i përdorimit të pajisjeve elektro‐shtëpiake në vitin 2011 për Hasin e Shqipërisë ka pasur

një rritje me 32% krahasuar me vitin 20011. Sipas të dhënave të tabelës rritjen më të madhe e

kanë pajisje si frigoriferët, lavatriçet, televizorët, celularët dhe dushet elektrikë. Numri i

familjeve që nuk posedojnë asnjërën nga këto pajisje është 186 familje, pra, 6.13% të familjeve

që kanë të ardhura të pakta ose nivel shumë të ulët ekonomik.

Si përfundim themi se niveli i përdorimit të energjisë elektrike në Hasin e Shqipërisë është rritur

në krahasim me vitin 2001 për shkak të rritjes së përdorimit të pajisjeve elektro‐shtëpiake.



Faqe 217

Shërbimi postar dhe telefonik

Shërbimi postar dhe telefonik në rajonin e Hasit e ka zanafillën e tij që në kohën e prefekturës

së Kosovës me qendër në fshatin Krumë.

Në bashkinë Has gjatë periudhës 1954‐1990 u mbulua në mënyrë të kufizuar zona me rrjet

telefonik i cili përbëhej nga aparatura të vjetërsuara dhe nga centrale që lidheshin me linja

ajrore telefonike manuale. Pas viteve '80 kjo linjë u zëvendësua me radio‐rele disa kanaleshe të

cilat mundësuan automatizimin.

Gjatë viteve 1992‐2002 në kuadër të master‐planit për "Zhvillimin e telekomunikacionit", në

shkallë vendi u kryen instalime të reja dhe moderne të centraleve dixhitale.

Shërbimi i telefonisë celulare në rajonin ndërkufitar të Hasit realizohet nga futja në treg e

kompanive mjaft të fuqishme si AMC, që u instalua në vitin 2000 apo VODAFON që u instalua

në vitin 2002 dhe që shtrihej në gjithë territorin. Vitet e fundit në treg operojnë dhe kompani

të tjera si EAGLE MOBILE në territorin shqiptar.

Shërbimi postar në rajonin ndërkufitar të Hasit paraqitet mirë në qendër, ndërsa në fshatra

vërehen vonesa nga mungesa e tetë njësive postare pa ambiente pune. I gjithë rajoni ka

shërbimin e internetit duke përbërë një argument për përmirësim të shërbimeve, duke u ofruar

nga kompania TELEKOM.



Faqe 218

Pjesa më e madhe e territorit në të gjithë rajonin furnizohet me sinjale satelitore televizive

private të vendit dhe nëpërmjet valëve të televizioneve kosovare.

Shërbimi i transportit

Karakteri kodrinoro‐malor i zonës e vështirëson shërbimin e transportit të njerëzve dhe

mallrave, por kjo nuk përbën faktorin kryesor për situatën e tij. Në rajonin e bashkisë Has

transporti automobilistik është i vetmi shërbim transporti për njerëzit dhe mallrat. Arteriet

kryesore që kalojnë në rajon dhe që e lidhin atë me qytetet e tjera të Kukësit, Tropojës,

Gjakovës dhe Prizrenit janë aksi rrugor Kukës‐Krumë, Krumë‐Gjakovë, Gjakovë‐Prizren dhe

Krumë‐Tropojë.

Të dhënat nga Bashkia Has tregojnë se rrjeti rrugor rural përbëhet nga 172 km, nga ku 12.5km

janë të asfaltuara dhe 159.9km janë me çakëll. Vitet e fundit infrastruktura rrugore ka pësuar

ndryshime të rëndësishme, si rezultat i rikonstruksionit dhe asfaltimit të rrugës shtetërore Nr.

23 dhe të rrugës së Vlahnës me gjatësi 6km. Administrimi i rrjetit shtetëror është kryer nga

ARRSH.

Megjithatë, rrjeti rrugor rural që lidh fshatrat me rrugën shtetërore ose me qendrat e njësive

administrative, është në gjendje jo të mirë, i pa asfaltuar dhe me vështirësi kalimi gjatë stinës së

dimrit. Mungesa e fondeve dhe e kapaciteteve ka sjellë probleme në mënyrën e organizimit dhe

të mirëmbajtjes së rrugëve rurale ndër vite, por, vihet re dhe mungesa e një strukture efektive

që i përgjigjet mirëmbajtjes së sistemit rrugor rural. Rikonstruksioni me asfaltim i rrugës së

fshatit Zahrisht, Gjinaj, Dobrunë dhe rehabilitimi i një seri rrugësh të tjera, shihet prioritar. Këto

rrugë do iu mundësonin banorëve të fshatrave lëvizje të lirë, nxjerrjen e produkteve bujqësore

e blegtorale në tregjet e Krumës, Kukësit apo Gjakovës, rritje të numrit ë turistëve në zonat

turistike dhe qasje më të mirë në arsim, shëndetësi, shërbime sociale e informacion.

9 Analiza e investimeve

Në kapitullin në fjalë shqyrtohen investimet e parashikuara, si edhe ato që janë në zhvillim e

sipër. Fillimisht, paraqitet kuadri i përgjithshëm në nivel vendi dhe në veçanti investimet e

drejtëpërdrejta të huaja gjatë viteve të fundit. Shuma e inputeve të investimeve të

drejtëpërdrejta të huaja shënoi në vitin 2013, në lidhje me vitin 2012, rritje të rëndësishme të

vlerës së saj në 41,90% (në vazhdim të rritjes prej rreth 5,62% gjatë vitit të kaluar). Veçanërisht,

vlera e inputeve të Investimeve të Drejtëpërdrejta të Huaja në vitin 2013 ishte në vlerën prej

944,76 milion € ose afërsisht 10% të GDP‐së.



Faqe 219

Vlen të përmendet fakti se gjatë dhjetëvjeçarit të fundit shuma e totalit të rezervave të

Investimeve të Drejtëpërdrejta të Huaja është rritur me hapa galopante. Nga € 382,33 miliona

në 2003, ka kaluar në € 4,2 miliarda në 2013. Edhe pse ritmi i zhvillimit të IDH në Shqipëri është

në rritje, shfaq ulje dhe ngritje, sipas koniukturës ekonomike të brwndshme dhe

ndërkombëtare.



Faqe 220

Ashtu siç kuptohet, Greqia përbën investitorin e huaj më thelbësor në Shqipëri, duke zënë

qëndrueshmërisht vendin e parë, që prej vitit 2007 deri në 2013, me përjashtim vitin 2011. Në

vitin 2013 zinte 26% të totalit të rezervave të IDH (stock) në Shqipëri. Për të njëjtën periudhë

vende të tjera me përqindje të rëndësishme në totalin e IDH (stock) janë Kanadaja (19%), Italia

(12%), Austria (10%), Hollanda (9%) dhe Turqia (9%).

Pjesa më e madhe e rezervave të IDH në tregun shqiptar i përket fushës së shërbimeve të

transportit, magazinimit dhe komunikacioneve (27%), fushës së ndërmjetësisë financiaro‐

ekonomike (20%) dhe fushës së minierave dhe guroreve (18%). Vijojnë me përqindje më të

vogla fushat e industrive të tjera (9%), të industisë (8%), të pasurive të patundshme (7%), të

ndërtimeve (3%), të tregtisë me shumicë dhe pakicë (3%), të hoteleve dhe restoranteve (2%),

ndërsa fushat e tjera tejkalojnë ose nuk tejkalojnë 1% secila, ashtu si duket edhe në tabelë dhe

në grafikët që vijojnë.



Faqe 221



Faqe 222

12. ANALIZA SOCIO‐EKONOMIKE

12.1. Analiza e vleresimit demografik

Në këtë kapitull realizohet regjistrimi, analiza dhe vlerësimi i karakteristikave demografike të Bashkisë Has dhe evoluimit të tyre me kalimin e kohës. Ky regjistrim, si i situatës aktuale ashtu edhe të tendencave të saj, bën të mundur përcaktimin e pozicionimit relativ të Bashkisë në raport me gjithë territorin shqiptar. Gjetjet e analizës mund të jenë një udhëzues i dobishëm për hartimin e politikave të nevojshme për forcimin e perspektivave të zhvillimit të Bashkisë në aspektin e organizimit dhe menaxhimit të territorit, por edhe në nivel ekonomik dhe social. Informacioni i disponueshëm vjen ekskluzivisht nga burimi kryesor i të dhënave demografike të Shqipërisë, nga INSTAT. Duhet të theksohet se të dhënat e disponueshme nga regjistrimi i vitit 2011 ofrojnë informacion në nivel të ish‐njësive administrative (ish bashkia/komuna ‐ njësi vendore 373) dhe analiza e popullsisë e zonës së studimit bazohet në popullatën e përhershme. Sipas të dhënave zyrtare të Censusit 2011, Bashkia e Hasit ka një popullsi prej 16,790 banorë, ndërsa popullsia e përgjithshme e Qarkut Kukës është 85,292 banorë (20% kundrejt popullsisë së qarkut Kukës dhe vetëm 0.6% kundrejt popullsisë së Shqipërisë). Popullsia e përgjithshme e Bashkisë së Hasit, sipas të dhënave të ofruara nga Bashkia, arrin në 16,432 persona për vitin 2016. Ndërkohë, nuk ka shifra të detajuara të popullsisë në nivel njësish administrative dhe në nivel vendbanimi. Vështrim historik i zhvillimeve demografike Rajoni ndërkufitar i Hasit është banuar qysh në periudhën e fundit të neolitit, çka e dëshmojnë dhe gjetjet arkeologjike në këtë rajon. Ngjarjet dhe zhvillimet historike pasuan ndryshime, sidomos në numrin e popullsisë dhe në strukturën e veçoritë e saj. Nga të dhënat arkeologjike dhe historike del se rajoni ndërkufitar i Hasit është një trevë e trungut iliro‐arbëresho‐shqiptar. Ky fakt ka kushtëzuar trashëgiminë e pasur kulturore dhe historike, që zë fill që në periudhën më të hershme, madje gjetjet arkeologjike janë dëshmi mjaft të qarta të vazhdimësisë kulturore që nga periudha eneolitike. Vendbanimi shpellor i Dajçit (2.600‐ 2.100 vjet p.e.r.) paraqet një interes të veçantë dhe përfaqëson të parën kulturë neolitike në rajonin ndërkufitar të Hasit, madje dhe të Kukësit. Ndodhet në shpatin veriperëndimor të malit të Pashtrikut, ka formë gjysmëharku 3m dhe lartësi 1.2m. Kjo shpellë, sipas arkeologëve, mendohet të ketë qenë e banuar që në periudhën e bronzit të hershëm (2.100‐ 1.200 vjet p.e.s.) dhe gjatë periudhës antike të vonë dhe mesjetare të hershme. Vendbanimet e Pusit të Thatë, gjatë periudhës së bronzit, shtrihen në trevën malore në lartësinë 1.440m mbi nivelin e detit e cila quhet Maja e Qytezës. Në këtë vendndodhje janë gjetur disa enë qeramike. Gjatë antikitetit rajoni banohej nga fisi ilir i dardanëve. Treva e tyre kishte shtrirje të gjerë ndërsa qendra e mbretërisë ishte territori i Kosovës. Për këtë flasin dëshmi mjaft të qarta të kulturës ilire siç janë varret, rrënojat e vendbanimeve, fortifikimet si dhe shumë sende prej qeramike apo zbukurime, të përcaktuara si tipike të kulturës ilire. Kodërvarret e zbuluara në afërsi të Krumës, aty ku sot është rezervuari i Llakajve, si dhe grupimet e tjera në vendndodhjet Fajza, Myç‐Has, Perollaj, etj., përfaqësojnë tri periudha varrimesh. Materialet e zbuluara, kryesisht qeramika, shprehin tipare të përafërta



Faqe 223

me objektet bashkëkohëse të trevës qëndrore e jugore të Ilirisë. Metalet dhe kulturat materiale të gjetura, na tregojnë për lidhjet ekzistuese me një zonë kulturore përtej Dukagjinit, Fushë‐Kosovë e Maqedoni. Kalaja e Kosturit, ndodhet në fshatin me të njëjtin emër dhe është ndërtuar në majën e një kodre shkëmbore 674m mbi nivelin e detit ndërsa nga banorët vendas ajo njihet me emrin "Shkëmbi i Kalasë". Kjo kala është e mbrojtur kryesisht nga natyra dhe ka shërbyer për mbrojtjen e popullsisë gjatë periudhave jo të qeta të antikitetit të vonë dhe gjatë mesjetës. Materialet e zbuluara e vendosin këtë kala në periudhën antike të vonë, por që ka vazhduar edhe gjatë mesjetës. Banorët e hershëm të Hasit për shkak të relievit kodrinoro‐malor janë dalluar për blegtorë të zotë. Dyndjet sllave dhe toponimet ende ekzistuese të disa fshatrave, pavarësisht pasojave sociale mbi popullsinë nuk arritën të ndikojnë apo ndryshojnë traditat, gjuhën dhe zakonet e kësaj popullsie. Këtë e dëshmojnë fort ruajtja dhe trashëgimia e elementëve tipikë shqiptarë të "Kulturës së Komanit". Elementet e "Kulturës së Komanit", u përfaqësuan nga gjurmët e gjetura në fshatrat Rogovë, Kusar, Romajë, Krumë, etj. Objektet mbrojtëse që emërtohen "qyteza", si Maja e Qytezës dhe varrezat e vjetra me materiale qeramike, të zbuluara në fshatrat dhe vendbanimet e kësaj zone, flasin për vazhdimësi të kulturës ilire tek ajo arbëreshe e shqiptare më tej. Për këtë vazhdimësi iliro‐shqiptare, të rajonit ndërkufitar të Hasit, flasin dhe të dhëna të tjera të karakterit historik dhe etnografik siç janë ndërtimet e veçanta të banesave të tipit kullë me çardak e frëngjie, veshjet, dasmat (veçanërisht kërcimi dysh karakteristik i quajtur "kcim Hasi"), tradita e punimit në filigran e shumë elementë të tjerë. Toponimet tipike shqiptare janë një tjetër element kyç që tregojnë vazhdimësinë iliro‐shqiptare. Mund të përmendim emrin e fshatit Lugishtë i cili ka marrë emrin nga fjala lug (luginë) apo fshatin Gorozhup i cili ka marrë emrin nga evolucioni i gurishtë për shkak të afërsisë me malin e Pashtrikut. Këto gjurmë e shumë të tjera janë të mjaftueshme për të treguar dhe argumentuar autoktoninë dhe prejardhjen e popullsisë së rajonit nga ilirët.



Faqe 224

Ndryshimi i numërit të popullsisë në pertudha të ndryshme

Të dhëna të plota për popullsinë e Hasit i përkasin vitit 1927, duke parë ndryshimin e numrit të

popullsisë nga viti 1927 deri 2011, del konkluzioni se popullsia e rajonit të Hasit është shumë

dinamike.

Kruma, ku përfshihet qyteti dhe qëndra e Bashkisë, ka një popullsi prej 6,006 banorësh, shifër e

cila përfaqëson 36% të popullsisë së bashkisë dhe 7% të Qarkut Kukës. Kruma nuk është njësia

më e madhe administrative e bashkisë pavarësisht se është qëndra administrative e bashkisë,

njësia më e madhe për nga sipërfaqja dhe numëri i banorëve është Golaj me 6,187banorë.

Ndërsa njësia me më pak banorë është njësia Gjinaj me një popullsi prej vetëm 1,106banorë. Ky

kategorizim ruhet dhe në numërin e banesave që ndodhen në secilën njësi, kështu sërisht

kryeson Golaj me 1,441 banesa gjithsej, e cila ndiqet nga kruma me 1,354 banesa gjithsej.

Njësia Gjinaj sërish shaqet e fundit ne këtë klasifikim me vetëm 291 banesa gjithsej. Siç

tregohet në tabelën më poshtë, përqindjet më të mëdha të ndërtesave janë banesa, ndërsa

përqindjet e vogla të ndërtesave janë ndërtesa jo‐rezidenciale.

Popullsia banuese

Ndërtesat

Banesat

Banesat gjithsej

Banesa të zakonshme të banuara

Banesa të zakonshme jo të banuara

Banesa jo të zakonshme

SHQIPËRIA 2,800,138 598,267 1,012,062 706,046 302,197 3,819

KUKËS QARKU

85,292 16,465 23,030 16,522 6,412 96

HAS BASHKIA

16,790 3,031 4,067 3,018 1,036 13

KRUMË 6,006 827 1,354 1102 251 1

FAJZE 3,491 724 981 640 338 3

GJINAJ 1,106 287 291 164 127 0

GOLAJ 6,187 1,193 1,441 1,112 320 9 Popullsia banuese, ndërtesat për qëllime banimi dhe banesat sipas llojit



Faqe 225

Grafiku popullsia dhe ndërtesat

Popullsia e Shqipërisë në dy dekadat e fundit (1989‐2011), pas rënies së regjimit komunist, ka pësuar një ndryshim të rëndësishëm. Popullsia në nivel kombëtar ka rënë nga 3.182.417 (1989) në 2.800.138 (viti 2011). Gjithashtu, janë vënë re lëvizje intensive brënda vendit. Sipas INSTAT, 10% e popullsisë jeton në një qytet apo vendbanim tjetër krahasuar me dekadën e kaluar. Nga 12 qarqet e vendit, 10 prej tyre (me përjashtim të qarqeve Tiranë dhe Durrës) paraqesin

një rënie të konsiderueshme midis regjistrimeve të viti 2001 dhe 2011, siç tregohet edhe në

diagramin e mëposhtëm.

Motivi i ndryshimit të popullsisë në nivel qarku përputhet kryesisht me modelin e migracionit të

brëndshëm që tregon se, përveç emigrimit dhe zhvillimit natyror (vdekje‐lindje), migrimi i

brëndshëm është një proçes me rëndësi të madhe për ndryshimet e popullsisë në Shqipëri.

Përqëndrohet kryesisht në tendencën e urbanizimit dhe lëvizjes tëpopullsisë urbane në qëndra

të mëdha urbane. Në të njëjtën kohë, ndryshimet e rëndësishme demografike i atribuohen

edhe emigrimit të jashtëm në vëndet fqinje si Greqia, Italia dhe Kosova.

Në bashkinë e Hasit, një çështje e rëndësishme demografike është rënia e popullsisë për shkak

të mungesës së stimulimeve ekonomike për zhvillimin e aktiviteteve ekonomike dhe shkallës së

lartë të papunësisë (mbi 40%), të kushteve të këqija të banimit dhe mundësive të kufizuara të

arsimimit dhe ato shëndetësore.

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

Krume Fajze Gjinaj Golaj

POPULLSIA BANUESE‐NDERTESATPopullsia banuese Ndetesat



Faqe 226

a.në përqindje b.në mijëra

Grafiku për ndryshimin e popullsisë në dekadën 2001‐2011 në nivel qarku

Popullsia

Ndryshimi’89‐‘11

Ndryshimi‘01’‐11

Klasifikimi

1989 2001 2011 absolute% absolute% 1989 2001 2011

Has 19,660 16,790 ‐15%

Krumë 6,378 6,006 ‐5%

Fajzë 4,132 3,491 ‐16%

Gjinaj 1,649 1,106 ‐33%

Golaj 7,501 6,187 ‐18% Ndryshimi i popullsisë në mes të 1989‐2011

Gjinia dhe grupmosha

Meshkuj Femra

Gjithsej 0‐14 15‐64 65+ Gjithsej 0‐14 15‐64 65+

Kukës Qarku

42,999 12,449 27,287 3,263 42,293 11,219 27,545 3,529

Has Bashkia

8,353 2,394 5,331 628 8,437 2,425 5,383 629

Krumë 2,996 860 1,967 169 3,010 896 1,911 203

Fajzë 1,737 497 1,107 133 1,754 505 1,121 128

Gjinaj 565 163 352 50 541 166 337 38

Golaj 3055 874 1905 276 3,132 858 2,014 260

Popullsia banuese sipas gjinisës, grupmoshës



Faqe 227

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

0‐14

15‐64

65+

Meshkuj Femra

Piramida e moshës

Tabela më poshtë tregon dendësinë (numri i personave për kilometër katror). Kështu, duket se

Kruma është shumë më e populluar dhe madje me shumë diferencë nga njësitë e tjera

administrative, fakt i pritshëm, duke pasur parasysh madhësinë e popullsisë dhe sipërfaqen

shumë të vogël. Gjinaj, me vetëm 15.6 banorë për km2, është më pak e populluar. Duke marrë

parasysh shkallën e urbanizimit të të gjithë territorit shqiptar, bazuar në një kategorizim

modern, totali i Bashkisë renditet në zonat me popullsi të paktë.

Banorë për km²

KRUMË 83.7

FAJZË 49.6

GJINAJ 15.6

GOLAJ 33.6

Edhe pse sipas kritereve administrative popullsia e Krumës konsiderohet kryesisht urbane, duke

marrë parasysh qasjet moderne të planifikimit hapësinor të bazuara në kombinimin e përmasave (si



Faqe 228

numri i banorëve, dendësia, shtrirja e shpërndarjes) klasifikohet në zonat rurale. Të gjitha njësitë e

tjera administrative, në çdo rast, janë rurale.

Bashkia Njësitë

administrative

Klasifikimi administrativ Klasifikimi bazuar në rrjet

%urban %rural %urban %rural

Has

Krumë 84 16 0 100

Fajzë 0 100 0 100

Gjinaj 0 100 0 100

Golaj 0 100 0 100

12.3. Analiza e aspekteve ekonomike

Hasi ka numrin më të vogël të bizneseve për 1000 banorë në rajon (12 biznese për 1000 banorë), ndërkohë Tropoja ka 23 dhe Kukësi 19. Sipas zyrës së tatimeve, në tremujorin e tretë të vitit 2015, në Has ushtrojnë aktivitetin e tyre 167 subjekte private (142 persona fizikëdhe 25 persona juridikë) dhe 6 subjekte publike jo‐buxhetore. Pjesa dërrmuese e subjekteve private janë njësi shërbimesh dhe pak janë njësi prodhuese. 11 subjekte private veprojnë në fushën minerare. Për periudhën 2011‐2014, të dhënat për kapacitetet financiare të ish‐NJQV‐ve tregojnë se ish‐Bashkia Krumë ka pasur kapacitete financiare më të mira se të tre njësitë e tjera të marra së bashku. Ish‐Komuna Gjinaj ka kapacitetin më të ulët financiar midis 4 njësive. Ndërkohë, kapacitetet e ish‐Komunës Golaj nga viti 2011 e në vazhdim kanë qenë në përmirësim. Kapacitetet e ish‐Komunës Fajza kanë pasur një përmirësim të vogël nga 2011 e në vijim. Të ardhurat për 2015 kanë qenë 14,833,638 lekë. Transfertat e pakushtëzuara për periudhën 2011‐2014 kanë ardhur në rritje. Për vitin 2016, ato janë 108,340,000 lekë, nga ku jo më pak se 40 % duhet të përdoren për investime.

Zhvillimi ekonomik është i orientuar në bujqësi, blegtori dhe industri minerare, ndërsa ka potenciale në turizëm, peshkim dhe në grumbullimin e bimëve mjekësore. Bujqësia është e organizuar në ferma të vogla familjare. Rreth 28.8% e të punësuarve janë angazhuar në sektorin e bujqësisë. Para viteve ‘90 në shërbim të saj janë ndërtuar 24 rezervuarë me kapacitete 9.4 milion m3 ujë dhe një rrjet vaditës prej 196 km gjatësi. Të dhënat tregojnë se vetëm 55.45% e tokës bujqësore është ndarë në bazë të ligjit nr. 7501, datë 19.7.1991 “Për Tokën”, ndërsa pjesa tjetër është e pandarë (e uzurpuar nga pretendentët për pronarë). Kjo ka sjellë konflikte pronësie dhe është bërë faktor pengues për thithjen e investimeve private e për përfitimin e subvencioneve shtetërore.



Faqe 229

Nga 29 fshatra vetëm 6 kanë prona të regjistruara në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Patundshme (ZRPP). Sistemi i ujitjes është i amortizuar dhe jashtë përdorimit. Skema e menaxhimit dhe mirëmbajtjes së infrastrukturës së ujitjes vlerësohet si e papërshtashme. Fermat janë shumë të fragmentarizuara; prodhimi plotëson kryesisht nevojat familjare, mbisundon mentaliteti individual dhe mungojnë qasjet e punës në grup.

Hasi ka sipërfaqe të mëdha pyjesh dhe kullotash dhe një pozicion gjeografik të favorshëm me kushte të mira klimaterike për mbarështimin e blegtorisë. Mbarë‐shtohen gjedhë (12 200 krerë), të leshta (28 910 krerë) dhe të dhirta (19 000 krerë). Familjet në Has kanë gjithashtu traditë në mbarështimin e shpendëve shtëpiakë, ku numërohen rreth 44 200 shpendë dhe ushtron aktivitetin një pulari intensive. Flora e pasur e zonës mundëson rritjen e bletëve, ku numërohen rreth 4795 bletë. Nga të ardhurat e sferës së bujqësisë 60‐64% sigurohen nga prodhimi blegtoral.

Dhia e Hasit ka cilësi të veçanta për qumësht dhe mish. Rreth 70% e tufave të dhive janë të madhësisë 5 deri në 50 krerë; rreth 25% kanë nga 50 deri në 100 krerë dhe vetëm rreth 5% kanë më shumë se 100 krerë. Në bazën e të dhënave RUDA12 janë të regjistruar 178 ferma dhish me 7300 krerë. Mungesa e baxhove, lerave të ujit, promovimi i dobët dhe mungesa e markës së mishit të kecit dhe djathit të dhisë shihen si shqetësuese nga disa blegtorë.

Në industrinë minerare angazhohen rreth 11.3% e të punësuarve dhe ushtrojnë aktitivitetin 11 subjekte të pajisur me leje minerare.

Hasi ka kushte të mira tokësore dhe klimaterike për kultivimin e disa bimëve mjekësore dhe aromatike. Në zonë gjendet në sasi të konsiderueshme dëllinja e zezë dhe e kuqe, trumza, agulicja, shqema, trëndafili i egër, sherebeli, kamomili, hithra, manaferra, cefalarja e Pashtrikut, boronica, bari i bletës etj. Këto bimë gjenden në gjendje të egër dhe konsiderohen si bimë‐bio të pastra, të pandikuara nga faktori human, por grumbullimi dhe tregtimi i tyre është i kufizuar për shkak të mungësës së përvojës, kapaciteteve dhe distancës së largët nga pikat e grumbullimit.

Hasi ofron një potencial të madh turistik për shkak të pozicionit gjeografik, vlerave të larta natyrore dhe aspekteve të shumta historike e kulturore. Në planet e zhvillimit të dy ish‐NjQV (Golaj dhe Krumë) përmendet si objektiv i përgjithshëm zhvillimi “Të rriten mundësitë për zhvillimin e turizmit...”. Tek “Plani i menaxhimit të mjedisit ‐Bashkia Krumë” është hartuar plani i menaxhimit të resurseve dhe të infrastrukturës turistike. Dy guida turistike rajonale kanë një kapitull për Hasin. Zhvillimi i turizmit është frenuar nga infrastruktura rrugore e papërshtashme, mungesa e promovimit dhe informacionit të vazhdueshëm turistik, mungesa e përvojës dhe kapaciteteve akomoduese, si dhe nga mungesa e një strukture administrative përgjegjëse për turizmin në zonë.



Faqe 230

12.4. Analiza dhe problematikat e situates se punesimit

Të dhënat për punësimin ndryshojnë në varësi të burimit të të dhënave. Sipas zyrës së tatimeve, në Has ishin të punësuar 1115 punonjës për tremujorin e tretë të 2015, ndërkohë për të njëjtën periudhë, sipas zyrës së punës ishin 920 të punësuar. Numri më i madh i të punësuarve është angazhuar në sektorin shtetëror (rreth 60.5%), ku peshën kryesore e mban sektori buxhetor. Të dhënat administrative nga zyra e punës tregojnë se 44.6% e të punësuarve janë femra, ndërsa të dhënat nga bashkia për sektorin buxhetor tregojnë së 48.3% e të punësuarve janë femra, pjesa më e madhe e të cilave të punësuara në arsim, shëndetësi dhe më pak në polici. Individët me nivel arsimor fillor dhe 8/9‐vjeçar janë më të punësuarit (41.5%), të ndjekur nga kategoria me arsim të mesëm dhe profesional (33.4%) dhe universitar (24.3%). Në zonën urbane, kategoria arsimore më e punësuar është ajo me arsim të mesëm dhe profesional, ndjekur nga kategoria me universitet; i njëjti trend vërehet edhe në dy qytetet e tjera të qarkut Kukës. Shërbimet mbajnë peshën kryesore të të punësuarve (60%), ndjekur nga bujqësia (28.8%) dhe industria (11.30%). Në një raport të tillë janë të gjithë njësitë administrative. Shkalla e punësimit të grave është në shifrat më të ulëta në vend. Vetëm 10.6% e grave të grupmoshës 15‐64 vjeç janë të punësuara (qarku 13.8%, vendi 25.5%).

Shkalla e papunësisë është e lartë. Rreth 63.1% e forcës punëtore 15 vjeç e lart është e papunë. Niveli i papunësisë së grave dhe të rinjve është veçanërisht shqetësues. Rreth 61.1% e grave janë të papuna (në nivel qarku 48.8% dhe në nivel vendi 31.4%). Ndërkohë, papunësia tek të rinjtë e moshës 15‐24 vjeç arrin në 83.3%. Të dhënat administrative nga zyra e punës Has tregojnë se peshën kryesore të papunësisë e mbajnë punëkërkuesit që përfitojnë ndihmë ekonomike (73.4%), ndjekur nga punëkërkuesit e tjerë (14.3%). Rreth 35.3% e punëkërkuesve të papunë janë kryefamiljarë, 49% janë femra nga ku 8.3% janë gra kryefamiljare. Vetëm 60% e punëkërkuesve të papunë arrijnë të gjejnë punë gjatë një muaji. Koefiçienti i varësisë së përgjithshme është 56.71% kundrejt 47.1% në shkallë vendi. Kjo tregon se Hasi ka një popullsi më të vogël në moshë pune se sa në shkallë vendi. Shkalla e lartë e papunësisë vjen nga mungesa e njohurive, përvojës, teknologjisë dhe kapaciteteve për shfrytëzimin e resurseve të shumta që janë në territor. Ka mungesë fuqie punëtore të kualifikuar sipas kërkesës së tregut dhe mungesë të njohurive dhe aftësive për të bërë biznes. Vihet re një hezitim për sipërmarrje për shkakt të frikës nga taksat dhe mungesës së informacionit. Nuk ekziston asnjë zyrë informacioni se ku, sa dhe si një produkt apo resurs mund të mbillet, grumbullohet, shfrytëzohet, shitet apo blihet. Në ish‐NJQV‐të ka pasur mungesë të politikave vendore për punësimin me përjashtim të “Paktit territorial të punësimit” të ngritur në nivel rajonal.

Në Has 47.6% e njësive ekonomike familjare (NjEF) kanë si burim të ardhurash ndihmën sociale dhe përfitimet shtetërore. Ky tregues është më i lartë se në nivel qarku, çka tregon se ka një numër të lartë familjesh pa të ardhura ose me të ardhura të pamjaftueshme. Të ardhurat nga remitancat (6.2%) janë më të larta se rajoni dhe dy bashkitë e tjera të qarkut. Ndërkohë, të ardhurat nga puna e paguar ose vetëpunësimi janë 29.6% ose rreth 10% më të ulëta se rajoni.



Faqe 231

Shteti zbaton disa programe sociale: (i)programin e ndihmës ekonomike, nga i cili për periudhën shtator‐tetor 2015, numri i familjeve përfituese ishte 1981 ose 37.3% e familjeve të Hasit; 308 familje ishin me ndihmë të plotë dhe 1673 familje me ndihmë të pjesshme; 134 familje kishin kryefamiljarë gra; (ii) programin e pagesës së papunësisë, nga i cili në mënyrë progresive deri në muajin tetor 2015 kanë përfituar 279 persona, nga këto 137 ishin gra, 93 persona nga sektori shtetëror dhe 186 nga sektori privat; (iii) programin e invalidëve të punës, nga i cili përfitojnë 409 invalidë; (iv) programin e pagesës për personat me aftësi të kufizuar, nga i cili përfitojnë 401 persona për të cilët prej fillimit të vitit 2015 janë shpenzuar 45,459,500 lekë; dhe (v) programin e pensioneve të pleqërisë, nga i cili përfitojnë 2212 persona ose 18.5 % e personave të grupmoshës 15 vjeç e lart.

Në ish‐njësinë Krumë u ngritën disa njësi në ndihmë dhe në funksion të grave, të rinjve dhe

moshës së tretë, por për shkak të mungesës së fondeve ato nuk kanë qenë funksionale.

Ndërkohë, në ish‐njësitë e tjera këto zyra nuk kanë ekzistuar as formalisht.

Një nga treguesit për matjen e mirëqenies ekonomike është PBB. Për të pasqyruar këtë tregues u përdorën të dhënat e publikuara nga INSTAT sipas Nomenklaturës së Njësive Territoriale për Statistikat (NUTS) për nivelin 1, 2, dhe 3 dhe jo nivelit LAU 1 apo 2, pasi INSTAT ende nuk ka publikime për këto nivele. Bashkia Has si pjesë përbërëse e rajonit të veriut (NUTS 2), ka PBB‐në me çmime korrente1 më të ulët se dy rajonet e tjera (qendra dhe jugu); qarku i Kukësit (NUTS 3) ka PBB‐në me çmime korrente më të ulët se sa katër qarqet e tjera (Dibër, Shkodër, Lezhë, Durrës). PBB për frymë është me ulët në qarkun e Kukësit krahasuar me tre qarqet e tjera të njëjtit rajon, por më të lartë se në qarkun e Dibrës. Ndërkohë, rajoni i veriut ka treguesin më të ulët të PBB‐së për frymë se dy rajonet e tjera. Në të njëjtën linjë është edhe Standardi i Fuqisë Blerëse.

12.5. Analiza e shërbimeve publike

Shërbimi arsimor

Arsimimi i popullsisë është një nga treguesit më të rëndësishëm të zhvillimit. Siç theksuam, dëshirat dhe prirjet për t'u arsimuar nuk kanë munguar asnjëherë në popullsinë e zonës së Hasit. Këtë e tregon dhe tradita e hershme e rajonit për arsim dhe kulturë. Është ky shkaku kryesor që ka bërë të mundur praninë e institucioneve arsimore të ciklit 9‐vjeçar në pjesën më të madhe të qëndrave të banuara. Arsimi i mesëm i përgjithshëm ka ekzistuar në qytetin e Krumës, Golaj dhe Fajzë, por ky i fundit, për arsye të uljes së numrit të nxënësve, është mbyllur.

Në bashkinë e Hasit në arsimin parashkollor për vitin shkollor 2015‐2016 janë regjistruar 564 nxënës nga këta, 325 djem dhe 239 vajza. Arsimi 9‐ vjeçar ndiqet nga 2458 nxënës, 1273 djem dhe 1185 vajza. Në arsimin e mesëm janë regjistruar 810 nxënës, nga ku 467 ose 58% janë vajza. Rreth 16% e nxënësve djem dhe 9% e nxënësve vajza të arsimit 9‐vjeçar, nuk ndjekin shkollën e mesme për shkaqe ekonomike apo largësisë me shkollën, dukuri që vërehet kryesisht në zonat rurale.



Faqe 232

Për bashkinë e Hasit problem paraqitet përgatitja profesionale e punonjësve të arsimit, pasi në jo pak raste mësuesit janë pa arsimin përkatës dhe jashtë profilit të tyre.

Edhe pse numri i shkollave nuk ndikon direkt në cilësinë e arsimit, ai përsëri është i rëndësishëm. Nevojiten ambiente dhe pajisje të përshtatshme shkollore që të nxisin të rinjtë për të ndjekur shkollën dhe për të mos e braktisur atë. Por këto institucione në bashkinë e Hasit janë të pamjaftueshme, pra, ka mungesë të theksuar të institucioneve arsimore në rajon. Këto problematika dhe mangësi ulin ndjeshëm nivelin arsimor dhe cilësinë e tij, duke përbërë kështu një motiv për migrimin e popullsisë.

Shërbimi shëndetësor

Shërbimi shëndetësor përbën prioritet kryesor, ndaj dhe ai është ngritur dhe funksionon në bazë komunash. Ky sistem përfshin brenda tij qëndra shëndetësore, ambulanca, shtëpitë e lindjes, spitalet, konsultoren e grave e të fëmijëve, etj. Karakteri kodrinoro‐malor i rajonit dhe një sërë faktorësh të tjerë si mungesa e furnizimit të rregullt me ujë, mungesa e pajisjeve mjekësore të nevojshme, mungesa e ilaçeve të sigurta apo mungesa e personelit mjekësor me kualifikim përkatës, përbëjnë faktorët kryesorë që bashkia e Hasit, të konsiderohet ndër zonat më të varfra për sa i përket cilësisë së shërbimeve të kujdesit shëndetësor.

Shërbimi shëndetësor në Has është kryesisht publik, me përjashtim të shërbimit farmaceutik

dhe stomatologjik. Ky shërbim ofron pjesën më të madhe të shërbimeve shëndetësore si në

fushën e parandalimit, diagnostikimit dhe kurimit. Shërbimi spitalor mbulohet nga spitali i

Krumës, i cili ka 24 shtretër me koeficient shfrytëzimi 26% dhe personel mjekësorë 9 mjekë e 18

infermierë. Në shërbimin parësor shërbejnë 7 mjekë dhe 44 infermiere‐mami, 1 infermiere‐

mami për 350‐400 banorë, tregues i përafërt me atë në shkallë vendi.

Siç e përmendëm dhe më sipër, problem kryesor mbetet mungesa e mjeteve dhe pajisjeve

mjekësore për diagnostikimin e disa sëmundjeve por dhe shkalla e madhe e amortizimit të

këtyre institucioneve. Shpesh herë të sëmurët dërgohen për diagnostikim më të specializuar

drejt qytetit të Kukësit, të Gjakovës dhe të Prizrenit.

12.9. Monumente dhe zona të trashëgimisë kulturore dhe historike

Trashëgimia kulturore përbën një ndër elementet e rëndësishëm të identitetit rajonal, pasi me

të janë të lidhura një sërë vlerash të veprimtarive shoqërore. Elementet e trashëgimisë

materiale e shpirtërore, si organizimi i veprimtarive jetësore (folklori, vallet, doket e zakonet,

zhvillimi i kulteve të ndryshme, etj.), unifikojnë të tashmen me të kaluarën duke ndikuar kështu

në forcimin dhe ruajtjen e identitetit rajonal. Trashëgimia kulturore së bashku me mjedisin

natyror njëherësh luajnë një rol të rëndësishëm në diferencimin rajonal të një hapësire të

caktuar gjeografike, në rastin e studimit tonë, të rajonit ndërkufitar të Hasit.

Hasi dallohet për trashëgimi të pasur kulturore e cila ka vazhduar që nga periudha e neolit, në

vazhdimësi me kulturën ilire, me kulturën e Komanit e deri në ditët e sotme. Për vazhdimësinë



Faqe 233

e saj flasin edhe të dhëna të tjera historike dhe etnografike. Banorët e hershëm të rajonit të

Hasit që nga dardanët, arbëreshët e më pas shqiptarët u dalluan si blegtorë të zotë, furrxhinj e

argjendarë. Në morinë e gjithë kësaj kulture bën pjesë edhe tradita e përpunimit të leshit (për

punimet artistike si qilimat e sixhade e deri tek zbukurimet) si dhe tradita e përpunimit të

gajtanit, që e dallon zonën nga të tjerat.

Monumentet kuturore të Hasit

Monumentet arkeologjike

Tumat në Krumë. Në qytetin e Krumës, aty ku sot është rezervuari i Llakajve, gjendet një

grumbullim prej 24 kodërvarresh. Nëpërmjet materialit të zbuluar jepet mundësia e

përcaktimit të tri periudhave varrimesh: a) shek. XII‐VIII p.e.r; b) shek. VI‐V p.e.r; c) shek.

IV e.r. Materiali i zbuluar shpreh tipare të përafërta me ato të objekteve përkatëse

bashkëkohëse të trevës qendrore e jugore të Ilirisë, si dhe lidhjet e saj me një zonë më

të gjerë se Rrafshi i Dukagjinit që shtrihet edhe në Fushë Kosovë dhe në Maqedoni.

Tumat në Myçhas. Sipër fshatit Myçhas në vendin e quajtur "Qafa e Pogaqes" në një

lartësi 700m mbi nivelin e detit, ndodhen 9 kodër‐varreza. Nga gërmimet dhe studimi i

materialeve të shumta u konstatua se periudha më e hershme lidhet me epokën e

bronzit të vonë. Nga ana ndërtimore këto kodërvarre paraqesin ngjashmëri me

nekropolin e Çinamakës. Ato janë të ngritura kryesisht prej dheu.

Kalaja e Lekës. Kjo kala është ngritur në një kodër shkëmbore, 259m mbi nivelin e detit.

Ka trajtën katërkëndëshi me përmasa të brendshëm 2.40 me 2m. Lartësia e ruajtur

është 1.60m. Muret e saj janë ndërtuar prej gurësh lumorë dhe si mjet lidhës ka

shërbyer llaçi i bollshëm, i përbërë prej gëlqere dhe zhavorr lumi. Dyshemeja është

shtruar po me këtë lloj guri të lidhur me llaç. Ka shërbyer si qendër e rëndësishme

lidhëse mes Scodrës (Shkodrës) e Gegjes (Gjakovës) si dhe degë të tjera nga ku kalonte

traseja Lissus‐Naissus. Kjo kala e ruajti këtë rol deri në periudhën e mesjetës.

Kalaja e Kosturit. Kalaja e Kosturit është ndërtuar mbi një majë mali shkëmborë 674m

mbi nivelin e detit, që njihet nga banorët e zonës me emrin "Shkëmbi i Kalasë". Është e

mbrojtur kryesisht nga natyra pasi anët e malit janë shumë të pjerrëta dhe aty‐këtu ka

shtigje të hapura dhe të zëna me mure. Në anën perëndimore ruhet një trakt muri 2.5m

i gjatë dhe 1m i lartë i cili përbëhet prej gurësh shkëmborë të papërpunuar. Kalaja është

e ngritur në dy maja shkëmbore dhe ajo më e larta ka shërbyer si pikë vrojtimi.

Qeramika dhe teknika e ndërtimit të murit e datojnë kalanë në periudhën antike të

vonë.



Faqe 234

Monumentet arkitektonike

Tipi i banesës në rajonin ndërkufitar të Hasit është i ngjashëm me ato të malësinë së Gjakovës

dhe Rrafshit të Dukagjinit, por me një ndryshim se në rajonin në studim mbasi arritën në një

konceptim arkitektonik të përshtatshëm mbetën në këtë stad, ndërsa në malësinë e Gjakovës u

shtynë më tej përpunimet arkitektonike. Përgjithësisht ekzistonte kompleksi i banimit të një

familje të madhe që përbëhej nga kulla, shtëpia e zjarrit, dhoma e fjetjes dhe objektet

ndihmëse si hambari, stallat e bagëtive etj.

Tipat kryesore të banesave kullë janë:

banesa të tipit kullë, të ndërtuara me gurë ku kati i parë është shtëpi zjarri dhe kati i

dytë është dhomë pritje. Hyrja është në drejtim të kundërt ndërsa kullat kanë dritare të

vogla me hark guri, të mbuluara me kapak dërrase. Shpesh kanë frëngji për vrojtim dhe

luftim dhe disa prej tyre janë të pajisura me një shtresë që dilte mbi frënxhi e që quhej

"karallhane";

banesa të tipit kullë, të ndërtuara me gurë në katin e parë dhe me dru në katin e dytë;

banesa të tjera të tipit kullë të ndërtuara me gurë katin e parë dhe të dytë ndërsa

përpara kanë një divanhane (ballkon) të dalë e të ndërtuar me dru të dizeniuar bukur

me dyer e dritare me hark.

Muri i gurit lidhej me llaç e me hatulla (brez druri) në çdo 1m lartësi muri. Mbulesa, në zonat

malore, është me dërrasa, tjegulla dhe rrasa guri.

Shumë nga këto objekte ekzistojnë edhe sot si rrjedhoje e restaurimit të tyre ndërsa disa të

tjera janë dëmtuar ose ka ndryshuar funksioni i tyre. Ndër banesat që gëzojnë statusin e

monumentit të kulturës përmendim banesat e Ibrahim Gjonit, e Mus Hasanit, e Bajram Ukës, e

Man dhe Hate Ferizollit, e Man Çelës, e Avdyl Qerimit (sot Ram Çela), e Dem Pavdejës, e Deli

Kovaçit, e Selman Zyber Dautit, etj.

Shkolla Internati në Krumë. Në vitin 1928 u hap internati "Kosova" me nxënës nga Hasi, Luma,

Malësia dhe Kosova. Në vitin 1932 u inaugurua godina e re e shkollës ku kati i parë shërbente

për mësim dhe kati i dytë si fjetore. Është ndërtesë dykatëshe me kate të larta rreth 4m. Ka

klasa me shumë dritë dhe me 3 dritare të mëdha. U restaurua nga Atelieja e Shkodrës në vitin

1978 ndërsa sot është Muzeu Historik Krahinor.



Faqe 235

13.DATABAZA TERRITORIALE GIS

Roli i GIS ne studimin e faktoreve ekonomike e sociale

Qellimi i projektimi te planifikimit urban hapsinore eshte per te rritur atraktivitetin dhe cilesine

e mjedisit urbane. Ka per qellim krijimin e hapesirave me te mira urbane.duke marre parasysh

parimet socilogjike sociale, dhe ekonomike te konceptit te qendrueshmerise. Planifikimi

hapesinore duhet te hartohet dhe te ndertohet me kujdese qe te ndikoje direkte ne reabilitimin

e territorit ku ky plan studjohet dhe projektohet, qe ky territore te kete mundesi te ofroje

potenciale dhe resurse me te mira per banoret por edhe per vizitoret. Te kete ndikim ne

mbrojtjen e burimeve dhe resurseve si natyrore dhe atyre kulturore , por sidomos te kete

mundesti qe te ule ne maksimum ndikimet negative te ndryshimeve negative ne mjedis. Ky

studim duhet te kete aftesi qe te ofroje per zonen perfitime sociale dhe ekonomike te

komonitetit, qofte direkte apo indirekte .

Parimet qe duhen te merren parasyshe jane permbledhur ne gjashte pika te meposhteme

Kriteret mjedisore

Kriteri per pjesmarrjen e publikut

Aspektet gjinore

Siguria dhe kriteret e kohezionit social

Kriteret e fleksibilitetit

Dizanji

Planifikimi urban duhet te krijohet ne bashkepunim me aktoret kryesore nga pjestaret e

qeverisjes vendore si dhe nga pjesmarrja e publikut. Per kete do te krijohen takime te ndryshme

ne formen e nje ëorkshop‐i ku do te kerkohet mendimi i publikut dhe do te organizohen dhe

shperndahen pyetesore te ndryshem se si e mendojne banoret zhvillim urban te territorit te

tyre, me qellim qe ky planifikim te jete sa me fuksional dhe gjitheperfshires. Keto takime me

publikun do te ndimojne qe te behet nje plan urbanistik sa me gjitheperfshires por gjithashtu



Faqe 236

do te ndihmoje komunitetin per te, identifikuar me mire, kuptuar dhe mbrojtur burimet

natyrore brenda kufive te tyre.

Identifikuar ceshtje te mundeshme mjedisore dhe konflikte me perdorimin e tokes ne nje

kontekst zhvellimore dhe te marre ne shqyrtim strategji te mundeshme per tu perdorur gjate

pergatitjes se nje plani sa me gjitheperfshires, qe promovon ate menyre perdorimi te tokes qe

merr ne konsiderat mjedisin natyral, si vlere ne komunitetet tona.

Objektiv eshte fitimi i informacionit të mjaftueshëm për përdorimin nga e kaluara dhe e

tashmja e territorit publike, kufijtë e saj nga pikëpamja e përdorim në të ardhmen.

Sistemet e informimit gjeografik jane softëare qe perdoren per te mbledhur, rruajtur,

menaxhuar dhe hartuar te dhena hapesinore. Ne kete projekte studimi ne do marrim ne

konsiderate funksionet e ketij sistemi, per te bere nje vleresim te rolit qe ka GIS‐i ne analizat

ekonomiko‐sociale te menaxhimit te territorit.

Vihet ne dukje qe, nderkohe qe GIS eshte shume i perdorur ne fushat e biznesit, ne

administrate si dhe ne disiplina te tjera, perdorimi i tij ne analizimin e faktoreve te planifikimit

hapsinore urban eshte i pa zhvilluar.

Baza e sistemit GIS jane te dhenat. Jane te dhenat qe na bejne te mundur te krijojme analiza

specifike ne fusha te ndryshme.

Te dhenat mund te mblidhen nga burime te ndryshme , dhe ato ndahen ne formate te

ndryshme, si ne te dhena tabelare, te dhena vektor, ose imazhe (raster data) qe mund te jene

fotografi ajrore ose imazhe sateltiore, ose sipas rastit harte topografike, e gjeoreferencuar.

Aftesia e GIS eshte qe mund te bashkoj te dhena te ndryshme, nga burime te ndryshme, duke

krijuar keshtu te Dhena (neë data sets) te reja.

Ne te tilla raste p.sh mund te kemi kombinime te te dhenave social‐ekonomike nga njesi te

ndryshme hapesinore. I bazuar mbi keto te dhena , GIS‐i mund te beje analiza te ndryshme mbi

karakteristikat e zones nga ku jane mbledhur keto te dhena, dhe te beje llogaritjet e saj ne baze

te asaj qe i kerkon perdoruesi. Pra meqenese te dhenat ne GIS jane hapesinore, nje perdorim i

zakonshem do te ishte te masje distancat te nje karakteristike te caktuar. Keto distance mund

te jene fizike, ose distance rrjeti ( si psh nje rrjeti transporti ) ose mund te perfshij disa koncepte



Faqe 237

te tjera te pergjithshme te distancave sociale, sic mund te jene gjithashtu dhe levizjet

demografike

te popullsise qe krijojne fenomenet sociale.

Ne kuptim te llogaritjeve te distancave, GIS‐i mund te perdoret per te ndertuar matje te

siperfaqeve, ose per te percaktuar fqinjet reth karakteristikes qe kerkohet. Gjithashtu nga

analiza ne GIS mund te nxjerrim dhe tendencat qe ka nje zone e caktuar per tu zhvilluar, duke

llogaritur te dhenat e kesaj zone, si siperfaqen e zones, numrin e popullsise se zones, por

gjithashtu dhe moshen mesatare te popullsise etj.

2.Të dhënat dixhitale (numerike), gjeoreferencimi

2.1 Grumbullimi i materialeve hartografike

Metoda e zgjedhur për vektorizimin e materialit të nevojshëm është ajo e vektorizimit nga

raster‐ i. Për këtë qëllim do te skanohen me rezolucion 300 dpi te gjitha hartat e territorit te

Bashkive Fushe Arrez, Has e Bulqize dhe Njesite Administrative qe nga ato topografike te

shkalles 1:25000, 1:10000, te gjitha planshetat e hartave kadastrale, e atyre gjologjike dhe

projektet e Bashkive Fushe Arrez, Has, Bulqize dhe Njesite Administrative kane ne format leter.

Në këtë mënyrë do te perfitohet materiali dixhital raster, por ky material është pa koordinata

megjithëse paraqet një hartë. Në fakt ky raster ka koordinata, por këto nuk janë në ndonjë

sistem koordinativ, por janë koordinatat e pixel‐eve me të cilët është formuar raster‐i që

përfaqësohen nga numri i rreshtit dhe numri i kolonës.



Faqe 238

Në një sistem të tillë nuk ka kuptim të bëhet vektorizimi i elementëve pasi materiali vektor i

prodhuar në këtë mënyrë nuk është në shkallë reale dhe as në ndonjë sistem

koordinativ. Kështu që para se të fillohet vektorizimi duhet të bëhet proçesi i gjeoreferencimit,

me anë të të cilit bëhet e mundur që materiali dixhital raster të vendoset në shkallë reale (1:1),

gjithashtu planshetat e skanerizuara 1:2 500, deri ne 1: 25 000 duhet të vendosen në

koordinatat e saj reale.

Për të kryer këtë proçes duhet që të disponohet një program i përshtatshëm kompjuterik, i cili

të ketë funksionet e gjeoreferencimit. Programe të tillë ka shumë, ne përdorim për këtë qëllim

dhe GIS ‐ in. Teorikisht për të regjistruar një raster në koordinata reale mjafton të zotërohen 2

pika në raster, të cilave u njihen koordinatat në Sistemin Koordinativ Shtetëror. Praktikisht 2

pika nuk janë kurrë të mjaftueshme, pasi me anë të dy pikave ne mund të bëjmë vetëm një

transformim për shkallën e hartës dhe një për rrotullimin, ndërsa materiali dixhital raster ka

nevojë dhe për një shpërndarje të deformimeve që mund të ketë patur origjinali në letër. Si

rezultat minimumi i domosdoshëm i pikave të njohura duhet të jetë katër. Në rastin e hartave

topografike 1:25 000, per hartat kadastrale te shkalles 1:2 500 këto katër pika janë katër qoshet

e trapezit të planshetës. Ndersa per hartat te tematikave te tjera qe Bashkite Fushe Arrez, Has,

Bulqize dhe Njesite Administrative mund te disponoje pikat qe do te perdoren per gjeoreferim

mund te jene dhe objekte te njejte qe do te identifikohen si ne terren dhe ne harten perkatese.

3 Dixhitalizimi dhe përgatitja e informacionit dixhital për GIS.

3.1 Metoda e dixhitalizhimit (Vektorizimi)

Elementet e hartes qe do dixhitalizojme jane: rruget, hidrografia, kufinjt administrative, qendrat

e banimit etj. Per dixhitalizimin e rrugeve duhet te hapim nje shape te ri.

Te tabela e atribute vendosim te dhenat per rrugen. Fillojme duke hapur editor ne menyre qe

te kemi mundesi te shkruajme ne kolonat e ndryshme te tabelave dhe klikojme te atributes.

Bejm editimin japim save edits→stop edi ng dhe pot e hapim atributet e shapit do te shikojme

qe jane shfaqur te dhenat qe kemi bere. Ne te njejten menyre do te veprojme per te mbledhe



Faqe 239

gjithe informacionet e nevojshme qe jane ne format letre, dhe qe duhen per projektin dhe qe

jane specifikur ne termat e reference. Dhe ne perfundim do te kemi nje informacion dixhital per

te gjithe elementet qe ne do te dixhitalizojme.

Ky informacion i grumbulluar ne forme vektori do te kete dhe tabelen e atributeve perkatese

per rruget atributet do te jene kategoria e saj, gjersia, gjatesia, e tje.

Ne te njejten menyre si vepruam me rruget do bejme e per te gjithe te dhenat e tjera qe na

duhen per harten tone, vetem se cdo te dhene qe fusim duhet ta fusim ne format te cilin do ta

perdorim si psh qendrat e banimit te behen me point. Pasi i kemi krijuar te gjitha fillojme me

perpunimin e hartes.



Faqe 240

3.2 Perpunimi i dBase, mbushja me atribute sipas tabeles dhe pozicioni reciprok. Shtresat

e informacioni te perftuara me ane te metodes se dixhitalizimit apo me ane te perpunimeve te

shtresave te dixhitalizuar, pervec paraqitjes grafike kane nevoje te kene te dhenat tabelare qe

japin ne menyre te qarte vecorite e elementeve te shtresave. Nje informacion minimal per kete

qellim futet gjate fazes se perftimit, por pastaj eshte e nevojshme qe Database i ketyre

shtresave te zgjerohet me vecori te tjera te cilat do te sherbejne si per simbolizimin dhe

klasifikimin hartografik te elementeve ne keto shtresa ashtu dhe per analiza GIS mbi to.



Faqe 241

Per plotesimin me informacion te tabelave perdoret ne shumicen e rasteve metoda e bashkimit

(join), e cila na ben te mundur bashkimin e te gjithave te dhenave shtese tabelare me

elementin perkates hartografik. Ky proces behet i mundur duke patur nje kolone me

informacion te perbashket ne te dy tabelat (dBase i shtreses dhe tabela me informacione

shtese).

Qellimi kryesori i ketij studimi eshte menaxhimi i territorit e Bashkive Fushe Arrez, Has, Bulqize.

Percaktimi i qarte I funksionimit zonal i te gjithe territorit dhe berja e nje parashikim te sakte

per mbrojtjen e te gjithe resorseve qe keto Bashki e Njesive Administrative qe ka ne menaxhim

dhe te behet nje mbrojtje dhe nje promovim i tyre sa me i mire.

Paraqitja ne GIS e nje te dhene te tille eshte mjaft me frytdhenese sesa shqyrtimi i shifrave te

tilla ne nje tabele e cila nuk ben te mundur lokalizimin e pozicionit gjeografik te te dhenave e si



Faqe 242

rrjedhoje eshte shume e veshtire per te nxjerrre nje konkluzion per kete te dhene ne baze

territoriale.

Me nje planifikim te tille urban qeverisja vendore do te jete ne gjendje qe te di dhe te kete nje

informacion te sakte dhe te krijoje analiza dhe statistika te ndrysheme per te gjithe territorin e

saje qe ka ne administrim.

Pa marrë parasysh numrin e komunitetit qe perbehet nga nje njesi administrative apo bashki,

sistemi Gis ne planifikimin hapsinore urban eshte shume i rendesishem per parcelizimin te

territorit qe kjo nje njesi administrative apo bashki menaxhon, perdorimin e tokes, per sistemin

e adresarit, per menaxhimin e rrjetit te transportit, etje eshte shume i domosdoshem. Dhe

gjithashtu per menaxhimin dhe monitorimin e treguesve te shumte urban dhe rajonal,

planifikon nevojat e ardheshme te ketije komuniteti dhe ne perputhje me planin ndihmon ne

permiresimin e cilesise se jetes ne komunitetin qe jeton ne kete territore.

Çdo ditë e me shume me zhvillimet e shpejta qe ka territorin nje njesi administrative apo bashki

si ne aspektin demografik, turistik, ekonomi, etj lind domosdoshmeria e planifikimit te nje plani

urban hapsinor te territorit te tyre. Sistemi GIS ofron planifikuesve urban dhe inxhinierëve me

mjetet që ata kanë nevojë për të projektuar ne harte territorin e nje nje njesi administrative

apo bashkie. Planifikuesit kanë ekspertizë teknike, politik, dhe të kuptuarit fiskal për të

transformuar kete projekte ne një vision te se nesër në një plan veprimi strategjik për sot dhe

per te ardhmen.

4. GIS për të lehtësuar procesin e vendim‐marrjes.Planifikuesit kanë qenë gjithmonë të

përfshirë në zhvillimin e komuniteteve . Fillimisht, kjo nënkuptonte hartimin dhe ruajtjen‐

inxhinjerik te qytetit ose fshatit nëpërmjet rregullimit të përdorimit të tokës dhe mbështetjen e

infrastrukturës. Tani, përveç kësaj sfide komplekse, pushteti lokale duhet të behet faktor në

këto vendime.

Kushtet ekonomike kanë ndryshuar me shpejtësi duke komplikuar më tej procesin duke

kërcënuar fondet e nevojshme për të kryer këto funksione. Deri më sot, qeverisja vendore ka

qenë rixhide duke reduktuar dhe kanë pasur buxhete te shkurtuar në mënyrë drastike duke u

përpjekur për të ruajtur nivelet e shërbimit. Me zhvillimin e teknologjisë së informacionit,



Faqe 243

veçanërisht në GIS, ka provuar rolin e tij vendimtare për të ndihmuar qeveritë lokale per të

përballuar këtë mjedis.

ESRI ® softëare eshte zgjidhjea me e mire qe ndihmon ne ndërtimi dhe planifikimin të sigurisë,

dhe të punëve publike plotësojnë apo tejkalojnë këto kërkesa. ESRI softëare eshte një zgjedhje

e qeverisjes lokale për planifikim dhe analiza. Duke përdorur softëare GIS nga ESRI, agjencitë e

planifikimit kanë zbuluar se si detyrat tradicionale mund të kryhet në mënyrë më efikase dhe

detyrat qe mund te jene jopraktike apo te pamundura, mund të realizohet lehtë.

4.1 Përfitimet e përdorimit të GIS në qeverisjen lokale përfshijnë si në vijim:

• Rritja e efikasitetit.

• Kursimi ne kohë.

• Gjenerimi i të ardhurave.

• Ofrimi i mbështetjes vendim.

• Permiresimi ne saktësi.

• Menaxhimi i burimeve.

• Kursimi i parave.

• Rritja e aksesit ndaj qeverisë.

• Rritja e pjesëmarrjes së publikut.

• Nxitja e bashkëpunimit më të madh mes agjencive publike.

Ndërsa bashkësia sot përballet me shumë sfida, disa prej tyre, të tilla si ndotja dhe trafiku,

mund të trajtohet nga planifikime të kujdesshëm dhe krijuese. Kjo është puna projektues për të

trajtuar probleme të tilla dhe te ofroje zgjidhje të qëndrueshme për sot dhe të ardhmen.

Planifikimi duket mjaft e thjeshtë: studimi hapsinore duhet te jete sa me i thjeshte qe ta

kuptojne te gjithe faktoret qe ndikojne ne kete territor, qe jetojne aty dhe kane ose jo nje rol

vendimarres te jene sa me te gjithe perfshire ne kete studim. Realiteti ne ditet e soteme është

shumë më komplekse. Sot, qyteti, fshatrat, dhe planifikimin rajonal do të thotë që kanë të

bëjnë me ndryshim të vazhdueshëm.



Faqe 244

Mijëra organizata dhe qeverisjes vendore, si dhe agjensi te planifikimit hapsinor në veçanti,

kanë përqafuar mjetet GIS nga ESRI si një mjet për të përmbushur këto kërkesa, ndërsa kanë të

bëjnë me financimin e kufizuar dhe personelin.

GIS promovon një imazh të mirë publik i një departamenti të planifikimit. E pajisur me mjete

GIS nga ESRI, anëtarët e stafit mund të shpejtojne qasje në informatat mbi hartat e parcelave,

të tilla si zona të ndjeshme mjedisore, dhe të gjitha çështjet në lidhje me zbatimin e zonimit,

statusi lejes, dhe informacione të tjera të planifikimit.

Planifikimi gjithëpërfshirës

Planifikuesit përdorin GIS për përgatitjen e planeve, e cila vendosur standarde për vendimet e

politikave në lidhje me rreze të gjatë ndryshime në mjedisin fizik të komunitetit. Planifikuesit e

bëjnë përdorimin e GIS të qetë, ata zhvillojnë një vizion për komunitetin që rrit cilësinë e jetës

për të gjithë qytetarët. ESRI mjete GIS ndihmon planifikuesit per analizimin e problemeve më

shpejt dhe tërësisht, formulojë zgjidhje, dhe monitorimin e progresit drejt objektivave afatgjatë

për komunitetin.

Harta ËebGIS i lejon përdoruesit për të kërkuar për çdo pronë në qytet nga adresa, emri i

pronarit, ose ID, informacione, të tilla si madhësia e parcelës, emrin dhe adresën e pronarit,

dhe vlera e prones.

Raporti final dhe harta image janë bërë të disponueshme për publikun në një CD‐ROM. BCDCOG

inkorporuar të dhënat skulpturë dhe ndryshimet në regjistrin e saj ArcVieë të ndihmojë

planifikuesit vendore në identifikimin e tendencave të përdorimit të tokës dhe për të krijuar

basemaps më të sakta. Projekti prodhon bazën e të dhënave parë multitemporal image për t'u

përdorur nga planifikuesit vendore dhe rajonale në zonë.

4.2 Përfitimet

• Të planifikuesit ndihmon në identifikimin e tendencave të përdorimit të tokës dhe zonat

developable tokës

• Ofron mbështetje vendim

• Kursen kohë

• Promovon përdorimin e ndërmarrjeve apo te sistemit të GIS



Faqe 245

Të dhënat dhe teknologji

• Rritja e saktësisë

Analiza e GIS‐bazë ka luajtur një rol të rëndësishëm për qytetin në vendosjen e qëllimeve dhe

zhvillimin e planeve strategjike për një korridor problematike urbane. Përveç kësaj,

informacioni mund të përditësuar vazhdimisht për përdorim politikat e tokës e mëtejshme e

menaxhimit.

5. GJEOREFERENCIMI I HARTAVE TREGUESE TE SKANUARA. Figure PERSHKRIMI

SISTEMI KOODINATIV Hartat Treguese te skanuara qe do te vihen ne dispozicion do te gjeoreferencohen ne sistemin koordinativ te perdorur nga ZQRPP i cili eshte sistemi Gjeodezik Shteteror i Republikes se Shqiperise, ku si elipsoid i perdorur eshte Krassovsky (Pulkovo 1942) dhe si projeksion Gauss Kryger zona e 4 ne hemisferen veriore te rruzullit te tokes.



Faqe 246

SOFTI NE PERDORIM Per kryerjen e Proçesit te Gjepreferencimit do te perdoret Autodesk Raster Design 2009 i cili ka modulin correlate ne paketen Image posaçerisht per kete qellim si dhe mundeson eksportimin e imazhit ne formen e gjeoreferencuar. Kjo ndihmon pasi shume softe specifike si CAD por edhe GIS mund ti therrasin si te dhena, dhe ato do te shfaqen ne pozicionet e tyre reale.

HTR DHE NOMEKLATURA Sikurse eshte e ditur çdo Harte Treguese ne shkallet perkatese, 1:2500, 1:1000 dhe 1:500 kane nje nomeklature (emertese) te percaktuar, si dhe kornize ku jepen te dhenat mbi koordinatat gjeodezike dhe ortogonale. Ne hartat te shkalles 1:2500 konfiguracioni eshte i tipit trapez, pasi jane krijuar nga ndarja e trapezit te shkalles 1:5000. Ndersa ne shkallet 1:1000 dhe 1:500 Hartat Treguese paraqiten ne formen e drejtkendeshave ku perkatesisht ato kane dimesione 600x900m dhe 350x450m. Te gjitha HTR te skanuara pasi te kalojn procesin e gjeoreferencimit do te jene te emertuara ne baze te ketyre nomeklaurave.



Faqe 247

Figure PERSHKRIMI



RRJETI KUADRATIK I HTR Duke qene se rrjeti kuadratik i nomeklaturave per çdo shkall (1:2500, 1:1000 dhe 1:500) eshte i njohur nga pikpamja matematikore, per çdo harte treguese ne do te bejme gjeoreferencimin duke perdorur keto koordinata. Ku per hartat ne shkallen 1:2500 jane perllogaritur kooridinatat ne kulmet e trapezit, per hartat ne shkallen 1:1000 dhe 1:500 pervecse jane perllogaritur koordinatat e kulmeve ato kane ne permbajtjen e tyre edhe percaktimin me simbolin e kryqeve te barazlaguar ne forme kuadratike nga njeri tjetri me 10cm nga qendra e tyre. Distanca e ketyre kryqeve eshte 100m ne shakllen 1:1000 dhe 50m ne shkallen



Faqe 248

Figure PERSHKRIMI



1:500. Pra gjate gjeoreferencimit te kesaj pjese te imazheve pervecse do te perdoren kulmet e hartes per gjeoreferencim, do te marrin pjese ne te edhe simbolet kryq.



Faqe 249

SAKTESIA E GJEOREFERENCIMIT Eshte shume i rendesishem momenti i saktesise se gjeoreferencimit, pasi saktesia e ketij produkti ndikon drejtperdrejt ne saktesin perfundimtare te hartes se dixhitalizuar. Prandaj per 700 zona kadastrale do te behet gjeorefrencimi i HTR te skanuara, por gjate kesaj procedure do te behet kujdes edhe per kontrollin e gabimit te lejuar ne saktesi. Pasi jo cdo imazh mund te gjeoreferencohet lehtesisht ne saktesine e lejuar. Kjo ndodh per arsye se hartat te cilat jane perdorur per nje kohe te gjate, letra e ka humbur vetin e saje ne nje fare menyre dhe nuk eshte aq sheshet, mund te kete pesuar perthyerje te ndryshme apo dhe grisje etj. Kjo ben qe gjate terheqjes qe i behet imazhit jo cdo kulm mund te shkoje ne vendin e tije por do kete spostime. Keto spostime duhet te jene brenda gabimit te lejuar qe mos te ndikojne ne deformimin e polgionit te parceles. Autodesk raster design ne momentin e gjeoreferencimit tregon dhe gabimin mesatar kuadratik per çdo pike te marre si dhe ate ne total per te gjithe nomeklaturen. Sa me shume pika te njohura te merren per gjeoreferencimin e imazhve aq me shume i afrohemi formes reale te siperfaqes se tokes. Kjo mund te ndodhi vetem per hartat ne shkalle 1:1000 dhe 1:500 duke perdorur edhe kryqet , pasi per hartat 1:2500 siç shihet edhe ne figure, vetem 4 pika mund te merren megjithese saktesia eshte e kenaqshme ne kete rast 0.686m, pasi saktesia e lejuar eshte 0.2mm x shkallen. Duke ditur qe dhe saktesia e lejuar gjate krijimit te ketyre HTR eshte ±1m ne pozicionimin e kufirit te prones.



Faqe 250

EKSPORTIMI I HTR TE SKANUAR NE GEOTIFF Pasi te jete kryer proçedura e gjereferencimit brenda saktesise se lejuar. Secili prej imazheve do te eksportohet si imazh i gjeoreferencuar ne formatin geotiff. Kjo per arsye sepse eshte nje nga formatet qe perdoret gjeresisht ne boten e gjeoinformacionit pasi vete tiff si format pranon te kete "tile" ku mundeson nje procesim me te leht te imazhit si dhe metadaten "gjeografike" ku mundeson pozicionimin real ne saje te koordinatave te lexuara nga kjo metadat.

DIXHITALIZIMI I HARTES TREGUESE TIPI PERSHKRIMI

Softi ne Perdorim Softëare i cili do te perdoret per dixhitalizimin e hartave do te jete AutodeskMap 2009 ku do te kete te integruar edhe modulin Autodesk Raster Design 2009 per pjesen e gjeoreferencimit te hartave treguese. Ky soft eshte nje lider ne fushen e sistemeve CAD por gjithashtu edhe te sistemit GIS. Pasi duke filluar qe nga viti 2008 AutodeskMap suporton lidhjen, shikimin dhe editimin e te dhenave ne gjeodatabaza (GIS) apo databaza te tipit te ndryshem apo dhe file te veçanta. ArcSDE Connection MySQL Connection ODBC Connection Oracle Connection Raster Image or Surface Connection SDF Connection SHP Connection: (Komponent i projektit te tenderuar) SQL Server Connection SQL Sever Spatial Connection ËMS Connection: (Ëeb Map Service connection)



Faqe 251

TIPI PERSHKRIMI

ËFS Connection: (Ëeb Feature Service connection) Gjithashtu ai suporton edhe ruajtjen e te dhenave ne formatin DËG apo DXF sipas kerkeses se projektit te tenderuar. Keto tipe skedaresh mund te ruhen deri ne versionin fillestar te krijimit te ketij sistemi CAD. Patjeter qe suporton edhe Autocad 2.5 DXF release ku mund te lexohet apo editohet edhe me AutoCAD 12

Figura qe pasqyron objektet qe jane pasuri e paluajteshme do te jene te mbyllur. AutodeskMap 2009 mundeson qe vektoret te tipologjise line apo polyline te snapohen me njera tjetren dhe te krijojne nje siperfaqe te mbyllur.

Numri i çdo pasurie te paluajteshme do te jete brenda siperfaqes te seciles i perket AutodeskMap 2009 mundeson pozicionimin e tekstit me koordinata reale neperjet node'it . Pra siç tregohet edhe ne figure, pika blu tregon pozicionim e tekstit brenda siperfaqes se parceles se pasurise te paluajteshme. Kjo eshte nje proçes shume i rendesishem pasi nuk mjafton thjesht teksti te ndodhet brenda kesaj siperfaqeje, por eshte node ai i cili duhet te jete me doemos brenda kesaj siperfaqe. Ashru siç tregohet ne figure edhe pse teksti me numer 123/2 eshte brenda poligonit, node i tekstit eshte jashte tije dhe kjo do te bente qe kjo parcel praktikisht te mos identifikohet me numer pasurie ne momentin e krijimit te ESRI shp file e cila do te shpjegohet ne fazen e mepasme.



Faqe 252

TIPI PERSHKRIMI

Ne çdo nderprerje vijash do te kete node AutodeskMap 2009 mundeson lidhjen e tipologjive line apo polyline me njera tjetren nepermjet node've. Siç tregohet edhe ne figure çdo nerprerje vijash eshte e shoqeruar me node.

Nuk do te kete mbivendosje vijave ndarse te objekteve te ndryshem Gjate dixhitalizimit nuk do te krijohet mbivendosje vije edhe nese objektet ndajne te njejtin segment me njeri tjetrin por ai do te vizatohet nje here te vetme. Por gjithashtu AutodeskMap 2009 me ane te modulit draëing clean up mundeson identifikimin dhe menjanimin e dublimeve te vijave ndarse te objekteve te ndryshme qe mund te ndajn te njejtin kufi me njeri tjetrin qe gabimisht mund te jete hedhur nga operatori.

Poligonet e vijave dhe te ndertesave qe bejne pjese ne me shume se nje flete harte do te perseriten patjeter me te njejtat koordinata ne secilen nga hartat. Duke qene se hartat e gjeoreferencuara do te jene brenda saktesise se lejuar ateher poligonet e parcelave apo dhe te objekteve do te jene vazhdimsia e vektorit nga njera hart ne tjetren ku nuk nderpriten nga korniza e Hartes Treguese.



Faqe 253

Pozicioni i elementeve te hartes do te lejohet te levize ne krahasim me origjinalin vetem ne rastet kur behen lidhjet me ane te fletes se hartes. Do te respektohen nga ana jone tolerancat e lejuara per çdo shkalle: 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm

Diferenca ne pozicionin e elementeve te hartes per gabime te operatorit gjate dixhitalizimit. Do te respektohen nga ana jone toleranca e lejuara 0.2mm. Autodesk Map mundeson (zoom in/out), dhe zmadhimi qe do te ndiqet nga operatore tane do te jete 10 here ne bashkimin e kulmeve te poligonit per te percaktuar me shume saktesi bashkimin e vektoreve.

Kufiri i Zones Kadastrale qe sherben per nje zone kadastrale do te perseritet me koordinata te nejta per zonen kadastrale njitur. Autodesk Map mundeson kopjimin e nje vektori dhe ngjitjen e tije ne vizatim me koordinata reale me an te komandes "Paste to original Coordinates". Ne kete rast ai segment i kufirit i cili i perket edhes zones kadastrale kufitare do ti atashohet asaj zone kur te filloj dixhitalizimi per te.

AutodeskMap 2009 mundeson hedhjen dhe strukturimin e te gjitha layer'ave te meposhteme ne mjedisin e tije te punese me ane te moduli Layer Properties Manager.



Faqe 254

Name BORDER_C

LineType CONTINOUS

Colour 1 (AutoCadMap Colour Index, ACI)

Description Ne kete layer do te hedhim pikat e kulmeve te trapezit te hartes, percaktuar si qendra te nje rrethi me rreze ne varsi te shkalles se hartes qe do te dixhitalizohet

Entities Entity Type CIRCLE (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features

Entry rules Rrezja e Rrethit: Shkalla 1:2500, 100m. Shkalla 1:1000, 40m. Shkalla 1:500, 20m. Koordinatat e kulmeve te rrethit do te hidhen ne sistem 6shifror per X dhe Y.

Border rules

Name BORDER_L

LineType CONTINOUS

Colour 0 BYLAYER (AutoCadMap Colour Index, ACI)

Description Ne kete layer do te jete vija kufizuese e hartes kadastrale i cili eshte nje poligon qe bashkon fletet e kulmeve te hartes. Ne kete raste operatoret do ta vizatojne poligonin ne forme te vazhduar duke lejuar qe te



Faqe 255

dublohen vojat me poligonin e hartes kufitare.

Entities Entity Type POLYLINE (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features Line type Colour

elementi

BYLAYER BYLAYER

vija kufizuese e hartes

Entry rules Pikat e poligonit do te dixhitalizohen sipas radhes se percaktuar ne specifikimet teknike.

Entry rules Pikat e poligonit do te dixhitalizohen sipas radhes se percaktuar ne specifikimet teknike.

Border rules

Name BORDER_T

Description Ne kete layer do te vendosim emrin e nomeklaturave perkatesitsht per çdo shkall 1:2500, 1:1000, 1:500. Pasi emertesat e tyre ne varesi te shkalles ndryshon lloji i formatit te perdorur [p.sh. "K-34-100-(164-A)" per HTR te shkalles 1:2500]

Style ROMAND.SHX (AutoCadMap Text Style)


Entities Entity Type Text (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features Do te perdorim karakteristikat e ketij teskti ne varsi te shkalles si me poshte:



Faqe 256

Shkalla Lartesia

Kendi Rrotullimit

1:2500 37.5 [m]

0

1:1000 15.0 [m]

0

1:500 7.5 [m] 0

Entry rules Pikat e fillimit te tekstit do ti vendosim sa me afer qendres se poligonit qe permban layer'i BORDER_L

Border rules

Name CZONE_L

Description Ne kete layer do te vendosim vetem vektoret qe jane kufij te zones kadastrale

LineType CONTINOUS


Entities Entity Type eshte LINE ose POLYLINE (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features Ne elementet e ndryshem te terrenit qe mund te jene pjese e kufirit te zones kadastrale operatoret tane gjate dixhitalizimit do te ndjekin rregullat e meposhteme. Ne rastet kure nje vije paraqitet si vije ndarese ndermjet dy elementeve te ndryshem, ajo do te dixhitalizohet nga operatoret tane ne perputhje me hierarkine e meposhteme:

Hierarkia LineType COLOUR Elementi

1 BYLAYER 4 Kufi ndertese

2 BYLAYER 5 Hekurudhe

3 BYLAYER 3 Kufi rruge

4 BYLAYER 2 Kufi uji

5 BYLAYER 6 Skarpate

6 BYLAYER BYLAYER

Kufi parcele pasurie

7 BYLAYER 1

Kufi zone i perafert



Faqe 257

Features Ne elementet e ndryshem te terrenit qe mund te jene pjese e kufirit te zones kadastrale operatoret tane gjate dixhitalizimit do te ndjekin rregullat e meposhteme. Ne rastet kure nje vije paraqitet si vije ndarese ndermjet dy elementeve te ndryshem, ajo do te dixhitalizohet nga operatoret tane ne perputhje me hierarkine e meposhteme:







6 BYLAYER BYLAYER


7 BYLAYER 1

Kufi zone i perafert

Entry rules Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Siç e kemi bere te ditur edhe me siper nodet do te jene prezent ne çdo nderprerje vijash. Do te perjashtohen ato raste kur vijat e kufirit kadastral bashkohen me vijen kufizuese te hartes (BORDER_L) Vijat e kufirit te zones kadastrale qe shkojne ne kufijte e fletes se hartes do te lidhen me vijat e te njejtit kufi ne hartat fqinje ne baze te tolerancave: Shkalla 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm

Border rules

Do te dixhitalizohen vetem vijat qe ndodhen brenda vijes kufizuese te hartes.

Name CZONE_T

Description Ne kete layer do te vendosim numrin e zones kadastrale.





Faqe 258



Shkalla Lartesia

Kendi Rrotullimit

1:2500 37.5 [m]

0

1:1000 15.0 [m]

0

1:500 7.5 [m] 0

Entry rules Pikat e fillimit te tekstit do ti vendosim sa me afer qendres se poligonit qe permban layer'i CZONE_L

Border rules

Name PARCEL_L

Description Ne kete layer do te vendosim te gjitha vijat qe jane kufij te parcelave te pasurive, duke perjashtuar ato raste kur kufiri i parceles eshte edhe kufi i zones kadastrale.

LineType CONTINOUS



Features Ne elementet e ndryshem te terrenit qe mund te jene pjese e kufirit te parcelave te pasurive operatoret tane gjate dixhitalizimit do te ndjekin rregullat e meposhteme. Ne rastet kure nje vije paraqitet si vije ndarese ndermjet dy elementeve te ndryshem, ajo do te dixhitalizohet nga operatoret tane ne perputhje me hierarkine e meposhteme: Hierarkia LineType COLOUR

Elementi




Faqe 259





6 BYLAYER BYLAYER


Entry rules Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Siç e kemi bere te ditur edhe me siper nodet do te jene prezent ne çdo nderprerje vijash. Do te perjashtohen ato raste kur vijat e kufirit kadastral bashkohen me vijen kufizuese te hartes (BORDER_L) Vijat e parceles se pasurise qe shkojne ne kufijte e fletes se hartes do te lidhen me vijat e te njejtit kufi ne hartat fqinje ne baze te tolerancave: Shkalla 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm

Name CZONE_T

Description Ne kete layer do te vendosim numrin e zones kadastrale.





Shkalla Lartesia Kendi Rrotullimit

1:2500 37.5 [m] 0

1:1000 15.0 [m] 0

1:500 7.5 [m] 0

Entry rules Pikat e fillimit te tekstit do ti vendosim sa me afer qendres se poligonit qe permban layer'i CZONE_L



Faqe 260

Border rules

Name PARCEL_L

Description Ne kete layer do te vendosim te gjitha vijat qe jane kufij te parcelave te pasurive, duke perjashtuar ato raste kur kufiri i parceles eshte edhe kufi i zones kadastrale.

LineType CONTINOUS



Features Ne elementet e ndryshem te terrenit qe mund te jene pjese e kufirit te parcelave te pasurive operatoret tane gjate dixhitalizimit do te ndjekin rregullat e meposhteme. Ne rastet kure nje vije paraqitet si vije ndarese ndermjet dy elementeve te ndryshem, ajo do te dixhitalizohet nga operatoret tane ne perputhje me hierarkine e meposhteme:







6 BYLAYER BYLAYER


Entry rules Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Siç e kemi bere te ditur edhe me siper nodet do te jene prezent ne çdo nderprerje vijash. Do te perjashtohen ato raste kur vijat e kufirit kadastral bashkohen me vijen kufizuese te hartes (BORDER_L) Vijat e parceles se pasurise qe shkojne ne kufijte e fletes se hartes do te lidhen me vijat e te njejtit kufi ne hartat fqinje ne baze te tolerancave: Shkalla 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm



Faqe 261

Entry rules

Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Siç e kemi bere te ditur edhe me siper nodet do te jene prezent ne çdo nderprerje vijash. Do te perjashtohen ato raste kur vijat e kufirit kadastral bashkohen me vijen kufizuese te hartes (BORDER_L) Vijat e parceles se pasurise qe shkojne ne kufijte e fletes se hartes do te lidhen me vijat e te njejtit kufi ne hartat fqinje ne baze te tolerancave: Shkalla 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm

Border rules

Do te dixhitalizohen vetem vijat qe ndodhen brenda vijes kufizuese te hartes ose kufirit te zones kadastrale. Pikat e vijes kufizuese qe jane kufij pasurishe do te lidhen me vijen kufizuese te hartes nepermjet funksionit SNAP.

Name PARCEL_T

Description Ne kete layer do te vendosim te gjitha numrat e pasurive te paluajteshme.







Faqe 262

Shkalla LartesiaKendi Rrotullimit

1:2500 5.0 [m]

Ne perputhje me formen e parceles

1:1000 1.5 [m] 0

1:500 0.7 [m] 0

Entry rules Per çdo parcele pasurie do te kete numrin e vete Ne rastet kur ne hartat burim mungon numri i pasurise Ne rast se parcela nodhet ne kufi te hartes do te shikohet harta fqinje e cila mund te kete te shenuar numrin e parceles. Ne rast se nuk do te gjendet edhe ne harten fqinje atehere ne vend te numrin operatore tane do te vendosin germa X e shoqeruar me nje numer progresiv. Ky numer do te filloj me 1, per parcelen e pare qenuk gjendet numri i pasurise, e do te vazhdoje me radhe X2, X3 etj. Çdo parcele brenda nje harte do te kete vetem nje numer. Ne rastet ku operaoret do te hasin ne harten burim me dy apo me shume numra te ndryshem do te shkruhen te dy apo me shume numra dhe para numrit do te vendoset germa Y. Pozicioni i tekstit ne rastet kur shkalla e hartes eshte 1:2500 do te vendoset nga operatoret ne te njejtin pozicion me ate te hartes burim. Siç e kemi shpjeguar edhe me siper: Ne te gjitha rastet pika (node) e fillimit te tekstit qe tregon numrin e pasurise do te vendoset brenda vijave kufizuese te parceles. Tekstet do te shkruhen ne te njejtin pozicion qe kane ne harten burim, me perjashtim te rasteve kur ne harten burim teksti ndodhet jashte parceles. Ne keto raste operatori do te sigurohet qe pika e fillimit te tekstit eshte brenda parceles edhe pse vete teksti mund te qendroje jasht saje.

Border rules Trupi i tekstit qe paraqet numrin e pasurise do te vendoset gjithmone brenda vijes kufizuese te hartes.

Name BUILDING_L

Description Ne kete layer do te vendosim te gjitha vijat qe jane vija kufizuese te ndertesave me perjashtim te vijave qe njekohesisht jane kufij te parcelave te pasurise apo kufije te zones kadastrale

LineType CONTINOUS

Colour 4 (AutoCadMap Colour Index, ACI)

Entities Entity Type eshte LINE ose POLYLINE (Mundesohet ne



Faqe 263

AutoCadMap)

Features

Entry rules Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Siç e kemi bere te ditur edhe me siper nodet do te jene prezent ne çdo nderprerje vijash. Vijat e ndertesave qe shkojne ne kufijte e fletes se hartes do te lidhen me vijat kufi e te njejtes harte fqinje ne baze te tolerancave: Shkalla 1:2500 1.3 mm 1:1000 1.3 mm 1:500 1.3 mm

Border rules Do te dixhitalizohen vetem vijat qe ndodhen brenda vijes kufizuese te hartes ose kufirit te zones kadastrale. Vijat qe shkojne deri ne kufirin e hartes do te lidhen me vijen kufizuese te saje nepermjet funksionit SNAP te mundesuar ne AutodeskMap.

Name PARCEL_S

Description

Ne kete layer do te vendosim te gjitha simbolet qe kane te bejne me disa karakteristika te parcelave te pasurive.

Style SYMATH ose SYMAP (AutoCadMap Text Style)


Entities Entity Type TEXT per simbole, LINE per vijat bashkuese (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features Do te perdorim karakteristikat e ketyre dy tipve tekst ne varsi te shkalles si me poshte: TEXT Shkalla 1:2500

Latersia Stili Germa Elementi

12.5m SYMATH a Drejtimi i rrjedhes se ujit

7.5m SYMAP c pylli



Faqe 264

5.0m SYMAP ~ Shenja e Perkatesise ne pronesi

TEXT Shkalla 1:1000

Latersia Stili Germa Elementi

5m SYMATH a Drejtimi i rrjedhes se ujit

3m SYMAP c pylli

2m SYMAP ~ Shenja e Perkatesise ne pronesi

TEXT

Shkalla 1:500

Latersia Stili Elementi

2.5m SYMATH a Drejtimi i rrjedhes se ujit

1.5m SYMAP c pylli

1m SYMAP ~ Shenja e Perkatesise ne pronesi

Entry rules

Pozicioni dhe orientimi i simboleve do te jete i ngjashem me ate te hartes burim .

Border rules

Trupi i simboleve do te shtrihet brenda vijes kufizuese te hartes.

Name SECONDARY

Description

Ne kete layer do te vendosim te gjitha vijat qe kane interes per topografine e terrenit, por qe nuk jane kufij te zones kadastrale, parcelave te pasurive apo ndertesave.

LineType CONTINOUS



Features Dallimin e karakteristikave operatoret tane do ta bejne nepermjet ngjyrave si me poshte. Ne rastet kur vijat jane vija ndarese te dy elementeve, ngjyra do te vendoset ne baze te hierarkise:

Hierarkia

LineType Ngjyra

Elementi



Faqe 265


3 BYLAYER 3 Kufizim rruge


5 BYLAYER 6 skarpate

6 BYLAYER 8 linja elektrike

7 BYL AYER 9

te ndryshme nga sa me siper

Entry rules

Border rules Operatoret tane do te perdorin ne menyre taksative funksionet SNAP qe mundesohen ne AutodeskMap per te siguruar kondicionet apsolute te NODE'eve. Do te dixhitalizohen vetem vijat qe ndodhen brenda vijes kufizuese te hartes ose kufirit te zones kadastrale. Vijat qe shkojne deri ne kufirin e hartes do te lidhen me vijen kufizuese te saje nepermjet funksionit SNAP te mundesuar ne AutodeskMap.

Name TOPONYMS

Description Ne kete layer do te vendosim te gjitha toponimet qe ndodhen ne harte. Teksti i toponimeve do te shenohet gjithnje me germa kapitale dhe me lartesi te ndryshme ne varesi te shkalles se hartes treguese



Entities Entity Type TEXT (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features TEXT:

Shkalla 1:2500

Lartesia Ngjyra Toponimi

12.5m BYLAYERqytet

10.0m BYLAYERfshat

10.0m 2 lume

7.5m BYLAYER

rruge nacionale



Faqe 266

6.0m BYLAYERrruge

Shkalla 1:1000


5.0m BYLAYER qytet

4.0m BYLAYER fshat

4.0m 2 lume

3.0m BYLAYER rruge nacionale

2.5m BYLAYER rruge

Shkalla 1:500


2.5m BYLAYER qytet

2.0m BYLAYER fshat

2.0m 2 lume

1.5m BYLAYER rruge nacionale

1.2m BYLAYER rruge

Entry rules Pozicioni i toponimit do te jete i ngjashem me ate te hartes burim .

Border rules

Trupi i toponimit do te jete brenda vijes kufizuese te hartes.

Name MATCH

Description Ne kete layer do te vendosim simbolet qe tregojne moslidhjet e elementeve ne kufijte e fletes se hartes. Dimesionet dhe ngjyra do te vendosen ne baze te kritereve te me poshte. Keto simbole paraqesin moslidhjet (jasht tolerances) te layer'ave CZONE_L, PARCEL_L, BUILDING_L dhe SECONDARY.

Style SYMAP.SHX (AutoCadMap Text Style)


Entities Entity Type TEXT (Mundesohet ne AutoCadMap)

Features TEXT: Shkalla 1:2500



Faqe 267

Lartesia Ngjyra Germa Toponimi

15m 1

Zone kadastrale

15m 2

Parcel pasurie

15m 3 Nderte

15m 5

Vije sekondare

Shkalla 1:1000

Lartesia NgjyraGerma Toponimi

6m 1

Zone kadastrale

6m 2

Parcel pasurie

6m 3 Ndertese

6m 5

Vije sekondare

Shkalla 1:500

Lartesia NgjyraGerma Toponimi

3m 1

Zone kadastrale

3m 2

Parcel pasurie

3m 3 Ndertese

3m 5

Vije sekondare

Entry rules Pozicioni i simbolit do te jete ne vendin ku egziston moslidhja.

Border rules



Faqe 268

Per levrimin e skedareve, kompania “Gjeokonsult&Co” shpk do te organizoje ne baze te

rregullave te percaktuar ne specifikimive teknike.

5.1 Konvertimi I materjave ekzistues nga Autokodi ne Gis

Arsyeja e perdorimit te softi AutoDeskMap 2009 dhe jo thjesht AutoDesk 2009 i cili mund te

permbushi kerkesat per pjesen e dixhitalizimit te hartes dixhitale eshte pikerisht per kete

komponent te projekti. Ku skedaret DXF duhet te ngarkohen ne nje strukture GIS te percaktuar

ne formatin ESRI shp. AutoDeskMap 2009 permban modulin Map (teresia e modulit eshte per

perdorimin e GIS) i cili ne te permban edhe komponentin e topologjise dhe konertimin e

materjaleve egskzistuese ne formatin Gis.

Prandaj duke perdorur AutoDeskMap 2009 dhe modulin e topologjise, ne mund te krijojme

topologji te tipi poligon. Ku do te jene poligonet e parcelave dhe te ndertesave. Keto poligone

do te krijohen ne varsi te struktures se layer'ave te perdorura gjate dixhitalizimit. P.sh. per te

krijuar topologjin e Parcelave do te marri pjese layer'i PARCEL_L dhe CZONE_L.



Faqe 269

Ne kete menyre te gjithe poligonet qe jane ne nje zone kadastrale jane te mbyllura grafikisht.

Duke krijuar edhe topologjin atehere keto parcela nuk jane vetem grafikisht por edhe ne

formen logjike bazuar ne standartet GIS. Pas korigjimeve te gabimeve te mundeshme qe mund

te lindin si pasoje e pastrimit te vizatimit nga objekte te gabuara duke perdorur Draëing Clean

Up, si dhe

krijimit te topologjise, per çdo klas te dhenash, do te behet exportimi ne baze te struktures se

ESRI shp file te percaktuara ne dokumentat e specifikimeve teknike.

Do te krijohet edhe nje list per pasaktesiste nese ato do te pengojne kete tranformim te te

dhenash.

Do te behet kontrolli i zakonshem i bazuar ne rregullat logjike te percaktuar standartin e

perkohshem te shkembimit te te dhenave te regjistrimit fillestar, dhe nese do te identifikohen

pasktesi keto te dhena do te shenohen si raste te karakteristikave te veçanta.



Faqe 270

5.2 NGARKIMI I SKEDAREVE MDB

Do te behet ngarkimi i skedareve MDB dhe çdo skedari me te vjeter te bazes te te dhenave qe

perputhet me skemen e Karteles dixhitale sipas standartit te perkohshem te shkembimit te te

dhenave te Regjistrimit Fillestar.

Keto te dhena do te lidhen me ane te nr. pasurise. Pasi numri i pasurise eshte unik brenda nje

zone kadastrale, nr. zones kadastrale eshte unike ne Republiken e Shqiperise. Pra ne rang

Republike do te mjaftoje kombinimi i ketyre dy numrave per te percaktuar nje ID unike, ose ne

rang zone kadastrale do te mjaftoje vetem nr. i pasurise se paluajteshme.

Duke perdorur kushtet logjike do te krijohet nje raport per e cila identifikon te dhenat dhe

natyren e pasaktesise se saje.

5.3 PERPUTHSHMERIA E TE DHENAVE TE PASURIVE.

Pasi te dy komponentet te jene te ngarkuar ne kete strukture GIS . Do te kryhet perputhja e te

dhenave dixhitale korresponduese te pasurive ne Kartelen dixhitale te ngarkuar me Harten

Treguese te ngarkuar. Keto te dhena te perputhura te pasurive do te kategorizohen duke

krahasuar vleren e siperfaqes se pasurise ne Kartele me vleren e siperfaqes se pasurise se

llogaritur ne HTR dixhitale. Keto klasifikime do te jene:

A‐ pranohet me 5%



Faqe 271

B‐ ndryshon me 5‐10%

C‐ ndryshon me 10‐25%

D‐ ndryshon me me shume se 25%

5.4 RAPORTI I TE DHENAVE TE REGJISTRIMIT FILLESTAR.

Do te pergatitet per çdo zone kadastrale nje pershkrim i Metadates ku do te permbledhe te

dhenat e pasurive ne zonen kadastrale dhe do te identifikohen ne menyre te pergjithshme

problemet e spikatura cilsore te cilat do te identifikohen gjate ngarkimit dhe perputhjen e

ketyre te dhenave. Pershkrimi i Metadates do te jete ne formatin standart te percaktuar ne

dokumentacionin e specifikimeve teknike.



Faqe 272

Do te pergatitet per secilen zone kadastrale nje harte tematike e cila do te identifikoje te gjitha

pasurite me pasaktesi cilesore dhe kategorive te pasurive.

Do te gjenerohet nje produkt dixhital i HTR dixhitale te konvertuara duke iu referuar standatit

te dokumentacionit te termave te referencave.

Do te gjenerohet nje produkt dixhital per kartelen dixhitale te konvertuar duke perdorur

formatin standart te percaktuar ne standartin e Perkohshem te Shkembimit te te Dhenave te

Regjistrimit Fillestar.

Do te pergatitet nje raport perfundimtar ku te permblidhen rezultatet e punes, ku do te

identifikohet çdo problem qe do te ndeshet gjate punes, identifikimi i çdo problemi me kartelen

dixhitale dhe HTR dixhitale qe mund te kerkoje vemendjen e ZRPP.

14. Vlerëaimi i të dhënave, problemeve dhe perspektivave

Duke u mbështetur në të gjitha analizat e bëra më sipër , paraqiten më poshtë konkluzionet kryesore për gjendjen aktuale të Bashkisë, avantazhet e veçanta të Bashkisë, dobësitë e identifikuara, potenciali i zhvillimit dhe perspektivat e Bashkisë, si dhe dhe vështirësitë që mund të hasen nga Bashkia. Si avantazhe (Strengths) të rëndësishme përmenden fillimisht:

Mjedis i pasur dhe i qetë natyror me vlerë të rëndësishme kulturore dhe ekologjike

Peisazhe të paprekura dhe të bukura.

Afërsia me qëndrën urbane Kukës e cila parashikohet të shndërrohet në një nga portat hyrëse të shqipërisë.

Ekzistenca e njësive themelore të mikpritjes – ushqimit traditë të fortë dhe të gjatë kulturore.

Burime të shumta të ujit të pijshëm të pastër, të përshtatshëm për amballazhim në shishe.

Njohje e rajonit përmes produkteve të standartizuara bujqësore. Më poshtë shënohen pikat e dobëta (Weaknesses) të Bashkisë dhe konkretisht:

Mungesë nga territori i bashkisë i rrugëve kryesore kombëtare dhe ndërkombëtare ‐ mungesë qasjeje e vendbbanimeve jashtë rrjetit të rrugëve kryesore.

Pamundësi për të tërhequr fonde të mjaftueshme për investime.

Infrastruktura teknike urbane e papërshtatshme dhe të pamjaftueshme (p.sh. furnizimi me ujë, kanalizimi, menaxhimi i mbeturinave).

Ulje e numrit të popullësisë dhe plakja e saj.

Braktisja e vendbanimeve malore dhe fshatrat e largëta nga banorët e tyre.

Numër i kufizuar dhe cilësi e ulët e infrastrukturës së turizmit dhe rekreacionit.



Faqe 273

Ndërtesa të shpërndara jashtë kufijve zyrtarë dhe ekzistenca e ndërtesave informale. Potenciali më i rëndësishëm i zhvillimit ‐ mundësi (Opportunities) të rajonit, në raport edhe me ambientin e jashtëm, përmblidhen në:

Hapësira përmirësimi i rrjetit të brëndshëm rrugor (lidhje e selisë me njesitë administrative) dhe lidhja rrugore me bashkitë fqinje.

Tendencat të rritura të zhvillimit të ekoturizmit në vend dhe jashtë vendit.

Zbatimi / Programim ndërhyrjeve të rëndësishme (a) rigjenerimit urban që rrisin funksionin dhe imazhin e qytetit të Krumës, (b) Infrastrukturës sociale që përmirësojnë jetën shoqërore dhe mundësitë rekreative, dhe (c) ndërtimin e banesave sociale për grupet në nevojë.

Interesi i Bashkisë për projekte dhe investime për të krijuar vepra të reja dhe ndërhyrjeve në ekonomi, duke u fokusuar në format e buta dhe alternative të turizmit (p.sh. turizmi rural, turizmi dimëror).

Kthimi i banorëve të cilët kishin emigruar brënda dhe/ose jashtë vendit me njohuri dhe mundësi financiare.

Shfrytëzimi i trendeve ndërkombëtare të kërkesës për produkte cilësore lokake agro‐ushqimore.

Shfrytëzimi i instrumenteve financiare dhe fondeve nga BE dhe organizatat ndërkombëtare,

Afërsia me destinacione kryesore dhe të njohura turistike.

Bashkëpunim i mirë dhe i vazhdueshëm me bashkitë fqinje dhe institucione (p.sh. OJQ) për çështje që kërkojnë bashkëpunim ndër‐bashkiak.

1. Referencat

SHËNIM: Referencat do të shtohen në dorzimin final të këtij raporti!

bashkia has 1.analiza dhe vlerËsimi i territorit · bashkia ka një shumëllojshmëri burimesh...

Documents