ريزي و امور اقتصادي معاونت برنامه

بازار فوالد بررسي

در جهان و ايران

دفتر مطالعات اقتصادي

1385 ماه تير

599/85 شماره ثبت اسناد معاونت4/4/1385

ريزي و امور اقتصادي ـ دفتر مطالعات اقتصادي معاونت برنامه

بررسي بازار فوالد : عنوان گزارش

در جهان و ايران

1385تير ماه

عليرضا باستاني و جواد رضايي: كنندگان تهيه

.بازار جهاني فوالد، توليد، تجارت، مصرف فوالد در جهان و ايران: كليد واژه نهاييفوالد / ضايير/ گزارش/ 85

مقدمه بازار جهاني فوالد: ل اوفصل مقدمه)1-1 3

توليد فوالد در جهان ) 1-2 3

رشد توليد فوالد در مناطق مختلف جهان) 1-2-1 6

داليل كاهش رشد توليد فوالد در كشورهاي صنعتي) 1-2-2 7

رهارابطه توليد فوالد با ميزان درآمد كشو) 1-3 8

بزرگترين شركت هاي توليدكننده فوالد در جهان) 1-4 9

بررسي تكنولوژي هاي توليد فوالد) 1-5 11

ساختار بازار جهاني فوالد) 1-6 12

تجارت جهاني فوالد و محصوالت فوالدي) 1-7 14

صادرات و واردات جهاني) 1-7-1 14

تعرفه فوالد و محصوالت فوالدي در جهان) 1-7-2 16

قيمت گذاري و بورس) 1-8 17

قيمت فوالد و محصوالت فوالدي) 1-9 19

فوالد در ايرانبازار : دوم فصل

مقدمه) 2-1 21

توليد فوالد درايران) 2-2 21

توليد فوالد خام) 2-2-1 23

توليد محصوالت فوالدي)2-2-2 23

ساختار بازار ) 2-3 25

مه چهارم توسعه پيش بيني توليد فوالد در برنا)2-4 27

مصرف فوالد و محصوالت فوالدي در ايران) 2-5 28

صادرات و واردات فوالد و محصوالت فوالدي در ايران) 2-6 30

تعرفه فوالد و محصوالت فوالدي) 2-7 32

قيمت گذاري فوالد و محصوالت فوالدي) 2-8 33

عملكرد فوالد در بورس فلزات تهران) 2-9 39

جمع بنديخالصه و) 3 39

توصيه هاي سياستي ) 3-1 42

منابع و ماخذ 44

مقدمه

كـه بـه طـوري اسـت فوالد تركيب بسيار متنوعي از آهن، كـربن و عناصـر آليـاژي توان با تغيير مقدار و نوع اين عناصر، تركيبات مختلف فوالدي با خواص بسيار جالـب مي

گـردد، سال قبل برمي 3000والد به حدود اگرچه تاريخچه توليد ف . و متفاوت را توليد نمود مـيالدي بـه كارگرفتـه 19هاي جديد جهت توليـد محـصوالت فـوالدي در قـرن ولي روش

توسعه تكنولوژي توليد فوالد در آن زمـان، باعـث توليـد مقـادير بـسيار زيـاد ايـن . شدندآهـن و محصول گرديد و در نتيجه كاربردهاي جديـدي جهـت اسـتفاده از آن مـثالً در راه

سازي به وجود آمد كه از آن زمان تا به حال، دامنـه كـاربرد و توليـد ايـن صنايع اتومبيل .روز گسترش بيشتري يافته است محصول روزبه

فـوالد كـه سـبب مـصرف فـوق العـاده آن مـي شـود، فلـز عالوه بـر ارزانتربـودن تي و ديگر عملياتي هاي قابليت آلياژسازي و امكان انجام عمليات حرار ويژگي مي توان به

هـاي ويژگـي . مي شود اشـاره كـرد ايجاد خصوصيات بسيار متنوعي در فوالد كه سبب

سـنجاق دامنه اين تنوع از سوزن و. مذكور تنوع عظيمي دركاربرد فوالد ايجاد كرده است ماشـين آالت . تا كشتي هاي عظيم الجثه اقيانوس پيمـا و آسـمان خراشـها گـسترش دارد

چنـين .سـازند مـي را همه آنچه كـه موردنيـاز روزانـه بـشر اسـت ، والدساخته شده از فگونـاگون را ميـسر گستره وسيعي از تنوع كاربرد كه امكان پايه گذاري و راهبري صنايع

درمورد گستردگي صنعت مقدار مصرف آهن و فوالد را به معياري براي داوري،ساخته هـر يهـاي مهـم اقتـصاد يكي از پايـه به عنوان فوالد صنعت .دركشورها مبدل كرده است

را بـه عنـوان شاخـصي فـوالد مصرف سـرانه مي شود و در برخي مطالعات تلقي كشور . اند ارزيابي صنعتي بودن يك كشور برشمردهبراي

درصـدي از 2,5 كشور فوالد توليد مي شود و آهن و فـوالد سـهمي 61در بيش از از صادرات كاالهاي كارخانه اي نيز بالغ بـر تجارت جهاني كاال را در برداشته و سهم آن

هـاي مهـم توليـدي و صـنعتي نيز فـوالد بـا حـضور در بخـش ايراندر . درصد است 3,3ايـن گـزارش بـه شـناخت بـازار جهـاني فـوالد . كنـد مـي ايفاكشور، نقش بسيار مهمي را

. پرداخته و جايگاه ايران در اين بازار تبيين مي شودبـازار اول وضـعيت فـوالد در فـصل اسـت، در صل تنظيم شده دو ف گزارش در اين

ي مورد بررسي و در آن توليد ، تكنولوژي ، ساختار بـازار فـوالد و تجـارت جهـاني جهان

، وضـعيت توليـد نيـز دوم در فـصل 1.فوالد و محصوالت آن مورد مطالعه قرار مي گيرد كـشور مـورد بررسـي در و محـصوالت فـوالدي فوالد ، ساختار بازار و تجارت مصرف

.قرار خواهد گرفت، در نهايت جمع بندي و نتيجه گيري خواهد شد

ه لذا در فصل مربوط ب. الزم بذكر است كه به دليل گستره فراوان محصوالت فوالدي آمارهاي آن در سطح جهاني موجود نمي باشد- 1

.بازارهاي جهاني به صورت كالن به وضعيت بازار فوالد پرداخته شده است

و محصوالت فوالديفوالدجهاني بازار -فصل اول

مقدمه)1-1

رشد توليد فـوالد در منـاطق مختلـف تكنولوژي ، به بررسي توليد، فصلدر اين مي شـود و د در كشورهاي صنعتي پرداخته جهان و نيز داليل كاهش رشد توليد فوال

در ادامه رابطه توليد فوالد با ميزان درآمد كشورها مورد بررسي قرار خواهد گرفـت، فـوالد در جهـان بـه هكنند هاي توليد آمارهاي توليد بزرگترين شركت ارايهدر نهايت با

جهـاني تجـارت پرداخته خواهد شد و نيـز وضـعيت آن يبررسي ساختار بازار جهان . نحوه قيمت گذاري فوالد و بورس مورد بررسي قرار مي گيردوفوالد

در جهانو محصوالت فوالدي توليد فوالد ) 1-2

. جهان توليد مي شـود فوالد و محصوالت فوالدي درصد 98 ، كشور 61مروزه در ا

2005جهـان در سـال فـوالد ميـزان توليـد IISI 2 اساس آمارهـاي منتـشره از سـوي بر 2004اين ميزان توليد نسبت به توليـد سـال . تن بوده است ميليارد 129/1 بالغ بر ميالديدر اين سـال كـشورهاي چـين ،ژاپـن و آمريكـا ، . درصد رشد نشان مي دهد 5,9بالغ بر

، ادامـه رونـدي 2005رشد توليد جهاني فـوالد در سـال . توليد كنندگان عمده فوالد بودند رونـد توليـد ) 1(در نمـودار . ه صورت مستمر ادامـه داشـته اسـت است كه در دهه اخير ب . ساله اخير ترسيم شده است15جهاني فوالد خام طي

٢ - International Iron and Steel Institute

1989-2004 در جهان طي سال هاي فوالد خام توليد -)1(نمودار

مـي شـود بـه نحـوي كـه در قاره آسيا از عمده ترين نواحي توليد فوالد تلقي در ايـن ميـان چـين . بيش از نيمي از فوالد جهان در اين قاره توليد شد 2005سال

درصـد فـوالد 31 ميليون تن فوالد ، 340چين با توليد قريب به . سهم عمده را داشت در فـوالد افزايش توليد چين باعـث شـده اسـت كـه رشـد توليـد . جهان را توليد كرد

در حاليكه در همين برسد، درصد 5بيش از به ، 2004 تا 2000هاي جهان، بين سال درصـد بـرآورد 1,68جهان، بدون در نظر گرفتن سهم چين، فوالد مدت، رشد توليد

ميليون تن فوالد از ديگر كشورهاي عمده توليـد 112,5ژاپن نيز با توليد .شده است .كننده فوالد در آسيا محسوب مي شود

درصـد توليـد 29,4حي عمده توليد فـوالد جهـان اروپـا اسـت كـه از ديگر نوا نيمي از توليد فوالد اروپا در ميان . جهاني در سال مذكور در اين قاره صورت گرفت

كشورهاي عضو اتحاديه اروپا و مابقي در ساير كـشورهاي اروپـايي صـورت مـي فوالد بـه ترتيـب در ميان كشورهاي عضو اتحاديه اروپا باالترين ميزان توليد . گيرد

و فرانـسه ) ميليـون تـن 29,1(، ايتاليـا ) ميليون تن 44,5( مربوط به كشورهاي آلمان .بوده است) ميليون تن 19,5(

درصد فوالد جهان توليد شده كـه بيـشتر آن در 11,2در امريكاي شمالي نيز 1,6درصـد و در افريقـا 4بوده است، در امريكاي جنـوبي ) درصد 74(اياالت متحده

درصد فوالد جهـان 0,8 درصد و سرانجام در اقيانوسيه 1,4درصد و در خاورميانه .توليد شده است

ميليون تـن 400 توليد ساليانه چين به حدود 2010 تا سال انتظار مي رود كه .رسدب ميليون تن 900و توليد ساليانه جهان بدون چين به حدود

ميليون تن: واحد2005- 2004لف جهان طي سالهاي آمار توليد فوالد در مناطق مخت-)1(جدول

2005 2004 نام منطقه

164 3/168 اتحاديه اروپا

5/54 1/57 ساير كشورهاي اروپايي

3/45 8/45 آمريكاي جنوبي

127 134 آمريكاي شمالي

3/15 2/14 خاورميانه

584 508 آسيا

6/8 3/8 اقيانوسيه

8/112 1/113 كشورهاي مشترك المنافع

1129 1066 جهانphp.wsif/org.worldsteel.www://http ماخذ:

فـوالد در برخي منـاطق جهـان توليـد شود،همانطور كه در جدول فوق مالحظه مي خي ديگر افزايش بسيار اندكي داشته اسـت و تنهـا در منطقـه آسـيا روندي نزولي و در بر

هم مربوط به توليد كشور چـين مي باشيم كه آن توليد فوالد درصد 15حدود شاهد رشد ميليـون تـن در سـال 340 به حـدود 2004 ميليون تن در سال 280مي باشد كه از حدود

.استرسيده ) درصد25رشدي حدود (2005، بـاالترين سـهم را 2005فوالد در سـال ميليون تن 4/9 حدودبا توليد كشور ايران

.باشد مي درصد 0,8 حدودفوالد توليد جهاني ازن آ سهمدر منطقه خاورميانه داشته و

3 در مناطق مختلف جهان و محصوالت فوالديرشد توليد فوالد)1-2-1

تـا 2000 هـاي بـين ، در سـال رشد توليد فوالد در كشورهاي مختلف صـنعتي ژاپـن در ايـن مـدت حـدود فوالد و محصوالت فوالدي قابل تامل است؛ توليد 2004

در همين مدت، رشـد توليـد در آمريكـا منفـي بـوده . درصد افزايش داشته است 1,2هاي اقتصادي آمريكا نسبت داد كـه حتـي است؛ البته اين رشد منفي را بايد به بحران

بـه طـور كلـي، . گان آمريكايي نيز شـده اسـت سبب ورشكستگي بعضي از توليدكنند ثيرپــذيري از فــوالد و محــصوالت فــوالدي در آمريكــاي شــمالي بــه ســبب تاتوليــد . هاي اقتصادي آمريكا، رشد منفي داشته است بحران

تـا 2000هـاي بـين در اروپـا، در سـال فوالد و محصوالت فوالدي رشد توليد فــوالد و آن واردات رشــد كــم يــل كــه يكــي از دال درصــد بــوده،0,9 حــدود 2004

فوالد و در مقابل، توليد . باشد با قيمت پايين از ساير كشورها مي محصوالت فوالدي ميـزان . در كـشورهاي اروپـاي شـرقي، هنـوز جـاي رشـد دارد محصوالت فوالدي

بينـي جهان پيش فوالد و محصوالت فوالدي رشدي كه طي ده سال آينده براي توليد درصد است كه بيشترين رشد مربوط به كشورهاي در حال 2,5 تا 1,7شود، بين مي

بـا در نظـر داشـتن جايگـاه ايـن دو كـشور . توسعه نظيـر چـين و هنـد خواهـد بـود بندي ارايه شـده بـراي كـشورهاي مختلـف، و در جهـت رشـد و پرجمعيت در دسته

صوالت فـوالد و محـ توان گفت اين كشورها در آينده نيـاز بـه توليـد توسعه آنها مي . بسيار زيادي خواهند داشتفوالدي

)1382( حسن عبداللهي- 3

2004 نسبت به سال2005در سال در برخي از نواحي عمده توليدفوالد تغييرات توليد -)2(نمودار

4در كشورهاي صنعتيفوالد داليل كاهش رشد توليد )1-2-2

ت، سـعي كـشورهاي قابـل توجـه اسـ فوالد لي كه در زمينه توليد ييكي از مسا به كشورهاي در حـال توسـعه اسـت فوالد و محصوالت آن پيشرفته به انتقال توليد شـايان . دكـر ذكـر فـوالد ، توان آالينده بودن صـنعت را مي كه يكي از داليل مهم آن

ــسيار ــشرفته ب ــشورهاي پي ــست در ك ــيط زي ــتانداردهاي مح ــه، اس ــت ك ــر اس ذكي در حــال توســعه توجــه چنــداني بــه كــه در كــشورها انــد در حــالي گيرانــه ســخت

همچنين، ارزان بودن نيروي انـساني و فراوانـي . شود استانداردها در اين زمينه نمي زمينه هاي الزم بـراي انتقـال فـوالد كشورهاي در حال توسعه، برخي مواد اوليه در

لــذا توليــد بــاال و قيمــت پــايين توليــد در . بــه ايــن كــشورها را فــراهم نمــوده اســت برخي كشورهاي آمريكـاي جنـوبي، تهديـدي جـدي در حال توسعه نظير هاي كشور

. آيد كشورهاي پيشرفته به حساب ميفوالد براي صنايع

خـود فوالد عوامل مذكور سبب شده است كه كشور آمريكا براي بقاي صنايع همچنين با توجـه بـه ايـن . شودفوالد اي براي واردات مجبور به وضع قوانين تعرفه

بـا فوالد گذاري در بخشهايي از صنعت كشورهاي پيشرفته به سمت سرمايه ،عوامل

)2004( گزارش موسسه بين المللي آهن و وفوالد- 4

هـاي آليـاژي و كيفـي و فوالدآاليندگي كمتـر و ارزش افـزوده بيـشتر ماننـد نـورد، . محصوالت نهايي جديدحركت مي نمايند

با ميزان درآمد كشورها فوالد رابطه توليد )1-3

وان كـشورهاي جهـان را از تـ بانك جهاني، مـي 2004بر اساس آمارهاي سال : به چهار دسته تقسيم نمودفوالد نظر مصرف

دالر كـه متوسـط مـصرف سـرانه 735 كشورهاي با حداكثر درآمد سـرانه •كشورهايي چـون هنـد، انـدونزي، بـنگالدش، . كيلوگرم است 15در آنها حدود فوالد

. هستند آذربايجان، پاكستان، سودان و كنيا در اين دسته

دالر كـه متوسـط مـصرف 2935 تـا 736ورهاي با درآمـد سـرانه بـين كش •الجزايـر، بلغارسـتان، چـين ، تركيـه و . كيلـوگرم اسـت 115آنها حدود فوالد سرانه

ايران از نظر درآمد متوسط در اين دسته قرار دارد امـا . روسيه در اين دسته هستند . كيلوگرم است160آن حدود فوالد مصرف سرانه

دالر؛ كشورهاي زيـادي 9075 دالر تا 2936اي با درآمد سرانه بين كشوره •چون آرژانتين، مجارستان، مكزيك، ونزوئال، عربستان، لبنان و مالزي در اين دسـته

. كيلوگرم است254در اين كشورها حدود فوالد متوسط مصرف سرانه . هستند

در فـوالد نه دالر كه مصرف سـرا 9075 كشورهاي با درآمد سرانه بيش از •كشورهاي صـنعتي و پيـشرفته در ايـن دسـته قـرار . كيلوگرم است 514آنها حدود

. دارند

و پيشرفت كشورهاي مختلـف رشددر فوالد بندي نشان دهنده نقش اين دسته در كـشورهاي فوالد و محصوالت فوالدي شود كه مصرف سرانه است؛ مشاهده مي

.صنعتي بسيار بيشتر از ساير كشورهاست

در جهانفوالد كنندة هاي توليدبزرگترين شركت) 4- 1

در ايـن مـشخص شـده كـه 2005سازان جهان در سال فوالد بندي ساالنه برترين در رده هاي متال استيل كـه مقـر آن در كارخانه. بندي متال استيل، در صدر جدول قرار دارد رده

فـوالد ميليـون تـن 492 د حدو در كشورهاي مختلف جهان 2005هلند قرار دارد، در سال ام، .ان.هـاي ال از ادغـام شـركت 2005با توجه به آنكه متال اسـتيل در سـال . توليد كردند

هـاي نسبت به مجموع توليد شـركت آنجي، كريونستال و والين تشكيل شد، توليد .اس.آياز كـشور (آرسـلور .درصـد رشـد همـراه بـوده اسـت 46/16 بـا 2004ياد شـده در سـال

شـد، در سـال سـاز جهـان محـسوب مـي فوالد بزرگترين 2004كه در سال ) گلوكزامبورــه اســت2005 ــد . در رده دوم قــرار گرفت ــين تولي حــدود 2005آرســلور در ســال همچن

.ه استدرصد كاهش همراه بود53/0 با 2004كه البته نسبت به سال بوده ميليون تن 47

بـا ) ايميـدرو (يع معـدني ايـران سازمان توسعه و نوسازي معادن و صـنا ، 2005در سال وهشتم جهان در رده بيست 2004چهار پله سقوط نسبت به سال ميليون تن ، با 4/9توليد

سـاز خاورميانـه را از آن خـود كـرده فـوالد ايميدرو عنوان بزرگترين 5.قرار گرفته است ر جايگـاه دوم دفوالد هزار تن 150ميليون و 5پس از ايميدرو، اردمير تركيه با توليد . است

هزار تن، سوم اسـت و گـروه 190ميليون و 4الحديد عربستان سعودي با توليد . قرار دارد هزار تن در مكان چهارم قرار دارد160ميليون و 4عز از مصر با توليد

.آهن اصفهان و فوالد خوزستان را در اختيار دارد فهان، ذوبهاي توليد فوالد ايران از جمله فوالد مباركه اص ترين كارخانه ايميدرو مهم - ٥

ميليون تن: واحد2005در سال فوالد بزرگترين شركتهاي توليدكننده -)2(جدول

php.wsif/org.worldsteel.www://http ماخذ:

سـاز جهـان اسـت بـا ايـن وجـود فوالد بزرگترين كشور چين در حالي كه از سوي ديگر ساز چيني، شركت بائواستيل شانگهاي، در رده ششم قرار گرفته اسـت و فوالد بزرگترين

ايـن بـا بنـابر . هزار تن بـوده اسـت 730ميليون و 22با بالغ 2005ميزان توليد آن در سال ي به صـورت منفـرد، سازان چيني در مقياس جهان فوالد توجه به كوچك بودن حجم توليد

شركت چينـي هـستند و 37ساز برتر جهان، فوالد 120از ميان . تعداد آنها بايد زياد باشد .از اين لحاظ چين در جايگاه اول جهاني قرار گرفته است

فوالد بررسي تكنولوژي هاي توليد )1-5

پس . ان آغاز شد در انگلست 1856جهان با ابداع فرآيند بسمر در سال در فوالد وليد انبوه تديگـري نظيـر تومـاس، زيمـنس مـارتين، كـوره فوالد از ابداع اين روش، فرآيندهاي توليد به كـار فوالد روش كُنوِرتُر اكسيژني در صنعت 1952قوس الكتريكي و درنهايت در سال

سازي بـه دو بخـش عمـده توليـد مـواد خـام و توليـد فوالد امروزه تكنولوژي . گرفته شد توليد فوالد خام به دو روش عمده صورت مـي . تقسيم مي شوند ) نورد(يي محصوالت نها

روش اول، تهيه چدن مذاب در كوره بلند و ساخت فوالد در كنورترهاي اكـسيژني و . گيردروش ديگر، ذوب قراضه يا آهـن اسـفنجي در كـوره . ريخته گري مداوم فوالد مذاب است

هم اكنون روش هاي قديمي تومـاس و . شدهاي قوس الكتريكي و ريخته گري مداوم مي با زيمنس مارتين تنها در برخي كشورها نظيـر روسـيه و اُكـراين مـورد اسـتفاده قـرار مـي

به روش كوره بلنـد و كنـورتر اكـسيژني توليـد مـي فوالد عمده كشورهاي صاحب . گيرندايـن جهـان بـه فـوالد درصـد فرآينـدهاي توليـد 3/63در روش كوره بلند كه حدود . كنند

، در كـوره )دانه بندي و گندله سـازي (روش صورت مي گيرد، سنگ آهن پس از فرآوري بلند و طي فرآيند احياي غيرمستقيم با استفاده از كُك، به چدن مذاب و سـپس در كُنـورتُر

آهـن روش كوره قوس الكتريكي، مـستقيما اما در . مذاب تبديل مي شود فوالد اكسيژني به .ذاب تبديل مي نمايندمفوالد قراضه را به

در توليـد )زيمـنس مـارتين (كـوره روبـاز ، كوره قوس الكتريكي و كوره بلند امروزه سهم خـام فـوالد درصـد 88همچنـين . درصـد اسـت 6/3 و 33,1 ، 63,3 فوالد جهان، به ترتيب

بـه گـزارش واحـد تحقيقـات ماهنامـه . جهان به روش ريخته گري مداوم به دست مي آيند خام كـشورمان بـه روش تكنولـوژي كـوره فوالد درصد فرآيند توليد 8/28ن، اقتصاد ايرا

بـا توجـه . درصد به روش كوره قوس الكتريكي مي باشـد 2/71بلند و كنورتر اكسيژني و به وجود گاز طبيعي فراوان و ارزان در ايران و مشكالت ناشي از كمبود كك متالورژيكي،

سازي در ايران در راستاي آهن اسفنجي و كـوره د فوالبه نظر مي رسد بايد فرآيند توليد 47از سـوي ديگـر، در حـال حاضـر در كـشورمان در حـدود . قوس الكتريكي رشـد كنـد

در . درصد به صـورت تخـت توليـد مـي شـوند 53درصد محصوالت به صورت مقاطع و درصـد محـصوالت 20 درصـد محـصوالت مقـاطع و 80حالي كه ساختار كشور نياز به

توليد شده با توجه بـه فوالد لذا تغيير روش و نوع محصوالت و فرآورده هاي . دتخت دار .نياز بازار داخلي ضروري است

فوالد تكنولوژي هاي مرسوم در جهان جهت توليد - )3(جدول

ي فوالد ساختار بازار جهان)1-6هان نشان مي دهد كه نـسبت جفوالد تمركز در توليد درجهبررسي ساختار بازار و

مي باشد كه بيـانگر درجـه تمركـز 2005 درصد در سال 48 ،)سهم دو بنگاه برتر (تمركز 6.باال در اين صنعت است

٦ -http://www.worldsteel.org/wsif.php

1932 معـادل 2005شـاخص هرفينـدال ـ هيرشـيمن در سـال مقدار عددي همچنين نعت در سـطح ها در اين ص واحد است كه اين شاخص نيز بيانگر تمركز نسبتاٌ باالي بنگاه

7 .جهان مي باشدهمچنين بررسي ها نشان مي دهد كه در سطح كشورها نيـز تمركـز توليـد فـوالد و

كـشور توليـد 10 سـهم 1993براي نمونه در سـال . محصوالت فوالدي بيشتر شده است 2005 درصد بود امـا در سـال 22كننده عمده از توليد جهاني فوالد و محصوالت فوالدي

. درصد افزايش يافته است 40اين سهم به به غير از چين1993-2005در طي سال هاي فوالد سهم توليد كنندگان عمده از توليد جهاني -)3(نمودار

∑∑ بنگاه برتر nمبناي محاسبات سهم - ٧==

==n

ii

n

i

in S

XX

C11

توليد ، (متغير مورد نظر : Xi امiسهم بنگاه : Siكه . مي باشد

.اندازه كل متغير موردنظر در صنعت است : X. ام iبنگاه ) ارزش افزوده، دارايي و اشتغال فروش،

: هيرشمن به صورت زير است– هرفيندال شاخصو مبناي محاسبه

∑=

=N

iiSHHI

1

2

Siكه

2

.تعداد بنگاههاي موجود در صنعت يا بازار : N. ام iمربع سهم بازار بنگاه :

تجارت جهاني فوالد و محصوالت فوالدي )7- 1

جهانيصادرات و واردات) 7-1- 1

درصد كل توليد 35 الي30اليانه حدود سفوالد و محصوالت فوالدي تجارت جهاني

بر تجارت، مشكل حمل و نقل و هزينهاين بودن حجم دليل عمده كم . باشد جهاني آن مي

كنند كه عمده توليداتشان را در به همين دليل، توليدكنندگان سعي مي. بودن آن است

دنبال داخل كشور خود عرضه نمايند و اگر بخواهند صادرات هم داشته باشند، به

كشورهايي مثل ژاپن و تركيه در دسته صادركنندگان . بازارهاي نزديك و محلي هستند

آمريكا نيز با وجود صادراتي كه دارد، جزو . هستندفوالد و محصوالت فوالديبزرگ

8. مي باشدفوالد و محصوالت فوالديبزرگترين واردكنندگان

درصد رشد نسبت به 8 با تجارت جهاني فوالد و محصوالت فوالدي2004در سال

اين ميزان به غير از تجارتي است كه ميان اعضاي ( ميليون تن رسيد262سال قبل به

بزرگترين صادركنندگان فوالد و محصوالت فوالدي در ).اتحاديه اروپا صورت مي گيرد

و ) 28,2(، اوكراين)30,4(، روسيه )31,8(، اتحاديه اروپا) ميليون تن34,8(اين سال ژاپن

، ) ميليون تن33,2(در اين سال بزرگترين واردكنندگان نيز چين.بودند) 20(چين

9.بودند) 17,7(و كره جنوبي) 30,4(، اتحاديه اروپا)32,8(امريكا

)1376( متوسلي محمود و زاهدطلبان، علي - 8

٩ ISSB

1999-2005 به صورت فصلي طي سال هاي فوالد و محصوالت فوالدي تجارت جهاني -)4(نمودار

2000-2005ت و واردات ماهيانه چين طي سال هاي صادرا-)5(نمودار

در جهان فوالد و محصوالت فوالديتعرفه ) 7-2- 1

ي نظير بسياري از محصوالت صنعتي در كشورهاي فوالد و محصوالت فوالد تعرفه روندي كاهشي داشته و عمـدتا در كـشورهاي صـنعتي حـذف شـده WTOعضو در كـشورهاي فـوالد و محـصوالت فـوالدي آخرين نرخ تعرفـه ) 4(ول در جد . است

. عمده توليد كننده و واردكننده و صادركننده ارايه شده است

2004 در سال در كشورهاي منتخبفوالد و محصوالت فوالديي ـ تعرفه )4 (جدول 720610 720839 720851 17/7209 49/7210

0 10 20 20 10 روماني 0 0 0 0 0 ژاپن

4 4 4 2 2 كره جنوبي 4 3 6 3 2 چين 40 40 40 40 40 هند

اتحاديه اروپا

0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 آمريكا 14 18 7/14 18 13 مكزيك 0 0 0 0 0 كانادا 8/12 12 5/13 8/11 5/7 برزيل 10 10 10 10 4 10ايران 23 20 20 20 5 مصر 5 5 5 5 5 روسيه

1385و قانون مقررات صادرات و واردات سال www.UNCTAD.com:ماخذ شمش آهن و فوالد و غيرممزوج720610 -

آهن يا فوالد به صورت طومار720839 - آهن يا فوالد به صورت طومار به ضخامت بيش از ده ميليمتر720851 - آهن يا فوالد تخت يا سرد نورد شده 17/7209 - هن يا فوالد تخت نورد شده آ49/7210 -

. درصد تعيين شده است4 در سطح 1385 بنا به مصوبه ارديبهشت ماه هييت وزيران نرخ تعرفه محصوالت فوالدي تا پايان شهريور سال - 10

قيمت گذاري و بورس )8- 1

ولي .يي دو نقش مهم كشف قيمت و پوشش ريسك را دارا هستندهاي كاال بورساصوالٌ ي كه شرايط رقابتي دارند به هدف يبايد توجه داشت كه سازوكار بورس تنها در بازارها

و استدرجه تمركز باال ي كه يد شد و در بازارهانل خواهياصلي خود يعني كشف قيمت ناو نه كشف (شرايط انحصاري برقراراست، سازوكار بورس به جعل يا دستكاري قيمت

در جهان، فوالد براين اساس و با توجه به درجه تمركز باالي . منجر خواهد شد) قيمت در هيچ كشوري از طريق سازوكار بورس انجام فوالد و محصوالت فوالديگذاري قيمتهاي جهان و كاالهاي مورد معامله در آن فهرست برخي از بورس) 3(جدول در . شود نميي ي در هيچيك از بورسهاي كاالفوالد و محصوالت فوالديشود ه شده، كه مشاهده مييارا

.شود ه نمييدنيا ارا

هاي عمده و كاالهاي مورد معامله در آن بورس) : 5(جدول

بورس كاالئي كشور

...هوه، شكر و كاكائو نيويورك، بازار معامالت پنبه و سلف نيويورك و بازار معامالت ق آمريكا

...بازار معامالت سلف سيب زميني لندن، انجمن پايانه بازار الستيك لندن، پايانه بازار شكر لندن و انگلستان

.... كوبه و بازار غالت هوكايدو، بازار غالت كوبه، بازار ابريشم خام كوبه، بازار مبادالت الستيك ژاپن

...بازار كاالئي برلين، بازار گندم و مواد خام روين و آلمان

بازار مبادالت گندم آرژانتين

بازار مبادالت كاالئي وين اتريش

بازار معامالت سلف سيدني، اتاق پاياپاي بورس آتي سيدني استراليا

نكنگ و انجمن مبادالت طال و نقره چي بازار كاالئي هنگ هنگ كنگ

دفتر قهوه كنيا، دفتر معامالت قهوه، انجمن تجارت چاي شرق آفريقا و اداره چاي كنيا كنيا

هاي تجاري الستيك مالزي، بازار مواد خام كواالالمپور و بازار قلع دفتر مبادالت و پروانه مالزي

انجمن الستيك سنگاپور و بازار معامالت طالي سنگاپور سنگاپور

گاني ، معاونت برنامه ريزي و بررسي هاي اقتصادي وزارت بازر: مأخذ

هاي اقتصادي هر بازار داراي سه ويژگي ساختار، رفتار و عملكرد براساس آموزهباشند كه با شناسائي آنها دسته از خصوصيات سازماني بازار مي ساختار آن. باشد ميها و ترين جنبه ماز مه. گذاري و رقابت در بازار را مشخص نمود توان نظام قيمت مي

اشاره ... توان به تمركز فروشندگان، تمركز خريداران و خصوصيات سازماني بازار ميعنوان يكي از مهمترين خصوصيات ساختار بازار، درجه تمركز فروشندگان به. كرد

بازارها را براساس . شود توسط تعداد فروشندگان و چگونگي توزيع اندازه آنها تعيين ميدر بازارهائي كه درجه تمركز . بندي كرد توان از رقابت تا انحصار طبقه ميشاخص تمركز

دليل آنكه بازار در دست تعداد معدودي بنگاه متمركز شده است ائتالف و باالست، به . همكاري و بروز رفتار غيررقابتي محتمل است

اي از توان باالست و بخش عمدهفوالد همانطوركه بيان شد درجه تمركز در بازار جهاني بنگاه ميتال (جهان در دست تعداد معدودي از شركتهاي بزرگ قرار داردفوالد توليدي

جهان را در اختيار فوالد و محصوالت فوالدي درصد بازار توليد 44استيل هلند حدود ، شرايط رقابتي حكمفرما فوالدوجود چنين ساختاري منجر شده تا در بازار جهاني . )دارد

مسلم . گذاري را مشخص كرد راين بايد متناسب با اين ساختار، نظام قيمتبناب. نباشدتوان در چنين ساختار انحصاري، از سازوكار بورس براي تعيين قيمت و كه نمي آنستبدان دليل كه سازوكار بورس براي بازارهاي با شرايط رقابتي . گذاري استفاده كرد قيمت

.كند عمل مي

به بورس فوالد و محصوالت فوالديان دليلي بر عدم ورود از عوامل ديگري كه مي تو همچنين عدم وجود فوالد وهاي كااليي جهان نام برد تنوع بيش از حد محصوالت

را ) همگني محصول(اين امر نيز يكي از شرايط وجود بازار رقابت . استاندارد مي باشد .نقض مي كند

دادهاي معامالت رنهم به صورت قراآ) LME(اين موضوع اخيراٌ در بورس فلزات لندنآتي مورد بررسي قرار گرفته كه با توجه به خصوصيت هاي اين كاال از قبيل نيمه ساخت

به فوالد و محصوالت فوالدي و اينكه LMEبودن آن و عدم تناسب با سيستم انبارداري

د و بين مرور زمان خاصيت خود را از دست داده و به راحتي در حمل و نقل آسيب مينيز بدليل تنوع و مشخصات وسيع اين كاال هنوز وضعيت روشني براي رورد اين كاال به

11.بورس فلزات لندن متصور نمي باشد

:فوالد و محصوالت فوالديقيمت ) 9- 1

جهاني فوالد و محصوالت فوالدي رونـدي افزايـشي را قيمتدر سال هاي اخير اني كاهش يافت اما از ماههاي پاياني قيمت جه 2005 آغاز نمود در سال 2002از سال

آن سال روند افزايشي قيمت هاي جهـاني فـوالد و محـصوالت فـوالدي آغـاز شـده و روند شاخص قيمت فوالد و محصوالت فوالدي در سال هاي اخير .همچنان ادامه دارد

. ترسيم شده است7در نمودار

ــودار ــوال -)6(نم ــصوالت ف ــوالد و مح ــاني ف ــاي جه ــت ه دي شــاخص قيم

1384وهشهاي مجلس شوراي اسالمي مركز پژ- 11

2000-2006 طي سال هاي فوالد و محصوالت فوالدي روند قيمت جهاني -)7(نمودار

بازار فوالد درايران-فصل دوم

مقدمه)1- 2

در دو در ابتـدا توليـد در . ايـران پرداختـه مـي شـود فوالد به بررسي بازار فصلدر اين و در ادامـه سـاختار مـي گيـرد بخش فوالد خام و محصوالت فوالدي مورد بررسي قرار

توليـد فـوالد آمار پيش بينـي پس از آن مي شود، د و محصوالت فوالدي تبيين بازار فوال ت فـوالدي در د و محـصوال توسـعه و نيـز مـصرف فـوال پايان برنامه چهـارم دركشور

ه خواهد شد، همچنين وضعيت صادرات و واردات و نيـز نحـوه قيمـت گـذاري كشور اراي .رد بررسي قرار خواهد گرفتوفوالد در كشور و عملكرد فوالد در بورس فلزات تهران م

در ايرانفوالد توليد ) 2- 2

1930 از سـال قبـل تالش براي تأسيس كارخانه آهن و فـوالد در كـشور، بـه اولين باعـث توقـف عمليـات سـاختماني جنگ جهـاني دوم بروز .گردد برمي ) ش 1309(ميالدي دو دهـه بعـد از جنـگ جهـاني دوم، دو . كارخانه آهن و فوالد در ايران شـد ساخت هپروژي زمينـه بهبود وضعيت اقتصادي كشور و همچنين افزايش تقاضاي داخلـي فـوالد، عامل

ايـن ارتبـاط در .فراهم كردند ت فوالدي در ايران را تأسيس اولين كارخانه توليد محصوال بـا واردات واحـد يك واحد نورد توليد فوالدهـاي سـاختماني در كـشور بنـا شـد كـه ايـن

را بـه خـود تمام و انجام عمليات نورد بـر روي آنهـا، محـصوالت محصوالت فوالدي نيمه . كرد بازار عرضه مي

توليـد آهــن و فـوالد بــه بــرايد ايـران شــركت ملـي صــنايع فـوال 1340در اواسـط دهـة در 1350در سـال فوالدسـازي كارخانـه اولـين . سـيس شـد ا مـستقيم ت يهاي احيا روش

از انقـالب بعـد .بـرداري رسـيد و واحد مزبور در اين سـال بـه بهـره ساخته شد اصفهان صنايع فوالد ايـران صـورت گرفـت و سازمان تغييرات بنيادي در 1358اسالمي در سال

شركتي تحت عنوان شركت ملـي فـوالد ايـران و شدند ادغامهاي داخلي با يكديگر تشرك)NISCO ( بـه عنـوان ايـران شركت ملي فـوالد 1379 تا سال 1358از سال .تاسيس شد

قـانون تمركـز امـور 6 موجب ماده بهدر اين سال . ت داشتليتنها متولي فوالد كشور فعا توسعه و سازمان،)1379سال مصوب( معادن صنعت و معدن و تشكيل وزارت صنايع و

شركت هاي توليد كننده فـوالد 12.تاسيس گرديد) ايميدرو(نوسازي معادن و صنايع معدني كشور نظير شركت ملي فـوالد ايـران، شـركت فـوالد مباركـه اصفهان،شـركت ذوب آهـن اصفهان و شركت فوالد خوزستان از جمله شـركت هـاي اصـلي تحـت پوشـش سـازمان

در سالهاي اخير همواره ميزان مـصرف داخلـي فـوالد بيـشتر از 13. تلقي مي شوند مذكور. توليد داخلي بوده و از اين رو بخـشي از نيـاز داخلـي از طريـق واردت تـامين مـي شـود

. نشان مي دهد84-1378 وضعيت توليد و مصرف فوالد را طي سالهاي 6جدول

84-1378كشور طي سالهاي در خام روند توليد و مصرف فوالد-6 جدول

)هزار تن (فوالد خام مصرف داخلي صادراتي وارداتي توليدداخلسال

78 6304 49 890 5463

79 6614 397 817 6194

80 6927 469 700 6696

81 7477 1469 678 8268

82 7959 1716 762 8913

83 8986 2391 1252 10125

84 9574 1925 1322 -

ا.ا.صنايع و معادن و گمرك جوزارت : ماخذ

به منظور بررسي، تهيه و اجراي طرح هـاي احـداث، توسـعه، تجهيـز و نوسـازي صـنايع توليـدي " قانون ياد شده 6 به موجب ماده ايميدرو - 12

سـازمان ق تاسـيس به موجب قـانون مـذكور، طبـ .، تشكيل شده است"متالورژي ، استخراج و فراوري مواد معدني و اجراي طرح هاي اكتشافيمـشابه ماموريـت مستفاد مي شود كه ماموريت سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران ماهيتا گسترش و نوسازي صنايع ايران چنين

ي از ذخـاير توسعه بهـره بـردار ": اساس ماموريت سازمان عبارتست از بر اين. است سازمان گسترش بوده فقط از نظر حوزه كاري با آن متفاوت معادن و صنايع معدني ايـران سازمان توسعه و نوسازي."فلزي و صنايع معدني كشور و نوسازي معادن و صنايع معدني موجود معادن فلزي و غير

بهره بـرداري در زمينـه صـنايع عملياتي شركت 40 و شركت اصلي 8 و دارايمحسوب شد 1381سال به عنوان يك شركت مادر تخصصي در . مي باشد فوالد، آلومينيوم، مس، سيمان و مواد معدني

ت تحت پوشش شركت ملـي فـوالد شرك12براي نمونه . هر يك از شركت هاي اصلي مذكور داراي تعدادي شركت تحت پوشش هستند- 13 .ايران قرار دارند

صنعت فوالد براساس نوع توليد، دو نوع محصول توليد با توجه با اينكه از اينرو در ادامه بازار هر دو محصول به طور . كندمي ) فوالد خام و محصوالت فوالدي(

. جداگانه مورد بررسي قرار خواهد گرفت

توليد فوالد خام ) 2-2-1

: واحد توليدي به شرح زير صورت مي گيرد6در ران توليد فوالد خام در اي فوالد ، فوالد آلياژي ،گروه ملي صنعتي ، فوالد خوزستان ، فوالد مباركه ،ذوب آهن اصفهان

.خراسان رونـدي صـعودي داشـته بطوريكـه از 1384 تـا 1380طي سالهاي توليد فوالد خام

رسـيده 1384ون تن در سال ميلي 6/9حدود به ميزان 1380 ميليون تن در سال 9/6ميزان درصد برخوردار بوده است6/8 بطور متوسط ساالنه از رشدي در حدود واست نشان 1384ميزان توليد و سهم هر يك از واحدهاي توليدكننده فوالد را در سال ) 7(جدول

.مي دهد

1384 ميزان توليد و سهم هر يك از واحدهاي توليدكننده فوالد خام در سال -7جدول )درصد(سهم )تن(ميزان توليد نام واحد

43 4146372 فوالد مباركه 26 2507435 ذوب آهن اصفهان 23 2205899 فوالد خوزستان 5 410677 فوالد خراسان 2 188388 فوالد آلياژي

1 115673 گروه ملي صنعتي رساني، وزارت صنايع و معادن دفتر آمار و اطالع: ماخذ

د، واحـد فـوالد مباركـه بـا دارا بـودن شـو فوق مالحظه مـي همانطور كه در جدول درصد از كل توليد فوالد كشور مقام نخست را به خـود اختـصاص داده، 43سهمي معادل

. درصد در جايگاه دوم قرار دارد26 آهن اصفهان با سهمي معادلبو پس از آن واحد ذو محصوالت فوالدي توليد ) 2-2-2

واحـد توليـدي بـه شـرح زيـر 8يد محصوالت فوالدي در بطور كلي در ايران تول :صورت مي گيرد

، فـوالد خراسـان ، فوالد آلياژي ،گروه ملي صنعتي ، فوالد مباركه ،ذوب آهن اصفهان . فوالد كرمان، نورد و لوله اهواز،فوالد آذربايجان

روندي صعودي داشته اسـت، 1384 تا 1380طي سالهاي توليد محصوالت فوالدي 1384 ميليـون تـن در سـال 9/9به ميزان 1380 ميليون تن در سال 6/6ه از ميزان بطوريك

درصـد برخـوردار بـوده 6/10رسيده است كه بطور متوسط ساالنه از رشدي در حـدود . است

ميزان توليد و سهم هر يك از واحدهاي توليدكننده محصوالت فـوالدي را ) 8(جدول . نشان مي دهد1384در سال 1384ميزان توليد و سهم هر يك از واحدهاي توليد كننده محصوالت فوالدي در سال ) : 8(جدول

)درصد(سهم )تن(ميزان توليد نام واحد

43 4222644 فوالد مباركه

26 2576251 ذوب آهن اصفهان

9 852528 گروه ملي صنعتي

5 525105 فوالدآذربايجان

6 603290 فوالد خراسان

5 480449 فوالد كاويان

3 320177 نورد و لوله اهواز

2 180560 فوالد آلياژي

1 103234 فوالد كرمان دفتر آمار و اطالع رساني، وزارت صنايع و معادن: ماخذ

د، واحـد فـوالد مباركـه بـا دارا بـودن شـو همانطور كه در جدول فوق مالحظه مـي

قـام نخـست را بـه خـود درصد از كل توليد محصوالت فوالدي كشور م 43سهمي معادل درصـد در 26اختصاص داده ، و پس از آن واحد ذوب آهـن اصـفهان بـا سـهمي معـادل

.جايگاه دوم قرار دارد با سـهم ... واحدهاي ديگر نظير گروه ملي صنعتي ، فوالد آذربايجان، فوالد خراسان و

. درصد در مقام هاي بعدي قرار دارند10هاي كمتر از

ساختار بازار)2-3

تمركز در توليد فوالد نشان مي دهد كه نسبت تمركز درجهبررسي ساختار بازار و كه بيانگر درجه تمركز باال در اين . مي باشد 1384 درصد در سال 69سهم دو بنگاه برتر

.صنعت استدهد، مقدار عددي ايـن شـاخص در همچنين شاخص هرفيندال ـ هيرشيمن نشان مي

ست كه اين شاخص نيز بيانگر تمركز بسيار باالي بنگاهها واحد ا 3084 معادل 1384سال .در اين صنعت مي باشد

كه مي توان براساس آن ميزان انحصار در بازار را مـورد روش هايي يكي ديگر از بررسي قرار داد، رسم نمودار تمركز است، در زير اين نمودار براي واحدهاي توليد كننده

. فوالد خام رسم گرديده است

همانطور كه مالحظه مي شود پيش روي به سمت فوالد مباركه موجب افزايش شيب

.منحني مي گردد، كه اين افزايش تداعي كننده قدرت انحصاري است

01020304050

گروه مليصنعتي

فوالد آلياژي فوالد خراسان فوالدخوزستان

ذوب آهناصفهان

فوالد مباركه

نام واحد

صددر

1384تمركز توليد فوالد خام در سالدرجه ميزان-)8(نمودار

بررسي وضعيت تمركز در صنعت توليـد محـصوالت فـوالدي نـشان مـي دهـد كـه 1384 درصـــــد در ســـــال 69 )ســـــهم دو بنگـــــاه برتـــــر (نـــــسبت تمركـــــز

.انگر درجه تمركز باال در اين صنعت استكه بي. مي باشددهد، مقدار عـددي ايـن شـاخص در همچنين شاخص هرفيندال ـ هيرشمن نشان مي

واحد است كه اين شاخص نيز بيانگر تمركز بسيار باالي بنگاهها 2706 معادل 1384سال .در اين صنعت مي باشد

، در نشان مي دهـد زار را با توجه به اينكه رسم نمودار تمركز ميزان انحصار در با . زير اين نمودار براي واحدهاي توليد كننده محصوالت فوالدي رسم گرديده است

همانطور كه مالحظه مي شود اين منحني با شيب نسبتاٌ ماليمي شروع شده و پـيش روي به سمت فوالد مباركه موجب افزايش شيب منحني مي گردد، كه اين افزايش به نوعي

. ت انحصاري استبيانگر قدر

1384 ميزان تمركز در هريك از واحدهاي توليد كننده محصوالت فوالدي در سال -)9 (رنمودا

0

10

20

30

40

فوالد كرمان فوالد آلياژي نورد و لوله اهواز

فوالدخراسان

فوالدآذربايجان

گروه مليصنعتي

ذوب آهناصفهان

فوالد مباركه

نام واحد

صددر

14توسعه برنامه چهارم درتوليد فوالد پيش بيني ) 4- 2

ميزان توليد فوالد ايران طي دو برنامـه پـنج سـاله دوم و ست كه ا بررسي ها حاكي از آن از روندي افزايشي برخوردار بوده به طـوري پس از پيروزي انقالب اسالمي سوم توسعه

ميليون تن در سال پاياني برنامـه دوم توسـعه 7ود كشور از حد فوالد در كه ميزان توليد از . يافتـه اسـت افـزايش ) 1383 سـال ( ميليون تن در سال پاياني برنامه سـوم 9به حدود

تقاضاي آتي فـوالد در كـشور و همچنـين منظـور نمـودن چشم انداز با توجه سوي ديگر مورد نياز كـشور در فوالد خام وليد درصد توليد داخلي براي صادرات، ت 15رقمي معادل

. ميليون تن در سال خواهد بود28حدود ) 1388(پايان برنامه چهارم ميليون تن در سال، در قالب طرح هاي پيش بينـي شـده 75/13از اين ميزان، رقمي معادل

ميليون تن در سال، از طريق ايجاد ظرفيت 25/14در برنامه سوم و مابه التفاوت آن يعني سهم دولت بررسي ها نشان مي دهد كه . مي شودتأمين چهارم برنامه هاي جديد در طول

- ميليـون تـن در سـال، طـرح هـاي توسـعه در واحـدهاي دولتـي 5از اين افزايش حدود ميليون تن در سال و طرح هاي جديد فوالدي كه به بخـش 45/2خصوصي موجود حدود

ايـن با توجه بـه . واهد بود ميليون تن در سال خ 4/5خصوصي واگذار خواهند شد، معادل همچنـين . ميليـون تـن در سـال خواهـد بـود 7تقسيم بندي، سهم بخش خصوصي حداقل

ميليون تن ظرفيـت سـاالنه توليـد 25/14برآورد تقريبي هزينه سرمايه گذاري براي ايجاد شـايان ذكـر . ميليارد دالر تخمـين زده شـده اسـت 7فوالد خام در برنامه چهارم، بيش از

كـه زمينـه مـي شـود در صورت تحقق سرمايه گذاري و توليـد يـاد شـده، بـرآورد است، هزار نفـر فـراهم گرديـده و سـهم صـنعت فـوالد از محـصول 40اشتغال مستقيم بيش از

افـزايش 1388 درصـد سـال 4/2 به 1379 درصد در سال 95/1ناخالص داخلي كشور از .يابد

1383 ماهنامه اقتصاد ايران - 14

ر در طول برنامه چهارم توسعهظرفيت هاي جديد توليد فوالد كشو-)9(جدول

مصرف فوالد و محصوالت فوالدي در ايران) 5- 2

فـوالد )تحقق يافتـه (بررسي در خصوص آمارهاي مربوط به مصرف ظاهري 1383 الـي 1377در كـشور طـي سـالهاي ) بيلت و بلـوم ،اسلب، شامل شمش (خام

برخـوردار ي كشور همواره از روندي افزايش ست كه مصرف فوالد در ا حاكي از آن 3/10 بـه حـدود 1377 ميليـون تـن در سـال 1/5بوده به طوريكـه از ميـزان حـدود

. بالغ گرديده است1383ميليون تن در سال

نــشان 1377-83كـشور را طـي سـالهاي ميـزان مـصرف فــوالد )10(جـدول 15.دهد مي

وزارت صنايع و معادن- 15

هزارتن1377-83 طي سالهاي ميزان مصرف فوالد خام در كشور) : 10(جدول مصرف ظاهري سال1377 5105

1378 5463

1379 6194

1380 6696

1381 8268

1382 8913

1383 10279

دفتر آمار و اطالع رساني، وزارت صنايع و معادن: ماخذ

كه ميـزان مـصرف فـوالد خـام طـي شود با توجه به جدول فوق مالحظه مي . درصد رشد داشته است6/10ه بطور متوسط ساالنه حدود زمان مورد مطالع

از سوي ديگر مطالعه آمارهاي مربوط به مصرف ظاهري محصوالت فـوالدي تيـرآهن و پروفيـل ، ميلگـرد سـاده و آجـدار ،ورق گرم و سرد و گالوانيزه : شامل(

سـت كـه مـصرف ا حـاكي از آن 1383 الـي 1377در كشور طي سالهاي )نورد گرم ت فوالدي نيز در كشور همـواره از رونـدي افـزايش برخـوردار بـوده بـه محصوال

ميليـون تـن در 5/11 بـه حـدود 1377 ميليون تن در سال 5طوريكه از ميزان حدود كـاهش مـصرف نـسبت بـه 83 و 81تنها در سالهاي . ( بالغ گرديده است 1383سال

)سال قبل مشاهد مي شود كه اين كاهش ناچيز مي باشد

ــدول ــشور 11ج ــوالدي ك ــصوالت ف ــصرف مح ــزان م ــالهاي را مي ــي س ط . نشان مي دهد83-1377

هزار تن1377-83 ميزان مصرف محصوالت فوالدي در كشور طي سالهاي –11جدول مصرف ظاهريسال 1377 5033 1378 5964 1379 8192 1380 8845 1381 8533 1382 11848 1383 11552

وزارت صنايع و معادن: ماخذ

د كه ميزان مـصرف محـصوالت فـوالدي شوبا توجه به جدول فوق مالحظه مي . درصد رشد داشته است6/12طور متوسط ساالنه حدود ه مورد مطالعه بدورهطي

خت با توجه به رشد اقتصادي، جمعيت، نوع سـا (هاي انجام شده بيني براساس پيش بـه 1384ميليـون تـن در سـال 13,6مصرف داخلي فوالد از ...) و سازهاي آينده كشور و

25رسـد و سـپس بـه حـدود مـي ) 1388سـال (ميليون در انتهاي برنامه چهارم 18حدود ميليون تن در انتهاي برنامه شـشم افـزايش 36ميليون تن در انتهاي برنامه پنجم و حدود

16. ميليون تن خواهد شد41 برابر باً تقري1400يافته و در سال

صادرات و واردات فوالد و محصوالت فوالدي در ايران) 2-6

بررسي صادرات فوالد خام و محصوالت فـوالدي نـشان مـي دهـد كـه سـهم صادرات محصوالت فوالدي در مقابل صـادرات فـوالد خـام بـه مراتـب بيـشتر مـي

رات فـوالد خـام و محـصوالت بررسي روند تغييـرات صـاد ،شايان ذكر است . باشد .فوالدي حاكي از آنست كه هر دو آنها از روندي افزايش برخوردار مي باشند

طرح جامع فوالد ايران- 16

521صادرات فوالد خام از حدود ) 11(براساس آمارهاي ارائه شده در جدول . استشده بالغ 1384 هزار تن در سال 1021 به حدود 1377هزار تن در سال

1377 هـزار تـن در سـال 117از حدود همچنين صادرات محصوالت فوالدي . استشده بالغ 1384 هزار تن در سال 1532به حدود

)هزارتن (1377 -84 ميزان صادرات فوالد خام و محصوالت فوالدي در كشور طي سالهاي – 12جدول 1385سه ماهه اول 84سال 83سال 82سال 81سال 80سال 79سال 78سال 77سال

196 1021 1097 70 677 912 816 889 521 فوالد خام محصوالت

فوالدي 117 132 372 261 426 426 1449 1532 470

بورس فلزات تهران :1385 و سه ماهه 1384ا وسال .ا.گمرك ج: ماخذ

براساس جدول فوق مالحظه مي گردد كه ميزان صـادرات محـصوالت فـوالدي و فـوالد درصـد 22/11 و 2/43االنه به ترتيـب حـدود خام طي زمان مورد مطالعه بطور متوسط س

. رشد داشته است

از سوي ديگر بررسي واردات فوالد خام و محصوالت فوالدي نشان مي دهد كه ســهم واردات محــصوالت فــوالدي در مقابــل واردات آنهــا رونــدي افزايــشي داشــته و

. واردات فوالد خام به مراتب بيشتر مي باشد

هزار 33 فوالد خام از حدود واردات) 12( در جدول براساس آمارهاي ارائه شده . استشده بالغ 1384 هزار تن در سال 1925 به حدود 1377تن در سال

بـه 1377 هزار تـن در سـال 1002 محصوالت فوالدي از حدود وارداتهمچنين . استشده بالغ 1384 هزار تن در سال 4823حدود

)هزارتن (1377-84حصوالت فوالدي در كشور طي سالهايت فوالد خام و مواردا ميزان –13جدول دو ماهه اول 84سال 83سال 82سال 81سال 80سال 79سال 78سال 77سال

85 307 1925 2319 1721 1471 469 396 48 33 فوالد خام

محصوالت فوالدي

1002 1580 3438 3934 2117 4545 3880 4823 1107

بورس فلزات تهران :1385 و دو هاهه 1384وسال ا.ا.گمرك ج: ماخذ

كه ميزان واردات محصوالت فوالدي و فـوالد خـام شودبراساس جدول فوق مالحظه مي درصـد رشـد 4/84 و 3/21 مورد مطالعه بطور متوسط ساالنه به ترتيب حـدود دورهطي

. داشته است

فوالد و محصوالت فوالديتعرفه) 2-7

ت فوالدي در ايران بيانگر آن است كه در خصوص شمش بررسي تعرفه فوالد و محصوال و ) درصـد 4(فوالد و آهن بعنوان ماده اوليه محصوالت فوالدي حداقل تعرفه لحـاظ شـده

17. درصد تعيين شده است10در خصوص محصوالت فوالدي اين نرخ در سطح

د موانـع با توجه سياستهاي باز تجاري كه بر مبناي قانون برنامه سوم توسـعه اتخـاذ شـ غير تعرفه اي جهت واردات فوالد و محصوالت فوالدي حذف و امكـان واردات آن تـسهيل شد، اما از سوي ديگر توليدكنندگان فوالد معتقدند كه با كاهش تعرفه ها امكـان رقابـت بـا

.توليدكنندگان خارجي را ندارند

انـرژي، سـنگ (يمت بهرحال به نظر مي رسد كه علي رغم دسترسي به منابع اوليه ارزان ق به دليل فضاي غير رقابتي محيط كالن اقتصادي و بهره وري پايين توليد موجب ...) آهن و

افزايش قيمت تمام شده توليد داخل كاالي مذكور شده و بنابراين الزام رعايت سياسـتهاي . حمايتي هدفمند در اين بخش تا رفع معضالت ياد شده اجتناب ناپذير مي باشد

. درصد تعيين شده است4 در سطح 1385 بنا به مصوبه ارديبهشت ماه هييت وزيران نرخ تعرفه محصوالت فوالدي تا پايان شهريور سال - 17

ت گذاري فوالد و محصوالت فوالديقيم) 2-8

معامالت فوالد و محصوالت ، به ظاهر بخش عمده با شكل گيري بور س فلزات تهران كـه بخـش اعظمـي از بيـان مـي شـود انجام مي پذيرد بطوري كه بازارفوالدي در اين

در بورس فلزات تهران به اين كاال اختصاص داشته ) ارزشي و وزني(جريان معامالت لـيكن در صـورتيكه معـامالت بازار را به خود اختـصاص داده اسـت % 07/82د و حدو

مچينگ كه در واقع خارج از بورس ولي با سازوكار بورس صورت مي گيرد را از ايـن 26 در حـال حاضـر .، رقم مورد نظـر كـاهش چـشمگير خواهـد داشـت رقم حذف كنيم

ات تهـران پذيرفتـه شركت فوالدي اعم از دولتي ، خصوصي و خـارجي در بـورس فلـز .شده اند

ــرآهن در جـــدول ــودار) 15( وضـــعيت قيمـــت تيـ ــده ) 10( و نمـ ــيم شـ ترسـ قيمـت بـازار غيـر رسـمي ايـن كـاال 1384بطوريكه مالحظه مي شودقبل از سال .است

همواره بسيار باالتر از قيمت هاي جهاني و قيمت ارايه شـده در بـورس بـود ، لـيكن از در سـه .غير رسمي خود را به قيمت جهـاني نزديـك نمـود قيمت هاي بازار 1384سال

قيمت ها در بازار غير رسمي رشدي بيشتر از رشد قيمت هاي 1385ماهه نخست سال همچنين مالحظه مـي شـود كـه قيمـت هـاي عرضـه شـده در بـورس .جهاني داشته اند

. به بعد كمتر از قيمت جهاني بوده است1384همواره و بويژه از سال ــعيت قي ــدول وضـ ــرد در جـ ــت ميلگـ ــودار ) 16(مـ ــده ) 11( و نمـ ــيم شـ ترسـ

بطوريكه مالحظه مي شود قيمت هاي بازار غير رسمي معموالً باالتر از قيمت هاي .است قيمت ها در اين بازار بـه قيمـت هـاي 1384جهاني و بورس بوده اما از نيمه دوم سال

ر نسبي بـه قيمـت هـاي بطو1384قيمت ها در بازار بورس از سال .جهاني نزديك شدند جهاني نزديك شده انداگرچه برخي مواقع وقفه هايي در تعديل قيمت در بورس نـسبت

.به قيمت جهاني مالحظه مي شودترســيم شــده ) 12( و نمــودار ) 17(وضــعيت قيمــت ورق گــرم در جــدول

از بطوريكه مالحظه مي شود كه قيمت اين كاال در بازار غير رسمي معموالً بـاالتر .استقيمت جهاني و بورس بوده است، همچنين مشاهده مي شود كه قيمت بـازاربورس ايـن

باالتر از قيمت جهاني بود اما از اين سال بـه بعـد 1384كاال در حالي كه تا قبل از سال . كمتر از قيمت جهاني بوده است

ترسـيم شـده ) 13( و نمـودار ) 18( وضعيت قيمـت ورق سـرد در جـدول به بعد در بازار غير رسمي، اين كاال در 1384 از سال بطوريكه مالحظه مي شود .تاس

قيمت هاي بورس تـا قبـل . قيمت هايي باالتر از بازار جهاني و بورس عرضه شده است همواره باالتر از قيمت جهاني بود اما از اين سال به بعـد كمتـر از قيمـت 1384از سال

.جهاني شد

ت هاي فوالدي پذيرفته شده در بورس فلزات تهران شرك-)14(جدول

1 شركت سهامي ذوب آهن اصفهان

2 شركت فوالد مباركه

دولتي-ايراني 3 شركت فوالد خوزستان

4 گروه ملي صنعتي فوالد ايران

5 شركت فوالد كاويان ايراني

6 شركت فوالد خراسان

7 شركت فوالد آذربايجان

8 شركت فوالد كرمان

9 شركت نورد و لوله اهواز

10 فوالد يزد

11 مجتمع فوالد سبا

12 فوالد نطنز

خصوصي-ايراني

13 فوالد ذوالفقار

14 شركت Norecom limited اكراين

15 شركت MMK روسيه

16 شركت Sidex روماني

17 شركت Beloretsk روسيه

شركت Azovstal Iron & Steel Works اكراين 18

ORAL STEEL 19 روسيه

ISPAT 20 هند

21 شركت آسكر افريقاي جنوبي

22 شركت لمن اكراين

ARCELOR GROUP 23 اسپانيا

24 شركت مگنتو گرسك روسيه

ISPATKARMET25 شركت

خارجي

YIEH LEENG 26 تايوان

فوالدي جمع شركتهاي 26

سايت اينترنتي بورس فلزات تهران:ماخذ

http://test.tehranmetalexchange.com/homepage_fa.aspx

بازار غير رسمي بورس بازار جهاني 1382سه ما هه سوم 3215 3112 3313

1382سه ما هه چهارم 4356 3257 4017

1383سه ماهه اول 4856 3982 3992

1383 دوم سه ماهه 6048 4082 3974

1383سه ماهه سوم 6341 4083 3996

1383سه ماهه چهارم 6387 4050 4002

1384سه ماهه اول 4043 3750 4863

1384سه ماهه دوم 4001 3701 4312

1384سه ماهه سوم 4184 3814 4310

1384سه ماهه چهارم 4458 3952 4984

1385سه ماهه اول 6168 4798 5681

)1385(بورس فلزات تهران: ماخذ

ريال/ م واحد كيلو گر1385و سه ماهه اول 1384-1382 روند تغييرات قيمت تير آهن طي سالهاي–) 15(جدول

نمودار (10)- مقايسه روند تغييرات قيمت تير آهن در بازار جهاني، بورس و بازار غير رسمي

2 0 0 0

3 0 0 0

4 0 0 0

5 0 0 0

6 0 0 0

7 0 0 0

سه ما ههسوم

1382

سه ما ههچهارم 1382

سه ماههاول

1383

سه ماههدوم

1383

سه ماههسوم

1383

سه ماههچهارم1383

سه ماههاول

1384

سه ماههدوم

1384

سه ماههسوم

1384

سه ماههچهارم1384

سه ماههاول

1385

آيلوگرم/ ريال

بازار جهانيبورسبازار غير رسمي

)1385(بورس فلزات تهران: ماخذ

بازار غير رسمي بورس بازار جهاني 1382سه ما هه سوم 3108 3312 2672

1382سه ما هه چهارم 4620 3721 3423

1383سه ماهه اول 4895 4980 4158

1383سه ماهه دوم 4476 4786 4210

1383سه ماهه سوم 4748 4685 4215

1383سه ماهه چهارم 4779 4512 4089

1384سه ماهه اول 4816 4488 4495

1384سه ماهه دوم 4560 4262 4003

1384سه ماهه سوم 4450 4441 4218

1384سه ماهه چهارم 4295 3825 4301

1385سه ماهه اول 4670 4330 5482

ريال/ واحد كيلو گرم 1385و سه ماهه اول 1384-1382 طي سالهايميلگرد روند تغييرات قيمت–)16(جدول

نمودار (11)- مقايسه روند تغييرات قيمت ميلگرد در بازار جهاني، بورس و بازار غير رسمي

2 0 0 0

2 5 0 0

3 0 0 0

3 5 0 0

4 0 0 0

4 5 0 0

5 0 0 0

5 5 0 0

6 0 0 0

سه ما هه سوم1382

سه ما هه چهارم1382

سه ماهه اول1383

سه ماهه دوم1383

سه ماهه سوم1383

سه ماهه چهارم1383

سه ماهه اول1384

سه ماهه دوم1384

سه ماهه سوم1384

سه ماهه چهارم1384

سه ماهه اول1385

آيلوگرم/ ريال

بازار جهانيبورسبازار غير رسمي

ريال/ واحد كيلو گرم1385 و سه ماهه اول 1384-1382طي سالهايورق گرم روند تغييرات قيمت–) 17(جدول

نمودار (12)- مقايسه روند تغييرات قيمت ورق گرم در بازار جهاني، بورس و بازار غير رسمي

2 0 0 0

3 0 0 0

4 0 0 0

5 0 0 0

6 0 0 0

7 0 0 0

8 0 0 0

سه ما هه سوم1382

سه ما هه چهارم 1382

سه ماهه اول1383

سه ماهه دوم1383

سه ماهه سوم1383

سه ماهه چهارم1383

سه ماهه اول1384

سه ماهه دوم1384

سه ماهه سوم1384

سه ماهه چهارم1384

سه ماهه اول1385

آيلوگرم/ ريال

بازار جهانيبورسبازار غير رسمي

بازار غير رسمي بورس بازار جهاني 1382سه ما هه سوم 3251 3489 2784

1382سه ما هه چهارم 4362 4825 3512

1383سه ماهه اول 5145 5380 3987

1383سه ماهه دوم 7026 5234 4189

1383سه ماهه سوم 6773 5223 4452

1383سه ماهه چهارم 6794 5268 4372

1384سه ماهه اول 5163 4487 4389

1384سه ماهه دوم 5122 4261 5289

1384سه ماهه سوم 5083 3789 4265

1384 ماهه چهارم سه 4896 3654 4280

1385سه ماهه اول 4977 4442 4780

بازار غير رسمي سبور بازار جهاني 1382سه ما هه سوم 4289 4920 3884

1382سه ما هه چهارم 5374 5300 4312

1383سه ماهه اول 5963 5912 4924

1383سه ماهه دوم 5433 5871 4533

1383سه ماهه سوم 5425 5780 4832

1383سه ماهه چهارم 5476 5931 5641

1384سه ماهه اول 6052 6094 6243

1384سه ماهه دوم 6441 5900 5087

1384سه ماهه سوم 6475 5510 5324

1384 ماهه چهارم سه 5947 5350 5319

1385سه ماهه اول 6417 5962 6154

ريال/ واحد كيلو گرم1385و سه ماهه اول 1384-1382طي سالهايق سردور روند تغييرات قيمت–)18(جدول

نمودار (13)- مقايسه روند تغييرات قيمت ورق سرد در بازار جهاني، بورس و بازار غير رسمي

2 0 0 0

2 5 0 0

3 0 0 0

3 5 0 0

4 0 0 0

4 5 0 0

5 0 0 0

5 5 0 0

6 0 0 0

6 5 0 0

7 0 0 0

سه ما هه سوم1382

سه ما هه چهارم 1382

سه ماهه اول1383

سه ماهه دوم1383

سه ماهه سوم1383

سه ماهه چهارم1383

سه ماهه اول1384

سه ماهه دوم1384

سه ماهه سوم1384

سه ماهه چهارم1384

سه ماهه اول1385

آيلوگرم/ ريال

بازار جهانيبورسبازار غير رسمي

18عملكرد فوالد در بورس فلزات تهران) 2-9

همانطور كه بيان گرديد يكي از وظايف اصلي بورس كشف قيمت بـر مبنـاي يـك بررسـي فـضاي حـاكم بـر بـورس فلـزات تهـران در . تقاضاست -م صحيح عرضه نظا

خصوص محصوالت فوالدي حاكي از آنست كه در اين بورس چهار محصول ميلگـرد، تيرآهن، ورق گرم و ورق سرد عرضه مي گردد كه بررسي وضعيت توليد و توزيع اين

ع بـه خـصوص محصوالت حاكم بودن يك فضاي انحصاري در دو بخش توليد و توزي بخـش عمـده اي از محـصول ورق گـرم وسـرد (در مورد محصول ورق گرم و سـرد

عرضـه مـي 19توسط فوالد مباركه توليد و توسط كـارگزاري سـي ولكـس كـاال %) 90( .را نشان مي دهد) گردد

.1384پژوهشهاي مجلس عملكرد بورس فلزات تهران، مركز - ١٨ . اين كارگزاري متعلق به شركت توسعه معادن و فلزات بوده كه سهامدار عمده آن شركت بازنشستگي فوالد مباركه مي باشد- 19

محصوالت فـوالد بطور كلي مي توان اذعان داشت كه انحصار در توليد و توزيع مـي تـوان بـه كـاركرد ندر چنين فضايي . د مباركه مي باشد در دست فوال داخلي تقريبا

.اعتماد و اطمينان داشت) كشف قيمت(صحيح بورس

خالصه و جمع بندي) 3

اسـاس بـر . درصد فـوالد جهـان توليـد مـي شـود 98 ، كشور 61امروزه در ميالدي 2005 جهان در سال خامفوالد ميزان توليد IISIآمارهاي منتشره از سوي

در 2005رشـد توليـد جهـاني فـوالد در سـال . تن بوده است ميليارد 129/1بر بالغ چين با توليد ادامه روندي است كه در دهه اخير به صورت مستمر ادامه داشته است

. درصد فوالد خام جهان را توليد كرد31 ميليون تن فوالد 340قريب به

، بـاالترين سـهم را در منطقـه خامفوالد ميليون تن 4/9 حدودكشور ايران با توليد .باشد مي درصد 0,8 حدودفوالد توليد جهاني ازن آ سهمخاورميانه داشته و

لي كه در زمينه توليد فوالد قابـل توجـه اسـت، سـعي كـشورهاي ييكي از مسا پيشرفته به انتقال توليد فوالد به كشورهاي در حال توسعه است كـه يكـي از داليـل

.نده بودن صنعت فوالد ذكر نمود توان آالي مهم آنرا مي

مـشاهده وجـود دارد و و پيشرفت كشورها رابطه رشدمصرف فوالد با ميان شود كه مـصرف سـرانه فـوالد در كـشورهاي صـنعتي بـسيار بيـشتر از سـاير مي

.كشورهاست

تمركز در توليد فوالد جهان نـشان ميدهـد كـه نـسبت تمركـز درجه ساختار بازار و درصـد بـازار 44تال اسـتيل هلنـد حـدود بنگاه م ( درصد 48 دو بنگاه برتر همسبراساس

كه بيانگر درجه تمركز باال در . ميباشد 2005در سال )توليد فوالد جهان را در اختيار دارد .نعت استصاين

درصـد كـل توليـد 35 الـي 30ساليانه حدود ) صادرات-واردات(تجارت جهاني فوالد بودن حجم تجارت فوالد، مـشكل حمـل و نقـل فـوالد و عمده كم دليل. باشد جهاني آن مي

ميليون 34,8( ،ژاپن 2004بزرگترين صادركنندگان فوالد در سال . بر بودن آن است هزينهدر اين سال .بودند) 20(و چين ) 28,2(، اوكراين )30,4(، روسيه )31,8(، اتحاديه اروپايي )تن

و ) 30,4(، اتحاديه اروپـايي )32,8(، امريكا )يون تن ميل 33,2(بزرگترين واردكنندگان نيز چين .بودند) 17,7(كره جنوبي

اي از ست و بخش عمده ا با توجه به اينكه درجه تمركز در بازار جهاني فوالد باالوجود . توان توليدي فوالد جهان در دست تعداد معدودي از شركتهاي بزرگ قرار دارد

. ر بازار جهاني فوالد، شرايط رقابتي حكمفرما نباشدچنين ساختاري منجر شده تا دكه مسلم آنست. گذاري را مشخص كرد بنابراين بايد متناسب با اين ساختار، نظام قيمت

گذاري توان در چنين ساختار انحصاري، از سازوكار بورس براي تعيين قيمت و قيمت نمي . استفاده كرد

احد توليدي ذوب آهن اصفهان، فوالد مباركـه، و 6 در ايران توليد فوالد خام در در .فوالد خوزستان،گروه ملي صنعتي، فوالد آلياژي، فـوالد خراسـان صـورت مـي گيـرد

ميليون تن فوالد خام بدست آمده، كه اين روند طي سالهاي اخيـر از 6/9 حدود 1384سال در حـدود بطور متوسط سـاالنه از رشـدي و روندي صعودي داشته 1384 تا 1380سال

همچنـين توليـد محـصوالت فـوالدي نيـز طـي سـالهاي . درصد برخوردار بوده است 6/8 ميليون تـن 9/9به ميزان 1380 ميليون تن در سال 6/6از (مذكور روندي افزايشي داشته

درصـد 6/10بطـور متوسـط سـاالنه از رشـدي در حـدود و ) رسيده است 1384در سال . برخوردار بوده است

از رونـدي 1383 الـي 1377ف ظاهري فوالد خام در كشور طي سـالهاي مصر 1378 ميليـون تـن در سـال 1/5افزايشي برخوردار بوده به طوريكه از ميزان حدود

از سوي ديگـر مـصرف . بالغ گرديده است 1383 ميليون تن در سال 2/10به حدود يـز از رونـدي ن 1383 الي 1377ظاهري محصوالت فوالدي در كشور طي سالهاي بـه 1377 ميليون تـن در سـال 5افزايش برخوردار بوده به طوريكه از ميزان حدود

. بالغ گرديده است1383 ميليون تن در سال 5/11حدود

و 1021حدود به ترتيب 1384و محصوالت فوالدي در سال صادرات فوالد خام اخلـي فـوالد و محـصوالت همچنين با توجه به اينكه توليـد د .استبوده هزار تن 1532

فوالدي كمتر از ميزان مورد تقاضا مي باشد لذا بخشي از نياز داخلي از طريـق واردات حدود ترتيب به 1384در سال و محصوالت فوالدي واردات فوالد خام . تامين مي شود

سهم واردات محـصوالت بطوريكه مالحظه مي شود .بوده است هزار تن 4832و 1925هـر واردات در حالي كه . بل واردات فوالد خام به مراتب بيشتر مي باشد فوالدي در مقا

.دو كاال از روندي افزايش برخوردار مي باشند

ظرفيـت بر اساس برنامه پيشنهادي توسعة صنعت فوالد در برنامه چهـارم توسـعه . فتميليون تن افزايش خواهد يا 28كشور تا پايان برنامه چهارم به حدود خام توليد فوالد

ميليون تـن فـوالد تـا پايـان برنامـه چهـارم 18بدين ترتيب با توجه به پيش بيني مصرف . ميليون تن فوالد در كشور وجود خواهد داشت10قابليت صادرات

مطالعات نشان مي دهد كه نرخ هاي تعرفه فوالد در بسياري از كـشورهاي عمـده ار پــايين بــوده بــه نحــوي كــه در توليدكننــده، صــادركننده و واردكننــده در ســطحي بــسي

در . كشورهاي صنعتي پيشرفته نـرخ تعرفـه واردات ايـن محـصول حـذف گرديـده اسـت كشور ايران نيز در پي اتخاذ سياست هاي آزاد سازي تجاري موانع غير تعرفه اي حـذف

اگرچه هنـوز ايـن . شده و نرخ هاي تعرفه اين محصوالت روند نزولي را دنبال نموده است خصوص محصوالت فوالدي بـاالتر از بـسياري از كـشورهاي توليدكننـده فـوالد نرخ در

.مي باشد

توليد فوالد خـام و بازارمحـصوالت فـوالدي بيـانگر تمركـز در ساختار بازار 69 در هر دو بازار نسبت تمركز سهم دو بنگاه برتر .مي باشد ايران توليد فوالد در

همچنـين .انگر درجه تمركز باال در اين صنعت است كه بي بوده 1384درصد در سال دهـد، مقـدار عـددي ايـن شـاخص در سـال شاخص هرفيندال ـ هيرشيمن نشان مـي

واحـد در بـازار محـصوالت 2706 در بازار فوالد خـام و واحد 3084 معادل 1384 كه اين شاخص نيز بيانگر تمركـز بـسيار بـاالي بنگاههـا در ايـن فوالدي بوده است

.ي باشدصنعت م

شكي نيست كه ساختار بازار فوالد يك ساختار انحصاري است لـذا شـكل گيـري قيمت با سازو كار بورس اثر واقعي خود را بر نظامنـد كـردن ايـن بـازار نخواهـد داشـت

كـه عمـدتا (بطوريكه مشاهده مي شود علي رغم تعيين قيمـت ايـن محـصوالت در بـورس هد شكل گيري بازار غير رسمي با قيمتي به مراتـب ، شا )متاثراز قيمت جهاني آن مي باشد

لذا به نظر مي رسد كـه در چنـين فـضايي . باالتر از قيمت تعيين شده در بورس مي باشيم . لزوم هدايت و تعيين مقررات تنظيمي بازار از سوي دولت اجتناب ناپذير است

توصيه هاي سياستي) 3-1

نـرژي در كـشور و همينطـور وجـود با توجه به وجود منابع عظـيم و ارزان ا -1مقادير گسترده مواد اوليه مـورد نيـاز در ايـن صـنعت نظيـر سـنگ آهـن و آهـن آالت اسقاطي و وجود تقاضاي داخلـي و كـشورهاي همجـوار، پتانـسيل هـاي بـالقوه بـراي

از سوي ديگر با توجه بـه سـاختار بـازار و . سرمايه گذاري در اين صنعت وجود دارد لتي حاكم بر آن ، الزم است از گسترش سرمايه گذاري هاي دولتـي و شرايط تمركز دو

بزرگ شدن ابعاد دولت در اين بخش اجتناب كرد و در عين حال با انجام اقداماتي نظير پرداخت وام شرايط را براي سرمايه گذاري بخش خصوصي و جذب سرمايه خـارجي

20.در اين بخش فراهم كرد

مـدترين مـواد اوليـه در توليـد فـوالد اسـت و از آهن آالت ضايعاتي يكي از ع -2جمله منابع اصلي براي آن خودروهاي اسقاطي است، مناسب است با تمهيدات مناسـب شرايط را براي خروج مداوم خودروهاي اسقاطي و توليد فوالد از محـل، قراضـه هـاي

.آن فراهم كرد

اظ نمودن معيـار تشكيل گروه هاي مشاوره براي هدايت سرمايه گذاران با لح -3از جملـه ).نظير نزديكـي بـه بازارهـاي هـدف صـادراتي و مـواد اوليـه (هاي مكان يابي

.اقداماتي است كه الزم است از سوي دولت صورت گيرد

. درصد كل ذخاير جهان است3/0درصد و ذخاير زغال سنگ كشور حدود ذخاير سنگ آهن ايران حدود يك - 20

توجه ويژه براي ارتقاي بهره وري در اين بخش و توليد محصوالتي با امكان -4اسـتفاده از تكنولـوژي هـاي رقابت با كاال هاي خـارجي در كـشور بـا اقـداماتي نظيـر

مناسب در توليد و ارتقاي بهره وري نيروي انساني نيز از ديگر اقداماتي است كه براي .رقابت مند نمودن اين صنعت مورد توجه واقع شود

براي كاهش درجـه تمركـز بـازار داخلـي، تـسهيل واردات و همچنـين اجـازه -5رس فلـزات كـشور مـي توانـد عرضه محصوالت فوالدي توسط ساير كـشورها در بـو

. راهگشا باشد

:فهرست منابع و ماخذ

com.tehranmetalexchange.test.www://http: بورس فلزات تهران -1

1385اندازي تا پايان خرداد ، نگرشي بر عملكرد بورس فلزات تهران از ابتداي راه )1385(بورس فلزات تهران -2 ، مديريت آمار و ارزيابي عملكرد

net.ngdir.www://http: پايگاه ملي داده هاي علوم زمين -3، بررسي تحليل طرحهاي فوالد در كشور، معاونت )1384(يدكنندگانلسازمان حمايت مصرف كنندگان و تو -4

ير بناييزو خدمات كاالهاي سرمايه اي org.imidro.www://http: سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران -5

، پايان نامه دكتري، دانشگاه 1350-1370، تحليل اقتصادي صنعت فوالد براي سالهاي )1373(صادقي، حسين -6 تربيت مدرس

ان، سالنامه آماري بازرگاني خارجي، سالهاي مختلفگمرك جمهوري اسالمي اير -7

، تحليلي بر توليد و مصرف فوالد، مجله تحقيقات اقتصادي، شماره )1376(متوسلي، محمود و علي زاهدطلبان -8 ، دانشگاه تهران50

، بررسي بازار فوالد كشور، دفتر مطالعات )1383(معاونت برنامه ريزي و امور اقتصادي، وزارت بازرگاني -9 اقتصادي

، اليحه قانون رقابت مباني نظري و تجربه )1384(معاونت برنامه ريزي و امور اقتصادي، وزارت بازرگاني -10 كشورها، دفتر مطالعات اقتصادي

ماهنامه اقتصاد ايران ، شماره هاي مختلف -11

1384مركز پژوهشهاي مجلس، بررسي عملكرد بورس فلزات تهران، -1213- http://www.worldsteel.org 14- http://www.uneptie.org 15- http://www.rahyarbamin.com ١٦- http://www.netiran.com ١٧- http://www.issb.co.uk ١٨- http://www.cruspi.com

نهاييفوالد/رضايي/ گروه توليد/گزارش/85