bir rezerv para birimi olarak dolar- dünü,bugünü, yarını

8/14/2019 Bir Rezerv Para Birimi Olarak Dolar- Dn,Bugn, Yarn

1/17


2/17

Bir Rezerv Para Birimi Olarak Dolar

| Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernei www.ekopolitik.org 2

indekiler

Uluslararas Para Sistemini Hazrlayan Nedenler .................................................................................... 4

Bretton Woods Sisteminin Douu ......................................................................................................... 4

Altn Standard Sisteminin Sona Ermesi ve Bretton Woodsun k ................................................ 5

Bretton Woodsdan 2008 Krizine Kadar Geen Sre ............................................................................ 7

Dolarn Rezerv Para Olarak Sorgulanmasna Neden Olan Temel Faktrler ............................................ 9

Dolarn Rezerv Para Olarak Geleceine likin Dnceler.................................................................... 13


3/17



GR

Bundan 65 yl nce Bretton Woods konferansnda; altna dntrlebilen tek parabiriminin dolar olmas ve dier lke para birimlerinin deerinin dolara endeksli olmasnakarar verildi. Bu tarihten sonra ksa bir sre ierisinde dnyann rezerv para birimihaline gelen Amerikan dolar, Bretton Wooddan bugne kadar geen sre ierisinde birok badireler atlatmasna ramen, dnyann rezerv para birimi olmaya devam etti.

te yandan 2008 ylnda balayan kresel kriz ile birlikte, devletin ekonomidekirolnden iktisat teorilerine kadar bir ok kurum ve yap tekrar sorgulanmaya baland.Krizle birlikte sorgulanmaya balanan bir dier konu da ; dnyann rezerv parasolan ABD dolarnn tahtn koruyup koruyamayacana ilikin oldu.

Dolarn dnyann rezerv para birimi zelliini kaybedip kaybetmeyecei veyanmzdeki srecin nasl gelieceine ilikin bir ok farkl gr ortaya atlmdurumda. Bu dorultuda bu alma; dolarn geleceine ilikin olarak ortaya kan soruiaretlerinin nedenlerini tespit etmeyi ve bir rezerv para birimi olarak dolarn geleceininnasl olaca sorusuna cevap vermeyi amalamaktadr.

Bu soruya cevap verebilmek iin; ncelikle ABD dolarnn dnyann rezerv paras olmasreci deerlendirilmi, ve sonrasnda dolara dayal dnya ekonomisinin gnmzekadar nasl biimlendii analiz edilmitir.

Devam eden ksmda, dolarn rezerv para olarak sorgulanmasna neden olan ekonomik faktrler zerinde durulmu ve sonrasnda dolarn geleceine ilikin yorum vedeerlendirmelerde bulunulmutur.


4/17



Uluslararas Para Sistemini Hazrlayan Nedenler

19. yy. boyunca ve 20. yy.n balarnda altn, lkeler aras ticaretten kaynaklanan uluslararas

para hareketlerinde anahtar role sahip oldu. Altn standard sistemine gre, kurlarn

uluslararas deeri, altn karlklar zerinden belirleniyordu. Altn zerinden karlklar

dalgal deikenlik gstermeyen ve sabit kalabilen kurlar, uluslararas kredibilitesi yksek ve

rezerv paras olarak kullanlan paralard ki mesela ngiliz Poundu II. Dnya Savana dek

byle bir role sahipti. Fakat, 20. yyn ortalarndan itibaren altn retiminin uluslararas ticaret

ve yatrmlara yetecek dzeyde olmamas ve en nemlisi, o dnem iin bilinen altn

rezervlerinin hatr saylr miktarnn, II. Dnya Sava sonunda Bat Avrupa-ABD cephesi

kartnda yer alan Sovyetler Birlii topraklarnda yer almas gibi hususlar, dnemin dier

gl lkeleri nezdinde bu altn standard sisteminden vazgeilmesi gereini dourdu.Bretton Woods toplantlarnn yapld dnemde, II. Dnya Savann ykc etkilerinden uzak

kalmay baaran ABD, ok byk bir dev olarak dnya arenasna kmt.

Dier tarafta ise II. Dnya Savann Nazi Almanyasnn yenilgisi ile sonulanmasnn ykc

etkileri bariz bir ekilde kendini gstermekteydi. Bu durum sava sonras dnemin nemli bir

sorunsal haline gelmiti. Bu balamda, zellikle savatan olduka olumsuz bir ekilde

etkilenen Avrupa lkelerinin uluslararas ekonomik sistem ile yeniden btnlemeleri

ynndeki abalar n plana kmtr.

Bretton Woods Sisteminin Douu

Bretton Woods anlamasnn politik temelleri olarak, 1929 Byk Ekonomik Bunalmnn ve

II. Dnya Savann dnya lkelerince paylalan ortak deneyimleri ve hali hazrda bir byk

gcn (ABD) kresel para meselelerinde baskn liderlik rol iin hem istekli olmas hem de

dier lkelerce bunun uygun grlmesi sylenebilir. Bu toplantlarda, uluslararas rezerv para

birimi olarak ABD dolarnn ($) kullanlmas zerinde uzlamaya varld ve ABD dolarnn altn

olarak karlk deeri sabitlendi. (1 ons altn=35 $) Bundan byle ABD, dnya devletlerine

getirdikleri her ons altn iin 35 dolar karln ve tersi ekilde her geri getirilen 35 dolar iin

1 ons altn karln vermeyi taahht etmi oldu. Bunun pratik anlam, ABDnin serbest

ekilde (tek snrlama, kt zerindeki anlama gerei altn rezervlerinin karln


5/17



muhafaza etmek)- para basarak enflasyonunu ihra

etmesi, bast kt paralar karlnda d

lkelerden mal ve hizmet satn alabilmesiydi. Bu

durum elbette ABDnin kresel hegemonyasn

pekitiren bir sreci balatm oldu.

Temmuz 1944te ABDnin New Hampshire

eyaletindeki Bretton Woodsda Uluslararas Para

Fonunun kurulmas ile ye lkelerin demeler

dengelerinde karlatklar glklerin zmnde katkda bulunmak, kambiyo istikrarn

salamak ve zellikle Fona ye lkelerin ulusal para deerlerini drmelerine engel olmak

amalanyordu. Ayrca, ok tarafl d demeler sisteminin de kurulmas IMFnin nde gelen

amalarndan biriydi.

IMF dnda Marshall Plan erevesinde kurulan rgtlerden biri de 1948 ylnda kurulan

Avrupa Ekonomik birlii Tekilat olmutur. Bu rgtn amac sava ykntlar iindeki

Avrupann yeniden inas ve srekli ve dengeli ekonomik kalknma olmutur. Avrupa

Ekonomik birlii Tekilat ve Uluslararas Para Fonunun kurulular, II. Dnya Savanda

birbiri ile savaan devletlerin bir araya gelerek 1951 ylnda Schumann Plan erevesinde

Avrupa Kmr ve elik Topluluunu kurmalarna nemli bir zemin hazrlamtr. Bylece,

Avrupann sava sonras dnemde toparlanmas iin uygun bir ortam salanarak ilerleyen

dnemlerde ekonomik ve siyasal btnlemenin salanmas Avrupal devletlerin

gndemlerinde n sralarda yer almtr. zellikle, 1957 Roma Antlamalarnda da Tek

Pazar hedefi gl bir ekilde uygulanmaktayd.

Altn Standard Sisteminin Sona Ermesi ve Bretton Woodsun k

1950-1959 yllar arasnda, ABD, hemen hemen her yl d ak verdi. Bu aklar, byk

lde, ABD hkmetinin finansal ykmllkler yaratmasyla finanse edildi. Bu finansal

ykmllkler, 35 $ sabit fiyatndan altn konvertibilitesine sahip idiler. Bu yllarda, ABD, bu

ykmllklerini karlayacak miktarn zerinde altn stokuna sahip olduundan; bu durum,

sistem asndan alarm verici olarak kabul edilmemi, aksine, altn stoklarnn lkeler arasnda

daha dengeli bir ekilde dalmas asndan salkl bir durum olarak grlmt.


6/17



1960'larda, altnn resmi dolar fiyatnn ykseltilmesini savunan dnceler ortaya atld.

ABD, dolar stokunun % 60'n kaybetme yolunda olmasna ramen; Kennedy ve Johnson

ynetimleri bunu reddettiler. nk o srada iki byk altn reticisi olan Gney Afrika ve

Sovyetler Birlii, rk ve komnist ynetimleri dolaysyla ABD'nin siyasi adan kar olduu

lkelerdi. Altnn fiyatn ykseltmek yerine, onu ikame edecek bir uluslararas rezerv yaratma

yolunu setiler: 'Kat altn' olarak da anlan zel ekme Haklar. H'ler altn garantisine

sahip idiler ve altn ktln ortadan kaldrmalar mit ediliyordu. Fakat bu zm ok ge ve

yetersiz miktarda uygulandndan, ar altn talebini karlayamad ve 1970 - 1971 yllarnda

ortaya kan resesyonun dolar iyice zayflatmas ve ABD'den Avrupa'ya byk miktarlarda

sermaye akm olmasyla, sistem kt. The Bank of England, elindeki dolarlar altna

evirmeye balad. Onu dier merkez bankalarnn takip etmesiyle k balad.

Sistemin kn hazrlayan bir baka sebep, 1949 ile 1967 yllar arasnda dviz kurlarnn

esneklikten hayli uzak bir hale gelmesidir. Halbuki, bu yllarda, lkeler nemli dengesizliklerle

kar karya idiler. Bu srete Japon yeni ile Alman mark glenirken; ngiliz sterlini ile

Amerikan dolarnn zayflamasyd. hracata dnk bymeye nem veren Almanya ile

Japonya, bu sektrlerine zarar verecek bir revalasyondan kanarak, dviz rezervlerinin

artmasna izin verdiler. Buna karlk, ABD ve ngiltere, milli gurur ve daha nemlisi,

paralarnn uluslararas rezerv para olmas sebebiyle, devalasyondan kandlar.

Devalasyon yapmalar halinde, bu paralar ellerinde tutan lkelerin rezervleri reel olarakdeer kaybedecek, dolaysyla, artk bu paralar daha az elde tutmak isteyeceklerdi. Buna ek

olarak, ABD'nin devalasyon yapmas, altnn resmi fiyatnn ykseltilmesi anlamna gelecek

ve yukarda bahsedildii gibi, bundan Gney Afrika ile Sovyetler Birlii ve zel speklatrler

kazanl kacakt.

Son olarak; sistem, ekonomik artlarda meydana gelen farkllamann yannda kresel

istikrarszlklar sebebi ile de gerilim altnda kald: 1960'larn sonlar ile 1970'lerin balarnda,

lkeler arasndaki faiz farkllklarnda hzl bir art oldu; rezerv hareketleri hzla yndeitirmeye balad. 1970'lerin banda, rezerv miktarlarnda grlmemi lekte

bymeler yaand; birka lkede, bu yllarda, hzl cret artlar meydana geldi; ayrca,

enflasyondaki ykselme, glkleri daha da arttrd. Nihayet, 1972 - 1973 yllarndaki,

tketim mallar fiyatndaki hzl art ve daha da nemlisi, 1973 - 1974 yllarnda meydana

gelen petrol oku, sisteme son darbeyi vurdu.


7/17



Bretton Woodsdan 2008 Krizine Kadar Geen Sre

Bretton Woods sistemi ile dolarn dnya zerinde egemen para birimi olmasn salayan bir

sistem kurulmutu. Bu sisteme gre; dier lkelerin elinde bulunan dolarn ABDnin altn

rezervini amamas

gerekmekteydi. 1971 ylnda

altn standardndan

vazgeilmek zorunda

kalnmas ve sonrasnda

dolarn devalue edilmesiyle

Bretton Woods sistemi de

byk yara alrken, 1973

ylndaki petrol krizi Bretton

Woods sisteminin knn de ilan oldu.

1973 ylndan itibaren dnyadaki para birimlerinin deeri ile altn arasnda ba kalmamt.

Para birimlerinin dalgalanmaya balamas ile ncelikle, Avrupa'nn nde gelen paralarnn

ortak bir biimde dalgalanmas salanmaya alld. Fakat, hangi parann anahtar para olmas

gerektii konusunda bir gr birlii yoktu. Neticede, bu teebbs hakim kald ve Avrupa'da

istikrarsz dviz kurlar dnemi balam oldu. Dolarda yaanan bu dalgalanmalardan

korunmak ve kendi uluslar aras para birimine sahip olmak isteyen Avrupa lkeleri, 1979da

ismi daha sonra euro olan Avrupa Para Birimi (ECU) fikrini de bu sre ierisinde ortaya

attlar.

Bretton Woods sisteminin knden sonra ABD dolarnda yaanan deer kaybn yan

tarafta yer alan grafik daha net bir biimde ortaya koymaktadr. Dolarn altn cinsinden satn

alma gc paritesinin yer ald bu grafikte, altn standard sisteminin devam ettii 1954

ylnda 1 dolar ile 900 mg altn alnabildii grlmektedir. Bretton Woods sisteminin kmesi

sonucu bu oran, 1971 sonras ciddi bir de gemi ve 1974 ylnda 1 dolar ile ancak 150

mg altn alnabilmitir.

Bretton Woods sisteminin kn takip eden yllarda da ABD dolarnda deer kayb devam

etmitir. zellikle ABD ekonomisinde 1980li yllarnda bandan itibaren yaanan resesyon,


8/17



ABDnin para politikasnda deiiklie gitmesine neden olmutur. Dolarn deerinin

drlmesiyle, en bata otomotiv sektr olmak zere ABD rnlerinin dnya fiyatlaryla

rekabet edebilmesi ve ihracatn artrmas amalanmtr.

Dolarda yaanan deer kaybna ve uluslararas dviz kurlarnda yaanan istikrarszla zm

bulabilmek amacyla 1985 ve 1987 yllarnda Plaza ve Louvre Antlamalar gerekletirilmitir.

Bu anlamalar ile salanan konsenss, ABD dolarnn 2008 ylnda balayan kresel krize

kadar dnyann rezerv para birimi olarak kalmasnda en nemli etken olarak kabul

edilmektedir.

1985 ylnda ABD, Bat Almanya, Fransa, ngiltere ve Japonya bakanlar arasnda New Yorkda

varlan anlama ile, dolar kurlarnda yaanan dalgalanmalara kar uygulanacak ekonomi

politikalar kararlatrlmtr. Plaza anlamas olarak adlandrlan bu anlamann kararlarna

gre; ABD byyen federal aklarn azaltmay, Japonya para politikasn gevetmeyi ve

Almanya vergi indirimi uygulamay kabul etmitir. Plaza anlamas sonrasnda, dolarn mark

ve yen karsnda deeri dmtr. Fakat bata ABDnin bte aklarnn devam etmesi ve

1987 sonunda dolarn, mark ve yen karsnda % 54 deer kaybetmesi nedeniyle bu be

devlet dolarn deerinin korunmas amacyla tekrar bir araya gelmilerdir. 1987 ylnda

yaplan Louvre anlamasna gre; dolarn deerini korumak zere ABD finans politikasn

sklatrmaya, Japonya para politikasn gevetmeye sz vermilerdir. Ayrca anlamaya taraf

olan lkeler, uluslararas dviz kurlarnda yksek oranda deiimler olmas halinde mdahale

etme karar almlardr.

1985 ylndaki Plaza anlamas ve 1987 ylndaki Louvre anlamalar, ABD dolarnn dnya

ekonomisinde oynad roln dier lkeler asndan nemini ve sermaye piyasalarnn

kreselleme derecesini ortaya koymas asndan nemlidir.

ABD tarafndan dolarn deer kaybetmesine izin verilerek imalat sanayine rekabet avantaj

salanmasna ilikin dk dolar kuru politikasna ek olarak, ABD tarafndan yrtlen birdier politikada faiz oranlarnda deiiklie gidilerek finansal byme salanmas politikas

olmutur. 1990l yllarn ikinci yarsndan itibaren uygulanan faiz artrmlar ile Amerikan

finans piyasalarna nakit ak balamtr. Bu nakit ak sayesinde artan hisse senedi

fiyatlarna ek olarak, kredi almlarnn maliyeti hatr saylr dzeyde artm ve ar

deerlenmi hisse senetleri zerinden Amerikan ekonomisinin bymeye devam etmesi


9/17



salanmtr. ABDnin imalat sanayinde nemli retim artlar olmamasna ramen, imalat

d alanlarda ar deerleme zerinden yaanan fiyat artlaryla ortaya kan ekonomik

bymenin ilk rnei 1990l yllarn sonu ve 2000lerin banda yaanan yeni ekonomi

dnemi olmutur.

2000li yllardan itibaren ise faiz oranlarnda de gidilerek ucuz para ortam yaratlm ve

ABD ekonomisinde meydana gelen suni tketim ve emlak balonu ile salanan fiyat

artlar, kresel ekonomik bymenin 2008 krizine kadar ana itici gc olmutur.

Dolarn Rezerv Para Olarak Sorgulanmasna Neden Olan Temel Faktrler

2008 ylnda balayan krizin ilk gnlerinde birok yatrmc daha gvenli bir yatrm aracolarak grdkleri dolara hcum etmilerdi. Dnya ekonomisinde grlen ksmi normalleme

ile birlikte bu sre tersine dnd ve Amerikan dolarnn dier para birimleri karsndaki

deeri tarihi dk seviyelere geriledi. Bu durum beraberinde dolarn dnya apndaki rezerv

para birimi zelliini kaybetmekte olduu tezlerinin daha sk gndeme gelmesine yol at.

Dolarn tartlmaya balanmasyla ortaya atlan ilk teklif Avrupa Merkez Bankasndan (AMB)

geldi. AMB Bakan Trichet, dnyann Bretton Woods kurallarna geri dnmesini nerirken,

talya ekonomi bakan Tremonti ise, Bretton Woods'a geri dnlmesini, ancak bu kezreferans para birimi olarak dolardan euroya geilmesini nerdi. Avrupadan gelen nerilere

ek olarak, Rusya ve Hindistandan da, dolarn rezerv para birimi olma zelliini sorgulayan

aklamalarda bulunuldu. Rusya Devlet Bakan Medvedev, dolar sistemi veya baka bir

deyile dolara dayal sistemin kusurlu olduunun ortaya ktn sylemiti. Hindistan

Babakan'nn ekonomi danman da Hindistan'a dolardan uzaklaarak dviz rezervini

eitlendirmesini tavsiye etmiti. Bu nerilerden belki de en nemlisi ise in tarafndan

yapld. 2 trilyon dolara yakn varl ile dnyann en fazla dolar tutan lkesi olan inin devlet

bakan Hu Cintao; dolarn rezerv statsnn IMF tarafndan oluturulan sentetik bir para

birimi olan, ve deeri dolarn, euronun, yenin ve poundun arlkl ortalamas olan SDRye

(zel ekme haklar) transfer olmas gerektiini belirtti. Bu grlerin ortaya kmasna ve

ABD dolarnn dnyann rezerv para birimi olarak devam edip etmeyecei soru iaretlerinin

olumasna neden olan en nemli sebep, ABD dolarnn dier para birimleri karsnda


10/17



deerinin hzl bir ekilde geriliyor olmasdr. Bir para biriminin deerinde ortaya kan

gerileme, kukusuz o lkenin ekonomisi ile ilgili isel faktrler ile yakndan ilgilidir. Bu isel

faktrlerden bir tanesi de, dolar miktarnda grlen arttr.

Yukarda yer alan tabloda; dnya genelinde ticareti yaplan belli bal emtialarn retim

miktarlarnda 1960-2007 yllar arasnda yaanan retim artlar gsterilmektedir. Bu tabloda

dolar da bir meta olarak ele alnm ve dnyadaki dolar miktarndaki art oran dier

emtialardaki art oran ile karlatrlmtr. Tabloya gre; 1960-2007 yllar arasnda

dnyadaki ABD dolarnn yzde 2389 orannda artm olduu grlmektedir. Ayn dnemde

alminyumdaki retim art yzde 744 orannda olup, elik ve petrol retim miktarndaki

artlar ise srasyla, yzde 361 ve 248 orannda gereklemitir. Bu veriler dnyadaki dolar

miktarnn nasl bir art sreci izlediini gzler nne sermektedir.

Tabloda yer alan verilerde; zellikle 1980li yllardan sonra dolar miktarnda olduka hzl bir

artn balad grlmektedir. Bu yllar ABDnin borluunun da hzl bir art srecine girdii

yllardr. Aada yer alan tabloda grld zere; 1980 ylndan itibaren ABDnin

borlarnda hzl bir art yaanmtr. 1980 ylnda 380 milyar dolar olan ABDnin d borcu,


11/17



1990 ylnda 910 milyar dolara,

2000 ylna gelindiinde ise 5,6

trilyon dolara ykselmitir. 2003

ylndan itibaren zellikle Irak

savann borlanarak finanse

edilmesi nedeniyle hzl bir ekilde

artmaya devam etmi ve krizin

balad 2008 ylnda 10 trilyon

dolar seviyesine ykselmitir.

GSYHya kyasla ABD borlarnda

yaanan artn net deiimi yandaki

grafikte grlmektedir. 1980 ylndayzde 33,3 seviyesinde bulunan

ABD borlarnn GSYH iindeki

oran, 2000 ylna gelindiinde

yzde 58 seviyesine ykselmitir.

1980l yllardan itibaren ABDnin

artan borlanmas d ticaret fazlas

veren lkeler tarafndankarlanmtr. ncelikle Japonya ve

sonrasnda in ellerinde biriken d

ticaret fazlalarn ABD Hazinesinin

kard borlanma katlarna

yatrmlar ve bu borlar ABD hane

halknn tketimi olarak tekrar

Japon ve sonrasnda in rnlerine

talep olarak geri dnmtr. 2008

ylnda balayan krize kadar devam eden sistem kabaca u ekilde ilemitir; ABDli irketler

sermayeleri ve teknolojileri ile bata in olmak zere dier retim merkezlerine yatrm

yapmlar, bu lkelerde ucuz emek gc ile retilen mallar alkl olarak ABD ve Avrupa

pazarna satlmaya balanm ve elde edilen gelirler tekrar ABD hazine katlarna dnmtr.


12/17



Sonsuza kadar devam

edemeyecei ak olan bu

sistem, 2008 mali krizi ile

sekteye uramtr.

Kresel krizle birlikte

ekonomiyi canlandrmaya

ynelik alan tevik

paketleri, finansal kurumlarn

kurtarlmas nedeniyle artan

mali ykmllkler, zaten borlu olan ABDyi daha da borlu hale getirmitir. Bir nceki

sayfada yer alan tabloda, 2009-2014 yllarna ilikin tahminlere gre ABDnin toplam

borlarnn GSYHya oran yer almaktadr. 2008 ylnda bu oran yzde 70,2 orannda

gereklemi olmasna ramen, 2010 ylnda ABDnin toplam borcunun milli gelirinden daha

fazla olaca tahmin edilmektedir. Aadaki tabloda, krizin balad Eyll 2008 tarihinden

bugne kadar aklanan en gncel veriler nda, ABDnin M1 para arznda grlen gelime

yer almaktadr. Ekonomideki nakit para, vadesiz mevduat ve eklerin toplamn ifade eden

ABDnin M1 para arz, krizin

balad Eyll 2008

tarihinde 1,45 trilyon dolarseviyesinden Ekim 2009

sonunda 1,66 trilyon dolara

ykselmitir. Bu tabloda yer

alan veriler, ABD dolarnda

kriz dneminde yaanan

parasal genilemeyi ortaya

koymaktadr.

ABDnin bte performansna ilikin veriler de, dolarn geleceine duyulan gvensizliin

nedenlerinden birini oluturmaktadr. 2007 yl sonunda 160 milyar dolar olan ABDnin bte

a 2008 ylnda 454,8 milyar dolara ykselmitir. ABDde mali yln sona erdii 30 Eyll

itibariyle 2009 yl bte a, 1 trilyon 750 milyar olarak gereklemitir. Bu gerekleme

milli gelire oran bakmndan 1945 ylndan bu yana grlen en yksek bte a olarak


13/17



tarihe gemitir. 2010 ylnn bte ana ilikin tahminler ise 1 trilyon 170 milyar dolar

seviyesinde bulunmaktadr.

ABD Hazinesine ait borlanma katlarn ellerinde bulunduran belli bal lkelerin yer ald

aadaki tablo, dolarn uluslar aras para birimi olmasn tehdit eden in faktrn aklar

niteliktedir. Bu tabloya gre in 797,1 milyar dolarlk ABD hazine kad sahiplii ile ABDye

en fazla bor vermi lke konumundadr. in ve Japonyann sahip olduu hazine katlarnn

toplam ierisindeki pay ise yzde 44.3 seviyesindedir. Merkez Bankas rezervleriyle birlikte

yaklak 2 trilyon dolar civarnda dolarlk varla sahip olan in, ABD dolarnn gelecei ile ilgili

endielerini yksek sesli olarak ifade etmeye balamt. Bunu takiben, getiimiz Haziran

aynda ABD Hazine Bakan Timothy Geithner ini ziyaret ederek in hkmetine , dolara

bal varlklarnn gvende olduunu syledi. ABD Hazine bakan tarafndan verilen

gvencenin in hkmetini ne derecede rahatlatm olduu tam olarak bilinmemesine

ramen, ksa vadede inin ABDnin gvencesine inanmaktan baka seenei yok gibi

durmaktadr.

Buraya kadar sraladmz ekonomik faktrlerin yannda ABDnin siyasal ve askeri gcne

ilikin phelerin olumaya balamas da, dolarn rezerv para olarak geleceinin

sorgulanmaya balamasnda nemli bir faktrdr. 11 Eyll 2001den sonraki srete ABDnin

balatt Irak ve Afganistan savalarnda ksa srede istedii sonular alamam olmas,

Sovyetler Birliinin yklmasndan sonra tek kutuplu dnyann sper gc konumunda

bulunan ABDnin askeri gcnn sorgulanmaya balamasna neden olmutur. Bu rapor

kapsamnda yalnzca dolarn geleceine ilikin ekonomik faktrler incelenmi olmakla

birlikte, dolarn rezerv para olarak geleceinin sorgulanmaya balamasnn nedenleri

arasnda ABDnin askeri gcne duyulan gvene ilikin soru iaretlerinin olumaya

balamasnn gzden karlmamas gereken nemli bir faktr olduunu vurgulamak

gerekmektedir.

Dolarn Rezerv Para Olarak Geleceine likin Dnceler

2008 ylnda balayan kresel krizin en ktsnn geride kaldna ilikin yorumlar bugn

gelinen noktada arlk kazanm durumda. Son aklanan byme verilerinde krizin merkez


14/17



ss olan ABDnin 2009 yl nc eyreinde tekrar bymeye gemi olmas da bu

yorumlar glendirmektedir. te yandan, krizin ne zaman sonlanaca ve ikinci hatta nc

dalgalarn gelip gelmeyecei ise halen belirsizliini korumaktadr. Dolarn rezerv para olarak

geleceinin sklkla sorgulanmaya balamasnn en byk nedeni de bu belirsizlikten

kaynaklanmaktadr.

Bu belirsizliin giderilmesine ynelik kararlar ise dnya liderleri tarafndan henz

alnmamtr. Bu ynde kararlar kmasnn beklendii, getiimiz Ekim aynda stanbulda

dzenlenen IMF-Dnya Bankas toplantlarnda yeni para dzenine ilikin somut bir karar

veya bir dzenleme karar alnmamtr. Krizin nmzdeki dnemde nasl bir seyir

izleyecei, dolarn geleceine ilikin tartmalarnda iddetini belirleyen en temel gsterge

olacaktr. Krizin mevcut durumdan daha olumsuz bir hal almas, dolarn gelecei ile ilgili

tartmalar ve kur hareketlerini olumsuz ynde etkilerken, krizden kn baladna ilikin

verilerin gelmeye devam etmesi bu tartmalarn iddetini en azndan ksa vadede

azaltacaktr.

Kukusuz Amerikan dolarnn rezerv para olarak gcn koruyabilmesi ABDnin ekonomik,

siyasi ve askeri gc ile yakndan ilgilidir. Buraya kadar analiz ettiimiz veriler, ABDnin

ekonomik gcnn krizle birlikte ciddi oranda yara aldn gstermektedir. te yandan,

Afganistan ve Irakta ne kadar baarl olduu sorgulanmaya balayan ABDnin askeri gcne

ilikin soru iaretleri de olumu durumdadr. Fakat bu deerlendirmeler ABD dolarnn ksa

vadede rezerv para olarak dnya sahnesinden silinecei eklinde yorumlanmamaldr.

Merkez Bankalar'nn Dviz Rezervleri

'95 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08

ABD Dolar 59% 62.1% 65.2% 69.3% 70.9% 70.5% 70.7% 66.5% 65.8% 65.9% 66.4% 65.7% 64.1% 64.0%

Euro 17.9% 18.8% 19.8% 24.2% 25.3% 24.9% 24.3% 25.2% 26.3% 26.5%

Alman Mark 15.8% 14.7% 14.5% 13.8%

ngiliz Sterlini 2.1% 2.7% 2.6% 2.7% 2.9% 2.8% 2.7% 2.9% 2.6% 3.3% 3.6% 4.2% 4.7% 4.1%

Japon Yen'i 6.8% 6.7% 5.8% 6.2% 6.4% 6.3% 5.2% 4.5% 4.1% 3.9% 3.7% 3.2% 2.9% 3.3%

Fransz Frang 2.4% 1.8% 1.4% 1.6%

svire Frang 0.3% 0.2% 0.4% 0.3% 0.2% 0.3% 0.3% 0.4% 0.2% 0.2% 0.1% 0.2% 0.2% 0.1%Dier 13.6% 11.7% 10.2% 6.1% 1.6% 1.4% 1.2% 1.4% 1.9% 1.8% 1.9% 1.5% 1.8% 2.0%

Kaynak:IMF

Yukarda yer alan tablo, dnya merkez bankalarnn rezerv para olarak ellerinde tuttuklar

yabanc para miktarlarnn oransal deiiminin yllar iinde geliimini gstermektedir. 2008

yl sonu itibariyle dnya lkelerinin merkez bankalarn ellerinde bulunan ABD dolarnn pay


15/17



toplam rezervler ierisinde yzde 64 oranndadr. Krizle birlikte 2009 ylnda bu oranda

azalma gereklemi olsa dahi, dolar dnyann en byk rezerv paras konumunda

bulunmaya devam etmektedir. te yandan ABD ekonomisi 2008 yl veriyle 14.4 trilyon

dolarlk GSYH ile dnyann en byk ekonomisi olmaya devam etmektedir. Yllardr byme

rekorlar kran inin milli geliri ise ayn yl 4.3 trilyon dolar olmutur. Yani dier bir ifadeyle,

dnyann kresel krizden kmas iin ABD ekonomisinde dzelmenin olmas gerekmekte

olup, bugnk haliyle in dnyann ekonomik bymesini srtlanmaya yetecek kadar

ekonomik byklnn olmad ortadadr. Bu nedenle ABD dolarnn nmzdeki bir iki

yllk sre ierisinde dnyann rezerv para statsn kaybedeceini beklemek yanl olacaktr.

Dolarn deer kayb onun rezerv para olarak geleceinin sorgulanmasna neden olmakla

birlikte, krizden k srecinde zayf dolarn ABDnin iine geldii de bir gerektir. Her ne

kadar ABD Maliye Bakan Timothy Geithner gl bir dolar desteklediklerine ynnde

aklamalar yapsa da, ABDnin elinde en azndan ksa vade iin gl bir dolar iin yeterli

imkan bulunmamaktadr. Dolarn deer kaybetmesiyle ABD mallar yurtdnda ucuzlamakta

ve bu durum ABDnin d ticaretini azaltc etki yapmaktadr. Nitekim ABD Ticaret Bakanl

tarafndan aklanan verilere gre, 2009 yl Austos aynda d ticaret a yzde 3,5

orannda azalarak 30,7 milyar dolara gerilemitir. Bylelikle 2008 yl ilk sekiz aynda 695,9

milyar dolar olan ABD d ticaret a, bu yln ayn dneminde 357 milyar dolara gerilemitir.

ABDnin ihracatnda ise son drt aydr aylk bazda artlar yaanyor olmas zayf dolarnyeniden yaplanma sreci ierisindeki ABD ekonomisi iin olumlu etkileri olduunu teyit

etmektedir.

Fakat ABD dolarnn ok fazla deer kaybetmesi de, dier dnya ekonomilerinin tercih

etmeyecei bir durumdur. Dolarn gittike ucuzlamas sonucu ithal mallar ABDliler iin daha

pahal hale gelecei iin bata in ve AB olmak zere bu lkelerin ABDye ihracatlarn

olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle bata AB lkelerinden olmak zere daha gl bir dolarn

gerekli olduuna ilikin aklamalar gelmektedir.

Dolarn geleceine ilikin tartmalar iktisat teorileri asndan deerlendirildiinde de ksa

vadede zayf dolar, parann miktar teorisi ile aklanabilmektedir. Kresel krizden k iin

ABD hkmetinin gerekletirdii finansal kurtarmalar ve tevik paketleriyle datlan

milyarlarca dolar, ABD para biriminin dier para birimleri karsnda deer kaybetmesinin en


16/17



temel nedenidir. FED tarafndan salan paralarn ise ne zaman ve ne oranda enflasyon olarak

geri dnecei ise, nmzdeki bir iki yllk srete ABD dolarnn deerini belirleyen en

nemli unsur olacaktr. FEDin sfr faiz politikasndan vazgeerek faiz oranlarn ykseltmeye

balamas ile birlikte enflasyonda yaanacak artlar, elde tutulan ABD dolar ve ABD

tahvillerini olumsuz ynde etkileyecektir. Dolaysyla nmzdeki dnemde ABD dolarnn

deerini belirleyecek olan yine ABDnin alaca kararlar olacaktr.

Dolarn rezerv para olarak geleceine orta vadeli olarak bakldnda ise; dolarn yerine hangi

para biriminin rezerv para birimi olacann sorusuna net bir ekilde cevap verilmesi

gerekmektedir.

Gelimekte olan lkelerin neredeyse sfr faizle ABDye bor vermesi anlamna gelen dolar

merkezli para sisteminin srdrlebilir olmad ve eitsiz bir yap oluturduu bata Nobel

dll ekonomist Stiglitz olmak zere bir ok ekonomist tarafndan ifade edilmektedir. Krizle

birlikte ABD bte ann ve borcunun nemli lde artm olmas da nmzdeki

dnemde ABD dolarnn kresel sistem ierisindeki paynn azalma srecinde olacan ortaya

koymaktadr. Ayrca Rusya ve in gibi lkelerde ABD dolarnn dnyann tek para birimi

olmasndan duyduklar rahatszl defalarca ifade etmilerdir. Fakat bata in olmak zere

birok lkenin elinde nemli miktarlarda dolar stokunun bulunmas ve hibir lkenin ABDnin

ekonomik byklne ksa dnemde ulaamayacak olmas, dolarn yerini alacak olan para

biriminin veya para birimlerinin ksa vadede ortaya kmayacan ortaya koymaktadr.

Yine bata Stiglitz olmak zere iktisatlar tarafndan, uzun vadede dolarn yerini alabilecek

para birimi nerilmektedir. Bu nerilerden birincisi; IMFin zel ekim Hakk (SDR)yi

oluturan para birimlerinin gelimekte olan lke para birimlerini de kapsayacak ekilde

geniletilerek dnya ticaretinde kullanlmas ynndedir. Bu neri in tarafndan da

desteklenmektedir. Fakat fiziki olarak tedavlde olmayacak ve kaydi para olarak ilem

grecek SDRlarn dnyann yeni rezerv para birimi olabileceine birok ekonomist olanak

tanmamaktadr. ktisatlar tarafndan nerilen dier para birimleri ise in para birimi yuan

ve AB para birimi eurodur. Dnyann rezerv paras olacak lke para biriminin dnyaya yn

verecek iktisadi, siyasi ve ekonomik gce de sahip olmas gerekmektedir. ncelikle 1999

ylnda tedavle km olan euro olduka yeni bir para birimidir. Ayrca AB henz tam

anlamyla maliye politikalarn oturtabilmi bir yapya sahip deildir. ABnin en byk


17/17



ekonomilerinden olan ngilterenin Euro blgesi dnda olduu gerei Euronun dnya

paras olabileceine ok da fazla ihtimal vermemize olanak salamamaktadr. Ayrca ABnin

kendine ait ordusu olmayan bir oluum olduunu da unutmamak gerek. AB dnda dier bir

g olan inin de dnya ekonomisini srtlayabilecek iktisadi bir gce sahip olmas mevcut

artlar ierisinde mmkn gzkmemektedir.

Sonu olarak; dolar her ne kadar son dnemde dier para birimlerine kar deer kaybetmi

olsa ve gelecei tartlmaya balasa da, en azndan nmzdeki bir ka yllk dnemde

dnyann rezerv paras olarak kalmaya devam edecektir. ABDnin ekonomik ve siyasi olarak

dnyann sper gc konumundan yava yava gerilemesiyle birlikte ABD dolarnn

dnyadaki rezerv para olarak kullanm oran da gerileme sreci ierisine girecektir. Bu

srete ABDnin yaratt boluu doldurabilen lkelerin para birimlerinin etkinlii de

ncelikle blgesel olarak art srecine girecektir.

Krizden sonra yeniden yaplanan dnya dzeni, tek kutuplu yapdan blgesellemenin n

plana kmaya balad bir dnya dzenine doru gitmektedir. Bu sre ierisinde ortaya

kacak olan blgesel glerin kendi para birimlerinin blgesel rezerv para birimleri olarak

kullanmlarnn art gstermesi ve ABD dolarnn yava yava yerini almaya balamalar

olduka muhtemeldir. Bu nedenle ABD dolarnn yerini alacak yeni bir rezerv para biriminden

te, blgesel olarak kullanm alanlar olan birok rezerv para biriminin olduu bir dnya

finansal sistemine doru gidi yaanmaktadr. Fakat bu dnmn yllar srecek bir deiim

ve yava bir gei sreciyle olmas olduka yksek ihtimaldir.

bir rezerv para birimi olarak dolar- dünü,bugünü, yarını

Documents