Jak korzysta� z papierowego zeszytu �wicze� .............................................. 6

I Biologia – nauka o �yciu 1. Biologia jako nauka ................................ 7

2. Badanie �wiata organizmów ..................11

3. Obserwacje mikroskopowe ....................16

4. Podsumowanie dzia�u: Biologia – nauka o �yciu .......................................19

II Jedno�� organizmów 5. Komórki zwierz�ce .................................22

6. Komórki ro�linne i bakteryjne ................25

7. Komórki, tkanki, narz�dy iorgany .............

8. Sposoby od�ywiania si� organizmów ........

9. Sposoby oddychania organizmów .............

10. Sposoby rozmna�ania si� organizmów ...............................................

11. Podsumowanie dzia�u: Jedno�� organizmów..................................

III Ró�norodno�� organizmów III.1 Klasyfikacja organizmów 12. Zasady klasyfikacji organizmów .................

13. Systematyka organizmów ..........................

III.2 Królestwa: bakterii, protistów, grzybów

14. Bakterie. Wirusy..........................................

15. Protisty – charakterystyka .........................

16. Protisty jednokomórkowe – przegl�d ........

17. Grzyby ........................................................

18. Podsumowanie rozdzia�ów: Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa:

bakterii, protistów, grzybów ......................

III.3 Królestwo zwierz�t 19. Charakterystyka zwierz�t.

Parzyde�kowce ............................................

20. P�azi�ce. Nicienie .......................................

21. Pier�cienice .................................................

22. Mi�czaki ......................................................

23. Stawonogi .................................................

24. Owady – najliczniejsza grupa stawonogów ....................................

25. Charakterystyka kr�gowców. Ryby ...........................................................

26. P�azy ...........................................................

27. Gady ...........................................................

28. Ptaki ...........................................................

29. Ssaki ............................................................

30. Podsumowanie rozdzia�u: Królestwo zwierz�t ....................................

Gra planszowa: Ró�norodno�� zwierz�t ............

Spis tre�ci

Tre�ci zawarte w preprincie

Polecenie do wykonania zadania jest czytelnie wyró�nione

Zeszyt, tak jak podręcznik, został podzielony na trzy działy tematyczne: Biologia – nauka o życiu, Jedność organizmów, Różnorodność organizmów. W trzecim dziale – najobszerniejszym z nich – wyodrębniono też rozdziały.

Jak korzysta� z papierowego zeszytu �wicze�

Rysunki w zadaniach naucz� ci� analizowania

i interpretowania ró�nych �róde� wiedzy

Kolejny numer i tytu� lekcji jest taki sam

jak w podr�czniku

Ka�d� lekcj� znajdziesz tak�e

w elektronicznym zeszycie �wicze�

Zadania podsumowuj�ce skutecznie pomog� ci

sprawdzi� wiedz� i umiej�tno�ci

Ka�de zadanie jest oznaczone

stopniem trudno�ci

Zadania typu egzaminacyjnego

pozwol� ci doskonale

przygotowa� si� do egzaminu

Analiza tekstu ród�owego umo�liwi ci poprawne wykonanie

zada podsumowuj�cych

Oznaczenie stopnia trudno�ci zadania: – �atwe – �rednio trudne – trudne

11Badanie świata organizmów

2 Badanie �wiata organizmów1. Wskaż ogólne pytania, które powinien zadać sobie każdy badacz planujący doświadczenie.

A. Jaki jest cel eksperymentu? B. Czy światło wpływa na rośliny? C. Jaka jest intensywność fotosyntezy? D. Jaki organizm będzie badany? E. Jaki będzie stosowany rodzaj pokarmu? F. W jaki sposób będą przeprowadzane badania? G. W jaki sposób będą notowane wyniki? H. Czy rodzaj pokarmu wpływa na wzrost organizmu?

2. Jedna z reklam telewizyjnych podaje, że codzienne intensywne ćwiczenia fi zyczne powodują obniżenie masy ciała. Wykonano eksperyment sprawdzający tę hipotezę. W doświadczeniu wzięła udział grupa osób w tym samym wieku i o tej samej masie ciała.

a) Sformułuj problem badawczy.

b) Określ próbę kontrolną i badawczą w tym doświadczeniu.

Próba kontrolna –

Próba badawcza –

c) Wskaż najlepszy, czytelny dla odbiorców sposób zaprezentowania wyników tego doświadczenia.

A. Porównanie na wykresie całkowitej masy ciała po zakończeniu eksperymentu dwóch grup: grupy ćwiczącej codziennie i grupy niećwiczącej.

B. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem eksperymentu i po zakończeniu eksperymentu w grupie ćwiczącej.

C. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem eksperymentu i po zakończeniu eksperymentu w grupie niećwiczącej.

D. Porównanie na wykresie masy ciała przed rozpoczęciem i po zakończeniu eksperymentu osoby ćwiczącej i osoby niećwiczącej.

13Badanie świata organizmów

4. W pewnej szkole o godzinie ósmej rano dokonano pomiarów masy ciała uczniów jednej klasy. Uzyskano następujące wyniki (masę ciała podano w kilogramach): 39, 43, 53, 49, 51, 53, 49, 48, 50, 55, 40, 52, 47, 52, 45, 46, 48, 54, 56, 57, 47, 44, 48, 49, 51.

a) Na podstawie wyników uzupełnij tabelę, podając liczbę uczniów o masie ciała mieszczącej się w  określonym przedziale.

Masa cia�a uczniów (kg)

39–42 43–46 47–50 51–54 55–58

b) Sporządź wykres słupkowy przedstawiający liczbę uczniów o masie ciała miesz-czącej się w poszczególnych przedziałach. Pamiętaj o odpowiednim opisaniu osi.

c) Podaj, który przedział masy ciała uczniów jest najczęściej reprezentowany. Wpisz w lukę literę przypisaną odpowiedniemu przedziałowi.

A. 39–42.  B. 43–46.  C. 47–50.  D. 51–54.  E. 55–58.

Najczęściej reprezentowany jest przedział .

5. Poniżej wymieniono różne czynności, które uczeń musi wykonać podczas pla-nowania doświadczenia. Uporządkuj je w poprawnej kolejności, wpisując numery od 1 do 6.

A. Formułuje wniosek. B. Przeprowadza doświadczenie. C. Zbiera wyniki.

D. Formułuje hipotezę. E. Określa problem badawczy. F. Analizuje i interpretuje wyniki

doświadczenia.

16 BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU

3 Obserwacje mikroskopowe1. Na rysunku przedstawiono budowę mikroskopu świetlnego. Wpisz do poniższej krzyżówki nazwy oznaczonych numerami części mikroskopu. Litery w wyróżnionej kolumnie utworzą hasło.

1

2

3 O B4 R

5 L O6 S

2. Wskaż poprawną odpowiedź.Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie?

A. Nieodwrócony, pomniejszony. B. Odwrócony, powiększony. C. Pomniejszony, odwrócony. D. Powiększony, nieodwrócony.

1

2

5

3

4

6

17Obserwacje mikroskopowe

3. W pracowni biologicznej mikroskopy miały obiektywy powiększające 5, 10 i 40 razy oraz okulary powiększające 10 razy i 12,5 raza. Wskaż odpowiedź zawierającą największe i najmniejsze powiększenie oglądanego obiektu, jakie można uzyskać, posługując się opisywanymi mikroskopami.

A. 500 razy i 5 razy. B. 400 razy i 50 razy. C. 500 razy i 50 razy. D. 400 razy i 5razy.

4. Podczas lekcji uczeń sporządził krótką notatkę opisującą metodę posługiwania się mikroskopem świetlnym. Przeczytaj notatkę i oceń prawdziwość każdego zdania. Podkreśl P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli zdanie jest fałszywe.

A. Preparat mikroskopowy należy umieścić na obiektywie mikroskopu. P / FB. Lusterko należy ustawić tak, aby preparat był odpowiednio oświetlony. P / FC. Wstępną obserwację należy przeprowadzić przy użyciu obiektywu o średnim

powiększeniu. P / FD. W celu ustawienia ostrości należy posłużyć się najpierw małą śrubą mikroskopu,

a następnie dużą. P / FE. Jeśli chcemy otrzymać jeszcze bardziej powiększony obraz, musimy użyć obiek-

tywu o większym powiększeniu. P / F

5. Rysunek przedstawia bakterie powiększone 7000 razy. Przyjmujemy, że przy tym powiększeniu organizm ma wielkość 3 mm. Oblicz, jaka jest rzeczywista wielkość bakterii. Pamiętaj, że jeden mikrometr (1 μ) to jedna tysięczna milimetra (1 μ = 0,001 mm).Wskaż rozwiązanie zadania, uzupełniając poniższe zdanie.

Rzeczywista wielkość bakterii to

A. 0,428 μ. B. 0,0428 μ. C. 0,00428 μ. D. 0,000428 μ.

6. Uzupełnij zdanie.W mikroskopie, którego okular powiększa 10 razy, a obiektyw 20 razy, uzyskam powiększenie razy.

18 BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU

6. Przyporządkuj etapy przygotowywania świeżego preparatu mikroskopowe-go do rysunków przedstawiających wykonane czynności, wpisując w luką cyfrę rzymską oznaczającą dany etap.

A. Nanieś kroplę wody na szkiełko podstawowe .B. Nałóż ostrożnie szkiełko nakrywkowe .C. Wytnij bardzo cienki skrawek liścia, który chcesz obejrzeć pod mikroskopem

.D. Umieść fragment liścia na szkiełku podstawowym .E. Świeży preparat mikroskopowy jest gotowy .

8. Poniżej przedstawiono obrazy krwi obserwowanej przez mikroskopy: optyczny i elektronowy. Dopasuj obrazy krwi do rodzajów mikroskopów, wpisując w lukę literę oznacza-jącą właściwy obraz.

B

I.

I. Mikroskop elektronowy – II. Mikroskop optyczny –

II

IV V

III

I

A B

19Podsumowanie działu: Biologia nauka o życiu

Podsumowanie dzia�u: 4 Biologia nauka o��yciuTekst źródłowy do zadań 1–5 i 8

1. Przeanalizuj tekst źródłowy i wskaż poprawną odpowiedź na poniższe pytanie.Jaki był cel tego eksperymentu?

A. Zbadanie wpływu temperatury na intensywność fotosyntezy. B. Zbadanie ilości wydzielonego tlenu w różnych temperaturach. C. Zbadanie wpływu ilości wydzielonego tlenu na fotosyntezę. D. Zbadanie tempa fotosyntezy w wodzie.

Wp�yw temperatury na przebieg fotosyntezy

Ro�liny wodne, takie jak moczarka kanadyjska, s� samo�ywne, poniewa� zachodzi unich fotosynteza. Wtym procesie, dziki wykorzystaniu energii s�onecznej, ro�liny wytwarzaj� cukry itlen. Tempo zachodzenia fotosyntezy mo�na okre�li�, mierz�c ilo�� powstaj�cych cukrów lub ilo�� wydzielanego tlenu. Wopisanym poni�ej do�wiadczeniu zastosowano t drug� metod.Weksperymencie badano wp�yw temperatury na tempo fotosyntezy. Wczterech naczyniach zwod� umieszczono fragmenty moczarki kanadyjskiej ojednakowej d�ugo�ci. Ro�liny pod wod� przykryto lejkiem, na którego wylot na�o�ono wype�nion� wod� probówk. Wprobówce gromadzi� si jeden zproduktów fotosyntezy – tlen. Naczynia umieszczono wtemperaturze: 10 °C, 20 °C, 30 °C, 60 °C. Ilo�� wydzielanego tlenu okre�lano, mierz�c wysoko�� s�upka gazu, który gromadzi� si wprobówce. Wnaczyniu, wktórym fotosynteza zachodzi�a najszybciej, s�upek tlenu by� najwikszy.

10 oC 20 oC 30 oC 60 oC

zbieraj�cy si tlen

pcherzyk tlenu

moczarka kanadyjska

woda

22

5 Komórki zwierz�ce1. Przy nazwie elementu składowego komórki wpisz odpowiedni numer ozna-czający ten element na rysunku.

A. cytoplazma B. błona komórkowa C. jądro komórkowe D. mitochondrium E. wodniczka

2. Uzupełnij zdania, wpisując w poprawnej formie gramatycznej wyrazy podane poniżej.

transport substancji � procesy życiowe � wielkości � komórki � mitochondrium

I. są „cegiełkami” budującymi wszystkie organizmy.

II. Komórki różnią się pod względem kształtu i  .

III. W komórce zachodzą wszystkie .

IV. Oddychanie komórkowe odbywa się w  .

V.  Błona komórkowa oddziela wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego i kon-

troluje .

2

5

4

1

3

Jedno�� organizmów

23Komórki zwierzęce

3. Przyporządkuj poniższe opisy do wymienionych rodzajów komórek zwie-rzęcych (jeden z opisów nie pasuje). Wskaż literę oznaczającą rodzaj komórki odpowiadający jej opisowi.

Opis rodzajów komórek Rodzaj komórki

I. Są to komórki bardzo wydłużone, z dużą liczbą wypustek wychodzących z ciała komórki. A  B C D

II. Komórki te mają kształt dysku i są wypełnione czerwonym barwnikiem. A  B C D

III. Komórki te mają kształt pudełka i bardzo ściśle do siebie przylegają, tworząc warstwę. A  B C D

IV. Są to komórki o wydłużonym kształcie, wypeł-nione dużą liczbą włókienek, które umożliwiają skurcz komórki.

A  B C D

A. komórka mięśniowaB. komórka nerwowaC. krwinka czerwonaD. komórka nabłonkowa

4. Wpisz właściwe nazwy struktur przedstawionych na fotografi ach. Wykorzystaj terminy z ramki.

chloroplast � mitochondrium � jądro komórkowe � wodniczka

I. Jest to II. Jest to

26 JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW

4. Uczennice miały za zadanie narysować komórkę bakteryjną. Poniżej zamiesz-czono trzy przykłady ich prac.

a) Wskaż, który z rysunków jest najbliższy prawdzie. A B C

b) Zaznacz struktury komórkowe, których uczennice nie powinny umieszczać na rysunku komórki bakteryjnej.

A. błona komórkowa B. jądro komórkowe C. cytoplazma D. chloroplast E. ściana komórkowa F. mitochondrium G. DNA bakteryjne

5. Korzystając z dowolnego źródła informacji (literatury naukowej, internetu), podaj nazwy substancji budujących ścianę komórkową u bakterii i roślin. Uzupeł-nij zdania terminami w odpowiedniej formie gramatycznej wybranymi z ramki.

chityna � mureina � celuloza � glikogen

I. Ściana komórkowa bakterii jest zbudowana z  .

II. Ściana komórkowa roślin jest zbudowana z  .

A B

j�dro komórkowe

mitochondrium

cytoplazma

chloroplast

cytoplazma

j�dro komórkowe

cytoplazma

C

27Komórki roślinne i bakteryjne

6. Na podstawie analizy rysunków zaznacz elementy, które występują zarówno w komórce roślinnej, jak i bakteryjnej.

A. ściana komórkowa B. błona komórkowa C. wodniczka D. cytoplazma E. jądro komórkowe F. mitochondrium G. bakteryjny DNA H. materiał zapasowy

7. a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Na rysunku przedstawiono

A. mitochondrium. B. chloroplast.

b) Wskaż poprawne informacje dotyczące elementu komórki przedstawionego na rysunku.

A. Wytwarza substancje odżywcze w procesie fotosyntezy. B. Wytwarza energię w procesie oddychania komórkowego. C. Ma nieskomplikowaną budowę wewnętrzną. D. Zawiera chlorofi l.

eddstawioi noo

ndndriumum.astst.