beykozakademi sayı 2
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
beykozakademiDERGİSİ Cİ
LT 0
1 -
SAYI
02
YIL 2
013
ISSN 2147-8082
2
BEYKOZ LOJİSTİK MESLEK YÜKSEKOKULU YAYINLARIBEYKOZ AKADEMİ DERGİSİ
Cilt: 1 - Sayı: 2 - Yıl: 2013ISSN: 2147-8082doi: 10.14514/BYK.d.21478082.2013.1/2
Derginin Sahibi : Prof. Dr. Ahmet YÜKSELSorumlu Müdür :M.MuratŞENTÜRKYönetim Yeri : Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu, Beykoz, İSTANBULYayının Türü :AkademikHakemliDergi–Altıaydabiryayınlanır.
Yayın Komisyonu : Prof. Dr. Ahmet YÜKSEL Prof.Dr.NüketGÜZ Prof.Dr.OkanTUNA
Editör :Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖNAL
Yayın Hazırlama Kurulu :Doç.Dr.BakiAKSU Doç.Dr.EmineKOBAN Yrd.Doç.Dr.EzgiUzel Yrd.Doç.Dr.DursunYENER Yrd.Doç.Dr.GürayTEZER Yrd.Doç.Dr.NafizÜNLÜ Yrd.Doç.Dr.NejlaKARABULUT Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖNAL Yrd.Doç.Dr.PınarSedenMERAL Yrd.Doç.Dr.ServetYILMAZ Yrd.Doç.Dr.ŞahinGÖK Yrd.Doç.Dr.ÜmmüşenGÜRSOY Dr.BurcuGÜVEN Dr.NurullahDEMİR Dr.RehaULUHAN Dr.SerkanGürsoy Öğr.Gör.GökçeCanarslanKARAKUL
Dizgi ve Mizanpaj :HüseyinALEMDAROĞLURedaksiyon :DenizULUSOYKapak Tasarım :HayalgücüTasarım
Yazışma Adresi : Beykoz Lojistik Meslek Yüksekokulu VatanCad.No:69Kavacık,Beykoz,İSTANBUL
Basım Yeri :GörselDizaynOfsetMatbaacılıkTic.Ltd.Şti., AtatürkBulvarıDepositeİşMerkeziA5BlokK:4 No:405İkitelliOSB/Başakşehir/İSTANBUL Tel:(0212)6719100Basım Tarihi :Aralık,2013
Dergideyayınlananmakalelerinbilim,virgül,içerikvedilbakımındansorumluluğuyazarlarınaaittir.Dergideyayınlananmakalelerkaynakgösterilmedenyayınlanamaz.©Tümhaklarısaklıdır.
3
4
içindekiler
TÜRKİYE’DE LOJİSTİK SEKTÖRÜ: EPİSTEMOLOJİK DOKÜMAN ANALİZ TEKNİĞİ İLE STRATEJİK BİR DEĞERLENDİRMESEDAT BAŞTUĞ , CEREN ALTUNTAŞ , ENGİN DENİZ ERİŞ,OKAN TUNA
A QUALITATIVE STUDY ON ORCHESTRATOR ROLE OF THIRD PARTY LOGISTICS PROVIDERSEZGİ UZEL , TUNCAY KOCAMAZ
ÜRETİMDE ARA STOK YÖNETİM SÜREÇLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE BİR UYGULAMAUMUT RIFAT TUZKAYA , İREM AKSU
07
25
47
5
ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA DAVRANIŞI: GEMİ KİRALAMA (ÇARTER) HİZMETLERİNE ÖZGÜ BİR ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA MODELİ ÖNERİSİSEDAT BAŞTUĞ , DURMUŞ ALİ DEVECİ
MARKASIZ SİGARA PAKETLERİNİN ÜNİVERSİTE GENÇLERİNİN SİGARA İÇME ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİNİN ÖLÇÜLMESİPINAR SEDEN MERAL , EZGİ UZEL
THE IMPACT OF ICT BASED SOCIAL CAPITAL ON ORGANIZATIONAL LEARNINGSERKAN GÜRSOY
77
103
135
beykozakademi
6
Hangi kurumdan bahsediliyor olursa olsun, kurumsallaşma bir “sürekliliğe” işareteder. Kurumsallaşma becerisi gösteren kurumlar, kendilerini oluşturan kişilerintoplamından fazlasını ifadeederhalegelir vebirölçüdeokişilerdendebağımsızbirkimlik kazanırlar. Söz konusu olan akademik yaşantı olduğunda, kurumsallaşma aynızamandabir“ekololuşturma”ilegerçekleşir.Akademikkurum,biryandamezunlarınakazandırdığı formasyon, diğer yanda ise çatısı altında yürütülen bilimsel tartışmalarvebutartışmalarınürünüolarakşekillenenakademikçalışmalar ilebir“müktesebat”oluşturur.
BeykozLojistikMeslekYüksekokuluiçindeolduğumuzeğitim-öğretimyılınınbaşındabeşyaşınıkutladı.Kuşkusuzbirekololuşturduğumuziddiaetmekiçinhenüzerken,ancakelinizde ikinci sayısını tutuyorolduğunuzBeykoz Akademi,birmüktesebatbiriktiriyorolduğumuzugöstermeyebaşladıbile.
MütevelliHeyetBaşkanımızRuhiEnginÖzmenilksayımızayazdığısunuşyazısındaBeykozAkademi’ninhedefini“lojistik alanında yapılmış akademik çalışmaların sayısını ve kalitesini artırma; bu çalışmaların paylaşılacağı ortak bir platform oluşturma”olarakifadeetmişti.Budoğrultuda,teoriveuygulamabütünlüğünügözeten,iktisadiveidaribilimlerde,bilhassadalojistikalanındakigüncelsorunlarıelealacakbiröncüyayın,hepimiziheyecanlandıranbirhedefti.
İkinci sayımızdabuhedefedoğrubiradımdahaattığımızı kolaylıkla söyleyebiliriz.Busayıda bir yanda iş hayatının kimi güncel sorunlarını analiz eden ve çözüm önerilerigetiren uygulamaya yönelik üç ayrı çalışmaya; diğer yanda Türkiye lojistik sektörüneyönelik stratejik bir değerlendirme yapan birmakaleye de yer verme fırsatı bulduk.Ayrıcabusayımızdabeşerisermayeninbilişimteknolojileriyleilişkisivegençlerinsigarakullanmaalışkanlıklarındamarkanınyeriniinceleyençokönemlivegüncelikimakaledebulunuyor.
“Kusursuzluk”bilimeyabancıbirkavramdır,dolayısıylakusursuzolmagibibiriddiamızolamaz.Aksinebilimseleserler,zamanlaortayaçıkacakkusurluyönlerinerağmen,hattabazı durumlarda bu kusurlu yönler sayesinde de insanlığın ortak bilimsel gelişiminekatkıdabulunurlar.BeykozAkademi’yihazırlarkentekiddiamızbudoğrultudaüzerimizedüşeniyapmakvebunuyaparken,kendikurumsalmüktesebatımızıdaderinleştirmektir.Bununedenlibaşarabildiğimizisontahlildetakdiredecekolanda,dergimizi,bizimherbilimsel eseri yayın öncesi tabi tuttuğumuz titiz akran denetimine benzer bir akrandenetiminetabitutacakolanbilimselcamiadır.
BeykozAkademi’ninikincisayısını,buçerçevedesaygıylailginizesunuyoruz.
Yrd.Doç.Dr.NevzatEvrimÖnal
Editörden
7
TÜRKİYE’DE LOJİSTİK SEKTÖRÜ: EPİSTEMOLOJİK DOKÜMAN ANALİZ TEKNİĞİ
İLE STRATEJİK BİR DEĞERLENDİRME
SEDAT BAŞTUĞ(1), CEREN ALTUNTAŞ(2), ENGİN DENİZ ERİŞ(3), OKAN TUNA(4)
ÖZ
Buaraştırmanınamacı,Türkiyelojistiksektörününfarklıalanlardafaaliyetgösterenpay-daşlarıngörüşlerinianatemalardabirleştirerek,uzunvadelisektörelstratejilerinoluştu-rulmasındakullanıcılaraçısındanöncelikligörülenboyutlarıkeşfetmektir.Budoğrultuda10.LojistikİhtisasKomitesitarafındantartışılanTürkiye’nin lojistiksektörününgüçlüvezayıfyanlarıveyaönündekifırsatlarvetehditlerepistemolojikdokümananalizyöntemiyleçözümlenmiştir.Katılımcılarıngörüşleri,Türkiye’ninKalkınmaPlanlarındayeralanulaştır-masektörüneilişkinadımlarlaveABuyumsüreciilekarşılaştırılaraksektörelönceliklerinmakropolitikalaravestratejilereuygunluğuirdelenmiştir.Bubağlamda,lojistiksektörü-nündahaetkinçalışabilmesiiçinönceliklerbelirlenmişvekıtkaynaklarınetkinkullanımıiçindoğruçözümlerinuygulanmasınınönemivurgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler:Lojistik,kalkınmaplanları,ulaştırmapolitikaları,epistemoloji, içerikanalizi.JEL Kodları: M31,R40,R41
ABSTRACT
Theaimofthisstudyistodiscoverthepriordimensionsinwhichtoestablishlong-termmarketstrategiesforuserswhilecombiningtheactors’opinionsatthemainnodesinthedifferentbranchesofTurkishlogisticssector.Atthisdirection,thestrengthsandweak-nessesofTurkishlogisticssectordiscussedin10thLogisticsExpertCommitteehadbeenreviewedbyepistemologicaldocumentanalysistechnique.TheopinionsofparticipantsexaminedbycomparingthestepsinwhichdevelopmentplansoftransportationsectorandEUharmonizationprocessforcomplianceofsectorialprioritiestomacropoliciesandstrategies.Inthiscontext,theprioritieswereidentifiedinordertoensuretheefficient
1DoktoraÖğrencisi,DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,[email protected]Öğr.Gör.,YaşarÜniversitesiMeslekYüksekokulu,[email protected]ç.Dr.,DokuzEylülÜniversitesiİzmirMeslekYüksekokulu,[email protected].,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.7-24.doi: 10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.7-24
8
workoflogisticssectorandithasbeenemphasizedtodorightsolutionforusageofscar-ce resources.
Keywords:Logistics,developmentplans,transportationpolicies,epistomology,contentanalysis.JEL Codes:M31,R40,R41
9
1. Giriş
Lojistik,hizmetsektörüiçindesonyıllardaönplanaçıkanbiraltsektördür.İşletmelerin,ürünlerinietkinbiçimdemüşterilerinesunabilmeleri,lojistiksüreçlerinyeterliliğinebağ-lı olmaktadır. Lojistik sektörüaçısındandakanunlar tarafından zorunlukılınan süreçlervedonanımlarınyanındafarkyaratanhizmetlersunmakrekabetçiavantajiçinönemarzetmektedir (Eriş,2008).Yeniekonomikuramında tedarikzincirindemaliyetazaltımı ilerekabetedebilme, işletmecilertarafındantemelalınanyaklaşımlardanbirtanesiolarakgörülmektedir(HandfieldveNichols,2002:87).Buanlamdaişletmelerinrekabetüstünlü-ğüeldeedebilmelerindeTedarikZinciriYönetimi’ninvelojistikuygulamalarınınstratejikbirönemesahipolduğukabuledilmektedir.
Yazındaki tanımlamalarda (örn. Mentzer, 2001) tedarik zinciri yönetiminin sistematik,stratejikolarakeşgüdümlenmişbiryapıolduğuvurgulanırkenzincirdekitümuygulamalarveözellikledelojistikuygulamaları,rekabetçianalizintemelunsuruolarakelealınmakta-dır(örn.Croomvd.,2000;ManujveMentzer,2008).Bahsedilenbudurum,tedarikzinci-rininstratejiköneminivetedarikzincirindestratejikyaklaşımlarıönplanaçıkartmaktadır.
20.yüzyılınsonları,dünyadalojistikanlamındaküreselstratejilerinönemkazanmayabaş-ladığıbirdönemolmuştur(CapacinoveBritt,1991).Budönemdeişletmelojistiğininge-leceğinibelirleyecekolanfaktörler;ulusalekonomilerinküreselleşmesi,yaşamtarzlarınınvedemografilerindeğişmesi,bilgiveiletişimalanındakidevrimler(LaLondeveMasters,1990) şeklinde sıralanmaktaydı. 1990’lar Avrupa işletmelerindeki uluslararası rekabet;tümdünyayahızlavetamzamanındamüşteriihtiyaçlarınauygunürünleringönderilmesiüzerinedayanırken, lojistik yönetiminin de rekabet için nedenli önemli bir parametreolduğukabulgörmüştür(Skjoett-Larsen,1999).Budönem,Avrupa’daticaretduvarlarınınkaldırılması,ulaşımdakiyasaldüzenlemeler,bilgisistemleri,çevreseletmenlerlojistiksek-törününiticigüçleri(Coopervd.,1992)olmuştur.
21.yüzyıldaişletmeçevresiikitemeloluşumilekarakterizeedilmektedir.Öncelikleküre-selekonomidekiyoğunrekabet,işletmelerimaliyetazaltımıvefırsatyakalamakonusundazorlamaktadır.İkinciolarakdatedarikzinciriyönetimiürünleredeğerkatmaveişletmele-rinrekabetçiavantajınıartırmanınyoluhalinegelmiştir(LiveKumar,2005).
Küreselpazarlar,özellikleteknolojikürünlerdeyaşamdönemlerininkısalmasıvemüşteri-lerinfarklılaşanihtiyaçlarınıanındagiderebilmeningerekliliği,lojistikuygulamalarınıstra-tejikbirrekabetnoktasıhalinegetirmiştir.Buişletmecilikgerçeğiiçindelojistiksüreçlerinmaliyetleriönemlibiryertutarken,lojistikmaliyetleriyüksekolanülkelerküreselleşmefırsatlarınıkaçırmaktadırlar(Arvisvd.,2007:2-3).
10
2. Araştırmanın Yöntemia. Araştırma problemi ve amacı
Dünyanın17’inciAvrupa’nın5’incibüyükekonomisinesahipolanTürkiye’de,sonyıllardayaşananhızlıbüyümevetaşımaimkânlarınınartmasısayesindelojistiksektörübüyükbiratılımgöstermektedir.DünyaTicaretÖrgütüverilerinegöre,son10yılda%28büyüyensektörün2015yılında10-12trilyondolarlıkbirhacmeulaşmasıbeklenmektedir(TOBB,2011:2).AvrupaBirliği’nin(AB)ulaştırmavelojistiksektörlerindekipolitikalarınınyanısıra2001yılındauygulamayaaldığıBeyazKitapilkeleriilesektörünyalnızcakalkınmadadeğil,sürdürülebilirkalkınmadaönemliyolkatettiğigörülmektedir.BeyazKitaportakbirulaştır-mapolitikasıoluştururkendörttemelalanaodaklanmaktadır.Bunlar(EC,2001):
1. Ulaştırmamodlarıarasındabirdengekurmak,2. Ulaştırmaaltyapısındakidarboğazlarıortadankaldırmak,3. Yolcu ve yük hareketliliğini kolaylaştırırken kullanıcı tercihlerini göz önünde
bulundurmakve4. Ulaştırmanınküreselleşmehareketiniyönetmekolaraközetlenebilir.
DünyadakiveAB’dekigelişmeler,uygulananpolitikalarlojistiksektörününküreselkalkın-ma için stratejik önem taşıdığını göstermektedir. Küresel pazarlara ve deAB’ye enteg-rasyonunu tamamlamayı hedefleyen Türkiye’de ise coğrafik konumun yarattığı fırsatlariyideğerlendirilerek,ülkeninbüyümesi ilegözdolduranlojistiksektörü,taşımamodlarıarasındayaratacağıentegrasyonveciddiyatırımlarlagüçlenmektedir.Ancak,hersektör-deolduğugibilojistiksektörünündedahaetkinçalışabilmesiiçinbirtakımsistemselvealtyapısaldüzenlemelereihtiyaçvardır.Budüzenlemelerin,kıtkaynaklarıetkinkullanarakvetümpaydaşlarıngörüşlerialınarakgerçekleştirilmesi,doğruçözümlerinuygulanmasıaçısındanoldukçakritikbir yaklaşımdır. Lojistik sektörü için stratejilerbelirlenirken,busektördeaktifroloynayantümpaydaşlarıntaleplerininanalizedilerekmakropolitikalaraentegreedilmesi,dahasonrahayatageçirilecekuygulamalarındahakolaybenimsenme-sineyardımcıolacaktır.
Buaraştırmanınamacı,Türkiyelojistiksektörününfarklıalanlardafaaliyetgösterenpay-daşlarınıngörüşlerinianatemalardabirleştirerek,uzunvadelisektörelstratejilerinoluştu-rulmasındakullanıcılaraçısındanöncelikligörülenboyutlarıkeşfetmektir.Budoğrultuda10.LojistikİhtisasKomitesitarafındantartışılanTürkiye’nin lojistiksektörününgüçlüvezayıfyanlarıveyaönündekifırsatlarvetehditlerepistemolojikdokümananalizyöntemiyleçözümlenmiştir.Katılımcılarıngörüşleri,Türkiye’ninkalkınmaplanlarındayeralanulaştır-masektörüneilişkinadımlarlaveABuyumsüreciilekarşılaştırılaraksektörelönceliklerinmakropolitikalaravestratejilereuygunluğuirdelenmiştir.
11
b. Araştırmanın örneklemi ve veri toplama yöntemi
Araştırmadayargısalörneklemeyöntemikullanılarak,26-27Eylül2012 tarihleriarasın-da Ankara’da Kalkınma Bakanlığı’nın ev sahipliğinde gerçekleştirilen 10. Lojistik İhtisasKomisyonu çalışma raporları örneklem olarak seçilmiştir. Yargısal örnekleme, kolaydaörneklemeyönteminingeliştirilmişbirtürüdürvearaştırmacınınörneklemi,evreniveyaaraştırmaolgusunuen iyi temsil edenbirimlerden seçmesi ilkesinedayanır (FogelmanandComber,2007:135).Ülkelerinfarklısektörlerindeuygulamayaalınacakstratejilerinsaptanmasında ihtisas komitelerinin önemi büyüktür. Araştırmacılar için bu alanda ya-pılankomitetoplantıları,sempozyumlarveçalıştaylar,katılımcılarınilgilialandaaktiffa-aliyetgösterenkullanıcılarıvepaydaşlarıtemsiletmesisebebiyle,enetkiliveritoplamakaynaklarındanbiriolarakgörülmektedir.Türkiye’delojistiksektöründefaaliyetgösterenpaydaşlarıngörüşlerininderlenmesiveanaboyutlarınınoluşturulmasıaraştırmacılaravegelecekteyapılacakyeniçalışmalaraışıktutacaktır.Busebepleseçilenörnekleminevreni–Türkiyelojistiksektörüpaydaşlarını–gerçeğeyakınorandayansıttığıdüşünülmektedir.
Araştırma örneklemini oluşturan 10. Lojistik İhtisas Komitesinin katılımcılarının, %45’ikamusektöründen,%30’usiviltoplumkuruluşlarından,%14’üeğitimkurumlarındanve%11’i iseözel sektördendir (Tablo1). Katılımcılar, ileri gelenkararorganlarında çalışankamuveözelsektöryöneticileriileakademisyenlerdenoluşmaktadırlar.Toplam44konuş-macıkomitetoplantısınakatılmıştır.
Tablo 1: Katılımcıların Dağılım Tablosu
Eğitim Kurumları Sivil Toplum Kuruluşları
Kamu Sektörü Özel Sektör
Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde6 14 13 30 20 45 5 11
Buçalışma,Tablo1’degösterilenörneklemiçerisindekikonuşmacıların ikigünboyuncakatılımgösterdikleri komite toplantılarının raporlarınauygulananmetin içerikanalizinedayanmaktadır.Toplantıraporlarınınbulunduğufarklıdokümanlarbirleştirilmişvebirleş-tirilendokümanlarNVIVOyazılımprogramıaracılığıileanalizedilmiştir.NVIVO,yapılan-dırılmamışverigruplarınıtoplayan,düzenleyenvefarklıanalizleruygulayanbiryazılımdır(QSR,2013).İçerikanaliziyöntemi,azsayıdadenektenveritoplayanancakbuveriyiçokdahaderinlemesineincelemeyiamaçlayan(TashakkoriveTeddlie,1998)nitelaraştırmayöntemlerikapsamındayeralmaktadır.Buyönüylearaştırmanitelvekeşifselbirçalışma-dır.
12
İçerik analizi yöntemi ise, önceden belirlenmiş metin örneklemleri içinde bulunanifadelerindahaazsayıdakategorileriindirgenmesiniamaçlar(Weber,1990).Oluşturula-cakkategorilerintümanabaşlıklarıkapsamasıveincelenenkonuhakkındaeksikbiryönbırakmayacakşekildetasarlanmasıoldukçaönemlidir.Sonrasındaisebukategorilersıklıkanaliziyöntemiileincelenerek,metniniçerisindeilgilikategorileringözlemlenmeoranlarıtespitedilir(Bailey,1994).Duverger(1973)’in“belgesel gözlem”diyeadlandırdığıbuyön-temi,Rummel(1968)vebirçokaraştırmacı“dokümanmetodu”olarakadlandırmışlardır.Best(1959)isebuyöntemi“mevcutkayıtyadabelgelerin,verikaynağıolarak,sistemliincelenmesi”olaraktanımlamıştır.
c. Analiz
Çalışmadaeldeedilenveriler, içerik analiz türlerindekategorik analiz ve frekans anali-zi teknikleri kullanılarak çözümlenmiştir. Kategorik analiz sürecinde (Corbin ve Strauss,2007);
1. Verilerinkodlanması,2. Temaların[kategorilerin]oluşturulması,3. Temalarındüzenlenmesi4. Bulgularıntanımlanmasıveyorumlanmasıaşamalarıizlenmiştir.
Çalışmada öncelikle, örneklem grubunda yer alan komite konuşmalarının tematik içe-riklerininincelenmesineparalelolaraktematikyapıverikodlamasıyapılmıştır.Verikod-lamasının tamamlanmasını izleyen süreç temaların [kategorilerin] oluşturulmasıdır. Buaşamadakodlamaişlemindensonra,eldeedilenkodlarbirarayagetirilerekortakyönleribelirlenmiştir.BöyleceçalışmabulgularınınanahatlarıoluşturantemalarTablo2’deeldeedilmiştir.
13
Tablo 2: NVIVO ile Oluşturulan Temalar [Kategoriler]
Tema İsmi Kaynaklar ReferanslarLojistikKöylerveÜstler 9 1753BüyükLojistikMerkezYatırımları 9 977TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 9 962LojistikMasterPlanı 9 853LojistikEğitimi 9 828BütünleşikLojistikYapılar 9 826KentselLojistik 9 816LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon 5 664UlaştırmaModlarınınDağıtımıveDiğerLojistikFaaliyetler 3 599
DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGerekenler 9 578
LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 4 560SınırİlleriBölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 9 219EğitimKonusundaHedefler 9 213AfetLojistiği 9 132AltyapıveBüyükProjeler 6 131PerakendeLojistiği 9 89LojistikteYabancıSermaye 8 66LimanlarveLimanBağlantıları 6 52Gümrükler 7 42Kuzey Marmara Otoyolu 2 27DemiryollarınınSerbestleştirilmesi 4 12KurumsallaşmaveMevzuat 1 7
Bu aşamanındevamındakodlananverilerin,düzenlenentemalara [kategorilere] eşleşti-rilmesi ilesürecedevamedilmiştir.Buaşama,Grafik1degösterildiğiüzereeldeedilenkodlarıntemalaraltınayerleştirilmesiolarakifadeedilebilir.
14
Şekil 1: Kodlama Süreci
Kodlamasürecindeeldeedilenkodlar, ilgili temalarınaltlarınayerleştirilmesineparalelolarak, bu süreçte bulguların sunulmasına yer verilmiştir. Tablo 3’de görüldüğü üzere,komite konuşmalarının tematik dağılımlarının sunumunda; frekans dağılımlarına, kayıtbirimlerininniceliksel yoğunluk [yüzdesel veoransal gibi]olarak yani sayısallaştırılarakortayakonulmasınaçalışılmıştır.
Bu aşamadaaynıkodyatemalaraltındakiverisetininçeşitlibölümlerdeyeralanverilertanımlanarak,ortayaçıkacakkavramlarayada temalaragörebirbirleri ileolan ilişkileri ortaya koyacak şekildedüzenlenmesinedikkatedilmiştir.Verilerinçözümlenmesininsonaşamasıisebulguların yorumlanması aşamasıdır.
Toplananverilereanlamkazandırmakvebulgulararasındaki ilişkileriaçıklamak,neden-sonuçilişkilerikurmak,bulgulardanbirtakımsonuçlarçıkarmakveeldeedilensonuçlarınönemineilişkinaçıklamalaryapılmıştır.
15
Tablo 3: Komite Konuşmalarındaki Başlıkların Frekans Dağılımları
No Konu Başlığı Frekans1 LojistikKöylerveÜsler 22.7932 BüyükLojistikMerkezYatırımları 12.0263 TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 11.8944 LojistikMasterPlanı 10.5585 LojistikEğitimi 10.1636 BütünleşikLojistikYapılar 10.1317 KentselLojistik 10.0138 LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon 8.3769 UlaştırmaModlarınınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler 7.50110 LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 7.03711 DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinGerekenler 6.80512 SınırİlleriBölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 2.56113 EğitimKonusundaHedefler 2.48814 AfetLojistiği 1.55815 AltyapıveBüyükProjeler 1.49516 PerakendeLojistiği 1.06717 LojistikteYabancıSermaye 74618 LimanlarveLimanBağlantıları 61619 Gümrükler 46220 Kuzey Marmara Otoyolu 33521 DemiryollarınınSerbestleştirilmesi 13022 KurumsallaşmaveMevzuat 85
Çalışmakapsamındaincelenenkomitegörüşmelerindetoplam22anatemanınelealın-dığı saptanmıştır. Tablo 2’de gösterilen 22 ana tema içerisinde; lojistik köyler ve üsler(%17,69),büyüklojistikmerkezyatırımları(%9,33),temelihracatsektörlerineyöneliklo-jistiktedbirler(%9,23)velojistikmasterplanı(%8,19),lojistikeğitimi(%7,89),bütünleşiklojistikyapılar(%7,86),kentsellojistik(%7,77),lojistiksüreçteARGEveinovasyon(%6,50)vetoplam(%74,46)ileihracatsektörlerineyöneliktedbirleringenelortalamayüzdesienyüksekolantemalarıoluşturmaktadır.
Eldeedilenbusonuçlar;Türkiye’deki lojistiksektörüneyönelikelealınankonularınge-niş bir yelpaze yerine dar bir tema alanına sıkıştığını göstermektedir. Ayrıca lojistiksektöründekiyetersizliklerveulaştırmamoddağılımınaetkisiözellikletartışılankonular-
16
dandır.Taşımamodlarındakidağılımındengesizoluşuvekarayolunaolantaşımalarınağır-lığıneticesiböylebirsonuçalınmasıdoğaldır.Diğerbiranatemaolankamudayapılanmagerekliliğininçoksıkkonuşulmasıdabuikitemayıdesteklerniteliktedir.Çünkükamudayenidenyapılanmanınvedevletdesteğiningerekliliği lojistiksektöründekisorunlarıçö-zebileceğinedairgüçlübirinançhâkimdir.Sonolarak,denizekıyısıolmayanbölgeleriçinyapılmasıgerekenlertemasıiçinisehammaddekaynağıolanillerle(Konya,AntepveŞan-lıurfagibi)demiryolubağlantılarınınsağlanarakdevletdesteğiylelojistiküslerkurulmasıgerekliliğiniortayakoymaktavehepsinibütünleşikbiryapıdadeğerlendirilmesigerektiğiçıkarımınıdoğurmaktadır.
ÖzellikleihracatsektöründekiaktörlerinlojistiksektöründekisıkıntılarınayönelikalınacaktedbirlertemasısadeceTürkiye’dedeğil,sonyıllardatümdünyadapopülerlikkazananbirkonudur.1950’liyıllardanönce,ürünvehizmetlerinakışıylailgilifaaliyetler“dağınıkanla-yış”çerçevesindedeğerlendirilirken,1950’liyıllardansonra“sistemyaklaşımı”boyutundaelealınmayabaşlanmıştır.Sistemyaklaşımı,lojistiksüreçleriçerisindeyeralantümfaa-liyetlerintekbirbirimtarafındanyürütülmesinivesonuçolaraketkinliğinarttırılmasıvemaliyetlerindüşürülmesiniöngörmektedir.Türkiye’ninbuçerçevedehemyurtiçihemdeyurtdışıtaşımalarbağlamındakiürünyapılarınıgelecekboyutundadaöngöreceklojistikveulaştırmaaltyapısıilebütünleştirmesigerekliliğisözkonusudur.
Butemanıniçerikanalizisonucu,lojistikköyler%17,69yoğunlukileilksırayıalmaktadır.Dolayısıyla,yukarıdabahsedilensistemyaklaşımınınbirparçasıolanlojistikköyveüslerinalınacaktedbirleriçerisindeilksıradagösterilmesi,dahaönceyapılanliteratürçalışmala-rınıdadesteklerniteliktedir.
3. Bulgular
Lojistiksektörü,ülkelerinküreselölçekterekabetedebilmedüzeylerinietkilemesiaçısın-danmakropolitikalarvedevletstratejileriiçinkritikönemarzetmektedir.Aynızamandamaliyetleridüşürme,pazaristeklerineyanıtverebilmeveesneküretimmodellerigelişti-rilebilmeyeteneklerineetkisidoğrultusunda,örgütlerinrekabetüstünlükleriaçısındandaoldukçaönemlibirişletmefonksiyonunuoluşturmaktadır.Buçiftyönlüetkigözönündebulundurulduğundalojistikvebağlısektörlereilişkinstratejilergeliştirilirken,önceliklerinbelirlenmesihemmakropolitikalarıdüzenleyenkurumvekuruluşlarahemdesektörpay-daşlarınaönemlikolaylıklarsağlayacaktır.
Buçalışmadagerçekleştirilenanalizlersonucunda,lojistiksektörünündışticaretsektörü-nüdirektolaraketkilediğivelojistikaltyapısınınihracatadayalıbüyümeiçinkritikönemesahipolduğugörülmektedir.Sektörpaydaşlarınınöncelikligördüğükonularlojistikmer-
17
kezler(5),lojistikeğitimi,lojistikmasterplanı,bütünleşiklojistikyapılar,kentsellojistik,lo-jistikteyenileşimveAR-GE,ulaştırmamodlarınındağılımıvediğerfaaliyetler iledenizekıyısıolmayanbölgeleriçinyapılmasıgerekenleretrafındayoğunlaşmıştır.
Tablo 4: Epistomolojik Doküman Analiz Tekniği ile Temaların Belirlenmesi
Komitede Görüşülen Konular ve Alt Konu BaşlıklarıToplam Yoğunluk (%)
Toplam Frekans
İçerik Taraması Sonuçları
1.TemelİhracatSektörlerineYönelikLojistikTedbirler 9,23 11.8941.1.LojistikKöylerveÜsler 17,69 22.7931.2.BüyükLojistikMerkezYatırımları 9,33 10.1311.3.LojistikMasterPlanı 8,19 10.5581.4.LojistikEğitimi 7,89 10.1631.5.BütünleşikLojistikYapılar 7,86 10.1311.6.KentselLojistik 7,77 10.0131.7.LojistikSüreçteARGEveInovasyon 6,50 8.376
1. Madde Ara Toplam 74.46 94.0592. UlaştırmaModlarınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler 5,82 7.501
2.1. KuzeyMarmaraOtoyolu,3.BoğazKöprüsüveMar-marayProjesiileİlgiliHedefler
0,26 335
2.2. İstanbulAnadolu,AvrupaLojistikMerkezYerleşimi,ModellerineİlişkinHedefler
0,10 2
2.3.LimanlarveLimanBağlantıları 0,48 6162.4. Sınırİlleri/BölgelerindeYapılmasıGerekenKonular 1,99 2.5612.5.DemiryollarınınSerbestleşmesi 0,10 1302.6.LojistikteYabancıSermaye 0,58 7462.7.DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGere-kenler
5,28 6.805
2. Madde Ara Toplam 14.61 18.6963.LojistikHizmetlerininKamudaYapılanması 5,46 7.0373. Madde Ara Toplam 5,46 7.0374. EğitimKonusundaHedefler 1,93 2.488
5Teoridefarklıanlamlartaşısalarda,toplantıraporlarıiçindelojistikmerkezler,lojistiküslervelojistikköylereşanlamlıolarakkullanılmıştır.
18
4. Madde Ara Toplam 1,93 2.4885. AfetLojistiği 1,21 1.5585. Madde Ara Toplam 1,21 1.5586.AltyapıveBüyükProjeler 1,16 1.4956. Madde Ara Toplam 1,16 1.4957.PerakendeLojistiği 0,83 1.0677. Madde Ara Toplam 0,83 1.0678.KurumsallaşmaveMevzuat 0,07 85
8.1.Gümrükler 0,36 4628. Madde Ara Toplam 0,43 547GENEL TOPLAM 100 126.947TOPLAM METİN 1.011.709
Sonuçbölümündesektörpaydaşlarınınstratejibelirlemevekalkınmadaöncelikligördüğübualanlara,Türkiye’ninmakropolitikalaranlamındaneyöndedestekverdiği5yıllıkkal-kınmaplanlarıveABuyumsüreciçerçevesindeincelenecektir.
TürkiyeCumhuriyeti’nin1963yılındanitibarenyapmaktaolduğu5yıllıkkalkınmaplanla-rındalojistiksektörüayrıcabirbaşlıkolarakyeralmamaktadır.Ancaklojistiksektörününenbüyükpayınıoluşturanvetemellojistikstratejilerinindirektolarakbağlantılıolduğuulaştırmasektörüneyönelikkalkınmahedefleri,buaraştırmaiçinhedefalınmıştır.Farklıdönemlerdeyapılankalkınmaplanlarındadilegetirilenulaştırmasektörüneyönelikhe-deflerTablo5’tederlenmiştir.
Birinci5yıllık kalkınmaplanından itibarenulaştırmasektörününkritikönemininarttığıgörülmektedir.Ancakbiröncekikalkınmaplanlarınındeğerlendirilmeleriincelendiğindekarayolu ulaştırma sektörünün tüm sektör içerisindeki ağırlığının eleştiriye uğradığı veulaştırmasektörününbirbütünolarakelealınmadığıtespitedilmiştir.Dokuzuncu5yıllıkkalkınmaplanıdönemindehazırlananortavadeliprogramlardaisegeneldeaynıhedeflerevurguyapılmıştır.Buhedefler(DPT,2013):
1. Ulaştırmaaltyapısınıngeliştirilmesindeözelsektörünkatılımınınsağlanacağıyenimodellerinoluşturulması
2. AB’ninKafkas,OrtaAsyaveOrtaDoğuülkeleriileulaşımınısağlayanulusalulaşımağlarımızınTransAvrupaAğlarıilebütünleştirilmesininsağlanması.
3. TürklimanlarınınABdenizotoyollarınınüzerindeyeralmasınınsağlanmasıveanalimanlaroluşturularaklimanlarınkombinetaşımacılıkyapılabilenlojistikmerkezhalinegetirilmesi
4. Yüktaşımacılığındadenizyoluvedemiryolunaöncelikverilmesi
19
5. Hızlıtrenileyolcutaşımacılığınınyaygınlaştırılması6. TCDD’ninyenidenyapılandırılması7. Karayollarındabölünmüşyollarınyapımınadevamedilmesi8. Kentlerdeekonomikveçevreselbirulaştırmasistemininoluşturulmasıolaraklis-
telenmiştir.
Türkiyekalkınmaplanlarıçerçevesindeözellikleulaştırmasektörüneyönelikkararlarin-celendiğindestratejilerin,buçalışmadagerçekleştirilenanalizbulgularıileuyumluolduğugörülmektedir.4.BeşYıllıkKalkınmaPlanı’nınardındanözelliklefarklıulaştırmamodla-rınınentegrasyonunuhedefleyenveulaştırmasektöründeplanlama,işletme,kontrolveidariyapıyadairönerileringeliştirilmesiniamaçlayan10yıllıkbirUlaştırmaAnaPlanıya-pılmıştır(ÖncüveEkler,2013).8.ve9.BeşYıllıkKalkınmaPlanıhedefleriile2010-2012OrtaVadeliProgramkararlarıkarşılaştırıldığında,Türkiye’ninmakropolitikalarınınvebupolitikalara bağlı olarak geliştirilen stratejilerin sektör paydaşlarının öncelikli gördüğüalanlarlauyumiçindeolduğusöylenebilir.Ancaksektörpaydaşları,lojistiksektörünübirbütüniçindedeğerlendirmekteolup,bütünleşiklojistikaltyapısını,lojistiksektörününta-mamınayönelikAR-GEveyenileşimstratejilerini,lojistikmerkezleri,lojistikeğitiminiön-celiklihedeflereyerleştirmektedir.
Tablo 5:Türkiye Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Ulaştırma Sektörüne Yönelik Hedefler
1.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1963-1967)
Ulaştırmamodlarıarasındakiseçimlerinyük,yolcuvepostatrafiğinegöreyapılması
Ulaştırmakapasitelerininverimlikullanılması
Hizmetleriniyileştirilmesivemaliyetlerindüşürülmesi2.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1968-1972)
Ulaştırmatalebiningüvenlevedüşükmaliyetlekarşılanması
Ulaştırmasistemlerininbenzerşartlardarekabetedebilmesi
Ulaştırmasistemlerininbakım,onarımveamortismangiderlerininkullanıcılarilepaylaşılması
Sektörünesnekvedinamikyapıyakavuşturulması
Ulaştırmasistemlerindeemniyetinsağlanması,kazalarınönlenmesi3.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1973-1977)
Talepvekapasitesorunlarınıngiderilmesi
20
4.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1979-1983)
Taşımahizmetlerindedışabağımlılığınazaltılması
Herulaştırmaaltsistemininbirbiriniengellemedengeliştirilmesi
Demiryoluvedenizyoluyolcuveyüktaşımacılığınınpayınınarttırıl-ması,karayolutaşımacılığınınpayınınazaltılması
Karayoluyolcutaşımacılığındatoplutaşımaaraçlarınınyaygınlaştırıl-ması
5.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1985-1989)
Ulaştırmasektöründeverimliliğinvehizmetkalitesininartırılması
6.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1990-1994)
Kamuyatırımlarınınulaştırmayaayrılacakpayınınbelirlenmesi
Ulaştırmasektöründeçalışacakniteliklipersonelineğitimi
AvrupaEkonomikTopluluğu(AET)ileentegrasyon7.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(1996-2000)
Biröncekikalkınmaplanındaayrılanbütçeninincelenmesi
Ağırlığın%80oranındakarayollarınaverilmişolduğununsaptanması8.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(2001-2006)
Ulaştırmaanaplanıhazırlanması
Karayolutaşımacılığındakurumsallaşmanınsağlanması
Demiryoluvelimanyatırımlarınınhızlandırılması
Mevcuthavaalanlarınıneksikleriningiderilmesi
AvrupaveAsyaulaşımkoridorlarınaentegrasyonunsağlanması
UlaştırmapolitikalarındaAB’yeuyumsağlanması9.BeşYıllıkKalkınmaPlanı(2007-2013)
Küreselrekabetüstünlüğününgeliştirilmesiiçinulaştırmaaltyapısı-nıniyileştirilmesi
Kombinetaşımacılığınözendirilmesivelojistikfaaliyetlerledestek-lenmesi
Ulaştırmaaltyapısının,lojistikfaaliyetlerdedüşünülerekiyileştiril-mesi
Kaynak:Kurt,2010:TabloCvekaynakçadagösterilenkalkınmaplanlarındanyararlanarakdemiş-tir.
BuçalışmadaeldeedilenanalizsonuçlarıileTürkiye’ninmakropolitikalarıkarşılaştırıldı-ğında,Türkiye’ninlojistiksektörüneyönelikgeliştirdiğistratejilerinyerindeancakyetersizolduğusöylenebilir.Ulaştırmasektörünün,tümlojistiksektörüileentegrasyonuvebuba-kışaçısınınyönetimkademelerindenörgütselkademelerekadaryaygınlaştırılmasıbütün-leşiklojistikaltyapılarıyaratmakiçingereklibiradımsayılabilir.TCDD’ninyenidenyapılan-dırılması,kombinetaşımacılığınözendirilmesigibistratejikhedefler,analizsonuçlarındayeralanlojistikmerkezlerveyaulaştırmamodlarınındağılımıgibiboyutlarıkarşılıyorolsa
21
da,kentsellojistik,denizekıyısıolmayanbölgelerileilgiliönlemlergibialanlardagörülensorunlarastratejikdüzeydeyanıtverilememektedir.
4. Sonuç ve Değerlendirme
Bubağlamda,analizsonuçlarındaöncelikliolarakgörülenLojistikMasterPlanı’nınhazırlan-ması,buplançerçevesindesadeceulaştırmasektörüneyönelikstratejilerindeğil,lojistikfaaliyetlerintamamınınentegrasyonunayönelikstratejileringeliştirilmesiönerilmektedir.ÖncelikligörülendiğerboyutlarayönelikaltstratejilerinveyolharitalarınınçizilmesiveilgilipaydaşlarınkatılımıdasağlanarakuygulamayakonulmasıTürkiyelojistiksektörünü,küresel rekabet içerisinde daha üstün bir konuma taşıyacaktır. Analiz sonuçlarındapaydaşlartarafındanönceliklendirilenboyutlarvebuboyutlarayönelikstratejiönerileriTablo6’teözetlenmiştir.
Tablo 6: Öncelikli Boyutlar ve Bu Boyutlara Yönelik Strateji Önerileri
LojistikKöylerveÜsler
BüyükLojistikMerkezYatırımları
Türkiye’dekurulacaklojistikmerkezlerinyerlerinin,yükihtiyaçlarıdagözönündebulundurularaktespitedilmesiLojistikmerkezölçeklerinin,yüktalebinebağlıolaraktahminlen-mesi Lojistikmerkezişletmelerinin,yönetimşeklinin,vereceğihizmet-lerinkullanıcıisteklerinegöreşekillendirilmesiLojistikmerkezlerinkombinetaşımacılığauygunbirbiçimdeya-pılandırılmasıiçinfarklıulaştırmasistemlerininbumerkezlerdeentegrasyonununsağlanmasıDemiryollarınınözelleştirilmesiDemiryoluyatırımlarınınteşvikedilmesiLojistikmerkezlerdeözelsektöryatırımlarınıözendiriciteşviklerinuygulanması
LojistikMasterPlanı PaydaşgörüşleridealınarakbirLojistikMasterPlanıhazırlanmasıBuMasterPlançerçevesindeTürkiye’delojistiksektörününta-nımlanması,sınırlarınınvealtfaaliyetlerininbelirlenmesi
LojistikEğitimi LojistiksektörününpersonelyetkinlikihtiyaçlarınınbelirlenmesiLojistiksektöründemeslekiyeterliliklerinvemeslektanımlarınınbelirlenmesiMevcuteğitimkurumlarınınmüfredatlarınısektörihtiyaçlarınagöreyenidendüzenlemesiEğiticinineğitimineyönelikgirişimlerinteşvikedilmesiLojistiksektöründeistihdampolitikalarınınalandaeğitilmişişgücüneyönlendirilmesi
22
BütünleşikLojistikYapılar Farklıulaştırmasistemlerininbirlikteçalıştığıvekatmadeğerlilojistikhizmetlerininverildiğilojistikmerkezlerinkurulması
KentselLojistik Kentiçilojistikfaaliyetininsürdürülebilirkalkınmahedefleridoğ-rultusundatekrardüzenlenmesiKentiçilojistikfaaliyetlerindetoplutaşımacılığın,yükkonsolidas-yonunun,merkezidağıtımınözendirilmesi
LojistikSüreçteAR-GEveİnovasyon
LojistikaraştırmamerkezlerininkurulmasıLojistiksektörihtiyaçlarınınperiyodikaralıklarlaaraştırılmasıvekarşılanmalarınayönelikprojelergeliştirilmesiLojistiksektörüneyönelikistatistikveperformansölçümbirimle-rininkurulması
UlaştırmaModlarınınDağılımıveDiğerLojistikFaaliyetler
Ulaştırmamodlarınınkullanımındadengelidağılımınözendiril-mesiiçinyükveyolcutaşımacılığındakarayolununağırlığınınazaltılmasıDemiryoluveyurtiçidenizyolutaşımacılığınınteşvikedilmesi,bağlıaltyapıyatırımlarınıngerçekleştirilmesi
DenizeKıyısıOlmayanBölgeleriçinYapılmasıGerekenler
İçbölgelerinlimanlarilebağlantılarınınsağlanmasıiçindemiryolubağlantılarınınkurulmasıİçbölgelerinlimanbağlantılarınıkolaylaştırmakamacıylagümrükkoridorlarınınoluşturulması
LojistikHizmetlerininKa-mudaYapılanması
LojistiksektörününkamudatanımlanmasıFarklıbakanlıklarcakoordineedilenlojistikfaaliyetlerintekçatıaltındabirleştirilmesiGümrükpolitikalarıilelojistikpolitikalarınınentegrasyonu
Ortayaçıkanbulgularınhemöncekiplanlarilehemde10.KalkınmaPlanıiledeuyumluolduğugörülmektedir.Ancak,buuyumluluğunoperasyonelanlamda,yapılacakolanyatı-rımlarlagelecekkalkınmaplanıdönemindedoğrulanacağıdadikkatealınmalıdır.
KAYNAKÇA
Arvis, Jean Francois, Monica Alina Mustra, John Panzer, Lauri Ojala ve Tapio Naula (2007) “ConnectingtoCompeteTradeLogisticsintheGlobalEconomy”,www.weforum.org/pdf/GETR08/Chap%201.4_Connecting%20to%20Compete.pdf,Erişimtarihi:17Nisan2013.
Bailey, Kenneth (1994) Methods of Social Research,4.Baskı,NewYork:Free.
Best, John (1959) Research in Education,NewJersey:PrenticeHall.
Capacino, William ve Frank Britt (1991) “Perspectives on Global Logistics”, The International Journal of Logistics Management,2(1),s.35-41.
23
Cooper, James, Kevin O’Laughlin ve James Kresge (1992) “The Challenge of Change:Logistics intheNewEurope”,The International Journal of Logistics Management,3(2),s.1-18.
Corbin, Julliet ve Anselm Strauss (2007) Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory,California:Sage.
Croom, Simon, Pietro Romano ve Michalis Giannakis (2000) “SupplyChainManagement:AnAnalyticalFrameworkforCriticalLiteratureReview”,European Journal of Purchasing & Supply Management,6,s.67-83.
Devlet Planlama Teşkilatı (1963) 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1963-1967,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1968) 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1973) 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1979) 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979-1983,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1985) 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1990) 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1990-1994,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1996) 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (2001) 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (2007) 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı 2007-2013,Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (2009) Orta Vadeli Program 2009-2011,Ankara.
Duverger, Maurice (1973) Sosyal Bilimlere Giriş: Metodoloji Açısından, çev.ÜnsalOskay,Ankara:Bilgi.
Eriş, Engin Deniz (2008) Lojistik Sektöründe Pazar Yönlü - Öğrenme Yönlü Olma ve Yenilikçiliğin İşletme Performansına Etkisi Üzerine Bir Araştırma,BasılmamışDoktoraTezi,İzmir:DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.
European Commission (EC) (2001) White Paper European Transport Policy for 2010: Time to Decide,İtalya.
Fogelman, Ken ve Chris Comber (2007) “SurveysandSampling”,Research Methods in Educational Leadership and Management içinde, (der. A.R.J. Briggs ve M. Coleman),s.125-141,Londra:Sage.
24
Handfield, Robert ve Ernest Nichols (2002) Supply Chain Redesign,NewJersey:FinancialTimesPrenticeHall.
Kurt, Cihan (2010) Türkiye’de Ulaştırma Sektörü İçerisinde Lojistiğin Yeri ve Önemi, BasılmamışYüksekLisansTezi,İstanbul:İstanbulÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.
LaLonde, Bernard ve James Masters (1990) “Logistics:Perspectivesforthe1990s”,The International Journal of Logistics Management,1(1),s.1-6.
Li, Zhengping ve Arun Kumar (2005) “Supply Chain Network Scenario Design andEvaluation”,International Journal of Logistics: Research and Applications,8(2),s.107-123.
Manuj, Ila ve Mentzer, John T. (2008) “GlobalSupplyChainRiskManagementStrategies”,International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,38(3),s.192-223.
Mentzer, John T. ve Ila Manuj (2001) Supply Chain Management,California:Sage.
Öncü, Erhan ve Ekler, Cüneyt (1993)“1983-1993UlaştırmaAnaPlanınınDeğerlendirilmesi”,arsiv.mmo.org.tr/pdf/10429.pdf,Erişimtarihi:17Nisan2013.
Qualitative Research Software Developer International (tarihsiz) www.qsrinternational.com/products_nvivo.aspx,Erişimtarihi:17Nisan2013.
Rummel, Francis (1964) An Introduction to Research Procedures in Education,2.Baskı,NewYork:HarperandRow.
Skjoett-Larsen, Tage (1999)“SupplyChainManagement:ANewChallengeforResearchersandManagers in Logistics”,The International Journal of Logistics Management, 10(2),s.41-53.
Tashakkori, Abbas ve Charles Teddlie (1998) Mixed Methodology Combining Qualitative and Quantitative Approaches,California:Sage.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (2011) Türkiye Ulaştırma ve Lojistik Meclisi Sektör Raporu, www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/TOBB_ulastirma_kitap_2012.pdf, Erişimtarihi:17Nisan2013
Weber, Robert Philip (1990) BasicContentAnalysis,California:Sage.
25
A QUALITATIVE STUDY ON ORCHESTRATOR ROLE OF THIRD PARTY LOGISTICS PROVIDERS
EZGİ UZEL(1), TUNCAY KOCAMAZ(2)
ABSTRACT
Thirdpartylogisticsserviceproviders(3PLs)haveanimportantroleinlogisticstriad,andsupplychaincollaboration.However,there isa lack inmarketing literatureabouttheirconsiderationasoneofthenaturalpartiesofthesupplychain.Indeed,relatedwiththeirfirmsizes,firmtenuresandtheirserviceofferingsinrecentyears,theyhavebecometoactastheorchestratorsofthesupplychain.
Thisstudyaimstoprovetheorchestratorroleof3PLsinTurkeybystatingtheirstandard-ization,visibilityandneutralarbitrationrolesbetweensuppliersandproducers.In-deptinterviewswereconductedoneightlogisticsprofessionalsconsistingbothpractitionersandacademicsoflogisticsinordertocreateascaletounderstandthechangingroleof3PLsinTurkey.Theresultsshowedthatthe3PLsinTurkeyhavereachedtoanimprovedroleastheorchestratorsofthesupplychain.
Keywords: Orchestratorroleofthirdpartylogisticsserviceproviders,logisticstriad,ser-viceadvantage,servicesmarketing.JEL Codes: L91,M16,M31,R41
ÖZ
Üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların (3PL), tedarikçi, üretici ve lojistik hizmetsağlayıcılardanoluşanüçlülojistikilişkisinde(logististriad)önemlibirrolübulunmaktadır.Ancak pazarlama yazınında üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların (3PL) tedarikzincirinindoğalbiröğesiolduğukonusununyadsındığı görülmektedir.Oysaki, sonyıl-larda firmabüyüklükleri, görev süreleri ve sundukları hizmetler göz önüne alındığındaüçüncüpartilojistikhizmetsağlayıcılarındahagelişmişbirrole(orchestratorrole)bürün-düklerigözlemlenmektedir.
BuçalışmanınamacıTürkiyedebulunanüçüncüparti lojistikhizmetsağlayıcıların (3PL)
1Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected].,YeditepeUniversity,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.25-46.doi:10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.25-46
26
standardizasyonu,şeffaflığıvenötraracıkurumolmadurumlarınıtespitederekgelişmişbirrol(orchestratorrole)edindiklerinigöstermektir.Budeğişenrolüaçıklamakamacıylalojistikalanındasekizprofesyonellederinlemesinemülakatlaryapılmıştır.Sonuçlar,Türki-ye’debulunanüçüncüpartilojistikhizmetsağlayıcıların(3PL),sonyıllardatedarikzincirin-degelişmişbirrole(orchestratorrole)eriştiklerinigöstermiştir.
Anahtar kelimeler: üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcıların orkestrator rolü, tedarikzincirindeişbirliği,üçlülojistikilişki,hizmetavantajıvehizmetpazarlaması.JEL Kodları: L91,M16,M31,R41
27
1. Introduction
Logisticsisoneofthemostimportantfunctionsinsupplychainmanagement,andithastraditionally been considered necessary for connecting production and consumption.However,formostfirms,logisticsactivitieshavebeenconsideredasgeneratorofcostswithnocapacityfordifferentiation(Ballou,2004).Thisbegantochangeinthemid-1990saslogisticsresearchbasedonmarketingprinciplesbegantoanalyzethecapacityoflogis-ticstodeliverqualityandthusgenerategreatercustomersatisfaction(Mentzer,2004).Thischangeresultedinoutsourcinglogisticsservicesfromthirdpartylogisticsproviders.
Inthepast,thirdpartylogisticsproviderswereonlycapableandresponsibleforprovidingbasic logistics services, suchas transportationandwarehousemanagement.However,today’scustomersexpecttogetmuchmorevalue-addedservicesfromtheirlogisticspro-viders.Thevalueofoutsourcinglogisticsservicesfromlogisticsserviceprovidershasbe-comemorecommon,andprovedtobethebestwayofsustainingcompetitiveadvantageinthemarket.
Theneedsforfocusingoncorecompetencies,reducinglogisticscosts,andcreatinganet-workdirectedfirmstouselogisticsserviceprovidersmoreoften.Thischangeindemandconvertedthebasicroleofthirdpartylogisticsproviderstoamoreadvancedrole.Thisorchestratorroleiscausedbythreeadvantagesthatareprovidedbythirdpartylogisticsproviders.Thefirst is;accordingtotransactioncosttheory,thirdparty logisticsprovid-ers aremore cost efficient in producing logistics services. The second is; according toresourcebasedtheory,thirdpartylogisticsproviderscanofferwiderangeofresourcestotheircustomers.Finally;accordingtonetworktheory,thirdpartylogisticsserviceprovid-erscanoffergreatnetworkinteractionsduetotheircloserelationshipswithothersupplychainpartners.
AsindicatedinthestudyofZachariaetal.(2011),thirdpartylogisticsserviceprovidersworetheroleasorchestratorsofthesupplychainbyactingasabridgebetweenthepar-tiesbyofferingstandardization,visibility,andneutralarbitration,andcollaboration.
ThisstudyaimstocapturetheevolvingroleofthirdpartylogisticsprovidersinTurkey,toprovethattheyplayanorchestratorrolewithinthesupplychain.Inordertoachievethisobjective,thefirstthreeofthevariables(standardization,visibilityandneutralarbitrator)thatareofferedbyZachariaetal.(2011)areexploredonTurkishlogisticsfirmstoseeiftheyretrievetheorchestratorroleintheirsupplychain.
Indepthinterviewmethodwasusedforansweringsomeresearchquestionsasindicatedbelow:
28
• Do3PLsofTurkeyconductstandardizationintheirtechnicalandoperationalpro-cedures?
• Do3PLsofTurkeyconductvisibilityintheiroperationalprocedures?• Are3PLsofTurkeyneutralarbitratorsofthesupplychain?
TheimportanceofthisstudyisthattheorchestratorroleofthirdpartylogisticsprovidersofTurkeywithinthesupplychainhasnotdiscussedmuchinmarketing,logisticsandsup-plychainliterature.ThisstudyreviewstheevolvingroleoflogisticsserviceprovidersinTurkey,andalsoexplainstheircurrentadvancedroleasorchestratorsofthesupplychain.
2. Literature Reviewa. Logistics and third party logitics service providers in Turkey
Logisticssectorisbasedonalltransportationactivitiesincludingairlinesandairfreight,shipping, roadand rail transport and related infrastructureand services.According toTurkeyLogistics IndustrySurvey2008, thesizeofTurkish transportation& logistics in-dustry isdeterminedasUS$59billion,whiletheshareofthelogisticsservicesuppliermarketisestimatedasUS$22billion.Since2002,thelogisticssectorhastripledinTurkeywhichresultedwithanunexpectedgrowthpotentialforlogisticsservicecompanies.Asof2012,logisticssectorhasexperienceda12.2%growthrateinTurkey(Deloitte,2010).Theindustryhasgrownby20%onaverageinthelast5yearsandtheforecastsizeisUS$120billionin2015.
Turkishlogisticscompanieshaverecognizedtheopportunities,andstartedtoworkonthesubjectinordertoadaptthemselvestothisnewmarketconditions,andbecomecapabletosustain therecentgrowthof thesector (Aktaset.al.,2011).The improved logisticsperformanceofTurkeydependsonincreasedexportandimportvolumeofthecountryinrecentyearswhichresultswithgrowthinnumberoflogisticsserviceproviders.
Thecurrenttrendoflogisticsserviceprovidersisexpectedtocontinueparaleltothelogis-ticsindustry’sforecastedgrowthratewhichisUS$120billionby2015.ThelogisticssectorinTurkeyhasbeengrowingandwillcontinuetogrow.Turkeyhasgreatmarketpotentialcomparedtoothercountriesintheregion.Itisatthecenteroftraderelations.Duetoits geographical advantage, it has thepower to connect its neighbour countries, suchasBulgaria,Greece,Ukraine,Russia,Georgia,Armenia,Iraq,IranandSyria,byofferingtransferinfrastructuretobothgoodsandpassengertraffic(Ovalı,2008).Thisimprovesthelogisticsinfrastructureofthecountry,andprovidesopportunitytoincreaseitsmarketpotentialintheregion.
Asaresult,intermodalfreighttransportationwillbeincreased,andthiswillrequiremorelogisticsserviceproviders.Thecompetitionamonglogisticsserviceproviderswillswitch
29
frompricecompetitiontoservicequality.Firmsprefertofocusontheircorecompeten-ciesandoutsourcemanykindsoflogisticsservices.Theyunderstandtheimportanceofbuildinglong-termrelationshipswiththelogisticsserviceproviders.Inordertobesuc-cessful,logisticsserviceprovidersinTurkeyshouldbeawareofallthesedevelopmentsandgetreadyforthefuture.
b. Logistics triad and the orchestrator role of third party logistics providers
Itisfoundthatfirmsshouldhaveanefficientandeffectivelogisticsmanagementinordertoprovidevalue-addedservicestotheircustomers.Asaresult,usingthirdpartylogisticsserviceprovidershasincreasedinrecentyears,andisexpectedtoincreaseinthefuture.Itisrankedasoneoftheyoungandemergingindustries(Kuglin,1998;Sink,1996;SinkandLangley,1997).
Inthepast,especiallytraditionallymanagedfirmsperceivedthelogisticsactivitiesastheywerejustsupportivefunctionsoftheircorebusiness.Also,itwasthoughtthatthirdpartylogistics providerswere only capable and responsible for providing basic logistics ser-vices,suchastransportationandwarehousemanagement.However,today’scustomersseelogisticsfunctionasoneofthecriticalfunctionsofafirmthatcreatesvaluefortheirsupplychainsandmaintaintheircompetitiveadvantageagaintstheirrivals.Moreover,therelationshipsinsupplychainshaveshiftedfromadyadicformattoatriadicformatduetoexpandednetworkcausedbyglobaltradeincludingsuppliers,buyersandfinallythirdpartylogisticsserviceproviders.Beier(1989)calleditas“logisticstriad”consistingofshipper,carrierandreceiver.Gentry(1996),wasmaybethefirstonewhorecognizedthe linkagebetweensuppliers,purchasingfirmsandthe transportationproviders.Lar-sonandGammelgard(2001)explainedthetriadicrelationshipinlogisticsasthebuyerofthegoods,thesellerofthesegoods,andthelogisticsserviceproviderwhichisbetweenthem.Bask(2001)claimedthetermthirdpartylogisticsproviderasitisfoundedinatri-adicrelationshipconsistsofbuyer,supplierandthirdpartylogisticsprovider.
Asaresult,thechangeindemandconvertedthebasicroleofthirdpartylogisticsprovid-ers toamoreadvancedrole,asorchestratorswithin thesupplychain (Zachariaetal.,2011).
c. The orchestrator role of third party logistics providers within the supply chain
Orchestrationhasbeendiscussedintheliteraturebyseveralresearchers.Bitran(2006)advocatedthatsupplychainscanonlybesuccessfuliftheyaremanagedbyanorches-trator,anddefinedtheorchestratorasitisaneutralpartywhofocusesondevelopingasystemarchitecture.Stubbs(2004)discussedthatthirdpartylogisticsprovidersarethetype of “hub” firms that emerge as orchestrators in logistics dominant supply chains.
30
Christopher(2005)hasdefinedorchestrationasitistheactivityofmanaging,coordinat-ing,andfocusingthevalue-creationnetwork.Fulconis(2006)supportedtheriseofthirdpartylogisticsprovidersastheorchestratorsofthesupplychainbyorginizingthesupplychainnetwork.
Today’sthirdpartylogisticsprovidersperformdiverseactitiviesthatcreatevaluewithinthesupplychain,suchasorganizingnetwork,sharinginformation,managingassetsandreducinginventory.Allthesepractisesmadethethirdpartylogisticsproviderstheorches-tratorsofthesupplychain(Zachariaetal.,2011).
BasedonFulconis’(2006)offeringsforcharacteristicsofathirdpartylogisticsservicepro-viderorchestratorfirm,Zachariaetal.(2011)offeredfourfactorsthatcharacterizeathirdpartylogisticsproviderasanorchestratorwhicharestardardization,visibility,neutralar-bitrationandcollaboration.Accordingtothemthirdpartylogisticsserviceprovidershavebeenoneofthepartiesinlogisticstriadwhichcanmanagetherelationshipsbystandard-izingtheirprocesses,providevisibilitytobuyersandsellers,andactasaneutralpartytoworkforbenefitsofeachpartyinthechain.Finally,byprovidingallthesethreevariablesefficiently(standardization,visibilityandneutralarbitration),thirdpartylogisticsserviceprovidersaretheoneswhichcanfacilitatecollaborationwithinthesupplychainmuchmoresucccessfullythanasupplierorabuyer.
i) Standardization
Cargill(1989)isoneofthemostcitedresearchersaboutstandardizationintheliteratureduetobeingthewriterofthefirstbook“InformationTechnologyStandardization:The-ory,Process,andOrganizations”onstandards.Heofferedthreedimensionsaboutstan-dards.Firstisdeterminingthemeasureof“towhom”thestandardisimportant;secondisclassifyingthestandartsfor“howto”implementthem;andlastlyreferringtoasolution,eitherforaproductoraprocess,byusingstandards.
Russel (2005)defined standardizationas theprocessofdevelopingand implementingtechnicalstandards.DeVries(1999)mentionedthesameaimofstandardizationwhichcreates specificiations that are distributedwidely. In the context of customer service,standardizationreferstotheprocessofdevelopinganinternationalstandardthatenablesorganizationstofocusondeliveringexcellenceincustomerservice.Accordingtosocialsciencesliterature,standardizationaimstosolvecoordinationproblemsbyrecognitionofmutualbenefitsofallparties,andmakingmutuallyconsistentdecisions.
Insupplychainmanagement,standardizationmeanstheunderstandingofcommonalityforparts,processes,productsorprocurement.Standardizationmakesthesupplychainflowsmuchmore smoothly, and the activitiesbecomemorepredictable (Morashand
31
Clinton,1997).Individualprocesses,organizationalentities,andpersonnelcanactmoreefficiently intermsof lessrisk,time, laborcosts,equipment,orothersupplychainre-sources.
ii) Visibility
Duetotheincreaseinglobalsourcing,thesupplychainshavebecomemuchmorecom-plex. Inordertomanagethesecomplexsupplychains, information-sharingamongthemembersofthesupplychainhasbecomeamandatoryfactor.Information-sharinghelpstomatchthesupplyanddemandinsupplychainnetworkbyreducinguncertaintyandremovingthebull-whipeffect(Leeetal.,1997).SimatupangandSridharan(2002)sug-gestedthatsupplychainvisibilityisanimportantelementinimprovingtheglobalsupplychainperformance.Indeed,accordingtoBarrattandOke(2007),performanceofafirmisrelatedtovisibilityfactor,andvisibilitycanonlybecreatediftheinformationsharedisaccurate,timelyanduseful.
SwaminathanandTayur(2003)definedvisibilityasthe“abilitytoaccess/shareinforma-tionacrossthesupplychain’’.MohrandSpekman(1994)definedinformationvisibilityinasupplychainasitistheleveltowhichthemembersofthesupplychainhaveinforma-tionrelatedtodemandandsupplyforplanningandcontrolmanagement.
Inthe literature,measurementofvisibility isusuallybasedontheamountandqualityoftheaccurate,timelyandusefulinformation(BarrattandOke,2007).AccordingtoTse,KaiandKim(2012),visibilityisthetraceabilityandtransparencyofsupplychainprocess.Lyles(2008)definedtraceabilityasitistheprocessforsuppliertocontroltheactivitiesfromorigintodownstream.Ontheotherhand,ChristopherandLee(2004)definedvis-ibilityasitisthesamethingwithtransparency.VeronneauandRoy(2009)alsousedthetermsvisibilityandtransparencyinterchangebly,andsaidthattraceabilitycreatesvisibil-ityortransparencyinsupplychains.
Visibility isnottheresponsibilityofoneparty inthesupplychain. Infact, itshouldbebasedonanagreementofallmembersofthesupplychain(SkiltonandRobinson,2009).However,duetosafetyandsecurityorconfidentialityissues,mostofthefocalfirmsarereluctanttosharetheirinformationwithsuppliersorthirdpartylogisticsserviceprovid-ers(Sahinetal.,2007).
iii) Neutral arbitration
TheconceptofneutralarbitrationwasusedbyZachariaetal.(2011)forthirdpartylogis-ticsserviceproviderstodescribeneutralroleinthesupplychain.Accordingtofindingsoftheirstudy,theusersofthirdpartylogisticsserviceprovidersmentionedbelowideas
32
aboutneutralarbitratorroleoftheirthirdpartylogisticsserviceproviders:
• Asauser,theycaneasilyshareinformationmorethantheydowithanyotherparty.
• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceprovidersshareanyopportunitytheyperceiveinthemarket.
• Asauser,theybelievetheindustrialexperienceoftheirthirdpartylogisticsser-viceprovidersotheylistentheirrecommendations.
• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceprovideractsasachangeagentandhelpsintheirprocessduringchange.
• Asauser,theybelievethattheirthirdpartylogisticsserviceproviderworkstocreatemoreefficientworkprocesses.
3. Methodology
Inthisstudy,aqualitativestudywasconductedtodiscoverthevariablesabouttheor-chestratorroleof3PLsbasedofZachariaetal.(2011)research.Thesamplewasidenti-fied,then in-depth interviewswereconductedoneightrespondents inordertoverifytheorchestrator roleof3PLs inTurkey.Thecontentanalysiswasappliedon thedata.Standardization,visibilityandneutralarbitrationwerefoundapplicableformeasuringtheorchestrator role of 3PL.
a. Qualitative Study: Sample and Procedures
In-depthinterviewswereconductedonlogisticsprofessionalsinordertodiscovertheirperspectivesonorchestratorroleof3PLs.Eightlogisticsprofessionalswereselectedfromlogisticscompanies,universitiesandlogisticssectorassociationsinordertohaveawiderangeofperspectives.ThedatabaseofUND(InternationalTransportAssociationofTur-key)andUTIKAD(Associationof InternationalForwardingandLogisticsServiceProvid-ers) were used when selecting the respondents from logistics companies. Academicswere chosen from logistics departments of universities. Covenience samplingmethodwasusedduetotimeconstraints.Finally, thesampleconsistedonefleetdirector,onesalesmanager,oneoperationsmanager,oneCEOfromalogisticscompany,twologisticsacademicsfromlogisticsdepartmentofdifferentuniversities,oneboardmemberfromalogisticscompany,andonerespresentativeofanon-profitlogisticsorganization.
Eightinterviewswereconducted.Allinterviewswereaudio-tapedandtranscribed,andlastedfromapproximately30to50minutes.
Duringtheinterviews,questionsweredirectedtotheparticipantsinordertolearnwhattheyunderstoodbyorchestratorroleofstandardization,visibilityandneutralarbitration.
33
ThegoalwastocomparetheviewsofTurkishlogisticsprofessionalswiththefindingsofZachariaetal.’sstudyontheorchestrationroleof3PLs.
b. Qualitative Study: Content Analysis
Aftertranscriptionoftheinterviews,andtheorganizationofthedata,fourstagesofcon-tentanalysiswerefollowedinthisstudy(YildirimandSimsek,2011).Inthefirststage,thecollecteddata is reviewedanddivided intomeaningfulpieces.Thenthesemeaningfulpiecesareidentifiedinconceptualbasis.Afteritisdeterminedthatthesepiecesconsistasignificantformwithinitscontext,codesareassignedtothesewords.
Aftercoding,thesecondstageofcontentanalysisiscategorizing.Inordertocreatecat-egories,thecodesarereviewedanddeterminedthesimilaritiesanddifferencesbetweenthem.Thentheoneswhicharesimilartoandhaverelationshipswitheachotherarecat-egorizedunderthesamecategory.
Inthethethirdstage,thedataisorganizedaccordingtothecodesandcategories.Inthispart,therelationshipsbetweenthemesandconceptsareanalyzed,andanobjectivepre-sentationisprepared.Inthefinalstage,findingsareinterpretedandthereportiswritten.Figure1showsthestagesofthecontentanalysisforthisstudy.
Theunitofanalysisisthe“words”usedintheinterviewtext.Thefindingsarebasedonthreequestions:whatdologisticsprofessionalsunderstandbystandardization,whatdologisticsprofessionalsunderstandbyvisibilityof3PLs,andwhatdologisticsprofessionalsunderstandbyneutralarbitratorroleof3PLs.Firstly,thewordsusedbytherespondentsaretakenintohandindividually,andaword-frequencycountismade.Thenthemostre-peatedwordsareassignedtocodes,andclassifiedundercategoriesandthemes.
c. Qualitative Study: Key Findings
Firstly,thewordsusedbytherespondentsaretakenintohandindividually,andaword-frequencycountismade.Thenthemostrepeatedwordsareassignedtocodes,andclas-sifiedundercategoriesandthemes.
34
Figure 1: Stages of content analysis
Transcriptionoftheinterviews Organizationofthedata
Specifyingthemeaningful
pieces
Coding
Determiningthe categories
Categorizingthe codes
Organizingthecodesandcategories
Determiningtherelationshipsbetween
categories
Interpretationsand
Report
Stage 1
Stage 2
Stage 3
Stage 4
35
Standardization
Allinterviewsstartedwiththesamequestion,“Whatdoyouunderstandbystandardiza-tioninlogisticssector”,thentherespondentleftfreetocontinuetalkaboutthesubject.Theinterviewersometimesprobedtheanswersoftherespondentbyasking“Whydoyousaythat?”,“Canyoupleaseexplainthisindetail?”,and“Anythingelseyouwanttoadd?”.Probingisimportantindiscoveringthehiddenideasofrespondents(Malhotra,2007).
Mostoftheanswersweresimilareventhepositionsrespondentsweredifferentintheircompanies.TheyrepeatedsamewordswhichweregiveninTable1.
Table 1: Word counting table for standardization
Words repeated about “standardization”?
Who pronounced the word ?
How many times repeated?
Shipments Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 618System Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 532Process Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 428WrittenProcedures Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 357Operations Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 355Orders Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 287Employees/Training Respondent1,2,3,5,6,7 225Trucks Respondent1,2,3 212Communication Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 188IT Respondent1,2,3,8 179Tracking Respondent1,2,3,4 178Warehouse Respondent1,2,3 154Regulations Respondent1,2,3,4 145Office Respondent1,2,3,6,8 112Computer Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 110Network Respondent2,4,5,6,7,8 82Software Respondent1,2,3,4 74Equipments Respondent1,3 55
Strikingideaswerederivedfromtheanswersoftherespondentstodevelopitemsforthequestionnaire.Asitisshowninabovetable,havingwrittenoperationalproceduresisoneofmostrepeatedtermsaboutstandardization.Technicalstandards,suchascompatibilityoftrucks,equipmentsusedinthecompanyandwarehousesystemscanbeaccumulated,
36
andassumedtobeatthesecondplacewhichwasrelatedwithstandardization.Fiveoutofeight respondents shared the same ideaabouthaving the rightpersonnel toapplytheseproceduresinthecompany.Theyrepeatedpersonneltrainingandimportanceofhumanresourcedepartment incompanies.Finally,all respondentswereawareof theneed for investments in technology and encouraged their companies tomake invest-mentsforsettingstandardization.Thewordssofwaresystems,CRMandnetworkwererepeatedseveraltimestounderlinetheimportanceoftechnologicalinvestments.
Ideasofsomeoftherespondentsweregivenasbelow:
Respondent1,fleetdirectorofoneofthebiggestlogisticscompanyofTurkey,sharedhisideasaboutcompatibilityoftheirtrucksasbelow:
“Compatibility of trucks are very important today. Especially, for the companies which operate to and from EU countries. The regulations are administered strictly, and we have to obey them. But also, our company really cares about low CO2 emmision. In my belief, technical standards of our company make our customers trust us”.
Respondent2,salesmanagerofonereputablelogisticscompanytalkedabouttheirstan-dardoperationsprocess:
“We have spent too much time on developing these written procedures. This was a ‘must’ for handling the customers equally. The job should not be depended on one specific person. Everybody should be capable of doing each others’ jobs by checking these written procedures. Even we deliver these written procedures to our interns in order to adapt them to our system.”
So,“standardization”thatderivedfromliteratureisdirectlyassignedasthefirsttheme.According toanswersof the respondents, it canbesummatedunder threecategorieswhicharetechnicalstandardization,standardizationinproceduresandstandardizationofthepersonnel.Thenthecodesaredeliveredunderthesethreecategories.Table2showstheresultsasbelow:
37
Table 2: Themes and Codes for Standardization
Theme StandardizationCategories technical standardization written work
processpersonnel
Codes
• compatibilityofthetruckstoregulations
• technicalequipments(includingforklifts,shelfsystemsetc…)
• softwaresystems
• customerrelationshipmanagemet(CRM)
• warehousesystem
• writtenprocedures
• standardoperationalprocedure(SOP)
• definitionofactivities
• filingandarchieve
• personneltraining
• humanresourcesdepartment
• responsiveness
• discipline
TheresultsaboutstandardizationwerefoundsimilarwiththefindingsofZachariaetal.(2011).Theymentionedtheimportanceofstandardizationondata,processesandtech-nology(p.48)whichsupportedwiththeanswersoftherespondentsofthisstudy.
Visibility
Aftergettingtheanswersaboutstandardization,thenextquestionoftheinterviewwas,“Whatdoyouunderstandbythevisibilityof3PLs?”.Therespondentsrepeatedthewordsgivenbelow:
38
Table 3: Word Counting for Visibility
Words repeated about “visibility”?
Who pronounced the word ? How many times repeated?
Customer Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 855Communication Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 745InformationSharing Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 728Technology Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 692Timeliness Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 613Truth Respondent1,3 589TrackingOrders Respondent1,3 556TrackingShipments Respondent1,2,3 555Tracing Respondent1,2,3,4,8 448Transparency Respondent2,4,5,8 344TellingLies Respondent1,2,3 286Trust Respondent1,2,3,6 247Long-TermRelationship Respondent1,2,3,4,5,6,7 239Interdependence Respondent2,4,5,6,7 186
Accordingtorespondents,visibilitymeantsharingofinformationwithcustomersontime,withoutlies.“After developments in technology, the capability of companies increased in providing on-time information about shipments, no room for lies!”,saidtheRespondent1,thefleetdirector.Respondent3,theoperationsmanageralsomentionedsimilarideasaboutvisibility.Hesaid,“… everything became transparent in warehouses. Whenever we recieve an order, everybody who is related with the process, sees it at the same time, a mistake is seen by every one..”
Therespondentsrelatedthe“visibility”mostlywithwillingnesstoshareinformationandbeingtrustful.Theywereawarethatcreatinglong-termrelationshipisvaluable,andhid-inginformationfromacustomerwilldestroythisrelationship.
So,“visibility”thatderivedfromliteratureisdirectlyassignedasthesecondtheme.Ac-cordingtoanswersoftherespondents,visibilitycanbesummatedundertwocategorieswhich are visibility about shipments of customers and orders of shipments. Then thecodesaredeliveredunderthesetwocategories.Table4showstheresultsasbelow:
39
Table 4: Themes and Codes for Visibility
Theme VisibilityCategories shipments orders
Codes
• sharinginformationwithcustomersabouttheirshipments
• timelyinformationsharingabouttheshipments
• providingaccurateinformationabouttheshipments
• providingup-to-dateinformationabouttheshipments
• sharinginformationwithcustomersabouttheir orders
• timelyinformationsharingabouttheorders
• providingaccurateinformationabouttheorders
• providingup-to-dateinformationabouttheorders
TheresultsaboutvisibilitywerefoundsimilarwiththefindingsofZacharia,etal.(2011).Theymentionedtheimportanceofprovidingvisibilitytocustomersfortracking,tracingandplanningtheirshipmentsandorders(p.48)whichsupportedwiththeanswersoftherespondentsofthisstudy.
Neutral arbitration
Thefollowingquestionofthe interviewwas,“Whatdoyouunderstandbytheneutralarbitratorroleof3PLs?”.Thewordsusedandrepeatedbytherespondentsareshownwiththefollowingtable.
Respondent1,thefleetdirectorexplainedhow3PLsofTurkeyactasachangeleaderandhowtheyhaveexpertiseintheirfieldwithfollowingwords:
“One of our textile customers who currently exports from Europe to Turkey announced that they plan to expand their market via Turkey through Middle East countries. But they have little knowledge about this new market. Since we have already had operations to these countries, we know the details about them. Such as legal systems, customs procedures, political issues… We listened their plans carefully. It was surprising that they share very
40
confidential information about their company. They are at the threshold of entering a new market, they have several strategic plans, but still they did not hesisate to share them with us. At the end of the day, they appreciated for our expertise. They believe that our efforts will enable their entry to this new market, and make their process much more efficient.”
Table 5: Words Counting for Neutral Arbitration
Words repeated about “neutral arbitration”
Who pronounced the word? How many times repeated?
Expertise Respondent2,4,5,6,7,8 749Experience Respondent1,3,4,5,6,7 735Knowledge Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 698PositionintheMarket Respondent2,4,5,6,8 655Network Respondent2,4,5,6,7,8 635Adaptability Respondent1,2,3,5,6,7 622Flexibility Respondent1,3,4,6,7 615Recommendations Respondent1,2,3,5,6,7 607Innovativeness Respondent1,2,4,5,7 567Change Respondent2,3,4,6,8 543MutualTrust Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 540InformationSharing Respondent1,3,4,5,6,7 535Opportunities Respondent2,4,6 476Long-TermRelationship Respondent1,2,3,4,5,6,7 462Benefits Respondent1,2,3,4,5,6,7 457Objectiveness Respondent1,2,3,4,5,6,7,8 365Intermediaries Respondent1,2,3,4,5,6,7 346
Another dimension of neutral arbitration was explained with below words by Re-spondent 8, the sector respresentative from one of the non-profit organizations;
“The role of logistics companies has evolved rapidly in recent years. As global trade increased, the traffic over Turkey has experienced a growth. I think logistics companies in Turkey adapted themselves to this change successfully. They made smart investments, they expanded their capacities and scope of services provided. This evolving role gives trust to suppliers and producers. Logistics companies of Turkey become a party that makes the relationship
41
between the suppliers and producers work more efficiently. Logistics companies remove most of the conflicts between these parties…”
So, “neutral arbitration” that derived from literature is directly assigned as the thirdtheme.Accordingtoanswersoftherespondents,neutralarbitrationcanbesummatedunderthreecategorieswhicharesectoralexpertise,change leader,andobjectiveness.Thenthecodesaredeliveredunderthesethreecategories.Table6showstheresultsasbelow:
Table 6: Themes and Codes for Neutral Arbitration
Theme Neutral ArbitrationCategories sectoral expertise change leader objectiveness
Codes
• havingexperienceinlogistics sector
• providingappropriaterecommendations
• sharingknowledge
• informingabout
• informingaboutthenewdevelopmentsinthe sector
• catchingopportunitiesinthemarket
• providingflexibleworkprocedures
• creatingnewmarkets
• takingroleinnewprojects
• sharinginformation
• providingaconsultingservice
• playinganeutralrolebetweenthechainmembers
• informingabouttheopportunitiesinthesectorwithoutabenefit
TheresultsaboutneutralarbitrationwerefoundsimilarwiththefindingsofZacharia,etal.(2011).Theyunderlinedtheroleof3PLsasneutralarbitratorsofthesupplychainbysharinguseful informationwithpartiesobjectivelywithoutexpectingabenefit,havingsectoralexpertiseandexperience,drivingchangeinthechainbyprovidingnewopportu-nities,andcreateefficientworkprocesses.
Finally, related research questionswere supportedwith the results of this qualitativestudy.
42
Table 7: Research Questions
Main Research Questions Results Do3PLsofTurkeyconductstandardizationintheirtechnicalandoperationalprocedures?
Confirmed
Do3PLsofTurkeyconductvisibilityintheiroperationalprocedures? Confirmed
Are3PLsofTurkeyneutralarbitratorsofthesupplychain? Confirmed
d. Content Validity of the Study
Contentvalidityisatypeofvalidityprovidesthepowerofrepresentativenessofthecon-tentofthescale(Malhotra,2007).Contentvalidityofthisstudywasassesedbyliteraturereviewas it is indicatedbyDunn,SeakerandWalker (1994),andthequalitativestudyconductedwithlogisticsprofessionalsasitisprovidedinsubsection3(c).
4. Conclusion
Themainpurposeofthisstudywastoexaminetheorchestratorroleof3PLsinTurkey.Thethreevariables,standardization,visibilityandneutralarbitration,formeasuringtheorchestratorroleof3PLsofferedbyZachariaetal.(2011)wereadopted,andaqualitativestudywasconductedinordertoseeifthesevariableswereapplicableonTurkishsample.Accordingtothefindingsofin-depthinterviewswitheightlogisticsprofessionals,itwasobservedthatthesethreevariableswerealsofoundsimilartothestudyofZachariaetal.(2011)thatTurkishlogisticsserviceprovidershavebecometobetheorchestratorsoftheirsupplychainbytheirtechnicalandadministrativestandards,visibleprocedures,andconsiderationsoftheircustomersastheneutralarbitratorsinthesupplychain.
Accordingtothefindingsabout“standardization”,mostoftheTurkishlogisticscompa-nieshavestandardoperatingproceduresinwritten,andtheiremployeesobeytherulesoftheseprocedureswhicheliminatesthedependencyonindividuals.Besidesthis,thetransportvehiclestheyusearecompatiblewithbothTurkishandEUregulations,suchasusingEuro5truckswhicheliminatesCO2emissions.Theirwarehousesandotherbuild-ingsaresmartlydesignedfordrivingtimeandcosteffectiveoperations.Also,itisfoundthatlogistiscompaniesinTurkeyareopentodevelopmentsandfurtherimprovements,andtheyhaveplansforfutureinvestmentsonbothinfrastructureandtechnology.
Forthe“visibility”,itcanbesaidthatthelogisticscompaniesofTurkeyarevisiblebytheirtechnologicalinfrastructures.Allofthemprovidetrackingandtracingservices.Theycan
43
easilyprovidetimely,relevantandup-to-dateinformationtotheircustomers.Allofthemhavewebsites,andcustomerscanhaveaccesstotrackingandtracinginformationwiththeirprivatepasswords.Ontheotherhand,3PLs inTurkeyusesoftwareprogramsforinternalcommunication,andifitisrequiredfromacustomer,theycanprovideaccesstotheircustomersexternally.Also,itisidentifiedthatsomeofthe3PLsgiveaccesstobothsuppliersandtheircustomers,andreceiveanddeliverinformationfrom/tobothpartiesSomeofthe3PLsuseElectronicDataExchange(EDI)systems.
Forthe“neutralarbitration”,3PLsofTurkeyactasthebridgebetweenthesuppliersandcustomerswhichprovideefficientinformationflowbetweenthesetwo,sothattheycanavoidtheconflicts.Ontheotherhand,duetotheirnetworkcapability,theyhavemarketknowledgeandexperiencegloballywhichhelpstheircustomers indrivingchangeandprovidingnewmarketopportunities.
Byprovingthesethree importantcharacteristics (standardization,visibilityandneutralarbitration),itisfoundthatTurkishlogisticscompanieswereevolvedforyears,andtheypresentcapabilitytobetheorchestratorsofthesupplychain.
REFERENCES
Aktaş, Emel, Berrin Ağaran, Füsun Ülengin and Şule Önsel (2011) “TheUseofOutsourcingLogisticsActivities:TheCaseofTurkey”,Transportation Research Part C,39,p.833-852.
Ballau, Ronald H. (2003) Business Logistics / Supply Chain Management,5thEdition,US:PrenticeHall.
Barratt, Mark and Adegoke Oke (2007) “Antecedents of Supply Chain Visibility inRetail Supply Chains: A Resource-Based Theory Perspective”, Journal of Operations Management,25,p.1217-1233.
Bask, Anu H. (2001) “RelationshipamongTPLProvidersandMembersofSupplyChains–AStrategicPerspective”,Journal of Business & Industrial Marketing,16(6),p.470-86.
Beier, Frederick J. (1989) “Transportation Contracts and the Experience Effect: AFrameworkforFutureResearch,”Journal of Business Logistics,10(2),p.73-89.
Bitran, Gabriel R., Suri Gurumurthi and Shiou Lin Sam (2006) Emerging Trends in Supply Chain Governance,SSRNWorkingPaperSeries,NewYork.
Cargill, Carl F. (1989) Information Technology Standardization: Theory, Process, and Organizations,DigitalPress,ISBN1-5558-022-X.
44
Christopher, Martin (2005) Logistics and Supply Chain Management: Creating Value Added Networks,London:FinancialTimesPrenticeHall.
Christopher, Martin and Hau L. Lee (2004) “MitigatingSupplyChainRiskthroughImprovedConfidence”, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 34(5),p.388-396.
Fulconis, François, Laurence Saglietto and Gilles Pasche (2006) “Exploring NewCompetences in the Logistics Industry: The Intermediation Role of 4PL”, Supply Chain Forum: An International Journal,7(2),p.68-72.
Gentry, Julie J. (1996) “Carrier Involvement in Buyer-Supplier Strategic Partnerships,”International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,26(3),p.14-25.
Kuglin, Fred A. (1998) Customer Centered Supply Chain Management, New York:AMACOM.
Larson, Paul D. and Britta Gammelgard (2001-02) “TheLogisticsTriad:SurveyandCaseStudyResults”,Transportation Journal,41(2-3),p.71-82.
Lee, Hau. L., Paddy Padmanabhan and Seungjing Whang (1997)“InformationDistortioninaSupplyChain:TheBullwhipEffect”,Management Science,43,p.546–558.
Lyles, Marjori A., Barbara B. Flynn and Mark T. Frohlich (2008)“AllSupplyChainsDon’tFlowThrough:UnderstandingSupplyChainIssuesinProductRecall”,Management and Organization Review,4(2),p.167-182.
Malhotra, Naresh K. (2007) Marketing Research, 5th Edition, New Jersey: PearsonEducation.
Mentzer, John T. (2004) Fundamentals of Supply Chain Management: Twelve Drivers for Competitive Advantage,California:Sage.
Mohr, Jakki, and Robert E. Spekman (1994) “Characteristics of Partnership Success:PartnershipAttributes,CommunicationBehaviour,andConflictResolutionTechniques”,Strategic Management Journal,15(2),p.135–152.
Morash, Edward A., and Clinton, Steven R. (1997) “TheRoleofTransportationCapabilitiesinInternationalSupplyChainManagement”,Transportation Journal,36(3),p.5-17.
Ovalı, Serap (2008)“TRACECAProjesiveTürkiye”,International Journal of Economic and Administrative Studies,1(1),p.151-170.
45
Russell, Andrew L. (2005) “Standardization inHistory: A ReviewEssaywith an Eye totheFuture”,inThe Standards Edge: Future Generations(eds.S.BolinandA.Arbor),US:Sheridan.p.247-260.
Şahin, Evren, Mohamed Zied Babai, Yves Dallery and Renaud Vaillant (2007)“EnsuringSupplyChainSafetyThroughTimeTemperatureIntegrators”,The International Journal of Logistics Management,18(1),p.102-124.
Simatupang, Togar M. and Sridharan, R. (2002) “The Collaborative Supply Chain”,International Journal of Logistics Management,13(1),p.15-30.
Sink, Harry L. and C. John Langley Jr. (1997)“AManagerialFrameworkfortheAcquisitionofThird-PartyLogisticsServices”,Journal of Business Logistics,18(2),p.163-189.
Sink, Harry L., C. John Langley Jr. and Brian J. Gibson (1996) “BuyerObservationsofTheUS Third-party LogisticsMarket”, International Journal of Physical Distributions, 26(3),p.38-46.
Skilton, Paul F. and Jessica L. Robinson (2009)“TraceabilityAndNormalAccidentTheory:HowDoesSupplyNetworkComplexity InfluenceTheTraceabilityOfAdverseEvents?”,Journal of Supply Chain Management,45(3),p.40-53.
Stubbs, Charles (2004) “Partnering in theNewEconomy”,European Business Journal, 16(3),p.113-19.
Swaminathan, Jayashankar M. and Sridhar R. Tayur (2003) “ModelsForSupplyChaininE-Business”,Journal of Management Science,49(10),p.1387-1406.
Tse, Ying Kei and Kim Hua Tan (2012) “ManagingProductQualityRiskandVisibility inMulti-LayerSupplyChain”,International Journal of Production Economics,139(1),p.49-57.
Veronneau, Simon and Jacques Roy (2009)“RFIDBenefits,Costs,andPossibilities:TheEconomicalAnalysisofRFIDDeploymentinaCruiseCorporationGlobalServiceSupplyChain”, International Journal of Production Economics,122,p.692-702.
Vries, Henk J. de (1999) Standardization – A Business Approach to the Role of National Standardization Organizations,Boston:KluwerAcademic.
Yıldırım, Ali and Hakan Şimşek (2011) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 8th edition,Ankara:Seçkin.
46
Zacharia, Zach G., Nada R. Sanders and Nancy W. Nix (2011) “The Emerging Role oftheThird-PartyLogisticsProvider(3PL)asanOrchestrator”,Journal of Business Logistics, 32(1),p.40-54.
47
ÜRETİMDE ARA STOK YÖNETİM SÜREÇLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE BİR UYGULAMA
UMUT RIFAT TUZKAYA(1), İREM AKSU(2)
ÖZ
Üretimin pek çok aşamasında girdileri çıktılara dönüştüren süreçler yer almaktadır.Süreçler bir araya gelerek sistemleri oluştururlar. Bu yüzden bir üretim sistemiiyileştirilmekistenirsebusistemisüreçlerinebölüpincelemekgereklidir.(yada-gerek-mektedir-)
Stok yönetimi de iyi incelenmesi gereken süreçlerden biridir. Günümüzün rekabetşartlarında şirketlerin maliyetlerinde en ufak azalma, şirketler için rekabet avantajısağlamaktadır.Stokyönetimi,aslındapekçokşirketinstoklardafarkındaolmadığı;fakatorganizasyonlardakibüyükmaliyetkaynaklarındanbiridir.Stoklarıniyiyönetilmesihemüretimindevamlılığınısağlayarakmüşteritatmininiartırmayahemdegereksizstoklarıyokederekbirmaliyetkaynağınıyoketmeyeyaramaktadır.
Buçalışmadastokyönetimibirsüreçolarakincelenmişvesüreçtanımı,süreçiyileştirmevesüreçiyileştirmetekniklerianlatılmıştır.BSHfirmasınınsoğutucusistemlerfabrika-sındakiSofD(ShellofTheDoor)birimininstokhesaplarıüretiminindevamlılığınıtemelalacakşekildeformülizeedilmiştir.Aynıvakaüzerindenarastoklarınyokedilmesiiçinyapılançalışmalaradeğinilmiştir.
Anahtar Kelimeler:Arastok,stokyönetimi,süreçiyileştirme,süreçyönetimi.JEL Kodları: D24, M11, L23
ABSTRACT
Processeswhereinputsaretransformedintooutputsareinalmosteverystepofpro-duction.Processesmakeupsystemsandthatiswhyasystemshouldbedividetopro-cessesifaproductionsystemisaimedtobeimproved.
Inventorymanagement isoneoftheprocessesthatneedtobeexamined. Intoday’s
1Doç.Dr.,YıldızTeknikÜniversitesi, [email protected] 2EndüstriMühendisi,YıldızTeknikÜniversitesi,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.47-75.doi: 10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.47-75
48
competitive environment, companies should eliminate even the smallest amount ofcosts,inordertohaveacompetitiveadvantage.Inventoriesareoneofthelargestcostsourcesthatmostpeopledonotknowof.Goodmanagementofinventoryenablesustosustainproductionbyimprovingcustomersatisfactionandtoeliminateacostsource.
Thisstudyexaminesinventorymanagementasaprocess.Processisdefinedalongwithprocessimprovementandtechniques.LiteraturethatseesinventorymanagementinacostpointofviewisstudiedandaformulaoninventorycalculationsofamachinecalledQSInnerdooratBSHSoloCoolingFactoryisusedtoreduce/eliminatebufferstocks.
Key Words: Processmanagement, process improvement, stockmanagement, bufferstock.JEL Codes: D24, M11, L23
49
1. Giriş
Süreç,üretiminheraşamasındayeralanbirkavramdır.Girdiveçıktıoranlarınınbelir-lenmesindeönemliroloynayansüreçler,değişenkoşullarvemükemmelbirsürecinvarolmasınınimkânsızlığındandolayısürekliiyileştirilebilirler.
Süreçleriniyileştirilmesi,hızladeğişengünümüzşartlarındavemaliyetazaltmanınre-kabet avantajı sağladığı üretim ortamında çok önemlidir. Bu yüzden süreçlerde, kat-ma değer yaratan veya yaratmayan aktivitelerin tespiti zorunludur. Böylece süreçle-rimize aslında değer katmayan aktiviteleri yok ederek zaman, maliyet ve süreçlerinyalınlaştırılmasıaçısındanbüyükfaydalarsağlamışoluruz.
Buçalışmastokyönetimininiyileştirilebilirbirsüreçolduğunuanlatmaktadır.İlkbölüm-desürecintanımveözellikleri,sürecinyönetimi,süreçiyileştirmevesüreçiyileştirmedekullanılacakyöntemler,araçlarveteknikleraçıklanmıştır.DahasonraiseBSHEvAletleriSoloSoğutucuFabrikası’ndakiSofD(3)birimindeuygulanansüreçiyileştirmeçalışmasıincelenmiştir.BuincelemedeSofDmakinesininstoklarınıngereğindenfazlaolduğununtespitedilmesi,balıkkılçığıvesüreçakışdiyagramıgibisüreçiyileştirmearaçlarındanyararlanılarakanalizedilmesi,BSH’dakullanılanvemaliyettenönceüretimindevamlılı-ğınıesasalan(kanbanhesabındadakullanılan)stokhesaplamaformülüvestokyöne-timiaçıklanmıştır.ÇalışmanınsonucundaiseSofDmakinesindekigereksizarastoklarınyokedilmesiyleeldeedilenleraçıklanmayaçalışılmıştır.
2. Süreç İyileştirme
Süreç iyileştirme; işletmelerin iş süreçlerinin ve organizasyonel yapılarının, yapılacakolanincelemeveanalizlersonucunda,uygulanacakolanbelirliyöntemleriledöngüsü-releriniazaltmak,maliyetleridüşürmek,kaliteve işperformanslarındaartışsağlamakamacıileyapılanvemüşteribeklentilerinienüstdüzeydekarşılamayıhedefleyençalış-madır(Harrington,1991:14).
Süreçlerfarklıişlembasamaklarındanoluşurlar.Süreçiçerisindekibuişlembasamakla-rını;
• Katmadeğeryaratanişlembasamağı,• Sürecinişleyişiiçingerekliişlembasamağı,• Katmadeğeryaratmayanişlembasamağı
olarakayırmakmümkündür.
3Shell-of-the-Door’unkısaltmasıdır.
50
Katma değer yaratan işlem basamakları,müşteri beklentilerinin karşılanabilmesi içinsüreçteyapılmasıgerekliolan işlemlerdir.Sürecin işleyişi içingerekliolan işlembasa-makları,politikaveyönetmeliklereuyulmasıgibisürecinmaliyetiniarttıran,ancakmüş-teriaçısındanhiçbirşeyifadeetmeyenişlembasamaklarıdır.Katmadeğeryaratmayanişlembasamaklarıise,müşteriaçısındanherhangibirdeğeryaratmayandepolama,ta-şıma,yenidenişlemeveonaygibiişlemlerdir.
Süreç iyileştirmegenelolaraksürecinperformansdüzeyininarttırılmasıdır.Süreçper-formansı, sürecin kaynaklarının en iyi şekilde kullanması ve bunun takip edilmesidir.Yapılan iyileştirmelerinardındansürecinperformansıarttıkça,yeniden işlemeve israfazalacağıiçinsüreçdahahızlıişleyecekveçevrimsüresikısalacaktır.Süreçiyileştirme,işakışındankatmadeğeroluşturmayanadımlarınelimineedilmesidir.Süreçlerdekitümanaoyuncularsüreçiyileştirmeyedâhilolduğunda,topluolarakisrafı,maliyetleri,kulla-nılanzamanvemalzememiktarınıazaltmayaodaklanabilirler.Böyleceişlerdahaçabuk,dahaucuz,dahakolayveenönemlisidahagüvenliyapılabilir.
Sürecioluşturantemelunsurlar;girdi,girdiyisağlayantedarikçi,çıktı,çıktılarıkullananmüşteri, süreçperformansölçütleri,müşteri ihtiyaç vebeklentileri ile süreç aktivite-leridir. Süreçhiyerarşisi Roberts (1994: 27) tarafından, süreçdüzeyi, alt süreçdüzeyiveödevdüzeyiolaraktanımlamaktadır.Süreç,biryadadahafazlaaltsüreçtenoluşurveneyinbaşarılmak istendiğini açıklar.Alt süreç, birden fazla kişi tarafından yapılanişlerdenoluşurvesürecinnasılorganizeedildiğiaçıklar.Ödev,birkişitarafındanyapılırve işlerinnasılyapıldığınıaçıklar.Süreçlerivesüreç iyileştirmeyi tanımladıktansonraaşağıdasüreçiyileştirmedekullanılanyöntemvemetodolojilerkısacaaçıklanmıştır.
a. Süreç iyileştirme yöntemleri ve metodolojisi
Her organizasyon için süreçlerin kalitesini iyileştirmek ve kabul edilebilir performanskalitesini sürdürmekkritikbaşarı faktörleridir. Süreç iyileştirme için kullanılanbirçokmetodolojimevcuttur.Bunlar;toplamkaliteyönetimi,kaizen,altısigma,değişimmü-hendisliği, tamzamanındaüretim,yalınyönetim,yalınaltısigma,Poka-Yokeve süreç mükemmelleştirmedir.Buyöntemlerdenençokkullanılanbirkaçını sıraylaaçıklamakgerekirse;
i) Toplam kalite yönetimi
ToplamKaliteYönetimi(TKY),birkuruluştaüretilenmalvehizmetlerin,işletmesüreç-lerininvepersonelinsürekliiyileştirilmesivegeliştirilmesiyoluylaöncedenbelirlenmişmüşterigereksinimlerivebeklentilerinintümçalışanlarınkatılımıylaoptimummaliyetdüzeyindekarşılanması, kuruluşperformansının iyileştirilmesi için stratejilergeliştiril-mesivebununla ilgiliplanlarınuygulamayakonulmasıdır (Bozkurt,2003:12).Toplam
51
kalite yönetimininverimlilikvedaimikaliteyiartırırkenmaliyetleridüşürme,işlemsüre-lerinikısaltmavesavurganlığıönlemegibiamaçlarıbulunmaktadır.
ii) Altı sigma
Altısigmaise,toplamkaliteyönetimininönemliodaknoktalarındanbiriolansüreçlerinkalitesinin ölçümü ve iyileştirilmesinde kullanılabilen bir yöntemdir. Hedefi hataoranlarınımilyonda3,4seviyesinedüşürmektir.Altısigmaaraçları,toplamkaliteyöne-timinintemelkavramlarıolansüreçyönetimine,sürekliiyileştirmeyevetakımçalışma-sınametodolojikbiryaklaşım,birçözümönerisigetirmektedir.Altısigmanıngetirdiğimetodolojikyaklaşımtoplamkaliteyönetimindekiönemlikriterlerdenstratejikhedef-lerbelirlemede,kilitsüreçlerinbelirlenmesindeve süreçiyileştirmelerdekullanılabilir.
iii) Değişim mühendisliği
Değişimmühendisliğikavramımaliyet,kalite,esneklikvehızgibiçağınenönemliper-formansölçütlerindeçarpıcıgeliştirmeleryapmakamacıylakararveişsüreçlerininte-meldenyenidendüşünülmesi veyeniden tasarımı şeklinde tanımlamaktadır.Değişimmühendisliğinde eski süreç yöntemleri terkedilerek sürecin yeniden tasarımı esastır.Buradasüreçkavramı,birarayageldiklerindemüşteriiçindeğeroluşturacakfaaliyetlerdizisiniifadeetmektedir(Gershon,2010:6).
iv) Tam zamanında üretim
Tamzamanındaüretim(TZÜ),Japonotomobilendüstrisindeuygulananbirçokuygula-madangeliştirilmiştir.Çokbasitçe,birenvanterpolitikasışeklindetanımlanabilir.JaponKanbansistemiüzerineyapılandırılmıştır.ParçalarınsiparişverilmesivetakibiKanbansistemiylesağlanır.Fazlaenvanter;fazlakapasite,fazlazamanvb.kaynaklarınisrafıdır.TZÜbu israflarıazaltmayaodaklanaraksistemisürekliolarakgeliştirenbiryöntemdir.İsrafedilenkaynaklarıortayaçıkarmakisraflarıyoketmeyeteşvikedecektir.TZÜveTKYberaberelealındığındaiyiçalışmaktavebirisiolmadandiğeriuygulanmasıbaşarıyıge-tirememektedir(Gershon,2010:6).
v) Yalın yönetim
Yalınyönetimdetıpkıtamzamanındaüreticxmgibiisrafınyokedilmesifikrindenyolaçıkar.TZÜ’denikifarkıvardır.Birincisişirketinorganizasyonyapısındangelir.Yalınorga-nizasyonyönetiminpekçokseviyesiniortadankaldırırveherkesisüreçleredahayakınhalegetirir.İkinciözelliğiisedahagüçlüsüreçanalizidir.İşsüreçlerindekiheradımtektekdeğerlendirilir.Süreçlerkatmadeğeryaratanfaaliyetleretrafındayenidentasarla-nırkenkatmadeğeriolmayanfaaliyetleryokedilmeyeçalışılır.TZÜ’yegöresüreçlerdeki
52
israflarıyoketmeüzerinedahafazlayapılandırılmıştır(Gershon,2010:6).
b. Süreç iyileştirmede kullanılan araçlar ve teknikler
Süreçlerianlamakböylecesüreçlerisistematikbiryaklaşımlaiyileştirmekbazıbasitaraçve tekniklerin bilinmesiyle sağlanır. Bu araçların ve tekniklerin etkili kullanılması içingerçektebusüreçteçalışaninsanlartarafındanuygulanmasıgerekir. Süreççalışanlarınınsüreçiyileştirmeyebağlıkalmasıise üstyönetiminkaliteyigeliştirmeyeverdiğiönemlebağlantılıdır(DepartmentforBusinessInnovation&Skills,2013).
Süreçgeliştirmedesıkçakullanılanaraçlarvetekniklerşöyledir(Büyükköse,2008:53;DepartmentforBusinessInnovation&Skills,2013):
• Süreç haritalama • Süreçakışşemaları• Sebepsonuçdiyagramı• Beyinfırtınası• Paretoanalizi• İstatistikselsüreçkontrolü• Histogram• Kuvvetsahasıanalizi-Serpilmediyagramları• Kontrolşemaları• Kontrolçizelgeleri• Matriksanalizi
Uygulama bölümünde de görüleceği gibi yukarıda belirtilen süreç geliştirme araç vetekniklerindenbellibaşlılarıbuçalışmakapsamındadakullanılmıştır.
3. Uygulama
BubölümdeBoschSiemensEvAletleriA.Ş.tesislerindekullanılanSofD işbirimindekiara stoklarında yapılan süreç iyileştirme çalışmaları anlatılmıştır. Uygulamanın amacıSofDmakinesineaitstoklarınazaltılması,bustoklarıyönetmeyeenuygunsisteminbu-lunup uygulanması, optimal stok seviyesinin belirlenmesidir. Çeşitli süreç iyileştirmearaçlarıkullanılarakanalizleryapılmış,Kanbanformülüyardımıylastoklarhesaplanmışvenekadarstoktutulmasıgerektiğinekararverilmiştir.
StoksayımıylailgiliSofDmakinesindekullanılanherhangibirveritoplamayöntemibulunma-dığındanverileryapılansayımlarlaortayaçıkmış,7günlükbirstoksayımıgerçekleşmiştir.Üre-timortamındabulunanstoklar,aravehazırstoklar,buzlukkapağıveanakapakolmaküzeregruplandırılaraksayılmıştır.Sonuçtaeldeedilenverilerlehesaplamalargerçekleştirilmiştir.
53
a. Mevcut sürecin tanıtımı
SözkonususüreçiyileştirmeuygulamasıBoschSiemensEvAletleriA.Ş.SoğutucuFab-rikası’ndayapılmıştır.Soğutucufabrikasınınyıllıküretimadedi1,2milyondur.KSV(Çiftkapılı),KSU(no-frost)veKSG(Tekkapılı)buzdolaplarıüretilmektedir.Buzdolaplarıçeşitliözelliklerinegöre(yükseklik,genişlik,derinlik)çeşitlimodellereayrılmaktadır.Fabrika-dakiüretimhatlarıNF (No-Frost) veSTBF (StaticTop-BottomBuzlukkapağı) şeklindeayrılmaktadır.STBFüretimhatlarından3tanevardırvebunlarS1,S2veS3olarakayrıl-maktadır.UygulamadaSTBFhatlarındabulunankapıdökümmakinelerinibesleyenSofDmakinesindekisüreçiyileştirmeçalışmasıaçıklanmıştır.
SofDmakinesibirısılşekillendirmemakinesidir.Solosoğutucufabrikasındaönüretimaşamasındayeralanbirmakinedir.SofDmakinesindeplastikrulolar işlenerekbuzdo-labı kapılarının iç yüzeyi üretilir. Makinenin çevrim süresi 16 saniyedir. 16 saniyedebirbuzlukkapağıveanakapakolmaküzerebirtakımSofDüretir.YaniSofD’lerbuzlukkapağı (dondurucu kısmı) ve ana kapak (dolap kısmı) olmak üzere ikiye ayrılır. SofD,buzdolabıkapılarınınüretimindekullanılır.SofDmakinesi%8hurdaoranıvevardiyada1170adetüretimkapasitesiyleçalışmaktadır.SofDmakinesinde10 farklımodelSofDüretilmektedir.
PlastikrulolarhalindehammaddekullananSofDmakinesinde,SofDüretimininyanısıramakineoperatörününyapmasıgerekenbirtakımişlervardır.BunlardanbiriSofDmaki-nesiiçindeplastikplakalarıısılşekillendirmeesnasındakesilipartankısımlarınınbiriktiğikenarkesmeünitesinindüzenlenmesidir.Bunundışındaoperatör kalıpdeğişimi, rulodeğişimi,makineayarlarınınyapılması,hurdalarınayrılmasıgibiişlerideyapmaktadır.
Bir sonraki süreçte,üretilenSofD’lerinmetal şekillendirme istasyonlarındagerekli iş-lemlerigörensackapıyüzeyleriylearalarınapoliüretandoldurulmaksuretiylekapıdö-kümüyapılır.SofD’lerinkapıdökümişlemineuygunhalegelmesi içinbazıek işlemleryapılır.Buişlemlerdelmevebantlamadır.Delmevebantlamaişlemleri,SofD’ninkapıdökümaşamasındapoliüretanınuyguladığıyüksekbasınçyüzündenşişipşeklininbo-zulmasını engeller. Tablo 1’demakineoperatörü, delme ve bantlamaoperatörlerininyaptığıişlerintanımlarıgösterilmiştir.
54
Tablo 1:SofD Makinesi Operatör ve İş Tanımları
Operatörün adı Operatörün iş tanımı
Operatör1 Makineoperatörü
ÇıkanSofD’lerinkontrolüHatalıSofD’lerihurdayaayırmaSofD’leriarabayaistifleme(6adet)Doluanakapakarabasınıngötürülüp,boşarabanıngetirilmesi(300adette1kez)Dolubuzlukkapağıarabasınıngötürülüp,boşarabanıngetirilmesi(240adettebirkez)KenarkesmeleridüzenlemekKalıpdeğiştirmeMakineninayarlarınınyapılmasıYedekrulokoymasıRulonundeğiştirilmesi
Operatör2 Delme operatörü
AnakapakkontrolHatalıanakapaklarıhurdayaayırmaDyke’larıdelmeRafkollarınıdelme
Operatör3 Bantlamaoperatörü
Destekparçasınınalınmasıvemontajı6/8/10adetbantalmakAnakapaklarıbantlamaBuzlukkapaklarınıkontroletmeAnakapakvebuzlukkapaklarınıarabayayüklemeDolu hazır SofD arabasını hazır stok alanınagötürmeboşarabagetirme
Yukarıdatanımlarıverilmişoperatörlerinsayısı,talebevemakineninçalışmakapasitesi-nebağlıolarakdeğişir.SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumdakitoplamoperatörsayısıTablo2’degörüldüğügibidir.
55
Tablo 2:Operatör Sayısı
Operatör tanımı Operatör sayısıMakineoperatörü 3vardiya*1operatör=3operatörDelmeoperatörü 3vardiya*1operatör=3operatör
Bantlamaoperatörü 3vardiya*2operatör=6operatörToplam 12operatör
SofDmakinesindeüretilen SofD’ler 3 adet statikbuzdolabı hattının kapı dökümlerinibeslemektedir.S1,S2,S3hatlarıolmaküzereSofDmakinesinin3adetiçmüşterisivar-dır.SofDmakinesininçevrimsüresi16saniye,kalıpdeğişimsüresi20dakikadır.SofDhazırlama kısmı ise delme ve bantlamadan oluşan süreçleri kapsamakta işçilerin birSofD’yihazırlamasıyaklaşık20saniyesürmektedir.StatikhatlardakikapıdökümlerdeiseS1kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi11dakika-dır.S2kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi3dakikadır.S3kapıdökümmakinesininçevrimsüresi70saniye,kalıpdeğişimsüresi5dakikadır.
SofDmakinesiileSofDhazırlama(delme-bantlama)süreciarasındaçevrimsüresifarkıvardır.Bu,arastokoluşmasınınbirincisebebidir.Makineningündeyaklaşık2farklımo-delüretebilmesifakatmüşterileriningüniçinde4farklımodeltalepetmesi,kayıpsüre-ler(arıza,kalıpdeğişimi,hurdavb.)gibietmenlertalepedilecekmodellerinstoklarınıneldetutulmasınıgerektirir.Budabüyükmiktarlardaarastokoluşmasınanedenolur.SofDarastoklarıanakapakvebuzlukkapaklarıolmaküzereayrılarakfarklıarabalarakonmaksuretiyle stoklanmaktadır.Çünküanakapaklaradelmevebantlama işlemleriuygulanırkenbuzlukkapaklarıiçinböylebiruygulamagerekmez.
Anakapakarabalarınınboyutu233*133cmvekapasitesi300adettir.KüçükarabalaraisebuzlukkapağıarastokuvehazırSofDstoklarıkonmaktadır.Küçükarabalarınboyut-ları110*90cm’dirvebuzlukkapağıiçinkapasiteleri240adettir.
Arastoktakianakapaklaröncedelmesonrabantlamayapılarakkapıdökümsürecineha-zırhalegetirilir.HazırlananSofD’ler16buzlukkapağıüste16anakapakaltaolmaküzereküçükarabalarakoyularaküretimehazırhaldestokalanınabırakılır.S1-S2-S3hatların-dakikapıdökümsüreçlerindeSofD’yeihtiyaçdoğduğundaçalışanlargeliptranspaletlehazır stokalanındanSofD’lerarabalarınıalarakS1-S2-S3hatlarındakikapıdökümleregötürürler.SofD’ninüretimsürecinisırasıylaaçıklarsak;SofDmakinesinde16saniyedebiranakapakvebuzlukkapağıolmaküzerebirtakımSofDüretilir.Makinedençıkananakapak vebuzluk kapakları robot kol ile konveyörünüzerinebırakılır. 6’lık gruplarüstüstekonur.Konveyörleilerleyipçıkan6’lıkanakapakvebuzlukkapağıgruplarınıalan
56
operatörenüsttekianakapaklarıkontroledipanakapakarastokarabasınayükler.Yine6’lıkgrubunenüstündekibuzlukkapağıkontroledilerekbuzlukkapağıarastokarabası-nayüklenir.Anakapakvebuzlukkapağıarabalarıdoluncaoperatörtarafındanarastokalanınaitilipbırakılarakboşarabalargetirilir.
Hazırlama istasyonunda isedelmeoperatörüara stoktanaldığı ana kapakları kontroleder.Makineçıkışında%100kontrolsağlanamadığıiçintekrarkontroletmekgereklidir.Hurdaolanlarıayrılır;sağlamlarıöncetepelerindensonraiserafkollarındandelinir(rafkollarınınsayısımodelegöredeğişmektedir).Dahasonrayanmasadabantlanmaküzereyanabırakılır.
Bantlamada2operatörgörevalmaktadır.Bunlarkarşılıklıkonumlanmışlardır.Öncerafdestekparçalarıalınaraktakılır.Dahasonrabuparçalarındesteklenmesivekapıdöküm-deSofD’ninşişmesininönlenmesiiçinmodelegöre6/8/10adetbantkoparılarak2ope-ratörtarafındanbantlamaişlemiuygulanır.HazırlanananakapakhazırSofDarabasınakonulur.Buişlemlerolurkenaynızamandadiğerbirelemanarabuzlukkapağıstokun-danaldığıbuzlukkapaklarınıtektekkontroleder.Hurdaolanlarıayırır.Sağlamları isehazırSofDarabasınayerleştirir.DolanarabalarhazırSofDstokalanınaittirilir,boşara-balaralınıpgetirilir.Şekil1’demakineoperatörününsüreçakışşemasıgörülmektedir.
57
Şekil 1: SofD Makine Operatörünün Süreç Akış Şeması
SofD’leriarastokarabasınakoy
SofD’leri makinedenal
Kontrolet
Sağlammı? SofD’leri hurda alanınabırak
Arabadoluncaarabayıarastokbölgesinegötür
Hayır
Evet
58
Şekil2’dedelmeoperatörününsüreçakışşemasıgörülmektedir.
Şekil 2:SofD Delme Operatörünün Süreç Akış Şeması
Anakapaklarındyke’larınıdel
Arastoktananakapakları al
Kontrolet
Sağlammı? SofD’leri hurda alanınabırak
Anakapaklarınrafkollarınıdel
Anakapaklarıyantarafakoy
Hayır
Evet
Gerçekleştirilen süreç iyileştirme çalışması SofDmakinesinin stoklarını azaltmaya yö-neliktir.ArastokvehazırSofDstokuolmaküzereikitipstokbulunmaktadır.Tablo3veTablo4’detemmuzayındayapılanstoksayımları,stokarabasayılarıvekullanılanalan-larlailgiliverilerbulunmaktadır.
59
Tablo 3: SofD Ara Stok Bilgileri
Ölçüm SayısıÖlçüm Alanları 1 2 3 4 5 6 7 OrtalamaStatikhatlarıngünlüktalebi(adet)
2143 2492 2449 2581 2602 2343 2577 2455
Buzlukkapağıarastokmiktarı(adet)
6960 2577 6574 7694 7150 8040 9362 6908
Anakapakarastokmiktarı(adet)
2545 3266 3047 2904 3452 7446 7267 4275
Buzlukkapağıarastokarabasısayısı(adet)
9 10 10 11 11 10 11 10
Anakapakarastokarabasısayısı(adet)
8 11 10 10 12 25 24 14
Buzlukkapağıarastoklarınınkapladığıalan(m2)
8,91 9,90 9,90 10,89 10,89 9,90 10,89 9,90(m2)
Anakapakarastoklarınınkapladığıalan(m2)
24,80 34,10 31,00 31,00 37,20 77,50 74,40 43,40 (m2)
Tablo 4: SofD Hazır Stok Bilgileri
Ölçüm SayısıÖlçüm Alanları 1 2 3 4 5 6 7 OrtalamaStatikhatların1saatliktalebi(adet)
89 104 102 108 108 98 107 102
1saatliksüreiçindebulunanhazırSofDstokmiktarı(adet)
184 662 572 356 400 944 398 502
HazırSofDarabasayısı(adet)
8 41 30 20 20 58 25 29
HazırSofDstoklarınınkapladığıalan(m2)
7,92 40,59 29,70 19,80 19,80 57,42 24,75 28,57(m2)
60
Şekil3’deSofDmakinesibantlamavebuzlukkapağıkontroloperatörlerininsüreçakışşemasıgörülmektedir.
Şekil 3: SofD Makinesi Bantlama ve Buzluk Kapağı Kontrol Operatörlerinin
Süreç Akış Şeması
Anakapaklarıyantaraftanal
Destekparçalarınıal
Bant koparma
6 /8 /10 adet bant atma
Destek parçalarının montajı
Başla
Buzlukkapaklarınıara stoktanal
Buzlukkapaklarınınkontrolü
Sağlammı? Hurda alanına götür
Buzlukkapaklarınıhazırstok
arabasınayükle
Anakapaklarıhazırstokarabasınayükle
Bitiş
Başla
Hayır
Evet
Stok miktarları, kullanılan araba sayıları ve stokların kapladığı alanlar belirlendiktensonrafazlastokunnedenlerinibelirlemeveçözümüiçinbeyinfırtınasıyapılmıştır.İşlet-medekiimalatdepartmanı,üretimsistemleridepartmanıveSofDmakinesiçalışanlarıbirarayagelerekkonuylailgilifikirüretmişlerdir.Beyinfırtınasısonucuortayaçıkanfaz-lastoknedenleriŞekil4’tekisebepsonuçdiyagramındagösterilmiştir.
Yapılanmevcutdurumanalizlerindensonramevcutstokmiktarıyla ilgiliproblemlerinnedenleriveşuankisürecinnasıl işlediğineilişkinverilerortayaçıkmıştır.Stokfazlalı-ğınınolduğubarizbirgerçektir.Esassorunaslındaihtiyaçduyulanstokunnekadarol-duğudur.BirsonrakikısımdaBSH’dayapılanstokyönetimiveilgilihesaplamadetayları
61
aşağıdaanlatılmaktadır.
b. İşletmedeki stok yönetimi
BSHEvAletlerişirketindestokyönetimindemaliyetfaktörüikinciplanaatılırkenüreti-mindevamlılığınısağlamakveüretimidurdurmamakenönemlifaktördür.Stokyöneti-mininengenelkuralları“nekadarsiparişverilmeli?”ve“nezamansiparişverilmeli?” işletmedestokyönetiminintemelinioluşturur.Genelolarakstokyönetimi3aşamadaelealınır.
i) Makine analizlerinin yapılması
İşletmedetamzamanındaüretimsistemiuygulanmayaçalışılmaktadır.Fakatüretiminhemenhemen tümaşamalarının fabrikadagerçekleştirilmesibu sisteminmükemmelbir şekildeuygulanmasınaengelolmaktadır.Makinelerinarızayaptığıdurumlar,kalıpdeğişimleri,hurdaoluşumu,bakım-onarımfaaliyetleri sıfırstoklaçalışmayaenbüyükengellerdir.Buyüzdenişletmedestokyönetimindeilköncemakineanalizleriyapılmak-tadır.Yapılananalizlerlemakinelerdekayıplarınhangisebeplerleoluştuğubelirlenir.Bukayıplarınnekadarsüreolduğunuhesaplamak,kayıpzamanlardaoluşabilecektalebinkarşılanmasıiçinnekadarstoktutmamızgerektiğinianlamamızayardımcıolacaktır.
ii) Stok hesaplamaları
İşletmede kanban sayısı hesaplama formülüyle ne kadar stok tutulması gerektiğihesaplanır. ABC-XYZ analizleri yapılarak dağıtım noktaları, stoklama yöntemi (depo,süpermarketvb.), stokkontrolmetotları (Kanban, sipariş ileüretim) ile ilgili kararlarverilir.Dahasonrabustoklarınhangiyöntemleyönetileceğininkararıalınır.İşletmedekullanılanstokyönetimyöntemleri;TekParçaAkışı,FIFO,Süpermarket,Planlama’dır.
FIFO (ilk giren ilk çıkar) yöntemi: İlkgirenilkçıkaryöntemi,ilkolaraküretilenürünlerinsonraüretilenlere göredahaönce kullanılması felsefesini temel alır.Uygulanan FIFOyöntemlerinde bir istasyonda FIFO uygulanıyorsa bu istasyonda üretilen parçalardanönce üretilenler bir sonraki istasyonda kullanılmak üzere diğer istasyona sevk edilir.BSH’daFIFOsistemindeöncedenbelirlenmişbirstokmiktarıbulunur.İkiistasyonara-sındabumiktarıaşanstokolursaüretimdurdurulur.Tekparçaakışındansonraenazstoktutulanstokyönetimyöntemidir.İkiistasyonarasındakiçevrimsüresifarkının,bek-lemevemakinekayıplarınınazolmasıgerekir.
62
Şeki
l 4:
QS
SofD
Mak
ines
inde
Faz
la S
tok
ve S
tok
Prob
lem
leri
Sebe
p-So
nuç
Diy
agra
mı
63
Tek parça akışı: Birdönemdeüretimhattındançıkacakürünlerintümparçalarınındaaynıdönemiçindeüretilmesivetümüretimbirimlerininkanbanilkesinegöreenküçüklotlarlaçalışılabilmeleribazıönşartlarabağlıdır.Öncelikle,üretkenliğinyüksek,üretimzamanlarınıniseçokkısaolması gereklidir. Üretimakışıiçindehemçalışanların, hem de bitmişveişlenmekteolanparçalarınbekleyerekzamankaybetmemelerigerekir.
Süpermarket: Kanban(Japonca“kart”)görselolaraksüreçlerarasıbilgiakışınıkontroledenyönetenvemalzemeakışınıdüzenleyenbiraraçtır.Kanbaniçyadadışmüşterininmalzemeveyaürünütükettiğininsinyaliniverir. İçya dadıştedarikçi istendiğindebuüründen tekrar üretir ya da müşterisine tedarik eder. Eğer müşteri ve tedarikçi buyöntemle iletişim kurarsa dışarıdan birmüdahaleye gerek duymazlar. Bu da kendinikontroledenbirdöngüortayaçıkmasınısağlar. Süpermarketisesüreklimalzemeakışınınmümkünolmadığıişistasyonlarındagereklimalzemelerinbulunduğubirtamponbölgeolarakyeralır.Süpermarketlerdebirsonraki iş istasyonunkullanacağıhammaddevemontajı yapılacakparçalarınminimumvemaksimummiktarlarıbelirlenmiştir.Malze-melertanımlananminimumdeğerininaltınadüştüğündebiröncekiişistasyonusüper-markettekimaksimumdeğerevarıncayakadargerekliparçalarıüretmeyebaşlar.
Süpermarket,FIFOpresibinegöreçalışır.Süpermarket,Kanbansistemininuygulanma-sındakullanılanyardımcıbir araçtır.Müşteriodaklı sürekli akışüretimi içingeçicibirçözümyoludur.FakatenkötüdurumsenaryosubazalındığındantutulanenfazlastokmiktarıFIFOyönteminegöreçokdahafazladır.
Planlama: İşletmedeplanlamaylastokyönetimiaslında“Çekme”sistemiyleüretimya-pılmasıdır.1.istasyondaüretilenparça2.istasyonaaktarılır.Buradatutulacakstokmik-tarıtalebebağlıolarakdeğilplanlamayabağlıolarakbelirlenir.Çoğunluklabusistemdeemniyetstoklarıda işedahilolduğu içinstoklarşişerveolmasıgerekendençokdahafazlaolur.Kontroledilmesioldukçazorveçalışanlarabağlıbirsistemdir.
iii) Geliştirme potansiyelleri
Makineanalizlerisonucuortayaçıkankayıplarınnasılyokedilebileceğivehangigelişti-rilmelerinuygulanabileceğiyleilgiliçalışmalaryapılır.
c. Kanban formülasyonu ile stok hesaplanması
İşletmedeuygulanmayaçalışılanüretimsistemiTZÜ’dür.Buyüzdenişletmedesıfırstok-laçalışılmakistenmekteancaksıfırstoklaçalışılamayandurumlardaiseolabildiğinceazstokla çalışılmaktadır. Bu formülasyon işletmedeKanban sayısı hesaplanmasında kul-lanılmaktadır.İşletmedestoklar4farklıyöntemleyönetilmekte;KanbankullanılmayandurumlariçinKanbansayısıyerineformüllestokmiktarıhesaplanmaktadır.Genelstok
64
hesaplamalarıiçinliteratürebaktığımızdamaliyetiönplanakoyan;örneğinsiparişma-liyeti,eldebulundurmamaliyetivb.stokhesaplamaformüllerikullanılırkenişletmeiçinönemliolan,maliyettençoküretimindevamlılığıolmaktadır.Gereğindenazstokbulun-durulduğunda,montajhatlarınındurmasınınmaliyetistoktutmamaliyetindenkatbekatfazladır.Buyüzdenişletmeüretimindevamlılığınıesasalanbusistemitercihetmek-tedir.AşağıdaBSH’dabulunanstokhesaplama formülününaçıklamasıyeralmaktadır(SalgadoveVarela,2010:6).
K=RE+LO+WI+TI+SA (1)
RE: İkmal Süresi Stoku (Replenishment Time Coverage)
(2)
PR[adet/periyot]:Periyotsüresinceihtiyaç
RTloop[Dak.]:Döngüiçinikmalteminsüresi
POT[Dak./Periyot]:Periyodiçinplanlanançalışmazamanı
SNP[Adet]:1kanbaniçinparçasayısı
LO: Lot Miktarı Stoku (Lot Size Coverage) (Eğer LS>SNP)
(3)
LS[Adet]=Lotmiktarı
SNP[Adet]:1Kanbaniçinparçasayısı
WI: Günlük Stok Dalgalanmasından Oluşan En Yüksek Stok (Withdrawal Peak Cove-rage)
(4)
WA:Periyotiçindetahminedilenmaksimumçekmemiktarı
LS[Adet]=Lotmiktarı
SNP[Adet]:1kanbaniçinparçasayısı
TI: Zaman Boşluğu Stoku (Time Gap Coverage)
(5)
65
Tcustomer[Dak.]:Müşterininmodeldeğiştirmesi
Tsupplier[Dak.]:Tedarikçininmodeldeğiştirmesi
SA: Emniyet Stoku
(6)
α=α1+α2+α3
α1=Kaynağınperformansındakidalgalanmalar
α2=Müşteritalebindekidalgalanmalar
α3=Tanımlanmamışproblemler
SofDmakinesininBSHstokformülünegörehesaplanmasınındetaylıanlatımıaşağıdakigibidir.BunoktadaSofDmakinesitalebegöreüretimyaptığındanfarklıvardiyasenar-yolarıdüşünülerekstokhesaplamalarıyapılmıştır.
i) Lot miktarı stoku hesabı (LO)
LOhesabındamakinelerin belirli çalışma süreleri vardır. Fakat bu çalışma sürelerinintamamındaüretimyapamazlar.Buçalışmasüresinin içindeüretimyapılansürenindı-şında, arızalar, kalıp değişimleri, hurda, bakım onarım çalışmaları da bulunmaktadır.Makinedentalepedilenmodelsayısının6olduğunuvarsayalım.5kalıpdeğişimiyapıp6modeliüretecekzamanbulunmuyorsa(kayıpzamanlarnedeniyle)hermodeldelotmik-tarlarınıbirleştirereküretimyapmakzorundakalınır.SofDmakinesiüzerindenaçıklarsaTablo5’tekisonuçlareldeedilecektir.
Tablo 5:SofD Makinesi Talep Bilgileri
Vardiya Sayıları9 vardiya için 8 vardiya için 7 vardiya için
Yıllık talep (adet) 836.550 743.600 650.650Günlük talep (adet) 2.925 2.600 2.275Makine çevrim zamanı (saniye) 16 16 16Haftalık ortalama talep (adet) 17.550 15.600 13.650
66
SofDmakinesinde2vardiyaçalışılandurumda2operatörbulunmaktadır.Molasüresin-deoperatörünbiri çalışmazkendiğeriçalışmaktaböylecemakinehiçdurmamaktadır.Ayrıca2operatörçalışmanınkalıpdeğişimsüresini23dakikadan20dakikayaindirdiğivarsayılmaktadır.Bubilgilerdoğrultusundastatikhatlardakikapıdökümlerinin9vardi-ya,SofDmakinesinin2vardiyave2operatörleçalıştığıdurumiçinstokhesabıTablo6veTablo7’deyapılmıştır.
Tablo 6:SofD Makinesinin 2 ve 3 Vardiya Çalıştığı Durumda Kalıp Değişimi Yapılabilecek
Süre Hesabı
Mak
inen
in 2
var
diya
çal
ışm
ası
Toplam Çalışılabilen Süre (dakika)
Mola Süresi (dakika)
Arıza Süresi (dakika)
Üretim Yapılan Süre (dakika)
Kalıp Değişimi Yapılabilecek Süre (dakika)
9 vardiya için
60dakika*8saat*2vardiya=960
0 148,7 (2925adet*16saniye)/60saniye=780
(960-148,7-780)=31,3
8 vardiya için
60dakika*8saat*2vardi-ya=960
0 148,7 (2600adet*16saniye)/60saniye=693,3
(960-148,7-693,3)=118
7 vardiya için
60dakika*8saat*2vardiya=960
0 148,7 (2275adet*16saniye)/60saniye=606,7
(960-148,7-606,7)=204,6
Mak
inen
in 3
var
diya
çal
ışm
ası 9
vardiya için
3vardiya*60dakika*8saat=1440
3vardi-ya*50dakika=150
223 2925adet-gün*16saniye/60saniye=780
1440-150-223-780=287
8 vardiya için
3vardiya*60dakika*8saat=1440
3vardi-ya*50dakika=150
223 (2600adet*16saniye)/60saniye=693,3
1440-150-223-693,3=
373,7
7 vardiya için
3vardiya*60dakika*8saat=1440
3vardi-ya*50dakika=150
223 (2275adet*16saniye)/60saniye=606,7
1440-150-223-606,7=
460,3
67
Tablo 7:SofD Makinesi 2 Vardiya Çalıştığında Kalıp Değişim Sayısı Hesabı
Kalıp Değişimi Yapılabilir Süre (dakika)
1 kalıp değişiminin süresi (dakika)
1 günde değiştirilebilen kalıp sayısı
Mak
inen
in
2 va
rdiy
a ça
lışm
ası
9vardiya 31,8 20 31,3/20=1,68vardiya 118 20 118/20=5,97vardiya 204,7 20 204,7/20=
10,2
Mak
inen
in
3 va
rdiy
a ça
lışm
ası
9vardiya 287 23 287/23=12,58vardiya 373,7 23 373,7/23=16,27vardiya 460,3 23 460,3/23=20
Müşterilerinin SofDmakinesinden talep ettiğimodel sayısı 4 iken yukarıdaki tabloyagöre3statikbuzdolabıhatlarınıntoplamda9vardiyaçalıştığıdurumlardaSofDmaki-nesininkalıpdeğişimiiçinkalansüresi31,3dakikadır.Busüredemakineancak1,6kerekalıpdeğiştirebilir.Kalıpdeğişimineyeterlisüreolmadığıiçinyenibirmodelüretilmeyebaşlandığındalotbirleştirilereküretilir.Diğersenaryolarda4kalıpdeğişimiiçinyeterlisüreolduğu için lotbirleştirmeyegerekkalmazve tutulmasıgereken lot stokmiktarısıfırdır.
Tablo8’degörüldüğügibiyeterlikalıpdeğişimsüresiolmadığından1,5günlüklotlarbir-leştirilerekSofDüretilmelibaşkabirdeyişlebirmodelden1,5günlüktalebikarşılayacakmiktardaSofDüretilmelidir.
Tablo 8:SofD Makinesi 2 Vardiya Çalıştığında Lot Stok Hesabı
1gündeüretilebilecekmodelsayısı 1,61gündetalepedilenmodelsayısı 4Lotbirleştirmesüresi 4/1,6=2,556Stokgünleri 3Stoktangelenlotmiktarı 1,5Lotmiktarındankaynaklananstok 1,5*2925=4385,5
68
ii) İkmal süresi stoku hesabı (RE)
İkmal süresi stoku üretim motifinden kaynaklanır. Örneğin günde 2 farklı modelüretiliyorsaveAmodeliüretilirkenBmodelinedetalepvarsa,AüretirkeneldeBmo-delidebulunmalıdır.İkmalstokhesabındaikidurumsözkonusudur.Birincidurumda,istenenmodelkadarkalıpdeğişimiyapılamayandurumdur.SofDmakinesinin2vardiyaçalıştığıvestatikkapıdökümmakinelerinintoplamda9vardiyaçalıştığıdurumdagünlüküretilebilenmodelsayısıikidir.OyüzdenbirgününyarısındaAmodelinidiğeryarısındaBmodeliniüretir.Buyüzden0,5günlükikmalsüresistokututmakgereklidir.
İkincidurumdaistenenmodelkadarkalıpdeğişimiyapılabilendurumdur.İkmalsüresihesabında, gündeki yapılacakkalıpdeğişimsayısınagöre talebi karşılamak içinkaçlıklot’lardaüretimyapılmasıgerektiğihesaplanır.Dahasonragünlükkaçadetfarklıürüneihtiyaçduyuluyorsabunlardanbiriniüretirkendiğerlerinenekadartalepolabilirvebu-nuniçinnekadarstoktutulmalısorularınıncevabıbulunur.
Yapılanhesaplamastatikhatların9SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumüzerin-denaçıklanırsa;aşağıdakitablodagörüleceğiüzeremakineninüretebileceğimodelsa-yısı12’dir.3ayrıstatikhattakikapıdökümlerbeslenmektedir.Herhattıngünlüktalebiise3’ervardiyaçalıştıklarıdurumda975adetSofD’dir.Buradanhatbaşıtalep975,3hatolduğu için3 ileçarpılırvegünlüküretilebilirmodelsayısınabölünür.Böylece225’liklotlarlaçalışılmasıgerektiğiortayaçıkar.Fakathazırlamadansonrayüklenecekleriara-balarınbirtanesininalabileceğiSofDkapasitesinin15olmasıvekapıdökümlerin30’luklotlarlaçalışmasınedeniyleyönetimininkolayolmasıgözönünealınaraklotsayısı240olarakkararverilir.
Günde3farklımodelüretileceğigözönünealınırsa(farklıhatlariçin)240tanesiniüret-mekiçingeçensüre240*16saniyedir(makineninçevrimsüresi).A-B-Cüretimmotifinegöre üretim yaptığımız bu durumda örneğin C’yi üretene kadar A ile B’yi üretmeklegeçensüre240*2*16/60=128dakikadır.Busürede2kezkalıpdeğişimiyapılır.Buyüz-den2*20=40dakikakalıpdeğişimineharcanır.Cüretildiktensonrahazırlamayagitmesigerekir ve bu yüzden 1 arabayı dolduracak C’nin hazırlanması 4 dakika sürmektedir.Toplamda204dakikalıkbirsüreyikapatacakstokbulundurulmasıgerekir.Busüremüş-terisayısıylaçarpılıpmüşterilerinçevrimsüresinebölünürse 408 adet SofD ikmal stoku bulundurulmasıgerektiğiortayaçıkar(Tablo9).
69
Tablo 9:SofD Makinesi İkmal Süresi Stok Hesabı
3 vardiya 2 vardiya9 vardiya 8 vardiya 7 vardiya 8 vardiya 7 vardiya
Günlük üretilebilen model 12 17 20 6 11Müşteri sayısı 3 3 3 3 3Günlük talep 2.925 2.600 2.275 2.600 2.275Hesaplanan lot 225 153 114 433 207Varsayılan lot 240 150 105 450 210Müşterinin çevrim süresi 79 79 79 79 79Önceki model için bekleme süresi
128 80 56 240 112
Kalıp değişim süresi 46 46 46 40 40Bir arabayı doldurmak için gereken zaman
4 4 4 4 4
Toplam zaman 178 130 106 284 156İkmal stok miktarı 408 298 243 651 358
iii) Günlük stok dalgalanmasından oluşan en yüksek stok değeri hesabı (WI)
Bu stok çeşidi arz ile talep arasında vardiya farkı olduğunda oluşur.Örneğin 3 statikhat3vardiyadan9vardiyaçalışmışolsun.SofDmakinesiise2vardiyaçalışmışolsun.2vardiyada9vardiyalık ihtiyaçkarşılandığı içingünlükstokseviyesiönceartacaksonraazalarakdalgalanacaktır.Budagünlükbellimiktarlardastokfazlalığıyaratmaktadır.
70
Tablo 10:SofD Makinesi 2 ve 3 Vardiya Çalıştığında Günlük Stok Dalgalanması
S1 Talep S2 Talep S3 Talep Toplam Talep
Arz Fazlalık
Mak
inen
in 2
va
rdiy
a ça
lışm
ası Pazartesi 1.
vardiya325 325 325 975 1.463 487,5
Pazartesi 2. vardiya
325 325 325 975 1.463 487,5
Pazartesi 3. vardiya
325 325 325 975 0 0
Mak
inen
in 3
va
rdiy
a ça
lışm
ası
Pazartesi 1. vardiya
325 325 325 975 975 0
Pazartesi 2. vardiya
325 325 325 975 975 0
Pazartesi 3. vardiya
325 325 325 975 975 0
Tablo10’dagörüldüğügibi2.vardiyanınsonunda1.vardiyadan487,5ve2.vardiyadan487,5olmaküzeretoplamda975adetstokbulunmaktadır.3.vardiyanınsonunda iseüretimyapılmadığındaneldeolanstoklareritilerektekrarWI’dankaynaklananstokmik-tarısıfıradüşer.SofDmakinesinin3vardiyaçalıştığıdurumdaisetalebegörehervar-diyadatalebikarşılamayayöneliküretimyapıldığındanstoklardadalgalanmaoluşmaz.
iv) Emniyet stoku hesabı (SA)
Emniyetstoku,işletmedeüstyönetimlealınanbirkarardır.SofDmakinesiiçin1saatlikemniyetstokmiktarıkararlaştırılmıştır.1saatlikstokmiktarı,stokumüşteriçektiğiiçinmüşterininçevrimsüresinegöreayarlanır.Gündeenfazla4farklımodeltalepedilebil-diğinden4ayrımodeliçin1saatlikemniyetstokututulur.60dakikalıkstok60saniyey-leçarpılıp saniyecinsineçevrilir.Dahasonramüşterininçekmesüresiolan70saniyebölünerekmodelbaşınatutulacakstokmiktarıbelirlenir.Dahasonra4modeliçinstoktutulacağından4ileçarpılır.206adetSofDemniyetstokuolaraktutulmalıdır.
60dakikalıkstok60saniyeyleçarpılırdahasonramüşterininçevrimsüresinebölünürve3adetmüşteri(3statikhat-FIFOyöntemikullanıldığıve3farklıFIFOhattıyapılacağıbazalınmıştır)olduğuiçin3ileçarpılır.Sonuçolarak154adetSofD’yiemniyetstokuolaraktutmakgerektiğiortayaçıkar.
71
v) Kalan malzeme stoku hesabı (RE)
Müşterinintalebinikarşılamaküzereüretilenürünlerbazentalepolmamasınedeniylestoktakalırlar.Butürstoklaradakalanmalzemestokudenir.SofDüretimiiçinbelirlenenpolitikayagöreüretilenmodelinbirhaftaiçindetalepolmazsadışkoşullardanetkilenip(toz,kirvb.)kullanılmazhalegeldiğikabuledilir.Buyüzdenbirhaftasonundabuürünlergeridönüşümegönderilirler.
SofDmakinesinin 10 farklımodel üretebildiği kabulüyle ve statik hatlardaki kapı dö-kümleringünde4 farklımodel talepettiğibilindiğinegöre10-4=6 farklımodel kalanmalzemeolabilir.
Hazırstokarabaları16adetSofDtakımıaldığından16*6=96adetSofD’dekalanmalze-meolarakdüşünülebilir.
d. Uygulama sonucu
SofDmakinesinin vardiya senaryolarına göre yapılan stokhesaplamalarının sonuçlarıTablo11’degörüldüğügibidir;
Tablo 11:SofD Makinesi ve STBF Hatları Vardiya Sayılarına Göre Stok Sayısı
Statik hatları vardiya sayısıSofD vardiya
sayısıSofD operatör
sayısı9 vardiya 8 vardiya 7 vardiya
3vardiya 1operatör 622 452 3972vardiya 2operatör 6.709 1455 512
BustokhesaplamalarısonundaSofDmakinesininstoklarınınazaltılabilirolduğugörül-mektedir.
Tablo 12’de statik hatların talebine göre SofDmakinesinin çalışması gereken vardiyasayısı,SofDmakinesioperatörsayısıvestokmiktarıgörülmektedir.
72
Tablo 12:SofD Makinesi ve STBF Hatları Vardiya Sayılarına Göre Araba Sayısı
Statik hatların vardiya sayısı
Talep miktarı
SofD makinesininvardiya sayısı
Operatör sayısı
Stok miktarı
İhtiyaç duyulan hazır SofD arabası sayısı
9 2.925 3 1 622 622/15=42araba8 2.600 3 1 452 452/15=30araba7 2.275 2 2 512 512/15=34araba
Görüldüğügibiçeşitlivardiyasenaryolarıiçintutmamızgerekenenfazlastokmiktarı622adettir.
Süreç iyileştirme kapsamında esas stok fazlalığını oluşturan ara stokların ortadankaldırılmasıiçinşöylebiryöntemtasarlanmıştır.Makine300’lüklotlarlaçalışacakbirmod-elde300SofDüretimiyaptıktansonrakalıpdeğiştirecekveyenibirmodelinüretiminegeçecektir.BusıradaSofDhazırlamaçalışanları300’lükbirlotunüretimiilekalıpdeğişimisüresinintoplamızarfında300adetSofD’yihazırlayacaktır.Yaniarastokseviyesi300ad-ededüşmüşolacaktır.Teorideidealsistem,makineveSofDhazırlamaçalışanlarınınsenk-ronizeolmasıvesıfırstoklaçalışılmasıdır.Fakatyapılandenemeveölçümlerdeçalışanlarınçevrimlerinin 16 saniyeye düşemediği tespit edilmiştir. Bu yüzden 300’lük ara stoklaçalışmasistemiuygulanmasıplanlanmıştır.
SofDstoklarınınFIFOileyönetilebileceğiortayaçıkmıştır.Arastoklarelimineedilipvar-diyalaragöreyapılanstokhesaplamalarındastokmiktarlarınınbenzerrakamlarçıkmasıçokdalgalanmaolmayanbir stokmiktarı olduğunugöstermektedir.Budabize sistem-deFIFO’nunuygulanabilirolduğunugösterir.Vardiyasenaryolarınagöreyapılanhesap-lamalarsonucu3farklıhatS1-S2-S3 için3ayrıFIFOkanalıoluşturulacaktır.ÖrneğinS1FIFOkanalındaS1’inihtiyacıolanSofDmodellerihazırlanıpkonulacaktır.Budurumdiğerkanallariçindegeçerlidir.Hatlardangelençalışan,kendihattınaaitolankanalagelerekihtiyacı kadar SofD arabasını alıp götürecektir. Boş arabalar ise ayrı bir kanala getirilipbırakılacaktır.SofDhazırlamaçalışanlarıboşarabaya ihtiyaçlarıolduğundabukanaldangereklisayıdaarabayıalacaklardır.
Yapılanhesaplamalarsonucuihtiyaçduyulacakenfazlaarabasayısı42’dir.Fakatsisteminyeniolmasıveumulmadıkarızavemakineduruşlarıgözönünealınarakyaklaşık%40’lıkbiremniyetoranıkoyulursaFIFOkanallarının60adetlikolmasıgerekmektedir.BudahatbaşınaS1-S2-S3için20arabademektir.
FIFOsistemininuygulanmasıveyönetilmesiçokdahakolaydır.Arastoklusistemdearastok arabaları arka arkayamodel ayrımı yapmadandizilmekte herhangi birmodel için
73
sipariş geldiğinde ara stok alanında doğrumodelin bulunduğu arabayı bulmak için birarayış başlamaktadır. Bu da gereksiz zaman kaybıdır. Yeni sistemle hazırlanan SofD’ler küçükarabalarayükleneceküzerindehangimodelolduğuyazanbirbilgikartıbulunacakvehangihattakullanılacaksaS1-S2-S3ohattaaitFIFOkanalınabırakılacaktır.Boşarabakanalındandaarabalaralınarakdoldurulacaktır.
Yenisistemleenkötüsenaryoda6.000’lerdeolanarastok300adededüşürülmektedir.Budastoklarda%95’likbiriyileştirmedemektir.Arastokların300’edüşürülmesiylekullanılanarastokarabalarıdayokolacakvebuda53,3m2alankazancısağlamaktadır.Arastoklarındepolandığı arabalar buzluk kapağı arabası 10 adet, ana kapak arabası 14 adet artıkkullanılmayacaktır.
Tablo 13:İyileştirme Oranları
Mevcut Durum Planlanan durum
İyileşme oranı
Ana kapak ara stok miktarı (adet) 4.275 300 93%Ana kapak araba sayısı (adet) 14 1 93%Ana kapak ara stoklarının kapladığı alan (metrekare)
43,4 3,09 93%
Buzluk kapağı ara stok miktarı(adet)
6.908 300 96%
Buzluk kapağı araba sayısı (adet) 10 2 80%Buzluk kapağı ara stoklarının kapladığı alan(metrekare)
9,9 1,98 80%
Hazır stok miktarı (adet) 502 600 Stok yönetim sistemi Planlama FIFO
Yüksekarastoklarlaçalışılansistemde7israfın(fazlaüretim,fazlastok,gereksiztaşıma,kusurlu üretim, gereksiz işlem, gereksiz insan hareketi ve gereksiz bekleme) hepsibulunmaktaydı.Elimizdeki stokyeterliolmasına rağmen fazlaüretimyapma, fazla stoktutma,çalışanlarınarastokarabalarınıarastokbölgesinetaşıması, tekrarbubölgedenalınanarastokarabalarınınSofD’lerinhazırlandığımontajmasasınagetirilmesivb.gibiisraflaryokedilmiştir.
SofD’lerstoklanmayauygunolmayanarastokarabalarındavearadaherhangibirseper-atörolmadanbekletildikleriiçinhurdayaçıkmaktadırlar.Arastoklarınazalmasıylahurdaoranındadaazalmagörülecektir.Ayrıcahurdalarmakineçıkışındafarkedilemediğizamanbelkigünlercearastoktadurmaktadır.Yenisistemdehurdalarınfarkedilipgeridönüşüme
74
yollanmasüresikısalmaktadır.
SofD’lerinFIFOsistemiyle stoklanıpyönetilmesininbaşkayararlarıdavardır.Fabrika içilojistik aktivitelerindemalzeme taşıma içinmilkrun sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemsayesindemilkruntrenleriylemontajhatlarınagerekentümparçalartaşınmaktadır.FIFOsisteminegeçerekilerideSofD’lerintaşınmasındamilkrunsisteminedahiledilebilir.
4. Sonuç
Süreç analizi yapılarak, süreçlerdeki sorunların ortaya çıkarılması hayati önem taşıyanbir konudur. Süreç analizinin ardından süreç iyileştirme ve problem çözme tekniklerikullanılarak sorunlar, problemler ve bunların nasıl ortadan kaldırılacağı araştırılır.Sonrasındadaçözümyollarıuygulanaraksüreçiyileştirmesiyapılmasıuygunolacaktır.
BSHSoloSoğutucuFabrikası’ndayapılanbuçalışmaylaSofDmakinesindekistokyönetimsüreciincelenmiştir.Yapılananalizlersonucustokungereğindenfazlaolduğuanlaşılmıştır.Kullanılanproblemçözmevesüreçiyileştirmeteknikleriylebuproblemlerinsebeplerior-tayaçıkarılmıştır.Dahasonrayapılanstokhesaplamalarıylatutulmasıgerekenstokmiktarıortayakonmuştur.SofDmakinesistokları içinenuygunsisteminFIFO ilestokyönetimiolduğugörülmüştür.
Makinedeeskidenberiyapılantekparçaakışıçalışmaları,hazırlamaçalışanlarıvemaki-neninsenkronizeolamamasındandolayıhayatageçirilememektedir.Tekparçaakışıyer-ine300adetlik(birarastokarabalık)arastoklaçalışmasistemitasarlanarak300adetlikSofD’nin üretim süresi ve kalıp değişim süresi, 300 adetlik SofD’nin hazırlanma süres-ine eşitlenmiştir. Böylece bir çeşit senkronizasyon sağlanmıştır. Ara stoklar çok büyükbirorandayokedilmiştir.Arastoklarınyokedilmesiylealankazancısağlanmış,arastokarabalarınınbüyükbirkısmınınkullanımınagerekkalmamıştır.FIFOileçokbasitvekolayyönetilebilenbirstoksistemiortayaçıkmıştır.
İşletmeler stok yönetiminin önemli bir konu olduğunu unutmamalı ve ellerindekistok miktarlarını neden bu kadar tuttuklarını sorgulamalıdırlar. Stok yönetiminin deiyileştirilecekbirsüreçolduğuunutulmamalıvedaimaiyileştirilebilecekyanlarolduğugözönündebulundurulmalıdır.
KAYNAKÇA
Bozkurt, Rıdvan (2003) Kalite Çemberleri,Ankara:MilliProdüktiviteMerkezi.
Büyükköse, Başel ve Mehtap Vesile (2008) Süreç Yönetimi ve Bir Uygulama, Yüksek LisansTezi,İstanbul:HaliçÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü.
75
Department for Business Innovation & Skills (2013) https://www.gov.uk/government/organisations/department-for-business-innovation-skillsErişimtarihi28Kasım2013.
Gershon, Mark (2010) “Choosing Which Process Improvement Methodology toImplement”, http://na-businesspress.homestead.com/JABE/Jabe105/GershonWeb.pdf Erişimtarihi:12Nisan2013.
Harrington, H. James (1991) Business Process Improvement: The Breakthrough Strategy For Total Quality, Productivity, and Competitiveness,NewYork:McGraw-Hill.
Oakland, John S. (2001) Statistical Process Control,Oxford:Butterworth-Heinemann.
Roberts, Lon (1994) Process Reengineering: The Key to Achieving Breakthrough Success, Milwaukee:ASQCQuality.
Salgado, Pedro ve Leonilde R. Varela (2010) “Cellular Manufacturing With KanbansOptimization In Bosch Production System”, http://goo.gl/34syji Erişim tarihi: 24 Aralık2012.
76
77
ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA DAVRANIŞI: GEMİ KİRALAMA (ÇARTER) HİZMETLERİNE ÖZGÜ BİR
ENDÜSTRİYEL SATIN ALMA MODELİ ÖNERİSİ
SEDAT BAŞTUĞ(1), DURMUŞ ALİ DEVECİ(2)
ÖZET
Buçalışmanınamacı,endüstriyelbirhizmetolarakdenizyolutaşımacılığındagemikiracı-larının(charterer)gemikiralama(charter;çarter)hizmetisatınalımınıetkileyenfaktör-lerivesatınalmasüreçleriniendüstriyelsatınalmamodelleribağlamındaincelemekvegemikiralamahizmetlerineözgübir satınalmamodelönerisi geliştirmektir.Buamacaulaşabilmekiçin,çalışmadaönceliklegemikiralamanınnasılbirendüstriyelhizmetolduğudeğerlendirilmiş,dahasonraendüstriyelsatınalmamodellerinedeğinilmiştir.Çalışmadaüçüncüolarak,araştırmayöntemiolarakkullanılannitelaraştırmayöntemlerindeniçerikanalizineyerverilmiştir.Ardından,endüstriyelsatınalmaileilgiliyapılançalışmalar,sa-tınalmayıetkileyenfaktörlervealıcıilesatıcıarasındakiilişkikalitesinioluşturanunsur-lar çerçevesindeNVIVOileanalizedilmişvebulgularortayakonmuştur.Araştırmadasonolarakgemikiralamahizmetininözellikleriveendüstriyelsatınalmasüreçlerigözönünealınarakgemikiralamahizmetlerineözgübirendüstriyelsatınalmamodeligeliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Çarter sözleşmeleri, deniz yolu taşımacılığı, endüstriyel satın almadavranışmodelleriJEL Kodları:M31,R40,R41
ABSTRACT
Theaimofthisstudyistoexaminethebuyingfactorsaffectingshipcharteringserviceofcharterersinthemaritimetransportationasindustrialserviceandtoexamineitsbuyingprocessinthecontextofindustrialbuyingmodelsandtoevolveabuyingmodelproposalwhichisspecialtoshipcharteringservice.Toreachthisaim,theshipcharteringisprimar-ilyevaluatedhow it isa industrial service, thereafter the industrialbuyingmodelsaredescribed.Asathird,contentanalysisisdefinedasresearchmethodofthisstudy.Then,thescientificarticlesareanalyzedintheframeworkoffactorsaffectingbuying,sellerand
1DoktoraÖğrencisi,DokuzEylülÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,[email protected]ç.Dr.,DokuzEylülÜniversitesiDenizcilikFakültesi,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.77-102.doi: 10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.77-102
78
buyer’srelationqualityandthefindingsareexplained.Asa laststepofthisstudy,theindustrialbuyingmodelisevolvedwhichisspecialtoshipcharteringcharacteristicsandindustrialbuyingprocesses.
Keywords: Charter agreements, maritime transportation, industrial buying behaviormodels.Jel Codes: M31,R40,R41
79
1. Giriş
Endüstriyelhizmetler,birişletmenindiğerinesattığıçeşitlihizmetlerolaraktanımlanmak-taveliteratürdefarklıisimlerleadlandırılmaktadırlar.Buisimler;işletmelerarasıhizmetler(BrensingerveLamber,1990;Gordon,CatolonevediBenedetto,1993;Szimigin,1993),işletmehizmetleri(BinghamveRaffield,1990;Yoon,GuffeyveKijewski,1993),profesyo-nelhizmetler(BrownveSwartz,1989;Crane,1993)veendüstriyelhizmetlerdir(CooperveJackson,1988;Simon,1992;deBrentani,1995).Homburg(1999)’agöretüketicihiz-metleribireyveyabireylereverilenhizmetlerolarakgörülürken,örgütlereverilenişletmehizmetleri;profesyonelhizmetlerveendüstriyelhizmetlerolmaküzereikiyeayrılmakta-dır.Buaraştırmanınanakonusuolangemikiralamahizmetide,denizyoluyüktaşımacılıkhizmetinin bir türü olan dökme yük taşımacılık sektöründe tarifesiz taşımacılıkta gemikiralamahizmetiolupendüstriyelhizmetkategorisiiçerisindeyeralmaktadır.
Endüstriyelhizmetler iletüketimhizmetleriarasındafarklılıklarolduğugibi,endüstriyelpazarlardamüşterilerin satınalmadavranışları ile tüketicipazarlarında tüketicilerin sa-tınalmadavranışlarıarasındadafarklılıklarbulunmaktadır.Endüstriyelpazarlarıntüketicipazarlarındanfarklılıklarıtemelolaraktalebinyapısından,pazarınyapısından,satınalmakararınınverilmeyöntemindenvekararıverenkişilerinözelliklerindenkaynaklanmaktadır(Kotler,2008).Genelolarakendüstriyelpazarlarıtüketicipazarlarındanayıranözelliklerşuşekildeözetlenmektedir(Arslan,2012;HakanssonveWootz,1979):Azsayıdabüyükalıcıdanoluşması,alıcılarınbelirlicoğrafikbölgelerdetoplanması,talebintüretilmiştalepolması,talebininelastiktalepolması,talebindalgalanması,alıcılarınrasyoneldavranma-ları, alıcıların yüksekbilgi düzeyleri, kişisel satışın yaygın kullanımı, alımların doğrudanyapılması,karşılıklıalışverişilkesi,bireyselyerinegrupolarakalımyapılması.
Buçalışmanınkonusuolangemikiralamahizmetleri,denizyoludökmeyükpazarındagö-rülenprofesyonelhizmetlerkapsamındadeğerlendirilip,özellikolarakdiğerendüstriyelhizmetpazarlarındanbazınoktalardafarklılıklartaşımaktaolduğuvesatınalmayönün-dendahakarmaşıkbiryapısergilemediğisöylenebilir.Şöyleki,gemikiralamahizmetininalıcılarıdünyanınçeşitliülkelerindevebölgelerineyayılmışdurumdadır.Gemikiralamapi-yasasındagemiişletmelerirekabetçiortamdaçalışmakta,piyasadakinavlunfiyatlarındakiinişveçıkışlarkiracılarınkiralamahizmetisatınalımlarınıönemlidüzeydeetkilemektedir.Gemikiralamapazarındaalıcılarınyüksekbilgidüzeyindeolduğunusöylemekdedoğrusayılmaz.Nitekimbubilgidüzeyieksikliğindendolayıgemikiracıları,bukonudauzmanolarakgemibrokerlerininhizmetlerindenyararlanmaktadırlar.Gemikiralamahizmetlerinidiğerendüstriyelhizmetlerdenayıranbaşkabirözellikdealımlarındoğrudanyapılmayıp,hizmetalımındaaracılardan (brokerler)vediğerkolaylaştırıcıkurumların (gemiacente-leri) hizmetlerindenyararlanılmasıdır.Ayrıcagemi kiralamapazarındakarşılıklı alışverişilkesi de geçerli değildir.Gemi kiralamahizmetlerini diğer endüstriyel ürün ve hizmet-
80
lerdenayıranözelliklerbuhizmetlerinsatınalmadavranışlarındadafarklılıklarınolduğusonucunu doğurmaktadır. Profesyonel hizmetler, endüstriyel pazarlarda sadece hizmetsağlayanişletmelerinverdiklerihizmetlerolup,ürünlebirliktesunulanbirhizmetdeğildir.Buanlamdagemikiralamahizmetleriyatırımbankacılığıveyayönetimdanışmanlığıgibiprofesyonelhizmetlerkategorileriçerisindeyeralmaktadır.
Gemikiralamahizmetlerinindiğerendüstriyelürünvehizmetlerdenfarklılıklarınkavran-ması,bupazarındahaiyianlaşılmasıveuygunpazarlamastratejileriningeliştirilipuygu-lanabilmesiaçısındanönemtaşımaktadır.Böylecedökmeyüktaşımacılıkpazarındagemikiralamahizmetlerisunangemiişletmelerikarlıpazarbölümlerinibelirleyebilecek,kiracı-larınsatınalmadavranışındakigüçodaklarınıtespitedebilecek,müşterilerinidoğrutespitederek,müşteriisteklerinietkinbirşekildekarşılanmaolanağınakavuşacaklardır.
Buçalışmanınamacı,genelkabulgörmüşendüstriyelsatınalmasüreçvedavranışmodel-leriniinceleyerek,gemikiralamahizmetlerineyönelikbirendüstriyelsatınalmadavranışmodeli geliştirmektir. Araştırma amaçlarına doğrultusunda öncelikle endüstriyel pazar-lardasatınalmadavranışmodellerineodaklanılmıştır.Dahasonraaraştırmadakullanılanmetodoloji açıklanmış ve araştırma bulgularına yer verilmiştir. Araştırmanın son bölü-mündeisegemikiralamahizmetlerineözgübirsatınalmadavranışmodeliönerilmiştir.
2. Endüstriyel bir Hizmet Olarak Gemi Kiralama Hizmeti ve Özellikleri
Uluslararasıticaretekonuolanmallarındenizyolu ile taşınması sürecindegenellikle ta-şımaişlemigemiişletmelerinedışkaynaklamayoluileyaptırılmaktadır.Ancakbazendışticaretişletmelerininkendilerigemisahibiolup,kendiyüklerinitaşıdıklarıdanadirengö-rülmektedir. İhracatçıve ithalatçı işletmelerinuluslararasıticaretekonuolanmallarınındenizyoluiletaşıtmasındagenelolarakikiseçeneğibulunmaktadır.Bunlardanilki,tarifeliolarakçalışangemiişletmelerindentarifelidenizyolutaşımahizmetlerininsatınalınması-dır.İkincisiise,tarifesizolarakçalışangemiişletmelerindengemilerinkiralanarakmallarıntaşıtılmasıdır.
Tarifelitaşımacılıktaesasengeminintamamenkiralanmasısözkonusuolmayıp,gemininbellibirtaşımakapasitesiveyaambarıyükletene“tahsisedilmektedir”.Gemininsevkveidaresitamamengemisahibineaittir.Butaşımacılıktüründetaşımaşartları,gemisahibi-nintekyanlıolarakkoyduğukonşimentodayeralmaktadır.Konşimentoşartlarındapazar-lıksözkonusuolmayıp,gemisahibitekyanlıolarakbuşartlarıbelirlemektedir.Genellikleparçavebirimleştirilmişküçükmiktarlarhalindeki,düzenliolarakticaretiyapılanmallarıntaşıtılmasındatarifelidenizyolutaşımacılıkhizmetikullanılmaktadır.
Tarifesiztaşımacılıktaise,gemininbirkısmıveyatamamıkiracıya(charterer)kiralanmak-tadır.Gemisahibiilekiracıarasındakitaşımaşartlarıpazarlıklarsonucubelirlenmektedir.
81
Bupazarlıklarçoğunluklagemibrokerleriaracılığıileyürütülmektedir.Butürtaşımacılıkta,öncedengemiişletmesivekiracıarasındagemibrokerleriaracılığıilepazarlıkedilmişveherikitarafındadaüzerindeanlaşmayavarmışolduğutaşımaşartlarınıiçerenbir“çarter parti”(çartersözleşmesi)kullanılır.Ancakherzamanmutlaka“çarterpartinin”kullanıl-masıgerekmez.
Tarifesiztaşımacılıktagemikiracıyakiralandığınagöre,gemininsevk,idarevemaliyetleriyapılansözleşmeyegöredeğişmektedir.Tarifelitaşımacılığınaksine,butaşımacılıktapa-zarlıkvemüzakereesastırvegemininidaresiyapılansözleşmeninniteliğinegöreazyadaçokkiracıyadoğrukaymaktadır.Uygulamadagemilergenellikleüçşekildekiralanabilmek-tedir:Seferesaslıkiralama,zamanesaslıkiralamaveçıplakolarakgemikiralama.
Seferesaslı gemi kiralama, geminin sözleşmede tanımlananyükübir veyabirden fazlalimandan (veya limanlardaki belirtilen iskelelerden)belirtilenboşaltma limanı ya da li-manlarına “navlun”olarakadlandırılanbedel karşılığındagötürmekamacıyla yükleme-siniyaparak,belirtilenlimanlaraulaştırılmasıolaraktarifedilmektedir(Hill,1995).Seferesasınagöregemilerkısmen,tamamenveyahutdaardışıkseferlerşeklindekiralanabilir.Gemikiralamanınençokkarşılaşılanbutüründenavluntaşınanyükünmiktarıüzerindenödenmektedir.
Zamançarterindegemi,belirlibirsüreiçin,yinebelirlibirhatveyabölgedekullanılmaküzereyadabelirlibirkaçseferiçinkiracınınemrineverilmektedir.Busüreiçerisindege-miyeyükbulmakkiracıyaaittir.Fakatdiğeryandangemisahibidegemisinisürekliolarakçalışırdurumdatutmakdurumundadır.Zamanesasınagöregemiçarteri iki şekildeya-pılmaktadır:Gemisahibi,gemisinikısabirsüreliğinekirayaverirkiteorikolarakgemiikilimanarasındaçalıştırılıryadagemisahibi,kiracıyagemisinibelirlibirzamanperiyoduvebelirlibirticaribölgesınırıiçerisindeçalıştırılmaküzeregemiyikirayaverir.Zamançarteri genelliklesüreklimalithalatıveihracatındaveyeterliyükolmasıdurumundabaşvurulanbirtaşımahizmetidir.Zirabutürbirgemiçarteri,biryandandahaöncedenyaklaşıkbirşekildebelirlenenmalmiktarınındenizyoluylataşınmasınatahsisedilecekelverişligemi-lerinöncedeneldebulundurulmasınısağladığıgibi,diğeryandandataşımaücretlerindebirdereceyekadarsabitveyerleşmişbirfiyatoluşmasınakatkıdabulunarak,taşıtanlarıaninavlunpiyasasıdeğişimlerindenkorumaolanağısağlamaktadır.
Çıplakolarakgemikiralamadaise,gemisahibigemisinipersonelsiz,çıplakolarakbirüc-retkarşılığındabelirlibirsüreliğinegemikiracısınınkullanımınabırakmaktadır.Buhaldegemisahibigeminingerekteknik,gerekseticariyönetimvekontrolünübelirlibirzamanperiyoduiçingemikiracısınavermiştir.Böylecegemikiracısıhemenhemengemininsahibigibi(gemiişletmemüteahhidi)davranmaolanağıeldeederveüçüncüşahıslarakarşıgemisahibigibisorumluolur.
82
Endüstriyelsatınalmavehizmetinalıcılarıaçısındanbakılacakolursagemikiralamasürecidenizyolu ileyüktaşıma ihtiyacınınortayaçıkması ilebaşmaktadır.Bu ihtiyacındoğuşuuluslararasımalalımsatımındankaynaklanmaktadır.Malalımsatımsözleşmesindeyeralanuluslararasıteslimşekli,uluslararasımalticaretindeyeralantaraflardanbirisine(yasatıcıyadaalıcı)taşıtansıfatınıyüklemektevesözkonusumallarıntaşımaişininmaliyetveriskinibutarafabırakmaktadır.Esasenbutarafkendiyükününtaşınmasıiçinkendige-misininsahibiolabileceğigibi,çoğunluklabuişidışkaynaklamayoluilebukonudauzmangemiişletmelerinebırakmaktadır.Uluslararasıticarettedökmemalalımsatımıgenellikledenizyoluilegemikiralanmasısuretiylemallarıntaşınmasıgereksiniminidoğurmaktadır(Stopford,2009).Dolayısıylaseçilenteslimşeklinegöremalınyükleteniveyagönderileniolangemikiracıları,denizyoluyüktaşımapazarındagemisahiplerinintaşımahizmetlerinikullananvesatınalanbirerendüstriyelalıcıdırlar.
Taşımahizmetiverengemisahipleri ise,yüksahiplerinetaşımahizmetiverentedarikçive endüstriyel satıcıdırlar. Bir de kiralama işinin karmaşık oluşu ve yüksek risk taşıma-sındanötürübuhizmetalımsatımişleminigerçekleştirecekendüstriyelaracılaraihtiyaçduyulmaktadır. Bu aracılar ‘gemibrokeri’ olarak adlandırılıp, satınalmaajanları olarakgörevyapmaktadırlar.Enbüyükyetenekleribilgi toplamak, ilişkilereyönvermekvebusayede güveni sağlamaktır. Yükletenlerin sevk ettiği malların alıcılara ulaştırılmasın-daaracıolangemibrokerleri çarter sözleşmelerini de yaparak taraflar arasında ilişkiyisağlamaktadırlar.Gemibrokerleri,gemisahiplerihesabına(gemisahibibrokeriolarak)çalışabileceğigibi,gemikiracılarıhesabına(kiracıbrokeriolarak)daçalışabilmekteveyahiçbirinedaimisurettebağlıolmaksızınrekabetçiortamda(competitivebroker)çalışabil-mektedirler.
Endüstriyel bir hizmetolarak gemi kiralamahizmetinebakılacakolursa, gemi kiralamahizmetinin, alıcısının ihracatçı işletmeveya ithalatçı işletmeolduğu,bu işletmelerindekenditüketimleriiçindeğil,satınalınanbirmalıntaşınmasıamacıylabuhizmetikullandığı görülecektir.Budurum,gemikiralamahizmetiniendüstriyelhizmetkategorisi içerisinesokmaktadır.Hizmetsınıflandırmasıaçısındangemikiralamahizmetinebakıldığında,hiz-metidoğrudaneldeeden insandeğil,nesneler,yanimallardır (Öztürk,2007).Kiralamahizmetininsunulmasıesnasındakiracınınbulunmasıgerekmemektedir.Hizmetinüretimi;gemi,limanolanakları,elleçlemeekipmanlarıgibiyoğunfizikselunsurlargerektirmekte-dir.Buyönüylehizmetindokunulabilirunsurlarıdiğerhizmetleregörebirazdahafazladırdenebilir.Gemikiralamahizmetiendüstriyelbirhizmetolmasınarağmen,diğerendüstri-yelhizmetlerdenfarklıolaraktedarikkaynağıolangemiişletmeleriiledahauzundönemlibirilişkidenziyade,tarifesizdenizyolutaşımacılıkhizmetinindoğasıgereği,herdefasındaenuygungemivegemiişletmesininarandığıbirendüstriyelhizmettir.Kaldıki,budenizyo-luyüktaşımacılığısektöründefaaliyettebulunangemiişletmeleri,gemilerinineredeyük
83
bulursaoradaistihdametmektedirler.Tarifelidenizyolutaşımacılığınagöredahaesnekbirhizmetolmasınarağmen,sunulanhizmetingemilerleiki limanarasındayapılantaşıma-cılıkolması,sermayeyoğunbirhizmetolmasınedeniyleçokdafazlaesnekliksözkonusudeğildir.Gemikiralamahizmetiyurtiçitaşımacılıktakullanılabileceğigibi,genellikleulus-lararasıdenizyolutaşımacılığındakullanılanbirhizmettir.Dolayısıylasözkonusuhizmetinuluslararasıhizmetolmasınedeniylesadeceulusalfaktörlerdendeğil,aynızamandaulus-lararasıçevredekigelişmelerdendeçoketkilendiğibirgerçekolup,hizmetindenizciliktenkaynaklananrizikolarıdadüşünüldüğündegemikiralamaişininnekadarzorvekarmaşıkolduğuanlaşılacaktır.Uluslararasıticareteyönelikbirhizmetolması,zamanbaskısı,doğasıgereğitaşıdığıriskinyüksekoluşu,navlunpazarıdalgalanmalarınınfazlalığı,sözkonusumeblağların (taşınanmalmiktarıveparasaldeğer)yüksekoluşugibiözelliklerdegemikiralamahizmetinidahakarmaşıkbirhalesokmakta,dolayısıylabuhizmetinsatınalımıprofesyonellikgerektirmektedir.
3. Endüstriyel Satın Alma Davranış Modelleri, Satın Alma Süreci ile Alıcı ve Satıcı Arasındaki İlişki Kalitesi
Pazarlama literatüründeendüstriyelsatınalmaperspektifindenörgütselhizmetlerüze-rineyapılmışaraştırmalarkısıtlıdır.Endüstriyel satınalma, resmiörgütlerceyapılan, ih-tiyaçduyulanmalvehizmetlerinsatınalınmasıamacıyla,tanımlama,değerlendirmevealternatifmarkave tedarikçilerarasındayapılanseçimsürecidir (Kotler,2008).Tüketicipazarlarıilekarşılaştırılacakolursa,endüstriyelsatınalmadahaprofesyonelsatınalmayıiçermektedir.
Endüstriyelhizmetlerdealıcılarınsatınalmadavranışlarınıanlayabilmekiçintarihselsüreçiçerisindegeliştirilenendüstriyelsatınalmamodellerinebakılmasıyerindeolacaktır. İlkolarakendüstriyelsatınalmaterimindenCharlesBabbage1832tarihindebahsetmekte-dir.1933yılındaHarvardÜniversitesindenHowardT.Lewisendüstriyelsatınalmaileilgiliilkçalışmasınıyayınlamıştır(HeizerveRender,1999:34).BirinciDünyaSavaşındanson-ra,yaşananekonomikbuhranvesonrasındagelenİkinciDünyaSavaşı,endüstriyelsatınalmanınişletmelerinsatınalma,pazarlama,finansveüretimfonksiyonlarınıngerisinde,altbirfonksiyonolarakkalmasınayolaçmışveişletmelerveakademisyenlerceçokfazlaönemverilmemiştir(Tektaş,2009:20).1967yılındaFarris,RobinsonveWindtarafındanendüstriyelsatınalmasürecimodelioluşturulmuştur.Bumodel,diğerendüstriyelsatınalmadavranışmodelleriningelişiminiolanaklıkılmıştır.Endüstriyelsatınalmaliteratürü-nüngelişmesiveçalışmalarınhızkazanmasınıntemeldedörtmodelinkatkısıilegerçek-leştiğidüşünülmektedir.Bumodeller,WebsterveWind’in(1972)EndüstriyelSatınAlmaDavranışModeli,Sheth’in(1973)EndüstriyelAlıcıDavranışıModeli,ChoffrayveLilien’in(1980)EndüstriyelPazarAnaliziModeliveAndersonveChambers’ın(1985)EndüstriyelSatınAlmaDavranışModeli’dir.Modelleringeliştirilmesindensonraendüstriyelsatınalma
84
ileilgiliyapılanhemenhemenherçalışmadabumodellertemelalınmış,bumodellertestedilmiş,eksiknoktalarıgeliştirilmeyeçalışılmıştır.Tablo1,endüstriyelsatınalmamodel-leriilebumodelleritemelalanveeksikyönlerinigidermeyeyönelikoluşturulanJohnsonve Lewin’in (1996)Birleşik Endüstriyel SatınAlmaDavranışModeli’ni endüstriyel satınalmayakatkılarıveodaknoktalarıitibariyleözetlemektedir.
Endüstriyel satın alma davranış modellerine ilişkin birçok ortak nokta bulunmaktadır.ShethModeliveWebsterveWindModeli,endüstriyelsatınalmanınsüreciveyapısınayönelikbirbakışaçısıgetirmektedir.Endüstriyelsatınalmasürecinedavranışsalbiryakla-şımolarakShethmodeli,satınalmakararlarıüzerindekarşılıklıolarakbirbirinietkileyenekonomik faktörler, sosyo-kültürel faktörler veduygusaletkilerinöğrenilmesi ve tanın-masıiçinçalışmaktadır.ÇokamaçlıbirörgütselsatınalmadavranışımodeliolarakShethmodeli,ürünvehizmetlerineldeedilmesindeönemliolduğudüşünülen tümfaktörleriyansıtmayaçalışmaktadır.WebsterWindmodeliise,endüstriyelsatınalmadavranışına,budavranışaözgündeğişkenlerininuygunluğunundenetlenmesinivebusuretleendüs-triyelsatınalmadavranışınıntemelsüreçlerininönemliölçüdeanlaşılmasınıolanaklıkılanbirbakışaçısısunmaktadır(BonomaveJohnston,1981).WebsterveWindsatınalmaka-rarınıverenkişileriiçerenbir“satınalmamerkezi”anlayışınımodeledâhilederektarifselbirörgütselsatınalmasüreciilerisürmektedir(Akbıyık,1999).Herikimodeldeendüstri-yelpazarlamacının,kararsüreciveendüstriyelalıcınındavranışıüzerindekietkileyicilerinkarmaşıklığınıtespitetmesinisağlamaktadır.ChoffrayveLilienmodelindediğerikimodel-deolançevreselveörgütselunsurlardâhiledilmişvesatınalmasüreciüçadımdadiğermodellerdenfarklıolarakmatematikselbirşekildeincelenmiştir.AndersonveChambers(1985),diğermodellerdeyeralandeğişkenlerintamamentanımlayıcıolduğunubelirtmiş-lervekendileridekategorivesınıflandırmadanuzakyenibirmodeltasarlamışlardır.
85
Tablo 1:Endüstriyel Satın Alma Davranış ve Süreç Modellerinin Tarihsel Gelişimi
Yıl Satın Alma Modeli
Endüstriyel Satın Almaya Katkıları Odak Noktaları
1967 Farris,RobinsonveWind
• Endüstriyelsatınalmasüreçleriortayaatılmıştır.
• Satınalmatürü
1969 HowardveSheth
• Endüstriyelsatınalmadavra-nışlarıüzerineilkmodeldir.
• Örgütbüyüklüğü• Satınalmatürü
1972 WebsterveWind
• Endüstriyelsatınalmadavranışlarıüzerineilkgenelyaklaşımmodelidir.
• Satınalmamerkeziilkkezbumodeldedahiledilmiştir.
• Algılananrisk• Zamanbaskısı• Hizmet kalitesi• Hizmetperformansı
1973 Sheth • HowardveSheth’in satınalmadavranışmodeliningeliştirilmişhalidir.
• Endüstriyelsatınalmasüreçlerinimodellerineeklemişlerdir.
• Örgütbüyüklüğü• Satınalmatürü• Bilgi• Algılananrisk• Zamanbaskısı• Çevreseletmenler• Hizmetperformansı• Hizmet kalitesi
1980 ChoffreyveLilien
• Endüstriyelsatınalmadavranışmodellerinekararvermeünitesinieklemişlerdir.
• Fiyat• Algılananrisk• Satınalmatürü• Çevreseletmenler• Zamanbaskısı
1985 AndersonveCham-bers
• Endüstriyelsatınalmadamotivasyonunyenibirbelirleyicifaktörolduğunuilerisürmüşlerdir
• Eğitim• Kişilik• Motivasyon
1996 JohnsonveLewin
• WebsterveWind(1972),Sheth(1973)veChoffrayveLilien’in(1980)modellerinintemelde-ğişkenlerininbirarayagetirildi-ğibirleşikbirendüstriyelsatınalmamodeliüretmişlerdir.
• Satınalmakarakteris-tikleri
• Örgütkarakteristikleri• Grupkarakteristikleri• Bireysel karakteristik-
leri
86
Literatürde endüstriyel satın almamodellerine ilişkin yapılan eleştirilerin temel olarakikinoktadatoplandığıgörülmektedir(Tektaş,2009;JohnsonveLewin,1996).Bunlardanilki,modellerinçokfazlatanımlayıcıveuygulanmalarınınzorolmasıdır.ÖrneğinAnder-sonveChambers,ShethveWebsterveWindmodellerindeyeralandeğişkenlerüzerinetestetmeyeyönelikhipotezlergeliştirilemediği,bunedenlepratiktekullanımlarınınzorolduğunubelirtmektedirler(JohnstonveLewin,1996).Araştırmacılar,ChoffrayveLilienmodeliiçinde,işlevselbiryapısıolmasınarağmenyeterliderecedeaçıklayıcılığıvebilim-selaltyapısıolmadığıeleştirisindebulunmaktadırlar(Wilson,1996;Sheth,1996).Benzerşekilde,McQuiston(1989)da,endüstriyelsatınalmamodellerinfazlatanımlayıcıolduğu-nuveuygulamalıolaraktestedilmelerininçokmümkünolmadığınıbelirtmektedir.Sheth(1973:12),kendimodelininkısıtlıyönlerini,ilkbakıştaçokkarmaşıkveçokfazladeğişkeniçeriyormuşgibigöründüğünüifadeetmektedir.Bu,modelintümendüstriyelsatınalmadurumları içingeliştirilmişolmasındankaynaklanmaktadır.Michaels vediğerleri (1987)ise,modelleringenelolarakçevresel,örgütselvekişiseletkilerisınıflandırdıklarını;ancakendüstriyel satınalmadavranışını etkileyen temeldeğişkenleri ve satınalma süreci ilearalarındakiilişkileribelirtmedikleriyorumunuyapmaktadırlar.ChoffrayveLilien(1980:33)modeli,ShethveWebsterveWindmodellerinegöre içerdiğideğişkenleraçısındandahabasit, fakatmatematikselyönüdahaağırbasanvedaha işlevselbirmodelolaraksunulmaktadır.Bumodel,elealınandiğermodellerdekieksiklikleringiderilmesiamacıylageliştirilmişvebueksikliklerşöylesıralanmıştır(ChoffrayveLilien,1978):Öncelikle,diğermodellerayrıntılıbirkavramsalyapıoluştursalarda,işlevseldeğillerdirveiçerdikleribo-yutlarındeneyselolarakgeçerliliğikısıtlıderecedetestedilebilmiştir.Ayrıca,bumodeller-deörgütselsatınalmayıetkileyebilecekdeğişkenlersıralanmış;ancakbudeğişkenlerürüntürüneveyasatınalmatürünegöresınıflandırılmamıştır.Diğerbirdeyişle,hangideğişke-nin,hangisatınalmadurumundaveüründefarklıetkilerininolabileceğimodelleredâhiledilmemiştir. İlişkipazarlamasınınönemkazanması ilebirlikte,dahasonrayapılan ilgiliçalışmalareskimodellerinalıcıvesatıcıarasındakietkileşimveiletişimeyervermedikleri,teorikyapınınsadecealıcıfirmabakışaçısıylakurulduğueleştirisinigetirmektedirler(Wil-son,1996;JohnstonveLewin,1996).
Endüstriyelsatınalmasüreci,“örgütlerin,satınalınacakmalvehizmetihtiyaçlarınıbelir-ledikleri,buihtiyaçlarıkarşılayabilecekalternatifmarkavetedarikçileribulup,değerlen-dirdiklerivearalarındanbirisini seçtiklerikararvermesüreci”olarak tanımlanmaktadır.Endüstriyelsatınalmasürecigenelolaraksekizaşamadaincelenmektedir(Arslan,2012;WebsterveWind,1972:21;Kotler,2008).Endüstriyelhizmetlerkapsamındabuaşamalarşuşekildeözetlenebilir:
87
• Hizmetihtiyacınınortayaçıkması• Hizmetözelliklerinekararverilmesi• Hizmetözelliklerininveihtiyaçduyulandetaylarıntanımlanması• Potansiyeltedarikkaynaklarıvegereklinitelikleriçinaraştırmayapılması• Tekliflerintoplanmasıveanalizedilmesi• Tekliflerindeğerlendirilmesivetedarikçininseçilmesi• Sözleşmevesiparişyöntemlerininbelirlenmesi• Performansdeğerlendirmesivegeribildirimininyapılması
Endüstriyelbirhizmetolarakgemikiralamahizmetlerininsatınalımındasatınalmasüreç-leri çokdetaylıolarakelealınmaktavebusüreçlereuyulmaktadır.Busüreçlerininetkinolarakyürütülmesindegemisahibiilegemikiracısıarasındakiilişkininkalitesibüyükönemtaşımakta,bunedenledebuilişkilerinkurulup,geliştirilmesindearacıolarakgemibroker-lerininhizmetlerindenyararlanılmasıgereğibulunmaktadır.
1970’lerdenbuyanaendüstriyelsatınalmadavranışlarıçokönemlideğişimlergeçirmiştir.Bu değişimlere yol açan faktörler rekabet artışı, toplam kalite yönetiminin ortaya çıkı-şı, tedarik fonksiyonununyenidenyapılandırılması vebilgi teknolojilerindendaha fazlayararlanılmasıolaraközetlenebilir.Budeğişimlerinetkisiikiyönlüolmuş,endüstriyelsa-tınalmadaişlemtemelliilişkidenilişkitemellibiranlayışageçilmiştir(Arslan,2012).İlişkikalitesi,sonyıllardaendüstriyelsatınalmadahemakademikhemdeuygulamadabirçokçalışmadaincelenmesinerağmen,ayrıntılıolaraktanımlanmayanbirkavramolarak lite-ratürdeyeralmıştır.Bukonudaazsayıdageliştirilmişolantanımlarınortaknoktası,ilişkikalitesininçokboyutluveüstdüzeyyapıyasahipolduğuyönündedir(Tektaş,2009).EneskiilişkikalitesitanımlarındanbirindeLevitt(1986),değervegenişletilmişürünodaklıbirbakışaçısıileilişkikalitesinimalvehizmetsunumlarınıgenişletenvealıcıilesatıcıara-sındabeklenenbirdeğişimilesonuçlanansoyutdeğerlerbütünüolaraktanımlamaktadır.Hennig-Thurau ve Klee (1997:751), nihai tüketici ile firmalar arasındaki ilişki kalitesini,müşterininilişkiileilgiliihtiyaçlarınıkarşılamakonusundakiyeterliliğiolaraktanımlamak-tadır.DeWulf,OdekerkenveIacobucci(2001)iseilişkikalitesini,birilişkiningücününge-nelolarakdeğerlendirilmesiolaraktanımlanmaktadır.
Tablo2’degösterildiğigibi,endüstriyelpazarlardailişkikalitesiunsurlarıüzerineyapılanbilimsel çalışmaların ilişki tatmini, güven,menfaatçilik, bağlılık,müşteri odaklılık, uzundönemodaklılık,çatışma,çözülme,iletişim,etkileşim,etikprofilvebilgipaylaşımıolmaküzere12değişkeniiçermektedir.
88
Tablo 2:İlişki Kalitesi Üzerine Yapılan Belli Başlı Bilimsel Çalışmalar
Çalışmanın Yazarı ve Yılı Odaklandıkları Unsurlar
DwyerveOh,1987 İlişkiTatmini,Güven,Menfaatçilik
Lagacevd..,1991 İlişkiTatmini,Güven
Dorsh,1998 İlişkiTatmini,Güven,Bağlılık,Menfaatçilik,MüşteriOdaklılık,Etik Profil
Japvd.,1999 Güven,UzunDönemOdaklılık,Çatışma,Çözülme,Etkileşim
Waltervd,2003 Güven,Bağlılık,İlişkiTatmini
Lagesvd,2005 İlişkiTatmini,BilgiPaylaşımı,İletişim,UzunDönemOdaklılık
Denizyolutaşımacılıkpazarındagemikiralamada,sözkonusuhizmetinendüstriyelhizmetoluşu,hizmetinçoğunlukladış kaynaklamayoluyla gerçekleştirilmesi, pazarın karmaşıkyapıdaoluşu,rekabetinyoğunoluşu,satınalmanınoldukçaprofesyonellikgerektirmesi;satıcıvealıcınınarasındakiilişkikalitesinebüyükönemverilmesinigerektirmektedir.Builişkininprofesyonelceyürütülmesindegemikiralamahizmetlerikonusundauzmanolangemi brokerlerinden aracı olarak yararlanılmaktadır. İlişki kalitesini kapsayan unsurlar,özelliklegemikiralamahizmetlerindebunoktadasatınalmakararınıetkileyenbirfaktörolmaktadır.
4. Araştırmanın Metodolojisi
Araştırmadametodolojiolaraknitelaraştırmayöntemikullanılmıştır.Nitelaraştırmaçer-çevesindeendüstriyel satınalmadavranışlarıüzerineyapılmışbilimselçalışmalar içerikanaliziyöntemiyleincelenmiştir.İçerikanalizine1973ile2012yıllarıarasınıkapsayan,en-düstriyel satınalmadavranışları üzerine yapılmış araştırmalardahil edilmiştir.VerilerineldeedilmesindeElsevier,ScienceDirectveEBSCOhostelektronikveritabanlarındanya-rarlanılmıştır.Elektronikveritabanındataramayapılırkenanahtarkelimelerinendüstriyelsatınalmadavranışı(industrialbuyingbehaviour),örgütselsatınalmadavranışı(organi-zationalbuyingbehaviour)veya işletmeden işletmeyepazarlama(business tobusinessmarketing)kelimeleriniiçermesi,makalelerinhakemlimakaleolmasıvemakalelerinya-yınlandığıdergilerinetkifaktörlerinin1’denbüyükolmasıkriterleriesasalınmıştır.Araştır-madaverilerintoplanacağıdergiler“HarzingPublishorPerish”yazılımıkullanılaraktespitedilmişveenyüksekatıfalandergileraraştırmayadâhiledilmiştir.Neticedebukriterlere
89
uyan17makaleçalışmakapsamınaalınmıştır.Araştırmakapsamınadâhiledilenbuçalış-malarEk1’degösterilmektedir.
Araştırmanınverianalizindenitelaraştırmalardaverianalizyöntemlerindeniçerikanali-ziyöntemikullanılmıştır. İçerikanalizindetemelamaç,toplananverileriaçıklayabilecekkavramlaraveilişkilereulaşmaktır(YıldırımveŞimşek,2003:162).Kavramlar,olgularıan-lamamızavebuolgularüzerindeetkilidüşünmemizeyardımcıolmaktadır. İçerikanaliziağırlıklıolarakyazılıvegörselverilerinanalizedilmesindekullanılanbiryöntemdir.Nitelaraştırmalardainsanvetoplumdavranışlarıincelenmektedir.Budavranışlarısayılarlain-celemekzordur(Arıkan,2011).Nitelaraştırmaverileridörtaşamadaanalizedilmektedir (Gökçe,2006):Verilerinkodlanması,temalarınbulunması,kodlarınvetemalarınorganizeedilmesi,bulgularıntanımlanmasıveyorumlanması.Buaşamalarıkolaylaştırarak,hızlıbirşekildeiçerikanaliziyapılabilmekiçin,BilgisayarDestekliKalitatifVeriAnalizi(ComputerAidedQualitativeDataAnalysis-CAQDAS)türüyazılımlarbulunmaktadır(Kuş,2009).İngil-tere’deCAQDASyazılımlarınınkullanımvetercihoranlarıüzerineyapılanbirçalışmadaençoktercihedilenvekullanılanyazılımınNVIVOolduğutespitedilmiştir(Rettievd.,2008).BuçalışmadadaverianalizaracıolarakNVIVO8kullanılmıştır.
NVIVOyazılımındaverilerinanalizinde ilkadımda,dahaönceveri tabanındaneldeedi-lenendüstriyel satınalmadavranışınıetkileyen faktörleri içerenmakalelerin toplandığıyenibir projeoluşturulmuş veoluşturulanbuprojeye17bilimselmakaleaktarılmıştır.İkinciadımdametoduoluşturantemelkavramlarıtespitetmekiçinbilimselmakalelerdenvakalar(case)oluşturulmuştur.NVIVO’dabirvaka,cinsiyet,yaşvb.demografikdeğişken-leri ya da buna benzer özellikleri ifade eden özelliklere (attribute) sahip birer temadır(Kuş,2009).Buçalışmadakullanılanözellikler;makaleninyazarları,makaleninyayınyılı,makaleninatıfsayısıdır.Sonrakiadımda,nitelverianalizindetemelsüreçolankodlama-yageçilmiştir.Kodlamaaşamasındaorijinalmetinleriçerisindeyeralankelimelerintümü“kelimefrekanskriteri”(wordfrequencycriteria)aracıkullanılarakbulunmuş,endüstriyelsatınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerisebulunanbukelimelerarasındanliteratüreuygunbirşekildeseçilmiştir.Buseçimdede%10altındayeralmışolankelimelerçalışma-yadâhil edilmemiş; ancak ilişki kalitesiboyutu içeren faktörleraraştırmaamacı kapsa-mındaönemligörüldüğüiçinçalışmayadâhiledilmiştir.Kodlamasürecibitiminde,seçilenfaktörlerüzerindentemalaroluşturulmuştur.Temalaroluşturulurkenilişkikalitesiboyutu-nuiçerenfaktörlerveendüstriyelsatınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerbirbirindenayrılarakikiayrıkategorideincelenmiştir.
Bulgularıntanımlanmasıaşamasında,ilkikiaşamadaneldeedilenkriterlerNVIVOyazılı-mınınözelliklerindenbiriolan“matriskelimesorgulamayöntemi”sayesindeseçilenen-düstriyelsatınalmadavranışmodelleriileilgilibilimselçalışmalarüzerindeikiayrı katego-riolarakincelenmiştir.Matriskodlamadasatırkısmınailişkikalitesifaktörüileendüstriyel
90
satınalmadavranışlarınıetkileyenfaktörlerioluşturankategoriler,kolonkısmınaiseyuka-rıdatanımlananözelliklerarasındanmatrisinoluşmasısağlanmıştır.MatrisinçalıştırılmasıileeldeedilensonuçlartoplanarakTablo3’degörülentabulasyonoluşturulmuştur.
5. Araştırmanın Bulguları
İlişkikalitesiveendüstriyelsatınalmadavranışınıetkileyenfaktörleri içerensatınalmadavranışmodelleriüzerineyapılanbilimselçalışmalarıniçerikanalizisonuçlarıTablo3’degösterilmektedir.Dahaöncekibölümlerdeliteratürdeendüstriyelsatınalmadavranışmo-dellerigenişölçüdekabulgörmüşveçoksayıdaaraştırmadakullanılmışolsada,bazıeksikyönleriolduğubelirtilmişti.Tablo3incelendiğinde,ilişkikalitesifaktörüileilgilideğişken-lerinmodellereyeterincedâhiledilmediğigörülmektedir.Nitekimilişkikalitesifaktörününbirdeğişkeniolaniletişiminfrekansyoğunluğu%5olup,endüstriyelsatınalmadavranış-larınaetkiedenfaktörleringerisindekalmıştır.Bumodelleringeliştirildikleridönemlergözönünealındığında,ilişkipazarlamasıanlayışınınyeterincegelişmediğivedolayısıylayenigelişmekte olan bumodellerin, daha sonraları endüstriyel pazarlamada giderek önemkazanan ilişkikalitesi faktörünüyeterincedâhiletmediğisöylenebilir. İçerikanaliziyön-temiyleeldeedilenbulgulardanhareketlesözkonusumodellerdekieksikliklereaşağıdadeğinilmektedir.
Tablo 3: Endüstriyel Satın Alma Davranışları Üzerine Yapılmış Bilimsel Çalışmalarda İlişki Kalitesi
ve Satın Alma Davranışını Etkileyen Faktörlere Göre İçerik Analizi SonuçlarıFrekans Yoğunluğu
İlişki Kalitesi Faktörüİletişim 5Güven 2İlişkiTatmini 2Bağlılık 2BilgiPaylaşımı 4
Endüstriyel Satın Alma Davranışlarını Etkileyen Başlıca FaktörlerFiyat 13OtoriteSeviyesi 14ÖrgütünBüyüklüğü 14AlgılananRisk 10HizmetPerformansı 14Hizmet Kalitesi 10ZamanBaskısı 10Toplam 100
91
Birincisi,modellerdedahaçokalıcıvesatıcıfirmalararasındakisomutdeğişkenlereönemverilmiştir.Diğerbirifadeilealıcıilesatıcıarasındakiilişkiileilgilisoyutbirtakımdeğişken-lere(iletişim,güven,ilişkitatmini,bağlılıkvebilgipaylaşımıvb.gibi)modellerdeyeterinceyerverilmemiştir.Bununnedeni,modelleringeliştirildiğiyıllardaendüstriyelpazarlamaalanındayapılançalışmalarıngeneldeticarideğişimeodaklanmaları,sonrakiyıllardaise,ilişkisel pazarlama kavramının ve alıcı ile satıcı arasındaki etkileşiminönplana çıkmasıolabilir.
İkincisi,bueksiklikilebağlantılıolarak,klasikendüstriyelsatınalmamodelleri,tektaraflıbakış açısına sahiptir. Diğer bir ifade ile alıcı ile satıcı işletmeler arasındaki etkileşimmodellere yansıtılmamaktadır. Oysaki günümüzde endüstriyel pazarlarda bir defalıkişlemikapsayankısadönemlialıcı-satıcıilişkisiyeriniuzundönemlietkileşimlereveortakamaçlarlabirliktehareketetmeyebırakmaktadır(Arslan,2012).Buetkileşimlerinmodel-lerdekieksikliğinedeniyle,alıcıilesatıcıarasındakiilişkininboyutuylailgiliunsurlarıniçe-rikanalizindekiyüzdeselyoğunluğudadüşükçıkmıştır.
Bubulgularçerçevesindeklasikendüstriyelsatınalmamodelleriningenelolaraktanım-layıcı olduğu, ilişki pazarlaması yaklaşımının yeterince dâhil edilmediği, bundan dolayıendüstriyelürün/hizmetlerindoğasınaözgüolanve ilişki kalitesi faktörünedeyeterin-ceyerverenyenibirendüstriyelsatınalmamodellerineihtiyaçbulunduğunusöylemekmümkündür.Gemikiralamahizmetlerigibisatıcıvealıcıarasındakiilişkilerebüyükönemverilen, spesifik endüstriyel hizmet pazarlarına yönelik endüstriyel satın almadavranışmodeliningeliştirilmesibüyükönemtaşımaktadır.
6. Gemi Çarter Hizmetine Özgü Endüstriyel Satın Alma Davranış Modeli Önerisi
Araştırmanın ilk bölümlerinde bahsedilen gemi kiralama hizmetlerinin temel özellikle-ri, endüstriyel satınalmadavranışlarını etkileyen faktörler veendüstriyel alıcı ve satıcıarasındaki ilişkikalitesinioluşturanunsurlargözönünealınarakgeliştirilenmodelŞekil1’degösterilmektedir.GemikiralamayaözgügeliştirilenbusatınalmadavranışmodelininoluşturulmasındaJohnsonveLewin(1996)’inbütünleşikendüstriyelsatınalmadavranışmodelindenyararlanılmıştır.
Şekilden de görüleceği üzere, gemi kiralama hizmeti satın alma işlemi, adım adım süreçlerdeçeşitliaşamalarıtemsiledenistasyonlardanoluşmaktavekompleksbirözelliksergilemektedir.Gemikiralamaileilgililiteratürdebuaşamalargemisahibibakışaçısın-danelealınmışvearaştırmaaşaması,müzakereaşamasıvebağlantısonrasıişlemlerol-maküzereçokgenelolaraküçaşamayaayrılmıştır(Gortonvd.,2009).
Kiracıaçısındangemikiralamahizmetisatınalımınabakılacakolursa,gemikiralamaih-tiyacının uluslararasımal alım satımı ile başlaması söz konusudur.Uluslararası ticarete
92
konuolanmallarınbüyükhacimlidökmemallarolması,butürmallarıntarifelitaşımacılıkpiyasasındanziyadetarifesiztaşımacılıkpiyasasındagemilerinkiralanaraktaşınmasıihti-yacınıdoğurmaktadır (Stopford,2009).Kiracılar,sözkonusumallarınsatışmiktarlarına,üretimvetüketimekonomilerine,taşınmagereksinimlerineuygunolarakbirtaşımahiz-metiteminetmekdurumundadırlar.Tümbugereksinimler,kiracılarıntaşımaihtiyacınınözellikleriniortayakoymaktadır.Uluslararasıticarettedüzenliolarakticaretiyapılanvekü-çükhacimlerdealınıpsatılanmallartarifelidenizyolutaşımacılığındakırkambarsözleşme-leriletaşınırken,büyükhacimlivedüzensizolarakalınıpsatılan,genellikledüşükdeğerlihammaddeveyarımamuller,dökmeyükdenizyolutaşımacılıkpiyasasındagemikiralamayoluylataşınmaihtiyacındadırlar.
Taşımahizmetininspesifikasyonlarınınbelirlenmesiaşamasında,gemikiracıları,özellikleuluslararasımalalımsatımsözleşmesiveakreditif şartlarınıgözönünealarakgemi ki-ralamahizmetininspesifikasyonlarınıbelirlemektedirler.Buspesifikasyonlaröncelikleki-ralamatürününbelirlenmesiilebaşlamakta,dahasonramallarıntaşınacağıyüklemeveboşaltma limanları, tahmini sevktarihleri,malları taşıyabilecekgemininözellikleri (tipi,kapasitesi,donanımı,bayrağı,klası,sigortası,vb.),taşımaücretiolaraködenmesigerekentahmininavlunücretivetaşımaşartlarınınyeralacağıkirasözleşmesigibikonularıiçer-mektedir.
Hizmetspesifikasyonlarıbelirlendiktensonradördüncüaşamadakiracı,yükününtaşınmagereksiniminikarşılayabilmekiçintedarikçiolarakgemisiuygunbirpozisyondabulunanpotansiyelgemiişletmeleri/sahipleriniaraştırmayabaşlarvealternatiflerarasındanmali-yet,zaman,kapasite,sözleşmeşartlarıvediğerkoşullarıaçısındanenuygungemiişletme-sinibelirlemeyeçalışır.Bunoktadagemikiracıları,navlunpiyasası,gemipozisyonları,ki-ralamasözleşmeleri,limanlarınkoşullarıgibikonulardauzmanlığıolangemibrokerlerininhizmetlerindenyararlanmaktadırlar.Gemibrokerininaraştırmasüreci,gemikiracılarınınpazaraiştalebindebulunarakgirişiilebaşlar.Busüreçtekiracı,brokeriaracılığıilepiyasa-dannavlunfikrieldeetmeyeçalışmaktadır.Eşzamanlılıkondansonrabirdereceyekadartaşıma yaratanmal alım satım işleminin nihai olarak tamamlanıp tamamlanmamasınabağlıolarakdeğişirvebudurumtalebinüslubundanaçıkçaanlaşılırşekildedir.
Kiracıbirteklifilepiyasayagirmedenönceuygunbirtarafilehemenkesinnavlunmüza-kerelerinebaşlayıpbaşlamayacağınaveyadeğişiktaşımaolanaklarıiçinöncelikleteklifleritoplamayıisteyipistemediğinekararvermektevesadecetoplananbilgilerayrıştırıldıktanvedeğerlendirildiktensonramüzakerelerebaşlamaktadırlar.Buaşamadakiracıveyakiracıbrokeri,malınalımsatımdurumunagöregemikiralamapazarınagirişyapmaktadır.Ulus-lararasısatışişlemiyürütülmekte,ancakkiracıhemenmüzakereleregirişmekistemiyorsabudurumauygun ifadeler ile (sadece “indikasyon” veya “kesin indikasyon talebi” vb.)piyasayaçıkışyapmaktadır.
93
Ç
evre
sel F
aktö
rler
Mak
ro Ç
evre
K
üres
el, E
kono
mik
, Coğ
rafi,
Pol
itik/
Yas
al, T
ekno
lojik
, Kül
türe
l, Fi
ziks
el/D
oğal
Çev
re
Mik
ro Ç
evre
N
avlu
n Pa
zarı,
Gem
i İnş
a Pa
zarı,
Gem
i Alım
ve
Satım
Paz
arı,
Gem
i Ger
i Dön
üşüm
Paz
arı
Teda
rikçi
ler,
Müş
teril
er, D
evle
t Oto
ritel
eri,
Den
iz T
icar
et v
e M
esle
k O
dala
rı, U
lusl
arar
ası K
urul
uşla
r (I
MO
, UN
CTA
D, I
LO),
Lim
anla
r
Bilg
i Öze
llikl
eri
Bilg
i Kay
nakl
arı:
Nav
lun
Paza
rı R
apor
ları,
N
avlu
n M
üzak
erel
eri,
Bal
tic E
xcha
nge,
Bim
co,
Bro
kerli
k A
ğı, İ
nter
net K
ayna
klar
ı vd.
B
ilgi M
erke
zler
i: Lo
ndra
, New
Yor
k, T
okyo
, Osl
o vd
.
Gem
i Kir
alam
a Sü
reci
•
Den
izyo
lu T
aşım
a İh
tiyac
ının
Orta
ya Ç
ıkış
ı •
Den
izyo
lu T
aşım
a İh
tiyac
ının
Öze
llikl
erin
in B
elirl
enm
esi
• D
eniz
yolu
Taş
ıma
Hiz
met
inin
Spe
sifik
asyo
nlar
ının
Tan
ımla
nmas
ı •
Pota
nsiy
el G
emi İ
şlet
mes
inin
Ara
ştırı
lmas
ı •
Nav
lun
Piya
sası
ndan
Kira
lam
a Ta
lebi
nde
Bulu
nulm
ası
• Ta
şım
a şa
rtlar
ının
Müz
aker
e Ed
ilmes
i •
Uyg
un T
eklif
in S
eçilm
esi v
e K
irala
ma
Sözl
eşm
esin
in K
urul
mas
ı •
Satın
Alm
a So
nras
ı İşl
emle
rinin
Tak
ibi
• Pe
rform
ans D
eğer
lend
irmes
i
Satıc
ının
Kar
akte
rist
ikle
ri
Gem
i Sah
ibi
Gem
i İşl
etm
esin
in Ö
zelli
kler
i G
emi Ö
zelli
kler
i ve
Taşı
ma
Koş
ulla
rı Ta
şım
a H
izm
eti P
erfo
rman
s ve
Kal
itesi
N
avlu
n ve
ya K
ira Ü
cret
i Tu
tund
urm
a St
rate
jiler
i D
ağıtı
m K
anal
ı Stra
tejil
eri
B
irey
sel F
aktö
rler
G
emi S
ahib
i Bro
keri
: Eğ
itim
, B
ilgi
Tecr
übe
Mot
ivas
yon
Kiş
ilik
D
uygu
lar
Bili
şsel
Dur
umla
r
Bir
eyle
rara
sı İl
işki
ler
ile İl
gili
Fakt
örle
r İl
işki
Kal
itesi
Fak
törü
: İle
tişim
B
ağlıl
ık
Bilg
i Pay
laşı
mı
Güv
en
İlişk
i Tat
min
i
Bir
eyse
l Fak
törl
er
Kir
acı B
roke
ri:
Eğiti
m
Bilg
i Te
crüb
e M
otiv
asyo
n K
işili
k,
Duy
gula
r B
ilişs
el D
urum
lar
Satın
Alm
anın
Öze
llikl
eri
Zam
an B
askı
sı
Alg
ılana
n R
isk
Satın
Alm
a Tü
rü
Örg
ütse
l Fak
törl
er
Kir
acın
ın Ö
rgüt
ü:
Örg
ütün
Büy
üklü
ğü
Örg
ütün
İklim
i Ö
rgüt
ün Y
apıs
ı Ö
rgüt
ün K
ulla
ndığ
ı Tek
nolo
ji Ö
rgüt
sel A
maç
lar,
Polit
ikal
ar
Pren
sipl
er
Mer
kezi
leşm
e D
erec
esi
Örg
üt Ç
alış
anla
rı
Satın
Alm
a M
erke
zi Ü
yele
ri
Şeki
l 1:
Gem
i Kira
lam
a Hi
zmet
lerin
e Ö
zgü
Endü
striy
el S
atın
Alm
a Da
vran
ış M
odel
i
94
Seferlik gemi kiralamasında, kiracının talebinin içeriği gemi sahibinin hesaplarını vedeğerlendirmelerini yapmayı istediği hususları kapsamaktadır. Bu hususlar şunlardanoluşmaktadır:
• Kiracınınadıveikametyeri• Yükmiktarıveyüküntanımı• Yüklemeveboşaltmalimanları• Gemininyüklemeiçinsunulmasıgerekenzamanperiyodu/kançellotarihi• Yüklemeveboşaltmaoranlarıveşartları• Tercihedilengeminintürüvehacmiileilgiliherhangikısıtlarveyatercihler• KiracınınşartlarvedurumlarıbazalmayıarzuladığıC/Pformu• Varsagemitarafındanödenecekkomisyonlar
Bunlarailaveten,kiracımüzakereleriçinbaşlangıçnoktasıolarakistediğitahmininavlun(charterer’sfreightidea)düzeyindendebahsedebilir.Ancak,böylebirbilgi,müzakeretak-tiklerinedeniyle,genellikleilktekliftegösterilmez.Dahasonrakiracıyükününezaman,neredevehangişartlaraltındataşıtanateslimedeceğihususundauygunbirtaraflamü-zakereyegirebileceğigibi,verdiği iştalebinekarşılıkolarakverilennavluntekliflerinidetoplayabilirvebunlarınhepsiniberaberdeğerlendirebilir.Endüstriyelsatınalmadamüza-kereteriminegenişkapsamdabakılacakolursa,taraflararasındakifiyatindirimsürecininbirkısmıolansözleşmeüzerindegörüşülenmiktar,teslimat,ödemeşartlarıvehizmetileilgilidetaylarınolduğu,alıcıvesatıcınınkarşıtarafınihtiyaçlarınacevapverebildiğinedairtaraflarınbirbiriniiknaetmeyeçalıştığısüreçolarakgörülmektedir(Bingham,1990).Aynıdurum,endüstriyelbirpazarolandenizyolutaşımacılığındakimüzakeresüreciiçindege-çerlidir. Müzakereler, önceliklekiralamanınanaşartlarınınkonuşulduğubölümilebaşlar.Dahaileridüzeymüzakereler,kiralamanındetaylarıveanaşartlarınmüzakerelerisüresin-cegörüşülmeyençarterpartininklozlarınınifadelerininbelirlenmesiiledevameder.Mü-zakereedilenşartlar,çartertiplerinegörefarklılıkgösterir.Seferlikgemikiralanmasındakesinpazarlıklarlabaşlayananaşartlarla ilgili ilk teklifaşağıdakidetaylarıkapsayacaktır(Gortonvd.,2009):
• Gemisahibininadı• Gemininadıveözellikleri• Yükmiktarıveyüküntanımı• Yüklemeveboşaltmalimanlarıveiskeleleri• Astaryagünleri/kançellotarihi• Yüklemeveboşaltmaoranlarıveşartları• Sürastaryavedispeçoranları• Navlunmiktarıvenavlunödemesiileilgilişartlar• Zamansayımınıiçerenkloz,buzkozu,savaşriskiklozu,yakıtklozu,ekstrasigorta
95
primlerini,vergi,harçvb.kapsayankloz.• Çarterpartiformu• Komisyonlar
Gemiişletmesiilekiracıarasındamüzakereedilenanaşartlardaverilengemiözelliklerinindetayları ise şunlardır: Geminin adı, inşa yılı, bayrağı, “deadweight” taşıma kapasitesi,hacim olarak yük kapasitesi (genellikle tahıl ve balya kapasitesi), ambar ve ambar ka-pakları sayısı ve ölçüleri, yükleme/boşaltma donanımı, hızı, yakıt sarfiyatı (sadece za-mançarterindeuygulanabilir),düşünülenyükveticaretiçinönemliolandiğerdetaylar. Müzakereaşaması,teklifvekarşıtekliflerilesürüpgitmektedir.Taraflaranaşartlardamü-zakerelerebaşladığıvedetaylarıdahasonrakiaşamayatasarrufettikleriiçin,herikitarafanaşartlargörüşülürkenbununiçinbiraçıklıkbırakmakzorundadırlar.Buyüzdengörüş-meleresnasındaherhangibirtaraftarafındansunulanteklifveyakarşıteklifdetayşartla-rıngörüşülmesi(subjecttodetails)ifadesiylesonuçlanır.Pazarlıkvemüzakereler,tarafla-rınkabulettikleriveetmediklerihususlarınbirbirlerindeniyiceayrılabilmeleriiçinkabul/red“accept/except”esasınagöreyürütülür.Yedinciadımda,gemiişletmesiilekiracınınarasındabrokerkullanmaksuretiylesözleşmeninanaşartları(mainterms)belirlediktensonra,“fixture”,“fixingletter”yada“recap”ismiyleadlandırılanbirgemikiralamabağ-lantıbelgesiortayaçıkmaktadır.Fakatbubelgeninoluşturulmasıkiralamasözleşmesinindoğduğunugöstermemektedir.Kiralama sözleşmesinintamamlanabilmesiiçinsözleşme-ninanamaddeleriüzerindeher iki tarafınanlaşmayavarıp, tümönşartların (subjects)kaldırılmasıgerekmektedir.Taraflarçoksayıdaönşart(subjects)koyabileceklerigibi,enyaygınolanıçarterpartidetayları(details)veyükünhazırolmasınatabiolmaşartıdır(sub-jectstem).Ancak,“stem”süresininkısatutulmasıtaraflararasındabiretikdışıdavranışınönünegeçilmesiiçinözellikleönerilenbirşarttır.
Gemi kiralama bağlantısı sonrası takip sürecinde, gemi kiralama işinin bir bölümünüoluşturan,halledilmesigerekenbazıekkonularbulunmaktadır.Kiracılarveyaonlarhe-sabınahareketedenbrokerlerçarterpartiyidüzenlemek,ilgilitaraflarasunmakvedokü-manlarınkomple imzalanıp imzalanmadığınabakmakzorundadırlar.Esasenbağlantınınsözlüolarakyadabirdiziteleksmesajısonucundayapıldığıdüşünülürse,çarterpartinin düzenlenmemişolmasıkiralamasözleşmesininvarlığınıönemlibirşekildeetkilememek-tedir.Ancak,çarterpartininanafonksiyonu;yapılmışbirsözleşmeyiaslınauygunolarakokunabilirbirformhalinegetirmekveböylecedahasonradanoluşabilecekyanlışanlaşıl-malara,unutulmadurumlarınaveihtilaflaraolanakvermemektir.Bunedenlegenellikleuygulamadamüzakerelersonundayapılanbağlantınınbirçarterpartiformunaaktarılma-sıgerekmektedir.Buformunhangiçarterpartiformuolacağımüzakerelersırasındagenel-liklekiracınınilkteklifindebelirtilmiştir.Yedincivesonaşamadagemisahibininkiralamaperformansıdeğerlendirilmektedir.Performansdeğerlendirmesindekiracıikiaçıdande-
96
ğerlendirmeyapmakta;hemverilentaşımahizmeti,hemdetedarikçideğerlendirilmek-tedir.
Şekil1’dendegörüleceğiüzere,gemikiralamahizmetisatınalmasüreciçoksayıdafaktör-denetkilenmektedir.Bufaktörlerçevreselfaktörler,örgütselfaktörler,kişilerarasıilişkilerile ilgili faktörler,bireysel faktörlerolup,bufaktörleringemikiralamaözelindedetayla-rı şekil içerisindeverilmiştir.Gemikiralamahizmetineolan talep,uluslararasımalalımsatımına olan talepten türediği için, özellikle küresel ve ekonomik çevreden doğrudanetkilenmektedir.Ayrıcayasal/politik,coğrafi,teknolojik,kültürelçevredegemikiralamapazarında satınalma sürecini, taşımahizmetinin satışındabulunangemi işletmeleri vehizmetininalıcısıkonumundaolankiracılarıetkilemektedir.Gemiişletmelerivekiracıları-nınmikroçevresindekigelişmelerdedoğrudankiracılarıvekiralamasürecinietkilemekte-dir.Bilgikaynakları,endüstriyelsatınalmasüreciişlerkenpazarhakkındabilgitoplanması,bilgilerinkiracıvegemisahipleriarasındabrokervasıtasıylapaylaşımınıkapsar.Buaşa-mada,satınalmamerkezindekikiracıvebroker,çeşitlibağımsızbilgikaynaklarındaneldeettikleriverilerle(brokerler,BIMCO,BalticExchange,Lloyd’s,FairPlay,DenizTicaretOda-ları,internetkaynaklarıvb.)satınalmasürecininaşamalarındaadımadımyolalmaktavesağlıklıkararvermeolanaklarıeldeetmektedir.Diğerürünvehizmetlerinsatınalımların-danfarklıolarakbrokervediğerbilgikaynaklarıgemikiralamahizmetininsatınalımındaçokönemlietkilerdebulunabilmektedir.Çünküsözkonusuhizmetalımıkarmaşık,zamanbaskısıveriskinyüksekolduğu,teknikvehukukikonularınyoğunolduğuprofesyonellikgerektirenbirhizmettir.Üçüncütaraflardaneldeedilenverilerharicindekiracı,brokervegemisahibiaralarındaticariveoperasyonelbilgileride(gemipozisyonları,pazarbilgisi,yükbilgisi,limanbilgisivb.)paylaşırlar.Bubilgilerinkaynağınavemiktarınaduyulangüvenvebilgilerindoğruluğu,kiracıilegemisahibiarasındakiilişkikalitesiunsurlarınıdoğrudanetkilemektedir.
7. Sonuç ve Öneriler
Denizyoludökmeyüktaşımapazarıvegemikiralamapazarındarekabetinyoğun,zamanbaskısıveriskinyüksek,talebindalgalıvetürevtalepolduğu,satınalmamiktarvemeb-lağlarının yüksekorandagerçekleştiğibirendüstriyelpazarolarakkendineözgübirtakımözelliklerbulunduğugörülmektedir.Böylebirpazardaendüstriyelsatınalmaolarakgemikiralamahizmetlerininsatınalmaprosedürlerinigüçleştirmekteveyoğunriskvezamanbaskısı altında satınalmagerçekleştirilmektedir.Kiralamahizmetininkendinehasözel-likleri satınalmaprosedürlerini çok fazlakarmaşıkbirhale sokmakta, satınalma süre-ciörgütsel,bireyselvebireylerarasıfaktörlerdışındayerelveküreselbirtakımmakrovemikroçevrefaktörlerindenyoğunolaraketkilenmektedir.Bundandolayıgemikiralamahizmetlerinin satınalımsüreçlerinin iyibilinmesi, satınalmanınçok dikkatlibir şekildeplanlanmasıvedoğrukararlarverilmesigereğibulunmaktadır.
97
Gemikiralamadaçokgenişbirbilgikaynağıbulunmaktavesatınalmayıyönlendirmekte-dir.Bubilgikaynaklarınınyakıdantakipedilmesietkinsatınalmaiçinönemlidir.Gemiki-racıları,kiralamahizmetlerininsatınalmaişleminikendiörgütlerindeistihdamedecekleribrokerleryardımıylaalabileceklerigibi,kendiörgütleridışında,onlaraözelolarakhizmetverenveya rekabetçiortamdanonlarabağlıolmaksızınçalışangemibrokerlerindendealabilmektedirler.Gemi kiralamahizmetlerinin satınalma süreçlerininher aşamasındagemibrokerlerininverdiğihizmetlerçokbüyükönemtaşımaktadır.Dolayısıylagemikiracı-larınıngemibrokeriseçimietkinhizmetsatınalımıaçısındançokhayatiönemtaşımaktadır.Bukonudauzman,uyumlu,bilgi,beceri(özelliklemüzakerebecerisi),tecrübesiyüksek, ağıgenişgemibrokerleriileçalışılmasıgemikiralamahizmetlerininsatınalmaetkinliğiniarttırmaktadır.Gemikiralamada taraflararasındaki ilişkide ilişki kalitesinioluşturangü-ven,iletişim,bilgipaylaşımıgibiunsurlarçokönemlidir.Ancakliteratürdeendüstriyelsa-tınalmaüzerineyapılançalışmalardailişkikalitesiunsurlarınayeterinceönemverilmediğitespitedilmiştir.Bununnedeniendüstriyelsatınalmamodelleriningeliştirildiğidönemler-dehenüzilişkiselpazarlamaanlayışınınyeterincegelişmemişolmasınaatfedilebilir.Gemikiralamagibiendüstriyelhizmetlerdesatınalmayıetkileyendiğerfaktörleryanısıraalıcıve satıcı arasındaki ilişkinin tümboyutlarınıngözönünealınması vebu ilişkilerinetkinolarakkurulupgeliştirilmesivesürdürülmesiönemtaşımaktadır.
KAYNAKÇA
Arıkan, Rauf (2011) Araştırma Yöntem ve Teknikleri,Ankara:Nobel.
Akbıyık, Ahmet (1999) Endüstriyel Pazarlamada Satın Alma Davranışı ve Hazır Yemek Üretim Sektöründe Bir Uygulama, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara ÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.
Anderson, Paul ve Terry Chambers (1985) “A Reward/Measurement Model ofOrganizationalBuyingBehaviour”,Journal of Marketing,49,s.7-23.
Andersson, Svante ve Per Servais (2009)“CombiningIndustrialBuyerandSellerStrategiesforInternationalSupplyandMarketingManagement”,European Business Review,22(1),s.64-81.
Arslan, Müge (2012) Endüstriyel Pazarlama: Rekabetsel Yaklaşım, İstanbul: Beta.
Bienstock, Carol ve Marla Royne (2007) “The Differential Value of Information inIndustrialPurchasingDecisions”,International Journal of Physical Distribution & Logistics Management,37(5),s.389-408.
98
Bingham, Frank ve Barney Raffield (1990) Business to Business Marketing Management, NewYork:Irwin.
Bordons, Maria, Fernández ve Isabel Gómez (2002) “Advantages and Limitations inthe Use of Impact Factor Measures for the Assessment of Research Performance”,Scientometrics,53(2),s.195-206
Bonoma, Thomas (1982)“MajorSales:WhoReallyDoestheBuying?”,Harvard Business Review,May-June1982,s.1-12
Bonoma, Thomas ve Wesley Jonhston (1978)“TheSocialPsychologyofIndustrialBuyingandSelling”,Industrial Marketing Management,7(4),s.213-224.
Bonoma, Thomas ve Wesley Johnston (1981) “The Buying Center: Structure andInteractionPatterns”,The Journal of Marketing,45(3)s.143-156
Brensinger, Ronald ve Douglas Lamber (1990)“CantheSERVQUALScalebeGeneralizedtoBusinesstoBusinessServices?”,Knowledge Development in Marketing of the American Marketing Association Summer Educators toplantısında sunulan bildiri, Haziran 1990,AmericanMarketingAssociation,WashingtonDC.
Brown, Herbert ve Roger Brucker (1990) “Charting the Industrial Buying Stream”, Industrial Marketing Management,19(1),s.55-61.
Brown, Stephen ve Teresa Swartz (1989)“AGapAnalysisofProfessionalServiceQuality”,Journal of Marketing,53,s.92-98.
Chandler, Jeniffer Donald ve Wes Johnston (2012) “TheOrganizationalBuyingCenteras a Framework for Emergent Topics in Business-to-BusinessMarketing”,Business-To-Business Marketing Management içinde (der. M.S.Glynn ve A.G.Woodside), s.41-87,Bingley:Emerald.
Choffray, Jean Marry ve Garry Lilien (1978) “A New Approach to Industrial MarketSegmentation”,Sloan Management Review,19(3),s.17-29.
Choffray, Jean Marry ve Garry Lilien (1980) MarketPlanningforNewIndustrialProducts,NewYork:JohnWiley&Sons.
Cooper, Philip ve Ralph Jackson (1988)“ApplyingaServicesMarketingOrientationtotheIndustrialServiceSector”,The Journal of Services Marketing,2(4),s.67-70.
Crane, Frederick (1993) Professional Services Marketing,NewYork:Haworth.
99
De Brentani, Ulrike (1995)“NewIndustrialServiceDevelopment:ScenariosforSuccessandFailure”,Journal of Business Research,32(2),s.93-103.
De Wulf, Kristof, Gaby Odekerken-Schröder ve Dawn Iacobucci (2001) “InvestmentsinConsumerRelationships:ACross-CountryandCross-IndustryExploration”, Journal of Marketing,65(4),s.33-50.
Dholokia, Ruby Roy, Jean Johnson, Albert Della Bitta ve Nikhilesh Dholokia (1993) “Decision-Making Time in Organizational Buying Behaviour: An Investigations of itsAntecedents”,Journal of the Academy of Marketing Science,21(4),s.281-29.
Dwyer, Robert, Paul Schurr ve Sejo Oh (1987) “DevelopingBuyer-SellerRelationships”,Journal of Marketing,51(4),s.11-25.
Gordon, Geoffrey, Roger Catalone ve Anthony Di Benedetto (1993) “BusinesstoBusinessServiceMarketing”, Journal of Business and Industrial Marketing,8(1),s.44-57.
Gorton, Lars, Patrick Hillenius, Rolf Ihre ve Arne Sandevärn (2009) Ship Brokering and Chartering Practice,7.Baskı,Londra:Informa.
Gökçe, Orhan (2006) İçerik Analizi: Kuramsal ve Pratik Bilgiler,Ankara:Siyasal.
Hakanson, Hakan ve Björn Wootz (1979) “AFrameworkofIndustrialBuyingandSelling”,Industrial Marketing Management,8(1),s.28-39.
Hennig-Thurau, Thorsten ve Alexander Klee (1997)“TheImpactofCustomerSatisfactionand Relationship Quality on Customer Retention: A Critical Reassessment andModelDevelopment”,Psychology and Marketing,14(8),s.737-764.
Hill, Cristopher (1995) Maritime Law (Lloyd’s List Practical Guides), 4. Baskı, Londra:Lloyd’sofLondon.
Homborg, Christian ve Bernd Garbe (1999) Towards an Improved Understanding of Industrial Services: Quality Dimensions and Their Impact on Buyer-Seller Relationships, Pennsylvania:InstitutefortheStudyofBusinessMarketsWorkingPapers,9-1999.
Jap, Sandy, Chris Manolis ve Barton Weitz (1999) “RelationshipQualityandBuyer–SellerInteractionsinChannelsofDistribution”,Journal of Business Research,46(3),s.303.
Johnston, Wesley ve Jeffrey Lewin (1996)“OrganizationalBuyingBehavior:TowardanIntegrativeFramework”, Journal of Business Research, 35, s.1-15.
100
Heizer, Jay ve Render Barry (1999) Operations Management,5.Baskı,Indiana:PrenticeHall.
Kotler, Philip ve Gary Armstrong (2008) Principles of Marketing,11.Baskı,NewJersey:PrenticeHall.
Kuş, Elif Saillard (2009) NVIVO 8 ile Nitel Araştırma Projeleri,Ankara:Anı.
Lagace, Rosemary, Robert Dahlstrom ve Jule Gassenheimer (1991) “TheRelevanceofEthical Salesperson Behavior on Relationship Quality: The Pharmaceutical Industry”,JournalofPersonalSellingandSalesManagement,11(4),s.39-47.
Lages, Carmen, Cristiana Raquel Lages ve Luis Filipe Lages (2005)“TheRelqualScale:AMeasureofRelationshipQualityinExportMarketVentures”,Journal of Business Research, 58(8),s.1040-1048.
Levitt, Theodore (1986) The Marketing Imagination,NewYork:Free.
Lilien, Garry. (1973)“ApplicationofaModifiedLinearLearningModelofBuyerBehaviour”,Journal of Marketing Research,11(3),s.279-285.
Lilien, Garry (1974) “AModifiedLinearLearningModelofBuyerBehaviour”,Management Science,20(7),s.1027-1036.
Lilien, Garry ve Jean Marie Choffray (1978) “A New Approach to Industrial MarketSegmentation”,Sloan Management Review,19(3),s.17-29.
Lilien, Garry, Phillip Kotler ve Sridhar Moorthy (1992) Marketing Models,NewJersey:PrenticeHall.
McQuiston, Daniel (1989)“Novelty,ComplexityandImportanceasCausalDeterminantsofIndustrialBuyerBehavior”, Journal of Marketing,53(2),s.66-79.
Michaels, Ronald, Ralph Day ve Erich Joachimsthaler (1987) “RoleStressamongIndustrialBuyers:AnIntegrativeModel”,Journal of Marketing,51(2),s.28-45.
Öztürk, Sevgi Ayşe (2007) Hizmet Pazarlaması,7.Baskı,Bursa:Ekin.
Reeder, Robert, Edward Brierty ve Betty Reeder (1987) Industrial Marketing: Analysis, Planning and Control,NewJersey:Prentice-Hall.
101
Rettie, Ruth, Helen Robinson, Anja Radke ve Ye Xiajiao (2008) ”CAQDAS:ASupplementaryTool For QualitativeMarket Research”,Qualitative Market Research: An International Journal,11(1),s.76-88.
Sheth, Jagdish (1973)“AModelofIndustrialBuyerBehaviour”,Journal of Marketing, 37, s.50-56.
Sheth, Jagdish (1996) “Organizational Buying Behaviour Past Performance and FutureExpectations”,Journal of Marketing,37,s.50-56.
Simon, Hermann (1992) “ServicePoliciesofGermanManufacturers:CriticalFactors inInternationalCompetition”, European Management Journal,10(4),s.404-411
Stopford, Martin (2009) Maritime Economics,3.Baskı,NewYork:Routledge,
Szmigin, Isabelle (1993)“ManagingQualityinBusinesstoBusinessServices”,European Journal of Marketing,27(1),s.5-21.
Tektaş, Öznur Özkan (2009) Endüstriyel Pazarlara İlişkin Satın Alma Modellerinin Müşterinin Algıladığı Değer ve İlişki Kalitesi Bağlamında İncelenmesi ve Tamamlayıcı Bir Model Önerisi,BasılmamışDoktoraTezi,Ankara:HacettepeÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Terpend, Regis, Daniel Krause ve Kevin Dooley (2011) “Managing Buyer-SupplierRelationship”,Journal of Supply Chain Management,47(1),s.73-94.
Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek (2003) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 3. Baskı,Ankara:Seçkin.
Yoon, Eunsang, Hugh Guffey ve Valerie Kijewski (1993) “The Effects of InformationandCompanyReputationonIntentionstoBuyaBusinessService”,Journal of Business Research,27(3),s.215-228.
Walter, Achim, Thilo Müller, Gabriele Helfert ve Thomas Ritter (2003) “Functions ofIndustrial Supplier Relationships and their Impact on Relationship Quality”, Industrial Marketing Management,3(2),s.159-169.
Webster, Frederick ve Yoram Wind (1972) “A General Model for UnderstandingOrganizationalBuyingBehaviour”,Journal of Marketing,36,s.12-19.
Wilson, Elizabeth (1996)“TheoryTransitionsinOrganizationalBuyingBehaviorResearch”; Journal of Business & Industrial Marketing,11(6),s.7-19.
102
Ek 1. Araştırma Kapsamında Analize Dâhil Edilen Endüstriyel Satın Alma Davranış Modelleri ile ilgili Yapılmış Bilimsel Çalışmalar
Çalışmanın Yazarı ve Yılı Odaklandıkları UnsurlarHakanssonveWootz,1979
ÖrgütBüyüklüğü,Fiyat,Örgütİklimi,Maliyet,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi
BrownveBruker,1990 Motivasyon,OtoriteSeviyesiAndersson,Servais,2009 Güven,Eğitim,Kişilik,MotivasyonGuiniperro,Zenz,1982 ÖrgütYapısı,Maliyet,ZamanBaskısı,OtoriteSeviyesiAndersson,vd.,1987 Eğitim,Kişilik,MotivasyonBonoma,1982 Fiyat,Tatmin,ZamanBaskısıTerpendvd.,2011 ÖrgütTeknolojisi,GüvenBonomaveJonhston,1978
Fiyat,MerkezileşmeDerecesi,ÖrgütBüyüklüğü
BienstockveRoyne,2007 SatınAlmaTürü,Bilgi,TeknolojiChandlerveJohnston,2012
Güven,İlişki, Bilgi
Sheth,1973ÖrgütBüyüklüğü,SatınAlmaTürü,Bilgi,AlgılananRisk,ZamanBaskısı,ÇevreselEtmenler,HizmetPerformansı,Hizmet Kalitesi
WebsterveWind,1972AlgılananRisk,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi,HizmetPerformansı
AndersonveM.Cham-bers,1985
Eğitim,Kişilik,Motivasyon
Lilien,1974 Fiyat,ZamanBaskısı
ChoffrayveLilien,1978Fiyat,AlgılananRisk,SatınAlmaTürü,ÇevreselEtmenlerZamanBaskısı
Dhoklakiavd.,1993 Motivasyon,OtoriteSeviyesi
Sheth,1996Fiyat,ÖrgütBüyüklüğü,SatınAlmaTürü,İlişki, Bilgi, ÇevreselEtmenler,AlgılananRisk,ZamanBaskısı,HizmetKalitesi,HizmetPerformansı
103
MARKASIZ SİGARA PAKETLERİNİN ÜNİVERSİTE GENÇLERİNİN SİGARA İÇME
ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİNİN ÖLÇÜLMESİ
PINAR SEDEN MERAL(1), EZGİ UZEL(2)
ÖZ
Bu çalışma Türkiye’de ve dünyadaki tütün mamulleri kullanımının azaltılmasına yöne-likolarakyapılanyasaldüzenlemelere ilişkinbir literatür çalışması yapmaktavehenüzTürkiye’de yürürlükte olmamakla birlikte markasız sigara paketlerinin gençlerin sigaraiçmealışkanlıkları üzerindeki bir etkisi olupolmadığını araştırmaküzere tasarlananbiranket çalışmasının bulgularını kapsamaktadır. İstanbul ili içerisindeki yükseköğretimkurumlarındayalnızcasigaraiçenüniversiteöğrencilerineyöneliktasarlananve2013yılıEylülveEkimaylarındagerçekleştirilenanketinözetbulgularınagöregençlerinsigarayabaşlamasında markanın doğrudan bir etkisi olmamakla birlikte, sigara içmeye devametmelerindeyinemarkanınbiretkisibulunmamaktadır.Üniversiteöğrencilerisigarapa-ketlerininüzerindemarkaişaretlerininbulunmasınıönemsemektevemarkasızsigarapa-ketlerinisatınalmakistememektedirler.
Anahtar Kelimeler: Gençlik,karapaket,markasızpaket,sigara,tütünürünleriJEL Kodları: P23, M31,M37,L66
ABSTRACT
Thisstudyaimstomakealiteraturereviewonthelegalarrangementspreventingtobaccoconsumptionandcontainstheoutcomesofayouthsurveyontherelationofsmokinghabitsandplainpackages.AccordingtothesummarizedoutcomesofthesurveydesignedonlyforsmokinguniversitystudentswithintheprovinceofİstanbulandappliedonSep-temberandOctoberof2013,thereisnodirecteffectofabrandonstartingsmokingandkeepsmoking.Theuniversitystudentsoverratethebrandsignsonthepackagesanddonotwanttopurchasetheplainpackages.
Keywords: Cigarette,darkpackage,plainpackage,tobaccoproducts,youth.JEL Codes: P23, M31,M37,L66
1Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected] 2Yrd.Doç.Dr.,BeykozLojistikMeslekYüksekokulu,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.103-133.doi: 10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.103-133
104
1. Giriş
DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu(FCTC)tütünmamulleribağımlılığınıdünyadakiönlenebilirhastalıklarınveölümlerinbirincisıradakiso-rumlusuolaraktanımlamaktavetütününverdiğizararlarınönlenmesiniamaçlamaktadır(Hoekvd.,2011:183).
AvrupaKomisyonuAspectKonsorsiyumu’nunyaptığıaraştırmayagöresigarabağımlığıin-sanvücudununnerdeysetümorganlarınınzarargörmesineveçoğuölümcülhastalıklarayakalanmasınanedenolmaktadır.AvrupaBirliği’ndekikanserhastalıklarındanölümlerin%25’inin ve diğer tüm ölümlerin %15’inin sorumlusu olarak görülen tütün mamulleritüketimi, 13 milyonAvrupaBirliğivatandaşınındaciddikronikrahatsızlıklarınınsorum-lusuolarakdeğerlendirilmektedir(Munozvd.,2013:123;TheASPECTConsortium,2004:25)
1980’liyıllardanitibarenAvrupa’da(dünyanınpekçokülkesindede)çeşitlihukukidüzen-lemelerle vatandaşların tütün mamulleri kullanımını sınırlamaya yönelik çalışmalaryapılmaktadır.Buçalışmaların temelamacı tütünmamullerininpazarlanmasındabelirlikısıtlaragitmekvetütünürünleripaketlerininüzerineuyarıcıyazılarkoyaraketiketlerinindüzenlemesini sağlamaktır (Munozvd.,2013:123;Aftabvd.,1999:368).DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu’nun (FCTC)11,12ve13.maddeleribukonudakikısıtlamalarla ilgilisınırlamaları içermektedir.11.maddeyegöretütün mamullerinin paketlerinin üzerinde ürünün bileşenlerinin ve verdiği zararlarınbüyükresimlisağlıkuyarılarıylayazılmasızorunludur.Tütünmamulleripaketlerinintütünüretenşirketleriçinönemlibirtanıtımaracıolmasısebebiylede,paketüzerinde“light”,“yumuşak” gibi yanıltıcı bilgilerin yer almaması gerektiği, paket tasarımındaki tanıtıcıelemanların denetlenerek bu konuda kati sınırlamaların getirilmesinin zorunlu olduğuyine11.maddedebelirtilmektedir.Konvansiyonun12.maddesitütünmamulleriüretimivetüketimininsağlık,sosyal,ekonomikveçevreselsonuçlarıhakkındabireylerileiletişimkurmak,eğitmekveyönlendirmekkonusundakianahtarölçütleribelirlemektedir.Konvan-siyonun13.maddesiisetütünreklamı,promosyonuvesponsorluğununyasaklanmasınıiçermektedir(Hammondvd.,2012:817;DünyaSağlıkÖrgütü2003ve2004).
2. Literatür Taraması a. Dünya’da tütün mamulleri tüketimi ve bu tüketiminin sınırlanmasındaki çalışmalar
DünyaSağlıkÖrgütütarafından2013yılındayayınlanantemelverileregöredünyaüzerinde birmilyarkişisigaraiçmektevebubirmilyarsigarabağımlısının%80’idüşükveortage-lirliülkelerdeyaşamaktadır.Dünyadasigarabağımlılığındanheryıl6milyonkişihayatınıkaybetmektedir.Sigaranınzararlarınedeniylehayatınıkaybeden6milyonkişininyaklaşık
105
600bininiisepasifiçicileroluşturmaktadır.Globalolarakartışgösterensigaratüketiminekarşıyeterliönlemleralınmadığıtakdirde,2030yılınakadarsigarakaynaklarıölümlerinsayısının8milyonkişiyeulaşacağıöngörülmektedir(DünyaSağlıkÖrgütü,2013).
YineDünyaSağlıkÖrgütü’nünverilerinegöredünyayetişkinerkeknüfusununüçtebirisigaraiçmektevedünyadahersekizsaniyedebirkişisigarakullanımındandolayıhayatınıkaybetmektedir. Dünyada bir gün içerisinde 15milyar sigara satılırken, en fazla sigarakullanımyoğunluğuAsyavePasifikbölgelerindegörülmektedir.Bubölgelerdeerkeknü-fusunüçteikisisigarakullanmaktadır.
Dünyada gençler arasındaki sigara kullanım oranlarına bakıldığında özellikle 13-15 yaşarasındakiherbeşgençtenbirininsigarakullandığıgörülmektedir.Dünyadahergün80binila100binarasıçocuksigarakullanmayabaşlamaktavebuçocuklarınyarısıAsyaülkeler-indeyaşamaktadır.İlkgençlikyıllarındasigarakullanmayabaşlayanbireyleryaklaşıkolarak15ila20yılaktifolaraksigarakullanmaktavegençlertütünmamullerininreklamlarındanyoğunbirşekildeetkilenmektedirler(DünyaSağlıkÖrgütü,2002).
Dünyadaki diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında, Avrupa bölgesindeki sigara kullanımınabağlı ölümlerde ilk sırada yer almaktadır. Yetişkinnüfusun%16’sı tütün kullanımı ned-eniylehayatınıkaybetmektedir.BuoranAfrikayadaDoğuAkdenizbölgelerindekiülkel-erde%3ve%7,dünyagenelinde ise%12olarak tespit edilmiştir.Avrupaülkelerindekikadınların%22’sisigaratiryakisidir.Sigaradahaçokerkeğeaitbirolguolarakgörülürken,özellikleDanimarka,Avustralya,İrlanda,Norveç,Hollanda,İsviçre,İngilteregibiülkelerdekadınveerkeksigarakullanımoranlarıarasındaçokazbirfarkgörülmektedir.Bulgaristan,Hırvatistan, Polonya ve Slovenya gibi ülkelerde ise kadın sigara tiryakilerinin oranınınerkeklerdendahafazlaolduğubelirlenmiştir(DünyaSağlıkÖrgütü,tarihsiz).
Amerika Birleşik Devletleri’ne bakıldığında 2011 yılı verilerine göre 18 yaş üzerindekiyetişkinlerin%19’usigarakullanmaktadır.Ülkegenelindekadınların%16,5’iveerkeklerin%21,6’sı sigaratiryakisidir. Amerikan gençliğinin sigara kullanmaoranı daoldukça yük-sektir.Hergünyaklaşık18yaşındanküçük4binkişisigarakullanmayabaşlamaktadır.18-24yaşarasıgençlerinsigarakullanmaoranıise%18,9olarakgörülmektedir(CentersForDiseaseControlandPrevention,2011a).Sigaraiçenyetişkinlerin(18yaşveüzeribireyler)%88’isigarakullanmaya18yaşındabaşlamaktadır(CentersForDiseaseControlandPre-vention,2011b).CentersforDiseaseControlandPrevention’ınverilerinegöre18yaşındasigara içmeyebaşlamayanbireyler, hayatlarının daha sonraki dönemlerinde çok düşükorandasigarakullanıcısıolmaktadırlar(MedlinePlus,tarihsiz).
Türkiye Sigarayla Savaş Derneği’nin verilerine göre Türkiye’de 23 milyon sigara içicisibulunmaktadır.Sigaraiçenbireylerin19,5milyonu19yaşveüzeri,3,5milyonuise11-19
106
yaşarasındakigençlerveçocuklardanoluşmaktadır.13yaşveüzerisigaraiçenlerinoranı%40’tır. Üniversite öğrencileri arasındaki sigara içme oranı (18-25 yaş) ise %58 olarakgörülmektedir(TürkiyeSigaraylaSavaşDerneği,tarihsiz).
Türkiye’deki sigara kullanımına yönelik olarak yapılan bir başka araştırma Türkiyeİstatistik Enstitüsü tarafından 2008 ve 2012 yıllarında yapılan Küresel Yetişkin TütünAraştırması’dır.Buaraştırmanınverilerinegöre2012yılıitibariyleülkenüfusunun%27’sisigara kullanmaktadır. Sigara tiryakilerinin %41,4’ünü erkek, %13,1’ini ise kadın nüfusoluşturmaktadır.15-24yaşarasısigaraiçenbireylerinoranı%18,9iken,25-34yaşarasındabuoran34,9’açıkmaktadır.35-44yaşarasındaisenüfusun%36,2’sisigarakullanmaktadır(TürkiyeİstatistikKurumu,2012).
Türkiye’detütünkullanımınabağlıhastalıklardanyılda100binkişihayatınıkaybetmekteve tüm ölümlerin %23’ü tütüne bağlı hastalıklar sebebiylemeydana gelmektedir (T.C.SağlıkBakanlığı,tarihsiz).
TürkiyeSağlıkBakanlığıtarafındanyapılanKüresel Yetişkin Tütün Araştırması 2010 Türkiye Raporu’nagöredünyadaenfazlatütünkullananülkelerinbaşındaÇinveHindistangelme-ktedir.Türkiyeise10.sıradayeralmaktadır(T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:17).
Şekil 1: En Çok Sigara Tüketilen Ülkeler
Kaynak: T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:17
DünyadaveTürkiye’detütünkullanımınınönlenmesinedairbirçokçalışmayapılmaktadır.DünyaSağlıkÖrgütüTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonu’naüye177ülkebukonudabirçokadımatmışveyasaluygulamayıyürürlüğekoymuştur.Örneğin,AmerikaBirleşikDevletleri’ninpekçokeyaletinde,çoketkinolaraksigara ilemücadeleyasalarıuygulanmaktadır.1Temmuz2011itibarıileBirleşikDevletlernüfusunun%79,6’sı,çalışma
107
alanlarıve/veyarestoranlarıve/veyabarlarıiçerensigaraiçmeyasağıuygulamasınatâbibulunmaktadır.Kanadaise,sigaraiçmeoranınınendüşükolduğuülkelerdenbiriolmasınakarşın etkin bir sigara karşıtı mücadele yürütmektedir. Kamu binaları ve işyerlerindesigaraiçilmemektedir.Ayrıcasigarapaketleriüzerindesondereceçarpıcıgrafikuyarılarkullanılmaktadır. Sigara ile mücadelede en başarılı ülkelerden biri olan Avustralya’da,hava alanları, devlet binaları, sağlık kuruluşları, işyerleri, ayrıca pek çok eyalet vebölgede restoran ve alışveriş merkezlerinde sigara içilmemektedir. Sidney’in dünyacaünlüplajlarındadasigaraiçmekyasaktır.Sonyıllardabazışehirlerdeaçıkhavadayemekyenilenalanlardadasigarayasağıuygulamasınabaşlanılmıştır.Sigarapaketleriüzerinderesimliveyazılıuyarıuygulamasıbulunanülke,2012Temmuz’undanitibarentektippa-ketuygulamasınageçmişvebuçalışmanındaanakonusunuoluşturanmarkasız sigarapaketlerine geçiş yapmıştır (Bağımlılığa ve SigarayaHayırDerneği, tarihsiz). BağımlılığaveSigarayaHayırDerneği’ninaktardığıbilgilerçerçevesindedünyadatütünkontrolüiçinyapılandiğeruygulamalarşöyleözetlenebilir:
Butan: Sigara satışının tamamenyasaklandığı ilkülkeolarak kabuledilmektedir.Uygu-lamadaetkinliğiartırmaküzereTemmuz2010’dayürürlüğegirenyasagereği,sigarasatışı,biryıldan3yılakadar,sigarakaçakçılığıiseüçyıldanbeşyılakadarhapiscezasıistemiyleyargılanabilmektedir.
İrlanda:Mart2004’dedevreyegirenbarverestoranlarıdakapsayankapalıalanlardasiga-raiçmeyasağıuygulaması,etkindenetimlerledünyadakienbaşarılıuygulamaörnekler-indenbiriolmuştur.
Honduras: Okullar,benzinistasyonları,gecekulüpleri,restoranlar,barlar,otobüsler,tak-siler,stadyumlarvekültürmerkezlerindesigaraiçilmeyenülkedeilgiliyasa,pasifiçicilerinevdesigaraiçenlerişikâyetedebilmesineolanakverenbirkarariçermektedir.Budurumdasigaraiçenkişitutuklanabilmektedir.Yasa,2011Şubatayındayürürlüğegirmiştir.
Finlandiya: Ekim2010’dadevreyegirenyasailebuülke,30yıliçindeülkedesigaratüketi-minitamamensıfırlamayıplanlamaktadır.Yinebuyasaileiçinde18yaşınaltındagençlerveçocuklarvarsa,özelaraçlardadasigara içilmesiyasakolduğugibi18yaşınaltındakigençlereveçocuklara sigara satışıhapis cezasıgerektirmektedir.2012yılıbaşından iti-barensigaranınsatışnoktalarındakigösterimideyasaklanmıştır.
Danimarka: Nisan2007’denbuyanabar,restoranvehalkaaçıkalanlardasigaraiçilmesiyasaktır.Aynı zamandaAvrupa’davedünyadasigarafiyatınınenyüksekolduğuülkelerarasındadır.
Norveç:2006-2010yıllarıarasındakisürede,sigaraiçenlerinoranında%20’likbirdüşüşhedefleyenSağlıkBakanlığı,buhedefiniyakaladığınıaçıklarken,gençlerarasındadabu
108
düşüşün%50’yibulduğunu ifadeetmektedir.Yenihedeflerarasındasigarasatışyaşının18’den20’yeçıkarılmasıvesigarapaketleriüzerindekifirma logolarınınkaldırılmasıyeralmaktadır.
Uruguay:Sigarapaketiüzerinderesimliuyarıuygulamasınailkolarak2006yılındabaşlayanUruguay,Mart2010’danbuyanasigarapaketlerininyüzde80’inikaplayanuyarıresimlerikullanmaktadır.
Suudi Arabistan: Medineşehrinintamamındasigarasatışıyasaktır.SağlıkBakanlığı,2008yılındasigaraithalatçılarına,sigaranınnedenolduğusağlıkharcamalarınınbedeliolarak34milyardolarlıkdavaaçmıştır.
Yeni Zelanda:Kafe,bar,restoran,ulaşımaraçları,işyerlerigibihalkaaçıkalanlardasigaraiçmeninyasakolduğuülkedeTemmuz2011’deyürürlüğegirenbir yasa ile sigara içmeoranının üçte iki gibi çok yüksek olduğu öngörülmesine karşın, hapishanelerde sigaraiçilmesiyasaklanmıştır.
İran: 2003’tenbuyanareklamyasağıbulunmaktadırvekamukuruluşlarındasigaraiçilme-siyasaktır.2010Temmuzayındahükümettarafından,sigaraiçenlerinüstdüzeymevkileregetirilmeyeceğiaçıklanmıştır.
Suriye: 2010Nisan ayında yürürlüğe giren yasa ile Suriye kafe ve restoranlarda sigaraiçmeyasağıgetirenilkArapülkesiolmuştur.Uygulamanargileyideiçermektedir.
İngiltere: Temmuz2007’derestoranvebarlarındadâhilolduğukapsamlıbirsigarayasağıuygulamasıbaşlamıştır.
Fransa: Şubat 2007›de kapalı alanlarda sigara içme yasağı başlamıştır. 2008 başındaise bar ve restoranlar uygulamaya dâhil edilmiştir. Uygulamanın başlamasıyla beraber175.000polis,kontrollerlegörevlendirilmiştir.
İtalya: Barve restoranlarındadâhilolduğu sigara içmeyasağı2005başındanbuyanauygulanmaktadır.
Almanya: 2008yılındauygulamayagiren sigarakarşıtıyasalarözelliklebarve restoransahipleri tarafından büyük bir dirençle karşılaşmıştır. Uygulamada çeşitli sorunlarlakarşılaşılmıştır.
İspanya: 2006’danbu yana sigara karşıtı yasal düzenlemelerindevredeolduğubuülk-edeetkinbiruygulamavesonuçeldeedilememesiüzerine2011başındanitibarentamkapsamlısigarayasağıdevreyegirmiştir.
109
Çin: Dünyadaki sigara tüketiminin üçte biri Çin’de gerçekleşmektedir. Sigaraya bağlıhastalıklar nedeniyle her yıl 1 milyon 200 bin kişi hayatını kaybetmektedir. 01 Mayıs2011’dekapalıalanlardasigaraiçmeyasağıyürürlüğegirmiştir.Ancakuygulamaileilgiliciddisorunlarbulunmaktadır.
Hindistan: Yılda yaklaşık1milyonkişi sigarayabağlı hastalıklarnedeniylehayatını kay-betmektedir. “Bidi” adı verilen sarma sigara ve çiğneme tütünü de çok yaygın olarakkullanılmaktadır.2008yılındareklamyasaklarıvehalkaaçıkyerlerdesigaraiçmeyasağıdevreyegirmiştirancakuygulamaetkindeğildir.
Japonya: Sigara içme oranının özellikle erkekler arasında en yaygın olduğu ülkelerdenbiridir.Ulusalbazdabiryasaklamabulunmamaktadır.AncakTokyoveHiroşima’dabirçokcaddevesokakdâhilolmaküzerepekçokalandasigaraiçmekyasaktırancaközelolarakyapılmışbölümlerdesigaraiçilebilmektedir.
Rusya: 2009yılındayapılanbiraraştırmayagöreRusya’danüfusun%40’ısigaraiçmekte-dir.Sigaranedeniylehayatınıkaybedenlerinsayısıiseyılda500binkişiyeulaşmıştır.Ülke henüzsigarailemücadeledeyolunçokbaşındaolup,konuylailgiligerekliyasaldüzenle-meleriyapılmamıştır.(BağımlılığaveSigarayaHayırDerneği,tarihsiz).
Türkiye’de isesigara tüketimininazaltılmasına ilişkin tedbirlerDünyaSağlıkÖrgütü’nünçalışmaları ileparalelolup,ülkemiz bukonudabaşarısağlamışülkelerdenbiridir.Tütüntüketiminiazaltmayayönelikyasaldüzenlemelerdenönce1988yılıOcakayında,dünyadailkkezTürkHavaYolları’nınuçaklarındatütünürünlerikullanımıyasaklanmıştır(3)(Karagözvd.,2010:27).Türkiye’detütünürünlerininkullanımıylamücadeledeilkyasaldüzenleme1996yılındayapılmıştır.2004yılında,DünyaSağlıkÖrgütütarafındankabuledilenTütünKontrol Çerçeve Sözleşmesi, TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. 2006 yılında,TütünKontrolüÇerçeveSözleşmesikapsamındayapılacaktümçalışmalarınplanlanmasıve tütün tüketiminin kontrol altınaalınması içinhazırlanmışolanprogramBaşbakanlıkGenelgesiekindeyayımlanmış,2007yılında,UlusalTütünKontrolProgramı’nınbirbütünolarak uygulanması ve takibi ile ilgili faaliyetlerin illerde yürütülebilmesi için İl TütünKontrol Kurulları 81 ilimizde kurulmuştur. 2007 yılında, Ulusal Tütün Kontrol ProgramıEylem Planı kamuoyuna tanıtılmıştır. 2008 yılında, 4207 sayılı kanunda değişiklik ya-pan5727sayılı“TütünMamullerininZararlarınınÖnlenmesineDairKanundaDeğişiklikYapılmasıHakkındaKanun”kabuledilmişveyürürlüğegirmiştir.Pasif içicilerikorumayayönelik, dumansız bir Türkiyeoluşturmak adına tümkapalı alanlarda (restoran, bar vekafeler hariç) sigara tüketiminin yasaklanması amaçlanmış ve “DumansızHava Sahası”kampanyasıbaşlatılmıştır.19Temmuz2009tarihinde,tümkapalıalanlarınyasayadâhil
3UçaklardatütünürünlerininkullanımıFransa’da1989,AmerikaBirleşikDevletleri’ndeise1990’dayasaklanmıştır.
110
olmasıyla(lokanta,kahvehane,barvekafeler),Türkiye’detümkapalıalanlarındumansızhale getirilmesi sağlanmıştır. Ayrıca yasa, reklam ve tanıtım yasağının yanında tütünendüstrisi tarafından sponsorluk yapılmasını da yasaklamış; yasa hükümlerine uyma-yanlara yönelik cezaların uygulanmasını da netleştirmiştir. 2010 yılından itibaren desigarapaketlerininüzerine resimliuyarılardakonulması zorunludur.Türkiye’de tütünlemücadeleçalışmalarıkapsamındasahadenetimleriyapılmakta,Alo171SigaraBırakmaDanışma Hattı hizmetleri verilmekte ve sigara bırakma poliklinikleri sigarayı bırakmakisteyenkişilerehizmetsunmaktadır(Bilir,2009:32-33;ŞenyüzveCoştur,2010:256-257;T.C.SağlıkBakanlığı,tarihsiz).SağlıkBakanlığı,UlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanı’nagörede2014-2017yıllarıarasında tütünkullanımına ilişkinyenidüzenlemelerdeyapılmasıöngörmektedir.Budüzenlemeyegöreçocukparkı,hastaneveibadethanebahçelerindesigaraiçilmeyecek,kafeverestoranlarınaçıkalanlarındasigaraiçmeyenleriçindebölümoluşturulmasızorunluolacak,tütünvetütünürünlerisatıcılarınınürünala-cakgençlerden18yaşınıdoldurduklarınıgösterirresmibelgeleri istemelerisağlanacak,markasızsigarapaketleri(karapaket)kullanımıkonusundadüzenlemeyapılacak,alışverişmerkezi, sinemavetiyatro gibi yerlerin girişlerinde tütün kullanımının engellenmesineyönelikolarakpasifetkilenimmesafesitespitedilecektir(Milliyet,2013).
Dünya SağlıkÖrgütü TütünKontrolü Çerçeve Sözleşmesi ile tütün kontrolü konusundasağlananbaşarıyıgüçlendirmekamacı ile2008yılıbaşındayenibirgirişimbaşlatmıştır.BuamaçlaKüreselTütünSalgınıRaporu(WHOReportontheGlobalTobaccoEpidemic–TheMPOWERPackage)yayınlanmıştır.Rapordadünyadakiülkelerdetütünkullanımıvetütünkontrolükonularındamevcutdurumdeğerlendirilmeksuretiyleülkelerebuyöndeyolgöstericinitelikte6temelstratejiönerisindebulunulmuştur.Bustratejilereişaretedenifadelerin ilk sözcüklerininbaşharflerindenoluşankısaltmakullanılmaksuretiyle raporMPOWERolarakadlandırılmıştır(Buzganvd.,tarihsiz;Bilir,2009:32).RapordayeralanstratejilerveTürkçekarşılıklarıaşağıdakitablodagörülmektedir:
Tablo 1: MPOWER Stratejisi
İngilizce TürkçeM Monitortobaccouseand
preventionpoliciesTütünkullanımıvetütünkontrolükonusundakiuygulamalarınizlenmesi
P Protectpeoplefromtobaccosmoke
Pasifsigaradumanıetkilenimindenkorunulması
O Offerhelptoquittobaccouse
Sigaraiçenlerebırakmalarıkonusundadesteksağlanması
111
W Warnaboutthedangersoftobacco
Tütünkullanımınıntehlikelerikonusundauyarıyapılması
E Enforcebansontobaccoadvertising,promotionandsponsorship
Tütünürünlerininreklam,tanıtımvesponsorlu-ğununyasaklanması
R Raisetaxesontobacco Tütünüzerindekivergiyükününarttırılması Kaynak: Bilir,2009:32
Tütün kontrolü yönündeki çalışmaların ülke bazında değerlendirilmesi de son dereceönemlidir. MPOWER stratejileri ile özetlenmiş olan temel uygulamaların ülkelerdekiuygulama durumunu değerlendirmek amacıyla Joossens ve Raw tarafından bir ölçekgeliştirilmiştir.Ülkepuanıntoplam100olacağıbiçimdegeliştirilenölçektekibaşlıcahu-suslarşöyleözetlenebilir(Türkiye Büyük Millet Meclisi,2010:59;Bilir,2009:32):
Tablo 2: MPOWER Stratejisi
Uygulama PuanSigarafiyatı 30Kapalıyerlerdesigaraiçilmesininkısıtlanması 22Halkeğitimiiçinyapılanharcamalar 15Reklam,tanıtımvesponsorlukkonusundakapsamlıyasaklama 13Sigarapaketleriüzerindekiuyarılar 10Sigarabırakmatedavisi 10ToplamPuan 100
JoossensveRaw’unölçeğineuygunolarakyapılanhesaplamalaragöre2010yılındaAvru-paülkeleriarasındaİngiltere77puanilebirincisıradayeralırken,İrlanda69veNorveç62puanlaikinciveüçüncüsıradayeralmaktadırlar.Türkiyeise61puanlaİzlandailebirliktedördüncüsıradayeralmaktadır(JoossensveRaw,2010:8).
b. Pazarlama aracı olarak sigara paketleri
Dünya tütün endüstrisi için kritik bir pazarlama aracı olan sigara paketleri, üreticil-er ve tüketiciler arasında doğrudan bir bağlantı kurarak, markanın tanıtılmasında vekonumlandırılmasındabüyükbirönemtaşımaktadır.Gözehoşgörünenvedikkatiçekenbirsigarapakettasarımıanahtarbirunsurolarak,tütünendüstrisiiçinkritikbirpazarlamaaracıolmaözelliğinesahiptir(Bansal-Traversvd.,2011;Slade,1997;DoxeyveHammond,2011;Hammondvd.,2009:631).
112
Tütünüreticisifirmalartarafındanbirreklamaracıolarakgörülenvehedefkitleüzerindearzu edilendavranış değişikliklerini sağlamak,marka imajını oluşturmak için kullanılansigarapaketleri,sigarakullananyadakullanmayanbireyleriledoğrudaniletişimkurarak;markakonumlandırmasınıdestekleyicivemarkafarkındalığınıkolaylaştırıcıvesatınalmaeyleminiteşvikedicibirişlevesahiptir.
Görüntünündavranışlarıetkilemedekigücünübilentütünüreticileriiçin,sigarapaketlerienetkilisigarapazarlamayöntemlerindenbiridir.Özelliklegençlerindavranışlarınıetkiley-erek,duyularınaseslenmeksuretiyletütünürünlerinin“etkileyici”ve“arzuedilen”olarakgörülmesinisağlamayaçalışılmaktadır.Munozvd.’negöreduygularüzerindekisinirbilimçalışmaları, görsel uyaranların davranış vedikkatietkileyerek insanpsikolojisi üzerindeölçülebilir değişikliklere neden olduğunu kanıtlamaktadır. Lang’ın Bio-enformasyonelModeli’negöreduygularbağlıolduğugüdüsisteminihareketegeçirenbirişlevesahiptir.Duygusalgörseluyaranlar,merkezisinirsiteminihareketegeçirerek,eylemehazırlanmadayüksekkonsantrasyonsağlamaktavebireyimotiveetmektedir.Duygularıntemeliniteşkiledensinirağları,olumluduygularlailgiliolanyaklaşma-yaklaşmasistemiveolumsuzdu-ygularla ilgili olan kaçınma-kaçınma sistemi gibi beynin önde gelen güdü sistemleriyledoğrudanbağlantılıdır(Munozvd.,2013:123).
Detenber’e göreuyaranların büyüklük, renk, hareket gibi temel öz nitelikleriduygusal yanıtlarıetkileyebilir.Örneğin insanlarınbiryılan ilekarşılaştıklarıandakikorku,yılanınkıvrılmasıyadaSharfişeklindehareketetmesiyleaktiveolmaktadır.Lang’agöreduygularkendilerini sözel, mantığa sığmayacak biçimde duygusal ve davranışsal olarak dışavurmaktadır.Bireylerinduygularındakideğişimlerdeenönemlifaktörlermesajbiçimininbüyüklüğüveharekettir.Bunagörebirşeklinbüyüklüğübireylerifarklışekillerdeetkile-mektedir. Örneğin çocuklar daha büyük objelere daha çok ilgi gösterirken, erkeklerdeboyunuzunolmasıfiziksel çekicilik, yüksekgelir,mesleki konumvefiziksel görünümlebağlantılıüretkenlikileilişkilendirilmektedir.Hareketisebireylerinzihnindefizikseldün-ya ile ilişkilendirilmektedir vehareketli nesneler, görüntülerdaha çokdikkat çekerken,hafızadadadahakolayyeralmaktadır(Detenber,1996:67-71).
Sigaravediğertütünürünlerininpaketleri, tütünürünlerininpazarlanmasındaenetkilibiçimlerdenbiriolaraksoğukkanlılık,servet,şıklık,optimizmvebağımsızlıkgibimesajlarvererekbireylerinduygularınıdeğiştirmekvedolayısıyladavranışlarınıetkilemekamacınıgütmektedir. Sigara üreticilerinin markalarında kullandıkları renk, desen ve formlar,yalnızcamarkayıdiğermarkalardanayırtetmeyeyönelikdeğildir;aynızamandabireylerinduygularınayönelikbirtakımsembolikanlamlardailetmektedirler.
Gelenekselolaraksigarapaketlerininbirincilişleviürünümuhtevaetmekvekorumaktır.Ancaktütünendüstrisindekiartanrekabetveraftadiğerürünlerinarasındansıyrılabilme
113
kaygısınedeniyledikkatleriçeken,cezbedici,ürünütarifedenvetanıtan,satışayardımcıbirişlevyüklenmiştir(Wakefieldvd.,2002:i73;Honsvd.,2009:1).Sigarapaketleri,pa-ket tamamen bitene dek kullanıldığından sıklıkla diğer bireylere sergilenir, bu anlam-dagörünürlüğü yüksektir.Moodie veHastings’e göre sigarapaketleri sessizdeğil, tamterine yüksek sesle bağıran bir satış elemanıdır (Hoek vd., 2011: 183). Paketlerde yeralanmarkaadı,tipografi, renklervediğerkarakteristikelemanlarmarkakişiliğini,mar-kaimajınıileterek,bireylerinmarkayladairalgısınıveseçiminietkiler(DewhirstveLee,2012: 584). Sigara paketlerinin bu yüksek sosyal görünürlüğü, sigaraların “nişan ürün-ler”olarakdeğerlendirilmesinenedenolmaktadır.Nişanürünlerin kullanımı,markanınimajınınkimliğivekişiliğindenbirparçavermeksuretiylekullanıcıyıvemarkayıbirbirinebağlamaktadır.BirsigarapaketitasarımcısıolanJohnDigianni’yegöre“Bir sigara paketi eşsizdir. Çünkü tüketicisi bütün gün onu yanında taşır. Sigara kullanıcısının giyiminin bir parçasıdır. Bir kullanıcı bir ortama girdiğinde cebinden paketi çıkarıp masaya koyduğunda kendi hakkında bir izlenim yaratılmasını sağlar”(akt.Wakefieldvd.,2002:i73).
Belk’egöretüketicilermarkaçağrışımlarınıolduklarıyadaolmadıklarıkişiyibiçimlendirmekveifadeetmek,kendilerivediğerbireylerileürünlerarasındakifarklılıkları,sosyalkimliğivekonumuvurgulamakamacıylakullanırlar(ScheffelsveSabo,2013:450;Hastingsvd.,2008:361;Hoekvd.,2012:631).Buanlamda sigarapaketleribu farklılıkları vekimliğivurgulayan,önemlibiriletişimaracıdır.
LiggettveMyersfirmasıtarafındanyayınlananbirraporagörekritikbiriletişimaracıolaraksigarapaketlerininenönemligörevisatınalmaarzusuyaratmakveürünündenenmes-initeşviketmektir.Bunusağlamakiçintüketicinindikkatiniçekecekkadaryenivefarklıgörünmelidir. Satışın tekrarlanması çoğunlukla ürünün kabullenilmesine bağlıdır ki, bubağlılıkürünpaketininkullanımkolaylığıveürünükorumasıyladoğrudanilişkilidir(Wake-fieldvd.,2002:i75;BorlandveSavvas,2013:331;Borlandvd.,2013:97).
Sigara paketleri sadece ürünü görüntü olarak diğer markalar arasında ayrıştırmak vefarklılaştırmakamacıylakullanılmamaktadır.Aynızamandadahaazkatraniçermesiyadayumuşakolmasıgibiürününiçeriğinedairdemesajlarıiletmeküzerekullanılır.Örneğinpakettasarımındadahaaçıkrenklersigaranındahayumuşakiçimliolduğunuifadeetmekiçinkullanılırken,mavirenklipaketlerdahadüşükkatraniçeriğini,kırmızırenkisedahasertveyoğunsigaraiçiminivurgulamaktadır.Yeşilrenkisesigaranıniçeriğindekimentolüifadeedervesigarakullanıcılarınınalgıladığıferahmentoltadınındahayoğunalgılanmasıiçinhedefkitleyişartlandırır(PhilipMorris,1973).
Sigarapaketlerininkutuluyadakutusuzolmasıdatütünfirmalarınınhedefkitleninalgısınıyönetmekiçinkullandıklarıbirmetottur.Bunagöreyumuşakpaketlerdahasertsigaralara,kutuşeklindesertpaketlerisedahayumuşaksigaralaragöndermeyapmaktadır(Halabi,
114
2011:19).
Sigaraüreticileri,sigaramarkatercihlerininbireyleringençlikyıllarındayaptıklarınıvepa-kettasarımınıngençlericezbederekmarkakonumlandırmasındaönemlibirroloynadığınıfarkında olarak tasarımlara yön vermektedir. Paket tasarımında hiçbir unsur şansabırakılmamaktadır. Zira paket tasarımı, sigaranın gençler tarafından yaşlı ya damodasıgeçmişolarakalgılanmasınadanedenolmaktadır(PhilipMorris,1992).
c. Sigara bağımlılığının önlenmesinde markasız paketler
Tıpkı tütün endüstrisi gibi dünya hükümetleri için de sigara paketleri hedef kitle iledoğrudan iletişimkurabilmek içinbiraraçolarakkullanılmaktadır.DünyaSağlıkÖrgütüTütünKontrolüÇerçeveSözleşmesi’nebağlıolarakbirçokülkesigarapaketlerininönvearkayüzlerindegözeçarpacakbüyüklükteyazılmışresimlisağlıkuyarılarınınyeralmasınızorunluhalegetirmiştir(Bansal-Traversvd.,2011:675).
Bu resimli sağlık uyarısının dışında da birçok ülke, sigara paketlerinin üzerindestandart olarak belirlenen koşullardamarka adının yer almasını sağlayacak çalışmalarıgerçekleştirmeye başlamıştır. Markasız paket, kara paket, jenerik paket, standart pa-ket(4) gibi isimlerle anılan bu paketlerin özelliği, paket üzerindeki dikkat çekici, tanıtımamaçlı herhangi bir ibarenin yer almamasıdır. Pakettekimarkayı ayırt edici teközellik,belirlenmişfont,punto,renkteyazılmışmarkaadının,paketüzerindemarkaadınaayrılanyere yazılmışolmasıdır. Paketlerinin jenerikhale gelmesi tüm tütünürünlerine, kartonkorumalara,sigaratabakalarınauygulanabilir.Paketüzerindemarkaadınındışındaher-hangibirlogoyadamarkaişaretiyeralmasımümkündeğildir.Paketinüzerindeyeralansağlıkuyarılarınınyanısıra,paketinzeminrengidedonukvedikkatçekmeyecekbiçim-deolmalıdır.Sigarapaketlerimarkayıayırtetmeyeyarayacakbiçimdefarklılaştırılamaz.Yanisigarapaketlerininboyutu,açılmabiçimi,içinekonulacaksigaramiktarıvesigaranınboyutlarıfarklılıkgösteremez,paketinüzerinekabartmayapılamaz,paketindokusufarklıolamaz.Ancakyasaylabelirlenmişsınırlar içerisindepaketinüzerindebarkodveüreticifirmayadairzorunlubilgileryeralabilir(CunninghamveKyle,1995:80).
Markasız sigara paketlerinin sigaraylamücadele çalışmaları içerisinde yer alması 1986 yılınadekuzanmaktadır.ButarihteilkolarakKanadaTıpBirliği(CMA)tarafındantümsiga-ramarkalarının standart kahverengi ambalajlarda satılması gerektiği deklareedilmiştir.1989yılındaiseYeniZelandaSağlıkBakanlığı’nabağlıToksikMaddelerKurulutütünürün-lerininyalnızcaüzerindesiyahyazılarolan,logoyadarenkiçermeyenbeyazpaketlerdesatılmasını önermiştir. 1990’lı yıllara gelindiğinde yine Kanada toplum sağlığı görevli-leri tütün bağımlılığının azaltılması amacıyla tütün ürünlerinin paketlenmesine yönelik
4İngilizcebukavram“PlainPackage”olarakadlandırılmaktadır.
115
olarak çeşitliönerilergeliştirmişler, ancakodönemde tütün lobisininbaskılarınetices-indebugirişimlersonuçsuzkalmıştır.2008yılındaaynıöneriler2006yılındakigenişsigarayasaklarınıtakibenİngiltere’dedegündemegelmesinerağmen,yinesonuçsuzkalmıştır.2012yılındaisemarkasızsigarapaketlerininkullanımınıilkolarakyasalaştıranülkeAvus-tralyaolmuştur(Snowdon,2012:7;TobaccoControlResearchGroup,tarihsiz;WakefieldveLetcher,2002:154).
Markasızsigarapaketlerineyönelikyapılançalışmalar,bupaketlerinkullanımınınsağlıkodaklısonuçlarınışöyleözetlemektedir(Munafovd.,2011:1505-1506):
Markasız sigara paketleri sağlık uyarılarının daha çok göze çarpmasını ve etkilerininartmasınısağlar.
Birtütünpazarlamaaracıolarakpaketinetkisiniazaltır.
Paketüzerindemarkayadairayırtediciişaretlerinyeralmasınıengellervehedefkitleninsağlıkuyarılarınadahafazladikkatetmesinisağlar.
Markasız sigarapaketlerinin toplum sağlığına getireceği faydalara rağmen, bu konuda-ki tartışmalar devam etmektedir. Tütün üreticisi firmalarmarkasız paketlerin, yenidentasarım vebaskımaliyetleri bakımından kendilerinehatırı sayılır ölçüdeekonomik yükgetireceğini savunarakkarşı çıkmaktadırlar.Aynı zamandamarkasızpaketlerinsahtevetaklit tütünmamullerinin piyasa sürülmesini arttıracağını, bu durumunürünfiyatlarınıetkileyeceğini öne sürmektedirler. Tütün firmalarının tartışmaya açtığı bir husus damarkasızpaketlerinuluslararasıticaretsözleşmelerineaykırıolduğuvebupaketlerinfikrimülkiyethaklarınıihlalettiğiyönündedir(Moodievd.,2011:367).
d. Tütün kontrol çalışmalarında markasız paket (kara paket) uygulaması: Avustralya örneği
1Eylül 2012 tarihinden itibarenAvustralya’daüretilen tüm tütünürünlerinin üzerindemarkarengivelogosuyeralmayan,koyukahverengirenkte,paketinönyüzünün%75’inikapatacakbüyüklüktekiyazıpuntosu ilesağlıkuyarılarınınyeraldığı,marka isminin isestandartlaşmış yazı karakteri ve büyüklüğü ile yazıldığı paketlerde satılması hakkındakikanun (Avustralya Parlamentosu, 2011) yürürlüğe girmiştir. 2012 yılının aralık ayındanitibarendeperakende satıcılardaki tüm tütünürünlerininmarkasız sigarapaketlerinde(karapaketler) satılması zorunluhalegelmiştir.Tütünürünlerinin cazibesininvedikkatçekiciliğinin azaltılmasını ve tüketicileri sigaranın zararlarına karşı korumayı amaçlayanbudeğişimbüyükbirkitleiletişimkampanyasıileAvustralyakamuoyunaduyurulmuştur(Wakefieldvd.,2013).
116
Avustralya yasalarınagirenbudüzenlemeylebirlikteDünyaSağlıkÖrgütüTütünMam-ulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonukararlarınabağlıolaraktoplumsağlığınıkorumakamacıyla sigara tüketimini azaltmak ve sigarayı normalleştirerek, tüketicilere sigaranınsıradanbirmarketürünüolduğugerçeğinihatırlatmakhedeflenmiştir (Mitchell ,2010:404).
Avustralya’da2012yılınınaralıkayından itibarenyürürlüğegirenbukanununetkileriniaraştırmak amacıylaMelanie A.Wakefield, LindaHayes, SarahDurkin ve Ron Borlandtarafından18yaşüzeri536sigarabağımlısıüzerindebiraraştırmagerçekleştirilmiştir.“In-troductionEffectsoftheAustralianPlainPackagingPolicyonAdultSmokers:ACross-Sec-tionalStudy”başlıklıbuaraştırmanıntemelamacı;AvustralyaMarkasızPaketYasası’nabağlı olarak markasız sigara paketlerinden sigara içen tiryakilerin sigara içmeye dair inançlarınınvesigarayıbırakmadüşüncelerinin,halamarkalısigarapaketlerinikullanaraksigaraiçenbireyleregörefarklılıkgösteripgöstermediğiniölçmekolarakbelirlenmiştir.536kişidenoluşanveherzamankimarkasınıkullananörneklemgrubunun%72,3’ümarkasızsigarapaketlerini,%27,7’siisemarkalıpaketlerikullanıyorolaraktespitedilmiştir.
Araştırmanınsonuçlarınabakıldığındaönemlinoktalarışöyleözetlemekmümkündür:
• Markasızpaketlerikullanansigarabağımlılarının%66’sı,biryılöncesinegöreiç-tiklerisigaranındahakötükaliteliolduğunainanmaktadır.
• %70’iisesigaraiçmeyidahaaztatminkârbulmaktadır.• Sigarabağımlılarının%81’ibusüreçtegündeenazbirdefasigaraiçmeyibırakmayı
düşünmüştür.• Markasızsigarapaketlerinikullananların%52,4’ü,markalıpaketlerikullananların
ise%42,2’simarkasızsigarapaketleriyasasınıdesteklemektedir.• Araştırmanın genel sonuçlarına bakıldığında Avustralya’da markasız paket
uygulamasınınamacınaulaştığınısöylemekmümkündür.
e. Türkiye’de gençlerin tütün ürünleri kullanımına yönelik yapılan araştırmalar
Türkiye’dedetütünürünlerininyetişkinbireylerveözelliklegençlerarasındakitüketimikonusundabugünekadarbirçokaraştırmagerçekleştirilmiştir.Buaraştırmalaragöreado-lesandönemde(10-19yaş)sigara ile tanışmagenellikleerkenadolesan (10-13yaş)veorta adolesan (14-16 yaş) gelişim dönemlerinde olmaktadır (Özcebe, 2008: 8; TürkiyeİstatistikKurumu,2012;Yılmaz,2010:7,11).Üniversitegençliğiarasındaisesigaraiçmesıklığı%28ila%40arasındadeğişmektedir(Kaptanoğlu-Yıldırımvd.,2012:120).
Yapılanaraştırmalar,Türkiye’deheryıl750bineyakınçocukvegencinsigarayabaşladığınıortaya koymaktadır. Gençlerin sigaraya başlamasındaki en önemli etkenler özenti,yetişkinlerin sigara içmedavranışını örnek alma, sigaranın bir nevi büyümegöstergesi
117
olarakalgılanması,yakınarkadaşlarınsigaraiçiyorolmasıolarakgörülmektedir(OğuztürkveGülcü,2012:99;T.C.SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,2010:19;Temiz,2010:46;Dikmen,2005:2).Gerçek’eveÖzcebe’yegöregençlerin sigarayabaşlamanedenlerişöyleözetlenebilir(Gerçek,2009:22;Özcebe:2008:10):
• Anne,babayavetoplumsalnormvedeğerlerekarşıdurma• Yetişkindavranışlarınıtaklitetme(Modelalma)• Bilinciartırandeneyimlerarama• Hızlıgevşemeninvezevkineldeedilmesi• Arkadaşgruplarınagirişikolaylaştırma• Okuldakibaşarısızlık• Fizikselproblemler• Özgüvenveözsaygıeksikliği• Ailebireylerininsigarakullanıyorolması• Gündelikhayatproblemlerindenuzaklaşma• İletişimkurmak,yaşamasevincikazanmak• Yaşınaözgügelişimproblemlerininüstesindengelmek• Sosyalilişkilerkurmak• Anneyadababaylaolananlaşmazlıklar• Çevreyleolananlaşmazlıklar• Arkadaşçevresindefarkedilmeme
Sigara tüketicilerinin üçte biri 13 yaşına kadar, %90’ı da 20 yaşından önce sigarayabaşlamaktadırlar. Gençlerin erken yaşta sigara tüketimine başlaması ve toplam sigaratüketimindekietkisi,sigaraendüstrisininayaktakalabilmekadınaonlarıhedefseçmesinenedenolmaktadır (Yaslı, 2009:13). Sigaraendüstrisininhedefiolarak, gençler sigarayatümsağlığazararlıetkilerinerağmenerkendönemdebaşlamakta,paketlerinüzerindekisağlığa zararlıdır ibarelerini de dikkate almamakta ve sigarayı “keyif ve bağımlılık” gibisözcüklerletarifetmektedirler(HürriyetGazetesi,2002).
f. Markasız sigara paketlerinin Türk üniversite gençliğinin sigara içme alışkanlıklarına etkisi araştırması
Türkiye’desigarabağımlılığınınönlenmesineilişkinhükümetdüzeyinde1980’liyıllardanitibarenbirçokçalışmayapılmıştır.2010yılındatümtütünürünleripaketlerininüzerineresimliveyazılıuyarılarkonulmasızorunluhalegetirilmiştir.TütünlemücadeledeSağlıkBakanlığı ikinci dönemi ise 2014 yılından itibarenbaşlatacaktır. Sağlık Bakanlığı,UlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanıTaslağı’na(2014-2017)göreyeniuygulamaçocukparkı,hastaneveibadethanebahçelerindesigarayasağıgetirirken,kafeverestoranlarınaçıkalanlarındasigaraiçmeyenleriçindebölümoluşturulmasınıdazorunlukılacaktır.Bu
118
düzenlemelerindışındaayrıcamarkasızsigarapaketlerininkullanılmasıdagündemege-lecektir.
Tümbuyeniyasaldüzenlemelerinyürürlüğegirmesindenönce,gençlerinmarkasızsigarapaketlerineyönelikeğilimlerinibelirlemeküzereUlusalTütünKontrolProgramıYeniEylemPlanıTaslağı’ndabelirlenenilkelerdeyeralanmarkasızsigarapaketlerininTürküniversitegençlerininsigaraiçmealışkanlıklarınaetkisiniölçmeküzerebiranketdüzenlenmiştir. Bu araştırmanınamacı,şuandayürürlükteolmayanmarkasızsigarapaketlerininkullanımınınüniversite gençlerinin sigara paketlerine yönelik algılamalarını tespit etmek, bu pa-ketlerin sigara kullanım alışkanlıklarını ne yönde etkilediğini belirlemek, cinsiyet ya dagelirdurumunagörebualgılamalarındeğişiklikgösteripgöstermediğinianlamakolarakbelirlenmiştir.
3. Araştırmanın Metodolojisi
Bubölümde,ilkolarakaraştırmanınörneklemi,ankettasarımıveveritoplamayöntemianlatılmıştır.Dahasonratasarlananyenianketingüvenilirliğivegeçerliliğiortayakonmuşvesonkısımdademografikbulgularayerverilmiştir.
a. Örneklem
İstanbuliliiçerisindeki50yükseköğretimkurumundaöğrenimgören419.976öğrencininanakütleyioluşturduğuçalışmadaörneklembüyüklüğü%5hatapayıve%99güvenirlikoranıileminimum663kişiolarakbelirlenmiştir.İstanbuliliiçerisindeki50yükseköğretimkurumunun tamamına ulaşmanın mümkün olmaması nedeniyle basit tesadüfüörneklememetoduyla 12 yükseköğretim kurumu belirlendi ve anketlerin bir kısmınındeğerlendirilmeyealınamayabileceğigözönündebulundurularaktoplamolarak1000an-ketformudağıtılmıştır.Sigaraiçenöğrencileredağıtılan1000anketformunun780adediyanıtlanmışolarakdeğerlendirmekapsamınaalınmıştır.
Türk üniversite gençliğinin eğilimlerini tespit etmek amacıyla düzenlenen anketinhazırlanmaveuygulanmasürecidörtayiçerisindetamamlanmışveanket,2013yılıEy-lülveEkimaylarındaİstanbuliliiçerisindekiyükseköğretimkurumlarındayüzyüzeankettekniğiuygulanarakgerçekleştirilmiştir.
b. Veri toplanması
Markasız sigara paketlerinin Türk üniversite gençliğinin sigara içme alışkanlıklarına et-kisini ölçmek için bir ölçek bulunmaması nedeniyle, bu çalışmada bir ölçek tasarımıgerçekleştirilmiştir.Ölçektasarımıiçin,DeVellis(2003)’inönerdiğibeşaşamaizlenmiştir.İlkolarak,ölçek içindeğişkenlermevcut literatürtaramasısonucueldeedilmiştir.Daha
119
sonrabudeğişkenleriölçmekamacıylabirsoruhavuzuoluşturulmuştur.Churchill(1979)ve DeVellis’e (2003) göre gizli değişkenleri ölçebilmenin en iyi yolu çoklu gözlemlene-bilirgöstergeler içerenölçeklerkullanmaktır(akt.Uzel,2013:85).Beşli likertölçeğibuölçeklerdenbirtanesidirvebuçalışmadakullanılmasıuygunbulunmuştur.
TamamenKatılmıyorum TamamenKatılıyorum
1 2 3 4 5
Oluşturulansoruhavuzukonuileilgiliuzmanlarlayapılangörüşmelerleiçerikgeçerliliğidekontroledilereksonhalinegetirilmiştir.Sonolarak,tasarlananölçeğinyapıgeçerliliğinidenetlemekamacıylaaçıklayıcıfaktöranaliziyapılmıştır(KurnazveYiğit,2010).Açıklayıcıfaktör analizi, araştırmacılar tarafında belirlenen yapılardan birbirine benzeyenlerigruplandırmayavedahaazsayıdafaktörleraltındaölçümünyapılmasınıkolaylaştıranbiranaliztekniğidir(BrymanveCramer,1999).Buaraştırmada,ilkolarakKaiser-Meyer-Olkin(KMO) veBartlett’in küresellik testi sonuçları, yapıların ortak faktör varyans değerleri,temelbileşenleranaliz sonuçları veyorumlanabilir faktörlereldeetmek için“varimax”döndürmetekniğisonuçlarıincelenmiştir(KurnazveYiğit,2010).
Sonolarak,ölçeğingüvenilirliğininkontroledilmesiamacıyla,yapı-toplamtestpuanıkore-lâsyonuveCronbach’sAlphagüvenilirlikkatsayısıdeğerihesaplanmıştır.Cronbach’sAlpha güvenilirlikkatsayısıdeğeri,ölçeğintestpuanlarıarasındakiiçtutarlılığınınbirölçüsüdürve0,70üzerideğerlertestgüvenilirliğiiçinyeterlisayılmaktadır.
Eldeedilentestsonuçlarınadayanarakölçek,pilotolarak10kişilikbirörneklemgrubu-na yöneltilerek amaca hizmet etmeyenler elenmiş ve ölçeğe son şekli verilerek tümörneklemedağıtılmıştır.
c. Bulgular i) Faktör Analizi ve Güvenilirlik
Markasız sigara paketlerinin sigara bağımlısı üniversite gençliğinin üzerindeki etkisiniölçmeküzeretasarlanananket,SPSSprogramıkullanılarakanalizedilmişveilkolarakan-ketingüvenilirliği kontroledilmiştir.Cronbach’sAlphadeğeri0,824olarak tespitedilenanketin,Cronbach’sAlphadeğerinin0,70’tenbüyükolması sebebiyleanketingüvenilirolduğusonucueldeedilmiştir.
120
Tablo 3:Anketin Güvenirlik AnaliziCronbach's
AlphaNofItems
,824 12
Anketverilerininfaktöranalizineuygunolupolmadığınıanlamaküzere,Kaiser-Meyer-Olkin(KMO)veriuygunluktestiveBartlett’inküreselliktestiyapılmıştır.ButestinsonuçlarınagöreKMOdeğerleri0,50’denbüyük,Bartlettdeğerleride0,05’tenküçükolduğundanan-ketverilerininfaktöranalizineuygunluğutespitedilmiştir.
Anketinfaktöranalizisonucundatoplamüçfaktöreldeedilmiştir.Buüçfaktör;markasızpaketkalitealgısı,sigarabağımlılığısebebivebağımlılığınönlenmesiolarakisimlendirilmişveherbirfaktörüngüvenilirliğininCronbach’sAlphadeğeri0,70’tenbüyükolaraktespitedilerekvegüvenirlikanalizitamamlanmıştır.Buüçfaktörünmarkasızsigarapaketlerineyönelikalgıyıaçıklamaoranıise%62,133olarakbulunmuştur.
Tablo 4: Markasız Sigara Paketlerine Yönelik Algının Faktör Yapısı
Faktör Madde Faktör Yük Değeri
Açıklanan Varyans
Cronbach’s Alpha
Markasız Paket Kalite Algısı
Marka9.Markalıpaketlerdekisigaralardaha kalitelidir
,802 28,478 ,841
Marka11.Markasızpaketlerdekisigara-larıntercihedilmesi
,799
Marka12.Kullanılansigaramarkasıkim-liğiyansıtır
,717
Marka8.Kullanılansigaramarkasındamarkavelogonun görünmesiönemlidir
,715
Marka13.Markalısigarapaketlerialgıla-nankeyifdüzeyiniarttır
,680
Marka5.Markalısigarapaketiaksesu-ardır
,539
Sigara Bağımlılık Sebebi
Marka4.Paketüzerindekiresimliuyarıyazılarıbağımlılığınazalmasındaetkilidir
,757 17,674 ,662
Marka6.Sigarapaketlerininmarkasızolmasısigarabağımlığınıengeller
,657
Marka7.Sigarapaketlerindemarkaol-mamasıiçilensigaramiktarınıetkiler
,633
121
Bağımlılığın Önlenmesi
Marka2.Gençlerinsigarabağımlılığınönlenmesiiçintedbiralınmasıgereklidir.
,844 15,982 ,713
Marka1.Sigaraiçmeksağlığazararlıdır ,841Marka3.Sigarapaketlerininüzerinderesimliuyarılarınolmasıolumludur.
,623
Toplam 62,133
Kaiser-Me-yer-Olkin Measure of Sampling Adequacy
,834
Bartlett’in Küresellik Testi
Approx.Chi-Square 2155,942Df 66Sig. ,000
ii) Demografik bulgular
Faktörlerin yaş ve cinsiyet bağımsız değişkenlerine göre anlamlı bir fark yaratıpyaratmadığınıölçmekiçinKiKare(cinsiyet)veANOVA(yaş)testleriyapılmıştır.Ancakgen-çlerinmarkasız sigarapaketlerinekarşıalgılamalarında, sigarabağımlılıklarındayaşavecinsiyetedairanlamlıbirilişkibulunamamıştır.
Faktörlerin yaş ve cinsiyet bağımsız değişkenlerine göre anlamlı bir fark yaratıpyaratmadığınıölçmek içinKiKare (cinsiyet)veANOVA(yaş) testleriyapıldı.Ancakgen-çlerinmarkasız sigarapaketlerinekarşıalgılamalarında, sigarabağımlılıklarındayaşavecinsiyetedairanlamlıbirilişkibulunamadı.
Markasız sigara paketlerinin üniversite gençliğinin sigara içen alışkanlıklarını ne yöndeetkilediğiniölçmeyeyönelikolaraktasarlanananketinbulgularışöyleözetlenebilir:
Anketekatılan559öğrencinin%42’si17-21yaşarasında,%37’si ise22-25yaşarasında.Cinsiyet dağılımına baktığımızda ise katılımcıların %41’inin kadın, %59’unun ise erkekolduğugörülüyor.Üniversiteöğrencilerinin%67’siüniversiteeğitimlerinedevamederk-enherhangibiriştemaaşlıolarakçalışmıyor.Herhangibiriştemaaşlıolarakçalışmayanöğrencilerinailelerindenaldıklarıharçlık%22oranında401-600liraiken,%28’i750liraveüzeriharçlıkalmakta.Biriştemaaşlıolarakçalışanöğrencilerin%26’sınınaldıklarımaaş1.500-2.000liraarasındaiken,%25’i500-1.000vediğer%25’i ise1.000-1.500arasındaaylıkücretalıyor.
Üniversiteöğrencileritoplamaylıkgelirleriile(maaşyadaharçlık)ençokharcamayı%31oranınagiyime,%30oranındaisesigarayayapmaktalar.
122
Gençlerin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Marka Tercihleri:Anketekatılangençlerinsiga-rayailkbaşlamayaşı17olup,%51’iüçyıldanfazlabirsüredirsigarakullanmaktadır.
Gençlerin%53’üsigarayabaşlamalarındakienönemlietkeninarkadaşortamındasigaraiçilmesiolduğunuifadeetmektedir.Sigarakullanımınınenyoğunolduğuortam%28oranıileokulkantinleri,%27oranı ileeğlencemekânlarıolarakgörülüyor.Gençlerinbirgüniçerisindetükettiğisigaramiktarıisebirpaket(%38)olaraktespitedilmiştir.
Gençlerin sigara içmeye devam etmelerindeki en önemli etken sigaranın keyif vericiolduğunu düşünmeleri (%34). “Sigara içmeye devam ediyorum, çünkü stres atmamayardımcıoluyor”diyenlerinoranıise%28.
Grafik 1: Gençlerin Sigara İçmeye Devam Etme Nedenleri
“Sigarayı bırakmayı hiç düşündünüz mü?” sorusuna gençlerin %39’u evet, %61 hayıryanıtıvermiş.Busoruyaevetyanıtıverenlerin%70’iönümüzdekialtıayiçerisindesigarayıbırakmayıdüşünmediğini ifadeetmiş. “Dahaöncesigarayıbıraktınızmı?” sorusuna isegençlerin%31’ievet,%69’uisehayıryanıtınıvermiş.
Gençlere kullandıkları sigaranın hangi fiyat aralığında olduğu sorulduğunda, gençlerin%48’iyüksekfiyatlı-yüksekkalitelibirmarkakullandıklarınıifadeetmişler.
Grafik 2: Gençlerin Kullandıkları Sigara Markasının Fiyat Aralığı
123
Gençlere hangi marka sigarayı kullandıkları sorulduğunda, anketi yanıtlayan gençlerinçoğunluğuMarlboromarkakullandıklarınıifadeetmişlerdir.
Grafik 3: Gençlerin En Çok Kullandıkları Sigara Markası
iii) Gençlerin markasız paketlere yönelik algıları ve sigara bağımlılığına yönelik düşünceleriAnkete katılan gençlere, anketin üçüncü ve son kısmında markasız sigara paketlerineyönelikalgılarını,sigarabağımlılığınayönelikdüşüncelerinivemarkasızsigarapaketlerinin(şayet kullanılıyorolsaydı)onların sigara içmealışkanlıklarını nasıl etkilediğini anlamakamacıylabeşlilikertölçeğinegöretoplam12soruyöneltilmiştir.Katılımcılarınbusorularaverdikleriyanıtlarşöyleözetlenebilir:
Ankete katılan gençlerin çoğunluğu sigara içmenin insan sağlığına zararlı olduğunudüşünüyor. Bu soruya yanıt veren gençlerin %52’si tamamen katılıyorum, %24’ü isekısmenkatılıyorumyanıtınıvermişlerdir.Sigaranınsağlığazararlıolduğunudüşünmeyengençlerinoranıise%11’dir.
Gençler sigara bağımlılığının önlenmesinde bir takım tedbirler alınmasını gerekli bu-luyorlar. “Gençlerin sigara bağımlılıklarının önlenmesi için bir takım tedbirler alınmasıgereklidir” sorusuna gençlerin%46’sı tamamen katılıyorum,%24’ü kısmen katılıyorumyanıtınıvermiş.Busoru ile ilişkiliolarakyöneltilen“Sigarabağımlılığınınönlenmesindesigarapaketlerininüzerindecaydırıcıresimveyazılarınbulunmasınıolumlubuluyorum”sorusunaisegençler%35oranındakatılmıyorum,%29oranındaisetamamenkatılıyorumyanıtınıvermişler.Kısmenkatıldığınıifadeedengençlerinoranıise%19’dur.Yinebusoruilebağlantılıolaraksorulan“Sigarapaketlerininüzerindekicaydırıcıresimveyazılarsigarayıazaltmamısağladı”ifadesineisegençler%58oranındakatılmadıklarınıifadeetmişler.
Anketekatılangençlerin%47’simarkalısigarapaketlerinibiraksesuarolarakgördüğünü
124
ifade etmiş. Bununla birlikte gençlerin sigaraya başlamasında sigara paketlerinin üzer-indemarkaadıyeralmasınınetkisiyok.Busoruyagençlerin%58’ikatılmadıklarıyönündeyanıt vermişler. Sigarapaketlerininüzerindekimarkaadı yada işaretinin yeralmamasıgençleriniçtiklerisigaramiktarındadabirdeğişikliğenedenolmuyor.Katılımcılar“Sigarapaketlerindeeğermarkaadıyadalogoyeralmasaydıdahaazsigaraiçerdim”sorusuna%55oranındakatılmadıklarınıifadeetmişlerdir.
Grafik 4: Sigaraya Başlamada Paketlerde Marka Adı Yazmasının Etkisi
“Sigara Paketlerinde Eğer Marka Olmasaydı Sigara İçmeye Hiç Başlamazdım”
Grafik 5: İçilen Sigara Miktarında Paketlerde Marka Adı Yazmasının Etkisi
“Sigara Paketlerinde Eğer Marka Adı Ya Da Logo Yer Almasaydı Daha Az Sigara İçerdim”
Katılımcıların %43’ü içtikleri sigara paketinde marka adı ve logonun görünmesiniönemsemediklerini ifade etmişler. Paket üzerindemarka adı ve logonun görünmesiniönemseyengençlerintoplamoranıise%33’tür.
Gençlerinçoğumarkaadınınveişaretininpaketüzerindegörünmesiniönemsemesede,içilen sigaradaki kalite algısına gelindiğinde marka içilen sigaranın daha kaliteli olarakalgılanmasınısağlayanönemlibirfaktör.“Markalıpaketlerdekisigaralardahakalitelidir”sorusuna gençlerin %25’i tamamen katılıyorum, %21’i ise kısmen katılıyorum yanıtınıvermişlerdir.
125
Grafik 6: Markalı Sigara Paketi-Kalite Algısı İlişkisi
“Markalı Paketlerdeki Sigaralar Daha Kalitelidir”
Anketekatılangençlerbusorununkontrolsorusuolarakyöneltilen“Markasızpaketlerde-kisigaralarınkötükalitedeolduğunudüşünürüm”sorusuna%24oranındatamamen,%20oranındaisekısmenkatılıyorumyanıtınıvermişlerdir.
Grafik 7: Markalı Sigara Paketi-Kalite Algısı İlişkisi
“Markalı Paketlerdeki Sigaraların Kötü Kalitede Olduğunu Düşünürüm”
Markalısigarapaketlerindahakaliteliolduğuyönündekialgıyıdestekleyicişekildegen-çlerin çoğumarkasız sigara paketlerini satın almak istemeyeceklerini ifade etmişlerdir.“Markasızpaketlerdekisigaralarısatınalmakistemem”sorusunagençlerin%27’sitama-menkatılıyorum,%20’siisekısmenkatılıyorumşeklindeyanıtvermişlerdir.Katılmadıklarınıifadedengençlerinoranıise%32’dir.
Anketiyanıtlayangençlermarkalısigarapaketlerineönemverselerde,paketleribirak-sesuar olarak görseler de kullandıkları sigaramarkasının çevrelerine kendi kimlikleriniyansıtmanınbiryoluolduğunudüşünmüyorlar.“Kullandığımsigaranınmarkasıçevremebenimkimliğimiyansıtmanınbiryoludur”sorusunagençlerin%49’ukatılmıyorumyanıtınıvermişlerdir. Benzer biçimde gençler sigaranın kendileri için keyif birmaddeolduğunubelirtmelerine rağmen, paketin markalı olmasının sigaradan aldıkları keyfi arttırdığınıdüşünmüyorlar.“Sigarapaketininmarkalıolması,osigaradanaldığımkeyfiarttırır”soru-sunagençlerin%45’ikatılmıyorumyanıtınıvermişlerdir.
126
d. Araştırmanın Kısıtları
AraştırmaTürkyükseköğretimgençliğinihedefalanbir çalışmaolmasına rağmenmad-di olanaksızlıklar ve ulaşım kısıtlamaları nedeniyle tüm Türkiye’ye yayılamamıştır.Ayrıca, markasız paket uygulamasının henüz Türkiye’de olmaması nedeniyle hedefkitlenin zihninde markasız paket kavramının yer almaması anketin üçüncü kısmındakisorularınyanıtlanmasındabirkısıtolarakkarşılaşılmıştır.Bununlabirliktemarkasızpaketgörünümüneilişkinaltıadetgörselinanketformundasorulardanöncebiraçıklamabilgisi-yleyeralmasıveanketinyapılmasıesnasındagörselleringösterilebilmesivekatılımcılarınkonuylailgilisorularınayanıtverilebilmesibukısıtınetkileriniazalttığıdüşünülmektedir.
4. Sonuç
DünyaSağlıkÖrgütü’nünTütünMamulleriKontrolüÇerçeveKonvansiyonuçerçevesinde177ülke tarafındankabul edilen ilkeler,özellikle gençlerin sigara vediğer tütünmam-ulleri kullanımını azaltmayı hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda ülkeler aldıklarıçeşitli önlemlere her geçen gün yenisi eklemekte ve tütün ürünleri kullanımı ile mü-cadeleetmektedirler.Bumücadeledeensonbasamaklardanbiri,reklamvesponsorluk kısıtlarınedeniyletanıtımyapamayantütünüreticifirmalarının,birreklamaracıolaraksigarapaketlerinikullanmalarınıengellemekyönündeolmuştur.Bualanda2012yılıaralıkayından itibaren ilk kısıtlamaya gidenülkeAvustralya’dır. Bu tarihten itibaren tümülk-edemarka adı, logo, renk ve şekilleri içerenpaketlerin kullanımına yasak getirilmiş veakabindesigarakullanıcısıolan18yaşüzeribireylereilişkinbiranketçalışmasıdüzenle-nerek,geçenbir yıl içerisindemarkasız sigarapaketlerini kullanan sigarabağımlılarınınsigaraiçmealışkanlıklarındakideğişimincelenmiştir.Çalışmanınsonundamarkasızpaketkullanansigarabağımlılarınınsigaralarınıdahakalitesizvedahaazkeyifvericibuldukları,eskisineoranladahasıksigarayıbırakmayıdüşündükleribulgusunaulaşılmıştır.
AnaolarakbuçalışmadanyolaçıkarakvehenüzTürkiye’dekullanılmasada,geleceğeilişkinbiröngörüoluşturmasıbeklentisiyletasarlananMarkasızSigaraPaketlerininTürkÜniver-siteGençliğininSigaraİçmeAlışkanlıklarıÜzerindekiEtkisibaşlıklıbuçalışma,alandabirilkçalışmaözelliğinesahiptir.Ziraçalışmayalnızcagençlerinsigara içmealışkanlıklarınayönelik değildir; üniversite gençliğinin, marka tercihleri, kalite algısı, gençlerin sigarabağımlılıknedenlerivebağımlılığıönlemeçalışmalarınadairbulgulariçermesivebir ilkçalışmaolarakmarkasızpaketalgısınıölçümlemeküzerebirölçekgeliştirmesiyledealanakatkısağlamaktadır.
Eldeedilenbulgular,oluşturulanölçeğintasarımındabaşvurulankaynaklardakibazıbulgu-larladabenzerlikgöstermektedir.ÖrneğinAvustralya’dayapılanaraştırmadaolduğugibi,gençlerinçoğusigarabağımlılığınınönlenmesindebirtakımtedbirlerinalınmasınıgerekli
127
vesigarapaketlerindekiresimliuyarıyazılarınınyeralmasınıolumlubulmaktadırlar.Gen-çlerinsigarayabaşlamasındaisemarkanındoğrudanbiretkisibulunmamaktadır;gençlersigarakullanımınaarkadaşveaileortamındanetkilenerekbaşlamaktaolup,sigara içm-eyedevametmelerindemarkabağlılığınınetkisiazdır.Gençlermarkalısigarapaketlerinibir aksesuar ve kimliklerini yansıtan bir araç olarak görmeseler de, içtikleri sigaranın(markanın adı neolursa olsun) paketindemarka adı, logo vediğermarka işaretlerininbulunmasınıönemsemektevemarkasızsigarapaketlerinisatınalmakistememektedirler.Paketlerdemarkayadairişaretlerin,içtiklerisigaranınkalitesinedairalgılarınıyükselttiğibulgusunarağmen,sigaraiçmeyedevametmelerininentemelsebebiyüksekkalitealgısıdeğil,sigaradanaldıklarıkeyifolduğugörülmektedir.Ancakkeyifolgusuiçilensigaranınmarkalıolmasıylailişkilideğildir.Aynızamandakeyifolgusuvemarkasızpaketalgılamasıcinsiyetveyaşagöredeğişiklikgöstermemektedir.AraştırmadaTürküniversitegençliğininmarkasızsigarapaketlerinebakışısorgulandığında,katılımcılarınyaşıvecinsiyetiyönündeyapılanfaktöranalizidebusonuçlaparalelözellikgöstermektedir.
Buçalışmadaneldeedilenbulgularıngençlerinsigaraiçmevemarkaileolanilişkileriko-nusundabundansonrayapılacakolanaraştırmalarabaşlangıçolacağıdüşünülmektedir.Özellikle2014-2017yıllarıarasındahayatageçecekolanyenitütünmamulleridüzenleme-lerivemarkasızpaketuygulamasınınsonrasındayapılacakolanyenibirçalışma,gençlerinmarkasızpaketlerekarşıyönelimleriniaçıklamadayeniçıkarımlarortayakoyacaktır.
KAYNAKÇA
Aftab, Macksood, Deborah Kolben ve Peter Lurie (1999) “InternationalCigaretteLabellingPractices”, Tob Control,1999(8),s.368-372.
Avustralya Parlamentosu (2011) Tobacco Plain Packaging Act, www.austlii.edu.au/au/legis/cth/num_act/tppa2011180/,ErişimTarihi:5Eylül2013.
Bağımlılığa ve Sigaraya Hayır Derneği (tarihsiz) Dünyada ve Ülkemizde Sigara Uygulamaları, www.bagimliligahayir.org/haber1.php?id=9Erişimtarihi:1Kasım2013.
Bansal-Travers, Maansi, David Hammond, Philip Smith, K. Michael Cummings (2011) “TheImpactofCigarettePackDesign,Descriptors,andWarningLabelsonRiskPerceptionintheU.S.”,American Journal of Preventive Medicine,40(6),s.674–682.
Bilir, Nazmi (2009)“TürkiyeTütünKontrolündeDünyanınNeresinde?”,Tur Toraks Dergisi, 2009(10),s.31-34.
Borland, Ron ve Steven Savvas (2013)“EffectsofStickDesignFeaturesonPerceptionsofCharacteristicsofCigarettes”,Tobacco Control,22(5),s.331-337.
128
Borland, Ron, Steven Savvas, Fiona Sharkie ve Karen Moore (2013) “The Impact ofStructuralPackagingDesignonYoungAdultSmokers’PerceptionsofTobaccoProducts”,Tobacco Control,22(2),s.97-102.
Boyacı, Haşim, Aytül Çorapçıoğlu, Ahmet Ilgazlı, İlknur Başyiğit ve Füsun Yıldız (2003) “Kocaeli Üniversitesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi”,Solunum Hastalıkları,14(3),s.169-175.
Bryman, Alan ve Duncan Cramer (1999) Quantitative Data Analysis with SPSS Release 8 For Windows,London:Routledge.
Buzgan, Turan, Seraceddin Çom, Hasan Irmak, Hayati Baykan, Ebru Aydın ve Sevil Taner (tarihsiz) MPOWER,Tütün Salgınını Kontrol Etmeye Yönelik Politika Paketi, www.sigarabirakmadaogrenmezemini.org/media/downloads/MPower.pdf, Erişim tarihi: 3Kasım2013.
Cunningham, Rob ve Ken Kyle (1995)“TheCaseForPlainPackaging”,TobaccoControl,4(1),s.80-86.
Centers For Disease Control and Prevention (2011a) “Smoking&TobaccoUse”,www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/fast_facts/,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Centers For Disease Control and Prevention (2011b) “Youth & Tobacco Use” www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/youth_data/tobacco_use/, Erişim tarihi: 1Kasım2013.
Churchill, Gilbert A. (1979)“AParadigmForDevelopingBetterMeasuresOfMarketingConstructs”, Journal of Marketing Research,16(1),s.64-73.
Detenber, Benjamin H. (1996) “A Bio-Informational Theory of Emotion: Motion andImageSizeEffectsonViewers”,Journal of Communication,46(3),s.66-84.
DeVellis, Robert F. (2003) Scale Development-Theory and Applications,2.Baskı,California:Sage.
Dewhirst, Timothy ve Wonkyong Beth Lee(2012) “CigaretteAdvertisingintheRepublicofKorea:ACaseIllustrationofTheOne”,Tobacco Control,21(6),s.584-588.
Dikmen, Nedim (2005) “Türkiye’de Sigara Tüketimi ve Tüketimi Etkileyen DeğişkenlerÜzerineBirModelÖnerisi”, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,19(1),s.1-19.
Doxey, Juliana ve David Hammond (2011) “Deadly in Pink: The Impact of CigarettePackagingAmongYoungWomen”,Tobacco Control,20(5),s.353-360.
129
Dünya Sağlık Örgütü (2002) Smoking Statistics Fact Sheet, www.wpro.who.int/mediacentre/factsheets/fs_20020528/en/,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Dünya Sağlık Örgütü (2003) Framework Conventıon On Tobacco Control, whqlibdoc.who.int/publications/2003/9241591013.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Dünya Sağlık Örgütü (2004) Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi, www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=107:dya-saik-gt-kontrolrve-slees&catid=6:uluslararasylge&Itemid=36,ErişimTarihi:5Eylül2013.
Dünya Sağlık Örgütü (2013) Tobacco Fact Sheet, www.wpro.who.int/mediacentre/factsheets/fs_201203_tobacco/en/index.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.
DünyaSağlıkÖrgütü(tarihsiz)Tobacco Data and Statistics, www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/tobacco/data-and-statistics,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Gerçek, Cem (2009)“OkullardaSigaraEğitimineYönelikYapılanDeneyselAraştırmalarınDeğerlendirilmesi”,Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi,26(2009),s.21-29.
Germain, Daniella, Melanie A. Wakefield, Sarah J. Durkin (2009) “Adolescents’PerceptionsofCigaretteBrandImage:DoesPlainPackagingMakeaDifference?”,Journal of Adolescent Health,46(4),s.385-392.
Halabi, Sam F. (2011) The Family Smoking Prevention and Tobacco Control Act: Regulatory Success and Market Failures, www.nxtbook.com/ygsreprints/FDLI/g19403fdli_nxtbook/index.php?startid=19#/18,Erişimtarihi:6Kasım2013.
Hammond, David, Martin Dockrell, Deborah Arnott, Alex Lee ve Ann McNeill (2009) “CigarettePackDesignandPerceptionsofRiskAmongUKAdultsandYouth”,European Journal of Public Health,19(6),s.631-637.
Hammond, David, Melanie Wakefield, Sarah Durkin ve Emily Brennan (2012)“TobaccoPackaging andMass-Media Campaigns: ResearchNeeds for Articles 11 and 12 of theWHOFrameworkConventiononTobaccoControl”,Nicotine & Tobacco Research,15(4),s. 817-831.
Hastings, Gerard, Karine Gallopel-Morvan ve Juan Miguel Rey (2008)“ThePlainTruthAboutTobaccoPackaging”,Tobacco Control,17(6),s.361-362.
130
Hoek, Janet, Christiane Wong, Philip Gendall, Jordan Louviere ve Karen Cong (2011) “EffectsofDissuasivePackagingonYoungAdultSmokers”,Tobacco Control,20(3),s.183-188.
Hoek, Janet, Philip Gendall, Heather Gifford, Gill Pirikahu, Judith McCool, Gina Pene, Richard Edwards ve George Thomson (2012)“TobaccoBranding,PlainPackaging,PictorialWarningsandSymbolicConsumption”, Qualitive Health Research,22(5),s.630-639.
Hürriyet Gazetesi (2002) “Sigaraya Üniversitede Başlanıyor” webarsiv.hurriyet.com.tr/2002/01/29/81812.asp,Erişimtarihi:8Kasım2013.
Joossens, Luk ve Martin Raw (2010) The Tobacco Control Scale 2010 in Europe, www.krebshilfe.de/fileadmin/Inhalte/Downloads/PDFs/Kampagnen/TCS_2010_Europe.pdf, Erişimtarihi:3Kasım2013.
Kaptanoğlu-Yıldırım, Ayşegül, Gülden Polat ve Makbule Soyer, (2012) “MarmaraÜniversitesiÖğrencilerindeveÖğretimÜyelerindeSigaraAlışkanlığıveDurağanMaliyetİlişkisi”,Yükseköğretim ve Bilim Dergisi,2(2),s.119-125.
Karagöz, Murat, Mesut Alben ve Fatıma Büyüktatlı (2010)“YasalDüzenlemelerinSigaraTüketimiÜzerindekiEtkileri”,Alanya İşletme Fakültesi Dergisi,2(2),s.19-36.
Kurnaz, Mehmet Altan ve Nevzat Yiğit, (2010) “Fiziksel Tutum Ölçeği: Geliştirilmesi,Geçerliliği ve Güvenilirliği”, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi,4(1),s.29-49.
Milliyet Gazetesi (2013) “HastaneBahçesindeveCamiAvlusundaSigarayaYasak”,http://gundem.milliyet.com.tr/hastane-bahcesinde-ve-cami/gundem/detay/1787242/default.htm,ErişimTarihi:1Aralık2013.
Mitchell, Andrew (2010) “Australia’sMovetothePlainPackagingofCigarettesand ItsWTOCompatiblity”,Asian Journal of WTO and International Health Law and Policy,5(2),s.399-419.
Moodie, Crawford, Anne Marie Mackintosh, Gerard Hastings ve Allison Ford (2011) “YoungAdultSmokers’PerceptionsofPlainPackaging:APilotNaturalisticStudy”, Tobacco Control,20(5),s.367-373.
Moodie, Crawford, Allison Ford, Anne Marie Mackintosh, Gerard Hastings, (2012) “Young People’s Perceptions of Cigarette Packaging and Plain Packaging: An OnlineSurvey”, Nicotine & Tobacco Research,14(1),s.98-105.
131
Munafo, Marcus R., Nicole Roberts, Linda Bauld ve Ute Leonards (2011)“PlainPackagingIncreasesVisualAttentionToHelathWarningsonCigarettePacks inNon-SmokersandWeeklySmokersbutnotDailySmokers”,Addiction,106(8),s.1505-1510.
Munoz, M.A., M.I. Viedma-del-Jesus, F. Rosello, N. Sanchez-Nacher, P. Montoya ve P. Vila (2013) “TheEmotional Impactof EuropeanTobacco-Warning Images”,Tobacco Control,22(2),s.123-129.
Oğuztürk, Bekir Sami ve Yunus Gülcü, (2012) “Türkiye’de Sigara Tüketimini EtkileyenFaktörlerinAnalizi”,Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi,4(2),s.99-105.
Özcebe, Hilal (2008) Gençler ve Sigara,Ankara:T.C.SağlıkBakanlığı.
Philip Morris (1973) Two Pastel Green Menthol Field Test, legacy.library.ucsf.edu/tid/esc22e00/pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.
Philip Morris (1992) Opportunities in Packaging Innovation, legacy.library.ucsf.edu/documentStore/d/b/e/dbe12a00/Sdbe12a00.pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.
Sabah Gazetesi (2013) “Sigarada Kara Paket Dönemi Başlıyor”, www.sabah.com.tr/Yasam/2013/11/04/acik-alanda-da-sigara-yasagi,Erişimtarihi:8Kasım2013.
Scheffels, Janne ve Gunnar Sæbø (2013) “Perceptionsof Plain andBrandedCigarettePackagingAmongNorwegianYouthandAdults:AFocusGroupStudy”,Nicotine & Tobacco Research,15(2),s.450-456.
Scheffels, Janne (2008) “ADifference ThatMakes a Difference: Young Adult Smokers’AccountsofCigaretteBrandsandPackageDesign”,Tobacco Control,17(2),s.118-122.
Slade, John (1997) “Cover Essay: The Pack as Advertisement”, Tobacco Control, 6(3),s.169-170.
MedlinePlus (tarihsiz) Smoking and Youth, www.nlm.nih.gov/medlineplus/smokingandyouth.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Snowdon, Christopher (2012) Plain Packaging: Commercial Expression, Anti-smokingExtremism and the Risks of Hyper-regulation,www.adamsmith.org/sites/default/files/research/files/plain-packaging.pdf,Erişimtarihi:6Kasım2013.
Şenyüz, Levent ve Recai Coştur (2010)“SigaraKullananveKullanmayanÜniversiteÖğrencisiGençYetişkinlerinSigaraPaketlerindeYerAlanUyarıYazılarıylaİlgiliDeğerlendirmeleri”,Edebiyat Fakültesi Dergisi,27(1),s.253-269.
132
T.C. Sağlık Bakanlığı (tarihsiz) “Türkiye’de Tütün Kontrolü Çalışmaları” başlıklı basınaçıklaması, www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15787/turkiyede-tutun-kontrolu-calismalari.html,Erişimtarihi:1Kasım2013.
T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2010) Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye Raporu www.havanikoru.org.tr/dosya/Docs_Tutun_Dumaninin_Zararlari/KYTA_Kitap_Tr.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Temiz, Dilek (2010)“SigaraTüketiminiEtkileyenFaktörlerÜzerineBirUygulama:TürkiyeÖrneği”, Ekonomi Bilimleri Dergisi,2(1),s.45-53,www.sobiad.org/ejournals/dergi_EBD/arsiv/2010_1/05dilek_temiz.pdf,ErişimTarihi:1Kasım2013.
The ASPECT Consortium (2004) Tobacco or Health in The European Union: Past, Present and Future, ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/Tobacco/Documents/tobacco_fr_en.pdf,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Tobacco Control Research Group (tarihsiz) History of Plain Packaging: Developing the Intellectual Property Argument, www.tobaccotactics.org/index.php/History_of_Plain_Packaging:_Developing_the_Intellectual_Property_Argument, Erişim tarihi: 6 Kasım2013.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2010) Kanser Hastalığı Konusunun Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss648.pdf,Erişimtarihi:3Kasım2013.
Türkiye İstatistik Kurumu (2012) 13142 Sayılı Haber Bülteni, www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13142,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Türkiye Sigarayla Savaş Derneği (tarihsiz) Sigara Tüketimi ve Yapılan Harcamalar, www.ssder.org.tr/index_tr.asp?id=305,Erişimtarihi:1Kasım2013.
Uzel, Ezgi (2013) Orchestrator Role of Third Party Logistics Providers (3PLs) in Services Marketing Concept and Its Effect on Supply Chain Collaboration,YayınlanmamışDoktoraTezi,İstanbul:YeditepeÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.
Wakefield, Melanie, Linda Hayes, Sarah Durkin ve Ron Borland (2013) “IntroductionEffects of the Australian Plain Packaging Policy on Adult Smokers: A Cross-SectionalStudy”,BMJ Open,3(7),s.1-9.
Wakefield, Melanie, C. Morley, J.K. Horan ve K.M. Cummings (2002)“TheCigarettePackas Image:NewEvidenceFromTobacco IndustryDocuments”, Tobacco Control, 11(S1),s.i73-i80.
133
Wakefield, Melanie ve T. Letcher (2002) “My Pack is Cuter Than Your Pack”,Tobacco Control,11(2),s.154-156.
Yaslı, Gökben (2009) Gençlerde Sigaradan Korunma Konusunda Akran Eğitimi Programının Etkinliği,YayınlanmamışUzmanlıkTezi,Manisa:CelalBayarÜniversitesiTıpFakültesiHalkSağlığıAnabilimDalı.
Yılmaz, Neslihan (2010) Sigara İçen Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Davranışının ve Bırakma İsteğinin Belirleyicileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Zonguldak:KaraelmasÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü.
134
135
THE IMPACT OF ICT BASED SOCIAL CAPITAL ON ORGANIZATIONAL LEARNING
SERKAN GÜRSOY(1)
ABSTRACT
Informationandcommunicationtechnologies(ICT)arenotonlytoolforcommunicationbutalsoacatalyst forbothsocialcapitalandorganizational learning.Theeffectof ICTmaydifferfromonestyleofworkplaceorganizationtoanother.Itmayalsodifferfromonecommunitytoanother.Thisstudycanbeseenasapropositionalframeworkwhichcovershowonlinecommunitiesofpracticesexternalizeapartoftacitknowledge.TherelationshipsbetweenICTandworkplaceorganizationaremappedbyconductingcen-tralizationanddecentralizationeffectofICT.Thescopealsoextendedthroughtherela-tionshipsbetweenworkplaceorganizationandsocialcapitalandorganizationallearning.Theconstructsofthesevariablesareselectedandframedbymakingallowancefortacitknowledge.Thisstudyalsocapturessomesortofintegratedactivities(e.g.dimensionsandformsofsocialcapital)occurredinasocialcontext.Finally,thisstudyconductsonlinecommunitiesofpracticesworkingforlogisticsector.
Keywords: ICT,workplaceorganization,organizationallearning,socialcapitalJEL Codes: D83,D85,J21,J24,O10,O14
ÖZ
Bilgiveiletişimteknolojilerisadeceiletişimaracıdeğil,aynızamandasosyalsermayeveörgütselöğrenmearasındabirkatalizördür.Bilgiveiletişimteknolojilerininetkisibirişyeriörgütlenmebiçimindendiğerinedeğişmektedir.Buetkiayrıcatopluluktantopluluğadafarketmektedir.Buçalışmaörtülübilgininçevrimiçiuygulayımtopluluğundanasıldışsal-laştırıldığınailişkinkapsamönerisiolarakgörülebilir.Bilgiveİletişimteknolojileriveişyeriörgütlenmesiarasındakiilişkilerbuteknolojilerinmerkezileşmeveâdemimerkeziyetçilik üzerindeki etkilerine odaklanarak haritalanmıştır. Çalışmanın kapsamı bu bazda işyeriörgütlenmesi,sosyalsermayeveörgütselöğrenmedeğişkenlerieksenindegenişletilmiştir.Budeğişkenlerioluşturanyapılariseörtülübilginindeğişimiçerçevesindeelealınmıştır.Buçalışmaayrıcasosyalbiryapıdavarolanbirtakımbağılyapılarıda(sosyalsermayeninboyutlarıveformlarıgibi)kaydageçmektedir.Sonolarakbuçalışmalojistiksektöründe
1Ph.D.,BeykozVocationalSchoolofLogistics,[email protected]
MAKALEBeykoz Akademi Dergisi,1(2),s.135-165.doi:10.14514/BYK.m.21478082.2013.1/2.135-165
136
faaliyetgösterençevrimiçiuygulayımtopluluğunaodaklanmaktadır.
Anahtar Kelimeler:Bilgiveiletişimteknolojileri,örgütsel öğrenme, sosyal sermayeJEL Kodları: D83,D85,J21,J24,O10,O14
137
1. Introduction
Thereisanongoingdiscussionabouttheimpactofinformationandcommunicationtech-nologies(ICT)onknowledgecreationandskilldiffusionintermsofsharingtacitknowl-edge.Knowledgeistheprimaryassetofanyorganizationinknowledgesocietyandtheabilitytocreate,shareandutilizeknowledgeiscontinuouslyupgradedbytheadvance-mentofICT(BrynjolfssonandHitt,2003).Althoughtheseconceptsarewidelydiscussedintheliterature,therearestillmanyconflictingconceptualizationsandtypologies,togetherwiththestylizationofindividuals,organizationsandlearning.Thepopularassumptionsareagreeableinviewofsocialassetsandnormswhichalsoarekeyvariablesinknowl-edgecreationandlearning(Yli-Renkoetal.,2001;WaskoandFaraj,2005).
ItisoneoftherecentdevelopmentsthatthemoreeffectiveuseofICTinavirtualenvi-ronment,includingonlinecommunities,maybuildsocialnormsandassetsingeographi-callydispersedcommunitiesaswellaslocalcommunitiesinteractingviaICT.AccordingtoQuan-HaaseandWellman(2004),thenatureofonlinetoolsprovidinglowcostofcom-municationandasynchronousinteractionenhancepeopletoparticipateininterest-basedsocialnetworksofindividualsinglobally-dispersedcommunities.Insteadofonlyatoolforinteraction,ICTshouldalsobeassumedasanactorofexchanging,codifying,storing,retrievinganddelivering.
Thisstudycanbeseenasapropositionalframeworkwhichcovershowonlinecommuni-tiesofpracticesexternalizeapartofknowledgebycapturingsomeofthoseactivitiesthatoccurred in social context. Study conductsboth locationbasedcommunitiesandgeo-graphicallydispersedcommunities.Locationbasedcommunitymembersareavailabletohaveface-to-facecontactintheirdailyworkswhilethemembersofdispersedcommunitymostlyinteractviaICTapplications.Thefirstpartofthestudydefinesmajorissuesinbothcommunities.Theseissuesaregivenasworkplaceorganization,organizationallearningandsocialcapital.ICTarethefactorforsettingupallrevisedrelationsamongindividuals.Theothertypesofrelationships(e.g.facetoface)areexcludedfromthestudyandthoseconsiderationsarenotgathered.ICTarealsohandledasaninstantcommunicationtoolandaconstantconnectivitytool.BothformsofICTaremeasuredforallmajorissuesinbothcommunities.
2. Theoretical Framework and Hypothesesa. Evolution of workplace organization through IT based business
TherapiddevelopmentinICTanditsextensiveuseinorganizationsshapedthestructuresoforganizationsinordertoadaptnewconditionsandacquiring,creatinganddiffusingknowledgewithin theorganizationandamongorganizations.Changes inorganizations
138
aremorelikelytohaveapositivechangeinknowledgeacquisitioncostsinadecentralizedarchitecture.Moregenerally,ICTbasedworking,especiallycomputerizationeffectsorga-nizationalchangebyaddingvalueintwoways;itincreasesproductivityofworkersanditincreasesknowledgeacquisitionwithintheorganizationandbetweenorganizations,aswellascoordinationandmonitoring(BrynjolfssonandHitt,2003).Furthermore,ICTnotonlyboostorganizationalperformance,butalsoboostperformanceof the sectorandeconomy,which isalsonamedastheneweconomy.Theadvancesespecially facilitateeasierandcheaperaccesstostoragesandprocessinginformationstoredindatabases.OneoftheadvancesoftheICTistoenableeasierandcheapercommunicationthroughthedispersionofwiredandwirelesscommunicationtoolsandagents.
Intheliterature,therearevariousstrandsandagreatamountofresearchconductedontherelationshipsbetweenorganizationalstructuresandICT.ThesestudiesposittheroleofICTandcomplementaritieswithworkplaceorganization(BrynjolfssonandHitt,2003).OnestrandofresearchstressesthatincreasesinuseofICTcauseincreasesintherelativeprofitability of the decentralized decisionmaking (Bresnahan et al.,2002; BrynjolfssonandMendelson,1993),whiletheotherstrandpositsincreasesintherelativeprofitabilityofcentralizeddecisionmaking(BoltonandDewatripont,1994).Basically,whiletheuseofICTenablesdecentralizationbydecreasingagencycosts,itlowersdecisioninformationcosts,whichfavorscentralization.Theformerstrandsmainlyconceivethatdelegatedfor-malauthorityshoulddealwiththeproblemoflimitedinformationacquisitionbyenablingdelegatedagentswithincentivestoacquireinformation.
Acemoğlu,etal.(2007)arguesthatorganizationsaremorelikelytohaveadecentralizedstructureiftheyworkinheterogeneousindustriesandiftheyhavelessinformationac-quisitionthanotherorganizations.Bythewayofdecentralizedworkplacestructuretheycangatherwell informedlocalagents.Additionally,the importanceofexternalmarketconditions forceorganizations to allocatemore authority to createbetter informationacquisition, (Marinoetal.,2010). Inthissensedelegationcanutilizetheagent’s infor-mationaladvantagewithinanuncertainenvironmentinordertoavoiduninformeddeci-sions.
ThisrelationshipbetweenICTanddelegatedmanagementsystemscanbecharacterizedasdecentralizationeffectofICTonorganizationalarchitecturebyconsideringanincreaseintheuseofteamworkversusadecreaseinlevelsofmanagerialactivitieswiththehelpofdirectparticipationindecisionmakingprocesses(Arvantis,2005).Withinthenotionofadecentralizationeffect,individualsinorganizations,bothworkersandmanagers,canaccesstoinformationwhichisstoredwithintheorganization,soastohavesomeinde-pendentdecisionsandmoreinitiatives.Additionally,withintheexistenceofflexiblerules,individualswhoareusinginitiativescanactinaninformalenvironment.Theseconditions
139
providedbydecentralizedstructuretriggercreativityandinnovativeeffortsbyenablingtrialanderroroptionsforindividualsandteams.Thepositiveresultsofallocatingdeci-sion-makingauthoritymaydependontheroleoflocalknowledge.Whenlocalknowledgeishighlyimportant,delegateddecisionmakingismorebeneficialthanefficiencyincom-munication,aslongastheincentiveproblemissmall(BrynjolfssonandHitt,2003;HartandMoore,2005).As a result, ICTprovidemore convenientenvironment for runningdecentralizedmanagementsystem.However,notonlyfordecentralizedsystems,ICTalsoprovidesomeopportunitiesforcentralmanagementsystem.
Theoptimalmethodcanbeseenasthedegreeofdelegationwhichisstatedwherethesumofagency (informationordecisioncost) isminimized.When ICT improve theop-portunityofsupervisingindividualsandreduceagencycosts,organizationsbecomemoredecentralizedstructures.Incontrast,whenICTimprovethequalityandspeedoftopman-agementdecisions,organizationsbecomemorecentralizedinstructure.Withintheexis-tenceofwelldefinedstrictrules,thecentralizationeffectofICToccursmoreeasilythanthe decentralization effect. The intense reduction of information and communicationcostsleadstoatransformationofspecificknowledgeintogeneralknowledge.Asaresult,itispossibletomonitormanagersandtocoordinateactivitiesperformedbyperipheralteams(ColomboandDelmastro,2004).Lessinefficiencyinthecommunicationprocessandlowerinformationcostsleadstoamorecentralizedallocationoftasksanddecisionmaking.Hereispointtostateahypothesisas;
H1:ICTispositivelyinfluencedbybothdecentralizationandcentralization.H1.1:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbydecentralization.H1.2:Constantconnectivitytoolsarepositivelyinfluencedbydecentralization.H1.3:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbycentralization.H1.4:Constantconnectivitytoolsarepositivelyinfluencedbycentralization.
To sumup, ICT applications improves centralmanagement’s ability tomonitor agentsandresultsandincreasetherelativeprofitabilityofdecentralization.Ontheotherhand,ICTapplicationsdecreasecommunicationandinformationprocessingcostsandincreaseorganizationalperformancebyenablingcentraldecisionmaking.Decentralizationassoci-atedwithsomesortofinformalcommunicationandmoreinitiativeswhichmaketransferofimplicitknowledgeeasierandeffective.Ontheotherhand,centralizationassociatedwithsomesortof formalizationandspecializationwhichmake transferofexplicitandproceduralknowledgeeasierandcosteffective.EventhoughtheneteffectofICTusedonthevalueofdecentralizationversuscentralizationisthereforeambiguous,itseemstoberelatedwithsocialcapitalinsuchdimensionsasstructural,relationalandcognitiveorinsuchformsasbonding,bridgingandlinking.
140
b. Organizational structures, social capital and learning
In linewith thesemanagerialpracticesaimed to improveorganizationalperformance,changes in thestructureeffects theorganizationalstockofsocialcapital. Inparticular,decentralizedorganizationsarelikelytobeinformalandspecializedorganizationswhichsupporttheemergenceofsocialcapitalbytheprovidingmoreindividualautonomy(TsaiandGhoshal,1998).Onthecontrary,centralizedorganizationsarelikelytobelessspe-cializedorganizationswhichpreventtheemergenceofsocialcapitalbyconstricting itsfreedevelopment(InkpenandTsang,2005).
Basedontheempiricalstudies,thereseemstobeapositiverelationshipbetweenorga-nizationalperformanceanddimensionsofsocialcapital.Insenseoforganizationallearn-ing;(1) learningtakesplaceinorganizationwiththedialoguesandinteractionsamongindividuals(Beeretal.,2005),(2)learningtakesplaceinaneffectivewayresultinginasharedunderstanding(Belletal.,2010),(3)learningtakesplaceinanindividual’smindorwithintheorganizationalstructure(Beeretal.,2005).
Whilethefirstandsecondaspectsrefertointerpersonalinteractionsinasocialenviron-ment,providingsharedcognitionandunderstanding,thelastaspectreferstointerpre-tationofmessagesbyindividualswhoarepartoftheorganization’scognition.Accord-ingtosomeseminalworks(NahapietandGhoshal,1998;AdlerandKwon,2002),thesethreespecifiedaspectsarealso linkedwithembeddedassets inorganizations,suchasstructuralembeddedness,relationalembeddednessandcognitiveembeddedness.Theseworksalsoexclaimsomedimensionsofsocialcapitalbyincreasingtheopportunitiesofknowledgeand informationexchange, intensifying themotivationof social interactionbetweenmembersandcontributingtotheacquisitionofbothcriticalknowledge(tacitknowledge,coreknowledge,experiencesetc.)andinformationformembersembeddedintheinter-organizationalrelationships.
These dimensions are known as the three dimensions of social capital playing criticalroleinorganizationallearning.Theyarestructural,relational,andcognitivedimensionsof social capital.Andrews (2010) indicates that relational(2) andcognitive(3) social capi-talarepositivelyrelatedtoorganizationalperformance.Accordingtotheauthor,whiledecentralizationstrengthensthepositiveimpactofrelationalsocialcapitalonorganiza-tionalperformance,itweakenstheimpactofcognitivesocialcapital.Itmightberesulting
2 The relational dimension focuses on the character of the connection between individuals. This is bestcharacterizedthroughtrustofothersandtheircooperationandtheidentificationanindividualhaswithina network. Communication is needed to access and use social capital through exchanging information,identifyingproblemsandsolutions,andmanagingconflict.3Thecognitivedimensionfocusesonthesharedmeaningandunderstandingthatindividualsorgroupshavewithoneanother.
141
fromthelesshierarchicalstructuresandofferinggreateropportunitiesforfreetransferofknowledge,and forhandling collectiveactionproblemswithout recourse to formalcontrolmechanisms.Ontheotherhand,thesebenefitsofdecentralizationfortheorgani-zationmightbegainedattheexpenseofastrongsenseofmission,sinceseniormanagersmayhavelessdirectcontroloverthegoalorientationoftheirsubordinates.
Whilesocialcapitalcanbedefinedasformationoftheseissuesallowingandfacilitatinginteractionsinorganizationallevel,itisalsoaresourceforaccessingsomeotherembed-dedassetsatindividuallevel.Socialcapitalcanbedescribedasthenormsandnetworksfacilitating interactionamongmembers (Woolcock, 2001), resulting in trustworthinessandmutuality(Putnam,2000)andthepreciousassetoforganizationscaringtheconcepttotheinteractionsamonggroupsofindividuals(Ostrom,2000).Fromthisviewpointso-cialcapitalcanalsobeconceptualizedasakindofinvestment(Lin,1999)insocialrela-tionsattheindividual levelandaninvestmentinnetworks(orsub-networks)atgrouplevel.Withinbothlevels,socialcapitalgeneratespositiveexternalitiesfortheeachmem-berofthegroup,bythewayofsharedvalues,trustandnorms.Theseexternalitiescanbeespeciallyderived from informal communicationwithinorganizationsor communi-ties(DurlaufandFafchamps,2004).Basedontheseclaims,mostoftheseapproachesofstructural perspective recognizenetworks as thegroupof individualsworking, gettingtogetherandetc.Itresultsinimprovementsinmember’scapacityoflearningandpro-videsbetteroutcomesofcollaboration.Sabatini(2006)considerssocialcapitalasasocialnetworkanddefinesitasaninformalnetworkofstrongfamilyties(bondingsocialcapi-tal),informalnetworkofweaktiesconnectingfriendsandacquaintances(bridgingsocialcapital),formalnetworksconnectingmembersofvoluntaryorganizations(linkingsocialcapital)andformalnetworksofactivistsinpoliticalparties.
Anotherimportantcriticofthenetworkperspectiveisthestyleofmembershipwhichiscategorizedasnetworksandassociations(Knowles,2005).Whilethenetworksareaboutthe people knowing eachother and interacting informally, the associations are aboutthepeoplewhobelongtoacommunityorgroup,suchasmembershipinasportteam.Knowles(2005)dividesassociationsintotwogroupsasverticalstructuresandhorizon-tal structures.Whereasmembers invertical structuresare inhierarchical relationship,membersinhorizontalstructuresareinequalbasis.Thiscritiquepositssomeotherchar-acterizationsofsocialcapitalinahierarchywhichholdsanextraordinarilylargesetofob-ligations(Coleman,1988).However,horizontalassociationssupplymorehomogeneityinmembers,(asopposedtoheterogeneity,)inthesenseofhavingcommoncharacteristics(Cassar,etal.,2007),aswellascommoninterestsandvaluesamongmembers.Asaresultofhavingsharedvaluesinsteadofhavingobligationsandhomogeneitymayraisesocialcapitalaccumulationbyreducinginformationasymmetries(Grootaert,1999)andmaking
142
interactionsandaccumulationeasier.Tofinalizethenetworkcharacteristicswhichisen-hancingorreducingsocialcapital,thereisaneedtolookatanothercharacteristicofthegroup.Frequencyofcontactsisoneofthecharacteristics(NarayanandPritchett,1999)whichplaysacriticalroleinbothstructures.Frequencymayraisesocialcapitalandmayalsoraisetherateofaccumulationofsocialcapitalbecausetherepetitionofinteractionsisthesupportingelementofreciprocityamongindividuals.Thesethreenetworkcharac-tershelptoidentifysocialcapitalbecausetheyalsocharacterizethesetofexpectationsandobligationslinkedtoindividualmembershiptogroups.Ontheotherhand,thereisneedtoknowthecombinationsofthesecharacteristicsandresultedcompositionswiththeformofsocialcapitalaccumulatedingroups.
Table 1: Bonding, Bridging and Linking Social Capital
BondingSocialCapital
refers to
tiesbetweenpeopleinhomogenousgroupsandsimilarcontexts.
BridgingSocialCapitaltiesamongdistantfriendsand,associates,aswellasbetweeninstitutions.
LinkingSocialCapitaltiesamongpeopleindissimilarsituations,suchasthosewhoareentirelyoutsidethecommunityandindifferentsocialstrata.
Source: Sabatini(2006)
With regard to these characteristics, social capital canbepresented in threedifferentformsasbonding,bridgingand linking.Putnam’s (2000)distinctionofsocialcapitalasbondingsocialcapitalreferringinhomogeneoussocialgroupsandbridgingsocialcapitalreferringtoheterogeneoussocialgroups.Whiletheformeroneemergesinhomogenousor relation based groups, such as familymembers, close friends and/or some ethniccloseness,thelatteremergesinhomogeneousgroupswhichhaverelationsamongdis-tantfriends,associatesandcolleagues.Oneotherform,linkingsocialcapitalindicatesre-lationshipsamongindividualsandgroupsindifferentsociallevelsviaverticalconnectionstoformalinstitutionsinahierarchy(HealyandCote,2001).Itextendsthesocialcapitalbeyondthecommunitybyleveragingresourcesandinformationfromformalinstitutions(Woolcook,2001).Becauseoftheselectedsamplerepresentingindividualpractitionerswhoareworkinginsamecommunity,linkingsocialcapitalarenotmeasuredinthisstudy.Hereisthehypothesisabouttherelationshipsbetweenorganizationalstructureandso-cialcapital.
143
H2:OrganizationalStructureinfluencesocialcapitalH2.1:Decentralizationpositivelyinfluencesbridgingformofsocialcapital.H2.2:Centralizationpositivelyinfluencesbondingformofsocialcapital.
Intheliterature,thesetwodimensionsarealsomeasuredbyoverlappingwithstructuraldimensionsofsocialcapitalwhichisalsobasedonthestructureoftiesamongentities.Robert,Dennis,andAhuja(2008)findthatalldimensionsofsocialcapital(structural,rela-tional,andCognitive)facilitateknowledgeintegration.Theyarguethatthestructuralso-cialcapitalisparticularlyhelpfulwhenthereisalackofface-to-facecommunicationchan-nels.Someresearcherscanalsobefoundintheliteratureinvestigatinghowthestructureofrelationshipsandcognitive/relationalmechanismstriggerthoserelationships.Forin-stance, InkpenandTsang (2005) researchdirecttiesamong individuals inorder to re-alizetheeffectof interactionbyfocusingonrelationaldimensions.Accordingtotheseauthorsrelational/cognitivedimensionsareamediatorbetweeninformationexchangeandrelationshipsbetweenindividuals.Thus,itcanbestatedthatweaktiesprovidemoresearchfor,andbetteraccesstothenewinformationandresources(Granovetter,1973).Whereas,strongtiesleadtomoresearchfor,andbetteraccessto,redundantorfamiliarinformationandresources(Hansen,1999).Thischaracterizationleadstosetupalinkbe-tweenformsanddimensionsofsocialcapital,aswellasdimensionsandorganizationallearningactivities.Figure1helpstosummarizetheconceptionofthiscasualframework.
Figure 1: Casual framework of organizational learning between social capital and innovation
Relationaldimension → Bridgingsocialcapital → Explorationactivity
Cognitivedimension → Bondingsocialcapital → Exploitationactivity
Mostlythreedimensionsofsocialcapitaloverlaptwocomponentsoforganizationallearn-ing.Relationalandcognitivedimensionscanbecharacterizedwithregardtoexplorationandexplorationactivities,withthehelpoffrequencyofcontactsinastructure(Structuraldimension).Thedistinctionbetweenexplorationandexploitationcanbeclarifiedhereas theprocessofexploitationentails thedeepeningofafirm’scoreknowledge,whileexplorationimpliesaprocessbroadeningintonon-coreareas.Bothfortheexplorationandexploitationprocess,networksandclustersofferopportunitiesandmechanismsbyrepresentingsocialcapital(Burt,1992).Basedontheseconsiderations,Noteboom(2000)introducesacycleofdiscoveryinvolvingbothexplorationandexploitationinaprocessforalllevels:individuals,organizationsandinnovationsystems.However,therearetwodifferent views on thematter of balancing these activities.One bunch of researchersposits that there is a trade-offbetweenexplorationandexploitationand they cannot
144
becombinedduringthesameperiodthroughinnovation(BennerandTushman,2003).Otherspositthatthereiscauseandeffectrelationshipamongactivitiesandtheyfolloweachotherovertime(WinterandSzulanski,2001).Hence,organizationsstilltrytohaveoptimizationbetweenexplorationandexploitationactivitiesinalllevels.Maintainingthisoptimizationbycombining twoactivities inall levels isnotaclear issue for sustainingorganizationallearning(Holmqvist,2004;LevinthalandMarch,1993).Whenconsideringorganizationsasasocialcommunity,becauseofthecomplexityofembeddedrelation-shipsinanetwork(Chaeetal.,2005),realizationofthefactorseffectingexplorationandexploitationactivityrequiresknowledgeaboutsocialnetworkapproaches, focusingon(1)structuralpropertiesofnetworks(AdlerandKwon,2002),(2)structuralholesinthenetwork(Burt,2000)and(3)thestrengthofties(Granovetter,1973).
Whilethefirsttwocharacterizationsofsocialnetworksasstructuralpropertiesprovidesanopportunitytomapstructureofrelationshipsfacilitatinglearningamongentities,thelastoneprovidesanopportunitytounderstandclosenessbylookingatfrequencyofin-teraction.Furthermore,consideringstrengthoftiestomaplearninginanetworkrequiresmeasurementofcognitiveandrelationalfactors.Asitismentionedbefore,thecognitivedimensionofsocialcapitalreflectsbondingformofsocialcapitalresultingfromcognitiveclosenessordistancesamongactorssharingcontentorvision,whilerelationaldimen-sionsreflectbridgingformofsocialcapitalresultingmotivationofactorstoexchangecon-tent.Morespecifically,bothoftheseformsmayserveamoderaterelationshipbetweensocialcapitalandexploration/exploitationactivities.Atthatpointanhypothesiscanbestatedhereas;
H3:FormsofsocialcapitalpositivelyinfluenceorganizationallearningH3.1:Bridgingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploration.H3.2:Bondingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploitation
Whilebondingsocialcapitalmaintainsthecombinationoftrustandsocialcohesioninthecommunity(Coleman,1988)andenablesmemberstoreceivesocialsupportfromothermembers,itmaylimittheaccesstonewconnectionsovertimebymakingthememberstoodependenttothegroup(WoolcockandNarayan,2001).Ontheotherhand,bridgingsocialcapitalprovidesaccesstonewconnectionsacrosstheorganizationalboundaries.With thehelpofweakties,bridging social capitalprovides trustandcohesionamongmembersindifferentcommunities(Granovetter,1973).Moreover,bondingsocialcapitalprovidesstrongtiesbetweenmembers,facilitatingformsofintergroupinteractionandcollectiveaction,whilebridging social capitalprovidestiesbetweengroupsandotheractorsandorganizations (WoolcockandNarayan,2001).Briefly,bonding social capitalreferstoatrustingrelationshipbetweenmembersinasinglecommunity(e.g.socialcapi-tal in criminal gangs), bridging social capital refers a trustingnetworkof relationships
145
betweenmembersofdifferentcommunitiesandbetweencommunities(e.g.socialcapi-talbetweensportclubs).AtthispointthereisaneedtorevisitGranovetter(1973),whostressesthatbondingandbridgingsocialcapitalarecorrelatedwithstrongandweaktiesbymaintainingexisting relations (bonding) andextendingnetworksor facilitatingmo-bility(bridging).InthiscontextitcanbesupposedthatICTmayhavepositiveeffectonthecreationofbridgingformsocialcapitalwhilemaintainingorreducingbondingsocialcapital.
3. Methodologya. Sample
Thisresearchisconductedinmediaandinstitutionaldevelopmentdepartmentsofthecompaniesworkinginlogisticsectorasaspecificpartofcommunitiesofpractice(CoP).Thelogistics,initssimplestdefinition,isthesetofactivitiesthatplansandexecutesthedeliveryof goods and rawmaterials from suppliers to end-users (Özdemir andDarby,2009).TheincreasedglobalexchangesandcompetitionwiththeimprovementoflogisticsinfrastructureandsystemforcelogisticscompaniestousemoreadvancedICTforleverag-ingtheirsupply-chainnetworks(ÖzdemirandDarby,2009).Moreover,thecountriesincentralpositionintermsofgloballogisticsexpandtheironlinenetworksforensuringef-fectiveandefficienttransportationacrosstheworld.Inlinewiththesestructuralchangesinthesector,logisticscompaniesshifttheirICTinfrastructurestowardsadvancedsystemsinordertoimprovetheirdecision-makingactivities,collaborativeworkswiththeirpart-ners,communicationactivitieswithsuppliers,produces,wholesalers,distributors,storesandcustomers.Ontheotherhand,theyutilizetheadvancesofICTforawarenessraising,strategicalliances, learning,diffusing, informingandetc.EliiyiandŞahin(2011)under-linesthesituationofTurkishlogisticssectorasagatewaybetweenEuropeandAsia.Be-causeofTurkey’sstrategicpositionasahubbetweenthreecontinents,theeffectiveuseofadvancedICT iscritically importantforsuccessfuldevelopmentandsustainingcom-petitiveforces.TheimplementationanddevelopmentofICTimprovestheperformanceof logisticscompaniesespeciallybypassing the information todifferentparties in thenetworkandbydecreasingthecostofoverallsystem(Disneyetal.,2004).TheuseofICTalsoprovidelearningabilities,accessingfasterandreliableservices,increasingrevenuesandeffectivecommunicationforthecompaniesworkinginthesector(FengandYuan,2006).Withinthissector,thesamplepopulationforthestudyconsistedofmanagers,vicemanagers,specialists,experts,officersandconsultantsworkingfor logisticscompanieslocatedinIstanbulwhichisthemostpopulouscityinvolving15%oftheTurkishpopula-tion.
Indatacollectionprocess, thequestionnairewasgiventovolunteermembersandan-swerswerecollectedbyface-to-faceinterviews.Theserespondentsarepractitionerswho
146
areusingonlinetoolsintheircommunities:location-basedanddispersed.Thesepracti-tionersareengagedinlearningeffectivewaysofoperations,managinghumanresources,monitoringoperationsandthirdparties,adaptingprocedurestoglobalsituationsinvolv-ingsuchchallengesasgreenhousegases,negativeeffectsonhumanhealth,landuseandresourceconsumption.Thesepractitionersarealsoresponsible forsocialandenviron-mentalissuesbyconcerningtheirbusinesspracticestoworktowardscorporatesustain-abledevelopment and learning.With thehelpof face-to-face interviewspractitionersanswereddirectedquestionscorrectlyandcarefully.Inorderavoidgettingbiasedresults;face-to-faceinterviewisselectedasthedatecollectionmethod.Similarly,coredepart-ments,insteadofICTdepartments,areanalyzedforaccessinghealthyimplicationsaboutthe sector.
b. Measurements
In this study,datawerecollected through30different instrumentswhichconsistedofaquestionnaire.AccordingtoJacobsandChase(1992),aninstrument’sreliabilitydealswiththeconsistencyofmeasurements.Themajorityofthestudiesassessingreliabilityoftheinstrumentshavedonesothroughthestandardcoefficientofinternalconsistency,Cronbach’salphalevel.Itwasalsousedtoverifyreliabilityinthisstudy.ThescalesusedinthisstudyareICT,organizationalstructures,organizationallearning,andsocialcapitalscales,whichareprimarilyadaptedfromtheliteratureandbasedonthecharacteroftheresearchobject.ThequestionsformeasuringtheuseofICTaremostlyadaptedfromtheworkofPartnershiponMeasuringICTforDevelopmentintroducedbyInternationalTele-communicationUnion(ITU)(4),EuropeanUnionSurveysonICTusageande-Commerceinenterprises(2011)(5).TheotherquestionsformeasuringtheworkplaceorganizationandsocialcapitalarebasedontheapproacheswhicharegivenatSection2.
Afterthefirst-runoftheanalysis,anecessitytohavesomeadditionaldata isrequiredbecause of the deficient explanations on the latent constructs.Newquestions in 120
4ThePartnershiponMeasuringICTforDevelopmentwaslaunchedinJune2004,followingthefirstphaseoftheWorldSummitontheInformationSociety(WSIS).ItscurrentmembersareEurostat,theInternationalTelecommunicationUnion(ITU),theOrganizationforEconomicCo-operationandDevelopment(OECD),theUnitedNationsConferenceonTradeandDevelopmentUNCTAD,theUnitedNationsDepartmentofEconomicandSocialAffairs(UNDESA),theUnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization(UNESCO)InstituteforStatistics(UIS),theWorldBank,andfourUnitedNationsRegionalCommissions(theUNEconomicCommissionforAfrica,theUNEconomicCommissionforLatinAmericaandtheCaribbean,theUNEconomicandSocialCommissionforAsiaandthePacific,andtheUNEconomicandSocialCommissionforWesternAsia).ForfurtherinformationontheobjectivesandactivitiesofthePartnership,seehttp://measuring-ict.unctad.org 5Accesstodatabase:EuropeanUnionSurveyonICTusageande-Commerceinenterprises(2011)http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/data/comprehensive_databases http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/documents/Tab/what%20is%20where%20on%20Eurobase_upd2012.pdf
147
interviewsarerepeatedwithsamepractitioners. Inthisprocessthenumbersample isincreasedto150interviewswhichalsoprovideanopportunitytoeliminatemissingdataandout layers.Eachofvariables ismeasuredbyafive-pointLikert-typescale, rangingfrom1(low)to5(high).
i) Information and communication technologies
GiventhevastnessoftheliteratureresultedbypopularityofrelationshipsbetweensocialcapitalandICT,highlylimitedcriteriarepresentingtheuseofICTinCoPareadoptedfromtheICTliteratureandmeasurementindexesaswellasopenendedquestionintest-runs.Becauseof thestrategyof thestudy, ICTarehandled in twodifferentpartsas instantcommunicationtoolsandconstantconnectivitytools.Theformerrefersinstantandsyn-chronouscommunicationapplicationswhile the latterrefersconstant repositoriesandplatformsforasynchronouscommunicationtools.Hereisthesetofcriteria’sandresultsofEFA.TheresultsshowstwopartsofICTexplain63%oftotalvarianceofothercriteriausedingatheringdata.TheresultandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.1.
• Synchronouscommunicationapplications–(InstantCommunicationTools)Receiving/Sendingfrom/toLMSplatformsReceiving/Sendingfrom/toinstantmessageReceiving/Sendingfrom/towebbasedchat
• Asynchronouscommunicationtools–(ConstantConnectivityTools)Receiving/Sendingfrom/toforumsReceiving/Sendingfrom/towikisReceiving/Sendingfrom/tosocialnetworkingsites(SNS)
ii) Organizational structures
TheorganizationalstructuresscaleisadaptedfromarevisionofAcemoglu,etal.(2007),Beer,etal.(2005).Theseadaptedcriteriaare;
• DecentralizedworkplaceorganizationToleranceofmistakeishighinlocationbased/dispersedcommunityAbilitytoactindividuallyinlocationbased/dispersedcommunityHavinginformalrelationshipsinlocationbased/dispersedcommunityHavingflexiblerulesinlocationbased/dispersedcommunityTrial/erroroptionisavailableinlocationbased/dispersedcommunity
• CentralizedworkplaceorganizationRulesareexactlydefinedinlocationbased/dispersedcommunityHavingstrictrulesinlocationbased/dispersedcommunity
148
TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.2.
iii) Social capital
ThescaleofsocialcapitalisprimarilybasedontheworkofNarayanandPritchett,(1999),Putnam(2000),Cassar,CrowleyandWydick, (2007)whodescribedsocialcapitalusingthethreedimensionsofstructure,relationandcognitionaswellasreferringtwoformsofbridgingandbonding.Inlinewiththestrategy,socialcapitalisadaptedbysettingtwoformsasbridgingandbondingwiththeselectedmeasurableitemslistedhere;
• BridgingformofSocialCapitalShort-termnewcomerstolocation-basedcommunityVolatilityinlocation-basedcommunity
• BondingformofsocialcapitalLong-termnewcomerstolocation-basedcommunityMembersareknowneachotherdirectlyinlocation-basedcommunity
TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.3.
iv) Learning
TheorganizationallearningscaleisarevisionofthemeasurementsinNoteboom(2000),Holmqvist(2004)andLevinthalandMarch(1993).Thesub-dimensionsoforganizationallearningincludeexplorationandexploitationandinvolve12measurableitems.Hereisthelistfortheseitems.TheresultsandscoresofEFAcanbeseenatAppendices1.4.
• ExplorationCreativityissupportedinlocation-based/dispersedcommunityNewEducationalactivitiesinlocation-based/dispersedcommunitySharingofinformationinlocation-based/dispersedcommunityThereisnewinformationfromoutsidetolocation-based/dispersedcommu-nityTherearenewcomersfromoutsidetolocation-based/dispersedcommunityThereisuncertaintyinlocation-based/dispersedcommunity
• ExploitationCooperationinimplementationinlocation-based/dispersedcommunityExistenceofdeterminedprocedureandactionplan in location-based/dis-persedcommunityImplementationofinformationinlocation-based/dispersedcommunitySharingofknowledgeinlocation-based/dispersedcommunityNewcomersarecapableforprocessesinlocation-based/dispersedcommunity
149
Membersknowwhattheywilldoinlocation-based/dispersedcommunity
c. Reliability and validity
Totestthevalidityandreliabilityofscales,besidesobtainingfullcontentvaliditythroughliteratureanalysisandthisstudyutilizesCronbach’sAlphatotesteachscale’sreliabilityandtheresults showthatallexceed0.65,demonstratingthateachscale in this studyhasgoodreliability.Becauseoftheadaptedcriteriaandaddednewmeasurable itemsConfirmatory FactorAnalysis is not needed in this study. EFA factor regression scoresareusedfordependentandindependentvariablesandstatisticsaregiveninacceptablesignificancelevels.
4. Findings
StructuresofworkplaceorganizationpositivelyandsignificantlyhasaninfluenceontheuseofICTinbothmeaningasinstantcommunicationtoolsandconstantcommunicationtools.AsitsseenatTable2,theeffectofdecentralizedworkplaceorganizationhasbig-gerinfluenceonInstantcommunicationtoolsthanconstantconnectivitytools.Inorderto utilize this effect of decentralization, criteria of Instant communication and criteriaofdecentralizationcanbeconsideredasbehaviorsof individuals inrigid/flexiblework-ingenvironment for locationbasedcommunities. Individualshavemoretendencies touseinstantcommunicationtoolsforbeinginteractivewiththeircollegesorothermem-bersof thecommunity.Theeffectofworkplaceorganization isdifferent from locationbasedcommunitiesingeographicallydispersedcommunities.Thecentralizedworkplaceorganizationhassignificantandpositive impactontheuseof ICTforbothmeaningasinstantandconstanttools.Thisresultmostlyemergesfromthespecificgroupofindividu-alsworkingaspractitioners.Indispersedcommunity,onlinemembersmostlyusetheirownICTtoolssuchastheirextranet,wikis,instantmessagingapplicationtointeractwithothermembers.Thistendencymakestheeffectofcentralization ispositive.Finally,asitsexpected,bridgingformofsocialcapitalhaspositiveeffectoninstantcommunicationtoolsinlocationbasedcommunitieswhilebondingformofsocialcapitalhasapositiveeffectindispersedcommunities.Theseresultsareparallelwiththeresultsofworkplaceorganization.Evenmembersinteractwithothermemberindispersedcommunity;theymostlyuseICTtoolsservedbycentralmanagement.Table3showsrelatedregressionre-sults.Decentralizedworkplaceorganizationhaspositiveimpactonbridgingformofsocialcapitalwhilecentralizedworkplaceorganizationhaspositiveimpactonbondingformofsocialcapital.Itisbecauseoftheeffectofdecentralizationonindividualswhoareinter-actinginformallywithothermembersmostlyinshorttermperiods.Table4givesregres-sionscoresofeffectofworkplaceorganizationonsocialcapital.Thisimpactinlocationbasedcommunitiesisnochangeindispersedcommunities.However,centralizationhas
150
apositiveimpactonbridgingformofsocialcapitalinlocationbasecommunitiesbecauseof the availability of face-to-face communicationmaking individuals to develop socialcapitalinotherways.Theseimpactsofworkplaceorganizationontheformssocialcapitalareparallelwith the impactofworkplaceorganizationon theorganizational learning.AsitisseenatTable5,theonlydifferencecanbefoundinexplorationinlocationbasedcommunitiesforbridgingsocialcapitalthatisinsignificant.Evencentralizationprovidesbridgingsocialcapitalinlocationbasedcommunities;itisnotutilizedforexplorationinlocationbasedcommunities.Thisresultemergesfromthepossiblesimilaritiesandcogni-tiveclosenessofthemembersinlocationbasedcommunities.Bridgingsocialcapitalcanonlybeutilizediftheworkplaceorganizationisdecentralizedinlocationbasedcommuni-ties.Table6presentsregressionscoresstatingbridgingformofsocialcapitalisfoundinlocationbasedcommunitiesforexploration.Ontheotherhandbondingformofsocialcapitalisfoundjustforexploitationactivity.Table2showshypothesisinthisstudyandallofthemisacceptedforlocationbasedanddispersedcommunities.
Table 2: List of Hypothesis and Acceptances
Loc. B. Disp.H1: ICT positively influenced by both decentralization andcentralization.
√
H1.1: Instant communication tools are positively influenced bydecentralization.
√ -
H1.2: Constant connectivity tools are positively influenced bydecentralization.
√ -
H1.3:Instantcommunicationtoolsarepositivelyinfluencedbycen-tralization.
√ √
H1.4: Constant connectivity tools are positively influenced bycentralization.
√ √
H2:OrganizationalStructureinfluencesocialcapital √H2.1: Decentralization positively influences bridging form of socialcapital.
√ √
H2.2:Centralizationpositivelyinfluencesbondingformofsocialcapi-tal.
√ √
H3:Formsofsocialcapitalpositivelyinfluenceorganizationallearn-ing
√
H3.1:Bridgingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploration. √ √H3.2:Bondingformofsocialcapitalpositivelyinfluencesexploitation √ √
151
Table 3: The Effect of Workplace Organization on the Use of ICT
DependentVariablesofICT
InstantCommunicationTools
ConstantConnectivityTools
Location Based CommunityDecentralizedWorkplaceOrganization 0.562 *** 0.343 ***
CentralizedWorkplaceOrganization 0.273 *** 0.301 ***
R2 0.39 0.2Adj. R2 0.38 0.19
F 37.504 *** 10.086 ***Dispersed Community
DecentralizedWorkplaceOrganization 0.021 0.14CentralizedWorkplaceOrganization 0.363 *** 0.258 **
R2 0.13 0.08Adj. R2 0.12 0.07
F 8.885 *** 5.528 **Location Based Community
BridgingSocialCapital 0.799 *** 0.145BondingsocialCapital 0.078 0.075
R2 0.64 0.026Adj. R2 0.63 0.009
F 105.713 *** 1.561Dispersed CommunityBridgingSocialCapital 0.04 0.236BondingsocialCapital 0.248 * 0.138 *
R2 0.063 0.075Adj. R2 0.047 0.059
F 3.954 * 4.731 ****p<0.01**p<0.05*p<0.1
152
Table 4: The Effect of Workplace Organization on the Forms of Social Capital
LocationBasedCommunities
DispersedCommunities
BridgingSocial Capital
BondingSocial Capital
BridgingSocial Capital
BondingSocial Capital
LocationBased
DecentralizedWorkplace 0.556 *** -0.162 0.008 0.066
CentralizedWorkplace 0.292 0.395 *** 0.065 -0.021Dispersed DecentralizedWorkplace 0.003 0.126 0.777 *** -0.041
CentralizedWorkplace 0.272 0.17 0.074 0.883 ***
R2 0.57 0.18 0.63 0.76Adj.R2 0.55 0.16 0.61 0.75
F 38.273 *** 6.632 *** 48.889 *** 88.698 ***
***p<0.01**p<0.05
Table 5:The Effect of Workplace Organization on Organizational Learning
LocationBasedCommunities
DispersedCommunities
Explora-tion
Explora-tion
Explora-tion
Explora-tion
LocationBased
DecentralizedWorkplace 0.94 *** -0.087 0.019 0.08
CentralizedWorkplace 0.002 0.86 *** 0.066 -0.019Dispersed DecentralizedWorkplace 0.031 0.049 0.919 *** -0.024
CentralizedWorkplace -0.058 -0.085 0.052 0.915 ***
R2 0.91 0.72 0.87 0.81Adj.R2 0.9 0.71 0.87 0.8
F 278.853 *** 73.094 *** 194.692 *** 121.635 ***
***p<0.01**p<0.05
153
Table 6: The Effect of Social Capital on Organizational Learning
LocationBasedCommunities
DispersedCommunities
Exploration Exploration Exploration Exploration
Bridgingformofsocialcapital 0.67 *** 0.324 *** 0.78 *** 0.025
Bondingformofsocialcapital 0.077 0.483 0.21 0.94 ***
R2 0.45 0.34 0.61 0.88Adj.R2 0.44 0.33 0.6 0.88
F 48.546 *** 29.91 *** 91.613 *** 443.59 ***
***p<0.01**p<0.05*p<0.1
5. Conclusion
PreviousresearchabouttherelationshipbetweenICTandsocialcapitalmostlyconductsto investigateoneparticulartechnology,suchastheInternet,e-mailorphone.RecentfindingsabouttheimpactofICTonsocialcapitaltendtosupportpositiverelationshipsbetweentheconstructsbyunderliningthesenseofcommunityinvirtualspacesanden-hancingitsofflinerelations(HamptonandWellman,2003).Alongwiththesefindings,itcanbederivedthattheimpactofICTonsocialcapitaldependsonthetypeoftechnologyselected by individuals and tools for interaction. Togetherwith the various communi-cationandsocialmediatools,electronicnetworkshasextendedthewayofinteractionamongpeopletotheeraofinteractionamongusersinsuchcommunities.Withtherapiddevelopmentintechnologiesandtools,firstitbecameamediatorofrealworldrelationsbutlateritdefinedtheserelationswithitsowndynamics.
Forinstance,Web2.0enabledsocialmediatoolsforcommunicating,sharing,learningaswellassocializing.WiththeadvanceofWeb2.0,newtoolsprovidehugevarietyofwaystointeract.Eachofthesetoolshasadifferentimpactonsocietalactivitiesinanorgani-zationalcontext(Altheide,1994).Withintheframeofthisstatement,itcanbesupposedasuserstransformthesetoolsbycustomizingthem,modifyingthemandexperimentingwiththemtowardsthepurposeoftheaction.
ConductingICTastheinstantcommunicationandconstantconnectivityprovidedanin-sighttocomprehendthemulti-facetednatureofinteractionsincludingtext,voice,video,pictureandsoon.Moreover,thesesharedmaterialsmaybesynchronousorasynchronous.Combineduseofthesetoolsmayoffersomeopportunitiesforcreatingandmaintainingsocialcapitalamongusers.Communicationtoolsrefertotheactsoftransmittinginfor-mationorknowledgebyusingthevariousmediasuchasinstantmessaging,chatrooms
154
andLMSplatforms.Theconversationviathesemediacanbefromonetomanyorfromonetoone.Thesetoolsaregenerallyconsideredtosupplementface-to-facecommunica-tioninlocationbasedcommunitieswhileitisasubstitutefordispersedones.FindingsofthestudyshowthatdecentralizedworkplaceorganizationhasnosignificantimpactontheuseofICT.Itismostprobablybecauseoftheempoweredanddelegatedworkforceinthosecommunities.BothformofICTisanimportanttoolwhendecentralizedteamswanttogettogetheraroundanentity.Ontheotherhand,constantconnectivitytoolsof-fernewconnectionsfromthevirtualspacesbyparticipatingonlinecommunities.Havinganaccountinsocialnetworkingsites,wikis,andforumsmaybringtheusertoacentralpositiontoaccessnewinformationvianewcontacts(DeiteringandBridgewater2005).ResultsshowsthatdispersedteamscanutilizeICTwhentheyhavecentralizedworkplaceorganization.Itmeansthatwhenrulesareexactlydefinedinproceduresandwhentheyarestrict,centralizedworkplaceorganizationsworkwellinonlineenvironment.Thereisdifferencesbetweenlocationbasedcommunitiesanddispersedcommunitiesworkinginanonlineenvironment.However,differencesbetweenEFAresultspresenttheconstructsenablingsignificantresults.
REFERENCES
Acemoğlu, Daron, Philippe Aghion, Claire Lelarge, John Van Reenen and Fabrizio Zilibotti (2007) “Technology,InformationandtheDecentralizationoftheFirm”,Quarterly Journal of Economics,122(4),p.1759-1799.
Adler, Paul and Seok Woo Kwon (2002) “SocialCapital:ProspectsforaNewConcept”,Academy of Management Review,27,p.17-40.
Altheide, David L. (1994) “An Ecology of Communication: Toward a Mapping of theEffectiveEnvironment”,Sociological Quarterly,35(4),p.665-683.
Andrews, Rhys (2010) “OrganizationalSocialCapital,StructureandPerformance”, Human Relations,63(5),p.583-608.
Arvanitis, Spyros (2005) “Computerization,WorkplaceOrganization, Skilled Labor andProductivity: Evidence for theSwissBusiness Sector”,Economics of Innovation & New Technology, 14(4),p.225-249.
Beer, Michael, Sven C. Voelpel, Marius Leibold and Eden B. Tekie (2005) “StrategicManagement as Organizational Learning: Developing Fit and Alignment through aDisciplinedProcess”,Long Range Planning,38(5),p.445-465.
155
Bell, Simon J., Bülent Mengüç and Robert E. Widing II, (2010) “SalespersonLearning,Organizational Learning, and Retail Store Performance”, Journal of the Academy of Marketing Science,38(2),p.187-201.
Benner, Mary J. and Michael L. Tushman (2003) “Exploitation,Exploration,andProcessManagement:theProductivityDilemmaRevisited”,Academy Management Journal, 28, p.238-256.
Bolton, Patrick and Mathias Dewatripont (1994) “The Firm as a CommunicationNetwork”,Quarterly Journal of Economics,109(4),p.809-839.
Bresnahan, Timothy F., Erik Brynjolfsson and Lorin M. Hitt (2002) “InformationTechnology, Workplace Organization, and the Demand for Skilled Labor: Firm-LevelEvidence”,Quarterly Journal of Economics,117,p.339-376.
Brynjolfsson, Erik and Lorin M. Hitt (2003) “ComputingProductivity:Firm-levelEvidence”,Review of Economics and Statistics,85(4),p.793-808.
Brynjolfsson, Erik and Haim Mendelson (1993)“InformationSystemsandtheOrganizationofModernEnterprise”, Journal of Organizational Computing,3,p.245-255.
Burt, Ronald S. (2000) “TheNetworkStructureofSocialCapital”, Research in Organizational Behavior,22,p.345-423.
Chae, Bongsug, Hope Koch, David Paradice and Van Huy V. (2005) “ExploringKnowledgeManagementUsingNetworkTheories,Questions,Paradoxes,andProspects”,Journal of Computer Information Systems,45,p.62-74.
Cassar, Alessandra, Luke Crowley, and Bruce Wydick (2007) “TheEffectofSocialCapitalonGroupLoanRepayment:Evidence fromFieldExperiments”,Economic Journal, 117, p.85-106.
Coleman, James (1988) “Social Capital in the Creation of Human Capital”, American Journal of Sociology,p.95-120.
Colombo, Massimo G. and Marco Delmastro (2004) “DelegationofAuthorityinBusinessOrganizations:AnEmpiricalTest”,Journal of Industrial Economics,52(1),p.53-80.
Disney, Stephen M., Mohamed Mohamed Naim and Andrew Thomas Potter (2004) “AssessingtheImpactofe-BusinessonSupplyChainDynamics”, International Journal of Production Economics, 89(2),p.109-118.
156
Durlauf, Steven N. and Marcel Fafchamps (2004) “SocialCapital”,NBER Working Paper Series,no.10485.
Eliiyi, Deniz Türsel and Dicle Yurdakul Şahin (2011) “ImprovingPerformanceandCustomerSatisfactionviatheUseofInformationTechnologiesinPublicTransportationandLogisticsSystems”, inPublic Sector Reform Using Information Technologies: Transforming Policy into Practice(ed.T.PapadapoulosandP.Kanellis),p.212-222,Pennsylvania:IGIGlobal.
Feng, Cheng-Min and Chien-Yun Yuan (2006) “The Impact of Information andCommunication Technologies on Logistics Management”, International Journal of Management,23(4),p.909-924.
Granovetter, Mark S. (1973)‘‘TheStrengthofWeakTies’’,American Journal of Sociology, 78(6),p.1360-1380.
Grootaert, Christiaan (1999) “SocialCapital,HouseholdWelfare,andPovertyinIndonesia”,World Bank Policy Research Working Paper,WPS2148,Washington:TheWorldBank.
Hansen, Morten T. (1999)‘‘TheSearch-TransferProblem:TheRoleofWeakTiesinSharingKnowledgeAcrossOrganizationalSubunits’’,Administrative Science Quarterly,44(1),p.82-111.
Hart, Oliver and John Moore (2005) “OntheDesignofHierarchies:CoordinationVersusSpecialization”,Journal of Political Economy, 113(4),p.675-702.
Healy, Tom and Sylvain Cote (2001) The Well-Being of Nations: The Role of Human and Social Capital, Paris: OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/36/40/33703702.pdf, Date accessed: 13.03.2013.
Holmqvist, Mikael (2004)“ExperientialLearningProcessesofExplorationandExploitationwithin and between Organizations: and Empirical Study of Product Development”,Organization Science,15,p.70-81.
Inkpen, Andrew C and Eric WK Tsang (2005)“SocialCapital,Networks,andKnowledgeTransfer”, Academy of Management Journal,30(1),p.146-165.
Jacobs, Lucy Cheser and Clinton I. Chase (1992) Developing and Using Tests Effectively: A Guide for Faculty,California:Jossey-Bass.
157
Knowles, Stephen (2005) “The Future of Social Capital in Development EconomicsResearch”, Paper presented at the WIDER Jubilee Conference, Helsinki http://www.wider.unu.edu/conference/conference-2005-3/conference-2005-3.htm, Date accessed: 12.03.2013.
Levinthal, Daniel A. and James G. March (1993) “TheMyopia of Learning”,Strategic Management Journal,14(S2),p.95-112.
Lin, Nan (1999) ‘‘BuildingaNetworkTheoryofSocialCapital’’,Connections,22(1),p.28-51.
Marino, Anthony M., John G. Matsusaka and Juan Zábojník (2010)“DisobedienceandAuthority”, Journal of Law, Economics, and Organization,26(3),p.427-459.
Nahapiet, Janine and Sumantra Ghoshal (1998)“SocialCapital,IntellectualCapital,andtheOrganizationalAdvantage”,Academy of Management Review,23(2),p.242-266.
Narayan, Deepa and Lant Pritchett (1999) “Cents and Sociability: Household IncomeandSocialCapitalinRuralTanzania”,Economic Development and Cultural Change,47(4),p.871–897.
Nooteboom, Bart (2000) “InstitutionsandFormsofCo-ordinationinInnovationSystems”,Organization Studies,21(5),p.915-939.
Ostrom, Elinor (2000)“SocialCapital:AFadoraFundamentalConcept”,inSocial Capital: A Multifaceted Perspective(eds.P.DasguptaandI.Serageldin),p.172-214,Washington:TheWorldBank.
Özdemir, Dilek and James Darby (2009) “OneLessBarriertoForeignDirectInvestmentinTurkey?LinkagesBetweenManufacturingandLogisticsOperationsinIstanbulandtheMarmaraRegion”,European Urban and Regional Studies,16(1),p.87-99.
Putnam, Robert D. (2000) Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, NewYork:SimonandSchuster.
Quan-Haase, Anabel and Barry Wellman (2004) “HowDoes the InternetAffectSocialCapital”, Social Capital and Information Technology,113,p.135-113.
Robert, Lionel P., Alan R. Dennis and Manju K. Ahuja (2008) “SocialCapitalandKnowledgeIntegrationinDigitallyEnabledTeams”,Information Systems Research,19(3),p.314-334.
Sabatini, Fabio (2006) “Social Capital, Labour Precariousness and the EconomicPerformance:AnEmpiricalAssessmentof theStrengthofWeakTies in Italy”,AICCONWorkingPaperN.26,UniversityofBologna,DepartmentofEconomics.
158
Wasko, Molly McLure and Samer Faraj (2005) “WhyShould IShare?ExaminingSocialCapitalandKnowledgeContributioninElectronicNetworksofPractice”,MIS Quarterly, 29(1),p.35-57.
Tsai, Wenpin and Sumantra Ghoshal (1998)“SocialCapitalandValueCreation:TheRoleofIntrafirmNetworks”, Academy of Management Journal,41(4),p.464-476.
Winter, Sidney G. and Gabriel Szulanski (2001) “Replicationasstrategy”,Organization Science,12,p.730-743.
Woolcock, Michael (2001) “The Place of Social Capital in Understanding Social andEconomicOutcomes”,Canadian Journal of Policy Research,2(1),p.11-17.
Woolcock, Michael and Deepa Narayan (2001) “Social capital: Implications forDevelopmentTheory,ResearchandPolicy”,World Bank Research Observer,15(2),p.225-249.
Yli-Renko, Helena, Erkko Autio and Hary J. Sapienza (2001) “SocialCapital,KnowledgeAcquisition, and Knowledge Exploitation in Young Technology-based Firms”, Strategic Management Journal,22(6),p.587-613.
159
APPENDICES
1. EFA results for the use of ICT in CoP
Rotated Component MatrixComponent
1 2SendingcommenttoLMSplatforms .879 .156Reading/FollowingLMSplatforms .869 .112Receivingtoinstantmessage .723 .335Receivingtowebbasedchat .687 .273Sendingtowebbasedchat .620 .306Sendingtoinstantmessage .600 .514Sendingcommenttoforums .086 .816Sendingcommenttowikis .119 .754Reading/FollowingSNS .290 .745SendingcommenttoSNS .423 .719Reading/Followingforums .347 .710Reading/Followingwikis .385 .646ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysisRotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization
Cronbach’sAlpha0.875 0.8720.909Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems0.878 0.876 0.913
TotalVarianceExplained%31.81431.74263.556TotalVarianceExplained%(Cumulative)31.81463.55663.556
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.891Bartlett’sTestofSphericity Approx.Chi-Square 794.821df 66 Sig. 0.000
Component 1ICT_INSTANT_COMMUNICATION_TOOLSComponent 2ICT_CONSTANT_CONNECTIVITY_TOOLS
160
2. EFA results for the use of organizational structures.
Component Matrixa
Component1 2
Toleranceofmistakeishighinlocationbasedcommunity .865 .269Abilitytoactindividuallyinlocationbasedcommunity .855 .036Havinginformalrelationshipsinlocationbasedcommunity .840 .229Havingflexiblerulesinlocationbasedcommunity .736 -.026Trial/erroroptionisavailableinlocationbasedcommunity .700 .488Rulesareexactlydefinedinlocationbasedcommunity -.430 .879Havingstrictrulesinlocationbasedcommunity -.461 .868ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.
TotalVarianceExplained% 48.33330.279TotalVarianceExplained%(Cumulative)30.27978.612
Cronbach’sAlpha(forallVariables) 48.33330.279Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)30.27978.612
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.741Bartlett’sTestofSphericity Approx.Chi-Square 697.905df 66 Sig. 0.000
Component 1DECENTRALIZEDWORKPLACE_inLocation-basedCommunitiesComponent 2CENTRALIZEDWORKPLACE_inLocation-basedCommunities
161
Component Matrixa
Component1 2
Trial/Erroroptionisavailableindispersedcommunity .947 -.117Toleranceofmistakeishighindispersedcommunity .826 .075Abilitytoactindividuallyindispersedcommunity .813 -.134Havingflexiblerulesindispersedcommunity .813 -.156Rulesareexactlydefinedindispersedcommunity .136 .871Havingformalrelationshipsindispersedcommunity .137 .862Obligationisthefactorgettingmemberstogetherindispersedcommunity
.093 .515
Havingstrictrulesinlocationbasedcommunity -.461 .868ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.
TotalVarianceExplained%41.80526.381TotalVarianceExplained%(Cumulative)26.38168.186
Cronbach’sAlpha0.683Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.712
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.677Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square375.745 df 21 Sig. 0.000
Component 1DECENTRALIZEDWORKPLACE_inDispersedCommunityComponent 2CENTRALIZEDWORKPLACE_inDispersedCommunity
162
3. EFA results for the use of social capital
Rotated Component MatrixComponent
1 2Short-termnewcomerstolocation-basedcommunity .909 -.040Volatilityinlocation-basedcommunity .906 .088Long-termnewcomerstolocation-basedcommunity .048 .903Membersareknowneachotherdirectlyinlocation-basedcommunity
.000 .901
ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.
TotalVarianceExplained%41.2440.918TotalVarianceExplained%(Cumulative)40.91882.159
Cronbach’sAlpha(forallVariables)0.655Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.661
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.487Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square 127.139df 6 Sig. 0.000
Component 1BRIDGING_SocialCapitalinLocation-basedCommunitiesComponent 2BONDING_SocialCapitalinLocation-basedCommunities
163
Rotated Component MatrixComponent
1 2Long-termnewcomerstodispersedcommunity(1-5) .957 .032Members are familiar to each other in dispersedcommunity(1-5)
.903 -.024
Intimacyindispersedcommunity(1-5) .875 .104Short-termnewcomerstodispersedcommunity(1-5) -.076 .855
Differentback-groundednewcomerstodispersedcommunity(1-5)
.149 .830
ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.
TotalVarianceExplained%50.49328.642TotalVarianceExplained%(Cumulative)28.64279.135
Cronbach’sAlpha(forallVariables)0.697Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.691
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.655Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square 278.371 df 10 Sig. 0.000
Component 1BONDING_SocialCapitalinDispersedCommunityComponent 2BRIDGING_SC_inDispersedCommunity4.EFAresultsfororganizationallearning
164
Rotated Component MatrixComponent1 2
Cooperationinimplementationinlocation-basedcommunity .885 -.221Existenceofdeterminedprocedureandactionplaninlocation-basedcommunity
.842 -.105
Implementationofinformationinlocation-basedcommunity .838 -.177Sharingofknowledgeinlocation-basedcommunity .818 -.179
Newcomersarecapableforprocessesinlocation-basedcommunity
.753 -.137
Membersknowwhattheywilldoinlocation-basedcommunity
.731 -.001
Creativityissupportedinlocation-basedcommunity -.239 .811
NewEducationalactivitiesinlocation-basedcommunity -.281 .783
Sharingofinformationinlocation-basedcommunity .304 -.644
Thereisnewinformationfromoutsidetolocation-basedcommunity
-.071 .599
Therearenewcomerfromoutsidetolocation-basedcommunity
.229 -.596
Thereisuncertaintyinlocation-basedcommunity .067 .272
ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.
TotalVarianceExplained%32.89827.819TotalVarianceExplained%(Cumulative)27.81960.717
Cronbach’sAlpha(forallVariables)0.609Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.688
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.821Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square1781.104df136 Sig. 0.000
Component 1EXPLOITATION_inLocation-basedCommunitiesComponent 2EXPLORATION_inLocation-basedCommunities
165
Rotated Component MatrixComponent
1 2Thereisuncertaintyindispersedcommunity .850 .015Sharingofinformationindispersedcommunity .785 .154Thereisnewinformationfromoutsidetodispersedcommunity
.751 .172
Creativityissupportedindispersedcommunity .733 .023
There are newcomer from outside to dispersedcommunity
.730 .007
Sharingofknowledgeindispersedcommunity .052 .918
Members know what they will do in dispersedcommunity
.024 .877
Cooperationinimplementationindispersedcommunity .047 .850
Newcomersarecapableforprocessesindispersedcommunity
-.024 .804
Implementationofinformationindispersedcommunity .126 .703ExtractionMethod:PrincipalComponentAnalysis.RotationMethod:VarimaxwithKaiserNormalization.
TotalVarianceExplained%36.66430.314TotalVarianceExplained%(Cumulative)30.31466.978
Cronbach’sAlpha(forallVariables)0.868Cronbach’sAlphaBasedonStandardizedItems(forallVariables)0.872
Kaiser-Meyer-OlkinMeasureofSamplingAdequacy.0.845Bartlett’sTestofSphericityApprox.Chi-Square1371.152df91 Sig. 0.000
Component 1EXPLORATION_inDispersedCommunitiesComponent 2EXPLOITATION_inDispersedCommunities
166
BEYKOZ AKADEMİ DERGİSİ YAYIN İLKELERİ
1. BeykozAkademiDergisi,6aydabiryayınlanan,hakemlibirdergidir.Dergi,heryılınHaziranveAralıkaylarındayayınlanır.
2. BeykozAkademiDergisi,İşletme,Lojistikveİktisatbaştaolmaküzere,iktisadiveidaribilimlerkonusundaeserlerkabuleder.
3. BeykozAkademiDergisi, Türkçe ve İngilizcedillerinde yazılmış eserleri kabul eder.Türkçeyayınlananeserlerdenormalözetdışındaİngilizcegenişletilmişözetsunulur.
4. BeykozAkademidergisindeyayınlanacakeserlermakale(article)vekitapincelemesi(bookreview)olmaküzereikigrubaayrılır.Herikigruptakiyazılarhakemdeğerlen-dirmesinetabidir.
5. Yayınlanmasıamacıyladergiyegönderilecekeserler,dahaöncehiçbir yerdeyayın-lanmamışveyagönderildiğitarihitibariyleyayınlanmaamacıylahakemliksürecindeolmayançalışmalarolmalıdır.
6. Değerlendirmesüreci,yazartarafındaneserinBeykozAkademiDergisi’ninresmiedi-töradresineelektronikyoldaniletilmesiylebaşlar.Bunundışındaherhangibiryoldaneserkabulüyapılmaz.
7. Beykoz Akademi Dergisi’nde yayınlanacak tümmakaleler, yazarın kimliğinden ha-berdarolmayanikihakemindenetiminden(double-blindreview)geçer.Hakemlerinraporları, hakemlerin kimlikleri saklı tutularak yazara iletilir ve gerekli görülendu-rumlardayazardandüzeltmeleristenir.Hakemliksürecindegirenbireserindergideyayınlanıpyayınlanmayacağınaeditörtarafından,hakemliksürecinintamamlanma-sındansonrakararverilir.
8. Dergiye gönderilen yazıların ön değerlendirmesi editör tarafından, yazının teslimedildiğitarihtenitibarenikihaftaiçerisindeyapılırveşekilşartlarınısağlamayanyadakonubakımındanBeykozAkademiDergisi’ninyayınkapsamıylauyuşmayanyazılargeri çevrilir. Eğer editör tarafından yazının şekil şartlarını sağladığı veBeykozAka-demiDergisi’ninyayınkapsamıylauyuştuğudüşünülürse,hakemliksürecibaşlatılırveyazarabuyöndebilgiverilir.Hakemleryazıyıdeğerlendirirveraporlarınıeditöresunarlar.Bunoktadayazınına.Yayınlanmasınınmümkünolmadığına,b.Kapsamlıdüzeltmelerlebirlikteyayınlanabileceğine,c.Küçükdüzeltmelerleyayınlanabileceğineveyad.Mevcuthaliyleyayınlanabileceğine
kararverilmişolabilir.Bukarar,anonimhakemraporlarıylabirlikteyazarailetilir.Eğer-yazıdadüzeltmeistenmişse,kapsamlıdüzeltmeleritamamlamanınsüresibiray,kü-çükdüzeltmeleritamamlamanınsüresiikihaftadır.
9. Yazar, hakemlik sürecinin herhangi bir noktasında yazısını gerekçe göstermeksizingeriçekebilir.Hakemliksürecinibaşarılıbiçimdetamamlayaneserleryayınaşamasına
167
gelirveyazardanyayınlanmasıiçinsononayıalınır.BunoktadanitibarenyazınıntelifhaklarıBeykozAkademiDergisi’negeçerveyazartarafındangeriçekilmesiolanaksızhale gelir.
10.BeykozAkademiDergisi’ndeyayınlananeserleriçinherhangibirtelifücretiödenmez.11.BeykozAkademiDergisi,hiçbirşartaltındamakalelerinhakemliksürecinesokulması
yadayayımlanmasıiçinyazarlardanücrettalepetmez.12.Editörlükyadahakemliksürecininherhangibirnoktasındaintihaliçerdiğitespitedi-
leneserlerderhal,bugerekçeylereddedilir.13.BeykozAkademiDergisi’neyayınlanmaamacıylaesergönderenkişilerbuilkelerioku-
muşvekabuletmişsayılırlar.