BDP – DRUŠTVENI PROIZVOD I DOHODAK

Doc. dr Zoran Mastilo

PREDMET MAKROEKONOMIJE

Razlika mikroekonomije i makroekonomije.

U dijelu bavljenja mikroekonomijom bavili smo se individualnim tržištima, odnosno tržištima pojedinih proizvoda i usluga (pšenica, automobili, turističke agencije).

To su bila pitanja potrošačkog izbora kao i šta određuje visinu cijene pojedinog proizvoda ili faktora proizvodnje i visinu ponude. Bavili smo se pitanjima maksimuma profita preduzeća i maksinuma koristi za potrošača.

Nevidljiva ruka tržišta

Svako radi u svom interesu

Razmјena povezuje interese pojedinačnih privrednih subjekata

Cijene su najvažniji indikatori za tržišno odlučivanje

(Potpuna) konkurencija podiže efikasnost upotrebe oskudnih resursa

Savremena ekonomska kriza radja sumnje o efikasnosti tržišta

Poslednja tri načela: Opšte okolnosti Životni standard zavisi od produktivnosti i

lokacije na svetskom tržištu Insitucije uredjuju poslovanje u svakoj privredi i

smanjuju neizvesnost Privredne odluke imaju multiplikativne efekte i

dugoročne efekte

Životni standard zavisi od produktivnosti

Bruto domaći proizvod meri životni standard

U svetu ne postoji ravnomerna raspodela BDP-a

Najbogatije zemlje su, medjutim, najproduktivnije

Blizina razvijenim tržištima je, takodje, značajna jer smanjuje transakcione troškove trgovine i investiranja

U makroekonomiji je pogled mnogo širi. Ovdje se bavimo ekonomijom kao cjelinom. Kada je u pitanju odnos ponude i tražnje, ovdje se ne bavimo tržištima pojedinačnih proizvoda, nego ukupnom ponudom na jednoj, i ukupnom tražnjom, na drugoj strani. Drugim riječima, u makroekonomiji se bavimo agregatnom ponudom i agregatnom tražnjom.

Kada govorimo o cijenama, ne govorimo o cijenama pojedinog proizvoda ili usluge, nego o cijena cjeline, o opštem nivou cijena.

Cijene su vezane ne samo za obim proizvodnje nego i za monetarno tržište, pa se postavlja i pitanje nivoa inflacije.

Makroekonomija se zapravo bavi:

ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga,

ukupnom tražnjom za ovim proizvodima i uslugama,

ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti,

opštim nivoima cijena,

platnim bilansom,

stopom ekonomskog rasta.

Ciljevi makroekonomije:

maksimalan rast proizvodnje,

ostvarenje pune zaposlenosti,

stabilne cijene i

ravnoteža uvoza i izvoza.

Maksimalan rast proizvodnje. Postoje dva načina za mjerenje bruto društvenog proizvoda. Nominalni BDP izražava se u tekućim cijenama, a realni u stalnim cijenama, čime rast realnog BDP zapravo izražava rast fizičkog obima proizvodnje.

Bruto društveni proizvod (BDP), predstavlja ukupno proizvedenu količinu materijalnih dobara i izvršenih usluga u jednoj državi (društvenoj zajednici) tokom jedne godine.

BDP se može izraziti: Naturalno ili količinski Vrednosno (u novcu)

Potrebno je razlikovati potencijalni od realnog BDP.

Potencijalni BDP predstavlja mogućnost proizvodnje.

Dva su ključna faktora koja utiču na rast potencijalnog BDP:

porast resursa i porast efikasnosti korištenja raspoloživih resursa.

Realan BDP je ispod potencijalnog.

Kada je kretanje nizbrdično blago, kada kratko traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP mala, to stanje u privredi se naziva recesijom, a kada je kretanje okomitije, kada dugo traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP velika, stanje u privredi se naziva depresijom.

Odnos potencijalnog i realnog BDP mogao bi se grafički prikazati na sljedeći način:

Potencijalni BDP

Realni BDP

VRIJEME

BD

P

Nominalni BDP, I stope rasta realnog BDP-a u BIH

Izvor: Centralna Banka BIH, Godišnji izvještaj 2010, str.14

Ovaj grafički prikaz pokazuje, da je BDP u BIH od 2006. do 2008. godine imao rast, a dolaskom globalne krize u 2009. godini, BDP je imao smanjenje, dok je u 2010. godini, imao blagi oporavak, te 2012., 2013, očekuje se blagi rast.

Realni BDP, godišnja stopa rasta

2009 2010 2011 2012

Svijet -0.5 5.0 4.4 4.5

SAD -2.6 2.8 2.8 2.9

Zona eura -4.1 1.7 1.6 1.8

Japan -6.3 3.9 1.4 2.1

Centralna i Istočna Evropa -3.6 4.2 3.7 4.0

BiH -3.1 0.8 2.2 4.0

Izvor: World Economic Outlook, IMF, Apr 11

Ova analiza pokazuje pad BDP-a, od 2009. i procjene rasta u 2010., 2011., i 2012. godini, u svijetu, SAD-u, Zoni eura, Japanu, Centralnoj i Istočnoj Evropi i BIH.

Projekcija razvoja: stope rasta BDP

Osnovni makroekonomski indikatori RS 2006 - 2010

POKAZATELJPERIOD

2006. 2007. 2008. 2009. 2010.

Broj stanovnika u RS (procjena) 1.443.709 1.439.673 1.439.673 1.435.179 1.433.038

Nominalni BDP (u 000 KM) 6.543.726 7.350.985 8.489.287 8.243.265 8.306.974

Realna stopa rasta (u %) 5,8% 6,7% 6,2% -2,8% 0,8%

Broj zaposlenih 252.227 258.209 259.205 253.665 247.388

Broj nezaposlenih 143.219 139.825 135.102 139.536 145.343

Prosječna neto plata (u KM) 520 585 755 788 784

Stopa rasta industrijske proizvodnje 19,1% 1,4% 16,8% 19,0% 5,0%

Izvoz (u 000 KM) 1.540.236 1.671.601 1.921.837 1.672.915 2.177.809

Uvoz (u 000 KM) 2.760.163 3.347.925 4.146.519 3.567.104 4.053.076

Saldo robne razmjene (u 000 KM) -1.219.927 -1.676.324 -2.224.682 -1.894.189 -1.875.267

Pokrivenost uvoza izvozom 55,8% 49,9% 46,3% 46,9% 53,7%

Inflacija (potrošačke cijene, %) 6,4% 1,1% 7,2% -0,4% 2,5%

Strane direktne investicije(u 000 KM) 103.223 1.946.688 165.675 104.500

Izvor: Privredna Komora Republike Srpske - www.komorars.ba

BDP (u 000 KM) I BDP PER CAPITA (KM) 2006-2010

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

STOPA REALNOG RASTA BDP (u %), ZA PERIOD 2006-2010

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

STRUKTURA BDP RS U 2010. GODINI

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

U Saveznoj Republici Njemačkoj, npr., odnos potencijalnog i realnog BDP je sledeći:

 

Razlika između potencijalnog i stvarnog BDP naziva se jaz (odnosno GAP).

Ostvarenje pune zaposlenosti. Osnovna je potreba ljudi da rade, te vlada koja ne može da zaposli svoje ljude, ne treba ni da vlada.

Stopa nezaposlenosti je postotak radne snage koja ne može da nađe zaposlenje.

Stabilne cijene. Cilj je da se održe stabilne cijene na slobodnom tržištu, odnosno da se održe stabilne cijene na osnovi odnosa ponude i tražnje, sa što je moguće manjim uplitanjem države.

Kretanje opšteg nivoa cijena mjeri se indeksom cijena na malo.

Rast cijena se mjeri stopom inflacije koja se dobije kada se od indeksa cijena ove godine oduzme indeks cijena prosle godine i razlika podijeli sa indeksom cijena iz prošle godine, te pomnoži sa sto.

Stopa inflacije = 100

godineprošlecijenaindeks

godineprošlecijenaindeksgodineovecijenaindeks

-50

0

50

100

150

200

250

300

Inflacija malopr.cene XII/XII 38.7 14.2 7.2 13.7 17.7 7.3 11.0 8.6 6.6 10.5 13.5 247

BDP - rast na pret. god 5.6 3.9 2.4 8.3 5.6 5.2 6.9 5.5 -3.1 1.5 4.18 57

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Prosek 2010/00

Kumul. rast

2010/00

Uporedni prikaz inflacije merene rastom maloprodajnih cena kao i stopa rasta BDP na prethodnu godinu, prosečnog i kumulativnog rasta 2010/2000.

Počeci druge decenije XXI veka su, za Srbiju, u znaku ogromnog rizika od rastuće inflacije i opšte ekonomske nestabilnosti, daljeg „pada“ dinara. Opasnost od kratkoročne upotrebe sredstava od prodaje Telekoma, velika iskušenja vlade u suočavanju sa štrajkovima zaposlenih u javnim službama i sve to u situaciji kada su godišnji anuiteti za servis stranog duga dospeli do nivoa jedne desetine BDP-a. Stopa nezaposlenosti je bila u padu kratko vreme nakon 2007. da bi u vreme krize opet eskalirala, ka vrednosti od čak preko 19%.

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

Srbija

Srbija 91 85 93 96

2007/8 2008/9 2009/10 2010/11

Na slici data je grafička informacija o tome da je Srbija nakon blagog poboljšanja pozicije na globalnoj rang listi 2008/9. kada je dospela na 85. poziciju, u svim kasnijim vrednovanjima padala sve do 96. mesta, od ukupno 136 zemalja za 2010/11.

Pozicije Srbije u globalnoj konkurentnosti na osnovu godišnjih izveštaja WEF

Na osnovu pozicije ukupno 12 pojedinih „stubova“ koji uslovljavaju bolju ili slabiju međunarodnu konkurentnost, evo prikaza najslabije ocenjenih indikatora za Srbiju na skali WEF.

Relativne pozicije u globalnoj skali konkurentnosti (prema WEF) Srbije i nekih zemalja u okruženju tokom proteklih četiri godine

0

20

40

60

80

100

120

2007/8 39 82 79 57 94 109 91 106

2008/9 42 65 76 61 89 108 85 107

2009/10 37 62 76 72 84 96 93 109

2010/11 45 49 71 77 79 78 96 102

Slovenija Crna Gora Bugarsk a Hrvatsk a Mak edonija Albanija Srbija BIH

Stubovi Rang od ukupno

139 zemalja

1. Institucije 120

3. Makro-ekonomsko okruženje 109

6. Efikasnost tržišta dobara 125

7. Efikasnost tržišta rada 1021

1. The Global Competitiveness Raport, World Economic Forum, Geneva, Switzerland 2010 Table 4: Global Competitiveness Index 2010–2011 rankings and 2009–2010 comparisons,

Srbija i svet: BDP tokom poslednje dve decenija sa projekcijama za narednu (4,5% rasta - plavi i 5,8% - crveni indikatori)

0

50

100

150

200

250

Svetska privreda 100 100 102 104 106 111 115 122 126 128 130 133 136 139 142 146 151 156 163 169 163 165 169 174 179 185 190 196 202 208 214 220

BDP/DP Srbije (pret. SCG) 100 92 82 60 42 43 45 48 51 52 42 45 47 49 51 55 59 64 69 73 71 75 78 82 86 89 94 98 102 107 112 117

Optimisticka varijanta 75 79 84 89 94 99 105 111 118 124 132

1989

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99200

01 2 3 4 5 6 7 8 9

2010

11 12 13 14 15 16 17 18 19202

0

Ako se dogodi opšti pad cijena, onda je riječ o deflaciji.

Ravnoteža uvoza izvoza.

Razlika između izvoza i uvoza naziva se neto izvoz. Kada je vrijednost izvoza veća od vrijednosti uvoza, onda je neto izvoz pozitivan, odnosno radi se o trgovinskom suficitu. Trgovinski deficit je stanje u platnom bilansu kada je vrijednost uvoza veća od vrijednosti izvoza.

Instrumenti ekonomske politike.

Uglavnom se odnose na četiri instrumenta, odnosno četiri politike koje provodi država:

fiskalna politika,

monetarna politika,

međunarodna ekonomska politika i

politika dohodaka.

Fiskalna politika. Dvije su strane sa kojih fiskalna politika utiče na privredni razvoj, odnosno rast dohotka.

Monetarna politika je drugi moćni instrument makroeko-nomske politike. To je upravljanje ponudom novca, uslovima kreditiranja i bankarskim sistemom.

Međunarodna ekonomska politika. Nužnost uključenja u međunarodnu razmjenu daje poseban značaj ovom instrume-ntu makroekonomske politike.

Politika dohodaka. Djelovanje vlade putem direktne kontrole na visine cijena i nadnica, poznato kao politika dohodaka.

MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA

U okviru mikroekonomske analize upotrebljavali smo krivu ponude, krivu tražnje, kako bi odredili (analizirali) cijene i količine pojedinačnih proizvoda.

Agaregatna tražnja je tražnja svih dobara i usluga u određenoj ekonomiji za vrijeme od jedne godine. To je suma potrošnje gdje se sva dobra sabiraju (agregiraju) u jedno jedino dobro (AD) koje se onda, prema namjenama troše za zadovoljenje potreba stanovništva (C), za investicionu potrošnju u privredi (I), za potrošnju države (G) i neto izvoz (X-M).

AD = C + I + G + (X - M)

Kriva agregatne tražnje pokazuje sve količine dobara koje su potrošači spremni da kupe po različitim cijenama.

Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u određenom vremenu, uglavnom za godinu dana.

Kriva agregatne ponude pokazuje sve količine outputa koje su preduzeća spremna da isporuče po različitim cijenama (P).

Funkcija agregatne ponude je tako proizvodna funkcija:

AS = f (P,L,K,G.S,T).

Uravnoteženje je postignuto kada je agregatna ponuda jednaka agregatnoj tražnji (AS = AD), kada ni kupci ni prodavci ne žele da promijene to stanje.

Makroekonomska ravnoteža je kombinacija opšteg nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i prodavaca.

U potpunijoj ekonomskoj interpretaciji makroekonomska ravnoteža znači zapravo stanje kada nemamo snage da dostignuti nivo realnog bruto društvenog proizvoda pomjerimo na više. To znači da je ravnotežu moguće ostvariti na svakom nivou privrednog razvoja.

50

100

150

200

250

0

AS G

AD

AD’ E

AD’’P

10000 20000 250000 Y

inde

ks c

ijen

a za

sve

rob

e

pote

ncij

alni

bru

to d

rušt

veni

pro

izvo

d

realni bruto društveni proizvod

MJERENJE DRUŠTVENOG PROIZVODA I DOHODKA

Kružni tok u privredi. Osnovna karakteristika savremene privrede je u visokoj podjeli rada i intezivnoj razmjeni proizvoda.

Domaćinstva

Banke

Vlada

Inostranstvo

PreduzećaDohodci

Potrošnja

Štednja Investicije

Porezi Porezi

Transferna plaćanja

Subvencije i potrošnja Vlade

Uvoz Izvoz

Kružni tok između preduzeća i domaćinstva bez štednje. Najintezivnija razmjena se odvija između preduzeća i domaćinstva.

Domaćinstva su vlasnici faktora proizvodnje, koje iznajmljuju preduzecima u cilju proizvodnje određenih roba.

Preduzeća, na drugoj strani, proizvode robe koje prodaju domaćinstvima, za čiju kupovinu domaćinstva troše ostvarene dohotke (robni tok).

Kružni tok između preduzeća i domaćinstava uključujući i štednju. Ovo usaglasavanje štednje (domaćinstva) i investicija (preduzeća) u vezi sa visinom kamatne stope, obzirom da za to usaglašavanje postoji vremenski pomak, predstavlja osnovu talasanja privrede, odnosno formiranja konjuktornih (poslovnih) ciklusa. 

Kružni tok između preduzeća, domaćinstava i države.

Kružni tok između domaćinstava, preduzeća i inostranstva. Ovaj dio ukupnog kružnog toka se ostvaruje po osnovu uvoza, odnosno izvoza.

Sadržaj pojmova društveni proizvod i nacionalni dohodak. Društveni proizvod, odnosno društveni bruto i društveni neto proizvod predstavlja polazni pojam mjerenja ekonomskog uspjeha određene privrede. To je zbir tržišnih vrijednosti svih flnalnih dobara i usluga.

U finalna dobra i usluge ubrajaju se:

potrošna dobra koja služe konačnom zadovoljenju konačnih potrošača i

ostvarene investicije.

U račun ne ulaze takozvana intermedijarna dobra.

Bruto investicije predstavljaju vrijednost svih proizvodnih investicionih dobara u godini dana;

Neto investicije su bruto investicije umanjene za amortizaciju. Ako se od bruto društvenog proizvoda oduzime amortizacija dobije se društveni neto proizvod ili samo društveni proizvod kao pouzdanija mjera nacionalnog bogatstva;

Nacionalni dohodak;

dohodak stanovništva;

rapoloživi dohodak domaćinstva.

Ako sve ovo sumiramo, dobijamo sljedeći pregled:

Ukupna vrijednost prodaje (po tržišnim cijenama).- Vrijednost nabavki od strane preduzeća= Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama - Amortizacija= Društveni (neto) proizvod po tržišnim cijenama - Indirektni porezi+ Subvencije= Nacionalni dohodak ili društveni neto proizvod po tržišnim cijenama- Profit preduzeća- Direktni porezi preduzeća- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju preduzeća+Subvencije= Dohodak domaćinstva (stanovništva)- Direktni porezi građana- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju radnici= Raspolozivi dohodak domacinstava.

Metodi obračuna društvenog proizvoda:

proizvodni metod (račun troškova faktora u proizvodnji),

dohodni metod (račun raspodjele) i

potrošni metod (račun upotrebe).

Proizvodni metodRednibroj

Naziv privredne graneDruštveni proizvod u tekućim cijenama u

godini XX1.2.3.4.

Poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvoIndustrijaTrgovina i saobraćajUsluge (obrazovanje, finansijske usluge i sl.)

100200010001500

5.6.

Bruto vrijednost proizvodaDržava (plate državnih službenika)Domaćinstva (plaćanje posluge)

46001000300

+Nacionalni dohodakIndirektni porezi

5900650

Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama 6550

Bruto društveni proizvod je veličina je ne samo vremenski (godinu dana) nego i teritorijalno određena. To je ukupna vrijednost stvorena na teritoriji određene zemlje bez obzira da li je stvarali domaći ili strani građani.

Dohodni metod. Poseban interes za ovaj metod obračuna društvenog proizvoda je pitanje raspodjele.

Pri tome se posebno misli na:

dio radnih dohodaka, odnosno dio koji pripada radnicima u formi nadnica, i

dio neradnih dohodaka koji pripada vlasnicima kapitala (kamate, rente, profiti).

Raniji primjer dobija sledeći oblik obračuna po metodu dohotka.

Društveni proizvod

u tekućim cijenama

- Dohoci od rada ("radni dohoci") 3500

- Dohoci od imovine i preduzetništva

(dohoci ostalih faktora ,,neradni dohoci") 1500

Nacionalni dohodak 5000

+ Indirektni porezi

} +550

- Subvencije

Društveni proizvod po tržišnim cijenama 5550

+ Amortizacija 1000

Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama 6550

Potrošni metod. Ovaj metod mjerenja, odnosno obra-čuna društvenog proizvoda odnosi se na trošenje, odnosno na njegovu konačnu upotrebu.

  Društveniproizvod po tekućim cijenama

- Potrošnja stanovništva 2500- Potrošnja države 1000- Investicije 1500Potrošnja u zemlji 5000Izvoz 2550Uvoz 1000Neto izvoz +1550Društveni proizvod po tržišnim cijenama 6550

Društveni proizvod kao pokazatelj stepena ekonomske razvijenosti.

100promjena realnog DPStopa rasta=

realni DP u prethodnoj godini

Zemlja $ Per capita Zemlja1996 u $ Per capita

Luksemburg 45360 Kanada 19020

Švajcarska 44350 Irska 17110

Japan 40940 Izrael 15870

Norveška 34510 Španija 14350

Danska 32100 Grčka 11460

Njemačka 28870 Portugal 10160

SAD 28020 Česka Republika 4740

Francuska 26270 Turska 2830

Švedska 25710 Jordan 1650

Finska 23240 Egipat 1080

Australia 20090 Indonezija 1080

Italija 19880 Bolivija 830

V.Britanija 19600 Mozambik 80

Privredni rast nije bez limita, neograničen. Ograničenja su:

u rastu stanovništva,

u rastu eksploatacije prirodnih bogatstava i

u rastu zagađenosti životne sredine.

RASPODJELA DOHODKA

Definicija i značenje. Problem raspodjele je jedno od najkontroverznijih pitanja, u ekonomiji, često nazvan i konflikt raspodjele.

Ukoliko bi se pojam pravedne raspodjele izjednačio sa pojmom jednakosti, odmah se dolazi u sukob sa ekonomskom efikasnosti.

Raspodjelu dohotka je moguće posmatrati:

na nivou preduzeća,

na nivou stanovništva i

na nivou države.

Postavi li se pitanje koji dio dohotka pripada pojedinim domaćinstvima, dolazi se do raspodjele dohotka među grupama domaćinstava ili pojedinaca, odnosno do personale raspodjele nacionalnog dohotka.

Posmatra li se problem raspodjele dohotka sa stanovišta uticaja države, imamo sekundarnu raspodjelu dohotka.

Funkcionalna raspodjela dohotka.

Procentualno učešće nadnica u nacionalnom dohotku:

godina SR Njemačka Velika Britanija19501965 1991 1993

71- 66-

-76- 65

Personalna raspodjela nacionalnog dohotka. Raspodjelu dohotka na pojedince moguće je posmatrati sa stanovišta grupisanja u pojedine socijalne grupacije. Moguće je obaviti posmatranje i sa stanovišta učešća u pojedinim intervalnim dohodovnim grupama.

Razlikovanja učešća u raspodjeli bogatstva i dohotka takođe zaslužu pažnju. Pod dohotkom se podrazumijevaju ukupna godišnja primanja u novcu koja mogu da potiču od rada (nadnice) ili od vlasništva (kamate, dividende). Bogatstvo se sastoji od neto vrijednosti imovine u određenom vremenu.

Mjerenje nejednakosti. Dva su osnovna metoda za mjere-nje personalne nejednakosti u raspodjeli dohotka: Lorencova kriva i Džini koeficijent.

Lorencova kriva – Dijagonalna kriva (45°) pokazuje ravnomjernu raspodjelu dohotka (20% stanovništva uživa 20% dohotka i sl.).

Koeficijent koncentracije dohotka nazvan je Gini koeficijent (ABC/ABD).

Stanovništvo

100%

75%

50%

25%20%

0 25% 50% 75% 100%

Dohodak

Loren

cova

kriva

Lorencova kriva

Stanovništvo

100%

75%

50%

25%

0 25% 50% 75% 100%

DohodakB

C

AD

Gini koeficijent

Dohodna struktura društva

Dohodovni razred

(%) svih domaćinstava

(%) ukupnog dohotka

primljenog od strane

domaćinstava ovog razreda

Stvarna raspodela

(%) od ukupnog dohotka

Najniža petina 20 4 4

Druga petina 20 9 13

Treća petina 20 15 28

Četvrta petina 20 24 52

Najviša petina 20 48 100

3% najbogatijih 5 20 -

Izvor: na osnovu Samjuelson, Nordhaus, Ekonomija, op. cit. str. 383

Procenat stanovništva

100

80

60

40

20

20 40 60 80 100

Linija potpune dohodne jednakosti

Lorencove krive

I II

Lorencova kriva, na osnovu tabele dohodnih razreda: I – manje nejednakosti (levo); i II -

veće nejednakosti dohotka (desno)

Ekonomske nejednakosti zemalja širom sveta krajem XX veka.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Gini koef. nejednakosti (0-100) 22 23 23.5 23.8 24 29 30.5 31 32 35 37 47

Češka (1992)

Australija

(1994)

Finska (1995)

Belgija (1994)

Švedska

(1995)

Mađarska

(1991)

Nemačka

(1994)

SAD (1979)

Poljska

(1995)

UK (1995)

SAD (1997)

Rusija 1995)

G =površina između Lorencove krive i krive od 45°

površina ispod linije od 45°

Distribucija dohotka u odabranim zemljama i Gini koeficijent u 1970. godini:

ZemljaČetvrtine

Ginikoeficijentdonja druga treća četvrta

Finska 10,8 26,4 45,6 68,6 0,207

Belgija 10,2 25,0 43,5 66,4 0,235

Holandija 10,1 24,5 42,5 65,3 0,268

Njemačka 9,8 24,2 42,5 65,3 0,250

Norveška 9,8 24,9 43,7 66,7 0,234

Švedska 9,5 25,3 44,8 68,2 0,220

Francuska 8,3 21,8 39,1 61,6 0,296

Italija 8,0 20,7 38,0 61,2 0,310

Švajcarska 8,0 21,0 37,8 58,9 0,323

V. Britanija 7,5 20,5 38,2 61,8 0,304

Španija 7,4 20,1 37,5 60,2 0,320

SAD 5,7 18,0 35,7 60,2 0,341

Izvor: Case K., 1999; 399

Primama i sekundarna raspodjela dohotka.

Primarna raspodjela dohotka se odvija pod odlučujućim uticajem tržišta. Na njemu preduzeća prisvajaju određen ukupan prihod koji u sebi može da sadrži profit ili, čak, gubitak.

Kada je riječ o preraspodjeli putem poreza, onda se govori o tkzv. sekundarnoj (državnoj) raspodjeli dohotka. Dakle, sekundarna raspodjela je raspodjela između preduzeća i države, a sredstva ubrana tako služe opštedruštvenim probama.

Primanja države u periodu 1972 - 1994. godine:

GodinaUkupna potrošnja

države (% od BDP)

Učešće (% od BDP)

porezaDoprinosa za socijalno

osiguranje19721994

23,6653,46

24,4027,42

13,6421,61

Izvor: Woll A., 1998; 475

Procentno učešće domaćinstava u nacionalnom dohotku rangirano u petine dohodovne grupe u V. Britaniji:

Petine dohotkaOstvareni (predporeski)

dohodakPost-poreski dohodak

donja petinadruga petinatreća petinačetvrta petina peta petina

2,07,0

16,026,050,0

6,611,016,023,044,0

Sva domaćinstva 100,0 100,0

Gini koeficijent (u %) 51% 39%

Izvor: Hardwick P., 1994; 591

Efekat preraspodjele je vidljiv.

Ukoliko se ovo prikaže grafički kao kumulativna distribucija dohotka, dobićemo:

Stanovništvo

100%

80%

60%

40%

20%

20 40 60 80 100

Predporeska raspodjela

Dohodak Nakon oporezivanja smanjile su se nejednakosti u raspodjeli. Lorencova kriva sa krivom ravnomjerne raspodjele dohotka zatvara, poslije oporezivanja, manju površinu nego što je ona bila prije oporezivanja.

AGREGATNA TRAŽNJA I NACIONALNI DOHODAK

Značenje agregatne tražnje. Ukupna (godišnja) vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu preduzeća u jednoj zemlji predstavlja realni domaći društveni proizvod (Y) ili agregatni output (proizvod). On obuhvata usluge, potrošna i investiciona dobra.

Adam Smit, osnivač klasične ekonomske teorije, pošao je od pretpostavke o samoregulaciji tržišnog privrednog sistema.

Tražnja za potrošnim dobrima;

Funkcija potrošnje i štednje.

Osnovni faktori potrošnje su: raspoloživi dohodak domaćinstva, raspoloživa imovina kojom domaćinstvo

raspolaže, visina kamatne stope, životna dob, procjene budućnosti.

Raspoloživi dohodak domaćinstva.

Bruto dohodak + transferni dohodak (npr. dječiji dodatak) = ukupan dohodak - direktni porezi (npr. porez na dohodak) = raspoloživi dohodak (za potrošnju ili štednju) 

Postoje razlike u trošenju permanentnog i povremenog (tranzitnog) dohotka .

Osnovna karakteristika potrošnje permanentnog dohotka je da se radi o normalnom, odnosno planiranom nivou potrošnje, odnosno štednje.

Povremeni (transferni) dohodak, troši se na drugačiji način od permanentnog. Potrošnja ovog dohotka uglavnom nije u nekoj vezi sa potrošnjom permanentnog dohotka.

Imovina kojom domaćinstvo raspolaže. Domaćinstva približnog nivoa tekućih dohodaka, ali različitog bogatstva (visine imovine) različito će se ponašati u potrošnji.

Visina kamatne stope. Više kamate će uticati na porast štednje, odnosno na smanjenje potrošnje.

Životna dob je takođe jedan od uticajnih faktora potrošnje.

Procjene budućnosti. Očekivani rast cijena u budućnosti uticaće da se donese odluka da se više troši, a da se manje štedi. Pojava novih proizvoda može da utiče na porast potrošnje.

Funkcija potrošnje. Potrošnja je funkcija dohotka, odnosno potrošnja i štednja su u neposrednoj zavisnosti od visine dohotka:

C = f(Y).

To je takozvana hipoteza apsolutnog dohotka.

Prosječna potrošnja je pokazatelj učešća obima potrošnje u društvenom proizvodu.

Riječ je o graničnoj sklonosti ka potrošnji, odnosno prirastu potrošnje na jedinicu prirasta dohotka. Svaki porast dohotka (∆Y) dovodi do rasta potrošnje za iznos b x ∆Y , odnosno ∆C=b>∆Y, (b) je ∆C/∆Y.

Pretpostavimo sljedeći primjer:

Ako ovo grafički prikažemo, dobićemo sljedeću sliku:

Y C S

0100 200 300

40 120 200 280

-40-20020

Funkcija potrošnje ima u vidu vezu potrošnje i dohotka;

Funkcija investicija. Investicije su upotreba, odnosno aktiviranje štednje:

I = S

Početna teškoća investicija je u vremenu trajanja.

I =

Potrošačka tražnja. Procjene o visokoj potrošačkoj tražnji i povoljnim cijenama određene robe, važan su podsticaj preduzećima za investiranje. To je princip akceleratora, gdje su investicije funkcija prirasta potrošnje:

I =

Kamatna stopa. Investicije su opadajuća funkcija kamatne stope. Ova razlika između godišnjeg prihoda i godišnjeg troška je godišnji neto profit.

C

VISINA RAVNOTEŽNOG DOHODKA

Potrošnja i investicije;

Visina ravnotežnog dohotka u privredi bez investicija.

Stanje ravnotežnog dohotka je dostignuto kada je agregatna tražnja jednaka agregatnoj ponudi.

Stanje ravnotežnog dohotka pokazuje krivu od 45°. Agregatna ponuda, odnosno visina nacionalnog dohotka (Y) u svakoj tački ove krive jednaka je iznosu tražnje za proizvodima, odnosno iznosu potrošnje (C). Suma faktorskih dohodaka jednaka je vrijednosti proizvodnje.

Ravnotežno stanje, odnosno ravnotežni nacionalni dohodak podrazumijeva puno korištenje faktora proizvodnje.

Visina ravnotežnog dohotka u privredi sa investicijama. Kako je kamata odlučujući faktor visine investicija, pretpo-stavimo da je fiksna.

Ako prethodnu tabelu dopunimo iznosom za investicije, ona će izgledati:

Y C S I

0100 200 300

40 120 200 280

-40-20020

10101010

Grafički prikaz ove tabele izgleda ovako:

U privredi bez investicija ukupna agregatna tražnja se odnosila samo na nivo potrošnje stanovništva (C). U privredi sa investicijama nivo agregatne tražnje se diže za iznos ostvarenih investicija, te je sada iznos agregatne ponude jednak zbiru ove dvije tražnje:

Y = C + I.

MULTIPLIKATOR

U prethodnoj analizi smo naučili da je ponuda determinisana tražnjom. Zavisno od nivoa tražnje formira se nivo ravnotežnog dohotka. Ako je agregatna tražnja manja od obima (moguće) agregatne ponude, ponuda će se smanjiti do nivoa uspostavljanja ravnotežnog dohotka.

Multiplikator predstavlja jedan od ključnih elemenata u sistemu Keynes -ove analize.

U našem prethodnom primjeru odgovor je dat. Porast investicija za 10 jedinica povećao je iznos nacionalnog dohotka za 50.

Multiplikator je mjera odnosa između promjena ravnote-žnog nacionalnog dohotka i autonomne potrošnje.

Autonomnost znači nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se nešto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski (egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable.

Ovdje ćemo se baviti investicijama i toj vrsti uticaja na rast društvenog proizvoda, odnosno bavićemo se investicionim multiplikatorom.

Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granična sklonost ka potrošnji (∆C/∆Y), odnosno granične sklonosti ka štednji (∆S/∆Y).

Iznos autonomne investicione tražnje je u našem primjeru 10 jedinica.

∆Y = I + ∆C.

Multiplikator javne potrošnje. Država svojim porezima oduzima jedan dio dohodaka stanovništvu i privredi, čime smanjuje obim njihove tražnje. Nisu svi prikupljeni porezi prihodi države. Jedan dio poreza država vrati stanovništvu i privredi u formi raznih subvencija, dotacija i sl. To su transferna plaćanja.

Multiplikator spoljne trgovine.

Neto izvoz je razlika između izvoza (X) i uvoza (M) dobara i usluga (X-M).

Ovo znači da prisustvo spoljne trgovine znači da se potrošnja u zemlji može razlikovati od obima njene proizvodnje.

Multiplikator otvorene privrede. Koeficijent otvorenosti privrede predstavlja odnos između zbira uvoza i izvoza u odnosu na društveni proizvod.

Za potrebe računanja multiplikatora spoljne trgovine prvo se javlja potreba da se izračuna granična sklonost ka uvozu koja predstavlja porast vrijednosti uvoza po jedinici porasta društvenog proizvoda (MPm)

Multiplikator spoljne trgovine tako bi bio:

proizvoddruštveni

izvozuvozprivredeiotvorenosttKoeficijen

)(1

1

MPmMPCMM X

HVALA NA PAŽNJI