BİR SOSYAL KÜLTÜR TEKNOLOJİSİ OLARAK CEBRÎ KONTROL*

*Zarar görme algısı yaratarak psikolojik zorlama yoluyla davranışları şekillendirme.

N. Ekrem Düzenİzmir Üniversitesi

Mesele nedir? Model Nedir? Kuram Nedir? Vaat Nedir? Engel Nedir? Açmaz Nedir? Gerçek Nedir? Çözüm Nedir? Elde Ne Var? “Bu daha başlangıç” mı?

Mesele Nedir?Bireylerin işlemleri (operation) topluluk tarafından izlenir (monitoring) değerlendirilir (evaluation) ve denetlenir (control).

Her topluluğun hayatı, üyelerinin katkılarına dayanır. Bireysel katkıları sağlamak üzere her topluluk her bir üyesine belirli bir işlem serbestliği bırakır. Serbest işlemlerin büyüklük ve niteliği, topluluğun her bir üye için ayırabileceği maddi ve maddi-olmayan

kaynak miktarıyla belirlenir. Topluluğun üyeye ayırdığı kaynakla üyenin topluluğa katkısı orantılı olmalıdır. Bu orantının optimizasyonu, üyelerin işlemlerinin topluluk tarafından denetlenmesiyle sağlanır. Aksi halde

bazı üyeler katkılarıyla orantısız kaynak kullanabilirler topluluk, üyenin potansiyel katkısıyla orantısız kaynak ayırabilir

Üyelere kaynak ayırmak, topluluğun toplam kaynak miktarının artışıyla, dolayısıyla üyelere ayırdığı kaynak miktarının artışıyla sonuçlanmalıdır.

Topluluklar, toplam kaynaklarını arttırma olasılığı yüksek bireylere diğerlerinden daha fazla kaynak ayırırlar.

Model Nedir? Üyelerin işlemleri

Özerklik serbest, kendi hesabına, kendi bildiği gibi iş görme

Topluluğun denetimi Kişiler-arası mesafe

yakın ilişkiler ≡ aile, akraba, mahalle, memleket, devlet

Üyenin “birey” oluşu Özerklik ve kişiler-arası mesafe tarafından belirlenen “benlik”

Yakın ilişkilerin varlığı ve sürdürülmesi bireysel varoluş için kaçınılmaz ve vazgeçilmezdir.

ÖzerklikOtonomi

Autonomy

BağımlılıkHeteronomiHeteronomy

YapışıklıkDüşük kişiler-arası mesafe

Yüksek ilişkililikLow interpersonal distance

High relatedness

AyrışıklıkYüksek kişiler-arası mesafe

Düşük ilişkililikHigh interpersonal distance

Low relatedness

ÖzerklikOtonomi

Autonomy

BağımlılıkHeteronomiHeteronomy

YapışıklıkDüşük kişiler-arası mesafe

Yüksek ilişkililikLow interpersonal distance

High relatedness

AyrışıklıkYüksek kişiler-arası mesafe

Düşük ilişkililikHigh interpersonal distance

Low relatedness

TürkiyeBatı Avrupa

Orta Doğu

Haydutistan

Kuram Nedir? Klasik yaklaşım

Kişilerarası mesafe arttıkça özerk benlik gelişimi kolaylaşır.

Kağıtçıbaşı revizyonu Özerk benlik gelişimi için kişilerarası mesafenin artması zorunlu değildir,

özerk ilişkisel benlik mümkündür, bazı hallerde daha insani bir çözümdür.

Veri Türkiye örnekleminde çocuğun değeri; gelir düzeyi, şehirleşme, ve eğitim

artışıyla birlikte ekonomik terimlerle belirlenmekten uzaklaşmakta, psikolojik terimlerle belirlenmektedir. Yakın ilişkiler bozulmadığı halde çocuklar kendi seçimleri doğrultusunda bireysel işlemler yapabilmektedir.

Vaat Nedir? Gelir düzeyi, şehirleşme, ve eğitim arttıkça kişiler özerk ve

ilişkisel benliklere sahip (birbirleriyle yakın ilişkilerini sürdüren) bireyler haline gelirler.

Böylece, yakın ilişkileri de koruyarak bulundukları topluluğa giderek artan oranda katkıda bulunurlar.

Bu bireysel katkıların sonucunda topluluk bireylere daha fazla özerklik alanı açar.

Engel Nedir?

Geleneksel yaşam biçimlerinin ve kültür unsurlarının zamana dirençli oluşu.

Batılı “özerk-ayrışık birey” yaşam tarzının baskınlığı.

Açmaz Nedir? #1 Az demokrasi.

“Şehirli-eğitimli-yüksek gelirli” aileden başlayarak…

Özerk-ilişkisel benliğin kurulması ve sürdürülmesi için daha demokratik bir aile ve ülke gerekmekte…

Oysa Yakın ilişki, doğası gereği demokratik değildir; hiyerarşiktir.

Örneğin ebeveynlerin “ebeveynlik” rolleri/işlevleri “arkadaşlık” rolüyle/işleviyle değiştirilemez.

Ebeveyn “koruyucu-kollayıcı”, arkadaş ise “suç ortağı”dır. Şehirli-eğitimli-yüksek gelirli ebeveyn çocuğuyla arkadaşı olmaya çalışmakta, bunu

“demokrasi” sanmakta veya sanmak istemektedir. Gerçekte, bu ilişki kipi, çocuk üzerindeki geleneksel kontrol biçiminin fena halde

deforme bir bilimsellik marifetiyle yeniden kurulmasından ibarettir.

Gerçek Nedir? #1 “Coercive control shares general elements with other capture or course-of-conduct crimes

such as kidnapping, stalking, and harassment, including the facts that it is ongoing and its perpetrators use various means to hurt, humiliate, intimidate, exploit, isolate, and dominate their victims. Like hostages, victims of coercive control are frequently deprived of money, food, access to communication or transportation, and other survival resources even as they are cut off from family, friends, and other supports. But unlike other capture crimes, coercive control is personalized, extends through social space as well as overtime, and is gendered in that it relies for its impact on women’s vulnerability as women due to sexual inequality. Another difference is its aim. Men deploy coercive control to secure privileges that involve the use of time, control over material resources, access to sex, and personal service. Like assaults, coercive control undermines a victim’s physical and psychological integrity. But the main means used to establish control is the micro-regulation of everyday behaviors associated with stereotypic female roles, such as how women dress, cook, clean, socialize, care for their children, or perform sexually. This is accomplished by exploiting the benefits women derive from their newfound equality - taking the money they earn, for instance - and the disadvantages they suffer because of persistent sexual discrimination in the market and their consignment to default domestic roles. These dynamics give coercive control a role in sexual politics that distinguishes it from all other crimes.” (p.5)

*Stark, E. (2007). Coercive Control: How Men Entrap Women in Personal Life. Oxford: Oxford University Press.

Gerçek Nedir? #2 Cebri kontrol

bir tutsak etme, tutsaklara davranır gibi davranma eylemidir insan kaçırma, takip etme, taciz etme suçlarıyla aynı incitme, aşağılama, tehdit etme,

yıldırma, gözdağı verme, kullanma, yalıtma, ve hakimiyet kurma davranışlarını içerir. cebri kontrole maruz kalanlar, tıpkı rehin alınmış kişiler gibi (aileleriyle, arkadaşlarıyla, ve

diğer sosyal destekleriyle bağı kesilmiş kişiler gibi) paradan, yiyecekten, giyecekten, iletişimden, ulaşımdan, ve diğer hayati kaynaklardan mahrum bırakılırlar.

fakat bilindik tutsak etme suçlarından farklı olarak cebri kontrol kişiye özeldir, kişinin sosyal alanına ve zamana yayılmıştır.

diğer bir fark, amacıdır; cebri kontrol uygulayan kişi kaynakları kendine ayırmakla meşguldür; zamanı, maddi kaynakları, cinselliği, diğer kişisel hazları ve hizmetleri kendi dilediğince kullanır.

diğer bilindik doğrudan saldırı suçlarında olduğu gibi maruz kalanın fiziksel veya psikolojik sağlığını ve bütünlüğünü küçümser.

cebri kontrol kurmakta kullanılan esas unsur, gündelik davranışların mikro-yönetimidir; maruz kalanın yediğiyle, içtiğiyle, giydiğiyle, gittiğiyle, geldiğiyle, görüştüğüyle, veya cinselliğiyle ilgili sürekli bir gözetleme, takip, ve kendi lehine düzenleme söz konusudur.

Gerçek Nedir? #3Ben sana demiyorum ki Ben sana diyorum ki Dışarı çıkma Etek giyme Şunlarla arkadaş olma Şu bölümde okuma Araba kullanma Geziye gitme Tiyatro, sinema, müzik yapma Yeme Sevişme

Saat 6’dan sonrası tehlikeli Laf atarlar Ailesi belli değil İş bulamazsın, aç kalırsın Kaza yaparsan sen ödersin Kardeşinin okul parası o Notların düşük Yine kilo mu aldın sen? O kızlardan mı olacaksın?

Çözüm Nedir?Çocuğu [genci] aileden uzaklaştırmak!

Koparmak değil, mesafesini arttırmak!

Hiyerarşik olmayan ve sosyal fayda üreten yeni bir yakın ilişkiler çerçevesi edinmesine zemin hazırlamak ve zaman tanımak.

Cebri kontrol döngüsünün, hem bireyin hem topluluğun yararına, kırılabileceğini kişisel olarak deneyimlemesini sağlamak.

Elde Ne Var? #2 744 TOGlu’ya sorduk:

Burada ne işin var? Niye geldin? Niye duruyorsun? Durdun da ne oldu?

444 Yancı, 158 Çaylak, 162 Usta cevap verdi:

Yancı: Aradan 6 ay geçtiği halde aktif olarak henüz bir faaliyette bulunmamış, fakat TOG ortamında sürekli ve düzenli takılanlar.

Çaylak: Ortalama iki yıldır çeşitli faaliyetlerde bulunan, bir yandan iş çıkartıp diğer yandan yenilerini öğrenmeye devam eden iş bitiriciler.

Usta: İki yıldan daha uzun bir zamandır pek çok faaliyette bulunmuş, TOG aracılığıyla şehirlerarası etkinliklere katılmış, etkinlik sorumluluğu, eğitmenlik gibi roller üstlenmeye başlamış, merkez ofisle yakın ilişkiler kurmuş kurtlar.

Elde Ne Var? #1 Niye geldin? (Yancı) Yoğun şüpheleri var, kafa komplo teorisi dolu.

Sosyal çevre edinmeye geldim. Topluma yararlı işler yapmaya geldim.

Niye duruyorsun? (Çaylak) Şüpheler azalmış, ama bütün sorular cevaplanmamış.

Beceri kazandım. Kendime güvenim arttı. Kendimi keşfettim.

Durdun da ne oldu? (Usta) Şüphelerin ve cevapların yerini sorgulama ve açıkça ifade almış.

Sorumluluk üstlenebiliyormuşum. İstersem yapabiliyormuşum. Hayatta karşılığı olan somut sonuçlar üretebiliyormuşum. Değerler önemliymiş, yargılama temelsizmiş. Sosyal fayda ve artı değer, söylemle değil eylemle politika yapılınca gerçekleşiyormuş. Farklılıklarla yaşamak mümkünmüş, hatta güzelmiş.

“Bu daha başlangıç” mı? Gençler “kontrol altına alınması gereken unsurlar” olarak görüldüğü sürece sosyal fayda

sağlayamazlar, burada bir fayda varsa o da kontrol edenin sağladığı faydadır.

“Kendine güven” başka hiçbir kazanç olmasa da her kazanımı elde etmenin anahtarıdır.

Kendine güvenen insanlardan oluşan bir toplum yaratmanın sihirli formülü gençlere güvenmektir.

Gençlerin bireysel varoluşlarının sosyal faydayı arttırdığı henüz yeterince denenmemiş ve deneyimlenmemiştir. Bu fiili kıtlık, cebri kontrol kültürünü beslemeye devam etmektedir.

Bireysel katkıların sosyal faydayı arttırdığı anlayışının cebri kontrol kültürünün yerini alabilmesi için sosyal fayda sağlayan bireysel katkı miktarının kritik kütleyi oluşturacak miktara yükseltilmesi zorunludur.

Aksi halde hiçbir şey başlamamış demektir…