Başkent Üniversitesi Tıp FakültesiBaşkent Üniversitesi Tıp FakültesiBaşkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

Kadın GenitalKadın GenitalKadın Genital Hormonları Fizyolojisi

Kadın Genital Hormonları Fizyolojisi y jy j

Dr Sinan CananDr. Sinan Canansinancanan@gmail.com

Kadın Cinsel Organlarının Fizyolojik AnatomisiKadın Cinsel Organlarının Fizyolojik Anatomisi

Kadında Hormon SistemiKadında Hormon Sistemi

• Hipotalamus-GnRH

• Ön hipofiz FSH ve LH• Ön hipofiz-FSH ve LH

• Overler-östrojen ve progesteron

Aylık Ovaryum DöngüsüAylık Ovaryum Döngüsüy y gy y g

Üreme sistemi olgunlaşması: Ergenleşme (Püberte)Üreme sistemi olgunlaşması: Ergenleşme (Püberte)g ş g ş ( )g ş g ş ( )

Ci i t h l t• Cinsiyet hormonlarının yapımı artar

• Cinsiyet organları olgunlaşır & gamet yapılıry g g ş g y p

• İkincil cinsiyet karakterleri

M bik k ll l & “ • Menarş, pubik kıllanma, memeler & “armut biçimli" vücut şekli

Oogenezin özetiOogonia (46 kromozom)

F t l

g

Primer oosit (46 kromozom)

mitozmitoz

Doğum

Fetal yaşam

Primer oosit (46 kromozom)

1.1. MayozMayoz(ovulasyondan hemen önce tamamlanır)(ovulasyondan hemen önce tamamlanır)

ğ

Çocukluk

Sekonder oosit (23 kromozom)

( y )( y )

Püberte

Sekonder oosit (23 kromozom)

2. Mayoz2. Mayoz(fertilizasyondan sonra tamamlanır)(fertilizasyondan sonra tamamlanır)Erişkinlik

Ovum (23 kromozom)

Oogenez Oogenez gg

• Doğumda overlerde yaklaşık 2-4 milyon ovum

• Pubertede yaklaşık 400.000 ovum

• Tüm üretkenlik döneminde atılan ovum 400• Tüm üretkenlik döneminde atılan ovum 400

Ovaryan siklusun başlamasıOvaryan siklusun başlaması

• Çocuklukta, overler büyür ve hipotalamikÇ y pGnRH salınımını inhibe eden östrojenleri az miktarda salgılar

• Püberte yaklaştığında (9-12 yaş), GnRH salgılanmaya başlar; FSH ve LH hipofizden g y ş ; psalınır, overler etkilenir

• Overlerden östrojen ve progesteron salgısı • Overlerden östrojen ve progesteron salgısı başlar

B l l i ki dö d d d k • Bu olaylar erişkin dönemde devam edecek olan siklusların ilki olan “menarş”ı başlatır (11 15 yaş)(11-15 yaş)

Gonadotropinler, hormonlar ve ovaryum döngüsüGonadotropinler, hormonlar ve ovaryum döngüsüp , y gp , y g

Ovaryum DöngüsüOvaryum Döngüsüy gy g

• Ovumun olgulaşması ile ilgili aylık değişimler

likül f f likül bü ü i• Foliküler faz – folikül büyümesi(1–14. günler)

• Lüteal faz – korpus luteum aktivitesi

(14–28 günler)(14–28. günler)

• Siklusun ortasında ovulasyon gerçekleşir

Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evrey gy g

• Doğumda tek katlı granüloza hc. leri ile çevrili primer oosit (primordiyal folikül)

• Granüloza hücre tabakası kalınlaşır, hücreler;östrojen, progesteron, inhibin, oosit-maturasyonu inhibe edici faktör, besin, kimyasal haberciler salgılar.

• “antrum” sıvısı yüksek östrojen içerir

• Antrum oluştuktan sonra granülosa ve teka hücre proliferasyon ve salgı hızı artar

• Büyümüş olan folikül (veziküler folikül) overin dış yüzeyine doğru çıkıntı oluşturur

Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evre

• Östrojen lokal olarak hem kendi hem de FSH jreseptörlerini ve etkilerini artırır

• FSH dominant folikülün granülosa hücre • FSH dominant folikülün granülosa hücre büyümesini ve östrojen sentezlemesini artırır

FSH ö t j LH tö l i i t • FSH ve östrojen; LH reseptörlerini artırır, granüloza hücrelerini LH ya duyarlılığını artırırartırır

• LH, teka hücrelerini büyümesini ve androjen oluşumunu artırır (androjenler granülosa hücrelerinde östrojene dönüşür)

Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evrey gy g

Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evre

• Folikül çatlar yumurta (ovum) atılır

y gy g

• Folikül çatlar, yumurta (ovum) atılır

• Birkaç saat içinde granüloza ve teka hücreleri çoğalıp boşluğu doldurur korpus luteumçoğalıp boşluğu doldurur korpus luteum

• Korpus luteum progesteron, östrojen, inhibin ve androjenleri salgılarandrojenleri salgılar

• Gebelik oluşmazsa korpus luteum 10 gün sonra dejenere olur, skar bırakır (korpus albikans)dejenere olur, skar bırakır (korpus albikans)

• Gebelik oluşursa, korpus luteum plasenta görevi devralana kadar hormon salgılardevralana kadar hormon salgılar(yaklaşık 3 ay)

Yumurtlama (Ovulasyon)Yumurtlama (Ovulasyon)( y )( y )

• Ovulasyon over duvarı yırtılıp sekonder it d t ld ğ d kl ioosit dışarı atıldığında gerçekleşir

• Mittelschmerz – ovulasyon esnasında hissedilebilen sancı

• Ovulasyonların % 1-2 sinde birden fazla Ovulasyonların % 1 2 sinde birden fazla sekonder oosit atılır, döllenirse ikiz oluşur

Yumurtlama (Ovulasyon)Yumurtlama (Ovulasyon)( y )( y )

Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evre

LH ül hü l i d t l

y gy g

• LH granüloza hücrelerinde progesteron oluşumunu uyarır ayrıca cAMP↑ FSH etkisini güçlendirir

• Folikül sıvısından kaynaklanan östrojen önce negatif • Folikül sıvısından kaynaklanan östrojen önce negatif geri bildirim ile GnRH,FSH ve LH yı baskılar

• Dominant folikülden siklusun 12 13 günüde aşırı • Dominant folikülden siklusun 12-13. günüde aşırı artan östrojen salgısı ve progesteronun etkisi ile hipotalamus ve hipofiz üzerine pozitif geri bildirimip p p gsonucu LH ve FSH ovulasyon öncesi pik yapar

• Ovulasyon sonrası korpus luteumdan salgılanan y p gprogesteron ve östrojen GnRH,FSH ve LH yı inhibe eder (+ inhibin FSH yı baskılar)

Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evrey gy g

Ovaryum Döngüsü –Luteal Evre ve Geç Luteal EvreOvaryum Döngüsü –Luteal Evre ve Geç Luteal Evrey g çy g ç

Yumurtalık Hormonlarının İşevleriYumurtalık Hormonlarının İşevlerişş

• Östrojenler östradiol• Östrojenler- östradiol

• Pregestinler- progesteron

Yumurtalık Hormonları - Östrojen ve progesteronYumurtalık Hormonları - Östrojen ve progesteronj p gj p g

• β-östradiyol, östron, östriyol

P t dihid k i t• Progesteron, 17-α-dihidroksiprogesteron

• Sentezleri kolesterolden

• Kanda albümin, östrojen ve progesteron bağlayıcı globülinler bağlı taşınım

• Östrojen karaciğerde konjuge edilir, atılır

• Progesteron salgılandıktan kısa süre sonra diğer g g ğsteroidlere yıkılır

Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri• Östrojen düzeyleri pübertede artar

Kadın üreme organlarında anabolik etki ile

jj

• Kadın üreme organlarında anabolik etki ile

• Uterus, tüpler, vajina büyür ve fonksiyonel olur

• Dış genitalleri büyütür

• Vajina epitelini değiştirir, dayanıklılığını artırır

• Uterus ve tüp endometriyumunda stromal proliferasyon ve bezlerinde artış yapar

• Tüplerdeki siliyer aktiviteyi artırır

• Dış genitallerde büyüme, mons pubisde ve labia d lmajorde yağlanma

• Overlerde oogenezi uyarır ve folikül büyümesini b l tbaşlatır

Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri

• Memelerde

jj

• Stromal dokuyu geliştirir

• Kanal sistemlerini artırır• Kanal sistemlerini artırır

• Yağ birikimini artırır

• Kemiklerde

Osteoblastik aktiviteyi artırır• Osteoblastik aktiviteyi artırır

• Kemik cismi ve epifizin birleşmesine neden olur

• Eksikliğinde matriks de zayıflarEksikliğinde matriks de zayıflar

Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri

• Metabolizmada

jj

• Protein sentezini artırır

Metabolik hızı hafif artırır• Metabolik hızı hafif artırır

• Deri altı yağ dokusunu artırır

• Derinin

Y m şak e dü gün olmas n sağlar• Yumuşak ve düzgün olmasını sağlar

• Damarlanmasını artırır

• Böbreklerde

S t t t l t• Su ve tuz tutulumunu artırır

Progesteronun etkileriProgesteronun etkilerigg

Ut t tü l d• Uterusta ve tüplerde

• Siklusun 2. yarısında endometriyumda ve mukozada sekresyonla ilgili değişiklikleri başlatır

• Uterus kasılmalarının şiddetini ve sıklığını azaltır

• Memede

Al l hü l i i lif • Alveol hücrelerinin proliferasyonunu artırır

Menstrüel döngüMenstrüel döngügg• Ort. 28 gün

• Kanamanın başladığı gün 1 gün• Kanamanın başladığı gün 1. gün

• Folliküler faz

O l l• Ovum olgunlaşması

• Ovulasyon

• Ovum serbestlenmesi

• Lüteal faz

• Korpus luteum oluşumu

• Endometrium gelişimig ş

• Blastokist hazırlığı

• Gebelik oluşmaz ise• Gebelik oluşmaz ise

• Mens

Menstruel döngüde uterus değişiklikleriMenstruel döngüde uterus değişikliklerig ğ şg ğ ş

• Periyodik olarak kanda ovaryan hormonların gösterdiği değişikliğe endometriyumun cevabı

• 1-5. günler: Menstruel faz – uterusun iç yüzeyi endometriyumun en derin parçası hariç dökülür

l lif if f d• 6-14. günler: Proliferatif faz – endometriyum kendini yeniler

8 ü l S k f d i • 15-28. günler: Sekretuar faz – endometriyum embriyonun implantasyonuna hazırdır

O d f likül f lif if f lü l • Overde foliküler faz uterusta proliferatif faza, lüteal faz sekretuar faza karşılık gelir.

MenstruasyonMenstruasyonyy

• Fertilizasyon oluşmaz ise:progesteron düzeyi azalırprogesteron düzeyi azalır

• Spiral arterler kıvrılır ve kasılır (prostoglandinlerin de etkisiyle), endometriyal hücreler ölmeye başlar

• Fonksiyonel tabaka kendini sindirmeye başlar Spiral arterler son bir kez kasılır sonra aniden pgevşer ve açılır

• Kapiller yataktan sızan kan lökositler ve Kapiller yataktan sızan kan, lökositler ve soyulan fonksiyonel tabaka dökülür (40 ml kan+35ml seröz sıvı-pıhtılaşmaz)35 p ş )

Rahim DuvarıRahim Duvarı

Menstruel siklus: Yumurta Olgunlaşması ve Endometrium BüyümesiMenstruel siklus: Yumurta Olgunlaşması ve Endometrium Büyümesig yg y

Menstrüel döngünün endokrin kontrolü: Lüteal evreMenstrüel döngünün endokrin kontrolü: Lüteal evregg

• Granuloza hücreleri → korpus luteum →progesteron

• ↑ progesteron & östrojen:p g jEndometriyumu devam ettirir

• İnhibin → yeni folikül gelişimini baskılarİnhibin → yeni folikül gelişimini baskılar

• Vücut sıcaklığı artar (progesteron etkisi)

Menstrüel döngünün endokrin kontrolü: Geç Lüteal evreMenstrüel döngünün endokrin kontrolü: Geç Lüteal evreçç

G b lik l ↑ t ö t j & i hibi• Gebelik olursa: ↑ progesteron, östrojen & inhibindevam eder

↓• Gebelik yok: ↓ progesteron, östrojen & inhibin

• Mens, ↑ FSH & LH → yeni folikül gelişirMens, ↑ FSH & LH → yeni folikül gelişir

Hormonlar ve Ovaryum-Uterus DöngüleriHormonlar ve Ovaryum-Uterus Döngüleriy gy g

Ovulasyon ve menstruasyon döngüsüOvulasyon ve menstruasyon döngüsü

Insert fig. 20.35Insert fig. 20.35

Mestrüel DöngüMestrüel Döngügg

Ovulasyon ve menstruasyon siklusuOvulasyon ve menstruasyon siklusuy yy y

Kadınlarda Aylık Ritmin DüzenlenmesiKadınlarda Aylık Ritmin Düzenlenmesiyy

• Hipotalamustan (arkuat nükleus) GnRH salgısı her 1-2 saatte bir 5-25 dakika süreyle gerçekleşir

• GnRH salgısı sürekli olursa FSH ve LH salgısı kaybolur

• Atımlı GnRH salgısı sonucu LH atımlı salınırg

• Östrojen ve progesteronon negatif geri bildirim etkisi “eklemeli”dir (additive).eklemeli dir (additive).

• Korpus lüteumdan salgılanan İnhibin FSH ve LH yı baskılarbaskılar

• Ovulasyondan önce östrojen LH üzerine pozitif geri bildirim oluştururbildirim oluşturur

Kadında Cinsel AktiviteKadında Cinsel Aktivite

P i ik l k l l b l• Psişik ve lokal uyarımla başlar

• Klitoris, vajinal mukoza ve memeler kanla dolar-, jereksiyon

• Vestibüler bezler salgıları ile vestibül Vestibüler bezler salgıları ile vestibül kayganlaştırır-lubrikasyon

Orgazm kas kasılmaları gerilmeleri kan basıncı • Orgazm – kas kasılmaları-gerilmeleri, kan basıncı ve nabız artışı ve uterusun ritmik kasılmaları

• Kadınların orgazm sonrası refrakter dönemi yoktur

Kadında ÜretkenlikKadında Üretkenlik

• Ovulasyondan sonra 24 saat içinde ovum canlıy 4 ç

• Ovulasyondan 4-5 gün öncesi ve bir gün sonrası içerisinde fertilizasyoniçerisinde fertilizasyon

Yumurtanın Olgunlaşması ve DöllenmeYumurtanın Olgunlaşması ve Döllenmeg şg ş

Plasentanın İşleviPlasentanın İşlevişş

• Amniyon• Amniyon

• Koryon

• Plasenta

• Alış veriş• Alış-veriş

• Hormonlar

• İnsan koryonik Gonadotropini-hCG

• Progesteron• Progesteron

PlasentaPlasenta

Plasentanın işlevleriPlasentanın işlevlerişş

• Anne ve fetüs kanı arasında gaz ve diğer g ğmoleküllerin alış veriş bölgesi

• Gebeliğin devamlılığının sağlanması• Gebeliğin devamlılığının sağlanması

• Gaz değişimi:

• 02 ve C02.

• Besin değişimi• Besin değişimi.

• Atık değişimi.

• Protein ve enzimlerin sentezi.

GEBELİKTE HORMONAL FAKTÖRLERGEBELİKTE HORMONAL FAKTÖRLER

• İnsan koryonik gonadotropini

• Östrojen• Östrojen

• Progesteron

• İnsan koryonik somatomammotropini

hCG (insan koriyonik gonadotropini)hCG (insan koriyonik gonadotropini)( y g p )( y g p )

• Sinsityotrofoblast hücrelerihCG l lhCG salgılar:

• Korpus luteumun bozunmasını engellerg

• Embriyoya karşı immün yanıtı baskılar.

• Tiroidi uyarabilir.

• Etkileri LH’a benzer.

• Gebelik testinin temelidir

• Kanda ovulasyondan 8-9 gün sonra tespit edilebilirgün sonra tespit edilebilir

• En son mens. Periyoddan 60-80 gün sonra tavan yapar

Plasental hormonlarPlasental hormonlar• hCS ( insan koryonik somatomammotropini):

• Etkileri GH ve prolaktine a benzer• Etkileri GH ve prolaktine a benzer

• 5. haftada salgısı başlar

h di b b i ki l• hCS ve GH diyabet benzeri etki oluşturur

• Östrojen:

• Sinsityotrofoblastlardan salgılanır

• Endometriyal büyümey y

• Embriyonal hücre çoğalmasında hızlanma

• Prolaktin salgısının baskılanmasıProlaktin salgısının baskılanması

• Memelerde duktal yapıların büyümesi

• Anne uterusunda gelişme• Anne uterusunda gelişme

• Annede pelvik ligamanlarda gevşeme

Plasental hormonlarPlasental hormonlar

• Progesteron:

k l l b k l• Uterus kasılmalarını baskılar.

• Uterus büyümesini uyarır.b y y

• LH ve FSH yı baskılar.

• Memede alveoler dokuların gelişimini uyarır.(süt yapımını baskılar)

Gebelikteki diğer hormonal faktörlerGebelikteki diğer hormonal faktörlerğğ

• Hipofiz salgısı- kortikotiropin, tirotiropin, prolaktin artar/ FSH LH baskılanırprolaktin artar/ FSH,LH baskılanır

• Adrenokortikal glukokortikoidler hafif artar

• Aldosteron artar

• Tiroksin salgısı artarTiroksin salgısı artar

• Paratiroid hormon salgısı artar

• Overler ve plasentadan Relaksin salgısı artar

Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtığğ

Döllenme öncesi 4 ay 7 ay 9 ay

Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtı

• GI sistem – sabah kusmaları (yüksek östrojen ve

ğğ

(y jprogesteron)

• Üriner sistem – idrar yapımında artış

• Glomerül filtrasyon hızında %50 artış

• Solunum sistemi –solunum dk hacminde artışş

• ödematöz ve nazal konjesyon

• Dispne (geç dönemde) Dispne (geç dönemde)

• Kardiyovasküler sistem – kan hacminde % 25-40 artış

• Kalp debisinde % 30-40 artış• Kalp debisinde % 30-40 artış

• Alt ekstremite venöz basıncında artış, variköz venler ve ödemve ödem

Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtı

• Ağırlık artışı

ğğ

ğ ş

• Yaklaşık 11 kg

• 3.5 kg fetüs3.5 kg fetüs

• 2 kg amniyos sıvısı, plasenta, fetal membranlar

• Uterus +1 kg• Uterus +1 kg

• Memeler +1 kg

h d k• Kan ve hücre dışı sıvı +3 kg

• 1,5 kg yağ birikimi

• İştah artar!!ş

Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtığğ

• Bazal metabolizma hızı artar• Bazal metabolizma hızı artar

• Isı üretimi artar

• Maternal besinsel ihtiyaçlar artar

• + demir + D vitamini• + demir, + D vitamini

DOĞUMDOĞUM

• Gebelik sonuna doğru (yaklaşık 40 hafta) östrojen:j

• Myometriyumda oksitosin reseptörlerini yapımını uyarıryapımını uyarır.

• Prostoglandin reseptörlerini yapımını uyarır.

• Myometriyum hücreleri arasındaki yarık bağlantıların yapımını uyarır.

• Östrojen/progesteron oranı bozulur.

Doğum Doğum ğğ

Insert fig 20 52Insert fig. 20.52

Doğum Doğum ğğ

Doğum düzenleyicileriDoğum düzenleyicileri

• Eylemin başlamasıy ş

• Gerilme uyarısı

Ok i i • Oksitosin

• Prostaglandinlerg

• Pozitif geri bildirim

↑ i• ↑ gerim →

• ↑ Oksitosin

• Doğum sonlanır

U • Uyaran

Doğum Doğum ğğ

Süt Verme (Laktasyon)Süt Verme (Laktasyon)

• Meme bezleri:

( y )( y )

• Gelişim için GH,Prl, Adr. Glik.,İns. gerekli

• Süt yapımı ve salgısından y p gsorumlu alveoller içeren bezler.

• Gelişmesi için Progesteron gerekir

• Alveolden ikincil tübüle.

• Ampulla:

• Besleme sırasında süt birikirbirikir.

• Nöroendokrin refleks:

• Besleme ile prolaktin salgısı artar.

• Emme PRH salgısını uyarır.

LaktasyonLaktasyonyy

• Hipotalamustan PRF salgılanır.

• Ön hipofizdenprolaktin salgılanır:

• Süt yapımı uyarılır.

• Prolaktin salgısı gprimer olarak PIH ile kontrol edilir.

• “Süt fışkırması” içinoksitosine ihtiyaç vardırvardır.

Prolaktinin etkileriProlaktinin etkileri

i li i• Hiperglisemi

• Glukoz intoleransı

• Hipogonadizm (GnRH ve ovulasyon baskılanır)baskılanır)

• Davranışsal etkiler(depresyon, anksiyete)

• Osmotik etki (su ve tuz tutulumu)

• Meme alveol epitelinde proliferasyon• Meme alveol epitelinde proliferasyon

• Süt proteinleri ve laktaz sentezi

LaktasyonLaktasyonyy

Süt-Fışkırma RefleksiSüt-Fışkırma Refleksi

Insert fig. 20.55

Laktasyon ve oksitosin Laktasyon ve oksitosin

Annenin bebeği görmesi, sesini görmesi, sesini duymasıMeme başının uyarımıEmme hareketi süt Emme hareketi süt fışkırmasını uyarır (bilateral)