bati anadolu’nun ulaşim meselesi̇nde uşak-i̇zmi̇r yolu yapim Çalişmalari

Tarih ncelemeleri Dergisi

XXIX / 1, 2014, 301-326

BATI ANADOLUNUN ULAIM MESELESNDE

UAK-ZMR YOLU YAPIM ALIMALARI

Sadiye Tutsak*

zet

Ulam artlar, bir yerleim yerinin ekonomik ve sosyal ynden geliimini olumlu ynde

etkileyen bir unsurdur. nceleri hal ve kilim imalat ile dikkati eken Uak, Ktahya vilayetinin

bir kazas konumunda olmasna ramen, ticari potansiyeli yksek bir ehir idi. zmir liman ile

ticari balants olan Uakn d lkelere ihra edecei mallar bu limana tamas, ose yollarn

yetersiz ve dzgn olmamasndan dolay ok meakkatliydi. XIX. yzyln balarnda yabanc

sermayenin Bat Anadoluya yerlemeye balamas, ngilizlerin 1838 Ticaret Antlamas ile

blgenin ilerine doru ilerleme istei, Osmanl Devletinin merkezi tekilat yerletirmek abas

ve halkn ikyetleri neticesinde yol yapm almalarna devlet arlk vermitir. Fakat mali

skntlar, grevlilerin ilerini aksatmas gibi sebeplerden dolay ose yol yapm almalarnda

fazla bir sonu alnamamtr. Bu konudaki abalar, ihtiyac karlamaya ynelik yol yapm

araylarn beraberinde getirmitir. Aada ele aldmz almada, zmir- Afyon gzerghnda

Uakn ticari neminden dolay, yol yapm almalarnn nasl gerekletiini ortaya koymak ve

demiryolu hattnn Uaktan geerek Afyona ulamasnn salad faydalar dnemin kaynaklar

incelenerek ortaya koymay hedeflemekteyiz.

Anahtar Kelimeler: Uak, ose yol, demiryolu, zmir, Afyonkarahisar, Bat Anadolu.

Abstract

Uak-Izmir Road Construction Works in the Western Anatolia Transportation Case

Transportation conditions are one of the major factors which affect the economic and social

development of a settlement. Uak which has been highlighted for its production of carpets and

rugs was a city with high trade potential, although it was a county of the Province of Ktahya. As

the highways were not sufficient and smooth, it was a tough challenge to carry the export goods

of Uak to the Port of Izmir which it had commercial ties with. The state began to place bigger

emphasis on the road construction as a consequence of the fact that foreign capital started to

establish itself firmly in Western Anatolia, the English desire for penetrating into the region with

1838 Trade Agreement, the efforts the Ottoman State for maintaining the central organization and

the complaints by the local people. However, the road construction attempts turned fruitless due

to financial problems and officials delaying the works. The efforts for dealing with this issue

came along with the search for road construction in order to meet the needs. The following work

which youll read is targeted at stating how the road construction works were realized in parallel

with the commercial importance of Uak and the benefits provided by the railway line passing

through Usak and reaching Afyon.

Keywords: Usak, highway, railway, Izmir-Afyon, Western Anatolia

* Do. Dr., Uak niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih Bl., UAK, [email protected],
mailto:[email protected]

Sadiye Tutsak

302

A. ngiliz Sermayesinin Bat Anadoluya Yerlemesi

Bat Anadolu, tarihi srete ngiltere ile Osmanl Devleti arasndaki

ticaretin en youn yaand sahalardan birisidir. Ekilebilir geni verimli

topraklara sahip Bat Anadolu, frtnalara kapal konumda olan zmir liman

vastasyla, Osmanl lkesinin dier ehirleri ve yurtd ile ilikilerini devam

ettirdi. Eski alardan beri zmir, Anadoludan Akdenize ulaan kervan

yollarnn birletii nemli bir ulam merkezi konuma sahip oldu. Bu adan

Bat Anadolu, XIX. yzylda ngiliz sermayesinin Anadoluda girebilecei en

uygun blge konumunda idi. Bu yzylda ngilterenin Bat Anadoluda alma

alan olarak grd yre, Aydn vilayetinin tamam, Hdavendigar vilayetinin

gney ucu ile Konya vilayetinin gney-bat ksmn ihtiva etmekte idi.

Gnmzde bu saha; zmir, Aydn, Manisa, Uak, Mula, Burdur, Denizli,

Antalya, Isparta, Afyonkarahisar, Balkesir ve Ktahya illerini kapsamaktadr 1.

ngiltere, XIX. yzylda Bat Anadoludaki ticari faaliyetlerini zmirde

kurulan levanten irketler kanalyla yrtmekte idi. Charlton Whittall, 1811

ylnda zmire gelerek Whittall ve Ortaklar irketini kurmutur. Bu irket, Lee

ve Barker ailelerinin atklar ticaret evleri ile birlikte zmirden ngiltereye

uzanan ticaretini gelitirme imknn buldu. Fransadan zmire 1827 ylnda

gelip yerleen Charnaud ve La Fontaine aileleri, ngiltere Parlamentosu

tarafndan zel yasa karlarak ngiliz vatandalna kabul edildiler. Bu

ailelerin Wittall, Lee ve Barker aileleri ile balant kurmalar neticesinde, ngiliz

sermayesi blgede gl bir ticari a tesis etti. zmirde ngilizlerin ticarethane

mevcudu 35e ulat. stanbulda bir ubesi olan Whittall irketi, dier irketler

ierisinde en gl konumda idi 2.

kinci sanayi devrimi, ngilterede ihtiya fazlas mamul mallarnn ihra

edilmesini zorunlu kld. ngiltere tarafndan pazar haline getirilmesi planlanan

lkelerdeki engellerin kaldrlmas ve mal aknn kolaylatrlmas nedeniyle

bu mallarn ihrac kanlmazd. ngiltere iin bu frsat, Osmanl lkesinde

kendiliinden ortaya kt. Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paa isyannn bir

trl bastrlamamas, Osmanl Devletini byk devletlerarasnda denge

siyaseti gtmek zorunda brakt. Bu isyann ilk evresinde Rusyadan yardm

alan Osmanl Devleti, daha sonra ngiltereye yaklamak gereini duydu.

Osmanl Devletinin kendi lkesinde patlak veren bir isyan bastrmak

konusunda ortaya kan zafiyetini gren ngiltere, kendisi asndan bu tarihi

frsat karmad. syann bastrlmasnda verecei destek karlnda Osmanl

Devleti ile 1838 Balta Liman Antlamasn yapan ngiltere, lkesinde imal

1 Kurmu 1982, s.15. Geni Bilgi iin bkz. Grsoy1993, s.91-105. 2 Kurmu 1982, s.17.

Bat Anadolunun Ulam Meselesinde Uak-zmir Yolu Yapm almalar

303

edilen mallarn gmrk duvarna taklmadan Osmanl lkesine girmesini

salad3. Gmrk vergilerinin drlmesi yabanc tccarlarn Osmanl

lkesinde rahata dolaarak mal alp satmasn salarken, devletin ksa dnemde

i ve d ticaretini canlandrd. Avrupal tccarlarn lkede gittike stn

konuma gelmesi ile yerli tccarlarn yerini yabanc tccarlar almaya balad4.

Ticaret antlamasnn yaplmasndan sonra ortaya kan meseleler,

zellikle de ulam glkleri yznden ngiltere Bat Anadoluda istedii ticari

ortam pek yakalayamamtr. ngiltereden getirilen mallarn zmir limanndan

Bat Anadolunun ilerine doru gtrlebilmesi ve hammadde temini iin

yollar ok nemli bir konuma sahipti. XIX. yzylda Bat Anadoluda yollar

konusunda karlalan skntlar, tama maliyetlerini ykselttii gibi, gelen

mallarn Anadolunun i blgelere ulamasna engel tekil ediyordu. Yollarn

bozuk, tama maliyetinin ise yksek olmas gibi glklerden baka, bazen

mallar tayacak yeterince deve bulunamyordu. Bu yzden yetitirilen rnler,

tarlada rmeye terk ediliyordu. Bir gnde yolda 15-20 mil yk tayan

develerin tama creti, ortalama 500-550 paund civarnda idi5.

Tablo 1: 1855 ylnda zmirden Dier Blgelere Tama cretleri (Quataert 1977: s.32)

Blgeler zmire

Mesafesi

Ton Bana Tahl

Tama creti

Ton Bana Dier Mallarn

Tama creti

Manisa 48 km 24. 8 ilin 30.1 ilin

Aydn 112 km 69 ilin 37 ilin

Uak 220 km 120 ilin 149.1 ilin

Konya 530 km 220 ilin 275 ilin

Yukardaki 1. Tabloda; zmirden mesafe ne kadar artarsa, ton bana

tama maliyetinin doru orantl olarak ykseldii grlmektedir. Ton bana

tama cretinin mesafeye gre art gstermesi, zellikle tanan maln yol

gzergh esnasnda ortaya kan zayiattan kaynaklanmaktadr6. Engebeli bir

araziye sahip olan Bat Anadoludaki nehirler zerinde yeterince kprlerin

bulunmamas, olanlarn da sel basknlarnda yklmas gibi sebepler sahada

tamacln tekerli arabalarla yaplmasn engelleyen ok nemli unsurdu7.

Bundan dolay demiryolu yapm ncesinde daha ziyade deve kervanlar ile

3 zyksel 2000, s.11; Anbar 2009, s.25-26. 4 Anbar 2009, s.25-26; Coar 2009, s.19-20. 5 Kurmu 1982, s.31; Quataert 1977, s.144. 6 Kurmu 1982, s.32. 7 Akyldz 1992, s.119.

Sadiye Tutsak

304

nakliyat gerekletirilmek zorunda kalnd8. Kervanlar dinlenmek iin mola

verdiklerinde develerin zerinde bulunan torba, uval, sepet gibi eyler yere

indiriliyordu. Kervan tekrar yola kncaya kadar mallar yerde duruyordu.

Develere ykleri indirme bindirme esnasnda abuk bozulacak, ezilecek olan

zm, incir gibi mallar zarar gryordu. Bu dnemde yaplan bir hesaplamaya

gre, drt gnlk bir yolculuk esnasnda tanan mallar %5lik bir deer

kaybna uramaktadr. Demiryolu yapmndan sonra bu kayp % 0,5e

dmektedir9. Ayrca, bu fiyat artnn ierisine araclarn krlar ile depolama

maliyeti de eklenince, bir yerde retilen bir mal ya da hammaddenin dier tarafa

ulancaya kadar ortaya kan sat fiyat gittike byyordu. ngiltereden gelen

mallarn Bat Anadoludaki srm istenildii gibi bir trl gereklemiyordu.

Bat Anadoluda ticaret antlamasyla elde etmi olduu baary ulam sknts

yznden istedii ekilde kazanca dntrememesi, ngiltereyi yeni yol

araylarna sevk etti. Teknik sebeplerden dolay Gediz ve Byk Menderes

nehirlerinde tamaclk mmkn olmadndan, o devrin hzl tamaclkta

kullanlan demiryolu yapm n plana karlacaktr10

. Tamaclkta byk

kolaylklar salayacak demiryolu hattnn yapmna kadar Osmanl Devleti,

deve kervanlarnn geecei yollarnn yapm ve mevcut yollarn tamirat

hususuna nem verecektir.

B. Uak Kazasnn Ticari nemi

Bat Anadoluyu i Anadoluya balayan yol gzergh zerinde bulunan

Uak, Osmanl Devletinin k srecinde iktisadi canll ile dikkati eken

bir kaza idi. Anadolunun Avrupaya ihracat kaps konumunda olan zmir

limann iktisadi blgesi ierisinde yer alan Uak, idari adan Ktahyaya bal

olmann zorluklarn ok yaad. Mesela, 1870lerde Uak, Ktahyaya 12.000

ake vergi demek zorunda olmasna ramen, zirai rnlerinin alm konusunda

Ktahya erafnn kard glkler yznden halk mahsullerini tarlada

rmeye terk etmek zorunda kald. Ktahyaya bal kalmann zellikle

iktisadi adan zorluklarn yaayan Uak eraf, zmir sancana balanmak iin

XIX. yzyln sonlarna doru byk aba harcad, fakat bu kabul grmedi11

.

Dnyaca tannm olan Uak hallar ve kilimleri, XVI. yzyldan beri

yk arabalarna yklenerek deve ve atlarn srtlarnda Avrupaya ihra edilmek

zere zmir limanna tandlar. nceleri fazla Uak hals almayan ngilizler,

smrgelerinin genilemesi ile XVI. yzyln sonlarna doru bu almn

8 Faroqhi 1982, s.523-524. 9 Kurmu 1982, s.372-373. 10 Kurmu 1982, s.32-33. 11 Tutsak 2001, s.176-177.


305

miktarn arttrdlar. Zamanla Hollandallar, talyan Prenslikler, Avusturyallar,

Almanlar ve Msrllar zmir limanndan Uak hals ithalatn fazlalatrdlar.

Halclkta, XVIII. yzylda balayan genel bir gerilemeye ramen Uak hallar

kalitesini bozmadan ticari potansiyelini devam ettirdi. XIX. ve XX. yzyllarda

zmir limanndan Uak hals satn alan yabanclar arasnda ngilizler ilk srada

yer ald. 1840larda Uak ehrinin en nemli iktisadi faaliyeti olan halclk,

zmir limann da en nemli ticaret kalemleri arasnda idi. 1870lerde ise

Anadolunun hal imalatnn drtte n imal eden Uak halk iin bu sektrn

nemi ok bykt. Hal dokumacl Uakta yle bir art gsterdi ki, artk

XIX. yzyln sonlar ve XX. yzyln banda en st zirvesine kt12

. XX.

Yzyln balarnda Anadoluya gelen ngiliz seyyah Walter A. Hawleyin

seyahatnamesinde, 25.000 nfusa sahip olan Uaka halcln dier herhangi

bir ehirden daha fazla dokuma el tezghlarna sahip olduunu bahsetmesi,

burada hal dokumaclnn ne kadar nemli olduunu ortaya koyuyor13

.

Uakn kkl bir ailesinden gelen nl romanc Halit Ziya Uaklgil,

Uaktan zmire ticari amala gen ailesinin servenini hatrasnda anlatrken,

aslnda Uak zmir arasndaki bu ticari ban nemini ok gzel

vurgulamaktadr. Uakn vaktiyle en byk ticaretlerinden birini meydana

getiren halvacln en byk ocann sahibi olan Helvaczadeler yalnz bunu

yeter bulmayarak baka iler arasnda hele halclkta da byk bir yer

tutuyorlard. Uakn en eski ve en zengin ailelerinden biri olan

Helvaczadelerin zaman ile kh ykselme kh dmeden meydana gelmi

deime zincirini srasyla tamamlayarak yalnz kaydedeceim ki bu ailenin

kolu zmire gelip de orada yalnz halclkla uramaya balaynca

Helvaczade unvann tamakla beraber halk arasnda Uakllar, Uaklgil

diye sylene sonunda Uakllar unvanndan kk bir ayrlkla Uakzadeler

unvanyla anlmakta gecikmemilerdir14

.

Yllk ortalama dokunan 60-70 bin hal, seccade ve ayrca kilimden

baka, Uakta ok miktarda yetitirilen hububat, afyon, palamut, ya zm,

yapa, maz gibi rnler de zmir limanna sevk edilmekte idi15

.

Osmanl Devleti, XIX. yzylda adeta Avrupa devletlerini ak pazar

konumuna dtnden sanayileme hamlesini i ve d sebeplerden dolay bir

trl gerekletiremedi. Dardan ilenmi mal satn alan Osmanl Devleti,

darya genellikle hammadde ihra ediyordu. Nadir olarak ihra ettii ilenmi

12 Tutsak 2007, s.66-69. Takriben yz yllk bir zaman diliminde Andoluda imal edilen hallarn

en nemli ihra merkezi XX. yzyln bana kadar zmir idi. Bkz. rer 2007, s.27-28. 13 Hawley 1918, s.205. 14 Uaklgil 1969, s.2. 15 Tutsak 2001, s.177.

Sadiye Tutsak

306

mamul arasnda el dokumas hallar vard. XIX. yzyln ortalarna kadar Bat

Anadoluda dokunan el hallar, ev imalat olduundan, yabanc lkelerden talep

olmasna ramen, zel sipariler dnda kapal ekonomik sistem ierisinde

skp kald. Mslman tccarlar tarafndan yrtlen hal imalat ve ticareti, ev

tezghlarna verilen siparilerle yapld. Btn bunlara ramen 1830lu yllarda

Uaktan zmire hal sevkiyat hi de kmsenmeyecek seviyede oldu16

.

zmirde P. de Andrea (1836), Habif ve Palako (1840) ve T.A. Spartal (1842)

adl hal ticaretheneleri tesis edildi. Uakta Schiffman Ticarethanesi ile Hac

Ali Efendi isimli msman bir tccarn 1860l yllarda ok fazla hal dokuttu17

.

Bat Anadolu hal ticaretinde faaliyet gsterseler de Mslman tccarlar kadar

etkin olamadlar. Bu yzden XIX. yzyln ilk yarsnda yabanc ve Mslman

tccarlar arasnda ciddi bir rekabet balad. Halclkta ticari a kurmaya alan

yabanc tccarlarn en byk destekisi de Osmanl Devleti tebasndan

Gayrimslimler oldu. XIX. yzyln ikinci yarsnda yabanc tccarlar,

Mslmanlarla giritiklerini ticari rekabette stnl ele geirdiler ve Uakta

halclk sektrne nfuz ettiler. Bat Anadoluda yabanc ticari an

kurulmasnda zmir-Aydn Demiryolunun kurulmas, daha sonra zmir-Kasaba

demiryolu hattnn Uak ve Afyona kadar uzatlmasnn ok nemli bir katks

oldu18

.

Bat Anadoluda yabanc sermayenin yerleme abalarnn artt, hak

ettii ticari kazanc elde edemedii, bal olduu idari birim Ktahya

vilayetinden honutsuzluunun iyice artt bir srete Uak, kendi ticari

potansiyeli arttracak olan zmir-Afyonkarahisar arasndaki ose yol yapm

almalarna ve ardndan denecek olan demiryolu hattna ok bel balad.

C. Uak-zmir ose Yol Yapm almas

XIX. yzyln balarnda Anadolunun balca ticari yolu Erzuruma

uzanan gzergh idi. Erzurum, Dou Anadolunun byk bir i pazar

konumunda ticari merkez olma zelliine sahipti. Grcistan, Ermenistan ve

randan kervanlarla getirilen mallar, Erzurumdan stanbula, Anadolunun

kuzeyinden geen Tokat-Amasya-Tosya-Gerede-Bolu-zmit zerinden giderdi.

Ayrca Erzurumun Anadolunun ortasndan Ankara-Afyon zerinden zmir ile

de balants vard. Erzurum-stanbul yolu, idar ve i ticarete hizmet ederken,

Ankara-Afyon-zmir yolu, daha ziyade ihracata ynelik mallarn tanmas

amacyla kullanlan nakil hattyd19

.

16 Tutsak 2007, s.72; rer 2007, s.15, 29. 17 rer 2007, s.15. 18 Tutsak 2007, s.72-74. 19 Baykara 1992, s.115.


307

XVII. yzyln balarndan itibaren zmirin Anadolu sahasnda d ticaret

ve ihracat merkezi olarak ykselmesi, Dou-Bat arasndaki ticari hareketlilii

salad. nceden Ankara zerinden Bursaya doru ilerleyen ticaret gzergh,

bu yeni gelime ile artk Ankara zerinden Afyon-Uak istikametinden zmire

yneldi. Nitekim Anadoludan rana giden Avrupal seyyahlar, XVII ve XVIII.

yzyllarda zmir-Uak-Afyon yolu zerinden getiler. XIX. yzylda H. Van

Lennep, bu yolu kullanarak Tokata gitmitir20

. Bat Anadoludaki bu ulam

yolu, zmirden balayarak douya doru Nif (Kemalpaa) zerinden Sart,

Alaehir, Uak, Afyon, Ankara, Tokat ve Erzuruma uzanyordu. Buradan

uzanan bir yol gzergh Ermenistan ve rana ulayordu21

. Yzyllardr

faaliyette olan bu yollar, XIX. yzyln balarnda byk bir ivme kazand.

nemli bir ehir tarihimiz olan Prof. Dr. Tuncer Baykara bu yollardaki

hareketlilii ve buna bal olarak yerleim yerlerinin geliimine etkisini yle

dile getirmektedir22

:

Saylar binleri bulan develerden mrekkep kervanlar, saylar bazen

binlere yaklaan yolcusu ile bu yollar zerinden gelip giderdi. Bu lke

mahsullerini darya gtren tek ynl bir yol deil, ayn zamanda Avrupa

emtiasnn da gtrld olurdu. Bu kadar kalabalk yolu ve nakliye

hayvanlarnn ihtiyalarn temin etmek, bu yol zerindeki kasabalarn ve

ehirlerin gelimesini salamt. Bu itibarla bu yol zerinde byk bir gelime

olduunu gryoruz. Geri bu sahadaki gelimeyi sadece bu yola ve zerindeki

nakliye faaliyetine balamak doru deil ise de, ana sebeplerden birisinin

olduuna phe yoktur.

Tanzimat dnemine kadar Osmanl Devletinin ulam siyaseti, mevcut

olan yollarn korunmas ynnde idi. Fakat bu yollar, artk ihtiyaca cevap

verecek durumda deildi. Ulam sknts yznden blgelerin birbiriyle ve

merkezle iletiim balantlar kopuk olduu gibi, ekonomik ve sosyal yaanty

da menfi ynde etkiledi. Avrupada buharn sanayi ve ulam alannda

kullanlmas ve bunun Osmanl lkesinde ilknce deniz ulamna yansmas

lkedeki dengeyi etkiledi23

. Anadoluda el sanatlarndan geinen pek ok ehir

ve kasabalar, buharn sanayiye tatbiki neticesinde snkletii gibi,

Anadoludan geen yollar da XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren

khneleecektir. Yzyln ilk devresinde Erzurumdan zmire alan ran

ticareti, ikinci devrede Trabzon limanndan ihracata balayacaktr. Bu aamada

sadece Tokat, Ankara deil, ayn zamanda zmire yakn Alaehir kasabasnn

20 Baykara 2011, s.230-231. 21 Baykara 1965-1966, s.43. 22 Baykara 1992, s.115-116. 23 adrc 1991, s.299.

Sadiye Tutsak

308

da snklemesine yol at. Bu durum yol zerlerindeki kasaba ve kyler iin

byk bir znt kayna idi. Geimini kervancla balayan baz insanlar

yava yava bulunduklar yerleri terk etmeye baladlar. Bazlar ise meslek

deitirmek zorunda kald. Yollarn deimesi sadece ihracat, nakliyeyi, el

sanatlarn deil ayn zamanda ziraat de olumsuz ynde etkiledi24

.

ngiliz sermayesi Bat Anadoluda yaylmaya alrken, bu esnada

Erzurumun ticari konumunun snklemesi neticesinde Anadolu yolunun

eski canlln kaybettii grlmektedir. Osmanl Devleti, XIX. yzyln

ortalarnda Anadolu ve Rumelideki bozuk yollarn yapm iin gayret sarf etti.

II. Mahmut posta tekilat kurma abasyla skdardan zmite kadar bir posta

yolu atrd. Ayrca Edirne-stanbul yolunun dzenlemesine giriirken, 1848

ylnda Karadenizi Anadolu zerinden Arabistana balamak zere Trabzon-

Badat ose yolu yaptrmak giriiminde bulundu. Fakat yaplan incelemelerde

yol yapm masrafnn ok fazla olaca anlaldndan vazgeildi. Daha sonra

Gemlikten Bursaya uzanacak olan yol yapm almasna baland, fakat

grevlilerin ayrlan paray harcamalar yznden bu yol inaat durduruldu25

.

Osmanl Devleti, maliyet asndan en uygun ekilde yollarn nasl

yaplmas gerektii zerinde yetkili kiileri bilgilendirme gereini duydu. Tefti

memuru smet Paa ile zmir Valisine 1851 yl Mays aynda gnderilen bir

yazda, bu yollardan faydalanan ahalinin katlm ile yaplmas hususu

belirtiliyor. Ayrca bu yollarn en dayankl ve en uygun olan ose usul ile

nasl yaplaca akland. Yollar batanbaa ksa srede ose fere yek, yani

ta deme eklinde yaplmas hem ok fazla dikkate hem de ok masrafa

sebep olacandan nerilmemektedir. Kumsal ve kra yerlerin, yollar iin

sadece mevcut durumu iyiletirilmesiyle yetinilecekti. Sadece bataklk ve kk

olan mahallerde ose talarla denmi kprler yaplp, kesme kayalk olan

yerlerde ise kayalar krlarak tesviye olunacakt. Kumsal ve kra yerlerin

kusurlu olan yerlerin tesi berisi dzletirilerek, yollar iler hale getirilecektir.

leride, eksik kalan yerlerin yollar tamamlanacakt26

.

Afyonkarahisar ahalisi bu yol yapm almalar arsn olumlu ynde

karlayarak, 1851 ylnn Mays aynda ahali, Afyonkarahisardan Uaka kadar

olan yolun ose olarak tanzimini taahht ettiler. Bu nedenle zaman geirmeden

yol yapm almalarna buradan balanmas zerinde nemle duruldu. mece

usul ile yolda alacak amelelerin ekmek, barut, adr gibi baz ihtiyalarn

belirlenerek karlanmas istendi. Ayrca gnderilecek birka mhendis, ilk nce

Uaka kadar yolu kef ve muayene ile nasl yerlerin ose, ne kadar mahallerin

24 Baykara 1992, s.117-121. 25 adrc 1991, s.299 26 BOA, A.MKT.MHM 46/71, 1267.07.22/23 Mays 1851.


309

toprakla ve nerelere kpr inas yaplmas gerektiini tespit edeceklerdi.

Ayrca bu yolun ne kadar yevmiye ile tamamlanaca, batanbaa yol tam ose

ile yaplrsa yevmiyelerin ne kadar tutaca hesaplanacakt. Bu yolda imece

usul ile ykml olan herkesin almas esast. Ancak bu almadan muf

olmak isteyenler iin artlar, ibu yoldan az ve ok mstefid olacak zkr

ahli-i islm ve reya ve airin onbe yandan yukarsu ve bedenen ve

bedelen hidmete kurtulmas(?)ne mikdar ise o mahaller meclisleri marifetiyle

nfs ceridesinden mikdar karlub taksim ile kef olunacak iki sretin her

birine gnde beher nefere ka gnlk i isbet idecei hesb olunacak ekilde

tespit edilecekti27

.

Afyon-Uak aras bu yolun atl durumda kalmasnn halk ne kadar

skntya soktuu ve bu yolun tekrar iler hale getirilmesi iin gayretler, Takvim-

i Vekayide yle yansmtr:

Karahisar- Sahib kasabas zmir caddesi zerinde ise de yollarnda

araba ilememek hasebiyle ahli zahire mahsln hrice nakl idemeyerek

intif- ticretden mahrum ve fkdn- zahir vukunda hricden zahire dahi

env- meakkate dr olduklarndan Uaka kadar olan tarik ose olarak

kend taraflarndan tesviyesine ahli-yi memleket mteahhid olmalaryla ol

babda msade-i seniyye yn buyrulmas istidsn muntazaman kasaba-i

mezkre meclisinden mahzur gne tanzim olunan mazbata Anadolu umr-

teftiiyesi memru devletl smet Paa hazretleri tarafndan ba-tahrirt irsl

olunmu olub vka istikml- esbb memriyet ve teba- cenb- hilfet-

penhinin tevsive teshil-i vesil zirat ve ticreti tarik ve mabirin tesviyesine

mtevakkf olduundan tesviye-i tarik madde-i mutensna izm- esbb-

refh ve memriyet olmasyla mahall- mezkr ahlisinin byle bir maslahat-

nfia ve hayriyyeyi vcda getrmek bil-memnuniye taahhd ve havahi

eylemeleri ancak velinimetimiz Padiahmz efendimizin imr ve ihy- mlk

hussunda hem-pie masruf buyrulmakda olan himem-i seniyye-i cenb-

mlkhnelerinin kymet-i celile ve netice-i hayriyyesini sunuf- teba-i saltanat-

seniyyelerinin lykyla bilb renmi olmalarnn dellet ider keyfiyt-

makbuleden yn- takdir ve tahsin buyurularak sez-vr buyrulan mesfe-i

seniyye-i hazret-i cihndr mcebince iktizs derdest icra olunmudur28

.

Afyonkarahisardan Uaka ve oradan da zmire kadar tesviyesi

kararlatrlm olan yolun inas iin Erkan- Harbiye zabitan arasndan seilen

Miralay Tevfik Bey ile Tophane-i Amireden memur olacak olan mhendislerin

27 BOA, A.MKT.MHM 46/71, 1267.07.22/23 Mays 1851; BOA, A.MKT.NZD. 54/25,

1268.08.21/10 Haziran 1852. 28 Takvim-i Vekayi, Say:466, fi 10 C.(Cemaziyelahir) 1268/1 Nisan 1851.

Sadiye Tutsak

310

harcirahlarnn denerek bir an evvel grev mahalline gnderilmesi ynnde

karar alnd29

. Bu konuda Tophane-i Amire Mirine yle emir veriyor:

Karahisardan Uaka kadar ose olarak tanzimi mukarrer olan tarki

kef iderek haritasn yapmak ve Uakdan zmire kadar yollarn dahi kef ve

muyenesini icr eylemek zere iktiz iden mhendislerin tayinini ve lzmu

olacak barut ve adrlarn dahi itas keyfiyeti geende komisyondan vuku

bulan tebligt zerine ba-irde-i seniyye-i cenb- Padihi taraf- devletine

bildirmidi nki Uak tarkinin tanzim- levzmtyla tesviyesine buduna tel

heman bu sene r ve mberet olunaca cihetle tayin ve igrm klnacak

mhendislerin dahi bir ayak evvel karlmas lzmeden ve ol bbda mteallik

buyrulan emr fermn cenb- ehriyri iktiz-yi liyyesinden olub mantuk-

celile zere icb- hli mesriaten icrs tekidine ibtidr olmala ol bbda

irde olunmudur30

.

Afyonkarahisara yaplmas planlanan ose yol yapm iin ilk nce

keifte bulunup haritasn yapmak, daha sonra ise Uaktan zmire kadar

yollarn kef ve muayenesini gerekletirmek zere Gemlik yolunda bulunan

Eflkl mhendislerden birisinin yanna Mhendishane-i Amireden iki kii

verilerek yol yapm mahalline gnderildi31

. Afyon-Uak aras ose yol yapm

almalarn yrtmek zere vazifelendirilen Msy Serdiyadis, altm kuru

yevmiye ile yol yapmnda kullanlacak drt hayvan yk kereste karlnda

bu grevi ifa etmeyi kabul etti32

. Bu erevede mhendislerin isteklerinin

gereklemesi iin hazineye buyruldu gnderildi33

.

Gemlik yolunun tamamlanmas iin daha nceden 2.500 kuru maala

grevlendirilen Mehmet Efendinin yerine Redif Miralay Ahmet Beyin tayini

uygun bulundu. Erkan- Harbiye Meveret Meclisinde Ahmet Beyin greve

gelmemesi durumunda maann zerine 500 kuru zam ilave edilmesi karar

alnd34

. Meclisteki bu zam karar, devlet grevlilerinin bu yol yapm

almasna katlmada ok istekli olmadklarn iaret etmektedir.

Osmanl Devleti, yaplmas istenilen Afyonkarahisar-Uak ose yolundan

baka, Uaktan zmire kadar yollarn yapm iin bir taraftan almalarn

balanmas arzusundadr35

. Yaplan almalar neticesinde Afyon-Uak aras

29 BOA, A.MKT.NZD. 55/74, 1268.08.24/13 Haziran 1852. 30 BOA, A.MKT.NZD. 55/44, 1268.08.12/01 Haziran 1852. 31 BOA, A.MKT.NZD. 54/25, 1268.08.21/10 Haziran 1852. 32 BOA, A.MKT.MHM 47/55, 1268.09.19/7 Temmuz 1852. 33 BOA, A.MKT.MHM 54/49, 1268.07.20/10 Mays 1852. 34 BOA, A.MKT.NZD. 55/44, 1268.08.12/ 1 Haziran 1852; BOA, A.MKT.NZD. 55/74,

1268.08.24/13 Haziran 1852. 35 BOA, A.MKT.MHM 46/71, 1267.07.22/23 Mays 1851.


311

ose yolu, 1852 yl Ekim ay ortalarna kadar tamamland36

. Karahisar-

Sahibten zmire kadar arabalarn ileyebilmesi iin Uaktan itibaren yollarn

ahali tarafndan ose yol yaplmas istenmektedir37

. Fakat, Uak Kaza

Meclisinde halkn yol yapm almasna katlmas konusunda anlamazlk kt.

Bu anlamazlktan baka, bu mntkada kn ksa bir sre sonra gelecek

olmasndan dolay Uak ksmnda yol yapmnn tamamen bitirilmesi mmkn

olmayacakt. Bu nedenle Uakta anlamazlk zlnceye kadar Kasaba-

zmire gzerghnda ose yol yapm almalarna balanmas planland.

almalarn balanmas iin biran nce yollarn haritasnn, keif defterlerinin

hazrlanmas gerekiyordu38

. Bu yol yapm almas devam ederken, daha sonra

tekrar yol almalar iin yeni nizamnameler karlm, yeni almalar

balatlmtr.

Osmanl Devleti, yollar konusunda ilk nizamnameyi 1853 ylnda

neretti. Yollarn nasl yaplacana dair tarif edilen bu nizamname, sonralar

baka yerlerde uygulamak zere zmir, Ktahya ve nebolu yollarnn yaplmas

iin hazrlanmt. 1861 ylnda karlan ikinci nizamnamede; yaya yolu da

ilave edilerek yollar drde karld. Bir gzergh belirlenirken, eski yol

deitirilmeden balksrt eklinde yollarn yapm isteniyordu. Nizamnameye

gre; birinci ve ikinci yollar devlet-halk itirakiyle, nc ve drdnc snf

yollarn ise halk tarafndan yaplmas planland. Bu nizamname, Edirne,

Selanik, Hdavendigr, Trabzon ve Kastamonu gibi halk ticaretle uraan sahil

vilayetler iin uygulanacakt. Ahmet Vefik Paa, tefti sahas ierisinde bulunan

yerlerdeki ana ve tali yollarn yapmnda, 1861 nizamnamesini uygulad. Paa,

bu yol almalar esnasnda Hdavendigr vilayetinin yollarnn yapmna

nem verdi. Vilayetteki ehirleri, kazalar ve kasabalar yollarla birbirine

balayarak, ticaretin gelimesine, nakliyenin kolaylamasna ve gvenli

yolculuun yaplmasna olumlu ynde katk salad39

.

Ahmet Vefik Paann yol yapm almalar Ktahya-Uak arasnda

karadan yol balantsn salayamad. 1880lerin ilk devresinde, Ktahya

vilayetinin bir kazas olan Uak, merkezle balantsn Banaz-Altnta veya

Gediz ovas vastasyla salamakta idi40

. Hdavendigr vilayetinin 1891 Kasm

ay banda merkeze yazd bir yazda; Banaz nahiyesine bal olan

Dumlupnar, Kse ve iftlik kylerinin nahiye merkezine alt-yedi saat, kaza

merkezine ise on-oniki saat mesafede olmas nedeniyle Banaz nahiyesinden

36 BOA, .DH.00261.0161.110.001. 37 BOA, A.MKT.MVL 51/74 1268.6.6/28 Mart 1852. 38 BOA, .DH.00261.0161.110.001. 39 ntu 2009, s.141-142. 40 Tutsak 2001, s.179.

Sadiye Tutsak

312

ayrlarak snrlar bitiik olan Altnta nahiyesine balanmas talep edildi41

. Bu

hadise bize Uaktan Ktahyaya ulamn Banaz-Altnta zerinden kolay

olmadn gstermektedir. Ktahya-Uak arasndaki Gediz yolu posta ilerinde

kullanlyordu. Fakat bu yollar ose olmadndan Uak ile Ktahya arasnda

ilikiler g artlar altnda yrtlyordu42

. 1830 ylnda Uaka gelen ngiliz

Seyyah Arundellin Ermeni bir tccarn kendisine verdii gzergha gre

Sirgeden Uakn iine geerek Ktahyaya giden bir yolun olduundan

bahsetmesi, bu yolun eski bir yol olduunu iaret etmektedir43

. Bu yol halk

arasnda eski Gediz yolu olarak bilinen gzergh olsa gerektir. XX. yzyln

banda Uakn bal olduu vilayet merkezi olan Bursaya yol mesafesi elli

drt, sancak merkezi Ktahyaya ise yirmi iki saat idi44

.

Abdlmecit dneminde Anadolunun yol yaplmas hkmet tarafndan

gerekli grlmesine ramen yaplan almalardan baar salanamad. Sultan

Abdlaziz dneminde 1864 tarihli vilayet dzenlenmesinden sonra, Mithat

Paann Tuna vilayetinde baarl olmas, dier valileri de harekete geirdi45

.

Bursadan Afyonkarahisara kadar yol yapm tamamlanan ose yol gzerghn

inas iin Msy Badiyano, 27 Mart 1883 tarihinde douya doru yolun kefini

yapmak zere gnderildi. Badiyano bu keif esnasnda, kazklarn dikilmesi ve

muamelt- hendesiyenin icr edilmesi husslarn mahall mhendislerine ve

maiyetindeki kondktrlere tarif iderek Karahisara dein azimet idecek ve

avdetinde tekrar muayene edecektir. Bu ose yolun meskn, kesdirme ve su

basmaz yerlerden gemesi hususunda memurlar ve bilgi sahipleri, Msy

Badiyanoya izahatta bulunup, gerekli kolaylklar salamakla mkellef

tutuldu46

.

lkenin her tarafnda ina edilmekte olan ose yol yapm almas iin

1894 yl Eyll ay ortalarnda Mihali ve Bandrma ose yol inaatna

balanmas iin karar alnd47

. Yapm devam ettirilen ose yollar arasnda

Bursay Konyaya balamak iin balatlan almalarna nem veriliyordu. Bu

gzerghtaki yol inaat ve tamirat ilerini yol mteahhitlerinden Hac Bayar ve

41 BOA, D, 1551/7, Hdavendigr 2/707. 42 Hdavendigr Vilayeti Salnamesi, 1302, s.456; Tutsak 2001, s.179; Cumhuriyetin ilk yllarnda

Uak-Banaz arasndaki ose yola denmesi kararlatrlan beyaz talarn yol tamamlanmadan

nce toprak olaca endiesinin tanmas, ose yol meselesinin Uakta bu dnemde hala

halledilemediini gstermektedir. Bkz. Anadolu, 24 Terin-i Evvel 1926, 43 ztrk 2011, s.1032. 44 Ahenk, Say 1446, 22 Mays 1901. 45 adrc 1991, s.299-300. 46 Hdavendigr, Say 1020, 19 Cemazievvel 1300/16 Mart 1299/28 Mart 1883. 47 Hdavendigr, Say 1636, 22 evval 1312/18 Nisan 1895.


313

Aris Efendiler yrtyorlard. Gzergh zerindeki menfezlerin yapm ve tamir

ileri de 1895 yl Nisan aynda gayretle yaplyordu48

.

Demiryolu hatt Uaka gelmeden nce mallarn zmire ulamas

olduka g artlar altnda iki yoldan gerekletirilmitir. Bu yollardan birincisi;

Uaktan Takmaka, oradan Alaehire gtrlen mallar, buradan tren ile

Kasaba-Manisa-Horozky demiryolu hatt ile zmire tanrd. Dier yol ise,

zmir Aydn demiryolu hattnn son dura olan ivril istasyonundan zmire

mallar gtrlmekte idi49

. Aydn-ivril demiryolu hatt arasndaki bu yol, 1889

ylnda alncaya kadar geleneksel Uak-Alaehir arasndaki kervanlarla mal

tamas devam etti50

. Uaktan ivrile kadar engebeli araziden mallar, deve

kervanlarnn srtlarnda gtrld51

. Bu zamana kadar Alaehir demiryolu hatt,

bu kasabann ticaretini bir hayli kolaylatrarak geniletiyordu. Bu yzden

Alaehirden Uaka kadar bu demiryolu hattnn uzatlmas talep edildi52

.

Demiryolu inaatnn tamamlanmasndan sonra, buday, arpa, afyon, pamuktan

ibaret olan mahsuller zmire sevk edildi53

.

D. Uak-zmir ose Yolunun Demiryolu le Bulumas

Uygarlk tarihinin nemli bir paras konumunda olan Demiryollarnn,

insanlarn modernlemesinde, toplumlarn ekonomik gelimelerinde ok tesiri

olmutur54

. Avrupa ve Kuzey Amerika vastasyla demiryollar ekonomik,

sosyal ve kltrel snrlarn deiiminin nemli bir paras konumunda idi. Yeni

Dnya dzeninin oluumunda demiryollar balca bir tevik arac idi. Fakat, bu

devletlerin dier yabanc lkeler ile ilikilerinin snrl kalmasndan dolay

demiryollar pek gelime gsteremedi. Amerikan demiryollar vazgeilmez

tama icad olmayabilirdi, fakat irket ve ciddi bir ekilde endstriyel ve

tarmsal gelime bu oluuma katkda bulundu. Rusyada ise demiryolu inaatn

sadece tarmsal gelimeye gre deil, ayn zamanda endstrilemeyi

canlandrmak ve savunma snrlarn glendirmek iin de devlet tarafndan

dorudan ynlendirildi. Amerika gibi Rusyada hala demiryolu hattn yabanc

blgelere amak ve tesis etmek iin urayordu. Tropikal Afrikann baz

blgelerinde ve Gney Amerikada Avrupa finansl demiryolu hatlar, ihracat

mallarn bu lkelerin ilerine doru gtrmek iin ksa mesafelerde denmiti.

48 Hdavendigr, Say 1610, 10 Rabilahir 1312/11 Ekim 1894. 49 amseddin Sami 1996, s.3155; Tutsak 1991, s.179. 50 pek 2002, s.86-87; akmak 2008, s.26. 51 amseddin Sami 1996, s.3155; Tutsak 2001, s.179. 52 Hdavendigr Vilayeti Salnamesi, 1302, s.456. 53 Hdavendigr Vilayeti Salnamesi, 1325, s.425, 281. 54 Atilla, 2002, s.16.

Sadiye Tutsak

314

Fakat hattn dendii lkelerde bunun etkisi ok az oldu. Osmanl Devletinde

demiryollarnn lkenin gelimesine katks beklenilenden ok az olduu

aikrdr. Bu dnemde Osmanl Devleti endstrilemi Bat ile st seviyedeki

Avrupann smrgeci konumu arasnda skm bir yerde idi. Anadolu

Demiryolu, fersah fersah mesafe kat etmekten ziyade sosyo-kltrel btnl

salayacak demiryolu hattnn denmesi ynnde faaliyetlerini devam

ettirmitir. Bu anlayta denen demiryolu hatt, demiryolu inaat ile genel

ekonomik iliki arasnda sk iliki kurma dncesinin ok azn ykabildi.

Osmanl Devleti, XIX. yzylda Avrupa devletlerinde grlmeyen bir

yaklamla daha fazla gl bir ynetim iin demiryollar ile kendi blgesini

kontrol edebilirdi. Fakat Osmanl hkmeti, arka planda bunu ekonomik

kayglardan ziyade askeri ve politik adan glenmek iin bir enstrman olarak

demiryolu hatt inaatn planlad. Bylece Osmanl hkmeti, Anadolu

Demiryolu hatt ile askeri hareketlilii ve merkezi kontrol kolaylatracakt.

Demiryolu inaatnda, ekonomik gelimeyi hedefleme ise devlet planlayclar

nezdinde ikinci derecede kald55

.

XIX. yzyln ikinci yarsnda ngilizler tarafndan balatlan demiryolu

yapm almalarna, ancak Krm Savandan sonra 1856 ylnda, Avrupa

sermaye sahiplerinin Osmanl Devletinden istemi olduklar imtiyazlarn

verilmesinden sonra geildi56

. Bu erevede ticari amalarla Balkanlarda ve

Bat Anadoluda demiryolu inaat balatld57

. Anadoluda ilk demiryolu

inaat, zmir ve iktisadi art blgesinde yaylmay hedefleyen ngilizler

tarafndan iki kol halinde gerekleti. Bu demiryolu kollarnn biri zmir-Aydn,

dieri zmir-Kasaba hatlar 1866 yl Mart ay banda tamamland58

. Franszlar

sermayesi, 168 km.lik zmir-Kasaba demiryolu hattn kontrol altnda tutmakta

idi. Bu hat, 1865 ylnda zmir Kasaba Demiryolu irketi tarafndan Manisaya,

daha sonra Somaya kadar uzatld59

. Uakkizade ailesi, demiryolu yapmn

protesto etmek iin neredeyse zmirden Aydna kadar develeri dizdi. zmirde

araba ile tamaclkta tekel haline gelmi olan Uakkizade ailesinin bu grevi

tamaclarn demiryolu yapmna muhalif olmalar asndan dikkate deer bir

hadisedir60

. Bu direnie ramen demiryolu yapm almalar, Uakta da umut

dourmutur. Anadoluda Mslmanlk hakknda aratrma yapmak zere

grevlendirilmi olan R.H. Weakley ve T.F. Wolters, Uaka gelerek Yunan

55 Quataert 1977, s.141-142; Quataert 1985, s.1630. 56 Tutsak 2001, s.179. 57 Beirli 2004, s.216. 58 Tutsak 2001, s.179; BOA, Ayniyat Defteri/Ticaret Nafia 994, s.81 ve 86. 59 Beirli 2004, s.216. 60 Atilla 2002, s.54.


315

tccarnn evine konuk oldular. Kaldklar srede Uakta hal retiminde nam

saldn, fakat hal dokuyan kadnlarn ok dk cretle altklarn

rendiklerini ifade eden seyyahlar, zmir ile bir demiryolu balantsnn

kurulaca dncesi, onlara bir umut kayna olmaktadr eklinde uakl

kadnlarn bu konuda beklentisine tercman oldular. Ayrca, seyyahlarn kitap

dolu bavullarnn iinde para olduunu dnen kalabalk bir topluluk, onlar

demiryolu hattnn inaat iin geldiklerini zannetmilerdi61

.

Bu demiryolu hattnn uzants, zmirden Gediz ovasn takip ederek

Menemen, Manisa, Kasaba Salihli ve Alaehir kazalarndan gemektedir62

. Bat

Anadoludaki ngiliz-Fransz rekabeti neticesinde Fransa 1893 ylnda zmir-

Kasaba demiryolu hattnn inaat hakkn satn ald. Kasaba-Afyonkarahisar

demiryolu hattnn yapm iin dzenlenen planlar, 1895 ylnda kabul hkmet

tarafndan tasdik edildi. Bu erevede Alaehir-Uak aras demiryolu hattn

Franszlar dedi63

. Hattn naat Mdr Msy Limoj, zmir-Kasaba

demiryolu hattnn inas iin almalar balatmakla grevlendirildi64

. Bu

hattn tamamlanmasna kadar Uak-Alaehir arasnda ulam, develer ve

katrlarla saland65

. Alaehir-Afyon hattnn inaatna 19 Ekim 1895 tarihinde

balanarak 16 Aralk 1897 tarihinde tamamland.

zmirden Afyonkarahisara uzanan demiryolu hattnn uzunluu 420

kilometreyi buluyordu. Alaehirden Eme ve nay istasyonuna gelen tren yolu

hatt, Karakuyu, Uak, Kalpaklar, Banaz, Oturak ve Dumlupnardan geerek,

Kkky (Yldrmkemal), Balmahmut ve Gecek Hamam gzergh ile

Afyona ulamakta idi66

. Bylece Bat Anadoluyu i Anadoluya balayan

demiryolu hatt tamamland. Alaehir ve Eme arasnda arazinin engebeli bir

zellie sahip olmas, demiryolu hattnn inaat sresini uzatt gibi maliyeti de

arttrd. Zira engebeli arazide hattn geii iin drt byk kpr ve yirmi bir

tnel ina edilmek zorunda kalnmt67

.

XIX. yzylda balayan Rumeli, Anadolu ve Yakndou demiryolu inas

projeleri zerinde almalar, daha ziyade stanbul- Basra arasnda uzanan hatta

younlamtr. Anadolunun zerindeki bu projeler arasnda uygun olanlar,

ilerleyen srete Almanlar tarafndan ina edilmeye alld. Bu hatta dair ilk

61 nal 2001, s.715-717. 62 Hdavendigr Vilayeti Salnamesi, 1325, s.281. 63 Hdavendigr, Say 1652, 22 Seferlahir 1313/14 Austos 1894; akmak 2008, s.22-23. 64 Hdavendigr, Say. 1652, 22 Seferlahir 1313/14 Austos 1894. 65 nal, Bura, 2011, s.717; Alaehir tarafndan Uaka gelen seyyahlar Uak-Alaehir aras yol

mesafesi 80 mil, yani 130 km. civarnda olduunu ifade etmektedirler. 66 Hdavendigr Vilayeti Salnamesi, 1325, s.281-282. 67 Ceylan 2010, s.3.

Sadiye Tutsak

316

ina almas, Haydarpaa ile zmit arasnda yapld. Osmanl Devleti, 1871 ila

1873 yllar arasnda tamamlanan bu demiryolu hattn, ilk nce kendisi iletmi,

fakat kazan salanamad gerekesiyle Almanlara kiraya verdi. Anadolu

demiryolu hattnn zmitten sonra inana devam edilmesi iin 1889 ylnda

karar alnd68

. Hemen ardndan 1890 ylnda69

zmit-Adapazar,1891de ise

Bilecik-Ankaraya kadar 485 km. demiryolu hatt dendi ve 1893 yl Ocak

aynda Ankaraya kadar bu hat inasnn geriye kalan ksm tamamland70

.

Osmanl lkesinde balatlan demiryolu yapm almalar, 1894 yl

sonlarnda on yerde devam ediyordu71

. Anadolu demiryolu hattnn inasn

yrten irket, Ankaradan Kayseriye, Eskiehir, Ktahyaya ve

Afyonkarahisardan Konyaya kadar hattn inasn 16 ubat 1892 tarihinde

yaplan mukavele ile stlendi72

. Bu konuda imtiyazl olan irket, Konya

demiryolu hattnn Eskiehir-Ktahya arasndaki 76 kilometre uzunluundaki

ksmn tamamlanarak 1894 yl Aralk aynda faaliyete geirdi73

. Demiryolu

hatt ertesi yl 1895 ylnda Afyonkarahisara baland74

. Eskiehir-Konya

hattnn imtiyaz 1883 ylnda verilmesine ramen ancak 1896 ylnda bitirildi.

Anadolu Osmanl Demiryolu irketi, 25 ubat 1895 tarihinden itibaren

Haydarpaa-Eskiehir, Eskiehir-Ankara, Eskiehir-Ktahya arasndaki

demiryolu hatlarnn almas ile ilgili ayrntl bir beyanatta bulundu75

.

zmirin dou istikametinde uzanan zmir-Kasaba Demiryolunun devam

mahiyetinde olan Alaehir-Uak aras hattnn resmi al 5 Eyll 1897, Uak-

Dumlupnar hattnn ise 3 Kasm1897 tarihlerinde resmi al yapld76

.

Uaktan Afyona kadar demiryolu hatt inas, 15 Aralk 1897 tarihinde

tamamlanarak faaliyete geirildi. Anadolu Demiryolu Hatt ile zmir-Kasaba

Demiryolu Hatt 1899 ylnda Afyonda birletirildi77

. Bylece Anadolunun

bat ksmnda demiryollar birbirine rapt edilmesiyle yolcu ve mallarn

tanmas daha kolay hale geldi.

Bu yol balants salanmadan nce 1890lara kadar zmir, Konya ve

hatta Ankaraya kadar yer alan doudaki yerleim yerlerinin elde ettii

mahsuln sevk edildii bir ekim merkezi konumunda idi. Anadolu Demiryolu

68 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1325, s.279, 458. 69 Beirli 2004, s.216. 70 Albayrak 1995, s.15-16. 71 Hdavendigar, Say 1620, 21 Cemaziyelahir 1312/20 Aralk 1894. 72 Albayrak 1995, s.16. 73 Hdavendigar, 6 Say 1622, Recep 1312/3 Ocak 1895. 74 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1325, s.279, 458; Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1324, s.426. 75 Hdavendigar, Say. 1615, 15 evval 1312/11 Nisan 1895. 76 Karayaman 2011, s.776-777. 77 akmak 2007, 24; Karayaman 2011, s.778.


317

hattnn zmitten Ankara, Eskiehir ve oradan bir kol ile Konyaya

balanncaya kadar sevkiyat nemli lde zmire yaplmt78

. Fakat Konya

tarafndan Afyonkarahisara demiryolu ile sevk edilen baz mallarn yine

zmire aknn gerekletii bilinmektedir. Mesela, zmir-Kasaba Demiryolu

Temdidi Osmanl irketi daresinin, zmir gazetesine 7 Ocak 1899 tarihli vermi

olduu ilanda Konya mal olarak zmire irsl olunmak zere Karahisar

muvakkatna teslim olunacak palamuttan alnacak cret tarifesini beyan

etmesi, Konyadan bu hatta talebin olduunu aka gstermektedir79

. Pek ok

Anadolu kasabasnn bu demiryolu hatt vastas ile zmirle balantsn

salam, blgenin ticari potansiyeli artt80

.

zmir Temdidi Demiryoluyla Temdidi Osmanl irketi 402 Numaral

Tarife-i Mahsusaya lave Cetveline gre Afyondan trenle gnderilen mallarn

sadece zmire deil, Soma ube hatt vastasyla Manisadan itibaren Afyona

Afyondan Soma hattna gtrlecek mallarn (hububat, kuru zm, kepek ve

un) tama cretleri de belirlendi81

. Demiryollar aras aktarmal mal ak da

Bat Anadolunun kendi iindeki ticari canlln arttracaktr.

Orta Anadolunun Bat Anadolu ile irtibatn salayacak olan bu

demiryolu hattnda Uak, zmirden sonra ikinci byk istasyona sahiptir82

. 28

Haziran 1314 tarihinde irket tarafndan verilen bir ilanda efrenci takvime

gre Temmuzun nc Pazar gnnden itibaren haftada bir defa olmak zere

zmirden Afyonkarahisara kadar bir gnde gitmek zere hzl katar tertip

edildi. Bu katar, ertesi gn (Pazartesi gn) zmir ynne hareket edecekti. Bu

nedenle zmirden Uaka gelen bir kii, ancak ertesi gn zmire

dnebilecekti83

. Tablo 2de verilen navlun cretinin Uak iin ayrca verilmesi

ve gidi dn iin ayr bir tarifenin uygulanmas bunu gstermektedir. Bu

adan, Afyon veya zmire gidecek olan yolcu ve eyalar bir gece beklemek

mecburiyetinde idi. nk, gnlk birer muhtelit katarlar gelir ve giderlerdi.

zmir-Afyon hatt arasnda 30 adet lokomotif, 150 adet yolcu vagonu ve 865

adet muhtelif cinsten eya vagonu bulunmaktadr84

. Bu durum, Uakn iktisadi

adan zmirin nemli bir art blgesi olduunu ortaya koymaktadr.

78 Quataert 2008, s.160,162, 175. 79 zmir, Say 23-135, 4 Kanun-Sani 1314/16 Ocak 1899. 80 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1325, 279, 458 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1324, s.426. 81 zmir, Say 44-45, 23 Mart 1314/4 Nisan 1898. 82 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1325, s.281. 83 zmir, Say 6-108, 29 Haziran 1314/11 Temmuz 1898. 84 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1325, s.281; Tutsak 2001, s.179.

Sadiye Tutsak

318

Tablo 2: 1899 yl zmir-Uak-Afyonkarahisar Navlun cretleri:

zmir-Afyonkarahisar Hattnda Yalnz Gitme creti

Mevkisi Altn Guru

nc 100

kinci 75 134

Birinci 75 169

zmir-Uak Hattnda Yalnz Gitme creti

nc 50 71

kinci 50 96

Birinci 75 121

zmir-Uak Hattnda Yalnz Gidi-Dn creti

nc 120

kinci 162

Birinci 35 204

(Kaynak: zmir, Say. 6-108, 29 Haziran 1314/11 Temmuz 1898)

zmir-Uak arasnda inas tamamlanm olan tren yolunun ticari mallarn

tanmasnda byk lde ihtiyac karlamasndan85

dolay olsa gerek, ose

yol yapmna lzum grlmemitir. Ktahya sancana bal olan Uakn resmi

iler dnda pek balantsnn bulunmamas, evvelden beri kulanlan eski ose

yollar skntl da olsa yenisini ina etme ihtiyacn dourmamtr. XX.

yzyln balarnda da Uakta ina edilmi ose yol bulunmamaktadr86

. Fakat

ehir merkezlerine ulamak iin elzem olan ose yol yapm almalar dier

kk yerleim yerlerinde srdrlmtr. Mesela, 1899 yl Ocak aynda

Elvanlardan Eme kaza merkezine ose yol yapm almas gayretle

srdrlyordu87

.

Demiryollar yapmnn hzla ilerlemesi ve iletilmesi, ose yol yapm

almasn sekteye uratt gibi, devecileri de olumsuz ynde etkiledi.

Demiryolu tamacl karnda duramayacaklarn anlayan baz deveciler bu

meslei brakmalarna ramen bazlar ise rekabet etmeye altlar. Deveciler

1888 ylnda hkmete bavurarak gelirlerinin fevkalade dtn, deve

tamaclnn sadece i blgelerde yaplr hale geldiini beyan ederek

kendilerinden alnan deve vergisinden muaf tutulmalarn talep ettiler.

Demiryolu irketi, devecilere kar mcadeleyi srdrerek, i blgelerde

acenteler at. Demiryolunun ulamad yerlerde bu acenteler, Uakta olduu

85 Ahenk, Say 1446, 22 Mays 1901. 86 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1323, s.346-349. 87 zmir, Say. 25-127, 9 Terin-i Sani 1314/21 Kasm 1898.


319

gibi toplanan mallar demiryolu hattna kadar nakliyatn kiraladklar develerle

gerekletirdiler. Demiryolu karsnda mcadeleyi kaybeden deveciler i

kesimlerde, tali yollarda tamacl srdrmeye altlar. Bylece deve

kervanlaryla yaplan geleneksel tamaclk anlay byk darbe yedi. Eskisine

gre ksa srede Avrupadan Anadoluya getirilen ucuz mallar karsnda

direnemeyen Osmanl esnaf ve sanatkrlar da deveciler gibi rekabet

edemeyerek yava yava ortadan kalmaya balayacaklardr88

.

Sonu

Yabanc sermayenin Bat Anadoluya yerleme balad XIX. yzylda

zmir liman, bir ticaret merkezi olarak ykselmitir. 1838 ylnda imzalanan

Ticaret Antlamas ile Osmanl Devletinden ticari imtiyazlar elde eden

ngiltere, karayolu ulamnn yetersizliinden dolay Bat Anadoluda istedii

ticari potansiyeli yakalayamad. Nehirler zerinde yeterli kprlerin olmamas,

mevcut kprlerin de sel basknlarnda yklmas gibi sebeplerden dolay

tekerlekli arabalarla ticari mal tamacl olanaksz hale geldi. Deve kervanlar

ile yaplan tamaclkta ise; mallar yerine ulancaya kadar deer kaybetmesi,

ulam maliyetlerinin buna paralel artmas gibi sebeplerden dolay skntlar

yaand. zmir limanna maln ulatrmak isteyen halk da yaad zorluklar

konusunda ikyetlerde bulundu. Yabanc tccarlarn Bat Anadoluda ticari

an kurabilmesi, halkn rettii mal limanlara ulatrabilmesi ve devletin

lkede merkezi anlayn yerleebilmesi gibi glklerin alabilmesi iin ksa

zamanda, bu blgede ose yol yapm almalarnn hzlanmasn elzem kld.

XIX. yzyln ortalarnda balatlan ose yol yapm almalar, hkmetin

byk gayret sarfetmesine ramen, maddi glkler ve grevlilerin ilerini

aksatmalar gibi sebeplerden ose yol inaat zaman zaman sekteye uram ve

iler ok yava ilerlemitir.

Anadolunun Avrupaya alan bir kaps konumunda olan zmir

limannn arka blgesinde yer alan Uak, Osmanl Devletinin son dneminde

ticari faaliyetleri ile gze arpan bir yerleim yerimizdi. Anadoluyu zmire

balayan bu gzerghtaki Afyon-zmir yol yapm almas iin gsterilen aba,

zmirin arka sahasndaki ticari faaliyetlerin gelimesi asndan son derece

kymetlidir. Uak, bu gzergh zerinde ticari ve zirai mahsulleri ile zmir

limann besleyen nemli bir konuma haizdi. Bu adan Afyona kadar uzanacak

olan hem ose yol hem de demiryolu hattnn yapm almalarnda nemli bir

merkezdi. XIX. yzylda Ktahya sancann bir kazas olan Uak, ulam

glnden dolay merkezle resmi yazmalardan baka neredeyse balants

88 Akyldz 1992, s.119.

Sadiye Tutsak

320

yok denecek kadar azdr. Bu adan ticari potansiyeli olan Uak iin zmir

darya, yani Avrupaya alan kap konumunda idi. ose yol yapm almalar

ile Uaktan zmire mallarn tanmas bu adan ok ehemmiyetli idi.

ose yol yapm almalar dier yerlerde olduu gibi eitli engellerden

dolay ok verimli olamad. Bu nedenle, Uaka retilen mamul mallarn zmir

limanna ulancaya kadar tccarlarn karlatklar tama glkleri ok fazla

olmutur. zmir-Kasaba demiryolu hattnn Alaehirden Uaka sonra Afyona

kadar uzatlmas, Uaktan zmire tanan ticari mallarn sevkiyatn

kolaylatrd iin zmir-Uak aras ticari balarn daha da kuvvetlenmesini

salad.

Gnmzde kullanlan E-5 Ankara-zmir karayolu 1970li yllarda

kullanma ald. Afyondan Banaza ulaan bu karayolu Uak istikametine

doru ilerlemektedir. Fakat 1870lerdeki haritaya bakldnda,

Afyonkarahisardan zmire uzanan eski ose yol, Banazn gneyinden

gemektedir. Afyonkarahisardan hareket eden yolcu ya da kervanlar, bu

haritaya gre Ahatky, Derbent ve Ortakyden geerek Uaka gelirler,

buradan da Krtky-Yeniehir-Sirge-Davala-Durasall-Sart Ahmetbeyli-

Kasaba-zmire ularlard. Afyondan Uaka kadar demiryolu hatt ise

Balmahmut-Kkky-Dumlupnar-Oturak-Banaz-Kabaklardan gemekte idi.

Bu demiryolu hatt, gnmzde kullanlmakta olan karayoluna paralel

istikamette bulunmaktadr. Fakat Uaktan sonra demiryolu hatt, 1870lerdeki

karayolunun da gneyine inerek Ulubey-nay-Ahmetler-Eme-Alaehir

ynnde ilerleyerek buradan kuzeye ynelmitir. Kuzeyde Salihliye ulaan

demiryolu hatt buradan eski karayolu paralelinde Sart-Ahmetli-Urganl-

Kasaba-Manisadan zmire gitmektedir. zmir-Kasaba demiryolu hattnn

Alaehire kadar uzatlmasndan sonra Uaktan mallar karayolu ile buraya

kadar tanarak, buradan zmire sevk edilmitir. Dier bir yol gzergh ivril

ynnden olmutur. Gediz yolu ise Ktahya vilayeti ile resmi haberlemeyi

salayan gzergh idi.


321

KAYNAKLAR

A. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA)

1. Defterler

D, 1551/7, Hdavendigar 2/707.

Ayniyat Defteri/Ticaret Nafia 994, s.81, 86.

2. Belgeler

A.MKT.MHM 46/71, 1267.07.22/23 Mays 1851.

A.MKT.NZD. 54/25, 1268.08.21/10 Haziran 1852.

A.MKT.NZD. 55/74, 1268.08.24/13 Haziran 1852.

A.MKT.NZD. 55/44, 1268.08.12/01 Haziran 1852.

A.MKT.MHM 47/55, 1268.09.19/7 Temmuz 1852.

A.MKT.MHM 54/49, 1268.07.20/10 Mays 1852.

A.MKT.MVL 51/74 1268.6.6/28 Mart 1852.

.DH.00261.0161.110.001.

HRT-h-00387-00002.

B. ATASE Arivi

558-6A

C. Karayollar Genel Mdrl Arivi

Cumhuriyet Devri Yollarn Gsterir 1950 Yl Trkiye Haritas.

D. Salnameler

Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1302.





E. Gazeteler

Ahenk

Anadolu

Hdavendigar

zmir

Takvim-i Vekayi

F. Kitap ve Makaleler

Akyldz 1992 Ali Akyldz Demiryollar ve Deime (Bat Anadolu

rnei), Yeni Toplum, 1: s.114-121.

Albayrak 1995 Mustafa Albayrak, Osmanl-Alman likilerinin Geliimi ve

Badat Demiryolunun Yapm, OTAM, 6: s.1-36.

Sadiye Tutsak

322

Anbar 2009 Adem Anbar, Osmanl mparatorluunun Avrupayla

Finansal Entegrasyonu: 1800-1914, Maliye Finas Yazlar, 84:

s.17-37.

Atilla 2002 A. Nedim Atilla, zmir Demiryollar, zmir Byk ehir

Belediyesi Yaynlar, zmir.

Baykara 1992 Tuncer Baykara, Osmanllarda Medeniyet Kavram ve

Ondokuzuncu Yzyla Dair Aratrmalar, Akademi Kitabevi,

zmir.

Baykara 2011 Tuncer Baykara, Uak evresinin XIX. Yzyl Ortalarndaki

Yol Dzeni, CEPO 6. Ara Dnem Sempozyumu 14-17 Nisan

2011 Uak, Uak Valilii yayn, Uak 2011, s.229-233.

Baykara 1965-66 Tuncer Baykara, XIX. Yzylda Aydn Eyaleti, stanbul

niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Mezuniyet Tezi,

stanbul.

Beirli 2004 Mehmet Beirli, Badat Demiryolunun Akdeniz Uzants:

Toprakkale-skenderun Demiryolu, A. . Trkiyat

Aratrmalar Enstits Dergisi, 23: s.215-236.

Ceylan 2010 Mehmet Akif Ceylan, Manisa-Uak Demiryolu Ulamnn

Yerleme zerine Etkileri (II), Marmara Corafya Dergisi,

21: s.1-26.

Coar ve Demirci 2009 Nevin Coar - Sevtap Demirci, Incorporation into the World

Economy: From Railways to Highways (18501950), Middle

Eastern Studies, XXXXV/ 1, s.19-31

adrc 1991 Musa adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin

Sosyal ve Ekonomik Yaplar, Trk Tarih Kurumu, Ankara.

akmak 2008 Biray akmak, Osmanl Modernlemesi Balamnda Bir Bat

Anadolu Kazasnda Sosyo-Ekonomik Yap: Uak (1876-1908),

Hacettepe niv. Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim

Dal, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara.

Faroqhi 1982 Suraiya Faroqhi, Camels, Wagons, And The Ottoman State in

The Sixteenth And Seventeenth Centuries, International

Journal of Middle East Studies, XIV/4: s.523-539.

Grsoy 1993 Melih Grsoy, Bizim zmirimiz, zmir.

Hawley 1918 Walter A. Grsoy, Asia Minor, John Lane Company, Newyork.

nal 2011 Bura nal, 19. Yzylda ve 20. Yzyl Balarnda Yabanc

Seyyahlara Gre Uak, CIEPO 6. Ara Dnem Sempozyumu

14-17 Nisan 2011 Uak, Uak: Uak Valilii yayn, s.709-730.

pek 2002 Nedim pek, zmir Demiryollar, zmir Bykehir yayn,

zmir.

Kurmu 1982 Orhan Kurmu, Emperyalizmin Trkiyeye Girii, Ankara.


323

Karayaman 2011 Mehmet Karayaman, Uaka Demiryolunun Gelii ve

Sonular, Ciepo 4.Ara Dnem Sempozyumu 14-17 Nisan

2011 Uak, Uak: Uak Valilii yayn, s.763-786.

Quataert 2008 Donald Quataert, Anadoluda Osmanl Reformu ve Tarm

1876-1908, evirenler: Nilay zok Gndoan-Azat Zana

Gndoan, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul.

Quataert 1977 Donald Quataert, Limited Revolution: The mpact of the

Anatolian Railway on Turkish Trasportation and the

Provisioning of Istanbul, 1890-1908, The Business History

Review, LI/2: s.139-160.

Quataert 1985 Donald Quataert, 19. yyda Osmanl mparatorluunda

Demiryollar, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye

Ansiklopedisi, 6: s.1630-1635.

ntu 2009 M. Murat ntu, Ahmed Vefik Paann Anadolu Sa Kol

Mfettilii, Palet Yaynlar, Konya.

ztrk 2011 Fatma ztrk, 1830lu Yllarda Uak ve Yresi, Ciepo 6.

Ara Dnem Sempozyumu14-17 Nisan 2011 Uak, Uak, Uak

Valilii Yayn, s.1027-1037.

zyksel 2009 Murat zyksel, Hicaz Demiryolu, Tarih Vakf Yaynlar,

stanbul.

rer 2007 Harun rer, Haneden Ticarethaneye Bat Anadolu Halcl

1836-1935), Ege niversitesi Yaynlar, zmir.

amseddin Sami 1996 Kmsl-Alm, IV, Ankara: Kagar Neriyat.

Tutsak 2001 Sadiye Tutsak, Osmanl Devletinin Son Devirlerinde Uak

Kazas, Tarih ncelemeleri Dergisi, XVI: s.175-191.

Tutsak 2007 Sadiye Tutsak, Osmanl Devletinin Son Dneminde Uakta

Halcln Makineleme Sreci, Belleten, LXXI/260: s.65-97.

Uaklgil 1969 Halit Ziya Uaklgil, Krk Yl, nklap ve Aka Kitabevleri,

stanbul.

Sadiye Tutsak

Sadiye Tutsak

324

EKLER:

EK I: H.1304/1886-87 Hdavendigr Vilayeti Salnamesine Gre Vilayetin

Tarik Komisyonunu Gsterir Tablo89

Reis Hac Latif Beyefendi

Fahri Azalar

Edhem Efendi Arif Efendi Hac Salih Efendi Mustafa Efendi

Tarik Katibi Canib Efendi

Tarik Memurlar

Ba Mhendis Abdurrahman Efendi Sancak Mhendisi Mahmud Efendi

Merkez Anbar Memuru Rza Efendi

Kondoktrler

Osman Efendi Hseyin Efendi Raid Efendi Kamil Efendi

Salih Efendi Paskal Efendi Mehmed Efendi Corci Efendi

Gemlik Kazas Tarik Komisyonu

Reis Bedreddin Efendi

Azalar

Mehmed Bey Hac Mehmed Efendi Salih avu

smail Efendi Aleko Zafiri Aa Laskeridi

Erturul Sanca Tarik Komisyonu

Reis Mustafa Bey

Azalar

Muhiddin Efendi Mustafa Bey Hac Halil Efendi Agob Aa

Tabib

Onik Efendi

Katip

Mustafa Efendi

Anbar Memuru

Mustafa Efendi

Ktahya Sanca Tarik ve Muabir Komisyonu

Reis Hac Yusuf Efendi

Azalar

Sadk Efendi Tevfik Efendi Ahmed Efendi Sleyman Bey

mer Talip Efendi

Tarik Mhendis

Hsn Efendi

Ser-kondktr

Mehmed Efendi

Kondoktr Paskal

Efendi

Dieri Mustafa

Efendi

Dieri Anastas

Efendi

Dieri Mukurdi

Efendi

89 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1304, s.125, 141, 150, 184-185.


325

EK II: Uak Kazasnn Karayollarnn Durumunu Gsterir Tablo90

:

Yolun smi Yolun Uzunluu Yaplan Yollar

Kilometre

Altnta-Dumlupnar istasyonu 37,870

Ktahya-Gediz-Uak vilayet Dahili 143,500

Uak-Banaz stasyonu 1,900

nay, Gbek stasyonu 5,850

EK III: zmir Kasaba Demiryolu ve Temdidi Osmanl irketinin

Ayonkarahisar-Soma Aras Tama cretini Gsterir Tablo91

:

Muvakkflardan

Muvakkflara

Karaa

al

Sarh

anl

Mih

ailli

Kay

lar

Kap

akl

Ak

hisar

S

leym

enl

Ham

a

Kra

a

Ho

rozk

y

So

ma

Karahisar 137 137 141 141 141 150 154 162 162 166 170

Balmahmud 137 137 141 141 147 150 154 162 162 166 170

Kkky 137 137 141 141 146 150 154 162 162 166 170

Dumlupnar 127 127 131 131 136 140 144 152 152 152 160

Oturak 127 127 131 131 136 140 144 152 152 152 160

Banaz 117 117 121 121 126 130 134 142 142 142 150

Kabaklar 116 116 116 116 121 125 129 137 137 141 145

Uak 112 112 116 116 121 125 129 137 137 141 145

Karakuyu 112 112 116 116 121 125 129 137 137 141 145

nay 107 107 111 111 116 120 124 132 132 136 140

Elvanlar 97 97 101 101 106 110 114 122 122 126 130

Gneyky 92 92 96 96 101 105 109 117 117 121 125

Gemlik 77 77 81 80 86 90 94 102 102 106 110

Alaehir 65 65 69 69 74 78 82 90 90 94 98

Alkan 61 61 65 65 70 74 78 86 86 90 94

Dereky 57 57 61 61 66 70 74 82 82 86 90

Monarak 53 53 57 57 62 66 70 78 78 82 86

Salihli 53 53 57 57 62 66 70 78 78 82 86

Sart 49 49 53 53 58 62 66 74 74 78 82

Ahmetli 45 45 49 49 54 58 62 70 70 74 78

Urganl 41 41 45 45 50 54 58 66 66 70 74

Kasaba 37 37 41 41 46 50 54 62 62 66 70

obanisa 28 28 32 32 37 41 45 53 53 57 61

90 Hdavendigar Vilayeti Salnamesi, 1323, s.346-349. Bu salnamede belirtilen bu yol

gzerghlarnn Cumhuriyet Trkiyesinde 1950 ylna kadar deimediini grmek iin bkz.

Harita 3. 91 zmir, Say 44-45, 23 Mart 1314/4 Nisan 1898.

Sadiye Tutsak

326

Harita 1: Osmanlnn Son Dneminde Afyonkarahisar-Uak Aras Karayolu:

(Kaynak: BOA, HRT-h-00387-00002)

Harita 2: zmir-Uak-Afyonkarahisar Demiryolu Hattn Gsterir Harita:

(Kaynak: ATASE Arivi, 558-6A)

Harita 3: 1961 ylnda hala yapm halindeki karayollarn gsterir harita.

bati anadolu’nun ulaşim meselesi̇nde uşak-i̇zmi̇r yolu yapim Çalişmalari

Documents