biological risk factors (istanbul public helth directorate) (turkish)
TRANSCRIPT
Biyolojik Risk Etmenleri
Dr. Erkam EKSEN
Sunumun ana hatlar
1 Giri, Sektrler ve tanm rnekleri
2 Mikroorganizmalar ve Etkileri
3 BRE ile ilgili alma Ortamlar, nleme
4 Salk alanlarnn Enfeksiyon Riski
5 Enfeksiyon Zincirinin Halkalar
6 Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyonlar
7 Genel nlemler
8 Duyarl Kiiyi tanma ve alnmas gereken nlemler
9 Duyarl alanlarn kan ve vcut svlar izolasyonu koullarna uymalarn gerektiren hastalklar ve koullar
10 Laboratuarlarda Alnmas gereken Gvenlik nlemleri
11 Salk alanlar iin nerilen Alar
12 Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyon rnekleri
13 Hepatit- B, Epidemiyolojisi, Bulama Yolu, Klinik zellikleri
14 Tans
15 Virse ait serolojik iaretler
16 Tedavi ve Korunma
17 Hepatit-B Asna ilikin Temel bilgiler
18 Perktanz Temas Profilaksisi (Tablo)
19 Alanmas gereken Salk alanlar
20 Trkiye'de Durum
21 AIDS yani; Edinsel Basklk Yetersizlii Sendromu (EBYS)
22 Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)
23 Tberkloz
24 Gastroenteritler
25 Meningokoksik Enfeksiyonlar
26 Dier Bakteriyel Enfeksiyonlar
27 Dierleri
28 Sorularla Sunumun zeti
29 Kaynaka, letiim & Teekkr
Beyin Frtnas yapalm !
Biyolojik Risk Etmenleri deyince aklnza neler geliyor?
Sizce hangi sektrlerde biyolojik risk etmenleri daha ok grlr?
Sektrdeki i tanmlaryla rnekler verebilir misiniz?
GR
SEKTR RNEKLER (Tablo 1)
Birok ulusal i sal ve gvenlii standartlarnda, biyolojik risk etmenleri yer almaktadr.
zararl veya toksik
balca mikroorganizmalar veya enfeksiyz etmenler
daha ok tarm iileri, salk alanlar ve laboratuvar alanlar
Mikroorganizmalar
Mikroorganizmalar ve Etkileri (Tablo 2)
tek bir hcre veya hcre gruplar
yalnz yaayamazlar,
dier cal formlarna ldrc olan koullarda yaayabilirler.
Bakteriler, Virsler, Mantarlar, Protozoalar olrak drt ana grupta toplanmaktadrlar.
3 ana kaynak :
eitli maddelerin mikrobiyal ayrmasndan oluanlar-->>rn: kf mantar hipersensitif pnmonit
evresinin belirli tipleriyle ilikili olanlar-->> rn: su donanmndaki bakteriler
enfekte kiilerden kaynaklananlar-->> rn: Tbc
BRE (Biyolojik Risk Etmenleri) ile ilgili alma Ortamlar
NLEME
Tp ve Laboratuvar alanlar ve dier salk alanlar
Hastane alanlar : HIV, Hepatit B, Herpes virs, Rubella ve Tbc
Tarm sektrnde alma
Organik toza maruziyet ve havadaki mikroorganizma ve toksinlere maruziyet Kr. Bronit, Astm, Hipersensitif Pnmonit, Organik Toz Sendromu ve KOAH
Baz aa tozlarna maruziyet de
astm, konjunktivit, rinit veya allerjik dermatit
Epidemiyolojinin temel ilkeleri ve enfeksiyon hastalklarnn yaylmn kavrama,
organizmalarn kotrolnde kullanlan yntemlerde esastr.
ie giri ve aralkl kontrol muayenelerinin
genel ilkelerin yan sra spesifik ilemler de vardr.
SALIK ALIANLARININ ENFEKSYON RSK
Enfeksiyon Risk
aratrma yaparken veya hastalklarn tedavisi srasnda
biyolojik etmenlere bal olarak hastalanm hatta yaamlarn kaybetmitir.
iyonize radyasyon, sitostatik ilalar, anestetik gazlar
hastane ve aratrma merkezlerinde alanlar
ekonomik sonular; kaybolan igcn, bunun yaratt mali kayp, tbbi bakmn maliyeti gibi parametrelerle llebilir.
dklerde artma, konjenital anomaliler, prematre dounlar, dk kilolu bebekler, perinatal lmler ve mutasyon hznda artma
Salk alanlarnda enfeksiyon riskinin genel nfusa gre neden yksek??
enfeksiyon zinciri kavram
Enfeksiyon hastal; efeksiyon etkeni ile duyarl kii arasndaki ilikiden kaynaklanr. Etken ve duyarl kiinin arasna bulama yollar konulduunda enfeksiyon zinciri tamamlanm olmaktadr.
i kaynakl (endojen), d kaynakl (ekzojen)
Enfeksiyon Zincirinin Halkalar
Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyonlar
1. Enfeksiyon EtkeniPatojenite (hz gibi); Virlans (g gibi)2. Bulama Yollar
Temas,
ortak kullanlan cansz maddeler
vektrler3. Duyarl Kii (Konak)
zgn kiisel savunma mekanizmalar
ar alma koullarnn yaratt stres
salk bozucu alkanlklarA. Bakteriyel Enfeksiyonlar
Tberkloz, Menengokoksik Menenjit, Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonlar, Lejyoner Hastal, Difteri, Bomaca.B. Viral Enfeksiyonlar
Hepatit B, Kzamk, Kzamkk, Kabakulak, Suiei veya Varisella Zoster, Herpes Enfeksiyonlar, Edinsel Baklk Yetersizlii Sendromu (yani AIDS).
A- Genel nlemler
B- Duyarl Kiiyi tanma ve alnmas gereken nlemler (Tablo 3)
1. Periyodik taramalarla duyarl kii saptanmas2. Personel eitimi3. alrken uyulacak hareket tarzlarnn belirlenmesi4. Laboratuvar mimari yaplarnn ilevlerine uygunluu5. Uygun yaltm ve dezenfeksiyon nlemleri6. Enfeksiyon taramas iin epidemiyolojik sistem7. Aktif immnizasyon (yani alama)
C- Duyarl alanlarn kan ve vcut svlar izolasyonu koullarna
uymalarn gerektiren hastalklar ve koullar (Tablo 4)
D Laboratuarlarda Alnmas gereken Gvenlik nlemleri (Tablo 5)
E- Salk alanlar iin nerilen Alar (Tablo 6)
Giri zeti, ara sorular ve mini tartma
Ara Sorular & Mini Tartma 2dk!Salk alanlarnn en sk karlatklar 3 enfeksiyon riski saynz.
Bunlara kar alnabilecek nlemlerden 3 tane syleyiniz.
Sizce salk alanlarnn konuya yeterince bilgileri ve ilgileri var m?
Kurumunuzda maske, eldiven, dezenfeksiyon, sterilizasyon vb. kolaylklar bulunabiliyor mu?
Salklar olarak Serolojik tan testlerine ularken zorluk yayormuyuz?
Fabrikadan Aile Sal Merkezi (veya TSM'lere) ulatrlan alar nasl bir yol izlerler?
Hepatit- B
Epidemiyoloji
bir DNA virsSalk alan ve/veya hasta olarak kanla sk temas olanlar
Homosekseller,
damar yolu ile kullanan ila bamllar,
tayc anne bebekleri,
huzurevi, dknler yurdu vb. gibi yerlerde yaayanlar HbsAg taycl grlme sklnn %1'in altnda olan lkeler iin daha ok geerlidir.
lkemizde yaplan aratrmalarda, salk alanlaryla normal nfus arasnda HbsAg taycl asndan anlaml bir fark bulunamamtr.
Yani: btn toplumun risk altnda!
kan bankalar, dializ niteleri, labaratuvarlar, di klinikleri, hematoloji onkoloji blmleri, ameliyathane
Bulama Yolu
Klinik zellikler
kan ve kan rnleri ile temas ve cinsel ilikidir.Trkiye gibi grlme sklnn yksek (erikin nfusta virsle karlama oran tahmini %70-80 dolaynda, bunun %8 kadar HbsAg tayclar) olduu bir lkelerde tayc veya hasta anneden bebee bulama ve aile ii temaslarla bulama oranlar da yksektir.En iyi bilinen bulama ekli enfekte bir ine veya kesici materyalin batmas ile olandr. Bu durumda virs bulama olaslnn %20-30 dolaynda olduu bildirilmektedir.
hastaln bulama yollar ve basit korunma yntemleri konusunda eitim dzeylerinin yetersiz olmasdr.
tm salk alanlarn Hepatit-B iin risk altnda
Kuluka sresi 1-6 ay arasnda, ortalama aydr.Akut enfeksiyon %90a varan oranda sarlk olmakszn geer. Bu durumlarda ounlukla hastalk tannmaz, ancak rastlantsal olarak serumda ALT ve AST baklrsa tannma ans vardr. Sarlk geliirse genellikle bir ka hafta srer ve geer.
Hastaln altnda yatan olay, reyen virse kar vcudun baklk sisteminin cevab sonucu karacier hcrelerinin yok olmasdr.
Sarlkla geen akut dnemde karacier yetmezliinden lm olasl 1/1000 kadardr.
Hepatit-B virs ile karlaanlarn %10 kadarnda hastalk kronikleir. Akut dnemi sarlk olmakszn geirenlerde bu orann daha yksek olduu gzlenmitir. Kroniklemeyen durumlarda karacier hasar tamamen dzelir.
Kronikleme tans, virsn oaldn gsteren serolojik iaretlerin ve serum ALT, AST dzeylerinin 6 ay boyunca dzelmemesi ile dnlr ve karacier biopsisi ile kesinletirilir.
Kronikleen hastalarn yaklak 2/3nde karacier hasar hafiftir ve siroz gelimez.
1/3nde ise kronik aktif hepatit sz konusudur; bu tany alanlarda, bazen 10 ila 30 yl sonrasnda bile olsa, siroz gelime olasl yksektir. Bu hastalarda ayn zamanda, Hepatoselluler karsinoma riski de yksektir.
Salkl tayclk tanm; HBsAg pozitifliinin srd, virsn oaldna ilikin baka iaretlerin bulunmad, serum ALT ve AST dzeylerinin normal olduu durumlar iin kullanlr. Bu durum, karacier hasarnn olmad bir tr kronikleme olarak da grlebilir.
Tan
Virse ait serolojik iaretler veya iaretleyiciler (Tablo 7)
Hepatit-B tans, serum ALT ve AST dzeylerinin ykselmesiyle ve virse ait serolojik iaretler veya iaretleyicilerin gsterilmesiyle konur.
Tedavi ve Korunma
a. Hepatit-B Asna ilikin Temel bilgiler (Tablo 8)
Akut dnemde zgn bir tedavisi yoktur. Kronik aktif hepatitlerde, baz koullarda alfa interferon tedavisi ile ksmen baarl sonular alnd bildirilmektedir.
Btn bulac hastalklarda olduu gibi korunma yntemlerini iki ana balk altnda toplayabiliriz:a- Kaynak ve bulama yollarna ynelik olanlar,b- Salam insanlara ynelik olanlar.
Kaynak ve bulama yollarna ynelik nlemler:
iyi hijyenik koullarn salanmas,
kan ve kan rnlerinin kontrol bulama yollar ve korunma yntemleri konusunda salk alanlar ve riskli grup yelerinin eitimi,
Virs taramalar,
bildirim zorunluluu,
salk kurumlarnda bir defalk eldiven, rnga, ine vb kullanm saylabilir.
Salam insanlara ynelik nlemlerin en banda aktif baklama gelir.
b- Perktanz Temas Profilaksisi (Tablo 9)
c- Alanmas gereken Salk alanlar (Tablo 10)
AI EMASI = 0., 1. ve 6. aylarda 20 mg i.m. (deltoid kas iine)Daha hzl antikor oluumu salamak iin nerilen 0.,1., 2. ve 12. aylarda toplam 4 dozluk emann nemli bir stnl olduu gsterilmemitir.
Alanma ile oluan Anti Hbs dzeyinin 5-6 yl koruyuculuunu srdrd bildirilmektedir. Buna gre 5-6 ylda bir, dozun tekrarlanmas gerekebilir.
Salk alanlarnn bir grevi de, Hepatit-Bnin nemli bir halk sal sorunu olmas dolays ile HBsAg taycs annelerin bebekleri bata olmak zere, tm bebeklerin rutin Hepatit-B as olmalarnn devletin bir grevi olarak benimsenmesi ve uygulanmas iin aba gstermesi olmaldr.
AIDS
Edinsel Basklk Yetersizlii Sendromu
(EBYS)
Bulama yollar ve risk altnda kabul edilen gruplar Hepatit-Bye ok benzer.
Ancak salk alanlar iin Hepatit-Bye gre ok daha kk bir risk oluturduu sylenebilir.
Bir ine kazasnda bile Hepatit-Bnin bulama ans %20-30 iken, EBYS iin bu oran 1/650 dolaynda hesap edilmektedir. Bu sendromda, virsn hcresel savunma sistemini etkilemesi sonucunda oluan enfeksiyonlar ve/veya baz kanserler hastalk tablosuna ve giderek lme yol aar.
Virsn organizmaya girmesi ile lm arasnda yllarca hatta 10 yl ok akn sreler olabilir.
Tan, serumda virse kar antikor gsterilmeyle konur.
zgn bir tedavi yntemi yoktur.
Henz etkin bir a gelitirilememitir.
Korunma, kan ve vcut svlaryla bulaan hastalklara kar alnacak nlemler erevesindedir.
Koruyucu maske ve eldivenlerle HIV/AIDS hastasna kitap okuyan bir hemire. Phra Baht Nam Phu AIDS dknler evi, Lopburi yaknlar, Tayland
Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)
Bulama yollar Hepatit-Bye benzer.
Kan nakilleriyle bulama riski daha yksektir.
Tans, virse kar serumda antikor gsterilmesiyle konur.
Hepatit-Bye gre kronikleme hz daha yksektir.
zgn bir tedavi ve as yoktur.
Korunma, kan ve vcut svlaryla bulaan hastalklara kar alnacak nlemler erevesindedir.
Etken oalmak iin mutlaka HBsAGye ihtiya gsteren bir virstr.
Bu nedenle, kronik Hepatit-B hastalarn ve HBsAG tayclarn tehdit eder.
Hepatit-Bye kar korunma ayn zamanda Hepatit-Dye korunma demektir.
Dier Virs Enfeksiyonlar ve Tberkloz
Kzamk, kzamkk, kabakulak, su iei, influenza, herpes zoster, sitomegalovirs enfeksiyonlar gibi enfeksiyonlar duyarl salk alanlarn tehdit ederler.
Btn bu enfeksiyonlar genellikle erikin yalarda daha ar seyreder.
ocuk hastalar ve doum blmleri bata olmak zere zellikle poliklinik hizmeti verilen her birimde alan duyarl kiiler iin risk vardr.
Kzamkn hamileliin ilk dnemlerinde geirildii zaman fetste anomaliye yol aabilecei bilinmektedir.Bu hastalklarn influenza hari hepsini serolojik testlerle tanmak ve kiinin duyarl olup olmadn saptamak olanakldr.
Su iei, herpes ve sitomegalovirs enfeksiyonlar hari hepsinin etkin alar vardr.
Korunmak iin yaplmas gereken, duyarl olup olunmadn saptayarak duyarl kiilerin alanmasdr.
Adenovirslerle oluan faringokonjiktval ate ile keratokonjuktivite kar, zellikle ikincisinde oftalmolojik sv ve aletlerin kontamine olmamasna ve parmak temasndan sonra el ykamaya dikkat etmek gerekir
ocuk hastalklar blmlerinde alanlar, respiratuvar sinsityal virs enfeksiyonlarna sk yakalanrlar fakat fazla bir nemi yoktur.
Eskiden ok daha byk risk olduu kabul edilen bu hastalk halen de nemini korumaktadr.Bugn iin en nemli tehlike, tedavi gren tberklozlu hastalardan ok, baka nedenlerle yatan ve basil saan hastalardan kaynaklanmaktadr. Patologlarda halen en ok risk altndaki grup olmaya devam etmektedirler.Korunma; periyodik akcier grafisi ve PPD taramalar, baz zel durumlarda ilala korunma ve alanmann bileimi ile gerekletirilir.
7. Gastroenteritler
8. Meningokoksik Enfeksiyonlar
Yiyecek kkenli tm enfeksiyz enteritler, her yerde olabilecei gibi salk kurumlarnda da olabilirler. Fazla nemli deildir.
Meningokoksik menenjitli veya meningokoksemili hastalarda ok yakn (azdan aza solunum vb. gibi) temaslarda, birka gn rifampisin alarak korunmak gerekir.
9. Dier Bakteriyel Enfeksiyonlar
10. Dierleri
Tetanus riski ok yksek deildir. Ama %100 korunabilir bir hastalk olduu iin mutlaka alanmak gerekir. Difteri iin de benzer eyleri sylemek olanakldr.
Bomaca erikinlerde hafif geer.
Tifo ve brusellozis genellikle laboratuar kazalar ile bularlar. Laboratuvarda gvenlik nlemlerine dikkat etmek gerekir.
Lejyoner hastal bir cins pnmonidir. Havalandrma sistemlerinde vb bulunan durgun sularn kontaminasyonundan kaynakland sanlmaktadr. lmle sonulanan vakalar bildirilmitir. imdilik en geerli korunmann erken tan ve tedavi olduunu sylemek yanl olmaz.
Histoplazmasis sistemik bir mantar enfeksiyonudur.Genellikle laboratuar kazalar sonucu oluur.
Son yllarda eitli yabanc lkelerde kanamal ate denen ciddi klinik tabloya neden olan baz virsler gsterilmitir. lkemizde durum bilinmemektedir. Bu tr hastalara kar, kesin izolasyon gerektiren hastalklara kar alnacak nlemlere dikkat edilmelidir.
Kaynaklar
1- Akaln, H.E., Akova, M.: Salk Personelinin le lgili nfeksiyon Hastalklar Riski. Salk Personelinin Mesleki Risklerinde. Ankara, H.. Tp Fakltesi Mezunlar Dernei Yayn
2- Arolu, S., Kana T., Akaln, E.: Kan Donrlerinde HBsAg Prevalans.1. Ulusal nfeksiyon Hastalklar Kongre Kitabnda. Trk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayn, No.11, 1987.
3- Centers for Disease Control: Inactivated Hapetitis B Virus Vaccine . Morbid . Mortal . Week., Rep. 31:318, 1982.
4- Centers for Disease Control: Recommendations of the immunization Practices Advisory Committee Update on Hapetitis B Prevention . Morbid . Mortal . Week . Rep. Vol.36, no 23, 1987.
5- Deinhart, F., Gust. I.D.: Viral Hepatitis. Bulletin of the World Heath Organization. 60(5), 1982. s.677-679.
6- Diri, C.: Trkiyede Salk Personeline Ynelik Aktif mmnizasyonun HBV Enfeksiyonundan Korunma Yntemleri Arasndaki yeri. Yaynlanmam Aratrma, 1989.
7- Doebbeling, B.N., Wenzel, P.P.: Nosocomial Viral Hepatitis. Principles and practise of nfectious Diseases de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York, Churchill Livingstone, 1990.
8- Fiek, N. :Bulac Hastalklarla Sava Esaslar. Epidemoloji Ders Notlar. H.. Toplum Hekimlii Enstits yayn. Ankara, 1970.
9- Gestal, J.J.: Occupational Hazards in Hospitals: Risk of infection. British Journal of Industrial Medicine. 44:435-442, 1987.
10- Gzdaolu, R. Daalp, K. Kutluay, I.: Hastane Personelinde Hepatit-B Yzey antijen ve antikor oran Trkiye Klinikleri Tp Bilimleri Aratrma Dergisi,Cilt 1, 1983.
11-ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety:Workplace Biohazards, Vol.II, P.38.2-38.4,1998.
12- Martin, M.A., Wenzel, R.P.: Sterilization, Disinfection, end Disposal of Infectius Waste. Principles and practice of Infectious Diseases de (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York, Churchill Livingstone, 1990
13- Oral, B., Diri, C. Trk ylmaz,: S.B. Ankara Hastanesi alanlarnda Mevcut ve Geirilmi Hepatit B nfeksiyonu mmnolojik aret Prevelanslar. Trk Hij. Den. Biy Dergisi, No.46 1989.
14- zgven, . Manolu, K., Sebik, K.: Trk Kan Donrlerinde Hepatit-B Surface Antijeni Skl. Ege niversitesi Tp. Fak. Dergisi.17, 1978.
15- Robinson, W.S.: Hepatitis B Virs and Hepatitis Delta Virus.Principles and Practice of Infectious Diseases de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York Churchill Livingstone, 1990.
16- Viral Hepatitis Management, Standarts for the Future. Abstracts. Cannes, 1992.
Dr. Erkam EKSENstanbul Halk Sal MdrlObezite, Diyabet & Metabolik Hastalklar [email protected]+90 (212) 409 23 04
letiim
Sunumumu yukardaki QR Kodu kullanarak ulaabileceiniz internet sitesinden grntleyebilirsiniz.