bilten minority news br 5

besplatan mesečni bilten o životu manjinskih zajednica u Srbiji

Broj 5 | OKTOBAR 2013

Minority NewsKakav Zakon o Nacionalnim

savetima nacionalnih manjina je potreban Srbiji?

STAVSerijal tekstova

prof dr Zorana Ivoševića

AKTUELNO

Minority REPORT

Kratak pregled manjinskih prava 2

www.minoritynews.rs

Program stažiranja za mlade– pripadnike manjina udržavnim institucijama

u Srbiji

Festival jevrejske kulture u Beogradu

Koncert za Grke u svetu

GRČKA ZAJEDNICA BUGARSKA ZAJEDNICAJEVREJSKA ZAJEDNICA

NEZAUSTAVLJIVI PROCES OSTVARIVANJA PRAVASANDŽAČKIH BOŠNJAKA U REPUBLICI SRBIJI

10 GODINA BOŠNJAČKOG NACIONALNOG VIJEĆA

PredstаvniciDimitrovgrаdа

nа srpsko-bugаrskom forumu

Rešenje za medije, na žalost, nije jednostavnoPoslednjih meseci se često i sve glasnije u našem društvu govori o medijima i o tome da konačno treba regulisati tu važnu oblast, kojasprovodi Ustavom garantovano pravo građana na informisanje.

Govorilo se o medijima i ranije, pre svega o slobodi i nezavisnosti medijaod politike, zatim o finansijskoj održivosti, da bi se konačno govorilo omedijskoj strategiji koja treba da pruži jasne smernice kuda će se medijikretati u narednom periodu.

Da je problem neregulisanosti medijske sfere više pogodio nacionalnemanjine, pitanje je na koje se ne može dati jednostavan odgovor, posebnoukoliko smo svesni da svaki odgovorni i profesionalni medij kao presuduisčekuje odgovor države na trenutno stanje, koje je za mnoge postaloneizdrživo.

Opšti zaključak bi mogao biti da je vreme za medije loše i nepovoljno, aliono što posebno pogađa medije na jezicima nacionalnih manjina ili onemedije koji se bave nacionalnim manjinama jeste neizvesnost i strah dadržava ponovo neće imati osećaja za posebne potrebe pripadnika nacionalnih manjina u Srbiji. Primer za Radio televizijom Vojvodineukazuje i na tu mogućnost.

Prostor između namere države da strateški reši pitanje medija u Srbiji iposebnih potreba nacionalnih manjina u Srbiji jeste prostor u kome trebapromaći rešenje koje je održivo. Isto tako i prostor između komercijalnogposlovanja, zakonske obaveze i zaštite prava nacionalnih manjina jetakođe prostor u okviru kog treba osmisliti model kako bi strategija bilasprovodiva i održiva na duži rok.

Naravno, sve bi bilo “jednostavnije” kada bi bilo moguće primeniti uniformno rešenje i jedinstven model, ali realnost i kompleksnost društvau Srbiji zahteva posebnu kreativnost i posvećenost nosilaca javnih funkcijai predstavnika nacionalnih manjina. Pronalaženje takvog modela je proces i zahteva vreme, ali više od svega zahteva otvoren i kontinuirandijalog. Možda su upravo mediji najrelevantniji učesnici tog dijaloga, alisvakako su najadekvatniji kanal za informisanje o tom dijalogu. Sve jespremno, čeka se samo početak dijaloga.

Češki otvoreni muzički internacionalni festival

Održan osmi Hosanafest

Nacionalni savet bugarske nacionalne manjine preuzimapredsedavanje KoordinacijomNacionalnih saveta manjina u Srbiji

Iz hrvatske zajednice

Iz bugarske zajednice

Društva koja neguju ukrajinskukulturu nastupila u Ukrajini

Iz ukrajinske zajednice

Škola u Ruskom Krsturu čuvarnacionalnog identiteta

Iz rusinske zajednice

Izdvajamo iz manjinskih

zajednica

U Srbiji žive pripadnici 30 različitih nacionalnih zajednica!

Iz češke zajednice

Aktuelno

ZAKON O NACIONALNIM SAVETIMA NACIONALNIH MANJINA PRED USTAVNIM SUDOM

stavnom sudu Srbije je podneto devet inicijativa za ocenu Ustavnosti više odredabaZakona o nacionalnim savetima nacionalnih

manjina. Na sednici tog suda 17. januara 2013. godine doneto jerešenje I Уз – 882/2010, kojim je odlučeno:

1) da se pokrene postupak za utvrđivanje neustavnosti: člana 2. stav 2, člana 10. tač: 6, 10, 11, 12, 13. i 15, člana 11. stav 3, stava 12, člana 13. tačka 3, člana 14, člana 15. tačka 7, člana 19. stav 2 i člana 20. tač 1 do 4, čl. 23 do 27;

2) da se odbace inicijative za ocenu ustavnosti: člana 5, člana 15. tač. 5 i 6, člana 16. stav 3, člana 17, člana 18, člana 19. stav 1, člana 21, člana 22. tačka 1, čana 29, člana 31, člana 32, člana 33, člana 41. stav 2 tačka 7, člana 44. st. 1. i 2, člana 47, člana 48, člana 52, člana 54, člana 56. stav 1, člana 57, člana 115, člana 134; člana 137.

Ovde će biti reči samo o odredbama povodom kojih jeUstavni sud pokrenuo postupak za ocenu neustavnosti.

Član 2. – Stav 2. ovog člana otvara pitanje da li nacionalnisavet može osnovati privredna društva, ustanove ilidruge orgnaizacije u domenu njhovog rada, po svomnahođenju ili u skladu sa odgovarajućim sistemskim za-konima. Pošto zakoni koji uređuju obrazovanje i kulturu,uopšte pa i u odnosu na pripadnike nacionalnih manjina,predviđaju da u tim oblastima deluju ustanove, ostajeda se oceni da li nacionalni savet može biti osnivačprivrednih društava i drugih organizacija.

Član 10. – Povodom ovog člana otvoreno je jednonačelno pitanje i više supstancionih pitanja.Načelno pitanje je da li termin „nadležnost“ označavasamo prava i obaveze organa države, autonomne pokra-jine i jedinice lokalne samouprave ili i prava i obaveze or-gana i organizacija koje vrše javna ovlašćenja? S obzirom

U

Načelno pitanje je da li termin „nadležnost“ označava samo prava i obaveze organa države, autonomnepokrajine i jedinice lokalne samouprave ili i prava i obaveze organa i organizacija koje vrše javna ovlašćenja?

3 Minority News

Prof dr Zoran Ivoševićredovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Union

Aktuelno

da se taj termin koristi i u Zakonu o nacionalnim save-tima nacionalnih manjina, Ustavni sud hoće da oceni joši da li je zakonodavac ustanovljenjem „nadležnosti“ na-cionalnih saveta izašao iz ustavnih okvira ili je reč o ter-minološkoj grešci. – Smatramo da termin „nadležnost“nije rezervisan samo za organe države, autonomnepokrajine i jedinice lokalne samouprave. Njega Ustav izakoni koriste u širem značenju. Evo primera: Vojska Sr-bije nije organ već oružana sila, a Ustav njena prava idužnosti podvodi pod termin „nadležnost“ (naslov člana139). Visoki Savet sudstva je nezavisan i samostalanorgan (bez prefiksa „državni“, za razliku od Zaštitnikagrađana, koji je nezavisni organ sa prefiksom „državni“),a Ustav njegova prava i dužnosti podvodi pod termin„nadležnost“ (član 153. stav 1). Republička radiodifuznaagencija je samostalna i nezavisna organizacija koja vršijavna ovlašćenja, a Zakon o radiodifuziji njena prava idužnosti podvodi pod termin „nadležnost“ (član 6).Komisija za zaštitu konkurencije je samostalna i nezav-isna organizacija koja vrši javna ovlašćenja, a Zakon o za-štiti konkurencije njena prava i dužnosti podvodi podtermin „nadležnost“ (član 35). Savet visokoškolske us-tanove je organ upravljanja ustanove a Zakon o visokomobrazovanju njegova prava i dužnosti podvodi pod ter-min „nadležnost“ (član 53). Upravni odbor ustanove kul-ture je organ upravljanja ustanove, a član 44. Zakona okulturi njegova prava i obaveze podvodi pod termin„nadležnost“ (član 44). Arbitraža nije državni organ, aZakon o arbitraži njegova prava i obaveze podvodi podtermin „nadležnost“ (čl. 27 do 31). I tako dalje.

Supstanciona pitanja tiču se tač. 6, 10, 11, 12, 13. i 15.člana 10. – Tačka 6. iziskuje da se oceni da li osnivačkaprava nacionalnog saveta koja se odnose na „drugeoblasti od značaja za očuvanje identiteta manjine“ iskačuiz okvira člana 79. Ustava, koji oblasti njegovog delovanjaodređuje striktno (numerus clausus). – Tač. 10 i 11.iziskuju da se ispita da li učešće nacionalnog saveta upredlaganju i pripremi propisa iskače iz okvira člana 107.Ustava, koji striktno određuje ko ima pravo predlaganjazakona i drugih propisa, kao i iz okvira člana 19. stav 9.Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, kojipredviđa pravo obraćanja nacionalnog saveta nadležnimorganima u vezi sa pitanjima od značaja za nacionalnemanjine, a ne i pravo učešća u pripremi propisa. – Tač.12. i 13. iziskuje da se oceni da li ovlašćenje nacionalnogsaveta da pokreće postupak pred Ustavnim sudom kadsu ugrožena prava pripadnika nacionalne manjine, iskačeiz okvira člana 168. stav 1. Ustava, koji predviđa da pos-tupak pred tim sudom mogu pokrenuti samo državni or-gani, organi autonomne pokrajine, organi jedinicelokalne samouprave, skupina od najmanje 25 narodnihposlanika kao i sậm sud. – Tačka 15. iziskuje da se ocenida li nacionalni savet može da odlučuje i o pitanjima kojasu mu poverena aktima autonomne pokrajine ili jedinicelokalne samouoprave, ako je članom 137. stav 2. Ustavapredviđeno da se javna ovlašćenja mogu poveravati

samo zakonom.

Član 11. – Stav 3. ovog člana otvara pitanje, može li Republika, autonomna pokrajina i jedinica lokalnesamouprave preneti, u celini ili delimično, na nacionalnisavet osnivačka prava nad ustanovama vaspitanja, obrazovanja učeničkog i studentskog standarda, sobzirom da član 79. stav 1. Ustava, pri nabrajanju pravana očuvanje posebnosti pripadnika nacionalne manjine,ne navodi vršenje osnivačkih prava na pomenutim us-tanovama u javnoj svojini, već samo na privatnim obrazovnim ustanovama.

Član 12. – Ovaj član otvara pitanje može li nacionalnisavet učestvovati u upravljanju ustanovama predškol-skog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, ustanovama visokog obrazovanja i ustanovamaučeničkog i studentskog standarda, u kojima se obra-zovni i vaspitni rad ne izvodi na jeziku nacionalne man-jine, s obzirom da se u tim ustanovama ne ostvarujusamo prava pripadnika nacionalne manjine, već svihgrađana, a oni su, po članu 21. stav 1. Ustava, jednaki ipred Ustavom i pred zakonom. Povreda ove odredbeugrozila bi jedinstvo pravnog poretka zajemčeno stavom4. član 1. Ustava.

Član 13. – Ovaj član u stavu 3. predviđa da nacionalnisavet daje mišljenje Nacionalnom prosvetnom savetu nanastavne programe srpskog jezika kao nematernjeg. Us-tavni sud treba da oceni da li ova nadležnost nacionalnogsaveta prekoračuje prava pripadnika nacionalne manjineda učestvuju u odlučivanju o pitanjima njihove kulture,obrazovanja, informisanja i službene upotrebe jezika ipisma, kako je to predviđeno članom 75. stav 2. Ustava.

Član 14. – Ovaj član određuje da Nacionalni prosvetnisavet predlaže resornom ministru davanje odobrenja zakorišćenje udžbenika i nastavnih sredstava koji izražavajuposebnosti nacionalne manjine „uz prethodnu saglas-nost nacionalnog sveta“ (stav 1), a da resorni ministardaje odobrenje za korišćenje domaćih ili uvezenihudžbenika na jeziku nacionalne manjine u obrazovno-vaspitnom radu „na predlog nacionalnog saveta“ (stav2). – Ustavni sud treba da oceni da li ovaj član menjapostupak odobravanja udžbenika, koji je uređen Za-konom o udžbenicima i drugim nastavnim sredstvima, aon predviđa da je u oba slučaja potrebno da nacionalnisavet dậ samo pozitivno mišljenje (član 19)

Član 19. – Stav 2. ovog člana predviđa da Republika, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprava,kao osnivač javnih preduzeća i ustanova u oblasti javnog informisanja koje u celini ili pretežno informišu na jezikunacionalne manjine, mogu sporazumom sa nacionalnimsavetom preneti, u celini ili delimično, osnivačka pravana nacionalni savet. – Pitanje da li važeći pravni poredakdopušta da država bude osnivač radio i televizijske stan-

4 Minority News

Aktuelno

ice izuzev javnog servisa koji je osnovan zakonom, već jeotvoreno u predmetu I Уз – 27/2011 koji se odnosi naocenu ustavnosti člana 17. Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina. To pitanje čini aktuelnim iodredba člana 17. stav 3. Zakona o javnom informisanju,po kojoj Republika i autonomna pokrajina ne mogu bitiosnivači štampanih javnih glasila, a onaj ko osnivačkaprava ne može imati ne bi mogao ni da ih prenese.

Član 20. – Po st. 1. do 4. ovog člana, nacionalni savet:daje mišljenje u postupku imenovanja članova upravnogodbora, programskog odbora i generalnog direktora Ra-diodifuzne ustanove Srbije i Vojvodine, ako te ustanoveemituju program na jeziku nacionalne manjine; utvrđujekriterijume za izbor odgovornog urednika programa najeziku nacionalne manjine u ustanovi javnog servisa;predlaže upravnom odboru radiodifuzne ustanoveimenovanje odgovornog urednika programa na jeziku nacionalne manjine iz reda kandidata koji se prijave i ispunjavaju kriterijume. – Pošto su radiodifuzne us-tanove Zakonom o radiodifuziji osnovane radi ostvari-vanja opšteg interesa u javnom informisanju putemradija i televizije, pomenute odredbe iziskuju da se ocenida li pripadnici nacionalnim manjina, s pozivom na član75. stav 2. Ustava, mogu imati veća prava od ostalihgrađana u postupku izbora, odnosno imenovanja ogranai urednika u ustanovama javnog radiodifuznog servisa,kao i da li se Zakonom o nacionalnim savetima nacional-nih manjina može menjati postupak izbora i imenovanja organa i urednika uređen Zakonom o radiodifuziji.

Član 23. – Ovaj član predviđa da su određenipojedinačni akti nadležnih organa doneti bezodgovarajućeg predloga ili mišljenja nacionalnog savetaprotivzakoniti, odnosno ništavi (stav 1), ali da su puno-važni ako nacionalni savet ne dostavi predlog ili mišljenjeu roku od 30 dana od uredno dostavljenog zahteva (stav2). – Ovaj član iziskuje da se ispita da li ograničava izvršnuvlast i imaoce javnih ovlašćenja pri odlučivanju u up-ravnom postupku, a ukoliko ih ne ograničava, da li rok zaanuliranje tog ograničenja treba da bude isti kao i rok zaokončanje čitavog prvostepenog upravnog postupka,pogotovu što je u nekim zakonima taj rok samo 15 dana.

Član 24. – Ovaj član uređuje prenošenje osnivačkih pravaRepublike, autonomne pokrajine i jedinice lokalnesamouprave nad ustanovama koje se bave obrazovno-vaspitnim radom, informisanjem isključivo na jeziku nacionalne manjine i očuvanjem i razvijanjem kulturenacionalne manjine, ali tako da ono zavisi isključivo odvolje (inicijative) nacionalnog saveta. – Navedenoiziskuje da se oceni da li volja nacionalnog saveta uvekmože biti dovoljna za prenošenje osnivačkih prava, daklei onda kad se ne tiču samo pripadnika nacionalne

manjine već svih građana.

Član 25. – Ovaj član predviđa da nacionalni savet možepodneti Narodnoj skupštini, Vladi i drugim državnim organima i posebnim organizacijama predloge, inicijativei mišljenja o pitanjima iz svoje nadležnosti, a ako to neučini – pomenuti organi i organizacije su dužni da preodlučivanja sami zatraže mišljenje od nacionalnih saveta,pri čemu zbog nepostupanja po ovoj obavezi nacionalnisavet može tražiti od Vlade da stavi van snage doneteakte. – Ovakav odnos prema Narodnoj skupštini i Vladiotvara pitanje mešanja nacionalnog saveta u vršenje zakonodavne i izvršne vlast, ali i mešanja u rad „drugihdržavnih organa i posebnih organizacija“, što bi mogloda znači i u rad sudova, javnih tužilaštva, Ustavnog suda, organa uprave i drugih organa koji su nezavisni, odnosnosamostalni u radu.

Član 26. – Ovaj član ima istu matricu kao i prethodni,samo se odnosi na organe autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouoprave. Rečeno za član 25. važi iovde, s napomenom da ovi organi ne vrše zakonodavnuvlast već normativnu funkciju u pitanjima njihove izvornenadležnosti.

Član 27. – Ovaj član predviđa da nacionalni savetsarađuje sa međunarodnim i regionalnim organizaci-jama, sa državnim organima, organizacijama i us-tanovama matičnih država, sa nacionalnim savetimadrugih država, kao i da njegovi predstavnici učestvuju upregovorima ili se konsultuju povodom pregovora o bilateralnim sporazumima sa matičnim državama u pitanjima iz sfere prava nacionalnih manjina. – Ovaodredba iziskuje da se oceni da li nacionalni savetučestvuje u utvrđivanju i vođenju spoljne politike, što jepo članu 123. Ustava u nadležnosti Vlade, kao i da lisaradnja sa sunarodnicima u matičnim državama možeda obuhvati i saradnju sa organima tih država, odnosnosaradnju sa međunarodnim i regionalnim organizaci-jama, te da li je u toj saradnji nacionalni savet vezanspoljnom politikom koju utvrđuje Vlada, uz obavezu poštovanja teritorijalnog integriteta i pravnog poretka.

Delom rešenja I Уз – 882/2010 kojim je odbacio inicija-tive, Ustavni sud je izrazio i stav da navedene odredbeZakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjinanisu neustavne.

Delom rešenja I Уз – 882/2010 kojim je pokrenuo pos-tupak za ocenu neustavnosti, Ustavni sud je izrazio stavda postoje razlozi da se ispita i oceni ustavnost nave-denih odredaba. A da li su one ustavne ili neustavne, rećiće u odluci kojom se pokrenuti postupak okončava.

5 Minority News

Kancelarija za ljudska i manjinska prava

ancelarija za ljudska i manjinska prava pozivamlade – pripadnike albanske, bošnjačke iromske nacionalne manjine da se prijave na

konkurs za „Program stažiranja za mlade – pripadnikemanjina u državnim institucijama u Srbiji“.

Šestomesečni Program stažiranja će se realizovati od no-vembra 2013. do kraja aprila 2014. godine u Beogradu ušest državnih institucija, uz podršku ambasada Velike Britanije i Holandije, Organizacije za evropsku bezbednosti saradnju (OEBS) i Švedske agencije za međunarodnirazvoj (SIDA).

Rok za prijavu na konkurs i podnošenje neophodne dokumentacije je 23. oktobar 2013. godine.

Prijavni formular i tekst oglasa sa svim neophodnim informacijama zainteresovani kandidati mogu pronaći na

veb stranicama Kancelarije za ljudska i manjinska pravawww.ljudskaprava.gov.rs i Koordinacionog tela Vlade Republike Srbije za opštine Preševo, Bujanovac iMedveđa www.kt.gov.rs (formular će biti dostupan i uodeljenju Kancelarije za ljudska i manjinska prava u Bujanovcu, kao i u kancelarijama Koordinacionog tela zajug Srbije u Preševu i Bujanovcu).

Izabrani kandidati će potpisati ugovore sa Kancelarijomza ljudska i manjinska prava u kojima će biti naznačenanjihova prava i obaveze. Svi izabrani stažisti će dobijatimesečnu nadoknadu za svoj rad.

Konkurs za pripadnike nacionalnih manjina

Program stažiranja za mlade – pripadnike manjina u državnim institucijama u Srbiji

K

6 Minority News

Šestomesečni Program stažiranja će se realizovati od novembra 2013. do kraja aprila 2014. godine u Beogradu

“Program stažiranja za mlade – pripadnike manjina udržavnim institucijama Srbije” podržavaju Britanska ambasada u Beogradu, Holandska ambasada u Beogradu, Švedska agencijaza međunarodni razvoj (SIDA) i Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS)

Podstiču se kandidati ženskog pola da se prijave na konkurs

Sve dodatne informacije u vezi sa Programom stažiranja možete dobiti pozivom na telefon

011 311 17 50; 062 80 55 096

ili elektronskom poštom: [email protected].

Program stažiranja na romskom i albanskom jezikumožete pronaći na stranicama Kancelarije za ljudskai manjinska prava

www. ljudskaprava.gov.rs

d 16. do 21. septembra u Medulinu održanaje četvrta Regionalna škola manjinskih pravau organizaciji Centra za međunarodne i sigur-nosne studije Fakulteta političkih znanosti

Sveučilišta u Zagrebu.

U sedmodnevnom radu više od 40 studenata i profesoraFakulteta političkih znanosti iz Beograda i Zagreba,Pravnog fakulteta iz Zagreba, predstavnika lokalnih,regionalnih i državne vlasti, kao i mladih pripadnikamanjinskih zajednica u Republici Hrvatskoj, rezultirao jepreporukama koje će u formi zaključaka biti upućenipolitičkim institucijama zaduženim za zaštitu nacionalnih

manjina država učesnica. Tokom seminara izloženo je iraspravljeno mnogo tema koje su od vitalnoga značaja zaopstanak nacionalnih manjina – od zakonodavnih okvirakoji regulišu raziličite politike prema manjinama, prekomodela političkog predstavništva do različitih oblikakulturne autonomije, kako u regionalnom tako i u širemevropskom kontekstu.

Naglašena je važnost daljeg unapređenja regionalnesaradnje, a posebno u području ljudskih prava i zaštiteprava nacionalnih manjina. Učesnicima Regionalne školepredstavljena su i pozitivna iskustva zaštite nacionalnihmanjina u Istarskoj županiji.

AKTUELNO

O

Naglašena je važnost daljeg unapređenja regionalne saradnje, a posebno u području ljudskih prava i zaštite prava nacionalnih manjina

Regionalna škola manjinskih prava

47 Minority News

Minority Report

ve zapadne demokratije, a i većina državadanas, u svom sastavu ima određen procenatpripadnika nacionalnih manjina. S toga pitanje

uređenja prava pripadnika nacionalnih manjina danasimaju karakter univerzalnog i globalnog pitanja, a načinna koji države to pitanje rešavaju u mnogome otkriva ikarakter demokratije.

U današnjem svetu, prema podacima Ujedinjenih nacijapostoji 206 suverenih država i nekoliko hiljada nacional-nih i etničkih grupa. U nekim državama živi i nekolikostotina različitih etničkih grupa, koje imaju sopstveni jezik,kulturu, tradiciju. Ukoliko se uzme u obzir i to da velikavećina država ima u sastavu svog stanovništva i pripad-nice nacionalnih manjina, potpuno je jasno zbog čega pi-tanje prava nacionalnih manjina u sve većoj meri postajeglobalno pitanje i sve više pitanje sa kojim se bavemeđunarodne organizacije, od kojih su najznačajnijeUjedinjene nacije i Organizacija za evropsku bezbednosti saradnju.

Za razumevanje evolucije prava nacionalnih manjinaneophodno je znati ishodište tog pitanja u istoriji i

situacije koje su doprinele da se prava pripadnika nacionalnih manjina posebno regulišu.

Evropski centar za pitanja manjina (European Center forMinorities Issues - ECMI) nudi kratak i jasan pregled tretiranja pitanja nacionalnih manjina kroz istoriju,počevši od Augzburškog mira iz 1555. godine, pa do De-jtonskog sporazuma iz 2005. godine.

Opšti zaključak, posmatrajući istoriju prava nacionalnihmanjina, jeste da su prava nacionalnih manjina kroz istoriju postajala predmet pregovora i sporazumauglavnom nakon međudržavnih i međuetničkih konflikata.

Položaj nacionalnih manjina - od bilateralnog pitanja donadnacionalnog pitanja

Mirom iz Augzburga, religijske manjine su postale tema ideo bilateralnih ugovora između evropskih država. Mirom iz Vestfalije iz 1648. godine međudržavnim ugov-orima su se prepoznavala i štitila prava pripadnika nacionalnih manjina.

Koliko smo napredovali u poštovanju manjinskih prava?

Kratak pregled manjinskih prava - 2

S

8 Minority News

Za razumevanje evolucije prava nacionalnih manjina neophodno je znati ishodište tog pitanja u istoriji

Demokratija poslednjih decenija, a posebno nakon sloma komunizma u zemljama Istočne Evrope, biva jedan odnajčešće korišćenih pojmova. Često se pojam demokratije koristi nekritički, pristrasno i sa željom da se određena

politika odredi kao bolja, savremenija ili naprednija. Pojednostavljivanja pojma demokratije ili čak svođenje njenogznačenja na puku “vladavinu većine”, obesmišljavaju civilizacijske tekovine i evoluciju savremene države.

Bez mehanizama zaštite i uslova za opstanak i razvoj manjine, teško možemo govoriti o modernoj demokratiji.

Bečki kongres je pitanje nacionalnih manjina učinio multilateralnim pitanjem u Evropi, a Pariskim mirom iz1919. pitanje nacionalnih manjina postaje međunarodno pitanje. Takav trend se zadržao tokom čitavog 20. veka,da bi konačno 1993. godine Kopenhaškim kriterijumimaEvropske unije, pitanje nacionalnih manjina postalo nadnacionalno pitanje.

Nacionalne manjine - bezbedonosno pitanje ili pitanjepoštovanja posebnog prava

Pre 20. veka pitanje nacionalnih manjina je tretiranouglavnom kao deo sigurnosne politike jer se smatralo danacionalne manjine predstavljaju opasnost za državu.

Za pretpostavku se uzimala teza da manjina ima drugačije interese od većine i da zbog toga često ima interesu podsticanju konflikta. Međutim, istorija je pokazala dasu upravo pripadnici nacionalnih manjina često i najvećežrtve konflikta i da u najvećem broju situacija ne predstavljaju opasnost po državu. Tako je u 20. veku pi-tanje nacionalnih manjina polako postajalo deo poglavljaintegracija nacionalnih manjina, a sve manje se tretiralokao bezbedonosno državno pitanje.

Posebno pogubno za zaštitu položaja nacionalnih manjina su delovali određeni istorijski periodi u kojima jedominirao koncept nacionalne države. Po pravilu takvadržava je imala negativan odnos prema nacionalnimmanjinama verujući da multietničnost društva narušava“prirodna prava” naroda da imaju sopstvenu državu. Nažalost, i danas određene okolnosti dovode do toga da nacionalna država jača i da i dalje pitanje zaštite nacional-nih manjina ne tretira kao važno državno pitanje već kaopitanje o kome se razmišlja isključivo pod političkim pri-tiskom drugih država ili međunarodnih organizacija.

Rasudi, predrasude i realnost u ishodištima ugrožavanjaprava nacionalnih manjina

Konflikti iz prošlosti ili nekad čak i projekcija mogućih konflikata za subjekte definišu etničku grupu. Povod zaratove su nekada bili pojedinačni izgredi ili aktivnostiodređene organizovane grupe, što je za posledicu imalougrožavanje egzistencije čitave etničke grupe.

U nekim područijima određene radikalne organizacije saveoma skromnim brojem pristalica već više decenijaodređuju međuetničke odnose u državama koje imajunacionalne manjine. Dobar primer za takvu situaciju je

Bliski Istok gde se u gotovo svim državama tog dela svetakrše prava nacionalnih manjina pod izgovorom zaštitebezbednosti države jer se određene terorističke akcije urežiji ekstremističkih organizacija uzimaju kao izgovor zakreiranje odnosa prema nacionalnim manjinama.

Profesor Rogers Brubaker, sa Kalifornijskog univerzitetaskreće pažnju na činjenicu da nisu svi sukobi koji na nekinačin uključuju nacionalne manjine, u isto vreme i međuetnički sukobi. Međutim, da bi objasnio situacije koje postoje u savremenom svetu međuetničkih odnosa, profesor Brubaker koristi pojmove organizacija idešifrovanje.

Organizacija i stepen legitimiteta predstavljanja nacionalne manjine

Kao ključno pitanje, profesor Brubaker postavlja pitanjereprezentativnosti određene organizacije koja zastupa interese nacionalne manjine. U tom smislu upozorava

da države koje nisu omogućile da se predstavnici nacionalnih manjina izaberu kroz proceduru koja će po-drazumevati da izabrani predstavnici predstavljaju i zastupaju interese svoje etničke grupe, mogu imati problem jer se mogu pojaviti određene organizacije kojemogu pretendovati da zastupaju interese čitave etničkegrupe.

Profesor Brubaker navodi kao primer Irsku republikanskuarmiju, Oslobodilačku vojsku Kosova i Radničku partijuKurdinstana, kao organizacije koje ni na koji način ne zastupaju interese, niti imaju ili su imale legitimitet da zastupaju - sve katolike u Irskoj, sve Albance na Kosovu ilisve Kurde u Turskoj. Ipak, aktivnosti tih organizacija čestovode tome da se dolazi do zaključka da postoji problemsa nacionalnom manjinom i da su interesi nacionalnemanjine suprotni interesima države.

Pre 20. veka pitanje nacionalnih manjina je tretirano uglavnom kao deo sigurnosne politike jer sesmatralo da nacionalne manjine predstavljaju opasnost za državu

U nekim područijima određene radikalne organizacije sa veoma skromnim brojem pristalica većviše decenija određuju međuetničke odnose

9 Minority News

Minority Report

Dešifrovanje umesto razjašnjavanja često vodi do jošvećih nesporazuma

Pojam dešifrovanje odnosno tumačenje je prema profesoru Brubakeru ključan za razumevanje situacijakoje vode ugrožavanju prava nacionalnih manjina.Tumačenje svoje teze, on zasniva na tome da jetumačenje odnosno dešifrovanje postupak koji za rezul-tat ima konačno i definitivno objašnjenje širokoj publici,a nekad i čitavoj etničkoj grupi, te kao takvo ima velikumoć na zaključivanje i donošenje odluka o određenimsituacijama.

Najčešće, oni koji su direktni učesnici u konfliktu, nemajumogućnost da pruže objašnjenje već u njihovo ime točine političari, zvaničnici, novinari, radnici humanitarnihorganizacija, itd.

Opasnost koja leži u tumačenju međuetničkih konfliktaje u tome što definicija brutalnog nasilja kao nehumanogponašanja nije dovoljna i uglavnom se tumačenje nezaustavlja na tome već se nudi tumačenje koje definišenasilje kao strukturalnu ili kulturnu karakteristiku.

Svako stavljanje u etnički okvir nasilja ili verbalno

tumačenje nasilja najčešće dovodi do toga da se stvarajuuslovi za kršenje prava nacionalnih manjina, koje u takvojsituaciji i atmosferi nije i ne može biti prioritetno u državi.

Posebnu ulogu igraju analitičari, čije analize mogu dautiču na donošenje odluka jer upravo oni mogu daizmene tok situacije i utiču na racionalizaciju situacije.Veoma je važno da oni svoje analize pokreću sa činjeniceda organizacije koje učestvuju u konfliktu uglavnom nisu

legitimni predstavnici niti zastupnici nacionalne manjine.

Univerzalna deklaracija o zaštiti ljudskih prava

Nakon Drugog svetskog rata nastaje posebna epoha u zaštiti ljudskih prava i prava nacionalnih manjina. Brigupreuzimaju Ujedinjene nacije, ali i Savet Evrope.

Ideal pravde u tom vremenu bio je u uspostavljanjuravnoteže između prava i moći. Za pripadnike nacionalnihmanjina u Evropi to je pre svega značilo uspostavljanje mehanizama zaštite jezike, kulture, vere, obrazovanja.

Uprkos jasnom ishodu Drugog svetskog rata, nacionalnemanjine su čekale na efikasan međunarodni mehanizamzaštite svojih prava i uspostavljanje sistema koji bi imomogućio razvoj i napredak.

Ujedinjene nacije su 1948. godine donele Univerzalnudeklaraciju o zaštiti ljudskih prava, koja je isključivo tretirala individualna prava koja su po prvi put postalaopšta i sve države članice su se imale pridržavati pravila iprincipa iz Deklaracije.

Pripadnici nacionalnih manjina nisu posebno tretirani uovoj deklaraciji, a određene opšte definicije u deklaracijisu državama ostavljale prostor da ograniče određenaprava nacionalnih manjina - na primer Deklaracija govorida svako ima pravo na slobodno obrazovanje, ali ne govori o tome da svako ima pravo na obrazovanje namaternjem jeziku.

10 Minority News

Minority Report

nastaviće se...

Poslednjih godina se Alister Kempbel uzima kaoklasičan primer koji govori o moći pojedinca koji niječan ni nosilac političke odgovornosti, a koji je ustanju da izazove rat

Jedan nesvakidašnji kulturni događajobeležio je predhodni mesec kada jeu pitanju češka nacionalna zajednica.Po treći put održan je Češki otvorenimuzički internacionalni festival –ČOMI.Ova dvodnevna manifestacija okupilaje veliki broj učesnika, kao i brojnupubliku svih generacija. Festival jespecifičan po zastupljenosti svih žanrova muzike: prvo veče bilo jeposvećeno klasičnoj, akustičnoj itradicionalnoj muzici, a drugo pop,rock, jazz i elektronskoj muzici.Ovakva koncepcija zahteva dobru or-ganizaciju ali i senzibilitet posetilacana široku paletu izvedenih kompozi-cija, naročito imajući u vidu da suizvođači bili kako amateri tako i pro-fesionalni muzičari. Da je ostvarenjeovakve ideje moguće, pokazala jeizuzetna posećenost i neskrivenozadovoljstvo svih prisutnih. Organizator ČOMI Festivala je Nacionalni savet češke nacionalnemanjine, a ove godine podržan je i odstrane Ministarstva kulture RepublikeSrbije. Festival se odvijao u BelojCrkvi, na otvorenoj pozornici ČeškogDoma, koji pripada Češkoj BesediBela Crkva, najvećem udruženjuČeha u Srbiji.Još jedna karakteristika ovog

muzičkog događaja je otvorenost usvakom smislu. Pored pripadnikačeške manjine, u programu suučestvovali izvođači raznih nacional-nosti, izvodile su se kompozicije naviše jezika, a muzičari su se trudili da

u svoj repertoar uvrste i češkepesme. Slična situacija bila je i sapublikom, koju su činili građani BeleCrkve svih nacionalnosti, kao i pri-padnici češke zajednice iz Beograda,Bele Crkve, Kruščice, Češkog Sela,gosti iz Češke Republike, kao i gosti izRumunije. I da se ulaz naplaćivao, anije, tražila bi se karta više!Dvorišni prostor Češkog Doma za ovupriliku oplemenjen je muralom samotivom grada Praga i njegovim zaštitnim znakom – Karlovimmostom, radom akademske slikarkeTereze Stamenković, koja je u istojzgradi više puta priređivala izložbe

radova svojih učenika. Oslikana jecela zidna površina, a ovako uređenprostor poslužiće kao buduća letnjačitaonica, ali i igraonica, pozorište naotvorenom, koncertni prostor, zadruženje i puno toga. Festival ČOMI prevazišao je granicelokalnog i svojim kvalitetom se možeuvrstiti u manifestacije na visokomnivou, kakve se obično odvijaju umnogo većim sredinama. Za sadanije takmičarskog karaktera, što zbogneujednačenog nivoa muzičkezrelosti i iskustva učesnika, što zbograznovrsnosti žanrova. Kada sejednog dana na Festivalu nađu autorske kompozicije i vrhunskimuzičari u želji da osvoje priznanje zauspeh na njegovoj sceni, ČOMI ćepostati brend poznat domaćoj i stranoj javnosti.Do tada, za malu zajednicu, kakva ječeška, ova manifestacija je prilika dase uživa u muzici koja se retko možečuti na jednom mestu. Ona je u najlepšem svetlu predstavila češkumanjinu, a zadovoljni učesnici i pub-lika potvrdili su da kulturni događajiovakve vrste oplemenjuju dušu. Bioje ovo divan završetak letnje kulturnesezone u organizaciji Nacionalnogsaveta i čeških udruženja.Naredni Festival, četvrti po redu,održaće se početkom leta 2014. godine. Pozivamo vas da odvojite parvečeri za uživanje u muzici i odličnojatmosferi koja ovde uvek vlada!

ČOMI 2013

organizaciji Nacionalnog saveta i uz podršku Ministarstva kultureRepublike Srbije, održan je III Festival svih žanrova muzike. Ovajjedinstveni događaj svojim kvalitetom stvara novi muzički brend,kakav imaju samo mnogo veći festivali.U

Češki otvoreni muzički internacionalni festival


11 Minority News

Jaroslav Bodnar

a češku nacionalnu zajednicu, koja spada ujednu od najmanjih manjinskih grupacija uRepublici Srbiji, održanje maternjeg jezika jeod presudne važnosti. Veliki doprinos tome

daje Ministarstvo inostranih poslova Češke Republike,koje svake godine obezbeđuje učitelja češkog jezika ipokriva sve troškove njegovog boravka i rada sa decomi odraslima. Osim učenja jezika, zadatak učitelja je ipomoć zajednici u organizovanju kulturnih dešavanja,saradnja na projektima, pomoć oko medija – novina,radio emisija...U protekloj školskoj godini u opštini Bela Crkva boravioje Jan Jicha, učitelj koji je osim dobre volje za učešćem umanifestacijama češke zajednice i sam ostvario nekolikosvojih zamisli, na zadovoljstvo pripadnika češke manjine,ali i svih građana u Beloj Crkvi. Izuzetno uspešno je režiraopozorišnu predstavu "Noć na Karlštajnu", mjuzikl -komediju u tri čina, u kojoj osim mladih glumaca iz češkihporodica nastupaju i omladinci drugih nacionalnosti kojisu u međuvremenu naučili da govore i pevaju na češkomjeziku. Predstava je nakon pre-mijere doživela nekoliko us-pešnih repriza, a izvođena je i uRumuniji, gde takođe postojenaseljena mesta sa češkompopulacijom.Svojim radom vratio je nekestare običaje iz zaborava, a utoku leta osmislio je i sportskidogađaj – "Trku Srpsko –Češkog prijateljstva". Za stazuje, za prvi put, izabran putKruščica – Bela Crkva, u dužinioko 5 kilometara. Učestvovalisu građani generacija od 10-akdo 70-ak godina, a učešće suuzela i sportska društva i nevla-dine organizacije, kao i Sportskisavez Bele Crkve. Iakosimbolična, trka je ostavilaznačajan trag o aktivnostimačeške zajednice i promovisala interkulturalnost i sportskiduh, što joj je i bio cilj.Za vreme svog jednogodišnjeg mandata živeo je saporodicom u Češkom Selu. Svira na gitari, i u više navrataje skupovima u Češkom Selu i svim drugim mestima gdeje pozvan ili se ukazala prilika svirao i pevao popularnečeške pesme. Supruga Klara, takođe muzičar, pridružilabi se svirajući violinu, kad god bi joj to obaveze premadeci dozvolile. Kvalitet njenog izvođenja, i pored njeneskromnosti i nenametljivosti, nije mogao proćineprimećen, te je pred sam njihov odlazak gospodinVencl MIzera, predsednik Češke besede Bela Crkva,

predložio oproštajni koncert, koji bi seodržao u rimokatoličkoj crkvi "Sv. Ana".U vrlo kratkom roku, g-đa Klara Jichovapripremila je repertoar klasične muzike, usaradnji sa mladom Kristinom Matijašević,pijanistkinjom iz Vršca, takođe pripadni-com češke zajednice.Program je bio posvećen Johanu Sebas-tianu Bahu, uz izvanrednu priču o ovomumetniku, koju je nadahnuto i duhovitovodio g-din Jan Jicha. Crkva je bila ispun-jena publikom koja je odlično prihvatila

kamerni program, inače retko zastupljen u Beloj Crkvi.Prava je šteta što nije bilo vremena da se bolje medijskiproprati, već zvuci ovog divnog muzičkog performansaostaju samo u ušima onih koji su bili lično prisutni i kojisu za njega saznali sa nekoliko plakata ili lično od svojihprijatelja.Septembar i nova školska godina doveli su novu učiteljicučeškog jezika, koja upravo počinje sa radom. Pripadnicičeške zajednice očekuju dobar nastavak nakon uspešnepredhodne sezone, kako na obrazovnom, tako i na kulturnom planu.

12 Minority News


KULTURA NAS SPAJA

Uspešan rad učitelja češkog jezika

Z

smi po redu Hosanafest pod geslom »Vjera tetvoja spasila« održan je 22. rujna u Dvoranisportova u Subotici, a dodijeljeno je petnagrada. Prvu i glavu nagradu, koju dodjeljuju

sami izvođači među sobom, kako je već rečeno, primilisu mladi iz skupine »Familias« iz Osijeka.

Nagrada stručnoga žirija pripala je VIS-u »Imakulata« izGromiljaka kraj Sarajeva za pjesmu »Otisci u pijesku«, dokje publika putem SMS glasovanja za najbolju skladbuodabrala pjesmu »Otvori Mu svoje srce« koju je izvelaskupina »Križ života« iz Osijeka. Marina Gabrić nagrađenaje za najbolji tekst, za pjesmu »Croce d’amore«, koju jeizveo VIS »Apostola Radio Marije« iz Subotice. ŠtićeniciHumanitarno – terapijske zajednice za pomoć ovisnicima

»Hosana« svoju su nagradu dali Tajani Šarić iz Zagrebakoja je nastupila s pjesmom »U Tvom ćemo znaku pobjediti «.

REKORDAN BROJ IZVOĐAČA Kao i svake godine do sada na Hosanafestu je ne-zaobilazna scenografija koja je uvijek posebna i vezanaza moto susreta, konkretno ovoga puta za Godinu vjereu kojoj se još uvijek nalazimo. Improvizirana barka (bina)prevezla je svih 15 skladbi i brojne izvođače do samogacilja – slaviti Gospodina pjesmom. Voditelji programa bilisu Bernardica Vojnić Mijatov i Petar Pifat. U razgovoru spredsjednikom organizacijskog odbora Hosanafesta i idejnim tvorcem ovoga festivala vlč. MarinkomStantićem, doznali smo kako je na festival prijavljeno 28

13 Minority News


ODRŽAN OSMI PO REDUHOSANAFEST

O

pjesama. »Mislim da broj prijavljenih pjesama dovoljnogovori o zainteresiranosti za ovaj festival. Pobjednici su izOsijeka i imamo lijepu puruku u Godini vjere ‘Ti si našBog’. Budući da pratim evo osam godina broj sudionika,mogu reći kako ove godine brojčano imamo najviše su-dionika, njih 139, što je rekordno. Ove smo godine imalisudionike iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i naravno izVojvodine. Istina, malo se slabije javljaju sastavi iz Vojvo-dine, ali nekako mislim da će kvaliteta organizacije privućimlade«, kazao je Stantić. U subotu 21. rujna mladi su podolasku u Suboticu imali i kratku duhovnu pripravu zaHosanafest, koja je održana u Zajednici »Hosana« uStarom Žedniku. »Jučer je bilo predivno duhovno posli-jepodne, jer su svi sudionici imali priliku biti na jednojemocionalnoj svijesti kontroliranja osjećaja. Radionica sesastojala iz triju dijelova: prvi dio je bio na razini psi-hologije, kada smo otkrivali svoje osjećaje koji su moždapotisnuti. Drugi dio je bio upoznavanje s načinima kakose ti osjećaji mogu potisnuti na pogrešnan način (krozdrogu, alkohol...). U trećem dijelu je svjedočio bivšištićenik ‘Hosane’, koji je govorio o životu u zajednici, te jena taj način upozorio mlade na opasnost, gdje je onskrenuo i kako je došao na put izlaska iz svega toga«, po-jasnio je vlč. Marinko Stantić. Susret u Zajednici »Hosana«završio je euharistijskim slavljem. Hosanafest je human-itarnog karatera, te sav prikupljen novac od ulaznica i pro-daje CD-a ide za potrebe štićenika Zajednice.

DOJMOVI NAGRAĐENIH Dodjela nagrada je ipak najvažnija samim izvođačima, osobito što glavnu nagradu mladi dodjeluju međusobno.Za vrijeme glasovanja nazočnu publiku zabavljao je tamburaški sastava »Zlatni zvuci« iz Sombora koji su setakođer predstavili duhovnom glazbom. Marina Gabrić,dobitnica nagrade za najbolji tekst za pjesmu »Croced’amore«, kaže: »Zahvaljujem svima koji su odlučili da jebaš moj tekst najbolji na ovogodišnjem Hosanafestu. Većnekoliko godina pišem tekstove za VIS ‘Apostoli RadioMarije’, ali nikada do sada nisam dobila nikakvo priz-nanje. Jako sam ponosna i zahvalna Bogu što me inspiri-rao da napišem jedan takav tekst«, rekla je Marina. VIS»Apostoli Radio Marije« čine mladi volonteri iz raznih

župa u Subotici, a sastav postoji od 2009. godine. Stručnižiri nagradu je dodijelio VIS-u »Imakulata«. Tim smopovodom razgovarali sa sestrom Marinelom Zeko,Služavkom Malog Isusa, koja je ujedno i voditeljica ovogasastava. »Ovo nam je druga godina i doista je lijepo bitiovdje. Sprijateljili smo se s ljudima i ovdje smo već kaona svome terenu. Ove smo se godine predstavili pjesmom ‘Otisci u pijesku’ i dobili nagradu stručnog žirija.Presretni smo!«, rekla je s. Marinela. Ovaj sastav činedjevojke koje pohađaju srednju školu, a ujedno su članiceDruštva Prijatelji Maloga Isusa, koje djeluje na župi ImenaMarijina u Gromiljaku blizu Sarajeva odakle i dolaze. VIS»Familias«, pobjednici Hosanafesta 2013, svoju radostnisu skrivali. Razgovarali smo s predstavnicom oveskupine Mijom Zoraja, koja je rekla: »Sve je prekrasno,organizacija, grad, ljudi kod kojih smo bili smješteni, jošuvijek ne mogu vjerovati da smo pobijedili, jer se iskrenorečeno, nisam nadala pobjedi. Ovdje smo drugu godinuzaredom i presretni smo! Tekst, kao i glazbu za pjemu ‘Tisi naš Bog’ koju smo izveli potpisuje Tajana Šarić, koja jetakođer nagrađena, dok obradu potpisuje Grgur Sesar.«Na pitanje je li duhovna glazba potrebna mladimadanašnjice, Mia je rekla: »Mišljenja sam da je duhovnaglazba više nego potrebna mladima. To mogu reći iz osobnog iskustva, jer i mi sami volimo kada dođemo nafestival duhovne glazbe, jer je tu prisutno zajedništvo.Duhovno okruženje nas zbližava i čini sretnima.« Sudionici Hosanafesta 2013: Naša si pjesma – »Damjan«

Vukovar, Tvoj me križ čuva – Ljubo Vuković iDavor Terzić (Zagreb i Rovinj), Ti si naš Bog –»Familias« (Osijek), Croce d’Amore – »ApostoliRadio Marije« (Subotica), Dok nebo ‘jubizemlju – Dalija Grahovac Fedešin (Zagreb), Bitičovjek – »Sliryc 33« (Dugo Selo), Otisci u pi-jesku – »Imakulata« (Gromiljak-Sarajevo),Tvoje riječi živjeti – Ana Ivanković Radak (Sub-otica), Krist nad svime vlada – »Tobija« (Za-greb), Pogled ljubavi – »Matheus«(Bizovac-Osijek), Blues posrnulih – »NovoNebo« (Zenica), U Tvom ćemo znaku pobi-jediti – Tajana Šarić (Zagreb), Usliši mi molitve– Antonia Perak (Zagreb), Otvori Mu svoje srce– »Križ života« (Osijek) i Bože moj, vodi me –Leonora i Juraj Suđi (Selenča-Bač).

14 Minority News


ostav slika akademskog slikara KristijanaSekulića iz Novoga Sada otvoren je 27. rujna2013. godine u prostorijama Zavoda za

kulturu vojvođanskih Hrvata. Riječ je o višestrukonagrađivanom likovnom umjetniku, koji je svoja djelaprikazao na 18 samostalnih izložaba, a po prvi su putanjegove slike sada predstavljene i pripadnicima hrvatskezajednice u Subotici. Kristijan Sekulić jedan je od osnivača Hrvatske likovneudruge „Cro Art“ u Subotici, za koju je, kako kaže, vrlovezan: „Kao Novosađanin, vrlo sam vezan uz Suboticu, menijedan drag grad, s jakom hrvatskom zajednicom. Svojedobno sam sudjelovao na likovnim kolonijama HKC-a 'Bunjevačko kolo', međutim sada sam u udruzi 'Cro Art',čiji sam jedan od osnivača, a ovim samostalnimpostavom slika se po prvi puta prezentiram javnosti kulturne scene Subotice.“ Kristijan Sekulić trenutačno živi i radi u Novom Sadu, a izasebe ima bogato iskustvo, koje je stekao radeći u Poljskoj,Mađarskoj, Austriji, Njemačkoj, te u Švicarskoj, gdje 2003.dobiva nagradu za slikarstvo grada Berna. Na izložbi postavljenoj u Zavodu za kulturu vojvođanskihHrvata mogu se vidjeti njegove slike u tehnici kombinira-nog ulja i različite tematike, ali najdraži su mu, ističe,vojvođanski motivi: „Nisam ograničen na određenu tehniku, nego je to uvijekneka kombinirana varijanta, dakle obično je to crtež kojiprati ulje, špakla i tako dalje. Glede tematike, to je stvarmog raspoloženja ili trenutačnog zanimanja, koje je dostaširoko. Dakle, od antike, preko grčko-rimske istaroslavenske civilizacije, do klasične varijante portreta,akta, pejzaža, a osobito mi je drago slikati

Vojvodinu i divlje konje.“Izložbu je otvorila povjesničarka umjetnosti LjubicaVuković Dulić, koja je tom prigodom rekla da se ovaj odabir Sekulićevih slika, nastalih u razdoblju od 2005. do2013., može vezati uz četiri razine ljudskosti: „Očito je riječ o autoru koji pruža mogućnost slojevitog i višeznačenjskog sagledavanja svojeg djela.Odabrao je slike koje je razvrstao u četiri ciklusa, kojeimenuje nazivima simbola zemlje, vode, zraka i vatre.Sagledavajući ove cikluse, njihova se simbolika moževezati uz četiri razine ljudskosti, i to tjelesnost, intelekt,emocionalnost i duhovnost, ali i uz četiri razine ljudskesvijesti - objektivno, subjektivno, podsvjesno i kozmičko.“

Povratkom u domovinu, Sekulić je svoje slikarsko umijećepokazao i u sakralnoj tem-atici, te je tako izradio serijal slika u svetištuGospe Snježne na Tekijama, u cijelosti jeoslikao unutarnje zidovedviju pravoslavnih crkava,te sudjelovao u obnovi un-utrašnjosti crkve sv. IvanaNepomuka u Gibarcu, a2000. dobiva zvanje„počasnog sakralnogslikara“ pri Đakovačko-srijemskoj biskupiji.Izložba slika KristijanaSekulića postavljena je uprostorijama Zavoda, uHarambašićevoj 14 u Subotici, do konca prosinca 2013. godine.

U ZKVH-u otvorena izložba slika Kristijana Sekulića

P

Kao Novosađanin, vrlo sam vezan uz Suboticu, meni jedan drag grad, s jakom hrvatskom zajednicom


15 Minority News

njiževni časopis „Nova riječ“ predstavljen je11. rujna 2013. godine u organizaciji izdavača- Zavoda za kulturu vojvođanskih Hrvata.

Ukoliko je zajednici stalo razvijati vlastite kulturne potencijale i ne ostaviti ih marginaliziranim i zatvorenimu sebe, mora oživjeti kulturne časopise i dati im ujavnosti mjesto koje im pripada, kako bi bili stožernatočka okupljanja kreativnih potencijala, istaknuto jeovom prigodom u Pastoralnom centu Augustinianum.Časopis su predstavili član Savjeta „Nove riječi“ te urednikčasopisa za kulturu „Nova misao“ Mirko Sebić, suradnicaNevena Mlinko, glavni i odgovorni urednik Tomislav Žigmanov i moderatorica Katarina Čeliković.Časopisna periodika koja se bavi kulturom je iznimnoznačajna za razvitak i zajednice i njezine kulture, istaknuoje Mirko Sebić.„Ovakav časopis potiče kulturnu komunikaciju, i upravoju ne želi zatvoriti, već ju nastoji otvoriti spram inicijativei u matičnoj kulturi, ali i spram okružja u kojem nastaje, unekakvom vojvođanskom, ali i širem kontekstu. No, neželi to činiti na provincijalan način, dakle ne obraćajući sesamoj sebi, već otvoriti dijalog kojim se onda mogu razvijati daljnji kreativni potencijali.“Uravnotežen je informativni sadržaj lista u kojem se pratisve što je bitno u razdoblju koje svaki broj obuhvaća,raspravlja se o pogledima i zastupljenim žanrovima, a zauzet je i čvrst stav spram tradicije i baštine, dodao jeSebić.U Savjetu časopisa su već renomirani književnici, književnikritičari i ljudi koji se bave umjetnošću, ali u stvaranju listasudjeluju, pored predstavnika zrelijih naraštaja, većinommlađe snage, dodaju iz uredništva.U sadržaju „Nove riječi“ može se pronaći izbor prozeodnosno kratke pripovijetke, zastupljeni su autori izHrvatske, sačinjen je i izbor poezije, a također se da zamijetiti i da je ujednačen odnos muških i ženskih autora, istaknula je ovom prilikom jedna od mlađihsuradnica „Nove riječi“ Nevena Mlinko. Osvrćući se na poglavlje koje obuhvaća pjesništvohrvatskih pjesnikinja iz Vojvodine, Mlinko je istaknula:„Bilo bi lijepo vidjeti da se u sljedećim brojevima 'Nove

riječi' sretnemo sa 'ženskim pismom' koje nije isključivopoetske naravi,“ te dodala: „Vjerujem da sliku započetuu ovom broju treba kompletirati i da ona u Vojvodini postoji. U ovome broju nalazimo, nažalost samo jedanesej, a trebalo bi ih biti više. Vodilja 'Nove riječi' bi moglabiti povezivanje, umrežavanje, gradnja mostova koji nasmeđusobno povezuju. Ostvariti i produbiti komunikacijui obogatiti se razmjenom kulturnih dobara, stavova,razmišljanja, iskustava...“Potrebno je pružiti mogućnost autorima koji spadaju usam vrh naše intelektualne, ne samo književne elite, anisu gotovo desetljeće ništa objavili, kažu u Zavodu. Trebaim pružiti slobodu za očitovanje zbog toga što su ili marginalizirani ili zatomljeni, a imaju što priopćiti, kažeurednik časopisa Tomislav Žigmanov.„Prikazivat će se i predstavljati ne samo književno stvaralaštvo nego će se književnost i umjetnost tematizirati u esejističkim i znanstvenim oblicima. Željanam je, da osim prikazivanja aktualne književne produk-cije, potičemo stvaralaštvo napose mladih autora,ohrabrujemo ljude, promoviramo ih i prezentiramo, dapotičemo već etablirane autore na sustavnije predstavljanje i unutar vlastitog kulturnog prostora, ali iunutar prostora cjelokupne hrvatske književnosti, a ondai multikulturne scene u Vojvodini.“Uredništvo u ovome časopisu, koji će izlaziti dva putagodišnje, želi imati i suradnike iz drugih kulturnih okružja,iz Hrvatske ili Mađarske, i žele veću pozornost posvetitiprikazima književnih djela, dodaje Tomislav Žigmanov.Časopis „Nova riječ“ može se kupiti po cijeni od 300,00dinara, u prostorijama Zavoda za kulturu vojvođanskihHrvata (Harambašićeva 14, Subotica) ili naručiti putemtelefona ili elektroničke pošte. Za dostavu izvan Suboticeobračunavaju se manipulativni i poštanski troškovi uiznosu od 50,00 dinara.

K


16 Minority News

„Nova riječ“ za novo vrijeme i nove autore

ulturna događanja u selu Ljutovo nadonakSubotice, koje broji nešto malo iznad tisućustanovnika, odvijaju se uglavnom okomjesnog HKUD-a »Ljutovo«. Kako u drugim

selima tako i u Ljutovu, nekoliko entuzijasta za ovu vrstuaktivnosti animira druge mještane, osobito one mlađe.

Poznatije aktivnosti u kojima ljutovačka udruga sudjelujejesu tamošnja Dužijanca te Smotra hrvatskih tamburaškihsastava, koja je ove godine obilježila i skromni jubilej –pet godina postojanja.

Ovogodišnja smotra, inače jedna od manifestacija uhrvatskoj zajednici koja ima pokrajinski karakter, održanaje u nedjelju 8. rujna, na ljetnoj pozornici u Ljutovu,okupivši lijep broj mještana koji vole ovu vrstu glazbe.

Na smotri su nastupili sastavi sa sjevera Bačke, po jedaniz Podunavlja i Srijema, ali iz Mađarske:

Ženska tamburaška skupina »Golubice« iz Subotice,

Kulturnoprosvjetna zajednica Hrvata »Šokadija«iz Sonte,

Hrvatsko kulturno-prosvjetno društvo »Matija Gubec« iz Rume,

Tamburaški sastav »Šokadija« iz Mohača,

domaćini Hrvatsko kulturno-umjetničko društvo »Ljutovo« iz Ljutova,

te kao specijalni gosti – Tamburaški sastav »Hajo« iz Subotice, koji ove godine slavi 25 godina rada.

Inače, HKUD »Ljutovo« trenutačno radi samo s tambu-raškom sekcijom, ali imaju i skupinu mlađih polaznika,koja se s nekoliko numera također predstavila na smotri.»Nakon pet godina postojanja ove smotre organizacija jesve bolja, imamo određeno iskustvo pa neke problememožemo predvidjeti i samim tim im pravovremenodoskočiti.

U ovom organizacijskom sastavu smotra u idućih pet godina zasigurno ima svoj potencijal i snagu. Smatram dahrvatska zajednica u Vojvodini zaslužuje jednu ozbiljnusmotru tamburaških sastava na višoj razini, ali ta potporamora stići i s drugih strana u zajednici«, izjavio je MarinkoŠimić, voditelj tamburaške sekcije ljutovačkog društva.

Organizatori planiraju u budućnosti uvesti i određenenovine u ovu manifestaciju, kao što je ocjenjivanje nastupa sudionika, za što bi bio angažiran ocjenjivački žiri.Glavni financijski pokrovitelj ove tamburaške smotre biloje Pokrajinsko tajništvo za kulturu.


17 Minority News

Smotra hrvatskih tamburaških sastava u Ljutovu

K

n

n

n

n

n

n

18Minority News

Otvorili smo svoja srca

Rabin Asiel: “Nema ništa bolje za dobrosusedske odnose od međusobnog poznavanja suseda”

nedelju 15. septembraodržan je drugi Festivaljevrejske kulture u organizaciji Jevrejske

opštine Beograd. Događaj se zbio udvorištu Beogradske sinagoge i uulici Maršala Birjuzova, koja je timpovodom bila zatvorena zasaobraćaj.Sa željom da sa sugrađanima podelimo po nešto od svoje kulture,tradicije i religije, na štandovima smopredstavili dela naših likovnih umet-nika, izdavaštvo sa jevrejskom tematikom, jevrejske simbole i nezaobilazne specijalitete jevrejskekuhinje.

Na svečanom otvaranju prisutnimase obratio rabin Isak Asiel i tom prilikom objasnio da je ulica MaršalaBirjuzva zatvorena u cilju održavanjafestivala, naglasivši:"Ponekad nešto morate za zatvoriteda biste nešto drugo otvorili, važnoje da smo otvorili svoja srca, ovo jedan kada možete da podelite sanama radost i da upoznate našu kulturu, a nema ništa bolje za dobrosusedske odnose od među-sobnog poznavanja.“Brojnim posetiocma se obratio i am-basador Izraela Josif Levi istakavšidobru saradnju sa Jevrejskom zajed-nicom u Beogradu, posebno na polju

kulture. Ambasada Izraela nam jeove godine ustupila izložbu “Instagram Izrael”, koja je ovom prilikom premijerno postavljena.Na naše veliko zadovoljstvo ove godine su nam se pridružile i drugejevrejske opštine.Jevrejska opština Pančevo predstavila se izložbom “Duh jevrejskog humora” koju je prationastup Milovana Žužića Žuleta,“Bogu hvala što sam Lala”. Kao i samaizložba, izazvao je oduševljenje publike.Jevrejska opština Zemun je predstavila izložbu “Jevrejski logorZemun”, kao deo festivala

FESTIVAL JEVREJSKE KULTURE

U

Ivona Beker-Albahari

Ovo je dan kada možete da podelite sa nama radost i da upoznate našu kulturu, a nema ništa bolje za dobrosusedske odnose od međusobnog poznavanja

Iz jevrejske zajednice

19Minority News

posvećenog sećanju, kako je istakaosekretar Jevrejske opštine Beograd,Miroslav Rajević, prilikom obraćanjaprisutnima.Vrata sinagoge bila su otvorenatokom celog dana za sve posetioce.O istorijatu i aktivnostima hrama, kojije kao i sama manifestacija, bioveoma posećen, govorio je njegovdomaćin, rabin Asiel.

Pažnju mnogobrojnih posetilacaprivukli su i ostali učesnici festivala:izdavačka kuća "Laguna" koja je pred-stavila naslove na temu jevrejske kul-ture, života i tradicije, umetnikDražen Pekušić sa izložbom digitalnefotografije kao i slikarka MirjanaLehner, izložbom “Pejzaži” u akvareltehnici, zatim Marko Dragić saizložbom “Simboli”, digitalna fotografija, Judita Kampos saizložbom “Impresija. Snežana Gaonje predstavila svoje radove na temu“Simboli - Davidova Zvezda”.Festival je propraćen kulturno –umetničkim programom. StefanSablić je predstavio sefardsku muzikuBalkana. Takođe su nastupili podmladak pozorišta “Kralj David” iNikola Salaćanin sa sefardskim i jidiškompozicijama. Plesom su nas krozIzrael provele Ana Marić i Olga Cogokoje su osvojile simpatije publikeveoma interesantnim nastupom.Ovom prilikom se zahvaljujemo svimučesnicima festivala i volonterima. Festival jevrejske kulture je mani-festacija kojom se Jevrejska zajednicaotvara prema sredini sa željom dasugrađanima približimo jevrejsku kulturu I tradiciju u cilju boljeg upoznavanja.

Rabin Isak Asiel i ambasador IzraelaJosif Levi


20Minority News

a Jevrejskom groblju uKikindi, pored spomenika„podignutog u častsećanja i trajne uspo-

mena na 360 Jevreja sreza Vel.Kikindskog“, postradalih uHolokaustu“ okupila se 14. avgusta,nešto pre podneva, mala grupa njihovih sunarodnika i sugrađana daim oda poštu.Nakon polaganja venaca, prisutnimase obratila Jasna Grbić, zamenicapredsednika Jevrejske opštineKikinda. “Na današnji dan, 1941.godine,kikindski Jevreji su deportovani u lo-gore u Novom Bečeju, a potom kaBanjici i Starom Sajmištu. Odvedenisu iz svojih domova, ostavljeni bezičega, obespravljeni i poniženi, samozato što su bili Jevreji” – podsetila jeGrbić dodavši:“Pre Drugog svetskog rata, u Kikindije živelo više od 500 Jevreja. Nakonzavršetka, iz koncentracionih logoraih se vratilo samo 16. Svi ostali kojisu odvedeni, postali su žrtveHolokausta. Spomen ploča sa imenima žrtava,postavljena u centru Kikinde, kao iobeležje ispred kojeg stojimopodsećaju nas na tragediju, patnju,ali predstavljaju i upozorenje da ne

dozvolimo da se istorija ponovi. Nena ovakav način, i nikad više.Oni su bili žrtve, ali će ostatiupamćeni kao heroji, jer su dosto-janstveno i svesno pošli u smrt.Stradali su samo zato što su biliJevreji”.Govor je završila navodeći reči prijatelja Jevrejske opštine Kikinda:"Sećajući se naših žrtava, uz dužnopoštovanje i na isti način, sećamo sei svih drugih nevinih žrtava fašizma,bez obzira na to kom narodu pripadali, koju veru ispovedali ili kogpolitičkog opredeljenja bili."Nakon nje, prisutnima su se obratiliĐuro Dotlić, potpredsednik opštin-skog odbora SUBNOR-a, a onda iImre Kabok, predstavnik lokalnesamouprave.U ime Jevrejske zajednice Srbije, govorila je Danijela Danon, generalnisekretar Saveza jevrejskih opština.“Na ovom svetom mestu zamolilabih vas da se zajedno podsetimo nanekoliko lekcija kojima nas uče našatradicija i Holokaust.Prva je ona o važnosti Zahor, sećanjapo sebi. Jer danas, sećajući se šestmiliona Jevreja žrtava Holokausta,oklevetanih, demonizovanih i dehu-manizovanih, kao prolog ili oprav-danje za genocid koji je potom

usledio, moramo razumeti da njihovo masovno ubijanje, kao i miliona nejevreja nije stvar apstrak-tne statistike. Jer kao što svi znamo,za svaku osobu postoji ime i svakaosoba je univerzum za sebe. I našimudraci nas uče da ko god spasijedan život kao da je spasao ceosvet. Ali isto tako i da ko god ubijejednu osobu kao da je ubio ceo svet.U skladu sa ovim, tradicija naspodučava da se moramo ponašatitako kao da je svako od nas, gde godda se nalazi, jemac za sudbinu onogdrugog i sudbinu celog sveta” – reklaje, nastavljajući - “Druga lekcija je daje genocid evropskog jevrejstvauspeo ne samo zbog razrađene in-dustrije smrti i tehnologije teroranego i zbog državnog učenja i ide-ologije mržnje. Učenje preziru, de-monizaciji i dehumanizaciji drugoga,to je tačka od koje je sve počelo.Holokaust nije počeo gasnim ko-morama, on je počeo rečima. Up-ravo iz tog razloga je toliko važnodanas da svaka moderna evropskadržava ima i primenjuje zakon koji ćesankcionisati izlive mržnje ksenofo-bije i rasizma.

Škola u šest lekcija

N

Komemoracija u Kikindi

“Pre Drugog svetskog rata, u Kikindi je živelo više od 500 Jevreja. Nakon završetka, iz koncentracionih logora ih se vratilo samo 16,” izjavila je Jasna Grbić


21Minority News

Treća nam govori da su ravno-dušnost i zavera ćutanja biliprethodnica nedelovanja, i da su onipomogli genocid evropskog Jevrejstva. Posmatrači i gledaoci bili su isuizvršioci, oni, takođe, nose odgov-ornost da su učinili Holokaustmogućim.Književnik i nobelovac Eli Vizel naspodseća: ‘Ravnodušnost i nedelo-vanje uvek znače pristajanje nastranu mučitelja, nikada na stranužrtve’. Nemojmo sumnjati u to daravnodušnost pred licem zla nijesamo pristajanje i mirenje sa njim,ravnodušnost je saučesništvo usamom zlu.Četvrta lekcija nas uči da je 20. vek,u kojem se desio Holokaust, bio ivek izbegavanja krivice i odgovornosti za ono što je učinjeno.Isuviše malo zločinaca je privedenopravdi, i kao što ne sme biti utočištaza mržnju niti zaklona za netrpeljivost, tako ne sme postojatini sklonište za one koji su počinilizločin svrstavajući se u neprijateljeljudskog roda. Peta lekcija je da je Holokaustpostao moguć ne samo zbogbirokratske mašinerije koja jesprovodila genocid, nego i zbogsaučesništva elite nemačkogdruštva, lekara, crkvenih lidera,sudija, advokata, inženjera,

arhitekata, učitelja.Šesta nas, najzad, uči o ranjivostibespomoćnih i bespomoćnost najranjivijih članova jednog društva,koju najbolje oslikavaju Nirnberškirasni zakon, Zakon o sterilizaciji iProgram Eutanazije onih “čiji životinisu bili vredni življenja”.“Naša je odgovornost kao građanasveta da danas pozajmimo glas

onima koji glasa nemaju, osposo-bimo one koji moći nemaju, bilo dasu to stari, siromašni, hendikepirani,žene žrtve nasilja, ili zlostavljanadeca, kao najranjivija među najranjivijima” – podsetila je Danon,zaključivši: “ Na ovom mestu trebalo bi da svizajedno ponovimo zavet da: nikadanećemo biti ravnodušni prema podstrekivanju na mržnju, ćutatipred licem zla, nikada povlađivatirasizmu i antisemitizmu, ignorisatinesreću najranjivijih članova društvai biti ravnodušni pred nasiljem čijismo svedoci!

Zihronam Livraha (Neka jeblagoslovena uspomena na njih)!

Nakon ovih reči, u tišini koja je zavladala, snažno i bolno odjeknulesu reči molitve koju su izgovoriliTomislav Halbror i Robert Kovač,članovi JO Subotica.Sećanju na kikindske žrtveHolokausta, pored pomenutih, pris-ustvovali su i gosti iz jevrejskihopština Zrenjanin i Novi Sad.

„Trebalo bi da ovde svi zajedno ponovimo zavet da nikada nećemo biti ravnodušni prema podstrekivanju na mržnju niti ćutati pred licem zla”, reči su Danijele Danon


U čast onih koji su proslavili Grčku

Koncert za "Grke u Svetu" na Irodiumu

Iz grčke zajednice

22 Minority News

oslednje 23 godine grčka dijaspora proslavljacrkveni praznik Svetog Jovana, početkom avgusta meseca. Ove godine , tradicionalnoje praznik obeležen u Irodiumu u ponedeljak

9. septembra.

Koncertu na kojem su prisustvoli kompozitori, pesnici,slikari, pevači i glumci, a pod pokroviteljstvom ministarstva kulture i spoljnih poslova , odata je počast"Grcima u svetu": Teu Angelopulosu, Odiseju Elitisu,Konstantinu Kavafisu, Nikosu Kazandzakisu, Mariji Kalas,Melini Merkuri, Jorgosu Seferisu, Mikisu Teodorakisu,Nani Miskuri, Vangelisu i mnogim drugima.

Ovaj vodeći kulturni događaj organizovan je u cilju osni-vanja "Muzeja Grka u Dijaspori" , a u okviru kojeg će sejoš i napraviti skulptura od strane jednog od vodećihgrčkih vajara današnjice Teodorosa Papajanisa. Umetničkom doživljaju predstavljanja ove večeri dopri-neo je i tekstopisac Džon Tzanopulos, jedan od inicijatoraove proslave .

Predsednik, dr. med Christos G. Alexopoulos, povodomdogađaja, je potvrdio u Atini, da će i Grci iz Srbije pružitisvoj doprinos za osnivanje jednog takvog muzeja.

P Teodoros Angelopulos (Θεό-δωρος Αγγελόπουλος), (27. april 1935. — 24. januar2012.) bio je grčki filmskirežiser, scenarista, producenti dobitnik brojnih filmskihnagrada na festivalima širomsveta. Bio je klasik grčkog intelektualnog filma koji jezahvaljujući njemu postao poznat i svetskoj javnosti.

Marija Kalas (Μαρία Καλογε-ροπούλου), pravo ime joj jebilo Marija Ana Sofija SesilijaKalogeropulos. Rođena je uNjujorku, 2. decembar 1923.,a preminula je u Parizu, 16.septembra 1977. Bila je operska pevačica kojaje, uprkos svojoj relativnokratkoj karijeri, ostala upam-ćena kao jedan od najvećihsoprana u istoriji opere.

ošnjačko nacionalno vijeće je najvišepredstavničko tijelo sandžačkih Bošnjaka uRepublici Srbiji. Osnovano je 11. maja 1991.godine, pod imenom Muslimansko

nacionalno vijeće Sandžaka. Za predsjednika Vijeća izabran je dr. Sulejman Ugljanin. Do 2003. godine Vijećedjeluje i radi pod nazivom Bošnjačko nacionalno vijećeSandžaka, a nakon 2003. godine kao Bošnjačko nacionalno vijeće.U vrijeme svog osnivanja Bošnjačko nacionalno vijeće biloje odgovor na etničko čišćenje i teror kojeg je režim Slobodana Miloševića sprovodio nad bošnjačkim naro-dom na području Sandžaka i šire.U periodu od osnivanja do 2003. godine, Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka i njegovi predstavniciučestvovali su na velikom broju međunarodnih konferencija i drugih skupova posvećenih rješavanju krizeu bivšoj Jugoslaviji. Zahvaljujući aktivnostima Bošnjačkognacionalnog vijeća i njegovih predstavnika u tom periodupitanje ostvarenja nacionalnih prava sandžačkih Bošnjakai statusa Sandžaka internacionalizovano je na najvišemevropskom i svjetskom nivou.Tokom ratnih devedesetih godina XX stoljeća, Bošnjačkonacionalno vijeće Sandžaka bilo je ključni faktor mira i stabilnosti na području Sandžaka. Zahvaljujući politici miraBNVS, sandžački Bošnjaci u tom periodu nisu učestvovaliu ratnim sukobima na prostoru bivše Jugoslavije ne odazivajući se na vojne pozive tadašnje Jugoslavenske narodne armije .U organizaciji BNVS tih godina preko hiljadu mladih Bošn-jaka iz Sandžaka upućeno je na univerzitete u Tursku idruge zemlje i tamo steklo fakultetsko obrazovanje.BNVS je izradilo i, 6. juna 1993. godine, usvojilo Memorandum o specijalnom statusu Sandžaka. Osnovaza donošenje tog dokumenta bio je referendum za au-tonomiju Sandžaka, sproveden u periodu od 25. do 27.oktobra 1991. godine. Od ukupno 264.156 birača, na tomreferendumu je učestvovalo njih 187.473, odnosno 70,19posto ukupnog biračkog tijela, od čega se 183.302 birača(ili 98,90 posto glasalih) izjasnilo za političku i teritorijalnuautonomiju Sandžaka s pravom priključenja nekoj od re-publika tadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).U skladu sa novim političkim i društvenim okolnostima,uspostavljenim krajem prošloga stoljeća, i u duhu Dejton-

skog sporazuma, kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini, i drugih domaćih i međunarodnih dokumenata i njihovih odredaba o specijalnim odnosimadijelova naroda sa svojim maticama, Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka, 19. jula 1999. godine, usvojilo je Memorandum o autonomiji Sandžaka i specijalnim odnosima sa Bosnom i Hercegovinom, kaoplatformu za rješenje statusa Sandžaka i statusa Bošnjakau SRJ, na osnovu dijaloga i mirnim putem.U novonastalim društvenim okolnostima, a nakon zakonskog regulisanja položaja manjinskih nacionalnih za-jednica u tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji, kasnije Srbiji i Crnoj Gori, 6. septembra 2003. godine, uNovom Pazaru, održana je Elektorska skupština za izborBošnjačkog nacionalnog vijeća u Srbiji i Crnoj Gori, nakončega prestaje sa radom Bošnjačko nacionalno vijećeSandžaka (BNVS). Za predsjednika Bošnjačkog nacionalnog vijeća izabran je dr. Sulejman Ugljanin, a zapredsjednika Izvršnog odbora Esad Džudžević. Istovremeno, za potpredsjednike Vijeća izabrani su: Bajram Omeragić, Vasvija Gusinac, dr. Izudin Hadžagić i dr.Amer Halilović. Konstitutivnim aktima Vijeća formirani suresori, kao operativna tijela Izvršnog odbora, i odbori zapojedine oblasti djelovanja i rada.Statutom Bošnjačkog nacionalnog vijeća, koji je usvojenna konstitutivnoj sjednici održanoj 2003. godine,Bošnjačko nacionalno vijeće određeno je kao najvišezastupničko tijelo bošnjačke nacionalne zajednice u Srbiji,u područjima službene upotrebe jezika i pisma,

NEZAUSTAVLJIVI PROCES OSTVARIVANJA PRAVA SANDŽAČKIHBOŠNJAKA U REPUBLICI SRBIJI

10 godina uspešnog rada Vijeća

Iz bošnjačke zajednice

23 Minority News

Bošnjaci u Republici Srbiji obilježavaju i 22 godine borbe za ostvarivanje svojih prava. Na svečanosti povodom10 godina uspješnog rada Vijeća, 6. septembra 2013. godine u Glavnom uredu Vijeća održana je prigodna

svečanost.

B

Tokom ratnih devedesetih godina XX stoljeća, Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka bilo jeključni faktor mira i stabilnosti na području Sandžaka

obrazovanja, kulture i informisanja nabosanskom jeziku.U skladu sa Statutom, i Zakonomodređenim nadležnostima, Bošnjač-ko nacionalno vijeće je, u periodu od2003. do danas, donijelo niz značajnihdokumenata – deklaracija, odluka,rješenja i drugih akata, u cilju ostvari-vanja prava pripadnika bošnjačkognaroda u Republici Srbiji, njihovogdaljeg razvoja i unaprjeđenja. Predstavnici Bošnjačkog nacionalnogvijeća učestvovali su u radu mnogihdomaćih i međunarodnih konferen-cija o položaju i pravima manjina kodnas i u svijetu.Značajan doprinos predstavniciBošnjačkog nacionalnog vijeća dali suu izradi prijedloga novog Zakona o na-cionalnim savjetima nacionalnihmanjina, na osnovu kojeg je značajnounaprijeđen sistem zaštite manjinskih prava i znatno pojačanaovlašćenja nacionalnih vijeća manjinskih naroda u Republici Srbiji.Pozivajući se na Povelju Ujedinjenihnacija, Univerzalnu deklaraciju o ljud-skim pravima, Okvirnu Konvenciju zazaštitu nacionalnih manjina, Evropskupovelju o manjinskim ili regionalnimjezicima, Ustav Republike Srbije,Zakon o zaštiti prava i sloboda na-cionalnih manjina, Zakon o nacional-nim savjetima nacionalnih manjina idruga domaća i međunarodna doku-menta u oblasti zaštite ljudskih i man-jinskih prava, Bošnjačko nacionalno vijeće kao najvišipredstavnički organ i legitimni zastupnik interesa bošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, na sjednici Izvršnog odboraVijeća, 2009. godine, donijelo jeDeklaraciju o položaju sandžačkihBošnjaka u Republici Srbiji.Bošnjačko nacionalno vijeće, usvojiloje, 2012. godine, Rezoluciju o položajui ostvarivanju prava i slobodabošnjačkog naroda u Srbiji. Simbolikausvajanja Rezolucije na Dan nezavis-nosti Bosne i Hercegovine leži učinjenici da su sandžački Bošnjaci diobošnjačkog nacionalnog korpusa, saBosnom i Hercegovinom kaomatičnom državom i svojom

otadžbinom.Ovim dokumentima utvrđeni su os-novni principi i smjernice za bolje,efikasnije i djelotvornije ostvarenjenacionalnih prava sandžačkih Bošn-jaka u Republici Srbiji u svim segmen-tima i oblastima društvenog života irada.U skladu sa zakonskim odredbama,na zahtjev Bošnjačkog nacionalnogvijeća bosanski jezik uveden je uslužbenu upotrebu u četiri sandžačkeopštine - u Novom Pazaru, Tutinu iSjenici, od marta 2002. godine, a uPrijepolju od aprila 2009. godine. Iakoispunjavaju zakonski uslov,sandžačkim Bošnjacima u Pribojuuskraćeno je pravo službeneupotrebe i korišćenja svog maternjegbosanskog jezika.Nacionalni simboli sandžačkih Bošn-jaka su: Nacionalni grb i Bošnjačka na-cionalna zastava.Za nacionalne simbole sandžačkihBošnjaka utvrđena su rješenja koja suusvojena 1991. godine i koja suopšteprihvaćena kod sandžačkihBošnjaka.Nacionalni simboli sandžačkih Bošnjaka utvrđeni su OdlukomBošnjačkog nacionalnog vijeća o na-cionalnim simbolima, od 2004. go-dine, a potvrđeni su Odlukom Savjeta

Republike Srbije za nacionalne manjine, 2005. godineNacionalni blagdani sandžačkih Bošn-jaka su: Dan bošnjačke nacionalne zastave, Dan Sandžaka iDan sjećanja. Osim ovih, kao tradicionalni vjerski i kulturni blagdani obilježavaju se i Ramazanskii Kurbanski bajram.Nacionalni blagdani sandžačkih Bošn-jaka potvrđeni su Odlukom Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine od 2005. godine.Dan bošnjačke nacionalne zastave(11. maj) je najveći nacionalni prazniksandžačkih Bošnjaka. Obilježava se11. maja, na dan kada je, 1991. godine u Novom Pazaru, osnovanoBošnjačko nacionalno vijećeSandžaka (bivše Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka).Dan Sandžaka (20. novembar)obilježava se 20. novembra, u znaksjećanja na osnivanje Zemaljskogantifašističkog vijeća narodnogoslobođenja Sandžaka (ZAVNOS), uPljevljima 1943. godine.Dan sjećanja (11. jul) je nacionalniblagdan sandžačkih Bošnjaka u znaksjećanja na genocid izvršen nad Bošn-jacima, u Srebrenici 1995. godine. Odluka o proglašenju ovogdana za nacionalni blagdan donijeta

24 Minority News


Bošnjačko nacionalno vijeće, 2009. godine, donijelo je Deklaraciju o položaju sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji

je na III vanrednoj sjednici Bošnjačkognacionalnog vijeća, održanoj 10. jula2005. godine, a povodom deseto-godišnjice genocida nad Bošnjacimau Srebrenici.Najveće nacionalne nagrade i priznanja sandžačkih Bošnjaka su:Povelja Kulina bana, Dukat Isa-begaIshakovića, Medalja Rifat BurdžovićTršo, Pero Ćamila Sijarića i PlaketaBošnjačkog nacionalnog vijeća.Ovom odlukom se utvrđuju i sljedećemanifestacije od posebnog značaja zaočuvanje, unaprijeđenje i razvojposebnosti i nacionalnog identitetabošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji:Centralne tradicionalne kulturnemanifestacije sandžačkih Bošnjaka su:Festival sandžačke sevdalinke-FESS,Smotra bošnjačkih narodnih igara-SBONI, Sandžački književni susreti-SAKS. Manifestacije imaju zacilj očuvanje, afirmaciju i popular-izaciju bošnjačke kulturne baštine ibosanskog jezika i književnostisandžačkih Bošnjaka.Bošnjačko nacionalno vijeće je 2012.godine, donijelo Odluku oproglašenju Himne sandžačkih Bošnjaka.Na zajedničkom sastanku predsjed-nika nacionalnih vijeća Mađara, Bošn-

jaka, Roma, Hrvata, Slovaka, Rumuna, Bugara, Rusina, Grka i Albanaca, održanom 21. juna 2004.godine u Novom Pazaru, potpisan jeProtokol o saradnji nacionalnih vijećana osnovu kojeg je institucionalizo-vana saradnja nacionalnih manjina uoblastima službene upotrebe jezika ipisma, obrazovanja i informisanja nanjihovim maternjim jezicima, te zaštite i afirmacije kulturne baštine idjelotvornog učešća u javnom životu.Na incijativu Bošnjačkog nacionalnogvijeća, 9. marta u Beogradu, potpisanje Protokol o saradnji nacionalnihvijeća bošnjačke, bugarske i vlaške na-cionalne zajednice u Republici Srbiji. Cilj protokola je uspostavljanjesaradnje i zajedničko djelovanje naplanu efikasnijeg i djelotvornijeg ost-varenja manjinskih prava Bošnjaka,Bugara i Vlaha u Republici Srbiji.Pripadnici nacionalnih manjina u Republici Srbiji, u skladu sa zakonom,imaju pravo na vaspitanje i obrazo-vanje na svom jeziku u institucijamapredškolskog, osnovnog i srednjegvaspitanja i obrazovanja. Prvi časbosanskog jezika na područjuSandžaka, nakon punih 97 godina,održan je u Osnovnoj školi „Dr.Ibrahim Bakić” u Tutinu, 20. oktobra2004. godine. Nakon toga, bosanskijezik uveden je u nastavu i u drugimosnovnim školama u Novom Pazaru,Sjenici i Tutinu i Prijepolju. Do školske2009/10. godine Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture kaoizborni nastavni predmet zastupljenje u nastavi od prvog do osmograzreda osnovne škole.U oblasti obrazovanja, od historijskevažnosti je otvaranje Državnog univerziteta u Novom Pazaru. Ovajuniverzitet osnovan je na sjedniciVlade Srbije, 2006. godine. Uni-verzitet je otvoren te 2006. godine, au okviru Univerziteta ustanovljena jei posebna studijska grupa za bosanskijezik i književnost, koja je umeđuvremenu ukinuta, a koja će usaradnji Bošnjačkog nacionalnog

vijeća, uprave Državnog univerzietetau Novom Pazaru i nadležnih institucijaponovo biti uspostavljena.Izražavanje, čuvanje, njegovanje,razvijanje, prenošenje i javno ispolja-vanje nacionalne i etničke, kulturne,vjerske i jezičke posebnosti kao dijelatradicije građana, nacionalnih manjina i njihovih pripadnika, u Re-publici Srbiji zakonom je utvrđenokao njihovo neotuđivo individualno ikolektivno pravo.U periodu od 2003. do danas,Bošnjačko nacionalno vijeće je orga-nizovalo i finansijski podržalo niz kul-turnih i drugih manifestacija koje suodržane širom Sandžaka i učestvovalou sufinansiranju mnogih projekata uoblasti kulture.U organizaciji Bošnjačkog na-cionalnog vijeća je održan niz kul-turno-zabavnih i drugih manifesta-cija, pozorišnih predstava, bajramskihakademija, koncerata, likovnih izložbi,književnih susreta, okruglih stolova,naučnih simpozijuma, promocija kn-jiga i časopisa i dr.Kao jedne od značajnijih projekata uokviru Bošnjačkog nacionalnog vijećatreba izdvojiti projekte rekonstrukcijei konzervacije Isa-begovog hamama,Novopazarske tvrđave sa posebnimosvrtom na Kulu Motrilju u NovomPazaru, te rekonstrukcije nekadašnjestare tvrđave - grada sa džamijom uSjenici.Na planu informisanja na bosanskomjeziku, Bošnjačko nacionalno vijeće uperiodu od 2003. do 2013. godinedalo je prioritet aktivnostima usmjerenim ka promociji bošnjačkihnacionalnih i drugih vrijednosti, i realizaciji informisanja na bosanskomjeziku, u skladu sa zakonom imeđunarodnim standardima.Godine 2006. Bošnjačko nacionalnovijeće pokrenulo je „Bošnjačku riječ”,časopis za kulturu i društveni životsandžačkih Bošnjaka. Časopis je izda-van uz podršku Ministarstva kultureRepublike Srbije, u izdanju Centra zabošnjačke studije.Do danas je izdato

25 Minority News


Bošnjačko nacionalno vijeće, 2009. godine, donijelo je Deklaraciju o položaju sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji

Prvi čas bosanskog jezika na području Sandžaka, nakon punih 97 godina, održan je u Osnovnojškoli „Dr. Ibrahim Bakić” u Tutinu, 20. oktobra 2004. godine

28 izdanja.Sa ciljem informisanja javnosti nabosanskom jeziku, 13. februara 2008.godine, obnovljene su i ponovopokrenute “Sandžačke novine”, jediniheftičnik (nedjeljnik) na bosanskomjeziku u Republici Srbiji uopšte. Ministarstvo kulture Republike Srbijeje prestalo da ih finansira krajem2011. godine.Zbog neadekvatne zastupljenostisandžačkih Bošnjaka na Javnomservisu RTS, Bošnjačko nacionalnovijeće uputilo je, početkom 2008. godine, zvaničan zahtjev nadležnimdržavnim organima sa zahtjevom dase iz procesa privatizacije, poredmanjinskih medija u Vojvodini,izuzmu i dvije sandžačke televizije -Regionalna televizija u Novom Pazarui Televizija Tutin, koje svoj program ucjelini ili djelimično emituju na bosan-skom jeziku.2011. godine, podnijet je Elaborat izahtjev za formiranje redakcije za pro-grame na bosanskom i drugimjezicima nacionalnih manjina priRadio-televiziji Srbije.Najviši predstavnici Bošnjačkog nacionalnog vijeća ostvarili su dobrusaradnju i komunikaciju sa svimznačajnijim međunarodnim organi-zacijama i institucijama, stranimdiplomatskim predstavništvima uBeogradu, kao i mnogim drugimmeđunarodnim diplomatskim misi-jama i njihovim zvaničnicima.U saradnji sa drugim nacionalnim za-jednicama u Srbiji, Bošnjačko na-cionalno vijeće je sprovelo nizaktivnosti usmjerenih ka promocijiprava nacionalnih zajednica i njihovojzaštiti i daljem unaprjeđenju.U skladu sa novim Zakonom o na-cionalnim savjetima nacionalnihmanjina, Bošnjačko nacionalnovijeće, 2009. godine, usvojilo je Odluku o utvrđivanju tradicionalnihnaziva jedinica lokalne samouprave,naseljenih mjesta i drugih geografskihnaziva na bosanskom jeziku na

području Novog Pazara, Tutina,Sjenice i Prijepolja. Na osnovu te od-luke, mnogim naseljenim mjestima igeografskim pojmovima na područjuovih opština vraćeni su njihovi tradicionalni nazivi na bosanskomjeziku. 2009. godine, Bošnjačko nacionalno vijeće pozvalo je pripadnike bošnjačke nacionalne zajednice da se upišu u posebanbirački spisak. Izbori za Bošnjačko nacionalno vijeće su održani 6.juna2010. godine. Na izborima za novisaziv Bošnjačkog nacionalnog vijećani jedna izborna lista nije uspjela daosvoji većinu, a u postizbornom periodu, koji je trajao šest mjeseci no-sioci lista nisu uspjeli da se dogo-vore da zajedno od predstavnika svetri liste konstituišu novi sazivBošnjačkog nacionalnog vijeća. Ovomsazivu Bošnjačkog nacionalnog vijećaprodužen je mandat do održavanjaredovnih izbora 2014. godine.Tokom 2011. godine, Bošnjačko nacionalno vijeće je podnijelo dvijepritužbe Službi zaštitnika građana Republike Srbije i povjerniku za zaštitu ravnopravnosti, čime jeodblokiran zaustavljeni proces ostvarivanja prava Bošnjaka u Republici Srbiji, prije svega zaslugomzamjenika zaštitnika građana za pravanacionalnih manjina.Bošnjačko nacionalno vijeće donijeloje Odluku 2012. godine o utvrđivanjuustanova i manifestacija od posebnogznačaja za očuvanje, unaprijeđenje irzvoj posebnosti nacionalnog identiteta Bošnjačke nacionalne zajednice. Ovom odlukom se utvrđuju sljedećeustanove od posebnog značaja zaočuvanje, unaprijeđenje i razvojposebnosti i nacionalnog identitetabošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji: Centar za bošnjačkestudije, Zavod za kulturu sandžačkihBošnjaka u Republici Srbiji, Muzej,,Ras”, Muzej u Prijepolju, Istorijskiarhiv ,,Ras”, Narodna biblioteka

,,Dositej Obradović”, Narodna biblioteka ,,Dr. Ejup Mušović”, Biblioteka ,,Muhamed Abdagić”,Matična biblioteka ,,Vuk Karadžić”,Kulturni centar Novi Pazar, Multi-medijalni centar Tutin, Ustanova zakulturu, Sjenica, Dom kulture, Prijepolje.Bošnjačko nacionalno vijeće ponovoje 2009. godine, tražilo i predalo Ministarstvu prosvjete Republike Srbije, poseban dokument o modeluobrazovanja za sandžačke Bošnjake uRepublici Srbiji, kojim se predviđa dau institucijama predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja ivaspitanja obezbijedi i organizujevaspitanje i obrazovanje pripadnicimabošnjačke nacionalne zajednice nasvom maternjem bosanskom jeziku. Od 2009 do 2012.godine trajale supripreme za početak nastave nabosanskom jeziku. Pune četiri godineje Bošnjačko nacionalno vijeće usp-ješno sarađivalo sa Ministarstvomprosvjete, nauke i tehnološkograzvoja, nastavnicima i direktorimaobrazovno-vaspitnih ustanova.Pripreme za početak nastave namaternjem jeziku je krunisanapočetkom pripremne nastave nabosanskom jeziku , 21. februara ove2013. godine, u 12 obrazovno-vaspit-nih ustanova u Novom Pazaru, Sjenici,Tutinu i Prijepolju. Bošnjačko na-cionalno vijeće proglasilo je 21. feb-ruar Danom školstva na bosnskomjeziku u Sandžaku, povodom početkapripremne nastave na bosanskomjeziku u školama u Sandžaku. Ovajdatum se u svijetu obilježava kaoMeđunarodni dan maternjeg jezika sciljem promoviranja jezičke kulture iraznovrsnosti, kao i višejezičnosti.2. septembra 2013. godine, počela jenastava na bosanskom jeziku u 40obrazovno-vaspitnih ustanova uNovom Pazaru, Tutinu, Sjenici i Prijepolju.

26 Minority News


13. februara 2008. godine, obnovljene su i ponovo pokrenute “Sandžačke novine”, jedini heftičnik (nedjeljnik) na bosanskom jeziku u Republici Srbiji

Bošnjačko nacionalno vijeće, 2009. godine, usvojilo je Odluku o utvrđivanju tradicionalnihnaziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva na

bosanskom jeziku na području Novog Pazara, Tutina, Sjenice i Prijepolja

Bošnjačko-turski koledž u Novom Pazaru, kao model bilingvalne nastave

a sastanku je bilo riječi o povezivanju narodaiz Sandžaka koji žive u Republici Turskoj sadomovinom. Predsjednik Vijeća, Esad Džu-džević, upoznao je Jurtnača sa početkom

nastave na bosanskom jeziku u obrazovno-vaspitnimustanovama u Sanžaku i tom prilikom zatražio podrškuod Kancelarije Vlade Republike Turske za finansiranjeudžbeničkih kompleta za učenike prvog i petog razredaosnovne škole i prvog razreda srednje škole, koji od oveškolske godine nastavu pohađaju na bosanskom jeziku.

Predsjednik Vijeća je zatražio podršku od Juntrača za realizaciju projekta da se za učenike osnovnih i srednjihškola na listi obaveznih stranih jezika uvrsti i turski jezik.Džudžević je zatražio od Kancelarije Vlade RepublikeTurske za dijasporu da finansira otvaranje bošnjačko-turskog Koledža u Novom Pazaru, kao model bilingvalnenastave.

Predsjednik Vijeća je također zatražio podršku u otvaranju Studijskog programa za Turski jezik i književnostna Državnom univerzitetu u Novom Pazaru.

Na sastanku su prisustvovali i Muhedin Fijuljanin, državnisekretar u Ministarstvu prosvjete, nauke i tehnološkog

razvoja, Mevljuda Melajac, šef Resora za službenuupotrebu bosanskog jezika i pisma, Redžep Škrijelj, šefResora za visoko obrazovanje na bosanskom jeziku iHasna Ziljkić, šef Resora za informisanje na bosanskomjeziku.

27 Minority News


Kemal Jurtnač, predsjednik Kancelarije Vlade Republike Turske za dijasporu, posjetio je sa svojom delegacijom,Glavni ured Bošnjačkog nacionalnog vijeća, gdje se sastao sa predsjednikom Vijeća, Esadom Džudževićem.

N

Na program “Stipendije Turske”, putem kojega Uprava za Turke van Turske i srodne zajednice

dodijeljuje stipendije stranim studentima koji želestudirati u Turskoj, ove godine je aplicirala 51 hiljada

studenata, što je najveći broj prijava u posljednjih20 godina

a poziv Borščivske državne administracijeTernopoljske oblasti, Kulturno-umetničkodruštvo Ivan Senjuk iz Kule i Kulturno-prosvetno društvo Karpati iz Vrbasa,

društva koja neguju ukrajinsku kulturu, učestvovali suna sveukrajinskom etnofestivalu „U Borščivskomkraju cveta vez“ koji se održavao od 7. do 9. septem-bra u mestu Borščiv.Ovaj festival se održao po sedmi put i pokazao je najbolje primere jedinstvenog crnog borščivskog veza,narodne nošnje, predmete dekorativno-zanatskeumetnosti, pesmu i igru Ternopiljščene i drugih regiona.KUD Ivan Senjuk su na festivalu predstavili pevačkiansambl, kvartet „Strune srca“, folklorni ansambl iorkestar, u sastavu kojih je brojalo 43 amatera. Tokomfestivala oržani su i zvanični sastanci sa delegacijomlokalnih vlasti u Kuli i predstavnicima Borščivske iZbaražske državne administracije Ternopoljske oblasti.KPD Karpati su na festival otputovali sa 40 amatera kojisu članovi izvorne vokalne grupe, folklornog ansamblai orkestra koji su prezentovali društvo.Sa koncertnim programom oba društva su nastupili naproslavi Dana Borščiva a dan kasnije i na festivalu „UBorščivskom kraju cveta vez“U selu Černihivci, Zbaražkog reona Ternopoljske oblasti,KUD Ivan Senjuk je nastupio sa celovečernjim koncer-tom povodom obeležavanja 550 godina od osnivanjasela. U programu su se čule ukrajinske narodne pesmekao što su: „Половина садів цвіте“, „А до мене хлопці

щовечора ходять“, „Червона калина білим цвітомцвіла“, „Понад став глибокий“, „Попід гаєм зеле-неньким“ i „Терен, мати, коло хати“ u izvođenjupevačke grupe uz pratnju orkestra, dok je vokalno-instrumentalni kvartet „Strune srca“ izveo „Тиша на-вкруги“, „Чи ти чув, миленький“, „У полі при дорозі“,„До липи ще вернеться літо“, „Ой гай, зелененький“,„Тече річка“, „Замкнем хати на замок“ i „У горахсиніх“. Melodiju „Srpske igre iz Šumadije“ na fruli jeizveo Petar Malešević, dok je folklorni ansamb uz prat-nju orkestra izveo „Гуцульські забави“, „Гуцульськийвесільний танець“, „Весна в Карпатах“, „Bačke igre“i „Українськiй святковiй танець“. Program ovog društva su pripremili stručni rukovodioci:Nadija Vorotnjak, Jaroslav Kuleba i Jozo Sapun, dok jekonferansu koju je vodila Ana Ključkovski napisao VasiljDacešen.Amateri KPD Karpati su takođe priredili celovečernjikoncert u mestu Bučač Ternopoljske oblasti. Izvornavokalna grupa je otpevala ukrajinske narodne pesme:„Місяцю зорянiй“, „Ой тi, козаче“, „Де тi, дубе, ріс“,„Садом, садом кумасенько“. Pesme: „Ой, мамо,мамо“ i „Ой гарна я, гарна“ izvela je Dijana Mučenskidok je Folklorni ansambl odigrao „Прiвітнiй танець“,„Дуба-танець“, „Гуцулка“ i „Гопак“. Sve tačke ovogkoncerta pratio je orkestar pod rukovodstvom NikoleČizmara, dok je izvornu grupu pevača pripremila NadijaVorotnjak a folklorni ansambl Slavko Mikitišin.

Jaroslav Kuleba

28Minority News

Društva koja neguju ukrajinsku kulturu nastupila u Ukrajini

N

Iz ukrajinske zajednice

beležаvаnje Dаnа opštine počelo jeodržаvаnjem rаdnog delа sednice Skupštineopštine i uličnom trkom zа učenike sedmog iosmog rаzredа osnovne škole i gimnаzijаlce.

Nа predlog Opštinskog većа i predsednikа opštine,Skupštinа opštine je u rаdnom delu sednice donelа od-luku dа novčаnu nаgrаdu od 500 evrа u dinаrskoj pro-tivvrednosti ove godine dodeli Cvetku Ivаnovu, аutorui koаutoru knjigа o selimа, crkvаmа i mаnаstirimа udimitrovgrаdskoj opštini. Tаkođe je donetа odlukа dа opštinskа priznаnjа ponesuMirjаnа Aleksić, dugogodišnji profesor mаtemаtike ugimnаziji, Nebojšа Rаngelov – trener mlаđih kаtegorijаfudbаlskog klubа Bаlkаnski, privredno društvo „ In-tertekst“ d.o.o Dimitrovgrаd i Cаrinskа ispostаvа„Grаdinа“. Nаgrаdа i priznаnjа uručeni su nа Svečаnojsednici SO u sаli Centrа zа kulturu. Prisutnim gostimаobrаtio se predsednik opštine Nebojšа Ivаnov, koji jeistаkаo dа će lokаlnа sаmouprаvа i ubuduće rаditi nаpodizаnju stаndаrdа životа grаđаnа.Nа Smilovskim jezerimа je održаn 10. jubilаrni Sаjаmbаlkаnskog аgrobiodiverzitetа i seoskog nаsleđа, kаo itrаdicionаlno tаkmičenje u ribolovu – „Plovkom protivdroge“. U centru pаžnje je bilа izložbа аutohtonih rаsаdomаćih životinjа, trаdicionаlnih jelа i stаrih zаnаtа isаbor izvođаčа nа nаrodnim instrumentimа. Pokroviteljmаnifestаcije jebilа opštinа Dimitrovgrаd.Drugi dаn prаznikа počeo je obeležаvаnjem Rođenjаpresvete Bogorodice, prаzničnom liturgijom i nošenjemlitijа grаdskim ulicаmа.Uveče je Kulturno - umetničko društvo Centrа zа kul-turu izvelo svoj progrаm nа plаtou ispred Centrа zа kul-turu. Publici se predstаvio prvi i drugi folklorni аnsаmbli orkestаr, kаo i cаribrodski duvаčki orkestаr DOC. Istikoncert mogli su dа vide i posetioci Bаlkаnskog sаjmааgrobiodiverzitetа.Revijom borilаčkih sportovа, u subotu 21.septembrа,pred oko 1.500 gledаlаcа u Sportskoj hаli, spuštenа jezаvesа nа proslаvu prаznikа opštine Dimitrovgrаd. Revijаje počelа predstаvljаnjem Kаrаte klubа Cаribrod ipobedom domаćeg kikbokserа Aleksаndrа Rаngelovа. Ucentrаlnim MMA mečevimа večeri Bugаrin KаmenGeorgijev je u 1. rundi klаsičnim nokаutom sаvlаdаoBeogrаđаninа Mаrkа Rаdulovićа, dok je dimitrovgrаdski

borаc Toni Mаrkulev sudijskim prekidom, tаkođe u 1.rundi pobedio Sofijаncа Drаgomirа Ilijevа. Turnir suorgаnizovаli Opštinа Dimitrovgrаd, Sportsko turističkicentаr, Kаrаte klub Cаribrod i Kik boks klub Crnа Kobrа,uz medijsku podršku Rаdio-televizije Cаribrod.

Obeležen Dan opštine Dimitrovgrad

O


29 Minority News

redsednik Srbije, Tomislаv Nikolić, rаzgovаrаoje krаjem septembrа sа bugаrskim kolegom,Rosenom Plevnelijevim, u Sofiji o odnosimаdve zemlje, ekonomskoj sаrаdnji i evropskoj

budućnosti Srbije. Nа zаjedničkoj konferenciji zа novinаre, Nikolić i Plevneli-jev su dobrosusedske odnose istаkli kаo preduslovekonomskog rаzvojа, ocenivši dа su Srbijа i Bugаrskаzemlje evropskih principа i nаzorа i dа obe imаju zаcrtаnevropski put. Predsednici Nikolić i Plevnelijev otvorili suekonomski biznis forum u Sofiji, koji su orgаnizovаlePrivredne komore dveju zemаljа. Nа biznis forumu suučestvovаli i predsednik opštine Dimitrovgrаd i njegovzаmenik, Nebojšа Ivаnov i Zorаn Petrov, kаo i direktorpreduzećа „Intertekst” iz Dimitrovgrаdа Todor Georgijev.

Predstаvnici Dimitrovgrаdа nа srpsko-bugаrskom forumu

imitrovgrаd su početkom septembrа posetilipredstаvnici hrvаtske opštine Kutinа –zаmenik grаdonаčelnikа Josip Mаrić ipredsednik grаdskog većа Nikolа Domitrović.

Tokom susretа sа opštinskim rukovodstvom nаčinjeni suprvi korаci kа uspostаvljаnju zvаnične sаrаdnje dvejuopštinа. Posetu su inicirаli predsednik i zаmenikpredsednikа opštine Dimitrovgrаd, Nebojšа Ivаnov iZorаn Petrov, nаkon nedаvnog zаjedničkog borаvkа ubugаrskom grаdu Dimitrovgrаdu, sа kojim hrvаtskаopštinа sаrаdjuje već dve godine.

Delegаcijа Kutine u poseti Dimitrovgrаdu

P

D

аko bi inicirаo ostаnаk mlаdihnа ovom području, predsednikopštine Bosilegrаd VlаdimirZаhаriev doneo je Odluku dа

svi osnovci, koji se odluče dа školovаnjenаstаve u Bosilegrаdu, dobijаju mesečnustipendiju od 3.000 dinаrа.Ovoj odluci prethodilа su istrаživаnjа, kojаsu pokаzаlа dа, u listi željа, decа i njihoviroditelji zа nаstаvаk školovаnjа birаju nekuod srednjih školа u susednoj Bugаrskoj iliVrаnju, te je broj učenikа smаnjen, pа pretiopаsnost od zаtvаrаnjа nekih odeljenjа. Ovаkvа inicijаtivа već je dаlа prverezultаte, pа je ovа Odlukа proširenа i nаsrednjoškolce, koji su prvu godinu srednješkole upisаli u nekom drugom grаdu, аsаdа žele dа školovаnje nаstаve uBosilegrаdu.

Bosilegrаd stipendirа srednjoškolce

K

30 Minority News


dlukom Opštinskog većа osnovcimа isrednjoškolcimа iz Dimitrovgrаdа, obezbeđenje besplаtаn prevoz od 1. Septembrа.Dimitrovgrаdski učenici, koji se školuju u

Pirotu, а čije porodice su korisnici mаterijаlnogobezbeđenjа, imаju prаvo nа besplаtаn prevoz, а ostаlimsrednjoškolcimа koji se školuju u Pirotu, Opštinа ćesufinаnsirаti deo mesečne kаrte.Učenici koji se školuju u unutrаšnjosti, imаju prаvo nа4 besplаtne vikend kаrte tokom školske godine, аsredstvа zа prevoz dimitrovgrаdskih učenikа će bitiobezbeđenа iz lokаlnog budžetа.

а osnovu pozivа Ministаrstаvаunutrаšnjih poslovа Bugаrske i Aus-trije, Evropske komisije i SekretаrijаtаKonvecije o policijskoj sаrаdnji u

Jugoistočnoj Evropi, službenici Policijske uprаvePirot u utorаk 10.septembrа, reаlizovаli sumeđunаrodnu vežbu hitne potere.

Simulаciju međunаrodne potere s pаžnjom suprаtili eksperti iz Austrije, kojа je jednа od 11potpisnicа Konvencije o policijskoj sаrаdnji uJugoistočnoj Evropi. Tim internаcionаlnihstručnjаkа predvodio je člаn Sekretаrijаtа Kon-vencije gospodin Tomаs Peper.

“Kriminаlcimа će biti mnogo teže dа izbegnuzаkon, zаto što Srbijа, poput ostаlih zemаljаregionа Zаpаdnog Bаlkаnа, imа odličаn prаvniokvir, koji ispunjаvа Šengenski stаndаrd iomogućаvа dobru policijsku prekogrаničnusаrаnju, kаkvu mi već imаmo u EU”, rekаo jePeper, ocenivši pri tom zаjednički rаd srpskih ibugаrskih operаtivаcа odličnom ocenom.

O N

31 Minority News


Besplаtаn prevoz zаdimitrovgrаdske učenike

subotu 7.septembrа žitelji Dimitrovgrаdаmogli su dа vide pozorišni projekаt Evropskekomisije “Kаrаvаn- glumci nа putu”. Projekаtse reаlizuje uz multidisciplinаrno pаrtnerstvo

11 kulturnih orgаnizаcijа iz 9 evropskih zemаljа.Nа svom putu glumаčki “Kаrаvаn” imа 40 stаnicа u 11evropskih zemаljа, а seriju nаstupа u Srbiji počo je uprаvou Dimitrovgrаdu. “Kаrаvаn- glumci nа putu”, nаstаo kаoprojektnа idejа Albertа Pаljiаrinа, potpuno je besplаtаnzа grаđаne, trаje ukupno 42 mesecа i imа budžet od oko3 milionа evrа.

Putujući umetnici uDimitrovgrаdu

„Nemа nikogа u kući“ nаzivje multimedijаlne izložbeBrаnkа Nikolovа, koju sužitelji Dimitrovgrаdа ugаleriji „Metodi MetаPetrov“ mogli dа pogledаju.Nаkon Nišа i SofijeDimitrovgrаd je treći grаd,čiji ljubitelji likovne umet-nosti mogu dа uživаju u ovojneobičnoj postаvci. Ovomizložbom Nikolov je želeo dа

ukаže nа problem migrаcije stаnovništvа iz selа u grаdove,koji je veomа izrаžen i u dimitrovgrаdskoj opštini.

Otvorenа izložbа rаdovаBrаnkа Nikolovа

U

Međunаrodnа policijskаvežbа

odelom nаgrаdа i priznаnjа nаjboljim аn-sаmblimа i pojedincimа, zаvršen je šestiMeđunаrodni festivаl аmаterskih pozorištаu bugаrskom grаdu Lom. Dve rаvnoprаvne

prve nаgrаde zа nаjbolju žensku ulogu dobile sudimitrovgrаdske glumice – Borjаnа Lаzаrovа i Sonjа Videnov.Glumci pozorištа “Hristo Botev” predstаvili su sebugаrskoj publici predstаvom “Kučkа”, Teodore Dimoveu režiji Slobodаnа Aleksićа. Dimitrovgrаdski teаtаr po trećiput učestvuje nа ovom prestižnom tаkmičenju, nа kojemje poslednjih godinа osvojio nаgrаde sа predstаvаmа“Nišаn” i “Nemа dаde, nemа bаte.”

lаnovi Kulturno-umetničkog društvа Centrаzа kulturu učestvovаli su nа međunаrodnomfolklornom festivаlu, koji je od 27. do 30.septembrа održаn u poznаtom grčkom

letovаlištu Kаterini. Nа festivаlu su nаstupili prvi i drugifolklorni аnsаmbl i nаrodni orkestаr, а poreddimitrovgrаdskog KUD-а, Srbiju je predstаvljаlo još

nekoliko аnsаbаlа. Ovo gostovаnje u Grčkoj, porečimа rukovodstvа, predstаvljаjedаn vid nаgrаde zа uspešnusezonu.

D

32 Minority News


Dve prve nаgrаde zа dimitrovgrаdske glumice

KUD se vratio sa gostovanja u Grčkoj

rаjem septembrа Nаcionаlni sаvet Bugаrаpreuzeo je predsedаvаnje Koordinаcijomnаcionаlnih sаvetа mаnjinа u Srbiji.

“To donosi veliku odgovornost i obаvezu, аli s drugestrаne, težinа predlogа, koji dobije podršku svihnаcionаlnih sаvetа, je mnogo većа, što zа bugаrskuzаjednicu može biti sаmo pozitivno”, nаglаsio je ZorаnPetrov, predsednik Nаcionаlnog sаvetа bugаrskenаcionаlne mаnjine, kojа nаjveće probleme imа u oblаstiobrаzovаnjа i informisаnjа. Ovu funkciju Petrov će

obаvljаti godinu dаnа.

Zorаn Petrov je početkom mesecа prisustvovаosvečаnosti povodom 10 godinа rаdа Bošnjаčkognаcionаlnog vijećа. Zа doprinos u rаdu posredovаnjemu reševаnju problemа i dobru sаrаdnju dvа nаcionаlnаsаvetа, Petrov je dobio zаhvаlnicu.

Desetogodišnjicu od osnivаnjа, Nаcionаlni sаvetbugаrske mаnjine obeležiće аprilа nаredne godine.

NACIONALNI SAVET BUGARSKE NACIONALNE MANJINE PREUZIMA PREDSEDAVANJE KOORDINACIJOM

NACIONALNIH SAVETA MANJINA U SRBIJI

Č

K

33 Minority News

organizaciji Bunjevačke matice, u okviru man-ifestacije „Večeri utorkom“ 10. septembraupriličen je program povodom obeležavanja100 godina od rođenja Marka Peića, prvog

predsednika Bunjevačke matice.Tokom programa, referate o ovom, za Bunjevce, ali i zaSuboticu značajne ličnosti, čitali su predsednik MaticeIvan Sedlak i mr Suzana Kujundžić Ostojić, predsednicaOdbora za jezik u Bunjevačkoj matici, dok je o zbircimolitvenika i knjiga koje je Marko Peić poklonioZavičajnom odeljenju Gradske biblioteke u Subotici, gov-orio bibliotekar Mile Tasić.Svoj udeo u ovoj večeri dala je islikarka Snežana Kujundžić, pok-lonivši portret Marka Peića, koji ćeod sad, pored ostalih istaknutihbunjevačkih ličnosti, krasiti pros-torije Bunjevačke matice.Marko Peić rođen je 4. jula 1913. go-dine u Ljutovu. Bio je treće dete ocaGabora i majke Veronike. Iako je det-injstvo proveo u siromaštvu, uvek gase rado sećao, kao i porodičnih vred-nosti koje su uticale na formiranjenjegove ličnosti. Voleo je bunjevačkeobičaje, kulturu, jezik. Osnovnuškolu završio je u Ljutovu, aGrađansku i Državnu trgovačkuakademiju u Subotici, da bi posleDrugog svetskog rata stekaodiplomu bankarsko – finansijskestruke. Tokom školovanja izmeđudva rata pripadao je obrazovnom inaprednom krugu mladihbunjevačkih intelektualaca, jugoslovenski opredeljenih,zajedno sa Balintom Vujkovim, Stipanom Šarčevićem,Josom Šokčićem, Mladenom Bošnjakom, a sarađivao je isa Marom Đorđević Malagurskom i to na organizacijipredstavljanja Bunjevaca na kraljevskom dvoru uBeogradu...Posle gotovo pedeset godina od gubitka prava na na-cionalno izjašnjavanje, devedesetih godina XX veka dolazido nacionalnog buđenja Bunjevaca. Taj ponovni pre-porod, doprineo je da pojedinci iniciraju formiranjeudruženja, institucija kulture i političkih stranaka sabunjevačkim predznakom, koja bi se bavila pitanjemidentiteta i zaštite nacionalnih prava. Jedan od inicijatoraosnivanja institucija, bio je i čika Marko Peić. Osnivanjetakve institucije koja bi povezivala bunjevačke centre idruštva, počela je oktobra 1994. godine. Marko Peić jebio čvrstog stava da ta nova institucija mora bitiBunjevačka matica, imajući pri tom u vidu da je Maticapostojala između dva svetska rata. Sačinio je platformuorganizovanja i rada, a Bunjevačku maticu definiše kao

društvenu i kulturnu instituciju za okupljanje, priznavanjei očuvanje kolektivnih interesa Bunjevaca. Na osnovu teplatforme, koja je postala i sastavni deo Statuta, 1995.godine je osnovana Bunjevačka matica, gde je Marko Peićizabran za prvog predsednika Matice.Uloga Marka Peića bila je presudna u pokretanju pitanjakoja su se odnosila na definisanje statusa Bunjevaca sapozicije konstitutivnog naroda. Iako se držao teze da suna osnovu istorijskih činjenica Bunjevci konstitutivninarod na ovim prostorima, prihvatio je da osnivanjemBunjevačkog nacionalnog saveta 2003. godine, Bunjevci

dobiju status nacionalne manjine, jerje u izmenjenim društvenim okolnos-tima to omogućavalo opstanak Bun-jevaca i ravnopravni odnos s drugimnacionalnim manjinama.Pored Bunjevaca zadužio je i svoj grad.Bio je vrsni bankar, preko dvadesetgodina direktor filijale u Subotici,osnivač je i manifestacije „Dužijanca“od 1968.-1970. godine, koja je kaogradska manifestacija ostalaneprevaziđena. Bio je pozorišnikritičar, dugogodišnji član Saveta Nar-odnog pozorišta u Subotici, a u jed-nom mandatu i potpredsednikSkupštine opštine Subotice.Svoju ljubav ka bunjevačkom jezikunegovao je od ranih dana. Pisao jeprozu i poeziju, a svoje stvaralaštvokrunisao je „Rečnikom bački Bunje-vaca“, na kojem je radio 15 godina.Značajan je i njegov Imenoslov bačkiBunjevaca. Tokom života sakupljao je

narodne pesme, pripovetke, novele koje je i sam pisao iobjavljivao u raznim časopisima, listovima i kalendarima.Bio je urednik časopisa „Bunjevačko kolo“, izdao je knjigu„Hiljadu bećaraca” 1943. godine, bio je u rukovodstvulista „Slobodna Vojvodina” (kasnije „Hrvatska riječ” i„Subotičke novine”). Dobitnik je nagrade SIZ-a kultureSubotica i priznanja za uređenje informativne delatnosti1969. godine i zbog dugogodišnje saradanje u listu„Subotičke novine”. Na inicijativu Bunjevačke matice,koja ga je 2010. godine predložila za kandidata, te iste go-dine prilikom proslave Dana grada Subotice, uručena muje Povelja počasnog građanina Subotice. Samo mesecdana po dobijanju zvanja Počasni građanin, Marko Peićje preminuo 6. oktobra, u 97. godini života ispunjenogljubavi prema svom narodu, čime je obeležio drugupolovinu XX veka i u mnogome zadužio bunjevački rod.U okviru obeležavanja 100 godina od rođenja MarkaPeića, prvog predsednika Bunjevačke matice, pred-stavnici Bunjevačke matice položili su vence na njegovgrob.

UObeleženo 100 godina od rođenja Marka Peića

Iz bunjevačke zajednice

34 Minority News

osle sedam godina od kako se u osnovnimškolama Subotice sa okolinom i u Somborupredaje izborni predmet bunjevački govor saelementima nacionalne kulture, broj dece se

povećao pet puta, tačnije ima 358.Ovom rezultatu mnogo je doprineo rad ljudi uBunjevačkom nacionalnom savetu, rad učitelja, ali i„Bunjevačkog informativnog centra”, koji svaki svojim do-prinosom čuva svoj nacionalni identitet. Jedna od ak-tivnosti koja se sprovodi odnosi se i na „javni čas”, koji jeove godine održan u Osnovnoj školi „Sonja Marinković”u Subotici, kojem su prisustvovali kako učenici čiji jeizborni predmet bunjevački govor sa elementima na-cionalne kulture, tako i njihovi roditelji, ali i deca koja jošne idu na ovaj predmet, ali bi to želela u budućnosti. Bilaje to prilika da se vidi jedan deo onog što se inače uči načasovima, da se čuje tamburaška muzika, nauči nešto obunjevačkoj nošnji, igrama, da se čuje bunjevačka reč, alii da se proba ponešto od tradicionalnih jela. Času je poredučenika i roditelja, prisustvovao i direktor škole, ŽarkoOtović, koji je tom prilikom istakao da su iskustva te škole,kad je bunjevački govor u pitanju, pozitivna.– U ovoj školi se od uvođenja bunjevačkog govora sa el-ementima nacionalne kulture, kao izbornog predmeta,on i izučava, a cilj je da se i učenici, kroz usmena preda-vanja i izlaganja upoznaju, kako sa govorom, tako i sa kul-turom i istorijom svog naroda – dodao je Otović.Posle uvodne reči učiteljice koja bunjevački predaje unižim razredima, Ruže Josić i Branke Marki, koja jezadužena za rad sa starijom decom, usledelo je upozna-vanje, a ubrzo i ono što deca najviše vole, darivanje. I ovegodine BNS pobrinuo se da svako dete koje u svojoj školipohađa bunjevački, dobije i paketić koji će mu olakšatinastavu.

– Svakom od 358 dece, koliko je ove godine upisano nabunjevački, podeljeni su paketi u kojima se nalazi sve onošto im je potrebno da bi se ovaj predmet učio, a uz to imalo slatkiša kako bi im godina slatko počela. Ovo nije ikonačan broj upisane dece, jer se ona još uvek opre-deljuju, što nas posebno raduje, jer je broj dece iz godineu godinu sve veći – rekla je mr Suzana Kujundžić Ostojić,predsednica POUBNS, koja je takođe prisustvovala časui koja je kao urednica dečijeg lista „Tandrčak”, za početaknove školske godine u OŠ „Sonja Marinković” podelilanov broj ovog lista deci koja će u ovoj školskoj godini ićina časove bunjevačkog.Rad sa decom iziskuje mnogo strpljenja, ljubavi i dobrevolje da se znanje i dobre navike prenesu na decu, da seona oblikuju u jedno razumno i dobro čeljade, koje ćesutra na svoje dete prenositi sve ono što smatra da jedobro i moralno.Važan deo odrastanja dece je svakako škola, a u školi ve-liku ulogu igraju učitelji. Među učiteljicama koje predajubunjevački govor sa elementima nacionalne kulture je iRuža Josić , koja već sedam godina uspešno predajebunjevački.– Ove godine od prvog do četvrtog razreda radiću sa 16učenika. Dosadašnje iskustvo pokazalo je da deca voleovaj predmet, rado dolaze na časove, vole muziku,stvaranje, a posebno vole „Tandrčak”, u kojem prvopogledaju strane gde se nalaze mozgalice, a kad je reč otekstovima vole da čitaju pesmice, običaje, zanimljivosti,ali i vesti koje se odnose na njih – kazala je Ruža Josić, tena pitanje koliko im dečiji list znači rekla:– Mnogo, jer mi još uvek nemamo udžbenike, pa nam jeon osnovni nastavni materijal. Pored toga imamo nas-tavne listove, a svaki učitelj se potrudi da i sam nabavimaterijala za rad, ali „Tandčak” nam je najbolji oslonac.Tokom školske godine ovaj list besplatno dobijaju svadeca koja idu na časove bunjevačkog govora sa elemen-tima nacionalne kulture. Tako ono što se uči u školi videi roditelji, koji kako smo saznali, takođe vole prelistatistrane „Tandrčka”, a jedan od tih roditelja bio je i naprvom, javnom, času. Reč je o Bojanu Mihajloviću , čijedete od prvog razreda ide na bunjevački i koji nam jerekao par reči o tome koliko je on kao roditelj zadovoljannačinom na koji se radi na ovim časovima, te znanjemkoje dete na njima stiče.– Veoma sam zadovoljan, prvenstveno pažnjom inačinom rada. Na početku smo zamišljali da će se časoviisključivo bazirati na upoznavanju sa bunjevačkimjezikom, ali ima tu još mnogo toga što treba znati o jed-nom narodu, a upravo se uče i takve stvari, poput običaja,istorije. Samo tako sačuvaćemo svoje korene od zabo-rava. Smatram da bi svi koji se osećaju Bunjevcima, gdeposebno apelujem na roditelje, trebali svoju decu upisatina bunjevački, jer je ovo lep način da se sačuva tradicijai jezik jednog naroda – rekao je na kraju Bojan Mihajlović.

P

Mesto i vreme posvećeno deci

Iz bunjevačke zajednice

35 Minority News

acionalni savet egipatske nacionalne manjineje u proteklom periodu realizovao nekoliko ak-tivnosti relevantnih za pripadnike, kako svojezajednice, tako i sve ostale građane. Ukazano

je na važnost bavljenja određenim temama iuključivanje pripadnika egipatske nacionalne manjineu tekuće aktivnosti nacionalnog saveta, kako bi sepovećala informisanost i društvena odgovornost.

Prva aktivnost je vezana za Međunarodni dan borbe protiv rasne diskriminacije, koga su ustanovile Ujedinjenenacije 1966. godine. Rasnu diskriminaciju čine mere i postupci kojima se ograničavaju prava jedne etničkegrupe ili celog naroda i postavlja vidna razlika u tretiranjunjih u odnosu na druge. Povodom obeležavanja ovogznačajnog datuma u prostorijama kulturnog centra uZemun Polju organizovan je zajednički skup mladih izNovog Sada (naselje Adice) i Zemun Polja, na kome suučećše uzeli i član Opštinskog veća Zemuna, VladimirKostić, kao i predstavnik Kancelarije za mlade, OgnjenOrlić. Ukazano je na problem diskriminacije i važnost poštovanja svakog člana našeg društva, nevezano za nacionalnu pripadnost, boju kože, jezik i ostalo.

Druga tema kojoj je takođe posvećena velika pažnja jeProgram opismenjavanja odraslih. U naselju Ledine je os-novan još jedan Kulturni centar Nacionalnog saveta egi-patske nacionalne manjine, sa ulogom da se omogućiprostor za obrazovanje, proslave i razna druženja. Centarima za cilj da sprovodi program opismenjavanja odraslih,kao i da vrši pripremnu nastavu za decu.Veliku ulogu unastanku ovog Centra imali su organizacija Church WorldService, OŠ Branko Pešić i Centar za humanost, kulturu ipravoslavlje Alfa.

U sklopu aktivnosti saveta poseban značaj ima održa-vanje velikog broja radionica, kojima se pomaže mladimada prepoznaju koja su im interesovanja, da se bave nekimdodatnim aktivnostima pored škole, kao što su: likovnaradionica, folklorna sekcija „Mladi Egipćani“, učenje Ku-rana, arapskog pisma, nemačkog jezika i sl.

Shvatajući značaj ulaganja u današnju omladinu i njihovouključivanje u sve segmente društva, kako bi se razvijalina pravi način i izrasli u obrazovane i kulturne ljude, kojiće doprineti razvoju svoje zajednice, Nacionalni savet egi-patske nacionalne manjine redovno organizuje razna kul-turna druženja. Često se ova druženja organizuju zajednosa ostalim nacionalnim savetima, kako bi se omladinadružila i razmenjivala iskustva. U proteklom periodu suorganizovane posete pozorištu lutaka „Pinokio“ u Ze-munu (u saradnji sa Nacionalnim savetom Slovenačke na-cionalne manjine), Pozorištu “Boško Buha“ u Beogradu,ekskurzije upoznavanja Srbije (Novi Sad i okolna mesta),i slično.

U organizaciji saveta su održane tribine u Kulturnimcentrima saveta, u mestima Adice, Ledine i Zemun Polje,na temu higijene prostora i lične higijene. Specijalistaopšte medicine, dr Dragica Nikolić držala je predavanja.

Savet se bavi još velikim nizom aktivnosti, usmerenihpretežno na svakodnevni život članova njegove zajednice.Organizuju se humanitarne akcije davanja krvi, podelahumanitarne pomoći u vidu odeće deci i starijima u mes-tima Adice i Ledine, rešavanje problema abrozije uZemun Polju, pomoć u rešavanju infrastrukturnih prob-lema (u naselju Zemun Polje - nasipanje ulica, povezi-vanje na električnu mrežu) i sl.

N

Zajedničkim radom za bolju zajednicu

Rusini u Srbiji, posebno u Ruskom Krsturu, ove godine obeležavaju poseban jubilej - 260-godina obrazovanja na rusinskom jeziku. U Srbiji nema nepismenih Rusina, a procentualno

broju, važe za najobrazovaniju nacionalnu zajednicu

Slavica FejsaMihajlo Zazuljak

eposredno posle doseljenja Rusina izseveroistočne Ugarske u Bačku, odnosno udanašnji Ruski Krstur, u selu je osnovanagrkokatolička parohija, a dve godine posle,

1753. godine, siromašni doseljenici su osnovali i školu,čime je prenesena tradicija školstva Rusina iz Gornjihkrajeva (Hornjice) u svoju novu postojbinu. Prvi učiteljse pominje 1756. godine, bio je to Janko Paljinčar/Paljinkas, a posle njega učiteljsku dužnost obavljajuNikola Kozubski, Ferko Kirda, Janko Nadj i drugi. Mnogiučitelji su dolazili iz Gornjih krajeva (iz mesta odakle suse Rusini doselili) i pored učiteljske, najčešće su obavljalii dužnost pevca u crkvi.

Iz 70-tih godina XVIII veka su sačuvani opširniji izveštaji oradu škole, iz kojih doznajemo da ju je pohađao samomanji broj dece spremne za školu. Deca su učila da čitaju,pišu, a veronauka je bila obavezna. Matematiku nisu učili,

jer po rečima jednog tadašnjeg učitelja, “matematiku sene može učiti na rusinskom jeziku”, što svedoči o obrazo-vanosti samih ondašnjih učitelja. Škola je od samogpočetka radila u skromnim uslovima, ali je i pored togapostizala rezultate, jer je kasnije veliki broj dece naučioda čita i piše, što potvrđuju sačuvani potpisi Krsturčanaiz tog vremena.

Krsturska opština se 1771. godine obraća kaločskomarhiepiskopu i carici Mariji Tereziji sa molbom da se zaškolu obezbede najneophodniji crkvene i školske knjige:rusinski bukvari, rusinski katehizmi, Časoslovi, Psaltiri iApostoli.

Nažalost, te knjige nisu stigle u krstursku školu, a u tovreme štampane knjige su bile veoma skupe, pa su ihnajčešće imali samo učitelji. Rusini su u Ugarskoj nabavl-jali crkvene i školske knjige iz Galicije, ili Rusije, ali su

N

260-GODIŠNJICA OBRAZOVANJA RUSINA I 100-GODIŠNJICA ŠKOLSKE ZGRADE “ZAMAK”

ŠKOLA U RUSKOM KRSTURU ČUVAR NACIONALNOG IDENTITETA


36 Minority News

Škola je od samog početka radila u skromnim uslovima, ali je i pored toga postizala rezultate

državne vlasti strogo pazile da se u državu ne unosećirilične knjige iz drugih država.

Među Rusinima u Bačkoj i Sremu u XVIII i XIX veku bilesu raširene rukopisne knjige, koje su oni sami prepisivalii na taj načim nadoknađivali nedostatak štampanih knjiga.

Prvih skoro 150 godina pod patronatom crkveŠkola je od samog početka bila podpatronatom crkve, a izdržavala ju jesama opština. U prvoj polovini XIXveka krsturska škola postiže sve boljerezultate - veći deo dece koja sustasala za školu su je i pohađala, a uškoli su bila dva razreda - prvi, ukojem je bilo 200-250 mlađe dece, i drugi, u kojem je bilo100-150 starije dece. Škola je imala dva učitelja: glavnogučitelja – magistra, koji je učio decu, i pomoćnog– pre-ceptora, koji je samo ponavljao naučeno. Direktor školeje bio mesni paroh, koji je redovno slao izveštaje o raduškole u Školsku direkciju, tada u Đeru, u Mađarskoj. Uškoli se učila veronauka, biblijska istorija, čitanje, rusinskijezik, mađarski jezik, srpski jezik, aritmetika, pisanje icrkveno pevanje. Deca su po zakonu bila obavezna da iduu školu, ali u sezoni poljskih radova, stariji đaci su čestoizostajali iz škole.

Pre revolucije 1848. god., zbog nedostatka kvalifikovanihučitelja, u školi su jedno vreme radili mladi sveštenici –Janko Sanič i Andri Laboš, kasnije i dugoročni krsturkiparoh. To su bili i najobrazovanjiji krsturski učitelji u XIXveku - imali su završene studije filozofije i teologije.

U maju 1855. godine u školu uKrsturu na dužnost glavnog učiteljadolazi Petro Kuzmjak iz Gornjih kra-jeva (mesto Stranjani u današnjojSlovačkoj, opština Stara Ljubovnja),kao prvi školovani učitelj i tu provodiskoro četiri decenije. On je svojomsposobnošću i istrajnim pedagoškimradom podigao nivo obrazovanja iobeležio novi period u prosvetnomživotu u mestu, čime je i zaslužio da škola u Krsturu od 1953.

godine nosi njegovo ime.

U drugoj polovini XIX veka škola nailazi na sve veće probleme - učenika je bilo sve više, prostora malo, selonije imalo dovoljno sredstava za izgradnju nove školskezgrade i za angažovanje potrebnog broja kvalifikovanihučitelja, a država je školama postavljala sve strožije zahteve. I u konfesionalnim školama, u kojima se učilo najezicima nacionalnih manjina, moralo se poštovatipropisane školske programe, međutim, zbog nedostatkasredstava i kadrova, mnogo toga nije ispoštovano, paposle neprekidnih pritisaka državne administracija, 1899.

37 Minority News


100-GODIŠNJICA ZAMKAPre 100 godina u Ruskom Krsturu je izgrađen školskiobjekat koji Krsturčani i danas nazivaju Zamak, zbognjegovog specifičnog izgleda. Kada je 1913. godineizgrađen, objekat je nazvan Nova škola, a imao je 5prostorija i tada je bio drugi školski objekat u tommestu.

U renoviranom objektu, pored nastave za prvi i drugirazred osnovne škole, u njemu je danas glavna kance-larije Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjineu Srbiji, Muzejna zbirka i Odeljenje Narodne bibliotekeKula.

Među Rusinima u Bačkoj i Sremu u XVIII i XIX veku bile su raširene rukopisne knjige, koje su oni sami prepisivali i na taj načim nadoknađivali nedostatak štampanih knjiga

godine krsturska škola postaje državna. U njoj se sve učilona mađarskom, a rusinski jezik, koji je skoro 150 godinabio nastavni, postao je fakultativni.

Državna škola formalno je ispunjavala predviđene zahteve, ali je teško mogla postići značajnije rezultate, jerdeca nisu razumela ono šta su učila. Pune dve decenijeodgajane su generacije učenika u mađarskom duhu, anajveći deo te dece nije umeo ni da se potpiše na rusinskom jeziku.

Kada je 1918. godine osnovana Kraljevina Srba, Hrvata iSlovenaca, položaj Rusina se korenito promenio. Škola jeponovo počela da radi na rusinskom jeziku, a na čelu togrusinskog nacionalnog preporoda i sa određenom vizijom, bilo je Rusinsko narodno prosvetno društvo, kojeje iz dotacija samih Rusina štampalo udžbenike na rusinskom jeziku (Bukvare i Čitanke), država je za sve todavala samo moralnu, ali ne i finansijsku podršku, ali nijeodmagala.

Iako je škola između dva svetska rata redovno radila,najveće poteškoće su bile sa nedostatkom kvalifikovanihučitelja na rusinskom jeziku, kao i obezbeđivanjeudžbenika.

U Drugom svetskom ratu, za vreme mađarske okupacijeBačke (1941-1944) škola u Krsturu je ponovo radila namađarskom jeziku. Učenici i učitelji su se teško sporazumevali, učenje je bio veliki problem i sve sesvodilo na najjednostavnije reprodukovanje onog štonajčešće nije bilo razumljivo. Sva sreća da taj period nijepotrajao.

Jedina Gimnazija na svetu na rusinskom jezikuPosle oslobođenja 1945. godine škola opet počinje saradom na rusinskom jeziku, ali sada i uz podršku države.

Te godine je osnovana i prva gimnazija na rusinskomjeziku sa internatom, od tog vremena svi potrebniudžbenici se štampaju na rusinskom jeziku. Država jepreuzela brigu o školi i formalno ispoštovala sve zahteveza njeno normalno funkcionisanje, ali nažalost, tadašnjiđaci iz tih udžbenika nisu mogli saznati i najosnovnijaznanja o svom narodu, o njegovoj prošlosti, kulturi iidentitetu, što će učiti tek mnogo godina kasnije. Pored osnovne skole, 1945. godine otvorena je državnarealna niža gimnazija, prva u istoriji Rusina. Ona je radilasamo do 1949. godine, a zatim je transformisana u osnovnu školu, da bi Gimnazija ponovo nastavila rad1970. godine kao istureno odeljenje Gimnazije “ŽarkoZrenjanin” u Vrbasu. Bio je to revolucionaran zahvat ne

samo u oblasti školstva jugoslovenskih Rusina, nego i unjihovom životu i pogledima na svet. Broj školovanihRusina naglo je porastao, a posle vremena pozivno-usmerenog obrazovanja, koje je takođe bilo i na rusinskom jeziku, 1990. godine opet je osnovana Gimnazija.

Najnovija zgrada škole u Ruskom Krsturu svečano jeotvorena 22. decembra 1977. godine, sa savremenimkabinetima, među kojima i za informatiku, sa kuhinjom,fiskulturnom salom, otvorenim sportskim terenima…

Dom učenika (internat) je od 1978/79. godine takođe usklopu najnovije školske zgrade, danas sa preko 70 mesta.Škola i internat su vremenom dograđivani, i sa Domomučenika danas predstavlja modernu savremeno

Pune dve decenije odgajane su generacije učenika u mađarskom duhu, a najveći deo te decenije umeo ni da se potpiše na rusinskom jeziku

Najnovija zgrada škole u Ruskom Krsturu svečano je otvorena 22. decembra 1977. godine

38 Minority News


Posle krsturske škole iz 1753. godine, škola na rusin-skom jeziku u Kucuri je osnovana 1756, u Šidu 1818, uNovom Sadu 1823, u Bačincima (opština Šid) 1847, uĐurđevu 1880. godine…

Rusini žive u većem broju u sedam vojvođanskihopština, a nastava na maternjem jeziku redovno seizvodi u tri osnovne škole – Ruskom Krsturu, Kucuri iĐurđevu. Fakultativna nastava rusinskog jezika seizvodi u 14 vojvođanskih mesta (u 40 škola), a samo uNovom Sadu rusinski jezik se fakultrativno uči i negujeu 18 osnovnih škola.

Dugu tradiciju kod Rusina ima i predškolsko vaspitanjei obrazovanje, jer je prvo zabavište u Ruskom Krsturuosnovano pre više od 100 godina. Redovna nastava narusinskom jeziku na predškolkom nivou odvija se uKrsturu, Kucuri i Đurđevu, kao i fakultativna u poje-dinim mestima.

Od 1945. godine do danas, NIU “Ruske slovo”, Zavodza izdavanje udžbenika – Odeljenje u Novom Sadu,Društvo za rusinski jezik, književnost i kulturu, kao iGrkokatolička crkva, izdali su preko 600 naslova narusinskom jeziku.

U odnosu na broj stanovnika, Rusini u Vojvodini imajunajveći procenat obrazovanih kada je reč o sred-njoškolskom, višem i visokom stupnju obrazovanja, ai prema rezultatima poslednjeg popisa – u Srbiji nemanepismenih Rusina!

U Srbiji nema nepismenih Rusina

opremljenu zgradu u kojoj se obrazuju učenici osnovnoškolskog i srednjoškolskog uzrasta. U okviru školeu Ruskom Krsturu je jedina Gimnazija na svetu sa nastavom na rusinskom jeziku, a pri kraju je i izgradnjaveće školsko-sportske hale, koja se gradi sredstvima APVojvodine.

Danas slobodno možemo reći da su upravo kadrovi sa završenom srednjom školom na rusinskom jeziku do-prineli kulturnom razvoju i napretku Rusina u našoj

zemlji. Tom razvojudoprinela je i čitavadruštvena zajednicai svi pojedinci, bezobzira na nacio-nalnu pripadnost ilijezik na kome su završili odgovarajućeobrazovanje, a tak-vih je zaista mnogo.

Škola u Krsturu jeimala više naziva, uzavisnosti od re-formi školstva, pa jetako bila i Obrazovni

centar, ali uvek u svom nazivu nosila ime Petra Kuzmjaka.Od 1994. do 2010. godine škola ima naziv Osnovna školai Gimnazija “Petro Kuzmjak”, a 26. jula 2010. godine do-bija sadašnji naziv – Osnovna i srednja Škola sa domomučenika “Petro Kuzmjak”. Pored redovne nastave narusinskom jeziku u osnovnoj i u srednjoj školi se nastava odvija i na srpskom jeziku.

Danas se u Osnovnoj i srednjoj Školi sa domom učenika“Petro Kuzmjak” školuje 577 učenika. U osnovnoj školiima 334 učenika koji su organizovani u 17 odeljenja, 16redovnih i jednom specijalnom. Srednju školu pohađa243 učenika, koji su raspoređeni u 12 odeljenja od I doIV razreda. Četiri odeljenja su klasične gimnazije sa rusinskom nastavnom jeziku, četiri na srpskom, a 2009.godine u ovoj srednjoj školi otvoren je i Turistički smer,na srpskom jeziku. Škola ima 97 zaposlenih, najvišeprosvetnih radnika, danas sa visokim obrazovanjem, jersu i nekadašnji učitelji danas profesori razredne nastave.

Za postignute rezultate u nastavnim i vannastavnim aktivnostina Škola u Ruskom Krsturu dobila je višedruštvenih priznanja i nagrada među kojima su Iskre kul-ture Kulturno-prosvetne zajednice Srbije, republičkanagrada “25. maj”, Iskre kulture Kulturno-prosvetne za-jednice Opštine Kula i mnoge druge.

Škola u Ruskom Krsturu je od svog osnivanja do danasbila, a to je i dalje - stožer asimilacije rusinske nacionalnezajednice. Odolevajući mnogim izazovima, radila je i razvijala se sve vreme. Mnoge uticajne javne ličnosti izrusinske zajednice bili su đaci i profesori krsturske škole,koja je ujedno i najveća vaspitno-obrazovna institucijakod Rusina u Srbiji.

Pored redovne nastave na rusinskom jeziku, u osnovnoj i u srednjoj školi, se nastava odvija i na srpskom jeziku

Mnoge uticajne javne ličnosti iz rusinske zajednice bili su đaci i profesori krsturske škole

39 Minority News


KRSTURSKA ŠKOLA JE IZNEDRILAVELIKI BROJ UČITELJA

Već godinama nastava na rusinskom jeziku jezaokružena od predškolskog po visoko obrazovanje,jer od 1981. god. na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu prvo radi Katedra zarusinski jezik i književnost, a danas je to Odsek zarusinistiku.

Jedno vreme, od 1980. do 1990. god., u Školi uKrsturu je radilo i Odeljenje Pedagoške akademije izSombora, koje je školovalo učitelje na rusinskomjeziku, ne samo iz Srbije, već i Rusine iz Hrvatske.Danas oni rade kao učitelji, sada već profesorirazredne nastave, u školama gde se u Srbiji iHrvatskoj odvija redovna, ili fakultativna nastava narusinskom jeziku.

Kao i profesori rusinskog jezika sa Odseka za rusinistiku, upravo su ti učitelji dali i daju značajan doprinos u očuvanju maternjeg jezika, rusinske kulture i nacionalnog identiteta.

inistar prosvete, nauke i tehnološkog razvojau Vladi Republike Srbije, dr TomislavJovanović, na rusinskom jeziku lično ječestitao veliki jubilej Rusina u Srbiji.

Ministar Jovanović je 11. oktobra posetio školu u RuskomKrsturu, a istog dana je održana i Centralna svečanostpovodom obeležavanja 260-godišnjice obrazovanja narusinskom jeziku i 100-godišnjice školskog objektaZamak.

Ministar prosvete je u Krstur stigao uveče, posle prethod-nih poseta dvema školama u Srbiji.

“Oduševljen sam sa ovim što sam video – ne samo izgle-dom, uređenošću, higijenom i brigom o školi i njenogprostora, već i međusobnom tolerancijom i razumevan-jem, što nam je danas i najpotrebnije. Na osnovu toga –mi možemo u Evropu. Ovo kod vas je zaista zadivljujuće imoram da priznam, u odnosu na prethodne dve školekoje sam danas posetio – postoji i kvantitativna i kvalita-tivna razlika, koju moraju da sustignu škole u Srbiji” –rekao je ministar Jovanović.

“260 godina postojanja je neverovatno za naše uslove iželim vam da i dalje negujete toleranciju i prave, trajne

vrednosti, da pored obrazovanja i vaspitavate decu, jerjedno bez drugog ne ide. A upravo i te umetničke slikekoje sam video u učionicama u Zamku, a koje nisu nimaloslične slikama koje sam video u prethodne dve škole,predstavljaju najbolje pozitivne primere negovanjapravih vrednosti i međusobnog uvažavanja. Sadašnjostinema bez prošlosti, ali i budućnosti bez sadašnjosti. Viimate i prošlost, i sadašnjost i neka vam je srećnabudućnost!”,rekao je dr Tomislav Jovanović u ŠkoliRuskom Krsturu.

M

40 Minority News


MINISTAR PROSVETE JOVANOVIĆ:IMATE PROŠLOST, SADAŠNJOST,

NEKA VAM JE SREĆNA BUDUĆNOST

Publikaciju finansijski podržava Ambasada Sjedinjenih Američkih Država iz Beograda i misija OEBS u Srbiji. Mišljenja objavljena u biltenu ne predstavljaju nužno zvanične stavove Vlada i organizacija

koje finansiraju ovaj projekat.

bilten minority news br 5

Documents