Bir Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim Programı Olarak OÇİDEP

Prof. Dr. Gönül Kırcaali İftar

7 Mayıs 2018

Ankara Üniversitesi

OSB

OSB’li Bireylere YönelikBilimsel Dayanaklı Eğitim

• UDA: Uygulamalı Davranış Analizi(ABA: Applied Behavior Analysis)

• ASAT: www.asatonline.org

• NAC: www.nationalautismcenter.org

• NPDC: autismpdc.fpg.unc.edu

UDA

Klinik ve Tıbbi Çalışmalar

• Davranışsal farmakoloji

• Klinik davranış analizi

Örgütsel Çalışmalar

• İş verimliliğini artırma

• Liderlik becerilerini geliştirme

Eğitsel Çalışmalar

• Davranış ve sınıf yönetimi

• Otizme yönelik uygulamalar

2017 Verilerine GöreDavranış Analisti Sertifikasyon Kurulu’ndan

Akredite Olan UDA Programları *www.bacb.com]

Dünyada Davranış Analistliğinin Yaygınlığı

OSB’li Bireylere Yönelik UDA Temelli Uygulamalar

• Ayrık denemelerle öğretim

• Davranış zincirleme

• Davranışa şekil verme

• Doğrudan öğretim

• Etkinlik çizelgeleri

• Fırsat öğretimi

• İşlevsel

değerlendirme ve analiz

• İşlevsel iletişim öğretimi

• Model olma/videoyla model olma

• Replik silikleştirme

• Yanlışsız öğretim

OSB’li Bireylere Yönelik UDA Temelli Eğitim Programları

UDA

Ev/Merkez

EYDE

ESDM

Okul

PCDI

May

Kaynaştırma

LEAP

Project Data

EYDE: Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim(EIBI: Early and Intensive Behavioral Intervention)

O. Ivar Lovaas

Lovaas kimdir?

• 1927 yılında Norveç’te dünyaya geldi.

• Nazi işgali sırasında ailesiyle ABD’ye göç etti.

• Üniversitede önce keman eğitim aldı; sonra psikoloji doktorası yaptı.

• 1960’lı yıllarda UCLA’de YAP (Young Autism Project) projesini başlattı.

• 2010 yılında yaşama veda etti.

• Otizmin bazı çocuklarda üstesinden gelinebildiğini öne süren dünyadaki ilk uzman oldu.

EYDE nedir?

• Erken: 2-8 yaş

• Yoğun: Haftada 20-40 saat

• Davranışsal: UDA’ya dayalı

• Eğitim: Ev/merkez ortamı

Danışman ve eğitmenler

Bire-bir ağırlıklı

Otizme özgü müfredat

Ayrık denemelerle öğretim

Oyun ark., sosyal beceri gr. vb. destekler

Eğitim ortamında ve kurumda izleme

En az 2 yıl uygulama süresi

EYDE Kitapları

EYDE’nin Geçirdiği Evrim

Ceza uygulaması

ADÖ/Yanlışsız öğretim

Müfredat kapsamı

EYDE Programının 5 Temel Öğesi

1. Olumlu etkileşimler:– Önceleri çocuğun favori etkinliklerini kullanarak ve

çocuğun tüm iletişim girişimlerine karşılık vererek sağlanır.

2. Güdülenme:– Çocuk için aşina materyallerin ve çocuğa-özgü

pekiştireçlerin seçilmesiyle teşvik edilir.

3. Başarı:– Hedef davranışların giderek daha düzgün biçimlerinin

olumlu pekiştirmeyle geliştirilmesiyle ve ipucu sunma-silikleştirme süreçlerinin kullanılmasıyla garanti edilir.

4. Anne-baba katılımı:

– Çocuğun uyanık olduğu tüm ortamların eğitim amaçlı kullanımını sağlamak üzere verilen aile eğitimleriyle ve işbirlikleriyle sağlanır.

5. Programın ilk zamanlarında:

– İstek bildirme becerisinin öğretimine, dil ve iletişim becerilerinin kazandırılmasına, taklit becerilerinin öğretimine ve oyun becerilerinin geliştirilmesine özel bir önem verilir.

EYDE’ye İlişkin Araştırmalar

Betimsel ve bağıntısal araştırmalar 34

Deneysel araştırmalar 18

– Geriye dönük değerlendirme: 3

– Yarı-deneysel: 12

– Tam-deneysel: 2

– Tek-denekli: 1

Toplam 52

EYDE Araştırmalarının Yürütüldüğü Ülkeler

ABD AvustralyaHong Kong

İngiltere İsrail İsviçre

Kanada Malezya Norveç

Deneysel EYDE Araştırmaları

1. Lovaas, 1987

2. Birnbrauer ve Leach, 1993

3. McEachin, Smith ve Lovaas, 1993

4. Smith ve diğ, 1997

5. Sheinkopf ve Siegel, 1998

6. Smith, Groen ve Wynn, 2000

7. Eikeseth ve diğ, 2002

8. Howard ve diğ, 2005

9. Sallows ve Graupner, 2005

10. Cohen, Amerine-Dickens ve

Smith, 2006

11. Eldevik ve diğ, 2006

12. Eikeseth ve diğ, 2007

13. Magiati, Charman veHowlin, 2007

14. Remington ve diğ, 2007

15. Zachor ve diğ, 2007

16. Hayward ve diğ, 2009

17. Kovshoff, Hastings ve Remington, 2011

18. Eikeseth ve diğ, 2012

İlk Deneysel EYDE Araştırması(Lovaas, 1987)

• Deney Grubu: Haftada 40 saat EYDE

• Kontrol Grubu: Haftada 10 saat EYDE ya da çeşitli özel eğitim programları

• Normal işlevselliğe ulaşanların oranı:

– Deney Grubu: %47 - Kontrol Grubu: %3

• İleri derecede otistik özellikler gösterenlerin oranı:

– Deney Grubu: %11 - Kontrol Grubu: %53

EYDE’ye İlişkin Meta-Analizi Araştırmaları

• Eldevik ve diğ. (2009)

• Reichow ve Wolery (2009)

• Eldevik ve diğ. (2010)

• Peters-Scheffer ve diğ. (2011)

Son EYDE Meta-Analizi Çalışması:Peters-Scheffer ve diğ. (2011)

• EYDE programlarının etkilerini inceleyen öntest-sontest ve kontrol grup karşılaştırmalı 11 deneysel araştırmada yer alan 344 otizmli çocuktan elde edilen veriler tekrar analiz edilmiştir.

• EYDE programlarına devam eden otizmli çocukların zihinsel, iletişimsel ve uyumsal becerilerinde, başka programlara devam eden çocuklara kıyasla çok daha önemli ilerlemeler olduğu belirlenmiştir.

EYDE hizmetlerinden kimler en çok, kimler en az yararlanmaktadır?

• EYDE’ye başladığında

– daha küçük yaşta olan,

– daha yüksek işlev düzeyinde bulunan ve

– daha uzun süre programda kalan

• çocuklar en fazla ilerlemeyi göstermektedir.

• En az ilerleme gösteren çocukların özellikleri, EYDE’ye başladıkları sırada, diğer çocuklardan farksızdır.

• Perry ve diğ. (2011)

EYDE Hizmeti Sunan Örnek Kurumlar

1. Autism Partnership, ABD:www.autismpartnership.com

2. CARD, ABD:www.centerforautism.com

3. Geneva Centre for Autism, Kanada: www.autism.net

4. Lovaas Institute, ABD:www.lovaas.com

5. WEAP, ABD: www.wiautism.com

EYDE Hizmetlerinin Finansmanı

• Finansman çok çeşitli kaynaklardan sağlanmaktadır.

• Örneğin:

– Federal ya da Eyalet Sağlık Bakanlıkları

– Federal ya da Eyalet Eğitim Bakanlıkları

– Özel Sağlık Sigortaları

– STK’lar

– Aileler

EYDE Programlarına İlişkinMaliyet-Fayda Analizleri

• ABD’nin Pennsylvania eyaletinde yapılan bir araştırmaya göre, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf:

• 650 bin ile 1 milyon Amerikan Doları arasında (Jacobson ve diğ., 1998)

• Hollanda’da yapılan bir araştırmaya göreyse, EYDE programlarının çocuk başına yaşam boyu devlete sağladığı tasarruf:

• 1,103,067 Avro (Peters-Scheffer ve diğ., 2012)

EYDE neden Avrupa’da yaygın değildir? İsviçre Örneği

• Yüksek maliyet ve bu maliyetin karşılanmasında yaşanan zorluklar

• Nitelikli uzman yetiştirme ve cazip koşullarda istihdam etmede yaşanan zorluklar

• Farklı çocuklar için farklı düzeylerde etkili olması

• Halen araştırılması gereken bazı özelliklere sahip olması

• Studer ve diğ. (2017)

OÇİDEP:Otistik Çocuklar İçin Davranışsal Eğitim Programı

OÇİDEP nerede ve nasıl geliştirilmiştir?

• Ortam:

– Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü

• Deneyim:

– UDA ve yanlışsız öğretim

• Yazılı kaynak:

– Lovaas, 2003

• Kurumsal gözlem:

– WEAP (Wisconsin Early Autism Project), ABD

OÇİDEP’in Kapsamı

1. Taklit: Tek-basamaklı taklit, yüz hareketlerinin taklidi, iki basamaklı taklit, gömülü taklit

2. Eşleme ve sınıflama: Üç ve iki boyutlu eş olan ve olmayan nesneleri eşleme, sınıfa göre eşleme, ayırma, sınıflama

3. Oyun: Tek basamaklı oyun, çok basamaklı oyun, gömülü oyun

4. Alıcı dil: Tek ve iki basamaklı alıcı dil becerileri

5. Adına tepki verme

6. İfade edici dil: Sözel, jestsel ve görsel iletişim becerileri

7. Ortak dikkat: Ortak dikkat girişimine tepki verme, ortak dikkat başlatma

8. Tuvalet becerileri

9. Soyunma-giyinme becerileri

10.Beslenme becerileri

11.Blok dizaynı

12.Adı söylenen nesneyi ve eylemi belirleme

13.İşitilen sesin kaynağını belirleme

14.El becerileri: Çizim yapma, makasla kesme

15.Kavramlar: Renk kavramı, şekil kavramı, zıtlık kavramı

Öğretimden Örnekler

OÇİDEP’in Yürütülmesi

• Haftalık program

– Tam günlük program: Sabah 3, öğleden sonra 3 saat olmak üzere günde 6 saat

– Yarım günlük program: Günde 4 saat

• Günlük program

– 45 dakika ders-15 dakika teneffüs döngüsü

– Kısa öğretim oturumları ve oyun zamanları

• Öğretim oturumları

– Yanlışsız öğretime göre yürütülen ADÖ

– Sosyal pekiştireç artı yiyecek-içecek/etkinlik pekiştireci

• Diğer çalışmalar

– PECS, video modelle öğretim vb.

– Akran etkileşimi

– Kaynaştırma desteği

OÇİDEP ADÖ Kontrol Listesi

A. Tepki fırsatı sunma:

1. Çocuğun göz kontağını yakala, dikkatini çek, gerekirse fiziksel ya da sesli dikkat çekici kullan.

2. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi sun; yönerge sunarken çocuğun adını kullanma ve yönergeyi tekrarlama.

B. İpucu sunma:

3. Aşamalı yardım kullan.

C. Doğru tepkiyi pekiştirme:

4. Doğru tepkiyi, pekiştirme tarifesi doğrultusunda, sosyal pekiştireç ve yanı sıra yiyecek, içecek ya da etkinlik pekiştireçlerinden biriyle pekiştir.

D. Yanlış tepkiyi önleme ya da düzeltme:

5. Yanlış tepki başladığında çocuğu durdur, göz kontağını kes ve 2 saniye süreyle araçları (eğer, varsa) kenara çek.

6. Araçları (eğer, varsa) ve yönergeyi tekrar sun.

7. Doğru tepkiyi garantileyen ipucunu sun.

8. Coşkulu olmayan sözel pekiştirme yap (ör., ‘peki’, ‘tamam’, ‘güzel’ vb.).

E. Denemeler arasında bekleme:

9. 1-6 sn. süreyle bekledikten sonra yeni bir deneme başlat; yeni bir denemeye geçmeden önce pekiştirme işlemlerinin sona erdiğinden (ör., çocuğun yiyeceği-içeceği bitirdiğinden) emin ol.

OÇİDEP Vaka Örnekleri

• Okan:

Normal işlevselliğe ulaşan ve desteksiz kaynaştırmaya devam eden bir öğrenci

• Kerem:

Orta düzeyde ilerleme gösteren bir öğrenci

Okan

• OÇİDEP’e başlama yaşı: 2 yaş 4 ay

• OÇİDEP tarihleri: Ocak 2008-Ocak 2010

• Eğitim yoğunluğu:

– İlk 8 ay, haftada 25 saat OÇİDEP

– İzleyen 12 ay, haftada 20 saat OÇİDEP

– Son 4 ay, haftada 16 saat OÇİDEP

– OÇİDEP’in yanı sıra okulöncesi kaynaştırma

Okan’ın OÇİDEP Programı

• Temel taklit

• Eşleme

• Alıcı dil

• Oyun

• İfade edici dil (fırsat öğretimi)

• Yüz hareketleri taklidi

• İki basamaklı taklit

• İki basamaklı alıcı dil

• Sınıflama

• Blok dizaynı

• Tuvalet becerileri

• Soyunma-giyinme

• Beslenme

• Gömülü taklit

• Adı söylenen nesneyi belirleme

• Adı söylenen eylemi belirleme

• Aynı konu üzerinde ortak dikkat sağlama

Okan: Önce

Okan: Sonra

Kerem

• OÇİDEP’e başlama yaşı:

9 yaş

• OÇİDEP tarihleri:

Eylül 2006-Eylül 2009

• Eğitim yoğunluğu:

Haftada 5 gün, günde 6 saat OÇİDEP

Kerem’in OÇİDEP Programı

• Temel taklit

• Eşleme

• Alıcı dil (jest destekli)

• Oyun

• Yüz hareketleri taklidi

• İfade edici dil (PECS)

• İki basamaklı taklit

• Soyunma-giyinme

• Beslenme

• Yaklaşık 2,5 ay haftada bir buçuk saat oyun grubu

Kerem: Önce

Kerem: Sonra

EYDE’nin Yararları ve Sınırlılıkları

Çocuklar

Aileler

Eğitim ekibi

Türk kültürü

Türkiye İçin Öneriler

• Erken ve isabetli tanılama çalışmalarının yaygınlaştırılması

• Bilimsel dayanaklı erken müdahale, özel eğitim ve kaynaştırma hizmetlerinin yaygınlaştırılması

• Gerekli niteliklere sahip öğretmenlerin, uzmanların ve yardımcı elemanların yetiştirilmesi

• Tüm hizmetlerin devlet tarafından güvence altına alınması

• Toplumsal farkındalığın artırılması