AD ( ၁၈၂၃ ) ခႏစ မတငမကၿမနမာနငင၌ ပငရငးနႈငငAၿဖစ ေနထငၾကခ႔ေသာမြတဆလငမား

Aမာစာ

ၿမနမာႏငင၏ သမငးရာဇ၀ငမားကေလ႔လာၾကည႔လငၿမနမာနငငAရပရပ ၌ေန ထငၾကေသာ Aစၥ လာမ ဘာသာ၀င ၿမနမာမြတဆလငမား သည လြနခ႔ေသာ ႏစေပါငး (၁၀၀၀) ေကာ၊ (၁၂၀၀) ခန႔ ေလာက ကစ၍ Aစ လကေသာ လညးေကာငး၊Aနညး ငယ ေသာ လညးေကာငး လြနခ႔ေသာ ႏစေပါငး (၃၀၀) ခန႔Aထ ၀ငေရာကေန ထငခ႔ေၾကာငး သမငး တြင AေထာကAထားခငလစြာ ေတြ႔ရ ရသည။

ၿမနမာ႔ရာဇ၀င ၊သမငး မားတြင Aၿခားေသာ တငးရငးသားလမးမားၿမနမာနငင သ႔ ၀ငေရာက ေန ထင ပက ေလ႔လာလင ၿမနမာမြတဆလငမားသညလညး ၎တ႔ထကေနာက မကေသးေၾကာငးက သမငး သမငး AေထာကAထားမားAရသရနင ပါ သည။ ထ႔ေၾကာငး ၿမနမာမြတဆလငမားသညလညး ထ ေခတ ထAခါ(ႏစေပါငး ၁၀၀၀)ေကာ ကပင ေရာက ရေန ေၾကာငး လယၿပင မာ ဆငသြားသက႔သ႔ ရာဇ၀င၊ သမငး တြင ထငရားေန ပါသည။

ၿမနမာနငငသားUပေဒတြင ၁၈၂၃ ခမတငမက ၿမနမာနငငတြင ပငရငးနငင Aၿဖစ ေနထင သ မား သည တငးရငးသားမားၿဖစသညဟၿပဌာနထားသၿဖင႔ ၿမနမာ နငင သား Uပေဒ ႏင႔ A က႕၀င ေသာ ၁၈၂၃ ခ မတငမက ၿမနမာ႔သမငးထက မြတဆလင မားA ေၾကာငး ကရာေဖြ၍ စာဖတပရသတ ဖတရ ေလ႔လာ သရ နင ရနA လ႔ ငါ ဤ မတစ ကရာ ေဖြစစညးတငၿပၿခငးၿဖစ ပါ သည။ ၿမနမာ႔သမငး`၌မြတ ဆလငမား ထတြင (၁) ဗမာ မြတ ဆလင (၂) ရခင မြတ ဆလင (၃)ကမန မြတဆလင (၄)ပသးမြတဆလင (၅)ပနးေသး မြတ ဆလင ဟ၍ (၅)မး ခြၿခား ေလ႔လာ နင သည။ မားၿပားေသာ ရာဇ၀င၊ သမငးမားက ေလ႔လာ ရန Aခကခ ရသမား Aေနၿဖင႔ ဤမတစ က ေလ႔လာ ၿခငး ၿဖင႔ Aခန တတ Aတြငး Aလြယတက ဗဟသတတးပြါးနငပါသည။

သ႔ၿဖစရာ နငငေတာကခ မတေသာ မဝါဒAည … ၿပညေထာငစမၿပကြေရး၊

တငးရငးသားစညးလးညညြတမ မၿပကြေရး ၊ AခပAခာAာဏာတညတ႔ခငၿမေရး သည … တ႔Aေရး … ဟေသာ ေဆာငပဒ ကUးထပထားလက တငးရငးသားAခငးခငး စညးလးေရး၊ Aၿပန Aလန ခငမင ေလးစား ေရးတြက သမငး ထ က ၿမနမာ႔မြတဆလင Aေၾကာငး က ေရး သား ေဖၚၿပပါသည။

AD ( ၁၈၂၃ ) ခႏစ မတငမကၿမနမာနငင၌ ပငရငးနႈငငAၿဖစ ေနထငၾကခ႔ေသာမြတဆလငမား

(1) ၁၅၃၉ ေAဒတြင တပငေ႐ႊထး ပခးက တကခကခစU ၁၅၉၉ ေAဒတြင ေတာငငဘရင ပခးက တက ခကခစUတြင ဖမးဆးရမေသာ မြတစလငမမား ၁၅၄၇ ေAဒတြင တပငေရႊထး ၿမ႕ေဟာငးၿမ႕ က ၀ငတက ခစU ႏင ၁၇၀၇ ေAဒတြင စေနမငး၏ Aရာ႐မား သတြက တကခကခစU ဖမးဆးရမခ ေသာ

မြတစလငမမား၊ ၁၆၁၃ ေAဒတြင Aေနာက ဘကလြနမငး သနလငက တကခကခစU သန လငၿမ႕ ကၿပးစAခါ ဒဗရစတ၏ ေနာကလက မြတစလငမား (သ႔မဟတ) စစပြၿပးစ Aခနေနာငး မ ေရာက ႐လာေသာ သေဘၤာ မားမမြတစလင မားAား ေ႐ႊဘခ႐င၊ ေျမဒး၊ စစကငးခ႐င၊ ပငးယႏင ခလး၌ လညးေကာငး၊ ေကာကဆညခ႐င လကပ၌ လညး ေကာငး၊ ရမညးသငးခ႐င ယငးေတာ တ႔၌ လညးေကာငး ေနရာခထားခ ေၾကာငးေတြ႕ ရသည။

(2) ေAဒ ၁၄၃၀ ခႏစတြင ဗလခပ ၀လခန ႏငပါလာေသာ စစသည ငါးေသာငး(Bangladesh District Gazatteers,p-63)၊ ဗလခပ စႏၵြြခနႏင ပါလာေသာ စစသညမား(Journal of Burma Research Society No.2,p-493) သည ရာစႏစ Aဆကဆက Arakan ကAပခပ လာခသည။ဤသညမားမာ မားစြာေသာ သမငးAေထာက Aထားမားမ Aခသာ ျဖစသည။

(3) သမငးဆရာ Dr.သနးထြနး၏AဆAရ (၁၄၄၂-ခ) ေကာကစာပါ Aခကမားက ကးကား၍ Aာရကန မငးမားတြင မဆလငဘြ႕ နာမညမား ရခသည။ ထမဆလင ဘရငမားမာ နတျမစ Aေရ႕ဘက ႏင ကလားတနျမစ Aေနာကဘက ေမယေတာငၾကားက မြတဆလငမားသည(ယေန႔ရဟငဂာ) ေတြျဖစ သည။ သတ႕ ၎ ေဒသမာ ေနထငလာခသညမာ ႏစေပါငးေထာင ေကာျပ လ႕ေျပာသည။ Ref : ေဒါကတာ သနးထြနး-Kalya Magazine p-27,1994,August

(4) ေAဒ ၇၀၀ ႏင ၁၅၀၀ ၾကားတြင Aေနာကတငးမ Aာရပကနသည၊ ပါရငးကနသည ႏင ေရာမ ကနသည တ႔သည မမတ႔ ပငရငးတငး ျပညမားမ ရြကသေဘာၤျဖင ျမနမာႏငင ပငလယ ကမးရးတမး ကလညးေကာငး၊ ယငးကေကာ လြနကာ Aေရ႕ဖက တရတကမးေျခသ႔လညးေကာငး ကးသနး ေရာငး၀ယ ေရး Aတြက ေရာကရခၾကသည။၂ Aာရပ တ႔သည ပငလယ ကးသနး သြားလာရာ၌ Aေရးႀကးေသာ ပငလယဆပကမးၿမ႕မား၊ ကနသညေရာငး၀ယေရး စခနး မား၊ AခကAခာကေသာ ေနရာ၏ တညေနပ၊ မကႏာျပငAေနAထား၊ ေနထငသညလမးမား၊ ထြကကနမား Aစရသညတ႔က စနစ တက ေလလာသေတသန ျပေလရရာ- (၉) ရာစ Aာရပပထ၀၀င ဆရာမား၊ ခရးသညမား၊ သေတသမား၏ မတ တမးမားတြင ရခငျပညႏင ျမနမာျပညေAာကပငး မြနတ႔နယျဖစေသာ ရာမည ေဒသမားAေၾကာငးက ေတြ႕ရႏင ေပသည။၃ ရာခငရာဇ၀ငမားAရလညး Aာရပတ႔သည ေAဒ (၈) ရာစမစ၍ ရခငျပညသ႔ ေရာကရAေျခခေနၿပ ျဖစေၾကာငး ပါရပါသည။ ရခငရာဇ၀င Aေထာက Aထားမားက ကးကား၍ ၁၈၄၄ – ခထတ ဘဂၤလား ေAးရာတခ ဆဆငေAတ ဂာနယ ( Journel of the Asiatic Society of Bengal) တြင ေAာကပါAတငး ေရးသားေဖာျပထားပါသည။

(5) “ရခငဘရင မဟာတငး စျႏၵမငး (ေAဒ ၇၈၈ – ၈၁၀) လကထကတြင ရမးၿဗကၽြနးAနး Aာရပ သေဘၤာ မား စြာ ပက စးခေၾကာငး၊ သေဘၤာသားမားက ေသေဘးမလြတကာ နးရာကမးေျခေဒသျဖစ ေသာ ရမးၿဗကၽြနးသ႔ ၀ငေရာကခလခ ေၾကာငး၊ ရခငဘရင ၾကားသေသာAခါ ယငးတ႔Aား ေကာငးမြနစြာ ျပစEညခၿပး လယယာေျမမားေပးကာ Aေျခတ ကေနထငခြင ေပးခေၾကာငး” ပါရသည။၄ ေAဒ ၁၈၇၉ ခထတ ၿဗတသဘားမားေဂဇက (British Burma Gazetters) က ကးကား၍ Aာရဘ စမတ (R. B. Smart) ကလညး “ေAဒ ၇၈၈ – ခႏစတြင မဟာတငး စျႏၵမငး သည ရခငထးနနးက ဆကခခေၾကာငး၊ ၄ငးသည ယခင ရာမ၀တ ၿမ႕ေဟာငးက ၿမ႕သစတညေထာငကာ ႏစေပါငး ၂၂ ႏစတင စးစခေၾကာငး၊ ယငးမငးလကထကတြင ရမးၿဗကၽြနးAနးတြင သေဘၤာမားစြာ ပကခေၾကာငး၊ သေဘၤာသားမားမာ မဟာေမဒင ဘာသာ၀ငမားျဖစၾက ေၾကာငး၊ ယငးတ႔က ရခငျပညမသ႔ ပ႔ကာ ေကးရြာမားတြင Aတည တက ေနရာခထားေပးေၾကာငး” စစေတြေဂးဇတ (Akyab Gazette) တြင ေရးသားထားသည။၅ ျမနမာ ႏငင သမငးေကာမရင Uက႒ ျဖစခေသာ ဗလမး ဘရငကလညး- ျမနမာႏငင ပငလယ ဆပခၿမ႕ မားျဖစေသာ ေကာကျဖ၊ ပသမ၊ သနလင၊ မတမ၊ ၿမတ စသညတ႔တြင Aလားတ သေဘၤာမား ပကျပားျခငးဆငရာ AၾကာငးAရာမား Aခနကာလ ေစာစြာကပင ရခေၾကာငး၊ မြန-ျမနမာ ရာဇ၀င မားႏင Aခ႕ ေသာ ဘရားသမငးမားတြင သေဘၤာပက စစသား မားAၾကာငး ေရးသား ထား သညက ေတြ႔ရရေၾကာငး – ၁၉၆၁ -ခ ႏစတြင Aႏၵယႏငင၊ နယး ေဒလၿမ႕၌ ကငးပခ ေသာ Aာရသမငး ႏးေႏာဖလယပြတြင တငျပေသာ “ျမနမာႏငင သ႔ Aစၥလာမ သာသနာ၀ငမား ၀ငေရာက လာပ (ေAဒ ၁ရ၀၀)” စာတမးတြင ေရးသားထားပါသည။

( 6)

ေၿမာကUးၿမ႕၏ထးၿခားခကကား ကလားမြတဆလငမားေနၿခငးၿဖစသည။ဤသ႔ၿဖစရၿခငး ကလညး A ဆနး မဟတေပ။ ဒတယေၿမာကUးေခတတြင ဘဂၤလား ၁၂ ၿပညနယက ၿပနလည တက ခက သမး ပက ရာ`၌ စစသၾကးဓမၼေဇယသညကလားၿပညမ ကလား ဘရငႏင႔တကြ သ႔ပနးတ႔က ဖမးဆး ခ႔ရာတြင ကလား (၁၀၀၀၀) က ဆငစာၿမငး စာရတ Aစ၊ကလား(၂၀၀၀) က ဝါးခတ၊သစခတ Aစ၊ ကလား (၁၀၀၀) ကလယလပ၊ ကလား(၁၀၀၀၀) ကဟငးသးဟငရြက၊ငရတ၊ၾကက သြန၊ကြမး ဆကAဖြ႔ Aစ ကလား (၂၀၀၀) မဖရား၊သားေတာ၊ သမးေတာမား၊ Aမ ၌ ေရခပ၊ထငးခြ၊ ကလား (၂၀၀၀) ေလးကငး စစသည၊ ကလား (၁၀၀၀) ရကကနးရက ၊ကလား (၁၀၀၀) ယာUထမး၊ ကလား(၁၀၀၀) ဆားခက၊ ကလား(၁၀၀၀)ၿမ ႔တြငးၿမ႕ၿပငAမကကး၊ သနရငးေရး စသညၿဖင႔ ကလားစစေပါငး (၄၇၅၀၀) Uး ဖမးဆးလာကာတာဝနခြေဝ Aပ ႏငး ေပးခ႔ သညဟေရးသားေဖၚၿပ ထားသည။(စာ ၂၅၇-၂၅၈) (ကးကား။ ။ကစၥပနဒမဓညဝတသစၥာ–၂၀၀၈ခ၊ စာေပဗမာနဆရစာAပ)(သတ ပေဒသာ – ဝဇၨာ) ဆရ။ ပထမAၾကမ ထတေဝသည႔ခႏစ ၂၀၁၀ ဇႏၷဝါရလ။(စာေရးသ ကေလာင Aမည ေမာငမးယ ၊ မရငးAမည ဗလမးမ႕သန႔(ၿငမး)။စာေပ ဗမာန စာတညးမးက မတပAမတ ၀၇၄၉၂ ၿဖင႔ ပႏပ၍ မတပတငAမတ ၀၃၉၁၁ ၿဖင႔ထတ ေဝ သည။)

( 7 )

ရမးၿဗ ေတာငေကာငးဆရာေတာ ေရး ရခငရာဇဝငသစ ပထမAပစတတတြ ၊ စာမကႏာ ၃၅၁/ ၃၅၂/ ၃၅၃ တ႔ တြငငႏလမငး(၁၂၃၄ – ၁၂၃၇)လကထက ကလားၿပာညကစစထးရာ သ႔ပနးAၿဖစ (၄၇၅၀၀) Uး ေခၚလာၿပး မငးသး၊မဖရားသး၊ မငးသားသး၊ မငးသမးသး မးမတသး Aတြက Aသးသး Aစႏင႔ ခြေတာမသည။ ဤကားဓညဝတAေရးေတာပ`၌ ပါေသာငႏလမငး Aေၾကာငး တညးဟ ေရးသားေဖၚၿပထားသည။ (ရမးၿဗ ေတာငေကာငးဆရာေတာ ေရး ရခငရာဇဝငသစ ပထမAပစတတတြ ၊ စာမကႏာ ၃၅၁/ ၃၅၂/ ၃၅၃)

( 8 )

Francois Bernier ၏မတတမးႏင႔ Father Delaunoite ၏ Catholic encyclopedia Aရ ၁၆၂၁ မ ၁၆၂၄ ခႏစAတြငး ဖမးဆးေခၚေဆာငလာသမားမာ (၄၂၀၀၀) ေလးေသာငး ႏစေထာင ရ သညဟ ဆ၏ ဆာAာသာဖယယာက ဖမးဆးေခၚေဆာငလာသ Uးေရးသည ရခငၿပည စစေပါငး လUး ေရး၏ ၁၅ % ရသည ဟ ဆထားသည။ ရခငဘရင ကထဖမးဆးယလာ ေသာလထတြင Aတတ ပညာ ရင ၿဖစ သ ေလးပတစပ ခန႔ကယ ထားၿပး ကနလမားက တစUး လင (20 Rs မ 70 Rs ၿဖင႔ )ေစးတငေရာငး ခ ခ႔သည။ ထဖမးဆးကြနမားက လကဖဝါးေဖါကၿပး ၾကမလးၿဖင႔ ခညေႏာငကာ ၾကက၊ငက က႔ သ႔ သေဘၤာ ကနတြငး ထ ထည႔သြငးၿပး သယေဆာင လာခ႔သညဟဆ၏။ (Harvey, Outlineof Burmese History Page, 94 )

( 9 )

(က)- မငးဘာၾကး ခရစ၀ကရာဇ(၁၅၃၁ – ၁၅၅၃) ႏင႔ မငးရာဇၾကးတ႔ လကထက က ေသာငးထး ကြနးမ ကလားေလးေထာငစ ဖမးဆးေခၚလာခ႔ေၾကာငး၊ မငးရာဇာ ပခးသ႔ စစခခ႔ ရာတြင ကလား မြတဆလင သရေကာငး ၅၀၀၀၀ (ငါးေသာငး)သားေတာ Aမေရ႕ မငးသား မငးခ ေမာငး ပေမာတင ေခာငး၊ သလငၿမ႔သ႔ စစခေလသညဟ ပါရသည။ေမာရစေကာ လစ ေရး ဒတယတြ စာမကႏာ ၁၂ တြင (ထ႔ေၾကာငးရခငၿပည သည ပထမႏစ (၁၀၀၀) AတြငးကလားမငးမားAဆကဆက Aပခပခ႔သည) ဟ၍လညးကာငး၊စာမကႏာ (၁၃) တြင ခရစ ၉၅၇ ခစ ေနာကပငးတြငရခငရာဇဝင စတငခ႔ေတာသည ) ဟ လညးေကာငး စေရႊပ ကဆသညဟ၍ လညးေကာငး၊ စာမကႏာ ၂၁ တြင ခရစႏစ ၉၅၇ မတငမကရခငၿပညသည ကလား ၿပည တစၿပညၿဖစခ႔ သညကေတာ မနေပ၏ ဟ၍ လညးေကာငး – စသညၿဖင႔ ေဖၚၿပထားသည ။ရခငၿပညက ဟႏၵဘာသာဝငမားက ေAဒ ၁ ရာစမ ၁၁ ရာစ Aထ ႏစေပါငး (၁၀၀၀) ေကာစးမး Aပခပခ႔သညဟ ေရးသားထားသည။

(ခ) - AထကပါစာAပ၏ေနာကတစေနရာတြင တရေရာAခါ စစေတြကြးနကလားတ႔က ဓါးပင ၾကး ေသာကၾကယ က ေခၚ၍ ဆလာဘေပးေၾကာငး ၊မငးမသAမတ ၿမ႕သစစား ေရႊသ သေစလင ထ

Aေၾကာငး ကေလက ထား ေလေသာ ဟပါရရာ (ၿပည႔ရငမငးမဟာရာဇာ လကထက) စစေတြမာ ထစU ကပင ကလားမြတဆလငမား ရေနေၾကာငးထငရားေနသည။ရခငAမးသားစာေရး ဆရာမား၏ AထကပါမတတမးမားAရ ထစUက မဆလင Uးေရ Aမား Aၿပားရသညကခန႔မနး နငသည။ ဤ Aရပရပ မဆလငမားသည ရးဂား မငးသား ၁၆၆၀ ခႏစရခင သ႔ခလလာသည႔ ကာလ ထကAခန ကာလ Aားၿဖင႔ ေစာ ေနသညကေတြ႕ ရ သည။ရခငဘရငသည ေလးသညေတာ (ကမန) တပဖြ႔ဝင ရားရးဂား မငးသား ေနာက လကမား ထကေရးကသမားၿဖစ သညရခငေဒသတြင ဗဒၶဘာသာဝင တစခ႕ Aစၥလာမ ဘာသာ သ႔ကးေၿပာငးခ႔သညဟ ဓညဝတဆရာ ေတာ Uးညာဏ၏ရခငရာဇဝင ဒတယတြ စာမကႏာ (၁၆၁- ၁၆၂) `၌လညး ေကာငး၊ Uးၾကည ၿမနမာ သမငး စာမကႏာ (၁၆၀ ) `၌ လညးေကာငး Uးလထြနးၿဖ ၏ ေငြစကားရညလပြ စာAပ စာမကႏာ (၄၇) တြင လညး ေကာငးေရးသား ေဖၚၿပထားသည ကေတြ႔ရရသည။

( 10 )

Maurice Collis ေရးေသာ The Land Of the Great Image Aား Uးလဒငက ေရႊရတနာ ေၿမ Aမညၿဖငၿပန ဆ ေရးသာဘာသာၿပနဆရစာAပ၏ စာမကႏာ (၁၉၁) တြင ေAဒ ၆၃၀ ခႏစ က ရခငၿပည သည AႏၵယနငငAတြငး ပါဝငခ႔၍ ေနထငေသာလမးမားမလညး ဘဂၤလား ၿပည မလမး မား ႏင႔Aသြင တၾက သည။ ထနညးတဟႏၵ ဗဒၶဘာသာႏင႔ဗဒၶဘာသာ ႏစမး စလးၿပငတထြနးကားခ႔ သည႔Aေထာက A ထား မား ရသညဟေဖၚၿပသည။Aႏၵယ တက ငယတြငAထးသၿဖင႔ပါ ကစၥတနႏင႔ ဘဂၤလားနယတြင ဟႏၵဘာသာဝင Aမားစသည Aစၥလာမဘာသာ သ႔ကးေၿပာငးကးကြယရာ ဘဂၤလား ၿပညနယႏင ဆကစပလကရေသာရခငၿပည`၌လညးေၿမာကပငး`၌လညးရခငလမးဟႏၵ ဘာသာ ဝင AမားစမာAစၥဘာသာသ႔ကးေၿပာငးကး ကြယ လာၾကသည။ ထသမားမာရဟငဂာမားၿဖစသည။ တစခနကၿပညသည ဘဂၤလားသစၥာေတာ ခAၿဖစ လညးေကာငး၊ ဘဂၤလား(၁၂)ၿမ႔ေခၚ ဘဂၤလား ေဒသ သညရခင ၿပည၏ Aငပါယာ Aၿဖစ သ႔လညးေကာငး AၿပနAလနကေရာက ခ႔ၾကေၾကာငး History Of Burma ႏင႔သမငးစာAပမား တြငေဖၚၿပထား သညကေတြ႔ရသည။

( 11 )

(က)- ၁၄၀၄-ခ ေလးၿမ႕ေခတ၌ မငးေစာမြန ဘရငလကထက ရခငဘရငႏငငေတာကဗမာ ဘရင သမး ပကသျဖင ရခငဘရင မငးေစာမြနသည ဘဂၤလားေဒသ ရ ေဂါလေဒသသ႔ ထြကေျပး တမးေရာင ခရ သည။ ေဂါလကေကာငး မြနစြာ လကခခသည။ ဘဂၤလား ေဂါလ ဆလတန ဘရင၏ AကAညျဖင ရခငထးနနးက Aရယခရသည။ ေAဒ ၁၄၃၀-တြင ေျမာကUးၿမ႕ တည ၍ ေျမာက Uးေခတ က စတင တညေထာငခပါသည။

(ခ) – ေျမာကUးေခတတြင ရခင တပမေတာ၌ Aာရဗမစစ သညေတာမား၊ Uေရာပ မ ေပၚတဂမားႏင ဂပနတ႔ပါ Aမႈေတာ တမးခသညကေတြ႔ရရ သည။ ယငးAာရပမစစ သညေတာ မးဆက Aမားစမာ

သတြ၊ ရမးၿဗ ကြၽနးႏင ေျမာကUးၿမ႕ပတ၀နး ကငတြင ေနထငၾက ပါသည။ ယငးတ႔က ရခငတ႔က ကမန ဟ ေခၚေ၀ၚၿပး ရခငျပည၌ တငးရငး သား မးႏြယစ AျဖစAသ Aမတျပ ထား ပါသည။ ယငးမဆလင ဘာသာ၀င ကမနတ႔ သည ရခငျပည ၌ ျပနာ ဖနတးျခငး၊ ရခငတ႔ႏင ဘာသာေရး Aဓကရဏး၊ လမးေရးAဓက ရဏး ဖနတးျခငးမးက လး၀ျပ လပျခငး မရဘ၊ ရခငျပည ႏငရခင လမး Aေပၚ သစၥာ ရရျဖင ရခငတ႔ႏင ေAးAတပAမ ၿငမးခမး စြာ ေနထင လာခၾကေသာ ကမန လမး တစမးမား ရသကသ႔ Aထကတြင ေဖၚၿပခ႔ေသာ ဗဒၶဘာသာမ Aစၥလာမ ဘာသာသ႔ ကးေၿပာငး ကး ကြယၾက ေသာ လတစစ လညးရ ေနေသးသည။

(ဂ)- ၿမနမာႏငငAတြငး Aစၥလာမဘာသာ ျပန႔ႏ႔ပက ေလလာခရာ ေAဒ ၈-ရာစႏင ၁၆-ရာစ Aတြငး ပါ႐နးႏင Aာရဗသေဘၤာမား ေရေၾကာငးသြားလာျခငးသည Aေ႔႐ဖား ပငလယ မား တြငပင လယမား တြင လႊမးမး ခသည။ ၎ျပင ျမန မာႏငင၏ ေရာငး၀ယ ေရးစခနး မားသ႔ လညး ပါ႐နႏင Aာရဗကန သညတ႔ Aေျခ ခ ေနထငခ သည။

(ဃ)- ေAဒ ၁၆၆၀ တြငAႏၵယ ျပည ၌ ႐ာဂဟန ဘရင ကြယလြနခရာ သားေတာ ႐ာ႐ႈဂာ သည ေနာင ေတာ ၾသရနAဇစႏငနနးလခရာ Aေရးနမသျဖင ရခငဘရင စႏၵသဓမၼမငး (၁၆၅၂-၁၆၈၄) ထ Aက Aညေတာငး ခ၀ငလာခသည။စႏၵသဓမၼ မငးAား ကတ မတည ဟဆရာ ႐ာ႐ႈဂာက ပနကန ခရာ ႐ား႐ႈဂား ကဆးခၿပး သ၏ AေျခြAရမား ကမန(ေလး သညေတာ)တ႔Aား ရခင ဘရင၏ကယရေတာ တပဖြ႕ ခန႔ထားခသည။

(င)- စႏၵ၀ဇယ (၁၇၁၀-၁၇၃၁)လကထကကမ ထကမနတ႔Aား ႏပကြပခသည။ မားစြာ ေသာ ကမန တ႔Aား ရမးၿဗကၽြနး၊စစေတြAနး သငးဂနက၊ သာယာကနးေကး႐ြာမားသ႔ ပ႔ထားခသည။ ရခင ျပညနယ ကမန မြတစလငမ တ႔Aျပင စစေတြၿမ႕ Aေ႔႐ပငးေဒသမား၊ ရမးၿဗကၽြနးႏင သတြ တစ၀ကတြင တငးရငး သားျဖစၾက ေသာ Aစၥလာမဘာသာ ကးကြယသည ရခငမား Aႏ႔Aျပား႐ေနသည။

(စ) – ၁၅၃၉ ေAဒတြင တပငေ႐ႊထး ပခးက တကခကခစU ၁၅၉၉ ေAဒတြင ေတာငင ဘရင ပခးက တက ခကခစUတြငဖမးဆးရမေသာ မြတစလငမမား ေAဒ – ၁၅၄၇ တြင တပငေရႊထး ၿမ႕ေဟာငးၿမ႕ က ၀ငတက ခစU ႏင၁၇၀၇ ေAဒတြငစေနမငး၏Aရာ႐ မား သတြက တကခက ခစU ဖမးဆးရမခ ေသာ မြတစလငမမား၊ ၁၆၁၃ ေAဒတြင Aေနာကဘကလြနမငး သနလငက တကခကခ စU သန လငၿမ႕ ကၿပးစAခါ ဒဗရစတ ၏ ေနာကလကမြတစလငမား (သ႔မဟတ) စစပြၿပး စ Aခနေနာငးမ ေရာက ႐လာေသာ သေဘၤာ မားမမြတစလင မားAား ေ႐ႊဘခ႐င၊ ေျမဒး၊ စစကငးခ႐င၊ ပငးယႏင ခလး ၌ လညးေကာငး၊ ေကာကဆညခ႐င လကပ၌ လညး ေကာငး၊ ရမညးသငးခ႐ငယငးေတာ တ႔၌ လညးေကာငး ေနရာခထားခ ေၾကာငးေတြ႕ရသည။

(ဆ) – ဘးေတာဘရားလကထက ျမနမာသကရာဇ ၁၁၆၃-ခႏစ (၁၈၀၁ ေAဒ) နယန လျပညေကာ ၂-ရကတြင ေ႐ႊတကပရပကမ ေကာကတစလးက ဗလမငးရလ ေကာထင ေရးကးေသာ စစတမး တြင ျမနမာ သကရာဇ ၁၀၆၀ မ ၁၀၇၆ Aထ နနးစေသာ Aငး၀ စေနမငး လကထကတြင ရခင ဘကမ ၀င

ေရာက လာေသာမြတစလင ၃၀၀၀ ေကာAား ျမနမာ သကရာဇ ၁၀၇၀ (၁၇၀၉ ေAဒ)တြင ေAာက ေဖာျပပါ ၁၂-ေနရာ ၌ ေနရာခထားခ ေၾကာငးေတြ႕ရသည။

(၁) ေတာငင (၂) ရမညးသငး (၃) ေညာငရမး (၄) ယငးေတာ (၅) မတလာ (၆) ပငးတလ (၇) တဘကဆြ (၈) ေဘာဓ(၉)သာစည (၁၀) စညပတရာ (၁၁) ေျမဒး (၁၂) ဒပယငး စသညတ႔ တြင ျဖစ သည။ A ထက ေဖာျပ ပါ Aတငး Aစၥလာမဘာသာ၀ငတ႔သည Aာရဗသေဘၤာမားပက၍ ၀င ေရာက ေန ထငချခငးျဖင လညးေကာငး၊ Aာရဗပါ႐နကနသညမားကးသနး ေရာငး၀ယ ေရး စခနး မား ဖြငလစချခငးျဖငလညး ေကာငး၊ ေရၾကညရာ ျမကႏရာ သ႔ ေ႔႐ႊေျပာငးေနထငချခငးျဖင လညးေကာငး ပ႕ႏ႔လာခေၾကာငး သ႐ရသည။ နဝတ-Uးစးထတေဝေသာသာ သနာေရာထြနးေစဖ႔ – စာAပစာမကႏာ ၆၇ )

( 12)

ရခငဘရငမားသည ဗဒၶဘာသာ ၊ Aစၥလာမဘာသာ ၊မကြၿခားဘမမတတAပခပၿခငး၊ ဘာသာေရးလြပ လတ ခြင႔ေပးၿခငး ၊ဘရငကယတင တငးၿပညစညးလးေရးAတြက Aစၥလာမ Aမညဘြ႔ ကခယၿခငး ေရးရခင ဘရငမား၏ AေၿမာAၿမငၾကးမားပကစနမနာ ယစရာၿဖစ သည ဟ Uးၾကည(B. A) ေရးၿမနမာ ရာဇဝငသမတဖြယရာAၿဖာၿဖာ က ကးကား ၍တငးရငး သား လမးစ သတငလႊာက ေရသားေဖၚၿပ ထားသည။

( 13 )

စႏၵသဓမၼရာဇမငး(၁၆၅၂-၁၆၈၄) လကထကတြင Aႏၵယ မဂEကရာဇ ရဂဟန၏ ဒတယသား ေတာ ရားရးဂားႏင႔ Aတ ေနာက လကAငAား(၃၀၀) ႏင႔ ၁၆၆၀ ၿပည႔ ရခငၿပညသ႔ဝငေရာက ခလေၾကာငး ရခင သမငး၊ၿမနမာ သမငး၊ကမာၻ႔ သမငး တ႕တြင ေတြ႔ရရသည။

(14 )

၁၆၆၈ ခႏစ ေၿမာကUးၿမ႔တြင ရားရးဂားဗလၾကးက တညေဆာကထားသညက ယေန႔တင ေတြ႔ၿမင ရ ေသာ ေရးေခ တ ကပငမြတဆလငမား ရေနေၾကာငးသမငး Aေထာကၿဖစသည။( AမတစU – ၅၆ – က ရ )

(15) ရခင သမငဆရာUးစေရႊပက ဘဂၤလားေဒရ ႏင႔ ရခငေဒသသည နယစပခငးဆက စပေန၍ ရခင ဘက တြင Aစၥလာမ သာရေနၿခငးက သသယပြါးမရဟသးသပေဖၚၿပထားသည။

(16) AD ၇၀၀ ေကာမာ ရခငၿပညရမးၿဗ(ရမၼာဝတ) ကြနးတဝက Aာရဗသေဘာၤမား ေလမန တငးၿပးပကစး သြားရာ Aာရဗၽြါတဆလငမားသည ရမးၿဗ ကြနးAေၿခခ ေနခ႔သည ေဖၚၿပသည။

(၁၉၅၇ ခႏစ ထတ Burmese GezetteerVol. 1 , District- P-19)

(17) ကဝရ ဘ သရဝရ Aဂၢမဟာ ဓမၼရာဇဝရာဇ ဂရ ရခငဆရာေတာဘရား ၿပစေရးသားေသာ ဓညဝတ Aေရးေတာ ပစာAပတြင မလလမးဆၿပး ယခAေခၚ မဆလမ ၊ ( ဆ ) ေနရာတြင ( ) ေရး သား ထားေၾကာငးေတြ႔ရသည။ ၁၉၃၉ ခႏစ ဇလင၊ ပထမAၾကမ ပႏပထတေဝေသာ ဆရာဘးခယ (ဆရာခယ၊ ပါတဒမ ကေရစ Aေထြေထြေရြးေကာက ပြ ေကာမရငAဖြ႔ဝင) ေရးေသာ ဗမာမြတ ဆလင တ႔၏ ေရးေဟာငAတပၸတ စာAပ စာမက ႏာ (၁၆) တြင၁၈၇၉ ခႏစ ထတၿဗတသေဂတယ Aရ ရမးၿဇကြနး Aနး`၌ပကစးေသာ Aာရဗ သေဘာၤသား မြတဆလငမား ထAခနမစ၍ ရမးၿဗကြနး တြင Aတည တက ေနထငေဖၚၿပထားသည။

(18) ၿမနမာနငငေရးေဟာငးသေတသနမး ဂာမနလမးပညာရင ရနကနေကာလပပါေမာကၡ Aာမလ ဖခငဖါ ( Emil Forchamfer ) ၏ ရခငေရးေဟာင လကရာAစရငခစာ(၁၈၉၂)ခႏစ ၊ ဓါတပ ၆၈ (၄၂) ၊ စာ မကႏာ ၆၀`၌ထငရားၾကး ကယေသာ မြတဆလငသေတာစင ဗေဒၵါေရ ေAာလယာ(Budder Auliah ) က ရညမနးၿပး ဗေဒါရမကာန(စစေတြ) Aားခရစႏစ ၁၇၅၆ ခႏစတြင တညေဆာက ထားသည။

(19)

(က) ရခငဒတယAေရးပင Deputy Commissioner Col: Nelson Devies ၏မတတမးAရ ၁၇၃၆ ခႏစ တြငစစတေကာငး မစစေတြသ႔ မာနခ ႏင႔ကနညေနာင ေရာကရေၾကာငးက ေဖၚၿပ ထား သည ။

(ခ) – ၁၆၆၈ ခႏစ မငးၿပားၿမ႔နယ ၊ပနေၿမာငးရြာတြင Aာေလာငမ ေလာနကာ ဗလ ၊ ကနၾက (၁၂) ရြာ က တညေဆာက ထားေၾကာငး ေတြ႔ရသည။(ရပရငေတးကဗာ ရသ စ မဂၢဇငး ၊ သနးထြနး (သမငး ပညာရင)

(20) ၁၆၆၈ ခ၊ႏစ မငးၿပားၿမ႕နယ၊ပနးေၿမာငးရြာတြင Aာေလာငမ ေလာနကာဗလ ၊ကနၾကး (၁၂) ရြာက တညေဆာက ထားေတြ႕ ရသည။

(21) Aစၥလာမဘာသာသည ျမနမာနငငသ ပဂေခတAေစာပငး ကာလကပငေရာကရခသည။ ‘Aစၥလာမ ဘာသာသည ခရစယာနထကေစာျပး ျမနမာျပညသ ေရာကရခသညဟ ယဆနင သည။ ပဂ ေကာက စာ Aခ႕တြင ”ပနသယ”” ပ သည” ဟေရးသားထား သျဖင ပဂေခတ ကပင Aစၥလာမ ဘာသာ၀င မားရ လမမညဟ ဆနငေပသည။

[ေဒၚတငစန၊ကနးေဘာငေခတယUေကးမႈနဒါနး၊ တကသလပညာ ပေဒသာ စာေစာင၊ ရနကန၊ တက သလ မားပနပတက၊ Aတြ၃၊Aပငး၄၊စာ-၇၅၊၁၉၇၃၊ဇလင။]

(22) ထAဆက ခငမာေစသည AေထာကAထားတစရပကလညး ဤသေတြ႔ရရပါ သည။ ‘ပဂေခတ၏ Aေစာပငးကာလ ပတသမငး(ေAဒ ၆၅၂-၆၆၀)လကထကတြင Aာရပလမး ကနသည တသည သထ၊ မတမAစရေသာ ဆပကမး ျမ႕မားသေရာကရလာခၾကသည။ Aာရပသေဘၤာ မား သည Aေနာက ဘက မဒဂတစကားကြနးမ Aေရ Aႏၵယ ကြနးစမားနင တရတျပညAထ သြားလာ လက ျမနမာ ျပညသလညး ၀ငထြကျခငးျပခၾကသည။[ဦးၾကည (ဘေA) ရာဇ၀ငဂဏထး၊ ျမနမာရာဇ၀င သAပဖြယ ရာAျဖာျဖာ၊ စာ-၈၁-၈၃၊ မနေလး၊ပဋကတေတာျပန ပြားေရး၊၁၉၅၀။]

(23) (က)- ပဂေခတတြင ျမနမာမႈျပ Aစၥလာမစာေပဟ၍ သးျခားမေတြ႔ရပါ။ ျမနမာနငငသ Aစၥလာမ သာသနာ သည ပဂေခတ ကပင စတငေရာကရေနျပ ျဖစေသာေၾကာင Aစၥလာမစာေပမား လညး ေရာက ရလာနငသည။ ပဂေခတ ျမနမာစာေပ တြင’ေကာကစာ ‘ မားကသာ Aမား ဆးေတြ႔ရသည။ ကမၻာ ေပၚတြင ေကာကစာေရး ထးသည Aေလ Aထက Aဂစလမးမားက စတငသည။ Aဂစနင Aျခား ေျမထပငလယေဒသ မားတြင ေတြ႔ရ သည ေကာကစာမားမာ ေရးAကဆးျဖစသည။ ပဂေခတ၌ ပင Aရဗဘာသာနင ေရးထး ထားေသာ ေကာကစာ မားရသည ဟ သရသည။ ( AမတစU -၂၁ – ကၾကည႔ )

(ခ)- ၁၉၆၉ ခနစကစစေတြခရင ျမ႕ေဟာငးျမ႕(ေျမာကဦးျမ႕)နနးရာကနး Aေရဘက သရကA ပ ရြာမရေသာ Aလား၃ေပခြ၊Aန ၂ေပ၊ စာေၾကာငးေရ ၈ ေၾကာငးပါ သညေရး ေဟာငးပါရားနင Aရဒ ဘာသာစာ ေရာျပြနးေရးထးထားေသာ ေကာကစာတစခပက ေတြ႔ရ သည။ ေရးရခင မငး လကထက က ေရႊခန ၂၃တန ပာ ၁၄၂၉၁ က ျမပန သညAခါ ေရးထးခသည ေကာကစာဟ သရသည။ (၂၉-၁၁-၆၉ ေနထတ ဗလတေထာငသတငးစာ စာ-၅)ထAခက က Aေထာက Aထားၿပ၍ ျမနမာနငင

၌ ေရးေခတဘရငမငးမား AပစးစUက Aရဗ၊ ပါရား၊ Aရဒေကာက စာမားရလမမညဟ ခနမနး နင သည။

(24) ပဂေကာကစာAခ႕တြင ပသ၊ ပနးေသး ဟေသာ ေ၀ါဟာရမားကေတြ႔ရသည။ သာဓက Aားျဖင ‘သၼ ျမကရ ပသ’သကရာဇ ၅၈၅ခထး၊ မငးAနနသ (ေလးမကနာဘရား) ေကာက စာ ေၾကာငးေရ ၃၉-၄၀)’င င ာ ပနသယ ၁’ သကရာဇ၆၀၄ ခထး၊ ေညာငရမးမငးၾကးသမး (Aမရာေကာငးေကာကစာ) ေတာငဖကေကာကခပ၊ စာေၾကာငးေရ ၅) တျဖစသည။ Aစၥလာမဘာသာ၀ငမားက ရညညႊနး ေခၚဆသည လမးAေခၚAေ၀ၚမားက ေကာကစာ မားတြင ေတြ႔ရရသညကAေထာကAထားျပ၍ Aစၥလာမဘာသာသည ျမနမာနငငသ ပဂေခတကပင စတငေရာကရေနျပဟ AခငAမာ ဆနင ပါသည။ ေပ၊ ပရပကတက စာေရးကရယာAျဖစ ပဂေခတကပင စတငAသးျပခမညဟ ယၾကည ရေသာေၾကာင ေပ၊ ပရပကတြငေရးသား ထားေသာ စာေပမားရေကာငး ရနင မညျဖစ ေသာလညး ရာေဖြရန ခယUးေနပါသည။ ထေၾကာငပဂေခတတြင ျမနမာမျပAစၥလာမစာေပ မရဟ ယတျပတ မဆသာပါ။ (25) ကနးေဘာငေခတ (ေAဒ ၁၇၂၅-၁၈၈၅)တြင Aစၥလာမစာေပ AေျမာကAျမား ေတြ႔ရရ သည။ ကနး ေဘာငေခတတြင ကမးေတာျမတကရAာနAား ျမနမာဘာသာျပနဆမႈက စတငေတြ႔ရရသည။ ကမး ျမတ ကရAာနသည ကမၻာကလသမဂၢ ယနကစက Aတြငးေရးမး မား Aဖြ႔ခပက ထတျပန ထားေသာ နငင တကာစာေပ၌ AေကာၾကားAထငရားဆး စာAပ(၁၀၀)စာရငး Aရ ဘာသာ ေရး က႑၌ တစAပ AပါA၀ငျဖစသည ကမၻာဂန၀င စာေပ ကမးတစဆျဖစပါသည။[ေမာငဆရင၊ ဂန၀ငစာေပ ဟသည၊ ဂန၀ငစာေပစာတမးမား (ပထမတြ)၊ စာ-၉၅၊ ရနကန၊ စာေပဗမာန၊၁၉၉၁]

(26) ကနးေဘာငေခတဦးပငးမာ ကရမကမးက ျမနမာဘာသာ မျပနဆရေသး လ႔ Aာေရဗ ဘာသာ နဖတ နငေAာင သငေပးတယ။ ေနာကပငးမာ ျမနမာဘာသာန ျပနဆေစခတယ။”[တတယနစ ၀ဇၨာ သငတနး (သမငးသာမန) သမငး ဘာသာ ပခခကမား၊ စာ-၃၇၊ ျမနမာနငငသမငး သငရး Aမတ (၃၀၃)Aတြ(၂)၊ တကသလ စာေပး စာယသငတနး၊ စာစU (၁၁၅) ၁၉၈၇၊ စကတငဘာ]

ထေၾကာင ကနးေဘာင ေခတဦးပငးAထ Aစၥလာမဘာသာ၀ငမားသည ကမးျမတ ကရAာနက Aရဗ ဘာသာ နင ပင ေလလာခၾကသညဟ ယဆနငပါသည။ ကနးေဘာငေခတ Aမရပရျမ႕တည နနး တည ဘးေတာ ဘရား ဗဒမငး (သကရာဇ ၁၁၄၃-၁၁၈၀)လကထကတြင ကမးျမတကရAာန ျမနမာျပနဆမႈ ကစတင ေတြ႔ရရသည။ ဘာသာျပန ဆသ ပညာရၾကးမာ ေရႊေတာငသာဂသ ဆရာၾကး ဦးနျဖစသည။ (27) သေတာဦးတငလႊာကမးမာ သကရာဇ ၁၁၇၈ ခနစတြင ဘးေတာ ဗဒမငးထတငသြငးေသာ ကမး ျဖစသည။ ဘးေတာဘရား(၁၁၄၃-၁၁၈၀)ခလကထကတြင သာသနာေပါငးစနင စပလUး ၍ ဘရင

Eကရာဇ က စးစမးေမးျမနးေလ လာေတာမရာတြင Aစၥလာမသာသနာ Aတြက ဦးနက ေရးသား တင ဆကေသာ Aစၥလာမ သာသနာေလာကစာတမး ပငျဖစေပ သည။ [သေတာဦးတငလႊာကမး၊ ေဇယ ေကာထင ဗလမးဘရင ၏ကမးဦး စကား၊ စာ-(ဈ)၊ Aစၥလာမစာ ပနပတက၊ ရနကန၊ ၁၉၆၀]

(28) မြတစလင မားျမနမာႏငငသ႕ Aဦးဆးေရာကရသည ေနရာႏင ကာလ မာ ပထမျမနမာႏငင ေတာ ၾကး ျဖစသည ပဂေခတခရစသကရာဇ ၁၀၄၄ ခ ဟ ျမနမာရာဇဝငမားတြင မတတမး တငထား သည။ ဗတဝ ႏင ဗတ ဟ Aမညရ ေသာ ဗတမးႏြယဝင Aာရပ သေဘၤာသား ႏစဦး သည ၎တ႕စးနငးလာေသာ သေဘၤာပကရာမ ပUခပတစခပ က Aမျပ၍ သထAနးရ ျမနမာ ႏငင ကမးေျခ တစခ သ႕ ေရာကရခသည။

Ref : (“The Muslims of Burma” A study of a minority Group, by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden, page 2, paragraph 3, line 1,2&3 )

(29) Aေနာရထာမငးၾကး (ခရစ ၁၀၄၄-၁၀၇၇) လကထက တြင ျမနမာမြတစလင စစသည ေတာမား ႏင ကယရေတာ သကေတာေစာင တပမားလညး ရခသည။ မငးၾကးစြာေစာက နနးစ Aပခပေသာ မြန (တလငး) တ႕ ၏ ျမ႕ေတာမတမျမ႕ Aား Aေနာရထာမငးၾကး စစျပတကခကစU မြတစလင စစတပ Aရာရ ႏစဦးသည Aလြန ျပငးျပငးထနထန ခခ ကာကြယ ခသည။

(Luce & Tin 1960, pp. 80-81)

(30) ေတာငျပနးရြာသည ငါးရက ခန႕စညကားေသာ ပြေတာၾကး က ႏစစU ကငးပရာဌာေန တစခ ျဖစ လာသည။ မႏေလးျမ႕ေျမာကဖက၁၄ ကလမတာ Aကြာရ ေတာငျပနး ရြာတြင နတကြနး ေပါငး ၇၀၀၀ ခန႕ ရျပး နတကြနး ၂၀၀၀ နးပါးသညရြာ၏ Aေကာၾကားဆး မငးသား ညေနာငျဖစၾကသည ေရႊဖUးၾကး ႏင ေရႊဖUးေလး တ႕Aား ရညစးကးကြယ ထား ၿခငး ျဖစသည။

( Various Myanmar History tax-books of Ministry of Education, Myanmar.)

(31) ယေန႕တင AယAၾကညရသမား သညနတကြနး ႏင ညေနာငႏစဦးတ႕Aား ကးကြယၾက သည။ ထ ကးကြယသ မားသည မ႐း ဖလာဗဒၶဘာသာဝငမားျဖစၾကေသာလညး ဝကသား က ေရာငၾကသည။

ယေန႕တင ႏစစU စညကား သကၿမကစြာ ကငးပျမေတာငျပနး ပြေတာ သ႕ သြားေရာကစU ဘတစကား (သ႕) ကားေပၚတြင တစဦးတစေယာက မဝကသားက သယ ေဆာင သြားျခငးမျပရ ဟ ယၾကညၾက သည။ ေၾကကြဖြယရာ ကြပမကမႈ က Aေၾကာငး ခ သည Aပခပႏစခပစာ ေနရာလြတက ယေန႕တင ျမင ေတြ႕ရ မညျဖစသည။ ( a b “The Muslims of Burma” A study of a minority Group, by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden.)

(32) ညေနာငႏစဦး Aား AညႇးAေတးထားရေသာ သတ႕သည ေစတ တြင Aတႏစခပ စာ ေနရာ က Aေနာရထာ မငးၾကးျမငသာေစရန Aလြတထားခသည။ Aေနာရ ထာမငး ၾကးသည Aမႈ သြားAမႈလာက စစမးၾကားနာ စစေဆးေ တာ မျပးေနာက ၎ညေနာငႏစဦး Aား Aမန႕ ေတာ မနာခသည ျပစဒဏမသာေပးရန ရာဇသတ ခမတ ခသည။ သ႕ရာတြင ၎ညေနာင တ႕သည ျပစဒဏ Aစား သတျဖတ ျခငးက ခခရသည။၎တ႕က သတျဖတ ျပးေနာက Aေနာရထာ မငး ၾကး၏ ေဖာငေတာသည ေရြ႕လား ၍ မရပ ျဖစေန ခသည။ ဤသ႕ ျဖစရျခငး မာ ေရႊဖငး ည ေနာငတ႕Aား သတျဖတ ျခငးက မလလားေသာ မတေဆြ မငးမႈထမး တ႕၏ Aသတတ ဆႏၵျပ ကန႕ကြကျခငးေၾကာင လညး ျဖစဖြယရာသည။ ထစUကေတာဝင သေဘၤာသားတ႕ Aမားစမာ မြတစလင မား ျဖစၾကသည။Aႏၵယလမး နနးတြငးပညာရ ပဏၰားျဖ ပဏၰားမညး မားက ေရႊဖငးညေနာငတ႕သည Aေနာရထာ မငး ၾကး Aားသစၥၥာေစာငသစြာ Aမႈေတာ ထမး ခေသာ လညးမတရားသျဖင Aျပစေပး ခရျပး နတ Aျဖစသ႕ ဘဝ ေျပာငးသြား၍ မေကနပ ခက က ေဖာျပ သညAေနျဖင ေတာ ဝငေဖာင ေတာ၏တကမ က ဆြကင ထားေသာေၾကာင ေဖာငေတာေရြ႕လားမရ ျဖစေနသညဟ၍ ေလာကတင ၾကသည။ ထသ႕ေလာက တငၾက ေသာAခါ Aေနာရထာမငးၾကးသည ေရႊဖUးညေနာငႏစဦးAား ရညစး၍ နတကြနး ၾကး တစ ခ ေဆာက လပေစျပး လတ႕Aား ထညေနာငက ကးကြယပသ ေစသည။ (Online Burma/Myanmar Library )

(33) မြတစလင မားျမနမာႏငငသ႕ Aဦးဆးေရာကရသည ေနရာႏင ကာလ မာ ပထမျမနမာႏင င ေတာၾကးျဖစ သည ပဂေခတ ခရစသကရာဇ ၁၀၄၄ ခ ဟ ျမနမာရာဇဝငမားတြင မတတမး တင ထား သည။ ဗတဝ ႏင ဗတ ဟ Aမညရေသာ ဗတမးႏြယဝငAာရပ သေဘၤာသား ႏစဦး သည ၎တ႕ စးနငးလာေသာ သေဘၤာပက ရာမ ပUခပတစခပက Aမျပ၍ သထ Aနးရ ျမနမာႏငင ကမးေျခ တစခ သ႕ေရာကရခသည။ (“The Muslims of Burma” A study of a minority Group, by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden, page 2,paragraph 3, line 1,2&3 )

(34) ဗတ ညေနာငႏစဦးAေၾကာငးေဖာျပထားေသာ ျမနမာရာဇဝင မတတမး တစခ တြငမ ထည ေနာငသည ၎တ႕ခလႈေန ထငရာ ဘနးၾကးေကာငးရ၎တ႕Aားခလႈခြငေပးခ ေသာ ဘနး ၾကး ဆြမးစားရန စစU ထားေသာ ေဇာဂAေသ(ေဇာဂ ႐ပကလာပ) ၏ Aသားက စားျပး ေနာက ဆငေျပာငၾကး တစေကာငမ ခြနAားက ရရခ သည ဟ မတတမးတငေဖာျပ ထား သည။ သထ ဘရငသည ထညေနာငတ႕Aား

စးရမထတလန႕သျဖင AၾကးျဖစသAား၎ ၏ ဇနးမယား ၏Aမတြင Aပေပာေနခက လပၾက သတျဖတ ခသည။ညငယျဖစသ သည ပဂသ႕ ထြကေျပး လြတေၿမာကသြားျပး Aေနာ ရထာမငးၾကး Aပါး ေတာတြငဝင ေရာကခ လႈ ခစားခသည။သသည ပဂျမ႕ ႏင မငေပါငးAတနငယ ကြာေဝးေသာ ပပၸါး ေတာငသ႕ တစ ေန႕ လင ဆယၾကမ သြား၍ ပနးမားကယလာရေလရသည။ ပပၸါးရ မနးမပတစဦး ႏင Aေၾကာငး ပါ၍ ေရႊဖငးညေနာငဟ Aမညတြငခေသာ သားႏစေယာကထြနးကားခသည။ ( Pe Maung Tin and G.H.Luce, The Glass Palace Chronicle of the Kings of Burma)

(35) Aစၥလာမဘာသာသည ျမနမာႏငငသ႔ လြနခေသာ ႏစေပါငး(၁၀၀၀)ေကာ (၁၂၀၀) ခန႔ကစ၍ Aပစ လက လညးေကာငး၊ တစUးခငးႏစUးခငးAားျဖငလညးေကာငးပ႕ႏ႔၀င ေရာက ခပါ သည။ သမငး Aေထာက Aထားမား Aရ Aစၥလာမ ဘာသာျမနမာႏငငသ႔ စတငေရာ က ႐ လာ ခပမာ ျပညပ Aစၥ လာမ သာသနာျပမားက ျမနမာ ႏင ငသ႔လာေရာကသာသနာျပ သျဖင ေရာက ႐လာချခငး မး မဟတ ပါ။ ျမနမာႏငင သ႔ Aစၥလာမဘာသာ ေရာက႐လာ ပႏင ပတသက၍ေAာက ပါသမငး မတတမး Aေထာက Aထားမား Aရ ေလလာသ႐ပါသည။ နငငေတာAစးရက ထတေဝေသာ(စာမခြင႔ၿပခက-၃၄/၉၇(၃)၊ပထမAၾကမပႏပ)ေသာသာသနေရာငဝါထြနး ေစဖ႔ စာAပစာမကႏာ (၆၅-၆၈)ႏင႔(၇၁-၇၃ ) မ ကးယေဖၚၿပၿခငးၿဖစ ပါသည။)

(36) ေAဒ ၁၄-ရာစႏစမားAတြငး စမားၾတား၊ ဂာဗား၊ မာလာယ ကၽြနးဆြယမား မ တစဆင Aာရဗ ကနသညမား သညၿမတၿမ႕သ႔ေရာက ႐ေနၾကၿပးျဖစ သည။ (Uးခငေမာငႀကး ျမနမာျပန၊ ေမာရစေကာ လစေရး Into HiddenBurma စာ-၂ )

(37) သကရာဇ ၈-ရာစAတြငးက ပဂဘရငပတသမငးလကထက သထ၊ မတမေဒသမားသ႔ Aာရဗ ကနသညမားေရာက ႐၀ငထြက သြားလာေလ႐ေၾကာငး Aာရဗသေဘၤာမားသည Aေနာကဘက ဒမတစတကတ ကၽြနးမAေ႔႐Aႏၵယ ကၽြနးစ မားႏင တ႐တၿပညမAထ Aာရဗမား ခရးေပါက ေရာက ၿပးျဖစေၾကာငးေဖာျပထား သည။(Uးၾကည၊ ဘေA၊ ရာဇ၀င ဂဏထး ေရး၊ ျမနမာရာဇ၀င မသေကာငး စရာမား၊ စာ ၁၅၆-၁၅၇)

(38) တပငေ႐ႊထး လကထက သကရာဇ ၈၉၇ က ဟသာ၀တသ႔ စစခရာ ပသကလား ပနးေသး တ႔ တစဖက မ တကခကခချခငး (မနနနးရာဇ၀င(ဒတယတြ) စာ ၁၈၆) Aရလညးေကာငး သမငး သေတသ ပညာ႐င မား၏ ေရးသားျပစထားေသာ မတတမးမားAရ Aစၥလာမ ဘာသာ သည ျမနမာႏငငသ႔ လြနခေသာ ႏစ ေပါငး ၁၀၀၀ ေကာ ၁၂၀၀ ခန႔မစ၍ေရာက႐ Aေျခခ ေနထင ခၾကေၾကာငး သ႐ရ ပါ သည။ (နဝတ-Uးစးထတေဝေသာသာသနာေရာထြနးေစဖ႔ – စာAပစာမကႏာ ၆၅- ၆၈)၊ AမတစU ၃၅ – ကရ)

(39) ဓမၼေစတမငး ပသမက တကခကသမးယၿပးေနာက သေဋးသၾကြယမား၊ကနသညမား ၊ က လား ပသမား သည လကေဆာင ပစၥညး မားဆကသ ၾကသညဟ ရာဇဝငေဟာငးမား တြင ေတြ႔ရေၾကာငး ၊ပသ တြင ကလား ပသမငးမ Aပစးရမမက လUးေရAားၿဖင႔ လညးAမား Aၿပား ရၾကဟနတ သညဟ ဆထား သည။ (ဆရာမာဃ၏ ပသမရာဇဝင စာမကႏာ ၁၅၇)

(40) ၁၇ ရာစ Aလယ(၁၆၄၇) ခစတြင AဂၤလပAေရ႕ Aႏၵယ ကမၸဏက ၿမနမာနငင`၌ ကန တကဖြင႔၍ မြတဆလငမား မတဆင႔ကးသနးေရာငးဝယ မၿပလပခ႔သည။

(D.G.E. Hall Early English Intercourse with Burma P . 32,Ibid p.25 ,Ibid p. 87)

(41) AေနာကလြနမငးသနလငကေAာငနငၿပး ေနာက ယခငေပၚတဂတ႔Aပစးခ႔ ေသာ ကးသနး ေရာငး ဝယ ေရး သည မြတဆလငလကသ႔ေရာကရသြားသည။(Aoyage of Floristhothu Indies p.119)

(42) ၁၇၅၆ ခႏစတြင သနလငၿမ႔ကAေလာငးဘရားေAာငေတာမရာတြင ဖမးစးေသာသ႔ပန႔ မားတြင ကလား သေဘၤာ ခလာသမား လညးပါဝငသည။ရနကန ေရာကၿပးေသြးေသာကၾကး ခန႔ရာတြင ပယာမဟာမတ တ႔Aပါ Aစၥလာမဘာသာဝင (၂) Uးပါဝင သညက ေတြ႔ရသည။

(Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) Vol.1,p.187)

(43) Aေလာငးဘရားလကထက Aစၥလာမဘာသာဝငမားက Aေရးၾကးေသာ ဘရင႔သက ေတာေစာင႔ခန႔ ထားသည သာမက ကလားပေသနတစ ကဖြ႔စညးသည။ ၁၇၅၈ ခႏစတြင ဘရင႔ေကာငးမဌာပနာေတာ ထြကေတာမခနး`၌ ကလားပေသတ စမားလညး ပါဝင သည။ (Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) Vol.1,p.254)

(44) မငးတနးမငးတရားလကထက တြငေရႊ လကၤာတပ၏ Aမထမးတ႔မာ Aစၥလာမ ဘာသာဝငမားၿဖစ

သည။ (An account of Burmese Published on the centenary of the founding of Mandalay U Ba U p.8 ,(from now be refrrence U Ba U)

(45) ၁၇၆၄ ခႏစတြင ယးဒယားသ႔ခတကေတာရမေသာၿမနမာ တပမားတြင ကလားဗလတပ တပလညး ပါဝငခ႔သည။ (Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) 1373)

(46) ဘးေတာဘရားနနးတကၿပးစ (၁၇၈၂)ခတြငမငးေလာငး ငၿမတဖနး ရမးAမးသား တစ ေယာက သည လAငAား (၂၀၀၀)ႏင႔ ညဘAခနတတတဆတ ေရႊနနးေတာ က ဝင ေရာကစးနငး ခနတြင ေရႊနနးေတာတာဝနကဝနသ ကလားပ Aစလညး ခခတကခက ခ႔သည။ (Ibid 554)

(47) ဗဒမငးေခၚ ဘးေတာဘရားသည (၁၇၈၃) ခစတြငAမရပရ ကတညေထာငရာ`၌ Aစၥလာမဘာသာဝင မားလညး ပါဝငခ႔သည။ ၎တြင ကလားဝန၊ကလားစာေရးႏင႔ေရႊလကယာ Aစသားမားပါဝငခ႔သည။ (Parabike No.509 , Bernard library)

(48) တရတၿပညမြနဂမငးဆက(ယြနမငးဆက) ရာဇ၀ငမားAရ တရတၿပညယနနၿပညမ တဆင႔ၿမနမာနငင သ႔ Aစၥလာမ ဘာသာ ဆကမသည။ ေရာကရလာသည။

(49) စငယဒAလရမရြတဒငန သည ယနနၿပညနယကၿငမ၀ပေAာငAပခပခ႔သည။၎၏သား နဇUဒၵငသည မြနဂတၿမန မာနငင က ပထမAၾကမ၀ငေရာကတကခကစU( ၁၂၈၅ – ၈၇ ) က မြနဂတပမား ကကြပ က ေသာ စစဇလခပၿဖစ သည။ (For the Biographies of the three official see Yunamshih chapter 125 , and for the Mongol invasion of Burma G.H. luce Early Syam . Journal of Siam Society (Vol.xLvi part 2 )

(50) မြနဂမငးလကထက ပဂၿပညက မြနတ႔က (၃)ၾက၇မ ၀ငေရာကတက၍ ၿမနမာၿပည ေၿမာက ဖကတြင (၁၃၀၃ )ခ Aထ Aပခပခ႔သည။ထAခနကပင Aစၥလာမဘာ သာသည တရတၿပည ဖကမၿမနမာနငင

ဆကစပမသည။ (The Mongol Set up Cheng-mien -Province about Katha and Bhamondistrict west of Irrawady river.It was abolished only in 1303 )

(51) ၁၄၂၉ – ခႏစတြင ရခငဘရငနရမတလ က နနးတငေပးရန ေစလႊတၿခငးခရေသာ စစဗလခပ၀လခန (Uလခင) သညနရမတလက သစၥာေဖါကၿပး တစၽႏစေကာဖမးစးခပေႏာငထား ကာ စစဗလခပ၀လခန (Uလခင) ကရခငၿပညက Aစၥလာမတရားဓမၼ ႏင႔ Aည တရားစရငေရးစနစကကင႔သးခ႔သည။ က- (Bangla District Gezetteer, Chittagong ,Page-63, AD 1798) ခ – (Harvey Outline of Burmese History , Page-97)

(52) ရနကနတကသလ သမငးဌာန ပါေမာၡၿဖစခ႔သ G.H. Luce က ၁၄ ရာစ ခငးတြငးၿမစ ေကာကစာတြင ရခငမငးမား သညAႏၵယ ဘြ႔ Aမညရၾကၿပး မဆလငမားၿဖစ သည ဟဆထားသည။ ( ဘရင မား သည မြတဟတမဟတ တပAပေသခာမေၿပာနငေသာလညး ၿပညသထမားတြင မြတဆလင ရေနသညမာ ထငရားေသာ သာဓကပငၿဖစ သည။) (G.H Luce . Phases of Pre Pagan Burma, Language History စာAပ Page- 95. Oxford University 1985)

(53) ၁၆၆၃ ခႏစ ရခငဘရငသဓမၼလကထက ဘဂၤလားမ ရခငေဒသ သ႔ခလလာၾကေသာ ရားရးဂား၏ ေနာကလက မားေလးသညေတာ တပတြင သြပသြငးၿပး တစလလင လခ ရပေငြ 4 Rs ခ႔သည။ ကမန ဆေသာစကား သည ပါရနစကားၿဖစ၍ (ေလး) = Bow ဟAဓပၸါယရသည။

၁။ -ကမနလမးသမငး ၊ကမနဒကေရစAဖြ႔ခပ (၁၉၉၀) ၂။- Hla Tun Pru .The Fall of the great Arkanese Empire

(54) ၁၆၆၆ – ခႏစမ ၁၇၁၀ ထ ရခငၿပည၏ နငငေရးသည ကမနလကထတြငရ ၍ ဘရငမားက သတ႔ သေဘာ ဆႏၵAေလာကနနးတငၿခငး၊ၿဖတခၿခငးမား ၿပလပနငသည ထ ကမနမြတ ဆလငတ႔မာ AငAား ရခ႔သည။

(က) Harvey, Outline Burmese History Page 96,97 (ခ) Moshe Yegar ,The Muslim of Burmese Page 35 )

(55)

Aာရဗတ႔သည ဂာဗား၊စမၾတား၊မလကား၊ၿမနမာ၊ရခင စသည႔ ေတာငAာရ ႏင႔ Aေရ႔ေတာငAာရတြင ခရစသကရာဇ Aေစာ ပငးမ၍ ကနသြယကလန မားထ ေထာငခ႔သည။ (Nafis Ahamed (P.hd.) Muslim Contribution to the geography, Page 121 )

(56) ရခငဘရငမားသညဗဒၶဘာသာ၀ငမားၿဖစေသာလညးၿဗဟၼဏ၊ခရစယန၊Aစၥလာမဘာသာမာကလြတလပစြာကးကြယခြင႔တရားေဟာခြင႔ၿပထားေၾကာင႔၊ေ၀သာလေကာကေလကားႏင႔ေၿမာကUးေခတမစ၍ ခရစ ယနႏင႔ Aစၥလာမဘာသာ AေဆာကAUးေဆာက လပခြင႔ေပးထား သညဟဆ သည။ (မဆလ ပါတ ဌာန ခပ၊ ၁၉၇၆ ဇလငလ ထတ တငးရငး သားရးရာဓေလ႔ထးစမား(ရခင)စာမကႏာ ၁၄၉၊၁၅၀)

(57) ေဒလ Aကဘာရ (Akbar) ဘရင (၁၅၅၆-၁၆၀၆) သည ေAဒ ၁၅၇၆ တြငဘဂၤလားက Aၿပး Aပင သမးယေသာ Aခါေဂၚရ ပထနေၿမာက မား စြာ တ႕သည ရခငေဒသ သ႔ခလႈ လာၾက သည။ ရခင ဘရငကလညး ခလႈလာၾကေသာ ပထနမားAား ရကေရာစြာလကခၿပး ရာထးေန ရာ၊ၿမ႔ စား၊နယစား ခန႔ Aပ ခ႔သည။ ( Dr. Kanungo ,The History ofChittagong Vol.!, 197 P )

(58) ပခးၿမ႔တြင(၁၆၁၇) `၌ ဆငၿမရယ ရတ Aနစၥေရာက၍၎၏ပစၥညးမားက ၎Aား ဆကခသ ေတာငး လာ မ ေပးရန ၿမနမာဘရငက သမဆညးထားသည ဆေသာ သတငးက ပခၿမ႔မၿပန လာ ေသာ မြတဆ လင ကနသည မား က Aႏၵယ ကမၸဏ မဆလပထနရ ကနတက သ႕ Aေၾကာငး ၾကားခ႔သည။ (ဆလရငးမာ ပခးၿမ႔တြင(၁၆၁၇) ခ ကတညးက မြတဆလငရ ေန ေၾကာငး ထငရားသည။) (D.G.Hall Early English Intercourse with Burma p.34 )

(59) ကနစစသားမငးနနးသစတညေဆာကပြ`၌ ၿမနမာ သခငး၊မြနသခငး၊ ကလားသခငးမား သဆၾက ဟနရ သည။ ပဂေကာကစာတြငၿမနမာ ပနတာ ၊ကလားပနတာ ၊ၿမနမာစည၊ ကလားစည၊ ၿမနမာ ကၿခယသည ၊ ကလား ကၿခယသည ဟေရးထးေဖါကၾကသည။ ပဂေကာကစာ Aေထာက Aထားမား Aရ ကလား ပနတာ၊ ကလားစည၊ကလားကၿခယမား ကလားမား၊ ကလားကြနမား ပဂေခတ ပၿမနမာနငငတြင ေန ထင ေၾကာငးေတြ႕ ရသည။

( ဘနးတင႔ေကာ၊ ပေတာကပြင႔ သစ ၊Aႏပညာမဂၢဇငး Aမတ(၁၆) ေဖေဖၚ၀ါရလ -၂၀၀၈ )

(60) ေကာဇ သကရာဇ (၆၉၅) ခတြင Aေရ႕ဘကရ သကတ႔သည ေတာငစUေကးရြာမားဖကစး ေနသည က

ေခမနး ရနစစေၾကာ ငးAမးမးခြ၍ခတကရာ`၌ Aမတၾကး(စန)ပါေသာစစ ေၾကာငး ကယေတာ သရ ၂၀၀၀၀ (ႏစေသာငး) ၊ ကလား၃၀၀၀၀(သးေသာငး) ၊ဘေပါငး ၅၀၀၀၀(ငါးေသာငး) ႏင႔Aတ မAလမးမ စစခတကသညဟ ေတြ႔ရရသည။

(ရကၡပရ ေၾကးမနကမး စာမကႏာ ၉၇ ၊၉၈ ၊စာမခြင႔ၿပခကAမတ၃၇၁ / ၂၀၀၄(၇) )

(61) ကနးေဘာငဆက စစကငးၿမ႕စား ဘႀကးေတာမငး(၁၈၁၉-၁၈၃၇)ေခတ စစသႀကးမဟာ ဗႏၶလUးေဆာင တ ရမး-ပနး၀ါတကပြမာ ‘ခနဆပဗလ’(၀လခန၏ဖခင) ပါ၀ငတ စစသညေတာ(၂၀၀) ေကာ ပါ၀င ေစခသည။ Ref : ‘ကနးေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀င’ ဒတယတြ စာမကႏာ(၃၇၇)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(62) Aစၥလာမသာသနာသက၀ငယၾကညသမား၀ငေရာကလာၾကျခငး ၁၇-ရာစႏစမားAတြငး Aာရဗေတြ ပါ႐ငးေတြႏင Aႏၵယ Aႏြယ ၀ငေတြဟာ ဒမတစကတကၽြနးမ တ႐တျပည Aထ ပငလယေရ ေၾကာငး ျဖင ျဖတသနးသြား လာၾကရမာ ျမနမာႏငင မတမ၊ သထ၊ ပသမဆပကမးတ႔မာ ဆကကပ စခနး ခ ခၾက တယလ႔ သမငးမာေတြ႕ရပါတယ။

ထးျခားမႈမားျဖတသနးသြားလာၾကတ Aာရဗသေဘၤာေတြထက သေဘၤာတစစငးဟာ ရခငျပည ရမးၿဗ ကၽြနး Aနးမာ ပကခပါတယ။ Aဒသေဘာၤာႏငပါလာတ Aာရဗေတြ ရမးၿဗကၽြနး(ရမၼာ၀တ)မာ Aတည တက ေနထင ခၾကသည။ Ref : (၁၈၉၇) ခႏစထတ ‘ၿဗတသ-ဘားမားေဂဇက’မာ ေတြ႕ရတယလ႔ ဆရာခယ ေရး ‘ဗမာမြတ စလငမ တ႔၏ ေ႐းေဟာငးAတပၸတ’ စာAပ၊ စာမကႏာ(၁၆)မာ ေတြ႕ ရပါတယ။ (63) ‘၁၃-ရာစႏစမားAတြငးမာပ ပါ႐ငးလမးတ႔က ပသမၿမ႕က သမးပကၾကၿပး ၁၂-ႏစတင၊ မငးသး ဆက မငးလပ Aပခပ ခၾကသည။ Ref : ‘ျမနမာစြယစကမး’ Aတြ(၆)၊ စာမကႏာ(၃၅၀)၊ ‘ရနကန တကသလ ပသမေကာငး သား မား မဂၢဇငး’ (၁၉၅၅-၅၆)၊ စာမကႏာ(၅)ႏင စာေရး ဆရာႀကး ဘႀကးUးမာဃေရး ‘ပသမရာဇ၀င’တ႔မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(64) ပဂေခတAတြငး နရသဟပေတမငး(၁၂၅၄-၁၂၈၇)လကထက တ႐တတ႔ႏငစစျဖစၾကရာ ဗလမး နဇရြတဒင Aပခပရတ တာရတာရစစသညမားဟာ ေကာငးစငၿမ႕(ယခ ဗနးေမာၿမ႕)က သမးပက Aေျခခေနထင ခၾကသည။ Ref : Uးၾကည (ရာဇ၀င ဂဏထး)ေရး ‘ျမနမာရာဇ၀ငမ သမတဖြယရာ Aျဖာျဖာ’ စာAပ၊ စာမကႏာ(၈၂-၈၃)

(65)

၁၄-ရာစႏစမားAတြငး Aာရဗကနသညမားက ၿမတၿမ႕က Aသးခရာမ (ယခ-ေနာကလယရပ) လ႔ေခၚတ ေနရာမာ Aေျခ တကေနထငခၾကသည။ Ref : ေမာရစေကာလစေရး Into Hidden Burma စာAပ Uးခငေမာငႀကး ဘာသာျပန စာမက ႏာ(၂၁၁)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(66) ၁၇-ရာစႏစမားAတြငး ေညာငးရမးေခတတြင Aေနာကဘကလြနမငး(၁၆၁၂-၁၆၂၈)လကထက၌ ငဇငကာ ႏင စစျဖစပြားၿပး သေဘၤာ(၄)စးပါ Aႏၵယစစသား(၃၀၀၀)ေကာဖမးဆးရမရာ မြတစ လငမမား ပါ၀ငခသည။ Ref : ‘မနနနးရာဇ၀င’ တတယAတြ စာမကႏာ(၁၇၂)မာ ေတြ႕ရပါ တယ။

(67) ၁၈-ရာစႏစမားAတြငး Aႏၵယျပညမ ရခငျပညသ႔ ၀ငေရာကလာၾကသမားတြင မားစြာေသာ မြတ စလငမမား ပါခေၾကာငး Aႏၵယႏငင ေဒလၿမ႕တြငကငးပတ Aာ႐သမငးဆငရာကြနဂရကတြင ဗလမး ဘ႐င တငသြငး တ Coming of Islam to Burma Down စာတမး စာမကႏာ(၆)မာ ေတြ႕ရ ပါတယ။ (68) ၁၈-ရာစႏစမားAတြငး Aေလာငးမငးတရားႀကး UးေAာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀)လကထကတြငဟငးႀကး ကၽြနး က ခတက တက ခက ရာေAာငျမငသျဖင ဖမးဆးေခၚေဆာငခသည သ႔ပနးမားတြင Aစၥလာမ သာသနာ၀ငမား ပါ၀ငခသည။ Ref : ‘ကနး ေဘာင ေခတမဟာရာဇ၀ငေတာႀကး’ ပထမတြ၊ စာမကႏာ (၁၄၄)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(69) ကနးေဘာငမငးဆကမားAတြငး ကသညးတ႔ႏငAႀကမႀကမစစျဖစပြားရာမာလညး ဖမးဆးရမတ သ႔ပနးမား၊ ၀ငေရာက ခလႈသမား ေလးေသာငးေကာထမာ Aစၥလာမသာသနာ၀ငမား ပါ၀ငခတာျဖစပါ တယ။ ကသညး ျပည တြင Aစၥလာမ သာသနာထြနးကားေနသညမာ ၁၂-ရာစႏစမားကပငျဖစသည။ Ref : ဟာေဗးေရး တ ‘ျမနမာရာဇ၀င’

(70) ေညာငရမးခတ၊ Aေနာကဘကလြနမငးလကထက(၁၆၁၂-၁၆၂၈)ခႏစမားAတြငး ငဇငကာႏင စစျဖစ ရာ ဖမးဆး ေခၚေဆာင လာတ မြတစလငမတ႔က Aငး၀ၿမ႕ရ႕ေျမာကဘက ျမစသာၿမ႕မာ လပေျမ ေနေျမေပးၿပး Aတည တက ေနထငေစခတယ။ မငးမႈထမးေစခသည။

Ref : ‘မနနနးရာဇ၀င’ တတယတြ၊ စာမကႏာ(၁၇)မာ ေတြ႕႐ရ ပါတယ။ (ဒါ – ပထမAၾကမၿဖစသည) (71) ေညာငရမး ေခတ Aတြငးမာပ သာလြနမငးတရားႀကး(၁၆၂၈-၁၆၄၆)လကထကမာ Aတညတက လပ ေျမေန ေျမေပးၿပး ေနထငေစခသည။ Ref : Uးဘသနးေရး ‘ေကာငးသးျမနမာရာဇ၀င’စာAပ၊ စာ မကႏာ (၂၇၀)မာ ေတြ႕ ရပါတယ။(ဒါ – ဒတယAႀကမ ႏစေပါငး(၃၇၀)ေကာပါသည။)

(72) ကနးေဘာငေခတUးေရာကလာခAခါ Aေလာငးမငး တရားႀကး UးေAာငေဇယလကထက(၁၇၅၃-၁၇၆၀) Aတြငးမာ သနလငကခတကတကခကရာမ ရ႐လာတ Aစၥလာမသာသနာ၀ငမား၊ Aႀကမႀကမ ကသညး ျပည တကခကရာမ ရ႐သ၊ ၀ငေရာကခလႈၾကသ ကသညးမြတစလငမ တ႔က ႐ရငးစြ မြတစလငမAစAေ၀းမား႐ ရာေဒသတ႔မာ ခြျခားေနရာ ခထားေၾကာငး‘ကနးေဘာငဆကမဟာ ရာဇ၀င ေတာႀကး’ ပထမတြ၊ စာမကႏာ(၂၉၈-၂၉၉)မာ ေတြ႕ ရပါ တယ။

(73) ကနးေဘာငခတAဆကဆကAတြငး ဗဒမငးလ႔ေခၚတ ဘးေတာUး၀ငး(၁၈၇၁-၁၈၁၉)ေခတမာ Aစၥ လာမ သာသနာ ၀ငတ႔ သည Aထကပါေနရာေဒသတ႔မာAတည တကလညး႐ေနၾကၿပးဘရင သစၥာ ေတာခမား လညး ျဖစၾကတယ။ ေဒသမားမာ လညး ျပန႔က ေနထငၾကတယ။ Aဒလေတြ Aေပၚ ယၾကည ကးကြယရာ ဘာသာ တရားAရ ဆးျဖတရမယျပနာ တ႔လညး႐ လာတာေၾကာင ဘာသာ တရားဓမၼန႔ဆင တဆးျဖတ ခက တ႔ကေပးႏင ရန သာသနာပညာ႐ႀကးျဖစတ ‘Aာဗ႐ားဟဟစငန သခငႀကး’က AစၥလာမဓမၼသတမးႀကးAျဖစ ခန႔Aပတယ လ႔ Aမန႔ေတာ ျပနတမးထတခတယ။

(74) Aာဗ႐ားဟဟစငနတပည ငေ႐ႊလ၊ ငေ႐ႊေAးတ႔က Aရပရပၿမ႕႐ြာမားမာေနသည (ရခငျပညAပါA၀င) ပသ ကလားတ႔သည ဘာသာကမး႐သညAတငး Aာဗ႐ားဟဟစငနတပည ငေ႐ႊလ၊ ငေ႐ႊေAး တ႔ျပသ ရာ နာခၾကေစ”လ႔ ၁၁၆၉-ခ၊ တနေဆာင မနးလျပညေကာ(၃)ရက၊ ၁၈၇၀-ခ၊ ႏ၀ငဘာလ (၁၇)ရကေန႔မာ နာခေတာ ဘယေကာ ထငတြင ျပနသညလ႔ ‘ဘးေတာ မငးတရားႀကး၏ ရာဇသတႀကး’ စာAပ Aတြ-၄၊ စာမကႏာ(၂၇၆) မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(75) Aေနာရထာဘရင (၁၀၄၄-၁၀၇၇) ဘရငAျဖစ (၃၃)ႏစAပခပခရာ နနးစသက(၁၃)ႏစAရမာ မတ လာကန ဆယဖ႔ခတယ။ ‘ပသ’လကနကကငတပသားတ႔ ပါ၀ငေစခတယလ႔ ဟသာ၀တUးဘရင ေရးတ ‘ျမနမာယUေကးမႈန႔ လယသမားေရးရာ’စာAပ စာမကႏာ(၂၅)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(76) ေတာငငေခတျဖစတ မငးေခါငေနာရထာလကထက (၁၄၀၁-၁၄၁၂)Aတြငး ဒတယAႀကမ မတလာကန ဆည ဖ႔ ျပနရာ ‘ပသ’လကနကကငတပသား(၁၀၀၀)၊ ေ႐ြးလကာတပသား (၁၀၀၀) လကပါ ဆည ဖ႔ေစခသည။ Ref : ‘ကငး၀နမငးႀကး စာေပါငးစ’စာAပ၊ စာမကႏာ(၈၆)မာ ေတြ႕ရတယ။ Aဒ Aခန ကာလ ဟာ Aတညတကေန ထငၾကရေသးတ ကာလ မဟတ ေသးပါဘး။

(77) ကနေဘာငေခတ Aေလာငးမငးတရား UးေAာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀)လကထက သနလငက ခတက တက ခကရာ ေAာငျမင သျဖင တပမေတာက ျပငဆငဖြ႕စညးခတယ။ Aစၥလာမသာသနာ ၀င Aစ (၂၅၀၀) ေကာပါ တယ လ႔ ဆတယ။ ‘ဒါ၀တ’ဆသန႔ ‘ပးရမာမက’ဆသတ႔က ေသြးေသာကႀကး မားခန႔ Aပတာ၀နေပးခတယ။ ကယရေတာ တပမာ Aမႈထမး ေစခသည။ Ref : ‘ကနးေဘာင ေခတ မဟာ ရာဇ၀ငေတာႀကး’ပထမတြ စာမကႏာ (၁၈၅-၁၈၆)

(78) ကနးေဘာငဆက စစကငးၿမ႕စား ဘႀကးေတာမငး(၁၈၁၉-၁၈၃၇)ေခတ စစသႀကးမဟာဗႏၶလUးေဆာင တ ရမး-ပနး၀ါ တက ပြ မာ ‘ခနဆပဗလ’(၀လခန၏ဖခင) ပါ၀ငတ စစသညေတာ(၂၀၀)ေကာပါ၀ငေစခ သည။ Ref : ‘ကနးေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀င’ ဒတယတြ စာမကႏာ(၃၇၇)မာ ေတြ႕ရပါတယ။

(79)

ရခင ဘရင နရမတလ လကထက၀နႀကးရာထး၊ စစတပ၊ ေရတပ၊ ဗလမးရာထး မား၌ လညးေကာငး ခန႔Aပျခငးခ ရသည ပဂၢလ တ႔၏ AစAေ၀းလမးစပငျဖစသည။မြတစလငမစာဆေတာ စငယကဒရား Aာလ၀ါလ (Sayued Shah Al wal) ၏ AဆAရ စႏၵသဓမၼဘရင၏ နနးရငး၀န ]`မာဂန´ မာ ႐ဟငဂာ လမး ျဖစသကသ႔ ဆငယကမဆာ (Sayed Mussa)၊ မဂာဟစ (Mujaehi ႏင ဆေလမန (Sulaiman) တ႔မာ ရခငနနးရငး၀နႀကးမား ျဖစၾကၿပး Aရရကဖခန (Asharaf Khan) မာ စႏၵသဓမၼ ဘရင၏ စစ သႀကး ျဖစ သည။

Ref : ၁။ – MKရာမန-ရ ၊ ၂။ – ျမ၀တမဂၢဇငး၊ ၁၉၆၀-ခ၊ ေမာငသလြင၏ ႐၀နညာလမးမား။

(80) မဇၥမေဒသ Aႏၵယတက၏ Aေရ႕ဘကေဒသေနထငသမားက AေနာကဘကေဒသAေခၚ Aေ၀ၚျဖင ႐ြမးကငညာ၊ ႐ြမးသား ဟ ေခၚဆသကသ႔ ရခငေတာငပငးသားတ႔ကလညး ႐ြမးကငညာ၊ ႐ြမးကငညာ ေခၚဆၾကရာမ ႐ဟငညာ၊ ႐ဟငဂာ ျဖစလာ သည။ “ဘဂၤါလေဒသ၏ Aေရ႕ကမးရ လ႔AစAေ၀း´´ဟ Aဓပၸါယရသည။Aခ႕က ရြာေဟာငးေန ထငၾကသည ကားကသ႔ စြမးရညသတရသည လမး၊ ရြာေဟာငး မကား၊ ရြာဟနးကားမာ ႐ဟငဂာဟ ေကာက ခကျပခသည။႐ဟငဂာ လမး Aား ၁၉၅၄-ခ၊ စကတငဘာလ(၂၅)ရက၊ ည(၈)နာရ ၀နႀကးခပ Uးႏ၏ Aသလႊငမန႔ခြနးျဖင AသAမတျပသကသ႔ ၁၉၆၁-ခ၊ ေမလ(၁၅) ရကမစတငကာ တပတ(၃)ႀကမ ႐ဟငဂာ ဘာသာျဖင ျမနမာAသမ Aသလႊင ေပးခသည။ Ref :၁။ – Uးေကာၿငမး၊ မာတလ၊ ႏစ၃၀ ျမနမာAသ၊ စာမကႏာ-၇၁ခင ႏင ျမနမာျပညရ မြတစလငမ လမးမား ရာဇ၀င။

(81)

AငဒAာယယာနႏင မြနဂဂၽြကတ႔မာဟမ၀ႏာေတာင၏ေတာငဖက ကမၼ႐ပေဒသ မာဂဒတငး၊ ဂဂၤါျမစ ၀မးေဒသျဖစ သည ဘဂၤလားနယ၊ Aေရ႕ေျမာကေဒသမ ရခငျပညေရာကရကာ ကမနလမး Aေျခစက ေနထငခသည။ Ref :1.E.B.Harell; The History of Aryan Rule in India.page 34; 2.S.K.Chatterji;Ki-Ar-A-yana-Krit. page 22.

(82) ကမနေလးလကင သရေကာငးဟ ပါရငးစကားျဖင ေခၚေ၀ၚမႈက ရခငမျပ၍ ေခၚဆပညတထား သည။ မလက ဟႏၵဘာသာကး ကြယရာမ ဗဒၶသာသနာႏင ထေတြ႕ကာ ဗဒၶဘာသာ၀ငမား ျဖစခရာမ Aစၥလာမ ဘာသာသ႔ ကးေျပာငး ကးကြယ ခၾကသည။ ရခငဘရငမငးဘာႀကး(ခ)မငးဘငႀကး(ခ) သရ သရယာ စႏၵမဟာ ဓမၼရာဇာ၊ ဇဘာရရား (1531-1553) လကထက ဘဂၤလားၾကညး ေၾကာငး၊ ေရေၾကာငး ခတက ရာတြင ကမနေလးကင သရေကာငး (၅၀ ၀၀၀) ငါးေသာငးေကာတ႔မာ ေလး၊ လ၊ သငး၊ ဓါး၊ သရေကာငး တပAျဖစ ပါ၀ငခေၾကာငးေဖၚျပထားသည။ Ref : ၁။ – AရငUက-ေစာမကစာAပ၂။ – Uးလထြနးျဖ-ရခငျပညနယ တငးရငးသားလမးမား- (စာမကႏာ-၄၇ ) `၌ကမန သရေကာငး တပ တြင ဘဂၤလား ဘရင ေဒါဒါAပ၏ Aေရးနမခသည စစသညမား (၁၅၇၆) ႏင မဂဘရင Shah Jahan ၏ သားေတာ ရာ႐ဂာ ဘရငတပမ စစသညမား (၁၆၃၉) မ တပသားမား၊ ဘာသာေရးAေျခခ တညမႈAေပၚ ကမနသရေကာငး တပတြင ျဖညတငးေပးခသည။ကမနလမး တ႔၏ H Civil Society လယUလ႔ Aဖြ႕AစညးAျဖစ ႏငငေတာမ AသAမတျပ ထားသည။

(83)

ပနးေသးလမးမားပဂေကာကစာ Aနႏသ(ေလးမကႏာဘရား) Aမေတာရာေကာကစာ၊ေညာငးရမးႀကး သမး ေတာင ဘက မကႏာေကာကစာ၊ ပဂဆေတာငးျပညဘရားေကာကစာ တ႔တြင ေဖာျပခကAရ ပဂေခတကပင ကနသညေတာ၊ Aေျမာက တပAမထမး မား A ေျဖစေနထင လကရေၾကာငး ေတြ႕ရ သည။တ႐တေျပးမငး လကထက၌ တာတာတ႔ ျမနမာျပညသ႔ ၀ငေရာကထကခကရာ ယနနျပညနယမ မြတ စလငမစစသည မား ေခၚေဆာင ခသည။နနေပါ၇ြာသ႔ ပနးေသးမား စစညးမရာ ပနလဟ ပညတခသည။ မငးေခါငႀကး (ေAဒ-၁၄၀၁-၁၄၂၂) သားေတာ မငးရေကာစြာ ပသမၿမ႕သမးယရာ ပနးေသးတ႔က ေရႊ၊ေငြ၊ပဆးသကလပ၊ ပရပတ၊ နပါးဆကၾက၏။ Ref : ၁။BaShin;ComingofIslam ;၂။ Uးယစြတ-ပနးလ ပနးေသးAမးသားသမငး ;၃။ W.S.De Saj; History of the British Residency in Burma. Page-154.; ၄။ ျမနမာမငးမား Aေရးေတာပ၊ စာမကႏာ- ၂၉၈

(84) မငမငးဆက၏ ယနလ၏ ေနာကလကAႀကးAကႏစUးတြင တကခြန႔ခြန႔မာမာ ပနးေသးျဖစ၍ ခ နရမး

တနး မာ ဗဒၶဘာသာ ၀ငျဖစသည။ ဗဒၶဘာသာ၀ငမားႏင သငျမတစြာယUတြလက တကခြန႔ခြန႔ (တကခခ) မာ ကးကန႔ေဒ သနမဟနေမာAရပ A ေျချပ ေနထငခသည။ ေနာငတြင “မာ´´ Aပစ လမး AႀကးAကမ ဆကလကစမ Aပ ခပခ သည။ ေAဒ ၁၈၆၀ တြင Aႀကး Aက မာလငယြ(၁၉၃၄-၃၅)တြင မာေမတင၊ နယေျမAပခပေရးက လကခၿပး၊ ၀နယကြမျပယေစာဘြား ၏ သမးနင လက ဆကခသည။ ဖကဆစဂပနေတာလနေရးကာလ ပနလလငယ မားAား ေခါငးေဆာင မာကြမးေကြ႕ Uးေဆာင တကခက သက သ႔ မာေမတငက ျမနမာတ႔ဘကမ ရပတညကာ ပနလၿမ႕က ျမနမာနယေျမပငနကAျဖစ ရပတညခသည။

85 “ပသ´´-ျမနမာမြတစလငမ လမး Par-thi, Far-si

ပသလမးတ႔မ လြနခေသာ ႏစေပါငး တစေထာငေကာကာလကပင ျမနမာႏငငတြင တညရခေၾကာငး တ႐တႏငင မနခး မတတမးႏင မနနနးရာဇ၀ငႏင ကနးေဘာင ဆကမဟာရာဇ၀ငမား တြင ပါရသည။ေAဒ ၁၂၂၁-ခ၊ Aေနာ ရထာမငး တညေထာငခသည ပဂေနျပညေတာ ယမးယငလာ၍ ႏငင ေတာေရပက နကလၿခေရးႏငင ကာကါယ ေရးတာ၀ နေဆာငရြက ေနရသည ပသတပမ၊ မမတ႔ ႀကမၼာ မမတ႔ကယတင ဖနတးမည AေျခA ေနသ႔ေရာကရလာကာ ပသမဟ ေခၚမညေဒသတြင ပသၿမ႕ ျပႏငင ပသမငးဆက (၃)ဆက၊(၁၂)ႏစတငတင တညေထာငAပခပခသည။ကရငတ႔မ ၀န႔ပသ၊ ေ၀ပသ ဟ၍ လညးေကာငး၊ မြနတ႔မ ဒးပသ၊Uငးပသ ဟ၍လညးေကာငး ေခၚဆၾကသည။ ၀ဋဋပႏင သာက၀င တ႔ မသငမတငျဖစ၍ စစခငးၾက သညတြင သာက၀င ဓဇရာဇာမငး၊ မဇၥမေဒသမ စြန႔ခြာလာသကသ႔ တပမး၊ ဗလမး၊ ၀နႀကး၊ ပညာရတပသား မကန နနးမးႏြယ (၃၇၀၀) တ႔Aစခြကာ Aငး၀ဘရင စေနမငးထ သစၥာႏကာ ခလႈခၾကသည။ ေတာငင၊ ရမညးသငး၊ ယငးေတာ၊ မတလာ၊ စညသာ၊ ဒပယငး၊ ေညာငးရမး၊ ပငးတလ၊ တဘကဆြ၊ ေဘာဓ၊ စညပတရာ၊ ေျမထး တြင Aစခြေနထင သတ႔မာ မငးမႈထမးရငး Aေျမာကတပ၊ ေသနတတပ၊ ျမငးတပ၊ ကယရေတာတပ၊ ကငးတား ကလားပ တပ၊ စာဆမား ကနသညေတာမားAျဖစ Aမႈေတာထမး ရြက ခၾကသည။

Ref : ၁။ ဆရာမာဃ-ပသမရာဇ၀င၊ စာမကႏာ-၁၃၇

(86) ပသးလမး

ျမနမာႏငင၏ Rocial Gene မလလမးနြယရင Primitive Man ေရးကေသာ လမားျဖစ၍ ျမနမာစာေပ ေလာကတြင ဘလးဟ ပညတၿပး ရကၡပရတငးသား ေရဘလးဟ ဓမၼေစတေကာကစာ၊ မြနတ႔၏ ကလာဏေကာကစာ တ႔တြင ေရးထးထားသည။ သမငး သေတသမားေလလာရာတြင ပသး လမး+ဆလ လမးတ႔မ Australied ၾသစႀတး လြကလမးတ႔၏ AသြငAျပင လကၡဏာ ယUေကးမႈ Aႀကြငး Aကန မားေတြ႕ရၿပး ပငကယAရညAေသြး၊ Aရည Aခငးရၿပး ႐းသားမႈAျပည A၀ရ ေၾကာငး မတခကခၾကသည။မြနခမာ၊ တဗကတ႔Aား မငးတ႔AငAား မလြနဆနႏင၍ သဘာသတရား

Aရ ပငလယကမးစပ ကၽြနးမား သပပင Aပစဖြ႕ကာ ဆတခြာခရသည။ Historical life သမငးျဖစစU Aရ ေကာေသ ကၽြနးေဒသမားသ႔ Aေၿခစကေန ထင လကရသည။

ဆလဟ နတကးကြယသမားက ပညတေခၚဆၿပး Aစၥလာမသာသနာ Aေငြ႕Aသကရရၿပး လကခ ကငသးသမားက ပသးဟ ပညတေခၚေ၀ၚခၾကသည။ပသးAမးသား Aမးသမးတ႔၏ ခယခကမာ “မမတ႔၏ AသကAးAမ စညးစမက ကာကါယရနမာ မမတ႔တာ၀နသာျဖစေၾကာငး´´ Aဆငဆငေသာ ဘ၀ေပး Aသက တပလန႔ထားသည။ Ref : ၁။ ကြငးဆငးသေတ သနမတ တမး (Field Work, 1982) ; ၂။ ကမာၻလညသေတသ Aဗေနဘတတာ (Ibni Batuata) မတတမး၊ ေAဒ ၁၃၄၅ ; ၃။ ေမာငေမာငႀကးမနး- ျမနမာႏငငေတာငဖားပငးရ Aစၥလာမဘာသာ၀င ပသးလမား (သတစာေစာင ၁၉၉၁၊ ႏ၀ငဘာ)

(87) ပခး (ဟသာဝတ)သ႔ မြတစလင(မ)မား ေရာကရလာပ

Aာရဗ မြတစလင(မ)ႏင ပါရငးAစAေဝးတ႔မာ Aေရ႕ဖကသ႔ လငျမနစြာျပန႔ႏလာခၾကသည။ (၈)ရာစ Aလယ Aဦးပငး ကကတြင တ႐တျပညေတာငပငး ကမး႐းတနးေဒသ၌ မြတစလင(မ)ဦးေရမာ Aေတာပင ႀကးထြား ေနၿပျဖစ သည။ Aာရ တလႊား မြတစလင(မ) သေဘၤာခရးလႊငမႈက (၄)ရာစမ (၁၅)ရာစAဆးထတင တညရခ သည။ မြတစ လင(မ)ကန သညတ႔မ Aႏၵယ ပငလယ ကမး႐းတနး ေဒသမားႏင Aေရ႕တငး မ ႏငငမားAထေရာက ရခၾကသည။ ေနရာမားစြာတြင Aေျခခ ခၾက႐မက ကနသြယမႈက ကလနမားက ဖနတးခၾက သည။ ဘဂၤလားတြင ဗဟျပၿပး ဗမာျပည ႏငလညးေကာငး၊ ရခငၿပည `၌ လညးေကာငး ၊ မာလ တာၿမ႕ မားႏင လညးေကာငး၊ သရလကၤာႏင လညးေကာငး၊ မာလကားႏင လညးေကာငး ကနသြယ မႈျပခၾကသည။ Ref :သမငးသေတ သႀကး မေရးယာရေရး သားခသည “The Muslim of Burma” စာAပ စာမကႏာ (၁) ၄ငးစာAပက ဘာသာျပန ဆသ ဝါးခယမ ေမာငမငးႏင “ျမနမာေျမမမြတစလငမား” စာAပ စာမကႏာ(၁-၂) တြငေဖာျပ ထားသည။(ရ) (88)

စစေတြၿမ႕ သမငးဝင သခၤငး ေနရာေျပာငးေရႊ႕ေၿပာငးခရၿခငး

ရခငျပညနယၿမ႕ေတာ စစေတြၿမ႕မ ၂၂၅ ႏစ သကတမးရ Aာကတေတာကနးရ သခၤငးေဟာငးက ၁၇၈၄ ခႏစ စစေတြၿမ႕တညကတညးက တညရချပး ဗဒၶဘာသာ၊ မဆလင ဘာသာဝငမားႏင တ႐တ လမးမားAတြက သးျခား ခြထား ရခသညဟ ေဒသခမားက ေျပာသည။သခၤ ငး၌ လြတလပ ေရးႀကး ပမးစU ကဆးခေသာ ဗလမႉးျမေတာငရည Aပါ Aဝင ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမား၊ စစေတြဆနျပနာ တြင Aာဏာ ပငမား က ပစခတ သျဖင ေသဆးခသမားလညး ျမႇပႏခသည။ Ref: ဒါကာ - (မဇၩမ) )

(89) ၁၇၉၅ ခႏစ Aငး၀ရၿဗသသတမန Michael Symes ၏Aဖြ႔သAဖြ႔၀ငတစUးၿဖစသ Francis

Buchanin က ၿမနမာAငပါယာ A တြငး ဘာသာ စကားမားကေလ႔လာခ႔ရာတြင ရခင ၊ထား ၀ယ၊ ေယာ႔ ၿမနမာ ဟ ၿမနမာ ဘာသာစကား ေလးမးက ႏင႔ ဂဂၤါၿမစ ၀မး တ၀ကသးေသာ ဘာသာ စကား ႏင႔ ဆင တ ရးမား (Aႏၵယ ႏြယေသာ) စကားသးမးက သးမးကေတြ႕ခ႔ရသည။

၎စကားစကား(၃) မးမာ–

(၁)။ – ဘးေတာဘရားလကထကဖမးဆးေခၚေဆာငလာေသာ Banga ဟဆသ လမးတ႔ေၿပာ ေသာ ဘာသာစကား (၂)။ – ရခငၿပညရ ဟႏၵမားေၿပာေသာစကားၿဖစၿပး

(၃)။ – ရခငေဒသရAစၥလာမဘာသာ၀ငမားေၿပာ ေသာစကား တ႔ၿဖစသည။

ဟႏၵတ႔ကမမကယက Rosswan ဟေခၚဆ၍ မဆလငတ႔ကမ Rovinga ဟေခၚၾကသည။ ၎တ႔ေန ထငရာေဒသက Rovinga (Rowang Shor) ေခၚၾကသည။ Buchanin က Aမရပရ တြငသတြ႔ရ ခ႔ေသာသ႕တပည႔တ႔က သတ႔ေၿပာေသာ Roinga ႏင႔ Rosswan ဘာသာစကားသည ရခငေဒသ ရ လမးစက နားလညသးနးေသာ ဘာသာစကားၿဖစေၾကာငး Aၾကမၾကမ တငၿပခ႔ သညဟ ေရးသား ထားသည။ 18- Bangla Distric Gezetter,Chittagong,Page-115 AD-1798

(90) ေနႏင႔လ တဆပAမတAသားသည ရခငၿပညသားေရးUးစြာAာရယလမးတ႔၏တဆပAမတ သားၿဖစ ၿပး ေ၀သာ လေခတ ေAဒ ၄ ရာစ ေနာကပငးကာလတြငခပႏပသးစြခ႔ေသာ ဒဂၤါးမား တြင ေနႏင႔လ တဆပ ကက ေတြ႔ရ သည။ထေခတကာလာက ဒဂၤါးစာ၊ ေၾကးနးၿပားစာ၊ကဗညးစာမား တြင ယခေခတ ရဟငဂာတ႔ေၿပာ ဆေနေသာ Aသထြက တစနညးပါဠဘာသာၿဖင႔ ေရးသားထားသည က ေတြ႔ ရသည။ Ref : ရခငၿပည ဗလမးထြနးေကာUး(ၿငမး) လကစြ စာေစာင-Aတြ ၆ ၊ခြင႔ၿပမန႔ Aမတနသ/ ၀၆၆-၁၉၉၀ (စာမကႏာ-၂၆/၃၀)ဗလမးထြနေကာUး၏ AထကပါသေတသနAရ ရဟငဂာသည ရခင ေဝသာလ ေခတ Aငဒ Aာရ ယနႏင႔ ဆကႏြယေနေၾကာငးေတြ႔ရေပ သည။

(91) Uးလဒငၿမနမာဘာာၿပနဆေသာရတနာေရႊေၿမ စာAပ စာမကႏာ ၂၅၀ တြင ေရးေဟာငး သေတ သနေကာကစာ လကစား သတ႔က သရဂတရေတာငကနးသညတစခါက တညရခ႔ဘးေသာ ဓညဝတၿမ႔ေဟာငး ၏ Aေရ႕ေၿမာကဖက တြငတညရ ေၾကာငးထၿမ႕ေတာ၏ၿမ႔ရးေဟာငးမားက ယခတင ေတြ႔ၿမငရ သၿဖင႔ ထၿမ႔ရးက ေAဒ ၁ ရာစထကေစာ၍ တညေထာင ခ႔ေသာ Aႏၵယ ကလား

ၿမ႕ေတာ တစခ ၿဖစေၾကာငးစသညတ႔ က ေကာကစာAေထာကAထားမား AကးAကား မား စြာ ၿဖင႔ၿပၾက သည။

(92 )

Uးလဒငၿမနမာဘာာၿပနဆေသာရတနာေရႊေၿမ စာAပ စာမကႏာ ၂၅၀ တြင ေရး ေဟာငး သေတ သနေကာက စာလကစား သတ႔က သရဂတရေတာငကနးသညတစခါက တည ရခ႔ဘးေသာ ဓည ဝတၿမ႔ ေဟာငး၏ Aေရ႕ေၿမာကဖကတြငတည ရေၾကာငး ထၿမ႕ေတာ ၏ၿမ႔ရး ေဟာငး မားက ယခတင ေတြ႔ၿမငရ သၿဖင႔ ထၿမ႔ရး က ေAဒ ၁ ရာစထက ေစာ ၍တညေထာင ခ႔ေသာAႏၵယ ကလား ၿမ႕ေတာ တစခ ၿဖစေၾကာငးစသည တ႔က ေကာကစာ Aေထာက AထားမားAကးAကား မား စြာ ၿဖင႔ၿပၾက သည။ ( Uးလဒငၿမနမာဘာာၿပနဆေသာရတနာေရႊေၿမ စာAပ စာမကႏာ ၂၅၀ )

(93) ရခငဘရငဘေစာၿဖလကထကသးေသာ ဒဂၤါးမားတြင AလာဟAရငၿမတ၏ ဂဏေတာ ကတးဆပ Aၿဖစထ ထားေသာ A ေထာက Aထားမားသည Aစၥလာမဘာသာ သည ေရးႏစေပါငး (၁၀၀၀) ေကာကတညး က ပင ၿမနမာနငငတြင ေရာကရေနေၾကာငး သာဓက ၿဖစသည။

(94) သမငးဆရာ D.G. E Hall က ခရစႏစUးကာလတြင ရခငၿပညတြင ဗဒၶဘာသာ ထြနးကား ခ႔သည။ ၎ႏင႔ တစဆကတညး Aာရဗတ႔မ တဆင႔AစၥလာမဘာသာAၿမစတြယ လာခ႔ သညဟ ေဖၚၿပ ထား ေၾကာငး ေတြ႔ရသည။

(95) ၿမနမာသမငးAထးၿပေလ႔လာသ Martin Smith က (၉) ရာစ `၌ Aစၥလာမဘာသာ ဝငမား ရခငၿပည`၌ Aေၿခခေနထငခ႔သည ဟ ေဖၚၿပထားသည။

(96) G.E Harvey က မ (၁၀) ရာစမတငကတညး Aစၥလာမဘာသာဝငမား ရခငေဒသ တြင ေနထငခ႔သည ဟ ေရး သားထားေၾကာငးေတြ႕ရရသည။

(97)

ရခငသမငးမားAရ – တငးစျႏၵမငးလကထက ေ၀သာလသည Aထးစညးကားခေၾကာငး၊ ႏစစU သေဘၤာ Aစး တစ ေသာငး ေကာ ေ၀သာလသ႔လာေရာက ကနသြယမႈျပခေၾကာငး၊ ေ၀သာလသည ဘဂၤလား ပငလယေAာ ကမးေျခ တြင Aေရးပါေသာ ကနသြယစခနးတစခ ျဖစခေၾကာငး သရရပါသည။၆

ဂ – ရာစတြငး တရတခရးသညတ႔၏ မတ တမးမား Aရလညး – ဘဂၤလားႏင ေ၀သာလတြင Aာရပႏင မးလမးပင သေဘၤာမားစြာ ေတြ႕ရေၾကာငး ပါရသည။ Aာရပႏင ပါရနးသမငး Aေထာက Aထားမား Aရလညး Aႏၵယသမဒၵရာက “Aာရပေရကန” ဟေခၚဆရေလာက ေAာင Aႏၵယသမဒၵရာတြင Aာရပ သေဘၤာမား Uဒဟ သြားလာခေၾကာငး ပါရသည။၇

ဆရာဦးၾကညကလညး ၈ -ရာ စAတြငးက ပဂဘရင ပတသမငး လကထက သထ၊ မတမ ေဒသမားသ႔ Aာရပကနသညမားေရာကရ ၀ငထြက သြားလာေလရခသညက သကရာဇ ၈၀၀ ေကာေလာကက ေရးသားထားေသာ Aာရပမတတမးမားမ သရေၾကာငး၊ Aာရပသေဘၤာမားသည Aေနာကဖက ဒမတစကတ ကၽြနးမ Aေရ႕Aႏၵယ ကၽြနးစမားႏင တရတျပညမႀကးAထ ခရးေပါကေရာကေနၿပျဖစ ေၾကာငး ေဖၚျပထားသည။၈

(98) ပါရနႏင Aာရပကနသညတ႔မာ ပငလယေရေၾကာငး ကးလးသြားလာရငး AခကAခာကေသာ ေဒသမားႏင ကမး သာယာ Aရပမားတြင ေရာငး၀ယေရးစခနးမားျပလပကာ Aေျခခေနထငလာခ သည။ Aလားတ ရခငျပညAပါA ၀င ျမနမာႏငင၏ ေရာငး၀ယေရးစခနးမား၌လညး ပါရနႏင Aာရပကနသညတ႔သည Aေျခခေနထငခသည။၉ ထ႔ ျပင ရခငကမးရးတနးႏင ျမနမာပင လယ ကမးရးတနး တေလာက Aစၥလာမဘာသာ ဒါရဂါ (ေခၚ) သေတာစငမား၏ ဂဗမာနမားက သေဘၤာ သားမား၊ ကနသညမား Aျပင သေတာစငတ႔က လညး ေရာေႏာ ၀ငေရာက ေနထင လာခ ေၾကာငး သကေသခေနသည။၁၀

(99) Uေရာပလမးမားျဖစၾကေသာ ဗေတမာ (Varthema)၊ ဘာဘ႔(စ) (Barbose)၊ ဆဇာ ဖဒရဒ (Caesar Frederide)၊ ရလ(ဖ) ဖတ(ရ) (Ralph Fitch) ႏင ေပၚတဂလမးမား၏ ေရးသားခကမားAရ ဘဂၤလား ကမးေျခေဒသမားတြင မဆလငကန သည Aေျမာက Aျမား Aေျခစကေန ထငလကရခေၾကာငး၊ AမားAားျဖင Aာရပလမး မားျဖစၾက ေၾကာငး၊ မဆလငမားက စစတေကာငးက သမးသြငးႏငခေသာ ေAဒ ၁၃၃၈ – ခ မတငမက ပင မဆလငေျမာက ျမားစြာတ႔သည စစတေကာငးႏင ရခငကမးရး တနးAထ ပ႕ႏ႕ေနထင ခေၾကာငး ေရး သားေဖာျပထား သညက ေတြ႔ရ ရပါသည။၁၁

(100) ေAဒ ၁၅ – ရာစသ႔ ေရာကေသာAခါ Aစၥလာမဘာသာ၀ငမား AလးAရငးျဖင ၀ငေရာကလာရန Aေၾကာငးတရား က ဖနတး လာသည။ ယငးမာ Aငး၀ မငးေခါင၏ တကခကမႈေၾကာင ရခငဘရင နရမတလသည ဘဂၤလား ေဂါဘ ရငထ ခလခသည။ ၄ငးသည ေဂါတြင ႏစေပါငး ၂၄ – ႏစ

ေနထငခရၿပး၊ ေဂါ ဆလတန၏ စစသည AကAညျဖင ရခငထးနနးက ျပနလည ဆကခႏငခသည။ ေဂါဘရင မဟာမတ ရားသည ၁၄၂၉ – ခႏစတြင စစသႀကး ၀လခန ဦး စးေသာ စစသညAငAား ေသာငးေကာကလညးေကာငး၊ ၁၄၃၀ – ခႏစတြင စစသႀကး စနဒခန ဦးစးေသာ ထထက မားျပားေသာ စစသည Aင Aားရသည စစတပကလညးေကာငး ေစလႊတခသည။ ဤစစသညမားသည နရမတလ Aား ရခငထးနနးက ျပနလည ရယ ေစခၿပး – ဘဂၤလားသ႔ ျပနသြားျခငးမျပဘ၊ ေျမာကဦးတ၀ကတြင Aေျခစက ေန ထငလာခၾကသည။ ယငးတ႔Aား ရခငဘရင ရာထးႀကးငယေပးကာ မငးမးထမးေစ ခ သည။ ဤစစသညမားမာ AမားAားျဖင တရကမးႏြယမား၊ ပါရနမားႏင Aာဖဂန ပထနလမး မဆလင ဘာသာ၀ငမား ျဖစၾကသည။

(101) သမငးပါရဂ ေဒါကတာ ေAနာမလေဟာကႏင သေတသ Aဗၺဒလေကာရမ တ႔၏ AဆAရ – မငးေစာမြန (နရမတ လ) ရခငထးနနး ျပနလညရရသညေန႔မစ၍ ၀နႀကးမား၊ မးမတဗလပါမား၊ သမားေတာမား၊ တရားသႀကးမား၊ စစသညမား၊ ကနသညမား၊ ေစးသညမား၊ Aလပသမားမား စသည ျဖင ေျမာကျမားစြာေသာ မဆလင မငးမးထမး တ႔သည ရခငျပညသ႔ ၀ငေရာကလာၿပး ကာလၾကာ ေသာAခါ သာမနAရပသားမားၾကား စမ၀ငသြားေလေၾကာငး ဆထားပါသည။၁၂

102 စစတေကာငးက မဆလငတ႔က ၁၃၃၈ – ခႏစမ ၁၅၃၈ – ခႏစထ ထနးသမးႏငခၿပး၊ ၁၅၃၈ – ခႏစမ ၁၆၆၆ – ခႏစ ထ စစတ ေကာငးသည ရခငပငနကျဖစချပနသည။ ဤႏစေပါငး ၃၀၀ ေကာ ကာလ Aတြငး စစတေကာငးႏင ေျမာကဦး ေနျပညေတာ သည Aမဦးႏင ၾကမးျပငAလား ျဖစခရေလသည။ စးပြါးကနသြယမႈမAစ တစဖကႏင တစဖက၊ တစနယႏငတစနယ Uဒဟ သြားလာမႈ မားရခသည။ ဤAေတာAတြငး မဆလင ေျမာကမားစြာတ႔သည စစတ ေကာငးမ ရခင ေဒသ Aႏ႔သ႔ ျပန႔ႏ႕ေန ထင လာၾကသည။ Aထးသျဖင မငးေနျပညေတာျဖစေသာ ေျမာကဦးသ႔ လာေရာက Aေျခစကလာသည။ နနးတြငးနနးျပငတြင မဆလငတ႕ၾသဇာ တးပြားလာသည။၁၃

(103) ေAဒ ၁၆ – ရာစေႏာငးပငးမ ၁၇ – ရာစ Aလယပငးကာလသည ဘဂၤလားတြင ႏငငေရးမတညမၿငမ ျဖစခေသာ ကာလျဖစ သည။ Aာဖဂန ပထနတ႔၏ၾသဇာ တစတစ ယတေလာလာၿပး၊ မဂတ႔၏ၾသဇာ တျဖညးျဖညး ႀကးထြားလာ သည။ ယငးေၾကာင ဘဂၤလားရ ပထန တတသပညာရငမားႏင မငးမးထမး ေျမာကျမားစြာတ႔မာ Aေရ႕ဖကသ႔ ထမးေရာငလာေလသည။ ယငးတ႔Aနကမ Aခ႕မာ ေျမာကဦး ေနျပညေတာ သ႔ လာေရာကခလကာ Aေရးႀကး ေသာ ရာထးမားတြင ၀ငေရာက ခစားလာ သည။၁၄ ထ႔ျပင ဘဂၤလားAား မဂAငပါယာသ႔ သမးသြငးလကေသာ Aခါ ေဂါစစသညမားႏင တငးသျပညသား မားစြာတ႔မာ စစေဘးဒဏေၾကာင ထြကေျပးထမးေရာင လာရငး ရခငပငနယ ေျမမားသ႔ ၀ငေရာကခလ ေနထငလာခၾကသည။ ယငးေၾကာင ၁၇ – ရာစ Aေစာပငးတြင ရခငျပည မဆလငဦးေရ ပမတးပြါးလာ ကာ Aစၥလာမဘာသာႏင မဆလငယUေကးမႈသညလညး ပမထြနးကားလာခသည။

(104) ရခငျပညတြင ျပငပမေရာကလာေသာ မဆလငလမးမားႏင ယငးတ႔၏ သားမယားမားသာ Aစၥလာမ ဘာသာက ကးကြယ ေနသည မဟတဘ၊ ဟႏၵဘာသာ၀ငAခ႕လညး Aစၥလာမဘာသာသ႔ ကးေျပာငး လာၾကသည။ ထ႔Aျပင ဗဒၶဘာသာက AစUတစက ကးကြယေနၾကၿပးသမားလညး Aစၥလာမသ႔ ကးေျပာငးကးကြယမႈမား ရခသည။ ဤA ေၾကာငးက ရခင မဟာ ရာဇ၀င ဇာတေတာႀကးတြင “သကရာဇ ၈၈၇ ခႏစ ကးဆကေျမာကေသာ ဇယတ မငးေစာမြန လကထက၌ ရမ ပါသားမငး၏ သAမတႀကး ကာဒ၊ မသာ၊ ေဟာႏမာတ႕သည ႏငငေတာ၌ မဟာမတဒန သာသနာ စညပင ျပန႔ေျပာ ေစျခငး ငါ၊ ပလေကာငးတ႔သည ၿမ႕ေတာ၌ Aျပန႔Aႏန႔ တညေဆာက လပၾက၍ ၿမ႕ေတာတြင သAေပါငးတ႔Aား ေဟာေျပာျပသလက ေန႔စUမျပတ ျပလပေတာမေလသည။ ထAခါ Aခ႕ေသာ ဗဒၶဘာသာ လမးတ႔ သည ယနၾကညလက ၄ငးဘာသာ၌၀င၍ ၄ငးတရား က ေဆာ တညလက ျဖစရၾကေလသည။ သ႔ႏင မဟာမတဒန လမးတ႕သည ႏငငေတာ၌ ဖးလႊနးစးမး လက ျပန႔ႏန႔စြာ ရေလသည။ ဘရငမငးျမတ ကလညး လကေဆာင ပနနာပ႔ဆကလက ဘရငမငးAား ၄ငးသAမတႀကး တ႔က မားေသာAားျဖင မတာ သက၀ငလက ျဖစရေလသည။” ဟ ေဖာျပထားသည။

(105) ၁၅ – ရာစတြင မားစြာေသာ ဗဒၶဘာသာ ရခငတ႔မာ Aစၥလာမဘာသာက ကးကြယ၍ မဆလင မား ျဖစၾကေၾကာငး ဦး ၾကညက “ျမနမာ ရာဇ၀င သမတဘြယရာ Aျဖာျဖာ” စာAပတြင ေရးသားခေပသည။ ႏငငေတာေကာငစ၀ငေဟာငး သတငးစာဆရာ ဦးလထြနးျဖ ကလညး – ဗဒၶဘာသာ၀ငAခ႕ Aစၥလာမ ဘာသာသ႔ ကးေျပာငးခၾကေၾကာငး “ေAာင ပနးႀကးေငြ စကားရညလပြ” စာAပတြင Aတညျပ ေဖာျပ ထားသည။

(106)

ရခငၿပညနယေၿမာကပငး၊ ဘဂလားနယစပAနးရ ဘးသးေတာငၿမ႕နယႏင႔ေမာငေတာၿမ႕နယေဒသ တ၀က တြင တငးရငးသား ရဟငဂာ လမးမားႏင႔ ရခငစစတေကာငးလမးမား ေရးပေ၀သဏကပင Aတညတက မတငးေနထငခ႔ၾကသည ဟေဖၚၿပခ႔သည။ ေAာကတြင Aဂၤလပစာသား မရငး Aရငး Aတငးၿပပါသည။

In northern Rakhine State close to the border with the Bengladesh at the Butheetaung and Maundaw township are where the Rohingya and Chittagarians live.The minority ethnic group had settled in the boder region since early days

Ref: Ministry of Education, Yangon University of Distance Education ,First year Tex Book For History Student , Code No. (19), Page No. 94; Perfect by Dr. Than Than Htay , Professor , Head of Deppartment

ထစUက ရခငျပည AေလAထတစခမာ ႏငငျခားက လာသမားကလညး ဆႏၵရလင ရခငျပညသမား ႏင လကထပ ထမးျမား ႏင သည။ သ႔ေသာ ရခငျပညမ ထြကသြားေသာAခါ သားမယားမားက ေခၚေဆာင သြားခြင မရခေခ။ သ႔ေၾကာင Uေရာပသားတ႔သည ၄ငးတ႔၏ ရခငဇနးမယားႏင သားသမး မား က ရခငျပည၌ ခနထားပါက Aစၥလာမ ဘာသာသ႔ ကးေျပာငးသြားမညဟ စးရမ၍ ခးယ ေခၚေဆာင သြားခေသာ Aမႈကစၥမားစြာ ေပၚခေၾကာငး – ဒတ(ခ) မတတမးမားတြင ေတြ႕ရသည။ သ႔ေၾကာင Aျခား ဘာသာ မားမ Aစၥလာမဘာသာသ႔ ကးေျပာငးကးကြယသမား လညး ရခငျပညတြင မနညးလေပ။ ကမးကးစာရငး -

၁။ ဆရာေတာ စႏၵမာလာလကၤာရ – ရခငရာဇ၀ငသစကမး (ဒ-တြ)၊ မႏေလး (၁၉၃၁)၊ စာ – ၃၁၂

၂။ ဒ-ဗလမးႀကး ၀ငးေမာင (ကာကြယေရး၀နႀကးဌာန) “သာသနာေရာင၀ါ ထြနးေစဖ႔”၊ ရနကန (၁၉၉၇)၊ စာ-၆၅

၃။ ကး (၂)၊ စာ – ၆၅

၄။ JASB – Vol. XIII, Calcutta (1844), p – 36

Dr. S.B Qanungo “ A History of Chiitagong”, Vol. I, Chittagong (1988), p – 111

၅။ R. B Smart – Burma Gazetters (Akyab Distric) Vol. A, Ragoon (1957), p – 19

၆။ ဦးၾကည (ဘေA- ရာဇ၀င ဂဏထး) “ျမနမာရာဇ၀ငမ သေကာငးစရာမား”၊ စာ ၁၅၆

၇။ Mohammed Abdur Rahim “Social and Cultural History of Bengal”, Vol. I, Karachi (1966), p – 37

၈။ ကး (၆)၊ စာ – ၁၅၇

၉။ S. N. H Rizvi “Bangladesh Distric Gazetteers (Chittagong)”, Dacca (1975), p – 122

၁၀။ ဆရာေခ (ႏငငဂဏရည ပထမAဆင) “ဗမာမြတစလင ေရးေဟာငး Aတပတ”၊ စာ – ၁၆

“သာသနာေရာင၀ါ ထြနးေစဖ႔”၊ စာ – ၆၆

၁၁။ S. N. H Rizvi – “East Pakistan Dicstric Gazetteers (Chittagong Dist)”, Dacca (1970), p – 111

၁၂။ Mohammed Enamul Huq and Abdul Karim – “Bengali Litrature in Arakanese Court (1600 ~ 1700 AD)

Calcutta (1935), p – 4 ~9

၁၃။ တငးရငးသားလမးစ ဘ၀သစထေထာငေရးပါတ – သတငးလႊာ၊ ရနကန (၁၉၈၉)၊ စာ – ၄၅

၁၄။ Muhammad Mohar Ali “History of The Muslim Bengle” Vol. I (B), Riyadh, 1985, p – 865

၁၅။ J. A. S. B – Vol. X, Calcutta (1941), p – 681

ျမနမာႏငင သေတသနAသငး ဂာနယ၊ ရနကန (၁၉၆၀)၊ စာ – ၇၂

၁၆။ Qanungo, p – 322

၁၇။ ၄ငး စာ – ၃၂၄

၁၈။ ၄ငး စာ – ၂၉၁

၁၉။ Secrect Consultation (SC) of the Government of Bengal, Preserved in the National Acrhives of India, New Delhi, Jun 9, 1926, No. 10

Also Robertson’s Report dated July 21, 1825 (SC- August 26, 1825, No. 41)