bizans'in gizli tarihi prokopius by orhan duru

8/11/2019 Bizans'in Gizli Tarihi Prokopius by Orhan Duru

http://slidepdf.com/reader/full/bizansin-gizli-tarihi-prokopius-by-orhan-duru 1/181



Orhan Duru 18 Aralık 1933'te İstanbul'dadoğdu. Ankara Üniversitesi VeterinerFakültesi'ni bitirdi (1956). Bir süreveterinerlik ve aynı fakültede

asistanlık yaptı. 27 Mayıs 1960 askerimüdahalesinden sonra 147'ler arasındaüniversiteden uzaklaştırılınca gazeteciliğeyöneldi. Ulus'ta başladığı bu mesleğiCumhuriyet, Milliyet, Güneş ve Hürriyet gazetelerinde sürdürdü.Öykü ve deneme yazarlığının yanı sıraçeviri ve tiyatro uyarlamaları da yaptı.İlk öyküsü 1953'te Küçük Dergi'de yayımlandı. Mavi, Evrim, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Yelken ve Dost dergilerindeki ürünleriyle dikkat çekenDuru, Ağır İşçiler adU öyküsüyle1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması'ndabaşarı ödülü kazandı.

Yapıtları:Öykü: Bırakılmış Biri (1959);Denge Uzmanı (1962); Ağır İşçiler C\97^): Yoksullar Geliyor (1982); Şişe (1989);Bir Büyülü Ortamda (1991);

Sarmal-Toplu Öyküler (1996, Sedat SimaviVakfı Edebiyat Ödülü); Fırtına (1997,Sait Faik Ödülü, Erdal Öz'le birlikte).Deneme; Kıyı Kıyı Kent Kent (1977,genişletilerek Mavi Gezi adıyla 1986 ve1987'de yeniden basıldı);Hormonlu Kafalar (1992);istanbulin (1995).Anı: O Pera'daki Hayalet (1996, Sezer Duru'yla birlikte).

Çeviri: Sierra Madre'nin Hâzineleri (B. Traven'den); Gizli Tarih (Prokopius'tan); Çağdaş Fizik'te Doğa (Werner Heisenberg'den, V. Günyol'labirlikte); Amerika (Ginsberg veFerlinghetti'den şiirler,F. Edgü'yle birlikte).Tiyatro (Uyarlama): Durdurun Dünyayı İnecek Var (1968, Antony Newley veLeslie Bricuss'tan), Sınırdaki Ev (1970,

Slawomir Mrozek'ten); Üzbik Baba (1990,Alfred Jarry'nin Kral Üöû'sünden).Derleme: Kısas-ı Enbiya (1979, 1997).



t U r K İ Y E İ ş B A N KA S I K ü lt ü r Ya y ı n la r ı

bizans'ın gizli tarihi Prokopius

Çeviren Orhan Duru

Tarih



İstanbul 2001



İÇİNDEKİLER

SUNU ................................................................................................................... 7KİTABIN AMACI 27

I . BÖLÜM

BELISARIUS İLE AN I O NIN A................................................................... 31II . BÖLÜM

JUSTINUS, JUSTINIANUS VE TEODO RA............................................ 57

III . BÖLÜM

JUSTINIANUS ’UN KÖTÜ YÖNETİMİ 81

IV. BÖLÜM

TEODORA’NIN İŞLERİ 99

V. BÖLÜM

ŞEYTAN İMPARATOR’UN GETİRDİĞİ YİKİM 113

VI. BÖLÜMTOPLUMUN ÇEŞİTLİ SINIFLARININ KIYLMİ ................................... 133

VII. BÖLÜMHER ŞEY VE HERKES İMPARATOR’UN AÇGÖZLÜLÜĞÜNEKURBAN EDİLDİ 151

SONSÖZİMPARATOR’LA İMPARATORİÇE’NİN KENDİNİBEĞENMİŞLİĞİ ............................................................................................. 165

NOTLAR ................................................................................................................1677.AMANDİZİN ......................................................................................................173YKR ADLARI DİZİNİ............................................................................................175KİMİLER DİZİNİ....................................................................................................177



SUNU

I mparatoriçe Teodora’yı İtalya’nın Ravenna kentin-deki kilisenin duvarlarında mor bir giysi içinde gö-

rüyoruz yakın çevresiyle birlikte. Mor, Bizans impa-

ratorlarının ve imparatoriçelerinin simgesi. Mor oda-da doğuyorlar, mor salonlarda tahta çıkıyorlar. Öl-dükten sonra mor lahitlere konuluyorlar.

Yoksulluğun en alt düzeyinden gelmiş, sirklerde vetiyatrolarda fırtınalı günler geçirmiş, aşkları ve oynak-lığı ile ilgi toplamış, daha sonra İmparator Justinianus’un eşi olarak en görkemli döneminde bir impa-ratorluğun yönetimini paylaşmış bir kadını pul pul

mozaikler arasından tanımaya çalışmak çok zor. Kıyı-sından takılar sarkan kocaman tacı altında kalan yü-zü, birbirine yakın kaşları ve büyük gözleriyle bir hüz-nü yansıtıyor gibi. Biraz soğuk ve çekingen. Boynuuzun. Gülümsemeyen dudakları iri ama emir vermeyealışmış bir görünümde. Tüm bunlar gerçekte bir şeyanlatmıyor... Bizans döneminde yapılmış tüm kilise-lerde bulunabilecek, birbirine benzer ve aynı geleneği

sürdüren mozaiklerden biriyle karşı karşıyayız.Sadece Teodora değil, tüm Bizans tarihi de ilgilen-diriyor bizi. Kimi yazarlara bakılırsa hileler, entrika



1ar, suikastler, komplolar, darbeler, karanlık ve kirliişler, savaşlar, zaferler ve yenilgilerle dolu bir tarihbu. Hangi ülkenin tarihi böyle değil ki... diye sorula-bilir. Ama Bizans tarihinde bu çeşit olaylar biraz dahayoğunluk kazanıyor. Gene de bir yargıda bulunabile-cek durumda değiliz. Devletlerin tarihinde entrikalar-la, ayaklanmalarla dolu karanlık dönemler de olabi-lir, huzur ve barış içinde geçen dönemler de... İmparatoriçeler erkeklere düşkün olabilir, olmayabilir de.Tüm bunlar, yönetimlerde genellikle görülen yozlaş-manın bir belirtisi olarak da ortaya çıkabilir.

Bir dönemi derinlemesine anlamak konusunda

sonradan yazılmış tarih kitapları yararlı olmuyor.Onlarda genellikle bir soğukluk var. İnsancıl ayrıntı-lardan, öznellikten uzak kalıyorlar. Kuşkusuz tarihçi-ler bir devletin tarihini yazarken yansız olmak kaygı-sıyla çoğu kez ayrıntılardan uzaklaşıyor. Oysa o ay-rıntılarda gizli olanları öğrenmek istiyor insan. Bunuveremiyor tarihçiler. Genellemelerle sınırlı kalmak zo-rundalar. Bu nedenle anılar, içtenlikle yazılmış karala-

malar, edebiyat ürünleri daha çok ilgi çekiyor. Kısaca-sı yüzeysel tarihlerden çok, kaynak kitaplar, belgelersağlayabiliyor istediğimiz bilgiyi, kimi zaman.

Burada sizlere böyle bir örnek sunmak istiyoruz.Bizans’ın en görkemli döneminde yönetimde bulunan

Justinianus ile Teodora’yı daha yakından anlamak ola-nağını veren bir kaynağı getiriyoruz sizlere. O kadartanımaya çalıştığımız İmparatoriçe Teodora ile aynı

dönemde yaşamış bir tarihçi olan Prokopius’unBi-zans’ın Gizli Tarihi adı verilen kitabı bu.

O çağda, bizdeki saray vakanüvisleri gibi resmi birBizans tarihçisi olan ve pek çok resmi tarih yazan Prokopius, ardında bir deBizans’ın Gizli Tarihi’ni bırak-



tı. Yazarın ölümünden çok sonra ortaya çıktı bu ki-tap. Gizli Tarih'te., Bizans İmparatoru Justinianus ileeşi Teodora’nm yaşamları, özellikleri, kişilikleri, yap-tıkları işler, çevirdikleri dolaplar ve entrikalar açıkça,

ancak çoğu kez kızgınlık ve hırsla anlatılıyor. Prokopius bu kitabı, resmen yazdığı tarihsel kesitte anlata-madıklarını gelecek kuşaklara açıklamak için kalemealdığını belirtiyor. Gizli Tarih'te başrollerde Justini-anus ve Teodora yer alıyor. Onları çağın ünlü komu-tanı Belisarius ile eşi Antonina izliyor. Antonina daTeodora’dan aşağı kalmayan bir kadın.

Prokopius’un çizdiği Bizans toplum yaşamı kavga-larla, gaddarlıkla, parti çatışmalarıyla, işkencelerle,baskılarla örülü. Neredeyse kokuşmuş bir ortam. Ta-rih kitaplarında “Büyük” diye anılan Justinianus,Gizli Tarih’te para düşkünü, hain, sefil, yasaları çiğ-neyen ve keyfine göre uygulayan kanlı bir despot ola-rak tanımlanıyor. Vandallara, Gotlara ve İranlılarakarşı yapılan savaşlarda Bizans ordusunu zaferlerekavuşturan general Belisarius ise eşine tutkun, onunsözünden çıkmayan, zayıf bir erkek olarak anlatılı-yor. Prokopius’a bakılırsa o çağda Bizans çürümekte,kadınlar kocalarını aldatmakta, parayla her şey satınalınmakta, insanlar başlarına gelen felaketler karşı-sında ne yapacağını şaşırmış dürümdalar. Yazar, casussürülerinden ve jurnalcilerden korktuğu için kitabınıgizli yazdığını ayrıca belirtiyor. Burada Teodora dabir çeşit fahişe, büyücü ve karanlık bir kadın olarakkarşımıza çıkıyor.

Böylece bu özellikleriyle bu kitap, aşırı suçlamala-rı ve abartmaları olsa da, yüzeysel tarihlerden ayrılı-yor. Gerçek bir kaynak kimliğine bürünüyor. Proko-pius’un anlattıklarının doğru olup olmadığı sonradan



pek çok araştırnacıyı ilgilendirdi. Ancak sonundaProkopius’un yazdıklarında gerçeklik payının büyükolduğu ortaya çıktı.

P r OKOPİUS’u N KİMLİĞİ

Tarihçi Prokopius, Kayseriye kentinde doğdu. BizimKayseri değil bu. Filistin’de deniz kıyısında Romalılarca kurulan bir kent. Prokopius’un doğum tarihi bi-linmiyor ama MS 500’de ya da bu tarihten az öncedoğduğu sanılıyor. MS 527 yılında Komutan Belisarius’un özel yazmanı ve hukuk danışmanı oldu.

Görev nedeniyle Komutan Belisarius’la birlikteİran, Afrika ve İtalya’daki seferlere katıldı. İranlılara,Vandallara ve Gotlara karşı yapılan savaşları yakın-dan izledi. 542 yılında Prokopius Bizans’a döndü.Burada başkenti ve bütün İmparatorluğu silip süpü-ren büyük veba salgmını gördü ve yazdığı kitaplar-dan birinde ayrıntılı olarak buna yer verdi.

Daha sonraki yıllarda Prokopius’un İmparator Jus

tinianus’a yaklaştığını görüyoruz. Teodora’nın ölü-münden sonra Justinianus’la iyi ilişkiler kurabilen Prokopius’a 560 yılındaIllustres unvanı verildi. “Seçkinya da aydın” anlamına gelebilir bu söz. O çağda yük-sek devlet görevlilerinetllustres, spectabiles ya da cla rissimi gibi unvanlar veriliyordu.Illustres unvanı iseçok az sayıda kişiye uygun görülmüştü. Demek kiProkopius en yüksek düzeyde bir görevli durumuna

gelebilmişti.Prokopius, burada da kalmadı, 562 yılında Bizanskenti yöneticisi ya da Latince deyimiylePraefectur'u oldu. Bu görevin çok önemli olduğu modern tarih-çiler tarafından belirtiliyor. Prokopius’un İmparator

10



Justinianus ile aynı yılda, yani565 yılında öldüğü sa-nılıyor.

Prokopius’un o döneme göre klasik bir eğitim aldı-ğını biliyoruz. Onun yaşadığı dönemde Bizans İmpa-ratorluğu hem eski Roma’nın, hem de Grek uygarlığı-nın etkileri altında bulunuyordu. Prokopius’un eskitarihçilerden esinlendiği, yazdığı resmi tarihlerde Herodotos ve Thukidides’in yöntemlerini izlediğini görü-yoruz. Yer yer Aristofanes’in oyunlarından yaptığıalıntılar nedeniyle klasik yazar ve düşünürlerin etkitialtında kaldığı sonucuna varıyoruz. ProkopiusGizli Tarih dışında sekiz kitaplık birSavaşlar Tarihi yazdı.Bunlarda Bizans ordularının Vandallar, Gotlar veİranlılarla yaptığı savaşları anlattı.Savaşlar Tarihi'nin üç cildiDe Bello Gothico, yani “Gotlarla Savaş Üzeri-ne” adını taşıyor. İki cildiDe Bello Persico, yani“İranlılarla Savaş”, iki cildi deDe Bello Vandalico, yani “Vandallarla Savaş”... Sekizinci cildin ise bunla-ra sonradan eklendiği bildiriliyor.Gizli Tarih tüm busavaş tarihlerinin bir devamı gibi. Yazar sık sık dahaönce yazdıklarına göndermeler yapıyor. Prokopiu?^ ay-rıca İmparator Justinianus’un emriyle onun zamanın-da yaptırılan kilise, köprü ve başka yapıları içine alanaltı ciltlik bir kitap yazdı. Bunun adı iseDe Aedifiis kısacası “Yapılar”. Yazar bu kitabında ise o dönemde-ki mimariyi ortaya koyan çok değerli bilgiler veriyor.

Prokopius’un Gizli Tarihimde. Justinianus ile Te

odora’yı, yanında çalıştığı komutan Belisarius ile eşi-ni bu kadar kötülemesi, araştırmacılar için ayrı birmerak konusu oldu. Yapılan çalışmalardan Prokopi-us’un tutucu bir insan olduğu ortaya çıkıyor. Kitapla-rında sürekli olarak yerleşik geleneksel kurumlarınönemine değiniyor, eski kurallardan cayılmamasını is-

l i



niyor. Üçüncü bölüm Justinianus’un kötü yönetimine,dördüncü bölüm Teodora’nm işlerine ayrılıyor. Beşincibölümde yazar, Justinianus’un “insan kılığına girmişbir şeytan olduğunu” ilan ediyor, bu yüzden İmpara-torluğun başına gelen felaketleri sıralıyor. Altıncı bö-lümde Justinianus ile Teodora’nm toplumun çeşitli sı-nıflarını nasıl ezdiklerini dile getiriyor. Yedinci bölüm-de ise Justinianus’un para düşkünlüğü anlatılıyor.

Gizli Tarih Prokopius’un öteki yapıtlarından tama-men farklı. Bu nedenle çağdaş araştırmacılar bu kita-bın Prokopius’a ait olup olmadığı konusunda kuşkuyadüştüler önce. Daha sonra Prokopius’un deyişi, sevdi-ği sözcükler, deyimler ve tanımlamalar üzerine yapılanaraştırmalar sonunda Gizli Tarih'in onun tarafındanyazıldığı kanıtlandı.

Gizli Tarih'ın Avrupa’da ilk baskısı 1623 yılındaAlemannus tarafından Lyon’da yapıldı. Ancak Alemannus töreye aykırı ve açık saçık bulduğu için kita-bın bir bölümünü çıkarttı. Daha sonra 1663 yılında

J^aris’te, Maltretus tarafından eksiksiz bir baskı ya-yınlandı. Gizli Tarih daha sonra çeşitli Avrupa dilleri-ne çevrildi.

Eski GreklerGizit Tarth'e Anekdota adını verdiler.İngiliz tarihçisi Gibbon da bu kitabı İngilizceye“Anekdotlar” diye çevirdi. Oysa A nekdota sözcüğü-nün, yazarların ölmeden önce yayınlanmasını isteme-dikleri yapıtları için kullanıldığı sonradan anlaşıldı.

Gizli Tarih'ın Latince adı ise“Historia Arcana”...

K i s a B i z a n s t a r İh ç e s İ

Okurlarımızın bilgilerini tazelemek için bu noktadaBizans İmparatorluğu tarihinden, hiç olmazsa Justi

13



lığın ve Kilise’nin işbirliğini sağlamak için Hıristiyanlara iyi davrandı. İmparatorluk içinde yaygm olanöteki inançlara da dokunmadı.

Konstantinus 324 ile 337 yılları arasında İmpara-torluğu yönetti. Yerine oğlu Konstantinus geçti. Dahasonra Gallus ve Julianus yönetimde bulundular. Hı-ristiyanlık ancak Teodosius döneminde tam bir başarısağladı ve İmparatorluğun resmi dini durumuna gel-di. Teodosius’un sülalesi 457 yılına kadar sürdü. 457yılında tahta geçen Leo ise başka bir sülale kurdu.491 yılında yaşlı bir asker olan Anastasius tahta geç-ti. Anastasius’un ölümünde ise saray muhafızları ko-mutanı ve aynı zamanda Justinianus’un amcası olan

Justinus imparator ilan edildi. Justinianus, amcasıtahtta iken İmparatorluğu yönetmeye başladı, amcasıölünce de tahta geçti. Justinianus resmen 527 yılındataç giydi ve 565 yılına kadar İmparatorluğu yönetti.

Justinianus Çağı içerde Hıristiyanlar arasında çeşit-li mezhep ve inançların çatışması, dışarıda Bunların,Vandalların, İranlıların saldırılarıyla geçti. İtalya bütü-nüyle elden çıktı. İmparatorluk Balkan Yarımadası,Anadolu, Suriye ve Mısır’ı içine alacak biçimde küçül-dü. Roma kenti önemini yitirdi. Ostrogotlar İtalya’da,Vandallar Afrika’da, Vizigotlar Galya’da ve İspanya’da krallıklar kurdular. Gotlar bir ara İmparatorlu-ğa paralı asker olarak sızdılar. Komutanlıkları ele ge-çirerek perde arkasında her şeyi yönetir duruma geldi-

ler. İmparatorluk bu etkiden zorlukla kurtulabildi.

İNANÇ KAVGALARI

Hıristiyanlık içinde mezhep ve inanç kavgaları Bizansdevletini hiç rahat bırakmadı. İlk inanç ayrılığı Mı-

15



niteliği, yani insanlığı ve tanrısallığı birbirinden ayrıl-maz ama birbirine de karışmaz” kanısına vardı. Ama M onofizit lik bir türlü ortadan kaldırılamadı. Justinianus imparator olunca Batı’ya yayılma politikası izle-diğinden, Roma Kilisesi’nin tarafını tuttu ve M onofi zitlere daha düşman bir politika izledi. İmparator’un M onofizit lere baskısı çok şiddetli oldu. Bu yüzdenMısır’da ve Suriye’de bazı Hıristiyanlar ülkeyi terkederek İran ve başka ülkelere sığınmak zorunda kal-dılar. Halk ise Justinianus ve Teodora arasında kalıphangisine inanacağını şaşırdı.

PARTİLER

Aynı dönemde partiler de önemli bir kuruluş olaraketkinliğini sürdürdü. Partilerin ya da o dönemdekideyimi iledemes'\e.nn nereden çıktığı kesin olarak bi-linmiyor. Birtakım tarihçiler bunların kaynağını Roma’ya götürüyor. Başlangıçta dört parti olduğu bilini-

yor. Bunlar Yeşiller, Maviler, Beyazlar ve Kırmızılarolarak anılıyordu. Beyazlar ve Kırmızılar sonra orta-dan kalktı. Geriye Yeşiller ve Maviler kaldı. Mavilere“Venetoi”, Yeşillere “Prasinoi” denildi. Kimi tarihçi-ler ve araştırmacılar bunların halk örgütleri olduğunubelirtiyorlar. Kimi bunların imparatorluk içinde çeşit-li sınıfları temsil ettiklerini, aralarında inanç farklarıbulunduğunu öne sürüyorlar. Yalnız bu partilerin Hi

podrom’daki at yarışlarıyla ilgili oldukları kesin. Heriki parti kendi yarışçılarını hazırlıyordu, yarışları izle-yen halk. Maviler ve Yeşiller olarak ayrılıp kendi ya-rışçısını destekliyordu. Belki bugünkü spor kulüpleri-ni tutanlar gibi bir şey. Ancak daha ileriye gitmiş birbiçimi. Çünkü Maviler ve Yeşiller diye parti ayrımı

17



sadece hipodromda kalmadı, tüm imparatorluğa veher düzeyde toplum kesimine yayıldı. Zamanla parti-zanlar birbirlerine girdiler ve huzursuzluk kaynağı ol-dular. İmparator Justinianus, Mavileri tutarak Yeşille-ri ezmeye çalıştı. Teodora ise Yeşilleri el altından des-tekledi. Bu parti ayrımı ve çıkardığı sorunlar Bizansİmparatorluğu’nu uzun süre uğraştırdı.

Partilerin yöneticileri başlangıçta devlet tarafındanatandı. Kentlerde çeşitli milis kuvvetleri kurdular vesurların onarım işleriyle de görevlendirildiler. Bu ara-da Mavilerin eski senatörleri ve büyük arazi sahiple-rini içine aldığı, Yeşillerin ise daha çok tüccarlar ve

küçük esnafa dayandığı iddiaları da öne sürüldü. Ki-mi tarihçiler, partilerin merkezi yönetime karşı kent-lerin eski demokratik inançlarını yansıttığını bir gö-rüş olarak ortaya attılar. Ama kesin bir bilgi yok bukonuda.

İMPARATOR JuSTİNİANUS

Justinianus bugünkü Üsküp’ün yakınlarında bulunanTauresium’da doğdu. Tarihçi Vasiliev’e göre ya İlliryalı (bugünkü Yugoslavya’nın güneyi ve Arnavutlukçevresi) ya da Arnavut kökenli. Ailesinin Makedon-ya’da yerleşmiş eski Romalılardan gelmesi de bir ola-sılık. Yazılı emirlerinde adını şöyle yazıyor:Caesar Flavius Justinianus, Alamannicus, Gothicus, Franci cus, Germanicus, Anticus, Vandalicus, Africanus.

Justinianus’tan önce gelen imparatorlar ülkeyi ku-zeyden ve doğudan gelen tehlikelere karşı korumayaçalıştılar. Justinianus ise gözlerini batıya çevirdi ve Ro-ma İmparatorluğu’nun varisi olduğu görüşünden ha-reketle, İmparatorluğu eski büyüklüğüne eriştirmeye

ı s



çalıştı. Onun döneminde İmparatorluk tekrar İtal-ya’yı, Afrika’nın kuzeyini, İspanya’nın bir bölümünüele geçirdi. Bu başarıları nedeniyle kendine “Büyük Justinianus” denildi. Ancak bu politikayı izlerkendevletin gücünü savaşlarda harcadı ve kendinden son-ra İmparatorluk büyük felaketlere yuvarlandı. Justinianus’un gerçekleştirdiği en önemli işlerden biri eskiRoma yasalarını bir araya toplatması oldu. Bu iştekiyardımcısı, hukukçulardan Tribonianus’tu.

O dönemde Justinianus, İmparatorluğun her yöre-sine kiliseler, köprüler, kaleler, saraylar yaptırdı. İstan-bul’daki Ayasofya Kilisesi de onun döneminde yapıldı.

T e o d o r a

Justinianus’la birlikte imparatorluğu yöneten Teodora’nın gençlik yılları gerçekten Prokopius’un anlattığıgibi mi geçti? Bunu kesinlikle bilmiyoruz. Tarihçilerinçoğu Teodora’yı ilginç, çekici, son derece zeki bir ka-dın olarak tanımlıyor. Prokopius bile Teodora’nın güz^Iiğini anlatmaktan geri kalmıyor. Prokopius, Teodora’nm gençliğinde pek çok âşığı olduğunu, sefihbir yaşam sürdüğünü, bir ara Mısır’a ve Suriye’ye gi-derek ortadan kaybolduğunu, daha sonra geriyeinançlı, dini bütün bir kadın olarak döndüğünü yazı-yor. Justinianus bu dönüşte Teodora ile karşılaştı veevlendi. Tahta onunla birlikte çıktı ve birlikte taç giy-

diler. Teodora, Justinianus’a zorlu günlerinde yardım-cı oldu. Örneğin ünlü Nika Ayaklanmasında Justini-anus tahtını bırakıp kaçmayı düşünürken onu kalma-ya ve ayaklanmayı bastırmaya yönlendiren Teodoraoldu. 548 yılında öldüğünü biliyoruz. Justinianus ondiin sonra başka kadınla evlenmedi.

19



sarius, burada da başarılı olamadı. Karısı yüzündengözden düştü ve on yıl evinde oturmak zorunda kal-dı. 559 yılında Hunlar Bizans surlarına dayanınca Belisarius yeniden göreve çağrıldı. Bizans Belisarius sa-yesinde tehlikeyi atlattı. Ancak Justinianus’un Belisa-rius konusunda kuşkuları bir türlü silinmedi. Üç yılsonra İmparator, Belisarius’un tüm mallarına el koy-durdu. Daha sonra yeniden bağışladı. Justinianus’unölümünden sekiz ay sonra, 13 Mart 565’te öldü.

A n t o n İn a

Gizli Tarih'te Belisarius’un eşi Antonİna, Teodora ka-dar kötü yollara eğilimli bir kadın olarak belirtiliyor.Prokopius’a göre Antonina bir büyücü. Belisarius’abüyü yaparak kendine bağlamış. Antonina’nın Belisarius’tan önce başka biriyle evlendiği, ondan Fotiusadında bir oğlu olduğunu anlıyoruz. Antonİna kendievlatlığı Teodosius ile aşk hayatı yaşamaya başlayın-ca Fotius üvey babası ile birlikte anasına karşı hare-

kete geçtiyse de başarılı olamadı. Antonİna ile Teodo-ra el ele verip Fotius’u ortadan kaldırmak için dolap-lar çevirdi. Belisarius’u ise kandırmakta güçlük çek-medi.

K a p a d o k y a l i Yo h a n n İ s

Gizli Tarih'te sık sık adı geçen Kapadokyali Yohannis

Bizans kenti yöneticisi, devletin en yüksek memurla-rından biriydi. Justinianus’un sağ kolu olarak yıllarcagörevde kaldı. Ancak Nika Ayaklanması’na nedenolan kişilerin başında o da geliyordu. Teodora dahasonra başka nedenlerle Yohannis’i ortadan kaldırttı.

21



Pa r a ö l ç ü s ü

O dönemde solidus denilen altın para kestirildi. Justinianus ile Teodora’nın adlarını taşıyan bu para 4.48gram altından oluşuyordu. 72solidus yarım kilo ağır-

lığında geliyordu. 7.200soltdus yani yaklaşık 50 kiloağırlığındaki altın miktarına isecentenarium denil-mekteydi. Bu para birimleriGizli Tarih’te de geçiyor.

Y ö n e t i m b İç İm İ

Bizans’ta yönetim biçimi sık sık değişkenlik gösterdi. Justinianus döneminde en yüksek devlet görevlisi Ma gister O ffic io rum adını almaktaydı. Bu göreve sivilleratanırdı. Bir de Magister Militum rütbesi vardı, ko-mutanlara verilirdi. Komutanların sayısı bir ara beşeyükseldi.

Bunların dışında eyaletlere bakan genel valilerePraefectura Praetorio denilirdi. Bunlar imparatordanyetki alarak çeşitli eyaletleri yönettiler.

Ayrıca, Roma İmparatorluğu döneminden kalmasenato gibi kuruluşlar Bizans’ta da varlıklarını sürdür-dü. Zamanla etkilerini yitirip ortadan kalktılar.

T ÜRKL E Rv e BİZANS

Bizans tarihini incelemek gerçekte Türk tarihi açısın-dan da son derece önemli. Karşılıklı etkiler, ilişkiler

savaşlar Türk tarihinin büyük parçasını oluşturuyor.Bizans kaynakları Türklerin en eski tarihleri açısın-dan belgelerle dolu olduğu gibi, İmparatorluğun top-lumsal yapısı da sonraki dönemlere ışık tutuyor.Hunlar daha 440 yılında Bizans surlarına dayandılar.

22



Prokopius, kitabında bir ara Bizans’ta Hun modasmmegemen olduğunu belirtiyor.

Prokopius’un yaşadığı çağda Bizans’ın yalnız BatıTürkleriyle değil, Hazar Denizi’nin doğusunda yaşa-yan Türklerle de ilişkileri oldu. îpek ticaretine daya-nan bu ilişki, Çin’den Bizans’a gelen ipek hammadde-sini koruma altına almak gereksiniminden doğdu.Çin ipeği Bizans’a kadar geliyor, burada dokunuyorve kumaş olarak satılarak büyük gelir sağlıyordu. An-cak Çin ve Bizans arasında bulunan İran’ın bu ticare-te güçlük çıkarması, İran’la Bizans’ın arasını açtı. Busırada BizanslıIar Hazar Denizi’nin doğusunda bulu-

nan Türklerle ilişki kurarak ipeğin onlar tarafındantaşınması için antlaşma yapmaya çalıştılar. Böyle birantlaşma Justinianus’tan sonra gelen İmparator II.

Justinus zamanında gerçekleştirildi. Türklerle Bizansarasındaki ilişkiler bu kadar eskiye dayanıyor.

Şimdi sıra geldiGizli Tarih'e...Orhan Duru

K a y n a k ç a

A.A. Vasiliev,History o f the Byzantine E mp ire, Madison 1952.Georges Ostrogorsky,Geschichte der byzantinisches Staates,

Münih 1940. (Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu,Ankara 1981).Steven Runciman,Byzantium, Style an d Civilization, Londra

1975.Louis Brehier:Viet et Ma rt de Byzance. L e M on de Byza ntine I,

Paris 1950.

23



BİZANS’IN GİZLİ TARİHİ



KİTABIN AMACI

Şimdiye kadar birbiri ardından gelen savaşlarda Bi-zans halkının deneylerini yazarken bütün olayları

zamana uydurmak zorunda kalmıştım. Artık bu yön-temi bırakıyorum. Bu kitapta, Bizans İmparatorluğu’nda nerede ne olmuşsa her şeyi apaçık ortaya ko-yacağım. Nedeni basit bunun. Olan bitenlerden so-rumlu kişiler yaşadığı sürece, her şeyi gerektiği biçim-de anlatmak söz konusu olamazdı. Çünkü casus sü-rülerinin gözünden kaçmak ya da ellerine düşersenizölümlerin en korkuncundan kurtulmak mümkün de-ğildi. Gerçekten, en yakın akrabalarımın yanında bilekendimi güven içinde duymuyordum. Sonra, dahaönceki kitaplarımda değinmeye çalıştığım olaylarınçoğunda, işin içyüzünü açıklamayı göze alamadım.Dolayısıyla eserimin bu bölümünde sessizce geçiştiril-miş olaylarla, daha önce anlatılmış olayların nedenle-rini açıklamayı bir görev sayıyorum.

Ama Justinianus ile Teodora gibi anlatılması güçve son derece şaşırtıcı kişileri ve yaşadıkları hayatı in-celemeye kalkınca korkudan dişlerim zangırdıyor vekendimi bu görevden mümkün olduğu kadar uzaktutmaya çabalar buluyorum; çünkü, belki burada ya

27



zacaklarım gelecek kuşaklara inanılmaz ve gerçekdışıgelecektir, belki de zamanın akışı içinde olaylar uzakbir geçmişe ait gibi gözükecek, korkarım, bana damasal anlatan biri gözüyle bakılacak ya da trajikozanlar arasına konulacağım. Bununla birlikte, banasakmmaksızın, bu ağır görevi yüklenme güvenini ve-ren tek şey, anlattıklarımın doğru olduğunu söyleye-cek tanıklardan yoksun olmayışımdır. Çağdaşlarım,anlattığım olayları tam anlamıyla bilen kişiler olduğuiçin, olayların gerçeğe uygun biçimde yazıldığı değiş-mez inancını gelecek çağlara ulaştıracaklardır.

Yine de, bu kitabı yazmak için uğraşırken beni

haftalarca çalışmaktan alıkoyan başka bir şey vardı.Açıklamalarımın torunlarımızın mutluluğunu tehli-keye düşüreceği görüşüne saplanıyordum. Hüküm-darların kulağına erişip taklit edecekleri örneklervermektense, böylesine kara lekeli işlerin gelecek ku-şaklardan saklanmasında büyük gerek vardır. Çün-kü, iktidarı ele geçirmiş kimselerin çoğu, bilgisizliknedeniyle, kendilerinden önce gelenlerin günahlarına

kolayca kayıverirler ve daha önceki hükümdarlarınkötü yollarından gitmek daha kolay ve daha rahatgelir onlara. Ama daha sonra şu düşünceyle olayla-rın öyküsünü yazmak gücünü buldum: Kitapta anla-tıldığı gibi gelecekteki hükümdarlar, yolsuzluklarınıncezasını bir gün göreceklerini anlayacaklardır. Ayrı-ca kendi niteliklerinin ve gidişlerinin her zaman tari-he kaydedileceğini bileceklerdir, böylece daha az gü-

nah işleyeceklerdir. Çağdaş tarihçiler yazmasalardıSardanapalus' ile Neron’un^ deliliği, Semiramis’in^ oy-nak yaşantısı sonraki kuşaklar tarafından nasıl bili-nebilirdi.^

Bunlar dışında, gelecek kuşaklar yönetici güçler al-

28



tında ezilirlerse yine bu anlatılanları yararsız bulmaya-caklardır.

Baskı altında tutulanların yalnız kendileri olmadığı-nı bilmek, benzer koşullar içinde olanlara rahatlık ve-recektir.

Önce Belisarius’un aşağılık gidişini anlatmak, son-ra Justinianus’la Teodora’nın aynı orandaki rezil ya-şayışlarını açığa vurmak için bulduğum gerekçelerbunlardır.

29



BELISARIUS İLE ANTONINA

I

Belisarius’un evlendiği kadın konusunda daha ön-

ceki kitaplarımda bir şeyler anlatmıştım. Kadınınbabası ve büyükbabası yarış arabası sürücüleriydilerve usralıklarını Bizans’ta ve Selanik’te göstermişlerdi;annesiyse iffetine düşkün olmayan bir tiyatro oyun-cusuydu. Kadın daha gençken sefih bir hayat yaşamışve bütün töre kaygılarını bir yana bırakmıştı. Hepbabasının büyücü arkadaşlarıyla dolaşmış ve kendiyolu için gerekli sanatı öğrenmişti. Belisarius’la tören-

lerle evlendiğinde, çoktan birbiri ardı sıra çocuklardoğurmuştu. Yani daha başlangıçta kocasına sadıkkalmak niyetinde değildi, ama büyük bir dikkatle bueğilimini saklamaya çalışıyordu. Kocasından korktu-ğu için değildi bu davranışı. Şimdiye kadar herhangibir davranışı için en küçük utanç duyduğu görülmüşdeğildi ve düzenli olarak uyguladığı büyü sayesindekocasını da küçük parmağında oynatırdı aslında.Ama İmparatoriçe’nin öç almasından korkuyordu,çünkü Teodora ona saldırmaya ve dişlerini sökmeyehazırdı.' Ama kadın, birtakım çok önemli konulardaImparatoriçe’ye yardım ederek onu da yola getirdi.İlk adım, daha sonraki bir kitapta anlatacağım gibi

31



Silverius’tan kurtulmak oldu.^ İkincisiyse daha öncekibir kitapta anlatıldığı gibi Kapadokyalı Yohannis’inortadan kaldırılması işiydi. Ondan sonra engeller or-tadan kalktı, korkusu kalmadı, artık gizlemeye gerekduymadan takvimde yazılı her günahı hiç tereddüt et-meden işleyebilirdi.

Belisarius’un ev halkı içinde Teodosius adında gençbir Trakyalı vardı. Bu genç Eunomianizm’ inancınagöre yetiştirilmişti. Libya seferine çıkmadan önce Belisarius bu genci kutsal suyla yıkadı, vaftiz etti ve kol-ları arasında sudan çıkardı, böylece onu Hıristiyan-larca gözetilen koşullara göre kendine ve karısına

manevi evlat edindi. Herkesin beklediği oldu ve karısıAntonina o andan başlayarak bu gence bağlandı.Kutsal tören onu manevi evladı yapmıştı ya... Aşınderecede gencin üzerine düşerek kanatları altına aldı.Bir süre sonra da Libya’ya giderlerken delice âşık ol-du delikanlıya. Tanrı’nın ve insanların yasalarını biryana iterek, ruhunu ve bedenini delikanlıya teslim et-ti, delikanlıyla cinsel ilişki kurdu, önce gizli olarak,

en sonunda ister kadın olsun ister erkek, hizmetçileri-nin gözü önünde yaptı bu işi. Artık tutkusuna karşıkoyamadığı ve şehvetin tutsağı olduğu için şımarıklı-ğına bir engel tanımıyordu. Kartaca’da bir defasındaBelisarius onları uygunsuz durumda bastırdı; ama yi-ne de karısının yalanlarını ağzı açık yuttu. Onlarıbodrumda bir arada bulmuştu; çılgına döndüğü haldekarısı hiç aldırmadı, ne yaptığını saklamadan sadece:

“Buraya, bu delikanlıyla İmparator duymadan, gani-metlerin en iyisini saklamakta bana yardım etsin diyegeldim” demekle yetindi. Söylenenler bir palavraydı,ama Belisarius tatmin oldu ve işin ucunu bıraktı. Oy-sa Teodosius’u, çıplaklığını örten ve giysilerini tutar

32



ken, kuşağı çözük görmüştü. Ama kadma olan aşırıdüşkünlüğü, gözleriyle gördüğüne bile inanmamayazorladı onu.

Antonina’nın çılgınlıkları giderek arttı ve inanıl-maz bir düzeye ulaştı; öyle ki, herkes ne olup bittiğinigörmeye başladı. Ancak, Makedonya adındaki birköle kadın dışında hiç kimse ağzını açıp bir şey söyle-yemedi. Belisarius Sicilya’yı işgal ettikten sonra Sirakuza’da bulunurken köle kadın efendisine yaklaştı,kendini ele vermemesi için en korkunç yeminleri ettir-dikten sonra baklayı ağzından çıkardı. Hanımının ya-tak odasına bakmakla görevli iki adamın tanıklıkları

da, onun anlattıklarını destekledi. Belisarius olanlarıduyunca çevresindekilere Teodosius’u ortadan kaldır-maları emrini verdi. Bununla birlikte, Teodosius bunuzamanında duydu ve Efes’e kaçtı. Çünkü Belisarius’un çevresindekilerin çoğu efendilerinin durmadandeğişen havasını bildiklerinden, kocadan yana olmak-tansa karısının yanında olmayı daha uygun bulmuş-lar ve Teodosius için kendilerine verilen buyruğa ay-

kırı davranmışlardı.Olaylardan Belisarius’un ne kadar üzgün olduğu-nu gören komutanlarından Kontantinus, Belisarius’aduyduğu yakınlığı belirtti ve şu görüşü öne sürdü:“Ben sizin yerinizde olsaydım, delikanlıdan çok kadı-nı başımdan atardım.” Bu sözler Antonina’nın kula-ğına gelince, öcünü alacak uygun zamanı bekleyerekkızgınlığını gizledi; gerçekten, bir akrep gibi zehirli ve

duygularını saklamakta uzman bir kadındı Antonina.Kısa bir süre sonra, ya büyü yoluyla ya da dil döke-rek, köle kadının anlattıklarının yalan olduğuna ko-casını inandırdı ve kocası da Teodosius’u geri çağırdı.Makedonya’yı ve yatak odasına bakan iki adamı ka-

33



rısına teslim etti. Bize anlatıldığına göre, Antoninaönce bu üçünün dillerini kestirdi, sonra onları küçükparçalara ayırarak torbalara doldurdu ve kılı kıpırda-madan denize attırdı. Bu iğrenç işteki yardımcı, Silverius’a yapılan canavarlıkta olduğu gibi, Evrenius adın-da bir uşaktı. Daha sonra Belisarius’u, Konstantinus’un öldürülmesi gerektiğine inandırdı. Çünkü tamo sırada Presidius ve hançerler işi ortaya çıkmıştı.Konstantinus bu konuda temize çıkabilirdi, ama An-tonina birkaç satır önce belirttiğim yorum yüzündenonun ısrarla cezalandırılmasını istiyordu. Belisariusbu duruma boyun eğince, İmparator’un ve etkili Bi

zanslıların düşmanlıklarını üzerine çekti. Böylece buöykü de sona erdi.Belisarius ve Antonina o sıralarda İtalya’da bulu-

nuyordu. Teodosius, Fotius çekip gitmedikçe İtal-ya’ya gelmeyeceğini bildirdi. Çünkü Fotius, huyu ba-kımından, kendi bulunduğu yerde, bir başkası dahaetkili olursa bunu hemen kendine hakaret sayardı.Ama, Teodosius ve arkadaşları konusunda kızgınlık-

tan kendini kaybetmekte hakkı vardı; Antonina’nınoğlu olduğu halde kimse ona aldırmıyordu. Teodosi-us ise^ her bakımdan güçlü olmanın keyfini çıkarıyorve gittikçe zenginleşiyordu. Tam yetkiyle yönetme so-rumluluğunun verildiği Kartaca ve Ravenna sarayla-rından 100 centenarium kadar altın sızdırdığı söyle-niyordu. Antonina, Teodosius’un gelmek istemediğiniöğrenince, oğlunu tuzağa düşürmek için sürekli atı

lımlar yaptı, canice düzenler kurarak onu, İtalya’yıbırakıp Bizans’a dönmeye zorladı. Böylece Fotius Bi-zans’a dönünce, Teodosius’u İtalya’ya gelerek kendi-siyle buluşma konusunda kandırdı. Orada âşığıylabirlikte bulunmanın ve kocasının körlüğünün sonsuz

34



tadını çıkardı ve bir süre sonra da ikisinin eşliğindeBizans’a döndü.

İşlediği günahı bildiği için, Teodosius başkenttesürekli bir korkuya kapıldı. Bu yüzden biraz aklınıoynatır gibi oldu. Çünkü Antonina ona olan tutkusu-nu saklamıyor, tam tersine, açıkça zina yapan bir ka-dın oluşundan ya da hakkında böyle sözler söylenme-sinden tam anlamıyla mutluluk duyuyordu. Teodosi-us, yeniden Efes’e dönmekten başka çıkar yol bula-madı; töreye göre, kafasını kazıtıp keşişlerin arasınakatıldı. Bu defa Antonina bütünüyle ipin ucunu ka-çırdı; yas tutanların yaptığı gibi, bütün yaşayış biçi-mini ve elbiselerini değiştirdi, evde kocasının karşısın-da bile çığlıklar atarak, ağlayıp sızlanarak dolaşmayabaşladı. Teodosius gibi sadık, cana yakın, canlı ve çe-kici bir insanı yitirmişti. Bir hâzineydi o! Sonundakocası da bu ağlayıp sızlamalara dayanamaz oldu.Her neyse, zavallı adamcağız da çok sevgili Teodosius’u için ağlamaya ve inlemeye başladı. En sonundaİmparator’a yaklaştı ve hem İmparator’dan, hem İmparatoriçe’den dilekte bulundu. Teodosius ev hayatıiçin gerekliydi, her zaman gerekli olacaktı. Onu gerigetirmeye ikna edinceye kadar İmparator ve İmparatoriçe’ye yalvardı. Teodosius ise manastır hayatı yaşa-maya kararlı olduğunu bildirerek geri dönmeyi iste-medi. Düpedüz bir yalandı bu. Aslında kafasında, Belisarius Bizans’tan ayrılınca gizlice Antonina’ya ka-

vuşmayı kuruyordu.Ve Belisarius, yanında Fotius olduğu halde İranKralı Hüsrev’le olan düşmanlıkları çözümlemek içinyola çıktığı zaman Teodosius da Antonina’ya kavuş-tu. Antonina Bizans’ta kalmıştı. Oysa şimdiye kadarböyle bir şey yapmamıştı. Şimdiye kadar kocasını yal-

35



nız bırakmamak; akhnm başma gelmesini, nasıl birkadın olduğunu görmesini önlemek üzere durmadanbüyü uygulamak gibi kaygılarla, Belisarius dünyanınneresine giderse gitsin onu izlemek değişmez bir alış-kanlığıydı.

Antonina, Teodosius yeniden kendisiyle ilişki ku-rabilsin diye, bu defa oğlu Fotius’u ortadan kaldır-mak için sabırsızlanıyordu. Amacına ulaşmak için,kocasının çevresinden bazı kimseleri sürekli olarakher fırsatta Fotius’a hakaret ve işkence ettirmeye kış-kırttı. Bir yandan kendi de her gün mektuplar yaza-rak sonu gelmez iftiralar yağdırıyor, oğlunu hedef

alan her türlü aracı kullanıyordu. Böyle davranılınca,Fotius da ister istemez anasına karşı çıkmaya kararverdi. Bizans’tan gelen bir adam Teodosius’un gizliceAntonina’yla yaşadığı haberini getirince, hemen onuBelisarius’un yanına götürdü ve adamı tehdit ederekbütün olan biteni anlattırdı.

Belisarius gerçeği öğrenince öfkeden kendini yitir-di, dizlerinin bağı çözülerek Fotius’un ayaklarının di-

bine düştü ve çocuktan kendi öcünü almasını istedi.Hiç ummadığı kişiler kendine canavarca kötülük yap-mışlardı. “Benim sevgili oğlum!” diye bağırdı. “Baba-nın nasıl biri olduğunu bilemezsin; çünkü sen dahakollarda taşınan bir çocukken dünyadan göçüp git-mişti, sana da bir şey bırakmamıştı, dünya nimetleri-ne sahip değildi. Üvey baban olsam da seni büyütüpyetiştiren ben oldum. Şimdi beni bütün gücünle savu-

nacak ve yanlış yola saparsam beni bundan alıkoya-cak bir çağa eriştin, konsül oldun ve o kadar zenginoldun ki, ben senin baban ya da başka bir yakın ak-raban sayılabilirim; çünkü dostum, gerçekten de dav-ranışlarımla ve eğilimimle böyleyim. Aslında insanlar

36



kan bağı nedeniyle değil, karşılıklı anlayışla birbirle-rine yakınlıklarını ölçerler. Şimdi artık vakit geldi.Yuvamı yıkmak uğruna, zenginliğimi yitirmeme ya daananın herkes içinde iyice küçük düşmesine engel ol-malısın. Ayrıca unutma ki, kadınların günahları yal-nız kocalarının sırtına yüklenmez, çocuklarına dahabüyük kötülük getirir; talihsizlikleri, analarına doğalbenzerlikleri nedeniyle, çocuklarının da aynı biçimdedile düşmelerine yol açar. Benim ne durumda olduğu-mu anlamanı isterdim. Karımı çok seviyorum ve evli-liğimi yıkan adama kaçma fırsatı verirsem, onun ba-şına bir şey gelmemelidir; ama Teodosius hayatta ol-duğu sürece, karımı suçlandığı konuda bağışlamam.”

Bu sözlere karşılık olarak Fotius, kendine pahalıyapatlayacağından korka korka, elinden gelen yardımıyapacağını söyledi. Karısı konusunda hızla değişenduygularından dolayı üvey babasına çok az güveni-yordu; pek çok şey, bu arada özellikle Makedon-ya’nın başına gelenler onu kuşkulandırıyordu. Bu du-rum karşısında, Hıristiyanlar arasında kullanılan enkorkunç yeminlerle ant içtiler, birbirlerini en umutsuztehlikeler içinde bile yüzüstü bırakmayacaklarına sözverdiler. Hemen eyleme geçip darbeyi indirmenindoğru olmayacağına karar verdiler; Antonina Bi-zans’tan gelip Teodosius da Efes’e dönünce, Fotiusiçin gürültüsüzce Efes’e giderek hem Teodosius’u ya-kalamak hem de paraya el koymak uygun olacaktı. O

sıralarda her yandan İran topraklarına büyük saldınbaşlamıştı; başka bir kitapta anlattığım gibi, Bizans’tada Kapadokyalı Yohannis’le ilgili olay geçmekteydi.O kitapta korku yüzünden bir gerçeği sakladığımı.ıçıklamak istiyorum. Yohannis’le kızının, Antonina tar.ıtından aldatılması kolayca sağlanmış bir şey değil-

37



di. Onlara, Hırisriyanlarm gözünde en kutsal bilinenbiçimde söz verilmiş, kendilerine karşı bir ihanetinsöz konusu olmadığı belirtilmişti. Amacına erişip, İmparatoriçe’nin yakınlığıyla kendini güven altına alın-

ca, Antonina Teodosius’u Efes’e gönderdi ve herhangibir güçlükle karşılaşacağını aklına getirmeden Doğu’ya doğru yola çıktı. Belisarius tam Sisauranon Kalesi’ni ele geçirmişti ki, karısının gelmekte olduğu ha-berini aldı. Hemen kafasmda başka ne varsa unuttuve kuvvetlerini geri çekti. Ayrıca, daha önce de belirt-tiğim gibi, Bizans karargâhındaki başka olaylar da buçekilmeyi daha çabuklaştırmaya zorladı onu. Kitabı-

mın ilk bölümünde de anlattığım gibi o zamanlar on-ların nedenlerini tam olarak açıklamayı çok tehlikelibulmuştum.

Geri çekilmenin sonucu olarak, Bizanslılar her yer-de Belisarius’u suçladılar. Devletin yüce çıkarlarını ai-le sorunlarına feda etmişti. Başlangıçta karısının sa-pıklıklarından o kadar güçsüz duruma düşmüştü ki,İmparatorluk sınırlarından çok uzaklaşmayı isteme-mişti; böylece karısının Bizans’tan geldiğini öğreniröğrenmez geri dönebilecek ve bulduğu yerde onu ce-zalandırabilecek bir durumda olmayı kararlaştırmıştı.Bu amaçla Arethas"" ve adamlarına Dicle’yi geçme em-rini verdi, ama önemli bir başarı sağlayamadan mem-leketlerine geri dönmek üzere yola koyuldular. Kendiise Bizans sınırından bir günlük yürüyüşten çok uzak-laşmamaya dikkat ediyordu. Sisauranon Kalesi, yüküaz bir yolcu için bile Nizibis üzerinden giderse Bizanssınırından bir günlük yolculuktan daha uzak bir yer-deydi. Ama yarım günde gidilebilecek başka bir yolvardı. Ve hiç kuşkum yok, daha başlangıçta Dicle’yibütün ordusuyla geçmeye hazırlık yapabilseydi, bü-

38



tün Asur bölgesini yağma edebilir, Ktesifon kentinekadar direnmeyle karşılaşmadan gidebilir, Antak-ya’daki tutsaklan ve öteki Bizanslılan kurtarabilir veanavatana güven içinde dönebilirdi/ Ayrıca, Hüs

rev’in Kolhis ülkesinden*^ dönüşte hiçbir dirençle kar-şılaşmaması daha çok Belisarius’un hatasıydı. Nasılolduğunu burada açıklayacağım.

Kabades’in oğlu Hüsrev, Kolhis toprağını ele ge-çirdiği zaman, daha önceki kitaplarımda belirttiğimbirtakım başarılar kazandı. Petra Kenti’ni^ ele geçirdiama İran ordusu hem savaşlar, hem de arazinin güç-lükleri nedeniyle ağır kayıplar verdi. Yine belirttiğimgibi, Lazika ülkesinde hemen hemen hiç yol yoktu veher yer uçurumlarla kaplıydı. Bu yetmiyormuş gibi,bir salgın hastalık ordunun bir kısmını kırdı, geri ka-lanların çoğu yeteri kadar yiyecek bulamadıkları içinyok oldu. Bu bunalım içindeyken, İran’dan gelenler,Belisarius’un Nizibis yakınlarında bir savaşta Nabedes’i* yendiği, şimdi ilerlemekte olduğu SisauranonKalesi’ni yağma ettiği, Bleshames’i’ ve 800 İran atlısı-nı esir aldığı, Arap komutan Arethas yönetiminde birBizans kuvvetini ayırdığı, bu kuvvetin Dicle’yi geçe-rek şimdiye kadar dokunulmamış bir bölgeyi altüstettiği haberlerini getiriyorlardı. Öte yandan Hüsrev,bir Hun birliğini Bizans’a bağlı olan Ermenilerin üs-tüne yollamıştı. Böylece Bizanslıların buradaki tehdit-le uğraşırken, Lazika’da olan bitenleri öğrenemeye-ceklerini umuyordu. Başka haberciler Hunlarm Valerianus'“ ile beraberindeki Bizanslıların yolunu kestiği-ni, savaşa zorladıklarını ve karşılaşmada Hun birliği-nin kötü duruma düşüp hemen hemen yok olduğuhaberini getirdiler.

Irnniılar, Lazika’da görülmemiş güçlüklerle karşı-

39



laşmışlardı. Geri çekilirken dar geçitlerde ve sık or-manlarda düşman kuvvetleriyle karşılaşabileceklerini,bozguna uğrayıp son kişiye kadar yok olabilecekleri-ni düşünüyorlardı. Son bozgunu duydukları zamangeride bıraktıkları çocuklarının ve ailelerinin başınabir şey gelebileceği kuşkusuna kapıldılar. Hüsrev’i ye-minleri bozmakla, bütün uluslarca kabul edilen ulus-lararası yasaları çiğneyerek herhangi bir kışkırtmayokken barış zamanında Bizans topraklarına saldır-makla suçladılar. Hüsrev deneyimli, silahlı saldırılarakarşı koyabilecek kadar güçlü ve ötekilerden üstünbir devlete karşı harekete geçmekle suçlanıyordu.

Neredeyse ayaklanma çıkacaktı. Hüsrev ciddi ola-rak telaşa kapıldı ve ordusunda beliren hoşnutsuzlu-ğu gidermek için aşağıdaki çareyi buldu: Bir süre ön-ce İmparatoriçe Teodora’nm İran elçisi Zaberganes’eyazdığı bir mektubu adamlarına yüksek sesle okudu.Mektupta şunlar yazılıydı:

Zaberganes, bir süre önce elçi olarak sarayımı-

za geldiğin zaman bizim çıkarlarımıza gösterdi-ğin dikkatle beni etkiledin. Devletimize karşıHüsrev’in barışçı politika izlemesini temin eder-sen, hakkındaki düşüncelerimi teyit etmiş ola-caksın. Bu takdirde kocamdan zengin bir ödülalmanı temin ederim. Kocam benim onayımı al-madan hiçbir işe girişmez.

Hüsrev bunu yüksek sesle okuduktan sonra, hiçbirİranlının bir kadın tarafından yönetilen bir devletinadını anmaya değer bulmayacağını söyledi. Böyleceadamlarının kendine karşı düşmanlığını yumuşatmayıbaşardı. Ama geriye dönüş için yürüyüşe başladığın-

40



da kuşkuluydu. Dönüş yolunun Belisarius’un askerle-ri tarafından tutulmuş olacağını sanıyordu. Tam tersi-ne, yolu üzerinde bir tek düşman askeri belirmedi veferahlayarak güven içinde kendi ülkesine döndü.

İmparatorluk toprağına eriştiğinde, Belisarius ka-rısını Bizans’tan gelmiş buldu. Gözden düşmüş olankarısını gözetim altına aldı ve ortadan kaldırmak içinbirbiri ardına girişimlerde bulundu. Ama her seferin-de, bana sorarsanız gözlerini karartan tutku nedeniy-le, geriledi ve başarılı olamadı. Dedikodulara göre,karısı onu tutsak etmek için sürekli olarak büyü sa-natını uyguluyor ve her seferinde kararından caydırı-yordu. Bu arada Fotius, anasına kâhya olarak verdiğihadımlardan Kalligonus adında birini yanına alarakaceleyle Efes’e doğru yola çıktı. Yolda adamı zincirevurdurarak, Antonina’nın bütün sırlarını açıklayıncaya kadar işkence yaptırdı. Önceden dikkati çekilenTeodosius ise, Efes’te en kutsal sayılan ve özel bir say-gı gören Aziz Yohanna Kilisesi’ne sığındı. Ama EfesBaşpiskoposu Andreas, rüşvet karşılığmda Teodosius’uizleyicisine teslim etti.

Antonina’nm başına gelenleri işiten ve onun gü-venliği için kaygı duymaya başlayan Teodora, Belisarius’a karısını hemen Bizans’a getirmesini emretti.Bunu öğrenen Fotius, Teodosius’u, Kilikya’ya" gön-derdi. O sırada seçkin mızrakçılar ve yaya muhafızlarkışı geçirmek için Kilikya’da bulunuyorlardı. Teodo-sius’u götürenlere, onu tamamen gizli bir yerde sakla-malarını, nerede olduğunun kimse tarafından öğrenilmemesine dikkat etmelerini sıkı sıkı tembih etti. Ken-di ise, epey tutan Teodosius’un parasıyla Kalligoııus’un eşliğinde Bizans’a döndü. Orada ise İmparatoriçe Teodora, yapılan kanlı hizmetleri, daha büyük ve

41



daha kirli armağanlarla nasıl karşılayacağını bütündünyaya gösteriyordu. Antonina, kısa bir süre öncetek düşmanı Kapadokyalı’yı tuzağa düşürmüş ve Teodora’ya teslim etmişti ya, şimdi de Teodora bir sürüadamı Antonina’nın insafına bırakıyor ve bir suçla-mada bulunmadan onları yok ediyordu. Belisarius’laFotius’un birtakım yakın arkadaşlarına işkence uygu-ladı. Oysa onların Belisarius’la Fotius’un arkadaşlarıolmaktan başka hiçbir suçları yoktu. Kimini öyle birbiçimde ortadan kaldırdı ki, onların başına ne geldi-ğini şimdi bile bilmiyoruz. Bir bölümüyse, aynı ne-denlerle sürgün cezasına çarptırıldı. Onlar arasında

Fotius’la birlikte Efes’e kadar giden başka bir Teodosius vardı. Aynı zamanda senato üyeliği payesine eriş-miş olan bu kişinin elinden İmparatoriçe bütün mal-larım aldı ve adamı bir zindana attı. Orada adamca-ğız, boynunda daima sıkışan ve hiç gevşemeyen birkementle bir yemliğe bağlı durumda, kör karanlıktaayakta durmak zorunda kaldı. Ve zavallı adam yemli-ğe sürekli bağlı, yiyip içerek, uyuyarak ve öteki doğal

gereksinimlerini bu durumda yerine getirerek, anır-mak dışında tam bir eşeğe benzedi. Dört ay kadarböyle yaşadı, en sonunda melankoliye düştü ve aklımkaçırdı. Bunun üzerine hapisten saldılar, hemen ar-dından da öldü.

Teodora ayrıca, Belisarius’u, Antonina’yla olan an-laşmazlığını unutmaya zorladı. Fotius’u ise korkunçbir işkenceden ötekine atıyor, acımadan kamçılatarak

sırtının ve omuzlarının derisini yüzüyor, Teodosius’lahadım kâhyanın bulunduğu yeri açıklamasını istiyor-du. Ama Fotius, yapılan işkenceler karşısında sözünesadık kalmakta direniyordu. Oysa ince yapılı, karaci-ğeri hasta olduğu için sürekli olarak sağlığına dikkat

42



Kilisesi’ne gitti ve kimsenin engellemesine fırsat kal-madan, Hıristiyanlarca saygı gösterilen vaftiz kurna-sının içine oturdu. Ama Teodora denilen kadın, onuoradan da sürükleyerek çıkarttı. Artık Teodora için,dokunulmazlığı olan tek yer kalmamıştı. Gözündekutsal yerlere ve eşyalara saldırının hiçbir önemi yok-tu. Halk gibi Hıristiyan papazlar da kadından o ka-dar yılmışlardı ki, yolu açık tuttular ve ne isterse yap-masına izin verdiler. Böylece Fotius hapiste üç yıl ge-çirdi. Sonra bir gün düşünde Peygamber Zekeriyaona göründü ve söylenenlere bakılırsa, hemen kaçma-sını bu defa kendine yardım edeceğini bildirdi. Gör-

düğü düşe inanan Fotius yeniden hapisten kaçtı veKudüs’e kadar gitti. Binlerce kişi onu yakalamak içinpeşine düşmüştü, ancak izleyicileri FotiusMa yüz yüzegeldikleri halde onu tanıyamadılar. Kudüs’te saçlarınıkestirdi, keşiş oldu ve böylece Teodora’mn öcündenkurtuldu.

Belisarius ise, verdiği söze aldırmadı ve üvey oğlu-na yardım yolunu seçmedi. Oysa, yukarıda anlattığım

gibi, çok iğrenç davranışlarla karşılaşmıştı. Böyleolunca, bundan sonraki girişimlerinde Tann’nın elinikendine karşı bulmasına hiç şaşmamalı. Bizans top-raklarını üçüncü defa işgale başlayan Hüsrev ve İranlılara karşı gönderildiğinde, korkaklıkla suçlanacağıdavranışlarda bulundu. Gerçekten, savaşta dikkatedeğer bir başarı kazanmış ve savaşı bu bölgedenuzaklaştırmış gibi görünüyordu ama Hüsrev Fırat

Nehri’ni geçip, hiçbir direnmeyle karşılaşmadan zen-gin Kallinikus kentini ele geçirerek, onbinlerce Bi-zanslIyı tutsak alınca, Belisarius düşmanın üzerineyürümek zahmetine bile katlanmadı. Bu durumdaherkes, ya görevini isteyerek yerine getirmediği, ya da

44



korktuğu kanısına kapıldı. İki görüşten biri doğru ol-malıydı.

Çok geçmeden Belisarius ikinci bir darbe yedi. Da-ha önceki bir kitabımda kaydettiğim salgın hastalık'^Bizans halkının büyük bir bölümünü silip götürmüş-tü. İmparator Justinianus da salgına yakalanmış vehasta düşmüştü. Bir ara öldüğü söylenmeye başladı.Söylenti gittikçe yayıldı ve Bizans ordugâhına kadargeldi; subaylardan bir kısmı, Bizans’ta başka biri im-parator olarak ilan edilirse Justinianus’a bir daha bo-yun eğmeyeceklerini bildirdiler. Ama beklenmeyen birşey oldu... Bir süre sonra İmparator iyileşti. Subaylarda birbirlerini suçlamaya başladılar. GenerallerdenPetrus’la “Obur” takma adıyla anılan Yohannis, Belisarius’la General Buzes’in sözünü ettiğim biçimde ko-nuştuklarında ısrar ettiler. İmparatoriçe Teodora,eleştirilerin aslında kendine yöneltildiğini öne sürdüve kızgınlığını saklamadı. Hemen onları Bizans’a ça-ğırdı ve haklarında soruşturma açtırarak bir rapor

hazırlanmasını istedi. Derken kimse farkında değil-ken, çok önemli bir konuyu danışmak bahanesiyleBuzes’i özel sarayına çağırdı.

Sarayın altında labirent biçiminde, kimsenin kaça-mayacağı hücreler vardı. Cehenneme benziyordu bu-rası. İmparatoriçe genellikle hoşuna gitmeyen kimse-leri buraya hapseder ve üzerlerine kilit vurdururdu.Sırası gelen Buzes de, konsüller sülalesinden gelmesi-

ne bakılmaksızın buraya atıldı. Orada zamanın nasılgeçtiğini bilmeden uzun süre kaldı. Karanlıkta otur-duğu için gece mi, gündüz mü olduğunu bilmiyor,kimseyle konuşmasına izin verilmiyordu. Günlük yi-yeceğini getiren adam, bunları önüne atıyor, sanki birhayvan başka bir hayvanla karşılaşmış gibi tek bir

45



malan bir yana bırakmaya karar verdim. Haya-tınızı karınıza bağışlıyorum. Bu andan başlaya-rak hayatınız ve servetiniz için korkuya kapıl-mayınız. Karınıza karşı nasıl bir yol izlediğinizide bundan sonraki davranışlarınız gösterecektir.

Belisarius, mektubu baştan aşağıya birkaç defa oku-duktan sonra kendine geldi. Neredeyse sevincindençıldıracaktı. Bu sevinci hemen orada ve aynı anda gös-termek istedi. Yerinden fırlayarak kendini karısınınayakları dibine attı, kollarıyla karısının dizlerine sa-rıldı, ayak bileklerine öpücükler yağdırırken hayatını

ona borçlu olduğunu belirtti, bundan böyle kocasıdeğil tutsağı olacağına ant içti. İmparatoriçe, el ko-nulmuş olan servetinden30 centenarium altını İmparator’a verdi, kalanını Belisarius’a geri gönderdi.

Bir süre önce talihin yardımıyla Gelimer'^ ve Vittigis'"* gibi kimseleri savaşta tutsak alan General Belisarius’un düşüşü böyle oldu işte! Ama aslında Justinianus’la Teodora çoktandır adamın zenginliğini kıska-

nıyordu. Çok büyüktü bu zenginlik ve bir imparato-run sarayına yakışırdı ancak. Belisarius’un, Gelimerve Vittigis’in hâzinelerinden büyük bir bölümünü ka-çırdığını, ancak çok küçük ve işe yaramaz bir bölü-münü İmparator’a verdiğini düşünüyorlardı. Ama Be-lisarius’un geçirdiği zorlukları ve böyle bir şeyin ken-di aleyhlerine uyandırabileceği nefreti gözden uzaktutamazlardı; ayrıca ona karşı inandırıcı bir bahane

de bulamıyorlardı. İmparatoriçe onu tam bir dehşetiçinde, boyun eğmiş durumda yakalayınca tek birdarbeyle bütün servetine el koyuverdi. Acele tarafın-dan Belisarius’un tek kızı Joannina’yla İmparatoriçe’nin kız kardeşinin oğlu Anastasius arasında bir ev-

48



lilik bağı kuruluvermişti. Belisarius da hemen eski gö-revine dönmeyi istedi ve Doğu’ya başkomutan atan-dı. Böylece yeniden Bizans ordularını Hüsrev’e veİranhlara karşı yönetebilirdi. Ama Antonina oradakocası tarafından hakaretlere uğradığı için Doğu’nunadını bile duymak istemiyordu. Doğu’ya gitmemektekararlıydı.

Böylece Belisarius, bu defa İmparatorluk süvarilerikomutanlığına atandı ve söylentilere göre, sefer sıra-sında hiç para istemeyeceği, bütün gerekli araçlar içingiderleri cebinden ödeyeceği yolunda İmparator’a sözverdikten sonra, ikinci defa İtalya’ya yola çıktı. Her-kes, Belisarius’un karısıyla arasındaki sorunu böyleçözümleyeceğini, Bizans’tan uzaklaşmak amacıyla se-fer giderleri konusunda İmparator’a yukarıda anlattı-ğım biçimde söz verdiğini, bir defa kendini kentinsurları dışında bulunca hemen silahına başvurarakkahramanca cesur girişimlere atılacağını, böylece ka-rısının ve kendini küçük düşürenlerin ağzının payınıvereceğini söylüyordu. Belisarius ise olan bitenlere al-dırmadı bile, Fotius’a ve en yakın arkadaşlarına ver-diği sözleri bütünüyle unutarak ve bunlara aldırma-yarak, karısı onu nereye çektiyse o yöne sürüklendi.Çünkü Belisarius, karısına umutsuzca âşıktı. Kadınise altmış yaşına erişmişti.'"

İtalya’ya ulaştıktan sonra işleri bir gün olsun yo-lunda gitmedi. Tann’nın elinin ona karşı olduğu bel-

liydi. Gerçekten, önceleri, Teudatus ve Vittigis’le uğ-raşırken uyguladığı planlar görünüşte amacına uygundüşmese de çoğunlukla istenen sonuçları verdi; amadaha sonraları, savaş sorunları içinde kazandığı de-neylerin sonucu olarak planladığı sefer dolayısıylaeriştiği ün bir yana bırakıldı, karşılaştığı tehlikeler ço-

49



ğunlukla yargı yanlışlıklan sayılmaya başlandı. Öy-leyse hayatımızın kendi irademizle değil Tann’nın gü-cüyle düzenlendiği doğrudur. Tanrı’nm gücüne de ço-ğu kez talih deriz; çünkü aslında olayları gördüğü-müz biçimde yürüten şeyin ne olduğunu bilmeyiz. Bi-ze anlamsız gibi gelen bir olay ortaya çıkınca bunuhemen talihe bağlarız. Ama bu konuda görüşler bir-birinden doğal olarak ayrı olabilir.

Belisarius İtalya’ya ikinci gelişinden sonra geriye,iyice gözden düşmüş olarak döndü. Beş yıl uğraştığıhalde, kullanabileceği bir kale olmadıkça kıyıya başa-rılı bir çıkartma yapamamış, bütün bu süre içinde

çevrede yelken açıp dolaşmış, bu arada da çıkartmayapabileceği yerleri denemişti. Got Kralı Totila'‘ ko-ruyucu bir duvarın dışında Belisarius’u yakalamayauğraşmış, ancak Belisarius ve bütün Bizans ordusukorkuya kapılmış olduğu için başarıya ulaşamamıştı.Sonuçta Belisarius, düşmanın eline geçmiş arazininbir metrekaresini kurtarmak şöyle dursun, Romakentini ve hemen her şeyi düşmana kaptırdı. Aynı za-

manda, İmparator’dan bir kuruş almadığı gerekçesiy-le, kendini servet toplamaya, yasaya aykırı yollardansınırsız para edinmeye verdi. Gerçekten de, kötü ey-lemlerinin cezalarını ödemeleri gerektiği düşüncesiyle,Ravenna ve Sicilya’daki ve elinin erişebileceği her yer-deki İtalyanları ayrım yapmaksızın soyup soğana çe-virdi. Bunlarla da yetinmeyerek, Romalı bir komutanolan Herodianus’u tehdit edip para istedi. Bu davra-

nış Herodianus’un o kadar gücüne gitti ki, Bizans or-dusuna sırtını döndü, emri altındaki birlikleri ve Spolitium kentini Totila ve Gotlara teslim etti.

Belisarius’un, Vitalianus’un'^ yeğeni Yohannis’lekavgaya girişip Bizans çıkarlarına nasıl görülmemiş

50



bir zarar verdiği, bundan sonra ele alacağım sorunolacaktır.

Germanus’a karşı İmparatoriçe’nin öyle bir düş-manlığı vardı ki saklamıyordu bu düşmanlığı Imparator’un yeğeni olmasma rağmen hiç kimse onunailesiyle bağ kurmaya yanaşmıyordu. Bu nedenleoğullan en iyi yıllan geçinceye kadar bekâr kaldılar.Kızı Justina 18 yaşlarında olgun bir kadındı ama bireş bulamamıştı daha. Yohannis, Belisarius tarafındanBizans’a gönderilince, Germanus, Yohannis’in toplumiçindeki konumu daha düşük olmasına karşın kızıyla

evlendirmek için onunla görüşmeye gitmek zorundakaldı. Öneri her ikisinin de hoşuna gittiği için antüzerine ant içerek birleşmeyi gerçekleştireceklerine vebirbirlerine bağlı kalacaklarına söz verdiler. Biri mevkisinin çok üstüne çıktığı, öteki de başka bir damatbulmak umudu olmadığı için birbirlerinden kuşkula-nıyorlardı.

İmparatoriçe ise böyle şeylere dayanamazdı. Bütün

kaygıları bir yana bırakarak onların düzenini bozmakiçin her çeşit araçla, duraksamadan saldırıya geçti.Korkutma çabaları etki yaratmayınca, Yohannis’i yokedeceğini açıkladı. Yohannis İtalya’ya yeniden gönde-rildiği zaman, Antonina’nın şerrine uğrarım korkusuy-la kadın Bizans’a sağ salim dönünceye kadar Belisarius’un yanına yaklaşmadı. Çünkü İmparatoriçe’nin öl-dürme görevini Antonina’ya verdiğini düşünmek için

her çeşit neden vardı ortada. Yohannis, Antonina’nınkişiliğini tartıp, Belisarius’un karısını her istediğiniyapmakta serbest bıraktığım hatırlayınca, müthiş birkorkuya kapıldı. Artık tek ayağı üzerinde duran Bi-zans gücünün neden bu hale geldiğini sormaya gerekvar nil?

51



işte, Gotlarla yapılan savaşlar Belisarius için böylegelişti. Başarıdan umudunu kesince, hemen İmparator’a başvurup, İtalya’dan ayrılma izni istedi. Bu iste-ğini Justinianus’un olumlu karşıladığını öğrenir öğ-renmez çok sevindi. İtalyanları ve Bizans ordusunuarkada bırakıp yola çıktı. Ülkenin büyük bir bölümüdüşman eline bırakıldı. Kuşatılmış olan Perusia kentio derece umutsuz bir durumdaydı ki, Belisarius’unyolculuğu tamamlanmadan, bir saldırıyla düşmanıneline geçti ve her çeşit dehşeti tattı. Bunu daha önceanlatmıştım. Aynı zamanda, Belisarius’un ev halkınabir darbe indi. Şimdi bunu göreceğiz.

İmparatoriçe, Belisarius’un kızıyla kendi torunuarasında söz kesmek için sabırsız, birbiri ardından kı-zın ana ve babasına mektup yazıyor ve onları ölümletehdit ediyordu. Onlar ise bu birleşmeden kaçınma-nın bunalımı içinde, İtalya’dan geriye dönünceye ka-dar düğünü erteleme yolunu aradılar ve İmparatoriçetarafından Bizans’a çağrıldıklarında hemen gelemeye-ceklerini belirttiler. Ancak İmparatoriçe, torununun

Belisarius’un servetine konmasını istiyordu, çünkü buservet, Belisarius’un başka çocuğu olmadığı için kızı-na kalacaktı. İmparatoriçe, Antonina’nın sözlerine deinanmıyor, kendi sahneden çekilince Antonina’nmimparatorluk ailesine bağlılık göstermeyeceğini, güçgünlerinde o kadar cömert biçimde yardımını esirge-mediği halde, Antonina’nm sözünü tutmayacağındankorkuyordu. Böyle olunca bütün töreleri hiçe saya-

rak, daha olgunlaşmamış olan kızı, torunu Anastasius’la yasadışı birlikteliğe sürükledi. Söylentilere göreaslında gizli bir baskıyla kızcağızı, istemediği halde,torunuyla yatmaya zorladı. Kız bekâretini yitirince İm-parator küçük oyununu bozar korkusuyla torunuyla

52



larına dönelim. Konuyu uygun bir yerde anlatmış,Sergius’un bölgedeki Bizans gücünü nasıl herkestendaha fazla yok ettiğini göstermiştim. Leuvathae kabi-lesine Tann’nm kitabı üzerine el basarak ettiği yemin-leri bir yana bırakmakla kalmadı, hiç nedeni yokkenseksen elçiyi öldürttü. Daha önce anlattıklarıma bu-rada bir ek yapabilirim, o da şu: Söz konusu elçilerinSergius’a gelişlerinde herhangi bir kötü niyet yoktu,Sergius’un da onlardan kuşkulanması gereksizdi. On-lara söz verdi, yemeğe çağırdı ve haince öldürtüverdi.Yapılan bu zulüm, Solomon’un,’'* Bizans ordusununve bütün Libyalıların yok edilmesine yol açtı. Dahaönce belirttiğim gibi, özellikle Solomon’un ölümün-den sonra ne bir subay, ne bir er, savaşın tehlikeleriylekarşılaşmayı göze alacak durumdaydı. Daha da kötü-sü Sisinniolus oğlu Yohannis ona o kadar kızgındı ki,Areobindus Libya’ya gelinceye kadar çarpışmadanuzak durdu. Sergius, yumuşak ve savaştan korkan ni-telikte bir insandı. Olgun değildi. İsteklerinin umut-suz tutsağı, herkese karşı palavracı, yaşayışında çahmh ve burnu havada biriydi.

Ama nasılsa Belisarius’un karısı Antonina’nın to-runlarından birine talip olmuştu. Dolayısıyla İmparatoriçe onu komutanhktan almaya ya da cezalandırma-ya yanaşmıyordu, oysa, Libya’nın sonunun yaklaştı-ğını görüyordu. İmparator’un onayıyla Pegasius’unkatili olan Sergius’un kardeşi Solomon’u bile sağ sa-

lim serbest bıraktı. Nasıl olduğunu burada kısaca an-latacağım.Pegasius, fidye ödeyerek, Solomon’u Leuvathae

kabilesinin elinden kurtarıp, kabile de memleketinedönünce, Solomon fidyeyi ödeyen Pegasius ve biravuç askerle Kartaca’ya doğru yola çıktı. Yolda Solo

54



mon’un kötü bir davranışını gören Pegasius, kısa birsüre önce Tanrı’nın onu düşmandan nasıl kurtardığı-nı unutmaması gerektiğine işaret etti. Solomon, düş-mana tutsak düştüğü için alay edildiğini sanıp sinir-lendi ve Pegasius’u hemen orada öldürdü. Hayatınıkurtaran adama iyi bir karşılık doğrusu. Bizans’adöndüğünde İmparator onu bir haini öldürdüğü ge-rekçesiyle katil suçundan beraat ettirdi. Ayrıca bu ko-nuda her türlü kovuşturma dışında tutulmasını sağla-yan bir belge verdi eline. Böylece cezalandırılmaktankurtulan Solomon, büyük bir sevinçle doğum yerinive ailesini ziyaret etmek için Doğu’ya doğru yola çık-

tı. Ama Tanrı’nın eli onu yolda ele geçirdi ve ortadankaldırdı. Solomon’la Pegasius’un öyküsü de işte bukadar.^“

55



II

JUSTINUS, JUSTINIANUS VE TEODORA

Justinianus’la Teodora nasıl insanlardı? Ve nasıl oldu

da Bizans’ın büyüklüğünü yok ettiler? Karşılığınıvermem gereken sorular bunlar olacak.İmparator Leon' Bizans’ta imparatorluk tahtına

otururken, İlliryalı Zimarkus, Ditivistus ve Justinusadında üç genç çiftçi, memleketleri olan Vederiana’dasürekli yoksulluk içinde yaşıyorlardı. En sonundamemleketlerinden uzaklaşmaya ve orduya katılmayakarar verdiler. Memleketleriyle Bizans arasındaki yo-

lu yaya aştılar, sırtlarında torbalarıyla yürüdüler. Bi-zans’a eriştiklerinde, torbalarında, memleketlerindeyken koydukları kuru peksimetlerden başka bir şeykalmamıştı. Adları ordu listesine yazıldı ve görülme-miş güçte ve yapıda kişiler oldukları için İmparatorLeon onları saray muhafızı olarak ayırdı.

Bir süre sonra Anastasius^ imparator olunca kendinekarşı ayaklanan İsauriyalılarla^ savaşa girişti. KamburYohannis komutasında büyük bir orduyu onların üzeri-ne yolladı. Yohannis, kötü bir davranışına kazarak er-tesi gün öldürmek üzere Justinus’u hapse attı. Kararınıyerine getirecekti ki, o gece gördüğü bir düş onu engel-ledi. Komutanın anlattığına göre, o gece düşünde çok

57



belge üzerinde yer almış oluyor ve bunu alıp gidiyor-lardı.

Justinus’un kişiliğinde Bizanslılar işte böyle bir im-parator buldular. Lupicina adında bir kadınla evlen-di. Kadın yabancı kökenli bir esirdi. Daha önce biradam tarafından satın alınmış ve onun odalığı olmuş-tu. Ama kadın, hayatının son günlerinde JustinusMabirlikte Bizans İmparatorluğu’nun ortak hükümdarıoldu. Justinus’un, uyruklarına ne iyilik ne de kötülükyapacak bir durumu vardı. Hiç yontulmamış biradamdı. Ağzı son derece bozuk, aşırı ölçüde kabaydı.İmparatorluğun bütün işlerini, çok genç olmakla bir-likte, yeğeni Justinianus yönetiyordu.

Justinianus, Bizanslıların başına şimdiye kadar hiç-bir dönemde görülmedik kadar çok ve ağır felaketlergetirdi. İnsanları kaygısızca ölüme atmaktan, başkala-rının mallarını yağmalamaktan çekinmezdi. Ona göreher gün binlerce kişinin hayatını yitirmesinin hiçbirönemi yoktu. Düzenin yerleşmiş kurumlarını koruma-

nın da bir anlamı yoktu onun gözünde. Bu yüzden so-nu gelmez yenilikler başlıca uğraşıydı. Tek kelimeyle,değerli kuruluşların eşi bulunmaz yıkıcısı oldu.

Daha önce bir kitabımda da belirttiğim gibi vebasalgını yeryüzüne inmiş, kimisine bulaşmadığı, kimi-sine da buiaşsa bile üstesinden geldiği için, dünyadangöçenler kadar kurtulanlar da olmuştu. Ama bu Justinianus’un elinden koca Bizans İmparatorluğu’nda

kurtulabilen tek kişi yoktu. Gökten inen ziyaretler ör-neği insan soyunda etkilemediği kimse kalmadı. Ki-mini gerekçesiz öldürdü, geri kalanını öyle yoksul kıl-dı ki, ölmediklerine pişman olacak kadar perişan ol-dular. Gerçekte, hangi tür ölümle olursa olsun, yok-sulluklarına son verilmesi için ona yalvardılar. Kimi-

59



nin, hayatları gibi mallarını da ellerinden aldı. SadeceBizans İmparatorluğu’nu yıkmak yetmedi ona, kendiuyrukları kadar Libya ve İtalya’da yaşayan insanlarında başını belaya sokmak için buralara egemen ol-makta direndi. Daha göreve başlayalı on gün olma-mıştı ki, saray hadımlarının denetmeni Amantius’u,Başpiskopos Yohannis üzerine tedbirsiz sözler söyle-mekten başka bir neden yokken, başkalarıyla birlikteidam ettirdi. Daha sonraki eylemi, kutsal Hıristiyantörelerine göre kişi güvenliği sağlanmış olan, tahttahak sahibi Vitalianus’un durumunu ele almak oldu.Az sonra Justinianus temelsiz kuşkularla hakarete uğ-radığını öne sürerek, en küçük gerekçe yokken ve enciddi inandırma çabalarına saygı göstermeden Vitalianus’la arkadaşlarını saray içinde öldürttü.

Başka bir kitabımda da belirttiğim gibi halk iki parti-ye ayrılmıştı. Justinianus, aslında heyecanla destekle-diği Mavilere kendini bağladı ve böylece evrensel birkarışıklık yaratmanın yolunu buldu. Bu davranışıylaBizans devletini dizleri üzerine çökertti. Bununla bir-likte, aşın eylemciler dışında bütün Maviler Justinianus’un önderliğine hazır değildiler. Ama aşın eylem-ciler, işler bütünüyle kötüye gittiğinde en disiplinli in-sanlar olarak belirdiler; çünkü onlara işledikleri suçla-rın çok ötesinde ruhsat verilmişti. Söylemeye gerekyok. Yeşiller de sessiz durmadılar. Zaman zaman ceza-larını çekseler bile, suç mesleğini kesintisiz ve izin ve-rildiği oranda sürdürdüler. Sonuçta, sürekli olarak da-ha cüretli suçlar işlemeye kışkırtıldılar. Çünkü insanla-ra insafsızca davranılırsa, onlar da doğal olarak umar-sız yollara saparlar. Böylece Justinianus olayları kö-rükledikçe ve açıktan Mavileri destekledikçe, bütün

60



lardı. Kimi “ölü kişi masal okuyamaz” diye soyduk-larını öldürmeyi de uygun bulurdu. Yapılan bu türzorbalıklar, eylemci olmayan, ama başkaları kadarzarar gören Maviler arasında bile bir kızgınlık yarat-tı. Dolayısıyla güzel giyinmenin ve değerli eşyalar ta-şımanın yaşamlarına mal olacağı korkusuyla, pek çokkimse, bronzdan yapılmış ziynet eşyaları ve kuşaklartakmaya, düzeylerine uygun düşmeyen ucuz pelerin-ler giymeye başladı. Daha güneş batmadan koşup ev-lerine kapandılar. Korkunç durum devam edip, kenti

yönetmekle görevli yetkililer olaylara aldırmayınca,serserilerin cüreti her geçen gün arttı. Kötülükleri ön-lemek üzere ses çıkarılmazsa elbet bunların artışınaengel olunmaz, hatta suçları cezalar izlese bile sonualınmaz, çoğu kimseler için kötülüğe dönmek doğalolur.

Mavilerin işleri böyleydi. Onlara karşı olan toplu-luktan bir kesim, cezasız kalan suç eylemlerine giriş-mek arzusuyla Mavilere katıldı, bir bölümü de başkaülkelere kaçtı. Kentte yakalananlarsa, ya ortadan kal-

dırıldılar ya da yetkililerce idam edildiler. Ve bir yığınbaşka genç bu örgüte doluştu. Daha önce böyle birşeye ilgi göstermemişlerdi ama, iktidar tutkusu ve sı-nırsız serbestlik onları bu örgüte çekti; çünkü o dö-nemde, insana aşağılık gelip de cezalandırıldığı görü-len tek bir suç yoktu. Önce karşı partinin üyelerini

yok etmekle işe başladılar, sonra gerekçe göstermedenher önlerine geleni öldürmeye giriştiler. Birtakım kim-

seler onları, para yedirerek satın aldı ve kendi düş-manlarını gösterdi, partizanlar da kendilerine gösteri-len kimseleri ortadan kaldırdılar ve kim olduklarınıbilmedikleri halde, öldürdükleri kişilere Yeşil yaftası-nı vurdular. Artık bu işler karanlıkta ve gözden ırak

62



nılmaz baskı altındaydılar. Çoğu kimse öfkeyle evle-rindeki hizmetkârları salmak zorunda kaldı. Birtakımhanımefendilerin, kölelerin ağza alınmayacak istekle-rine boyun eğmeye zorlandıkları söyleniyordu. Yük-sek mevkilerdeki kimselerin oğullan, bu genç suçlu-larla ilişki kurduktan sonra, babalarını hiç yapmakistemedikleri işlere ittiler, özellikle babalarının parala-rını sızdırdılar. İsteksiz birçok çocuk, babalarının bil-gisi olduğu halde, partizanlarla töredışı ilişkilere zor-landılar. Mutlu bir evlilik yapan birtakım kadınlar daaynı zillete düştüler. Anlatılanlara bakılırsa, çok seç-kin ve çekici bir kadın kocasıyla birlikte denizden

karşı kıyıdaki sayfiyelerine giderken, partizanlar yol-larını kesti. Kadını kocasının kollarından sıyırıp ken-di kayıklarına aldılar. Gençler kadını götürürken, ka-dın kocasının kulağına cesaret verici şeyler söyledi vekendi için korkmamasını, maddi zorbalığa karşı ko-

yacağını bildirdi. Ve kocası gözyaşları arasında karı-sına bakarken kadın, partizanların kayığından denizeatladı, bir daha da gözükmedi.

Bizans’ta partizanların sorumlu olduğu şiddet ey-lemleri böyleydi. Ama bütün bu eylemler, kurbanları-na, Justinianus’un elinde toplumun çektiklerinden da-ha az acı verdi. Kötü kişiler elinde insafsızca yaraalanlar, hiç olmazsa suçluların cezalandırılması umu-duyla beklediler ve bu arada düzeni bozulan bir top-lumun yarattığı acıyı daha az tattılar. İnsanlar gele-ceklerinden emin olurlarsa bugünkü güçlüklere daha

kolay dayanırlar, olan biteni daha bir hoşgörüyle kar-şılarlar, ama devlet yöneticileri tarafından saldırıyauğrarlarsa, doğal olarak karşılaştıkları kötülüklerdendaha çok üzüntü duyarlar. Adalet bekleme umudu ol-madığı için, tam bir çaresizliğe düşerler. Justinianus,

64



yalnız kötülük kurbanlarını bütünüyle kendi başları-na bırakmak ve suçlular için işlem yapmamak sure-tiyle değil, aynı zamanda kendini partizanların önderigibi göstermeye çalıştığı için, uyruklarına ihanet et-miş oldu. Çünkü partizan gençlere büyük paralar da-ğıtıyor, birçoğunu kendi çevresinde tutuyor, yargıçlığa

ve başka önemli mevkilere getiriyordu.Bizans kentinde ve her yerde durum böyleydi. Bu

durum başkentte başlayan herhangi bir salgın gibi ça-bucak bütün Bizans İmparatorluğu’na yayıldı. İmpa-rator, görüşten yoksun olduğu için ne olup bittiğininfarkında değildi, oysa çoğu kez hipodromdaki olayla-ra tanık olmuştu. Basit bir insandı İmparator; bir eşekkadar duyguluydu ancak; kim yularını çekerse orayagitmeye ve durmadan kulaklarını oynatmaya hazırdı.

Justinianus böyle davrandıkça her şeyi arapsaçınaçeviriyordu. Amcasının yetkilerini ele geçirir geçirmez,artık yönetiminde bulunan hazine parasını uluorta,keyifle saçıp savurmaya başladı. Zaman zaman birta-

kım Hunlarla karşılaştı ve “devlete yaptıkları hizmet-ler için” onlara para yağdırdı. Sonuç Bizans arazisi-nin sürekli saldırılara açılması oldu. Bizans’ın zengin-liğinin tadına varan bu yabancılar, başkentin yolun-dan bir türlü uzaklaştırılamadılar. Ayrıca deniz kıyı-sında dalgaları kırabilecek yapılar için hiç çekinme-den büyük paralar harcadı. Deniz kıyısına kayalar vetaşlar yığdırdı, denizin saldırısını ve gücünü, zenginli-

ğin gücüyle alt etmek istedi. Ya işlemedikleri bir suçla itham ederek ya da dildöküp armağan ettiklerine inandırarak Bizanslılarınbütün özel mülkünü kendi elinde topladı. Cinayettenmahkûm olanlar ya da başka bir ağır cürüm işleyen-lerin çoğu, bütün mallarını Justinianus’a devrederek

65



cezadan kurtuldular. Komşularının toprağından ge-rekçesiz hak iddia edenler, hukuk yoluyla kendi lehle-rine bir hüküm elde etmeyi imkânsız bulunca, anlaş-mazlık konusu olan araziyi İmparator’a armağan

edip işin içinden çıktılar. Hiçbir şey yitirmedikleri bueli açıklık karşılığında, Majestelerine takdim edilebil-mek lütfuna eriştiler ve düşmanlarından alabilecekle-rinden daha fazlasını yasadışı yollardan sağladılar.Burada, Justinianus’un kişisel görünümünü anlatmak

yerinde olur sanırım. Ne uzun boylu, ne de çok kısay-dı, orta boyluydu. Zayıf değil, tersine tombulcaydı.Çekici, yuvarlak bir yüzü vardı ve iki günlük oruçtansonra bile sağlıklı rengini korurdu. Kısaca genel görü-nümünü anlatmak gerekirse, Vespasianus’un‘ oğluDomitianus’a yakın bir benzerliği vardı. Domitianus’un canavarca işleri Romalılar üzerinde öyle biriz yaratmıştı ki, bütün vücudunu kesip parçaladıklarıhalde kızgınlıklarını giderememişlerdi. Senato ayrıcabu imparatorun adının yazıtlardan silinmesine, hey-kel ve portrelerin ortadan kaldırılmasına karar ver-mişti. Dolayısıyla, Roma’daki yazıtlarda nerede adıgeçiyorsa kazındı, yazıtların geri kalanı olduğu gibibırakıldı. Kazınmış yerler bugün de görülebilir. Romaİmparatorluğu içinde, bir bronz heykel dışında onabenzeyen tek şey bırakılmadı. Söz konusu heykel iseşöyle ayakta kaldı:

Domitianus’un eşi, iyi bir aileden, çok saygı gören,hiçbir insana kötülük yapmayan, kocasının hiçbir dav-ranışını onaylamayan bir kadındı. Kocası öldüktensonra, değerli bir kadın olması nedeniyle Senato onuçağırdı ve bir isteğinin olup olmadığını sordu. KadınDomitianus’un cesedini alarak gömmek ve kendi seç-tiği bir yere onun bronz bir heykelini dikmek isteğin-

66



de bulundu. Senato bu isteği kabul etti. Dul kadın,kocasını parça parça doğrayanların yaptığı insanlıkdışı davranışı daha sonraki kuşaklara göstermek içinbir düzen kurdu. Domitianus’un cesedini alınca, par-çalan dikkatle bir araya getirdi, birbirlerine uydurdu,sonra bütün parçaları birbirine dikti, heykeltıraşlaracesedi göstererek ölü adamın trajik sonunu anlatanbronz bir heykel yapmalarını istedi. Sanatçılar kısasürede heykeli yaptılar. Dul kadın bunu alıp K apitol’egiden yolda Forum’dan gelirken sağ tarafa dikti. Do-mitianus’un ibret verici sonunu gösteriyordu bu hey-

kel. Bugün de oradadır. Justinianus’un genel yapısı,görünümü ve yüzünün bütün ayrıntılarıyla bu heykelarasında bir benzerlik kurmak mümkündür."

Justinianus’un dış görünüşü böyleydi. Niteliklerinegelince, uygun bir tanımlama yapmak benim yeteneği-min dışındadır. Çünkü hem şeytana uymaya hazır, hemkolayca baştan çıkarılabilir bir huydaydı. Hem dolan-dırıcı, hem aptaldı. Yanındakilere hiçbir zaman doğru

bir şey söylemezdi. Söylediği şeylerse daima dürüstlük-ten uzak amaçlara yönelikti. Ama aynı zamanda onualdatmak isteyenler için kolay lokmaydı. Doğuştan,birbirinden ayrılmaz biçimde ahmaklıkla hilekârlığınolağanüstü bir karışımıydı. Belki de Aristocu filozof-lardan birinin yıllarca önce söylediklerinin bir örneğinigörüyorduk: “Kimi zaman insan doğasındaki renklerinkarışımı gibi karşıt nitelikler de bulunabilir” diyordu

filozof. Bununla birlikte, tanımlamamı, doğru olduğu-na inandığım gerçek örneklerle sınırlandırmam gerekir.

Her neyse, bu imparator, huyları bakımından ger-çek düşüncelerini saklayan, düzenci, yüze gülücü, ağ-zı sıkı bir insandı. Gerçek görüşlerini örtmeyi çok iyibeceren ikiyüzlü bir kimseydi. Sevinç ya da üzüntü

67



nedeniyle değil de, durumlar gerektirdiği zaman he-men gözyaşı dökebilirdi. Her zaman yalan söylerdi.Bu konuda dikkatsiz davranmaz, uyruklarıyla uğra-şırken bile yalanlarını hem imzasıyla hem de en bü-

yük yeminlerle onaylardı. Az önce yeminle inkâr etti-ği kusurlarını işkence altında açığa vuran tutsaklargibi, yaptığı anlaşmaları da, verdiği sözleri de kısa za-manda unutuverirdi. Hain bir dost ve yorulmaz birdüşman gibi kendini tutkuyla cinayete ve soygunaadadı. Aşırı derecede kavgacı ve saman altından su

yürüten bir insandı. Kolayca şeytan işi yollara sürük-lenir, ama doğru yolu izlemesi gerektiği konusundaki

her öğüde karşı çıkardı. Alçakça düzenler kurmakta ve bunları uygulamakta eli çabuktu. İyilik yapmak-tansa içgüdüyle uzak dururdu.

Justinianus’un niteliklerini anlatmak için insan ye-teri kadar kelime bulamıyor. Bir insanın olamayacağıkadar günah işlemeye düşkün biriydi. Sanki doğa, in-sanlığın geri kalanından bütün şeytanlık eğilimlerinikaldırmış ve bu adamın ruhunda toplamıştı. Bütün

bunların dışında, yalan suçlamaları dinlemeye ve he-mencecik ceza uygulamaya hazırdı. Yargıya varma-dan önce iddiaları inceleyeceği yerde, suçlamalarıdinler dinlemez kararını açıklardı. Duraksamadan,kasabaların yakılması, kentlerin yerle bir edilmesi,ulusların tutsak edilmesi için ortada hiçbir neden

yokken emirler verirdi. Biri çıkıp da Bizanslılarm es-kiden başına gelen felaketleri, Justinianus’un sorumlu

olduklarıyla karşılaştırırsa, eminim ki bütün geçmiş yüzyıllardakinden çok daha fazla insanın, bu tek ada-mın yönetiminde boğazlandığını görürdü. Başkaları-nın servetine hiç tereddütsüz, açıkça el koyar, kendineait olmayan şeyleri ele geçirirken bir özür, bir gerekçe

68



öne sürmeyi gerekli görmezdi. Ama ele geçirdiği servetleri, sanki bunlara karşı hiç ilgi duymadığını gös-termek istermiş gibi, hovardaca harcar, hiç gerek yok-ken olası düşmanların ceplerini doldururdu. Kısacası,ne kendi para tutar, ne de dünyada başkasının parasıolmasına göz yumardı. Sanki para hırsıyla değil de,para sahibi olanlara karşı duyduğu hayranlık nede-niyle böyle davranıyordu. Böylece Bizans toprağındazenginliği yasakladı ve millet çapında bir yoksulluğun

yaratıcısı oldu. Justinianus’un kişiliğinin genel çizgileri, becerebil-

diğim kadar, yukarıda belirtildiği gibidir.

Şimdi de Justinianus’un evlendiği kadının nereden gel-diğini ve nasıl yetiştiğini, Justinianus’un eşi olduktansonra Bizans Devletinin kolunu kanadını nasıl kırdığı-nı anlatmam gerekiyor.

Bizans kentinde Akasius adında bir adam yaşıyor-du. Sirk hayvanlarına bakıyordu. Yeşiller partisindendi ve “ayı bakıcısı” unvanını taşımaktaydı. Anastasi

us imparatorken, bu adam, ardında en büyüğü yedi yaşında Komito, Teodora ve Anastasya adında üç kızbırakarak hastalıktan öldü. Dul karısı, yeniden evlen-di. Yeni kocası ev yönetimine katılır ve hayvanlarabakar diye umuyordu. Ancak hiç hesapta yokken. Ye-şillerin Asterius adındaki oyuncubaşısı rüşvet alarak,her ikisini de görevden uzaklaştırdı, onların yerinehiç güçlük çekmeden kendi saymanını yerleştirdi.

Çünkü oyuncubaşılara bu gibi atamaları kendi başla-rına yapma yetkisi verilmişti. Bunun üzerine kadın,halkın Hipodrom’da toplandığı bir gün, küçük kızla-rının başlarına çelenkler koydu, ellerine çiçekler ver-di. Onlar halkın karşısında yakarıcı olarak oturdular

69



ve durumlarını dile getirdiler. Yeşiller yakarıyı kesin-likle reddetti; ama Maviler kendi ayı bakıcıları öldü-ğü için onlara aynı görevi verdi.

Kızlar yeteri kadar büyüyünce, çok çekici oldukla-rı için anaları tarafından sahneye çıkarıldılar. Hepsibirden değil, meslek için yeterli olgunluğa ulaştıkçateker teker sahneye çıktılar. En büyükleri olan Komito, çoktan günün en tutulan orospusu olmuştu. On-dan sonra gelen Teodora’ysa esir bir kız gibi, uzunkollu küçük bir elbise içinde ablasına çeşitli konular-da yardımcı oluyor, çoğu kere ablasının toplantılardaoturduğu sırayı sırtında taşıyordu. O zamanlar Teodora, olgun bir kadın gibi cinsel ilişkide bulunmak

ya da bir erkeğin yatağını paylaşmak için yeteri kadargelişmiş değildi ama, en aşağı tabakadan müşterileri ve esirleri tatmin için bir erkek fahişe gibi davranıyor-du. Esirler, efendileriyle tiyatroya gelince böyle midebulandırıcı biçimde kendilerini eğlendirmek fırsatınıbulurlardı. Teodora oldukça uzun bir süre kendini budoğal olmayan vücut alışverişine kaptırarak bir ge-

nelevde kaldı. Yeteri kadar büyüyünce ve tam olarakgelişince, eskilerin deyimiyle “ordu kalıntısı” denilencinsten fahişe oldu hemen. Çünkü ne flüt, ne de arpçalmasını biliyordu, dansöz olabilecek yeteneği de

yoktu; bu yüzden karşısına kim çıkarsa çekici yönle-rini satıyor ve vücudunu onun emrine veriyordu.

Daha sonra tiyatroya girdi. Oyuncuların açık sa-çık soytarılıklarının aracı halinde sahne gösterilerinin

düzenli bir oyuncusu oldu. Çok zeki ve nükteleri kes-kin olduğu için çabucak ün kazandı. Küçük çapkınkızda utangaçlığın dirhemi yoktu ve kimse yüzününkızarıp, geri çekildiğini görmemişti. En rezilane istek-lere hiç duraksamadan boyun eğerdi. Öyle bir kızdı

70



ki, biri çıkıp kötek atsa ya da kulağını çekse hiç aldır-maz, şakaya boğup kahkahalarla güler ve elbiseleriniçıkarıp en basit töreye göre bile örtülü kalması, erkekgözlerinden uzak tutulması gereken bölgelerini çırıl-çıplak gösterirdi.

Âşıklarını bekleterek alay ederdi ve sürekli olarak yeni birleşme yöntemleri uygulayarak şehvet düşkün-lerini ayağına getirirdi. Karşılaştığı bir erkekten çağrıbeklemeden, açık saçık nükteler savurarak ve kalçası-nı, kafaları karıştıracak biçimde sallayarak kendineçekerdi. Özellikle gençlere bu numaraları yapardı.Kendi zevkine sınırsız derecede düşkün bir başkası

bulunamazdı. Çoğu kez, herkesin kendi yiyeceğini ge-tirdiği akşam yemeklerine, hayatta başlıca amaçlarıevlilik dışı ilişkiler kurmak olan, hepsi güçlerinin en

yüksek noktasına erişmiş, on ya da daha çok gençadamla gider, bütün gece sırayla yemek arkadaşlarıy-la yatar, hepsini yorgunluktan kıpırdayamaz hale ge-tirdikten sonra, bu defa uşaklara saldırır, kimi zamansayısı otuzu bulan uşakların hepsiyle birleşir, yine de

isteklerini dindiremezdi.Bir gece, önde gelen yurttaşlardan birinin evinegitti. İçki içiliyordu orada ve söylenenlere bakılırsa,bütün konukların gözleri önünde, ayakları dibindekisedirin ucuna dikilip, aşağılık bir biçimde eteğini kal-dırdı, ayakta yüzü kızarmadan şehvet düşkünlüğünüherkese gösterdi. Elbette sık sık gebe kalıyordu vemesleğinin numaralarını iyi bildiği için hemen çocuk

düşürebiliyordu.Kimi zaman da, tiyatroda, halkın önünde elbisele-rini üzerinden atar ve çırılçıplak kalırdı. Yalnız göbe-ğinin altını ve mahrem yerlerini örten bir kuşak kalır-dı üzerinde. Buralarını da halka göstermekten utandı-

71



ğı için değil, tiyatroda kimsenin tam çıplak görülme-sine izin verilmediği, mahrem yerleri örten bir kıışağm bulunması zorunlu olduğu için böyle yapardı.Mahrem yerlerinde bu çok küçük örtü olduğu haldesırt üstü yatarak yayılırdı. Sahne görevlileri vücudu-nun mahrem yerlerine arpa taneleri serper ve eğitil-miş kazlar gagalarıyla arpa tanelerini teker teker top-lar ve yutardı. Teodora, yeniden ayağa kalktığında

yüzü kızarmak şöyle dursun, gösteriden gurur duyar-dı sanki. Utanmaz olduğu kadar, utanmazlığı yaymakiçin de herkesten çok uğraşırdı.

Çoğu kez elbiselerini çıkarıp atar, sahnede oyuncu-

ların ortasında durarak, özel jimnastiğini uygulaya-rak, tadına bakanlarla, daha tadına bakmamış olanla-ra böylece çağrıda bulunurdu. Vücudunu şehvet düş-künlüğüyle öylesine kötüye kullanmıştı ki, mahrem

yerleri başka kadınlardaki gibi doğanın belirlediği yer-de değildi ve sanki yüzüne vurmuştu! Ayrıca onunla

yakınlık kuranlar, doğa yasalarına uygun bir cinsel iş-lem yapmadıklarını açıkça belirtirlerdi. Azıcık rabıtalı

olan bir kimse onunla Forum’da karşılaştı mı parlakgiysilerinin bir yeri dokunur da sonra pislik bulaşırkorkusuyla hemen geri döner ve hızla uzaklaşırdı.Özellikle onu sabahın erken saatlerinde görenlereuğursuzluk getirirdi. Kadın oyunculara yapmadığınıbırakmazdı, son derece şirret bir insandı.

Daha sonra, Libya’daki Pentapolis kentinin yöneti-mine atanan Tir kentinden Hekebolus ile yola çıktı.

Ona en iğrenç biçimde hizmet edecekti ama aralanaçıldı. Adam hiç beklemeden onu uzaklaştırdı. Sonuç-ta kendini her şeyden yoksun bulunca, vücudunu alış-tığı biçimde yeniden yasadışı ticaret aracı olarak orta-

ya çıkardı. Önce İskenderiye’ye geldi, sonra bütün

72



Doğu’da bir tur atarak Bizans’a döndü. Geçtiği herkentte Tanrı’nm lütfunu uman hiçbir insanm admı ağ-zına alamayacağı bir mesleği izledi. Sanki görünmeyengüçler, yeryüzünde Teodora’nın ahlak düşkünlüğününbulaşmadığı tek bir nokta kalmasın istiyorlardı.

Sokak kadınlan ve her çeşit halk arasında günlükkonuşma konusu olan bu kadının, doğumu ve yetiş-mesi böyleydi işte. Ama yeniden Bizans’a dönünce

Justinianus önüne geçilmez bir tutkuyla kapıldı ona.Önce kadını yanına metres olarak aldı ve hemen patrisyenlik payesi verdi. Patrisyenlik gibi asil bir payeTeodora’ya geniş bir etki ve oldukça yüklü bir servet

sağladı. Delicesine tutulan insanlarda çoğu kez görül-düğü gibi, Justinianus’a da tutkun olduğu insana bü-tün servetleri ve lütufları yağdırmak dünyada en gü-zel şey gibi geliyordu. Böylece bütün devlet, bu tutku-nun yakıtı haline geldi. Teodora’nm yardımıyla, yal-nız başkenti değil İmparatorluğun her köşesindekihalkı, şimdiye kadar olduğundan daha çok yoksullaş-tırdı. Öteden beri Mavileri destekledikleri için bu

partinin üyelerine devlet işlerinde büyük yetkiler ver-diler. Şeytanın bir ölçüde yumuşatılması ise epey za-man aldı. Olaylar şöyle gelişti:

Justinianus uzun süren bir hastalığa yakalanmıştı.Hastalık onu öyle bir tehlikeye sürükledi ki, öldüğübile söylendi. Bu arada partizan bölücüler daha öncesözünü ettiğim kötü eylemlerini sürdürüyorlardı veHipatius adında seçkin bir kişi güpegündüz Ayasof

ya’da öldürüldü. Cinayet işlenince doğan karışıklık-lar, İmparator’a bildirildi. Çevrede bulunanlar, İmparator’un kamu işlerinden uzak olması fırsatından ya-rarlanarak, olayların ağırlığını göstermek için ellerin4en geleni yaptılar ve başlangıçtan sona kadar olan

73



bitenin tam bir listesini verdiler. İmparator bununüzerine kentin valisine bütün suçluları adalet karşısı-na çıkarmasını buyurdu. Vali, Teodotus adında biriy-di ve genellikle “balkabağı” diye anılırdı. Vali, olaylailgili geniş bir soruşturma açtı; birçok suçluyu tutuk-layarak yasa gereğince cezaya çarptırabilirdi ama,bunlardan bir kısmı kovuşturmayı atlatarak kaçtılar.Daha sonra da İmparatorluğun batışında kendi pay-larına düşenleri yerine getirdiler.

Beklenenin tersine, İmparator birden iyileşti ve Teodotus’un bir büyücü ve zehirci olduğunu öne süre-rek onu yok etme yollarına başvurdu. Ancak Teodo

tus’u çökertme gerekçesini sağlayacak inanılır bir ba-hane bulamadığı için, adamın yakınlarına en korkunçişkenceleri uygulayıp adam aleyhine asılsız suçlar uy-durmaya zorladı. Herkes İmparator’un, Teodotusaleyhine çevirdiği entrikalar karşısında üzüntüsünügizleyip kendi köşesine çekilmiş sessiz dururken Qu-aestor görevinde bulunan Proklus sesini yükseltereksanığın suçsuz olduğunu, ölüme mahkûm olacak bir

şey yapmadığını açıkça öne sürdü. Bu durumda Te-odotus, İmparator’un telkiniyle Kudüs yolunu tuttu. Ama Kudüs’e kendini öldürmeye niyetli kişilerin gel-diğini haber alınca bir kilisede gizlendi ve ölümünekadar kiliseden dışarı adımını atmadı.

Teodotus konusunda başka söylenecek şey yok. Ama partizanlar o andan başlayarak dünyanın en ihti- yatlı kişileri haline geldi. Artık böyle utanç verici yol-

larla kötü işlere atılmaz oldular, ama daha büyük bir yüzsüzlükle yasadışı mesleklerini uygulamak için herfırsatı elde ettiler. Kanıtı şu ki, daha sonra birkaçı ben-zer atılganlıklar gösterince cezalandırılmadı. Ceza ver-mekle görevli olanlar onlara cezadan kurtulma yolla

74



nnı gösteriyor, yaptıklarına göz yumarak yasaları çiğ-nemelerine cesaret veriyorlardı.

Ana İmparatoriçe hayatta olduğu sürece, Justinianus’un Teodora’yı yasalara uygun biçimde eş olarak

almasına imkân yoktu. Ana İmparatoriçe, öbür işleri-ne karışmadığı halde, bu konuda Justinianus’a karşıçıkıyordu. Daha önce belirttiğim gibi Ana İmparatori-çe yabancı asıllı, kültürden yoksun bir kişi olmaklabirlikte, yakışıksız işlerden tiksinirdi. Aslında, bir keli-me yazmasını bilmezdi, devlet işlerinden de hep ha;bersiz kalmıştı. Saraya girmeden önce asıl adım gü-lünç bularak bırakmış ve Öfemia adını almıştı. Bir sü-

re sonra. Ana İmparatoriçe nasılsa ölüverdi. İmpara-tor Justinus ise bunak ve çok yaşlıydı, bu yüzden uy-ruklarına alay konusu oluyor, olan bitenlerin farkındaolmadığı için herkes onu küçük görüyordu, kimse onuhesaba katmıyordu. Buna karşılık yeğeni Justinianus,her zaman inatla kargaşa yaratarak mesele çıkardığıiçin korkuyla bakılıyor ve sürekli olarak saygı görü-

yordu. Teodora’yla nişanlanmak için tam bu zamanıseçti. Ama, senatör rütbesine erişmiş bir kimsenin birfahişeyi eş olarak alması imkânsızdı, böyle bir şey öte-den beri en eski yasalarca yasaklanmıştı. Justinianus,İmparator’u yeni bir yasa koyarak bu gibi eski yasala-rı yürürlükten kaldırmaya zorladı. Bunu başarınca Te-odora’yla meşru bir eş gibi yaşadı, böylece başkaları-nın da fahişelerle evlenebilmelerinin yolunu açtı. Ar-dından küstahça bir darbeyle İmparatorluk yönetimi-ni ele geçirdi, davranışının kabalığını gizlemek için birgerekçe de buldu. Korku yüzünden oy vermek zorun-da kalan aristokrasi tarafından, amcasıyla birlikte bü-tün Bizanslılann imparatoru ilan edildi. Paskalya’danüç gün önce, İmparatorluk yetkileri Justinianus ve Te

75



odora tarafından devralındı. Paskalya’dan üç gün ön-ce, İmparatorluk yetkileri Justinianus ve Teodora tara-fından devralındı. Paskalya’ya üç gün kala kimse kim-seyi selamlamaz ve iyi günler dilemezdi. Birkaç güngeçtikten sonra Justinus doğal nedenlerle öldü. Dokuz yıl hüküm sürmüştü. Onun ardında Justinianus ile Te-odora birlikte hükümdar oldular.

Böylece, yukarıda da anlatıldığı gibi Teodora doğ-du, büyüdü, olgunlaştı ve bütün engelleri aşarak İm-paratorluk tahtına çıktı. Justinianus’a gelince, yaptığıişin alçaltıcı olduğunu, istese bürün Bizans İmparatorluğu’ndan bir seçme yapıp dünyada doğmuş bütün

kadınların en iyi yetişenini, saflık içinde yaşamış, gü-zel ve el değmemiş olanını, yani dedikleri gibi sert gö-ğüslü bir kadını eş alabilecek durumda bulunduğunuhiç aklından geçirmemişti. Hayır, tam tersine bütünbu sayfalarda yazılanlardan da açıkça belli olduğu gi-bi, her çeşit korkunç pisliğe iki defa bulanmış, isteğiy-le çocuk düşürmekten tekrar tekrar suçlu bir kadınıkendine ortak ve yoldaş yapmış, insanlığın ortak zeh-

ri olan bu kadına sahip olmuştu. justinianus’un nitelikleriyle ilgili daha fazla bir şeysöylemeye gerek yok sanıyorum: Yaptığı evlilik onuntöre yönünden düşkünlüğünü açıklamaya yeter. Buevlilik onun izlediği yolun hem anlatıcısı, hem tanığıhem de yorumcusudur. Bir insan davranışlarının kö-tülüğüne aldırmaz olursa, artık her yerde iğrenç birigibi gözükmekten çekinmez, aynı zamanda yüzünde

her zaman beliren utanmazlıkla silahlanıp, en bayağıeylemlere neşeyle, çekinmeden girişir.

Acıdır ama, devletin rezalete bulaştığını gören Senatoüyelerinden hiçbiri çıkıp da bu gibi işleri protesto ede-

76



cek gücü kendinde bulamadı, tam tersine, hepsi desanki bir tanrıçaymış gibi Teodora’nın ayaklarına ka-pandı. Ona “Hanımefendi” demek zorunda bırakıl-dıkları zaman tek bir papaz çıkıp hoşnutsuzluğunugöstermedi. Daha önce tiyatroda gösterilerini seyre-denler, hemen Teodora’nm yerde sürünen köleleri ol-mayı uygun gördüler. Savaş alanında Teodora’nın ya-rarına ölüme atılmaya çağrılınca tek bir asker çıkıpbu emre karşı koymadı. Yaşayan tek bir insan onamuhalefet edemedi. Çünkü, sanıyorum başlarına ge-leni kaderin bir cilvesi sayıyordu herkes ve bu neden-le iğrenç gidişi önlemek için kimse parmağını bile kı-pırdatmıyordu. Sanki alınyazısı kudretini gösteriyor-du. Çünkü, alınyazısı bütün insanların işlerini denet-ler. Olanlara gerekçe gösterilebilsin ya da her şeyinardında bir neden bulunduğunu anlasın diye insanlaralınyazısına kayıtsızlık gösterirler. Birdenbire, hiçbeklenmeyen bir güç gösterisiyle alınyazısı, az öncegüçlükler içinde çırpınan bir insanı yüce bir doruğa

çıkarıverir. Kimi tutarsa ona engel tanımaz. O insanınseçtiği hedefe ulaşabilmesi için bütün yollar açılır. Alınyazısı başını almış giderken, insanlığın geri kalanıduraksamadan bir kıyıya çekilir ve yol açar. Ama bizher şeyin nasıl olması gerektiğini ve bunlar üzerinesöylenecek şeyleri Tann’ya bırakalım en iyisi.

Teodora’ya gelince, onun çekici bir yüzü ve iyi bir vücudu vardı; ama biraz kısa boylu ve solgun yüzlüy-

dü. Yüzünde hafif renk izleri olduğu için tam solgunsayılmazdı. Bakışları her zaman öfkeli ve sertti. Kadı-nın sahnedeki hayatının ayrıntılı bir dökümünü yap-saydım, zamanımın geri kalanını buna harcamak zo-runda kalırdım. Ama, niteliklerinin tam görünümünü

vermek için seçerek anlattığım birkaç olay yeterlidir

77



vanın haksız tarafça kazanılmasını sağlıyorlar ve böylece her iki tarafın da servetine el koyuyorlardı.

Sonuçta, İmparator’un yakın dostu payesine erişe-rek içinden geldiği gibi yasalara karşı çıkanlar ve dev-lete karşı suç işleyenler, keseyi doldurdukları açıkçaortaya çıkınca, Teodora’nın hışmına uğruyor ve onunkara listesine alındıklarını görüyorlardı. Daha kısasüre önce böylelerinin destekçisi olduğunu ilan etme-

ye hazır görünen Justinianus, bu sefiller için sempatisiazaldıkça, ilgisi de kararsız hale geliyordu. Bu durumise ortağına bir işaret vermek demek oluyor, Teodorada bu kişileri bir daha bellerini doğrultamayacak de-

recede yerle bir ediyordu. O sırada Justinianus, olanbitene göz yumuyor, yalnızca onların servetlerini al-mak için kollarını açıyor ve utanmadan bu servetlerekonuyordu. Bütün bu oyunları çevirmek için her anişbirliği yaparken herkesin önünde birbirleriyle kanlıbıçaklıymışlar gibi gözüktüler ve uyruklarını birbirinedüşürmeyi, böylece sarsılmaz biçimde yerlerinde kal-mayı başardılar.

79



men daha çok sayıda insana aynı şeyi yapabilmek için yeni düzenler kurardı.

O sıralarda Bizanshlar bütün başka uluslarla barışiçinde yaşıyorlardı. Kan dökücülüğünü nasıl doyura-cağını bilemeyen Justinianus, yabancı ulusları bilebirbirine düşürdü. Ortada fol yok yumurta yokken,Hunların başbuğlarına adam göndererek, anlamsızbir cömertlikle dostluk örneği olarak kucağına servet-ler döktü. Justinus zamanında bile böyle yaptığı söy-lenmiştir. Onlar ise, gökyüzünden düşen bu servetlerekonunca, kardeş başbuğların yönetiminde, adamla-rıyla İmparatorluk arazisine beklenmedik baskınlar

yapmaya başladılar. Böylece, ortada hiçbir neden yokken kendilerine para ödeyen kimse karşısında ba-rışın gerçek fiyatını saptama durumuna geldiler. Baş-buğlar bir anda Bizans İmparatorluğu’nu işgale başla-dı; aynı zamanda İmparator’dan da haraçlarını alı-

yorlardı. Bu örnek, hemen başkaları tarafından da iz-lendi, onlar da zavallı Bizanshlan soyma işine katıldı-lar. Yağmada elde ettiklerinden başka, saldırıları kar-

şılığında İmparator’un eli açıklığından da yararlanı- yorlardı. Sonuçta, yıllarca hepsi ellerinin ulaştığı yer-leri yağma edip soydular. Yerli ırkların pek çok baş-buğları olduğu için, Justinianus’un özür kabul etmezcömertliğinin sonucu olarak savaş, bir topluluktanöbür topluluğa sırayla geçiyor, bir türlü bitmek bilmi-

yor, aydan aya, yıldan yıla dolanıp duruyordu. Sonuçolarak, bu dönemde Bizans toprağında yağma edil-

medik bir tek dağ, arazi parçası, mağara kalmadı. Ba-zı yerler beş defa ya da daha çok saldırıya uğradı. Bü-tün bu felaketleri, Medlerin, Arapların, Slavların, Antalann ve diğer yabancı ulusların ellerinde acı çeken-leri, öteki kitaplarımda anlatmışımdır, ama bu kitabı-

82



mın önsözünde de belirttiğim gibi, burada olaylarda-ki asıl sorumluluğun nerde olduğunu açıklamakönemli olacaktır.

Justinianus barışı güven altına almak için Hüsrev’ealtınla yüklü bir servet verdi, sonra da bağışlanmazbir biçimde, karşıt düşüncelere aldırmadan, Alamundarus başkanlığındaki Hunlarm dostluğunu kazan-mak kararıyla, barışın bozulmasından sorumlu oldu.Oysa Hunlar, başka yerde de açıkça belirttiğim gibiİranlılarla müttefikti. Justinianus, her olanaktan ya-rarlanarak toprak kanla dolsun, eline daha çok servetgeçsin diye kıvılcımları körükler, Bizanslıları felaketesürükleyen savaşlar ve parti kavgalarını kışkırtırken,uyrukları için korkunç bir kıyım daha düzenlendi. Buda şöyle oldu:

Bizans İmparatorluğu’nun her yerinde din yolun-dan sapan mezhepler vardı. Montanizm,' Sabattarianizm^ve daha başka mezhepler insanları dinsel inanç-ları bakımından sürekli olarak yanlış yollara sürüklü

yordu. Bütün bu inanç sahiplerine, uyulmadığı tak-dirde ağır cezaların tehdidi altında inançlarından vaz-geçmeleri, yoksa çocuklarına ve akrabalarına malları-nı bırakmayacakları bildirildi. Bu çeşit mezheplerinkilise dedikleri yerler, özellikle Arius inancına bağlıolanlarınki, işitilmedik zenginliklerle doluydu. Bizansİmparatorluğu içinde ne Senato ne de başka bir ör-güt, kiliselerin zenginliğiyle boy ölçüşemezdi. Kilise-

ler, anlatılmayacak kadar çok, hesapsız altın ve gü-müş hâzineleri, değerli taşlarla kaplı süslemeleri, çoksayıda evleri ve köyleri, dünyanın her yerinde arazile-riyle dünyada bilinen her çeşit zenginliklere sahipti.Çünkü şimdiye kadar gelen İmparatorlar bunların iş-lerine karışmamıştı. Ortodoks inançlı birçok insan bi-

83



rak İmparator’a karşı silaha sarılmaya karar verdiler ve kendi aralarında Savarus’un oğlu Julianus adındabir haydutu başlarına İmparator seçtiler. Askerlerekarşı savaşa giriştiler, bir sürede dayandıiarsa da, so-nunda yenildiler. Başta önderleri olmak üzere parçaparça edildiler. Çatışmada yüz bin insanın can verdiği

ve dünyanın en verimli toprağının, sürecek adam bu-lunamadığı için boş kaldığı söylendi. Savaş sonunda,arazi sahipleri ki bunların hepsi Hıristiyandı kötübir sonuçla karşılaştılar. Arazilerinden bir gelir eldeedemedikleri halde, öldürücü vergiler ödemek zorun-da kaldılar.

İmparator Justinianus, ardından Greklere işkence yaparak ve mallarını ellerinden alarak baskıya girişti.Çoğu tehlikeyi geçiştirmek için görünüşte Hıristiyanoldu ama, çok geçmeden eski inançlarına dönerek,kutsal olmayan şölenlerini yaparken, kurban keser-ken yakalandı. Hıristiyanlara neler yaptığını ise dahasonraki bir kitapta yazacağım.*

Daha sonra oğlanlara tecavüzü yasaklayan bir ya-

sa çıkardı, yasa yürürlüğe girdikten sonra yalnız böy-le davranışlarda bulunanları değil, geçmişte bu sapıkhastalığa kendilerini kaptırmış olanları da cezalandı-rıyordu. Sapıkların cezalandırılmalarıysa görülmemişbir biçimde yürütüldü. Ceza, ortada davacı yokkenbile uygulanıyordu. Bir adamın, bir oğlanın ya daefendisine karşı istemeden tanıklığa zorlanan bir esi-rin sözü bile yeterli kanıt sayılıyordu. Böyle hüküm

giyen kimseler iğdiş ediliyor ve halkın gazabına terkediliyordu. Bununla birlikte, başlangıçta bu ceza her-kese değil de. Yeşiller partisinden olanlara, zenginlere

ve yöneticilere, şu ya da bu biçimde İmparator’a karşıgelenlere uygulandı.

85



Ayrıca İmparator ve İmparatoriçe, müneccimleredüşmanlık besliyorlardı. Bu yüzden hırsızlıkla uğra-şan yetkili memurlar, müneccimlere karşı da kötü uy-gulamalara girişti, çoğunu kırbaçlatarak develereoturttu, kent içinde bağırıp çağıran halka teşhir etti.Oysa çoğu yaşlı ve saygıdeğer kişilerdi. Böyle bir ül-kede asıl yetkilerin yıldızlarda olmasını istemektenbaşka suçları yoktu. Sonuç olarak çok sayıda kimse,

yabancı ülkelere ya da İmparatorluğun uzak bölgele-rine kaçmaya başladı. Her bölgede ve her kentte kitlehalinde yeni yüzler görünüyorduk Yakalanmamak içinherkes memleketini bırakıyor, kendi ülkesi düşman

eline düşmüş gibi başka bir ülkeye gidiyordu.Bizans’ta ve başka kentlerde (Senato üyelerindensonra gelen) hali vakti yerinde herkes, Justinianus veTeodora tarafından, anlatıldığı gibi soyuldu ve servet-ler onların ellerinde kaldı. Senatörlerin mallarını nasıl

yağma ettiklerini şimdi anlatacağım.Bizans’ta, Zeno adında birisi yaşıyordu. Vaktiyle

Batı’da imparatorluk yapmış olan Antemius’un oğluy-

du. Kendi amaçlarına ulaşmak için İmparator’la İm-paratoriçe, Zeno’yu Mısır’a vali atadılar. Zeno, en de-ğerli eşyalarını bir gemiye yükledi ve denize açılmayahazırlandı. Zeno’nun tartılamayacak kadar çok gü-müş eşyası, zümrüt, inci ve başka değerli taşlarla süslüküplerce altını vardı. Majesteleri, güvendiği kişileriharekete geçirerek, gemideki değerli yükü çaldırdı vegemiyi yaktırdı. Sonradan Zeno’ya geminin birdenbire

alev aldığını ve bütün yükün kaybolduğunu bildirdi.Olanlara bakın ki, aradan çok geçmeden Zeno ölüver-di. Yasal varisleri olarak ortaya hemen İmparator’laİmparatoriçe çıktılar ve adamın bütün servetini ele ge-çirdiler. Bu konuda bir de vasiyetname ortaya çıkardı

86



1ar ama bunun Zeno’ya ait olmadığı açıkça dedikodukonusu yapıldı.

Aynı yöntemlerle, hem seviyece hem de başka yön-lerden Senato’nun en önde gelen üyelerinden Tatianus’un, Demostenes’in ve Hilara’mn varisleri oldular.Başka birtakım kimselerin servetleriyse, sahte vasiyet-namelerle değil, sahte mektuplarla ele geçirildi. Düz-mece mektuplarla, Lübnan’da yaşayan Dionisios’un,Basilius’un oğlu Yohannis’in varisleri haline geldiler.

Yohannis, Edessa’nm en önde gelen kişisiydi; ama Belisarius onu ister istemez rehin olarak İranlılara ver-mişti. Daha önceki bir kitabımda buna değinmiştim.

İran Kralı Hüsrev, Belisarius’un bu adamı rehin verir-ken yaptığı anlaşmayı Bizanslıların çiğnediğini öne sü-rerek Yohannis’i serbest bırakmayı reddetti. Bir savaştutsağı gibi satmaya hazır olduğunu bildirdi. Yohan-nis’in hayatta olan büyükannesi, bin kiloya varanağırlıktaki bir gümüşü fidye olarak hazırladı. Karşılı-ğında torununa kavuşacağını umuyordu. GümüşlerDaras kentine geldiğinde İmparator’un bundan haberi

oldu ve alışverişin tamamlanmasmı durdurdu. Bizansservetinin yabancı bir devlete verilemeyeceğini söyledi.Kısa bir süre sonra Yohannis ölmeden önce ona yaz-mış, bütün servetinin ve emlakinin İmparator’a veril-mesini dostça bildirmişti.

İmparator’la İmparatoriçe’nin varisleri olduklarıöbür kişilerin tam bir listesini vermek benim için çok güç.

Nika Ayaklanması* oluncaya kadar, hali vakti ye-rinde olan kimselerin servetlerini tek tek ele geçirmek,İmparator’la İmparatoriçe’yi tatmin ediyordu ama,ayaklanmadan sonra bir hamlede, hemen hemen bü-rün senatörlerin mallarını soyuverdiler. Bütün servet-

87



lere ve en çekici arazilere, canlarının istediği gibi elkoydular; yine ezici vergi yükü altında bulunan arazi-leri bir yana ayırıp bunları sahte bir cömertlikle eskisahiplerine sattılar. Sonunda bu tür arazi sahipleri,

vergi tahsildarları tarafından sıkıştırıldı, borçlarınınsonu gelmez faizleriyle yoksulluğa düştü, ölümdenfarksız yoksul bir hayat sürdüler.

Olan biten karşısında, çağdaşlarım gibi ben de İmparator’la İmparatoriçe’nin gerçekten insan olduğunubir defa olsun düşünemedim. Onlar ozanların dediğigibi “fani insanların baş belaları”ydılar. Kana susa-

mış bir çift şeytandılar. En çabuk yoldan bütün ulus-ları ve onların eserlerini yok etmeyi düşündükleri içininsan biçimine girmişlerdi. Böylece yarı insan ve yarışeytan oldular ve bütün yeryüzünü temelinden sarstı-lar. Bu görüşün kanıtı, pek çok şeyde, özellikle davra-nışlarındaki kudrette bulunabilir. Çünkü insanlarındavranışları şeytanlarınkinden çok farklıdır. Zamanınuzun akışı içinde, kader ya da doğa gereği, kuşkusuz

pek çok kişi, insanlar üzerinde müthiş bir korku ya-ratmışlar, yardım görmeyen çabalarıyla kentler, ülke-ler, ne varsa harap etmişlerdir ama, bütün insanlığaçöküntü getirmek ve bütün dünyaya felaket yağdır-mak, bu ikisinden başkasına nasip olmamıştır. Ger-çekten onlar, insanlığın yok olması için işbirliği yapankaderin cilvelerinden yararlandılar. Kısaca açıklaya-cağım gibi, yataklarından çıkan ırmaklar, veba salgm

ları, depremler bu çağda yaygın yıkım getirdi. Öyley-se felaketleri böyle üst üste yağdıran insani bir güçdeğil, başka türlü bir güçtü.

Anasının, bazı yakın arkadaşlarına Justinianus’unaslında Sabbatius’un oğlu olmadığını, babasının in-

88



san bile olmadığını söylediği yaygındır. Gebe kalacağısırada onu bir şeytan ziyarete gelmiş, gözle görünmü

yormuş ama, kadınla temasta tam bir erkek gibiymiş.Sonra da hayal gibi ortadan kaybolmuş.

İmparator’la birlikte geceleri geç vakte kadar kala-rak konuşan yüce nitelikli kişiler, İmparator’un yerin-de kimi zaman acayip şeytansı bir biçim görmüşlerdir.İçlerinden birinin anlattığına göre İmparator, uzun sü-re oturma alışkanlığı olmadığından, çoğu kez tahtın-dan kalkıp odanın içinde dolaşmaya başlarmış. Justinianus’un başı bu arada kaybolur, gövdesi uzun do-laşmalara devam edermiş. Bunu gören, önce ne yapa-cağını bilemez, acaba gözüm mü bozuldu diye düşü-nürmüş. Ama baş daha sonra yerine döner, bunu gö-ren de, boşalan yerin beklenenin aksine yavaş yavaşdolduğuna tanıklık edermiş. Başka biriyse, İmpara-tor’un yanında otururken, yüzünün birdenbire biçim-siz bir et parçası haline girdiğini görmüş; gözler vegözkapakları ortadan kalkmış ve biçimsiz bir yığın ol-muş. Aynı adam, sonra yavaş yavaş yüzün eski biçimi-ni aldığını görmüş. Anlattığım şeylere tanık olrriadımama, gördüklerinde ısrar eden kimselerden işittim.

Yine anlatıldığına göre, Tann’nın lütfunu esirgeme-diği bir keşiş, yaşadığı çölde dayanılmaz bir zulüm veadaletsizliğe uğrayan yakın komşuları adına konuş-mak üzere ikna edilerek Bizans kentine yola koyul-muş. Varır varmaz İmparator’un huzuruna kabul edil-

miş; ama görüşme odasının eşiğinden adımını içeri at-mışken, hemen geri çekilmiş. Onu getiren hadımağası ve orada bulunanlar içeri girmesi için cesaret vermeyeçalışmışlarsa da, o hiç karşılık vermemiş ve sanki bir-den delirmiş gibi kaçmaya başlamış, kaldığı eve dön-müş. Birlikte bulunanlar garip davranışının nedenini

89



Bazı kimselerin gözünde beliren gerçekler bunlar-dır işte.

Justinianus’un nitelikleri, kabataslak çizdiğim gibi-dir. Ama onunla ilişkisi olanlara kendini, yanına ko-layca yanaşılabilir ve nazik biri gibi gösterirdi. Her is-teyen İmparator’un huzuruna çıkabilirdi. Kurallarıbozarak yoluna çıkanlara bile kızmazdı. Bununla bir-likte yok etmeyi düşiındüğü kimselerle karşılaşınca

yüzü kızarmazdı. Kendine saldırıda bulunanlara karşıkızgınlık belirtisi ya da sinirlilik göstermez, duygula-rını saklar ve sonra yumuşak bir sesle, yüzünde dost-ça bir ifadeyle, gözkapaklarım kaldırmadan binlercemasum kişinin ölüme gönderilmesi, kentlerin yerlebir edilmesi, bütün servetlerine hâzinece el konulması

yolunda emirler verirdi. Halini tavrını görenler, onunbir kuzu olduğunu sanabilirlerdi ama, biri kalkıp daonu yatıştırmaya ya da gazabını çekenleri bağışlatma-

ya çalışacak olsa o zaman “dişlerini gıcırdatarak vebir hayvan gibi kudurarak’” patlayacak gibi öfkele-nirdi. Bu yüzden yakınları herhangi biri için af çıkar-

mak konusunda pek umut beslemezlerdi.İsa’ya bağlı ve inançlı görünürdü ama, bu bile uy-rukları için felaket demekti. Çünkü papazların kom-şularına karşı ceza görmeden şiddtt kullanmalarınaizin vermişti. Onlar da komşularının arazilerini yağ-ma edince, keyiflerine bakmalarını söyler, böyleceTanrı’ya hizmet ettiğini düşünürdü. Böyle arazi anlaş-mazlıklarında bir taraf sözde dinsel amaçlarla kendi-

ne ait olmayan bir toprağı ele geçirmişse davayı kaza-nıyordu. Çünkü ona göre adalet, papazların karşıtla-rından daha üstün olmaları demekti. Kendi de ölü yada diri kimselerin servetlerini ele geçirip, kiliselerdenbirine bağışlayınca, davranışmı dindarlık olarak kut-

91



luyordu ama, emlakin bir daha eski sahiplerine dön-memesi için gerekli önlemleri de alıyordu.

Daha ileri gitti ve amacına erişmek için sayısız ci-nayetler düzenledi. En çok istediği şey, herkesi bir çe-şit Hıristiyan inancına zorlamak olduğu için, buinançla uyuşmayanları sebepsiz yere yok etti. Bir

yandan da dini bütün geçindi. Çünkü ölenler onuninancını paylaşmadıkları için, buna cinayet gözüylebakmıyordu. Böylece kendini tam anlamıyla hem-cinslerini boğazlama işine kaptırdı ve karısıyla bir-likte isteklerini gerçekleştirmek için yeni suçlamalaruydurmaya girişti. Niteliklerinde birtakım ayrılıklargörülse de, amaçlarında ikisini birbirinden ayırmakgüçtü. İkisi de kötü ruhluydular. Ama uyruklarını yoketmede birbirlerine karşıt yollar izlediler. Çünkü İm-parator, yargılarında fırıldak gibi dönekti. Yanında-kiler onu istedikleri yöne çevirebilirlerdi yeter ki bu

yön, cömertlik, iyilik ve başkalarına yardım gibi ko-nularla ilgili olmasın ve kendini övgülerin esintisinebırakırdı hep. Pohpohçu saray mensupları onu ko-

layca uçtuğuna ya da “havada dolaştığına”’” inandı-rabilirlerdi.Bir gün mahkemede, İmparator’un yanında oturan

Tribonianus" dindarlığı nedeniyle çok geçmeden Ma- jestelerinin gökyüzüne götürüleceğinden ve bir dahainsanların onu göremeyeceğinden oldukça dehşetedüştüğünü söyledi. İmparator ise böylesine övgüleri(ya da ince alayları) daha önceden edindiği kanılara

göre yorumlardı. Bir bakardınız birini erdemleri ne-deniyle överken, az sonra onu serseri diye kötülerdi.Uyruklarından birine hakaretler yağdırmışsa, az son-ra döner, bu defa onu övgülere boğardı ya da öyle gö-rünürdü. En küçük neden olmadan havaya goıe deği-

92



şirdi. Çünkü düşünceleri, sözlerine ya da vermek iste-diği görüntüye hep ters düşerdi.

Dostluk ve düşmanlık konusundaki tutumunu, ço-ğunlukla kendi davranışlarmı tanık tutarak göster-dim. Düşman olarak kararlı bir insandı, sapkınlık

yapmazdı ama, dostlarına karşı kaypaktı. Himayesin-de olan pek çok kimseye böyle felaket getirdi. Ancakbirisinden bir defa nefret etti mi, artık hiç dostlukgöstermezdi. En iyi bildiklerine ve güven gösterdikle-rine sonradan sırtını döndü ve onları karısına ya dabaşkasına sunarak ölüme gönderdi. Oysa, onlarınkendine bağlılıkları nedeniyle ve yalnızca bu nedenleölüme gönderildiklerini biliyordu. Çünkü herkesingörebildiği gibi, gaddarlık ve para düşkünlüğü dışın-da güven olmazdı ona. Para düşkünlüğünden onukurtarmaya kimsenin gücü yetmezdi. Birtakım olay-larda karısının öğütlerini dinlemeyince, ne kadar ba-ğırıp çağırsa da, Teodora bu işten büyük çıkar sağla-

yacaklarını öne sürerek kocasını burnundan tutup is-tediğini yaptırırdı. Ufukta kötü yoldan elde edilebile-cek bir çıkar sezdi mi, yeni yasalar yürürlüğe koyma-

ya ya da yürürlükte olanları kaldırmaya hemen hazır-dı. Ve yargı ile kararları, kendi yürürlüğe koyduğu

yasalara göre değil, büyük ve görkemli bir servetinkokusuna kapılmış gibi verirdi. Birbiri ardından kü-çük soygunlarla uyruklarının mallarına el koymak,ona hiç de saygınlığını yitirmek gibi gelmiyordu, yanişöyle ya da böyle göz koyduğu bir serveti ele geçire-mezse ya asılsız suçlamalar öne sürüyor ya da bir va-siyetnameyle işini bitiriyordu.

Bizanslıları yönettiği sürece. Tanrı konusunda nesağlam bir inanç ya da görüş devam etti, ne de bir ya-sa yerinde kaldı. Onu zamanında ne bir iş anlaşması-

93



na güven vardı, ne de bir sözleşmenin anlamı kalmış-tı! Yakın dostlarını bir göreve gönderdiğinde, onlarönlerine çıkanı yok edip soymaya başlayınca, Majes-teleri hemen onların gerçekten seçkin kişiler olaraktanınması gerektiğini, buna hak kazandıklarını önesürer, emirlerini son harfine kadar yerine getirdikleri-ni söylerdi. Ama gönderdiği kişiler, karşılarına çıkan-lara yumuşak davranıp konuyu yargı organına haber

verirse, hemen onları kötüler, düşmanca davranmayabaşlar, eski kafada olduklarını öne sürerek defterdensiler ve bir daha da göreve çağırmazdı onları. Sonuçolarak birtakım kimseler, nitelikleri tamamıyla baş-kayken, kötü ruhlu olduklarını Justinianus’u inandır-mak için yorucu çabalara giriştiler. Birtakım kimsele-re tekrar tekrar söz verir, verdiği sözü yeminle ya da

yazıyla belgeler, sonra da bunları hemen unuturdu.Böyle davranışların kendisine karşı hayranlık uyan-dırdığını sanıyordu. Justinianus daha önce de belirtti-ğim gibi hem uyruklarına, hem de düşmanlarının ço-ğuna hep böyle davranırdı.

Bir kural olarak uykuya çok az gerek duyardı. Yi- yecek ve içecek konusunda iştahı acayip biçimde az-dı. Sofradan kalkarken parmak uçlarıyla bir lokmaalır, tadına bakardı, o kadar. Böyle şeyler ona yersizgelirdi; sanki yemek yerse doğa kendisini hizaya geti-rir sanıyordu. Zaman zaman iki gün iki gece oruç tu-tardı, özellikle Paskalya’dan önceki günler böyle birdüzeni gerektirirdi. İşte böyle, dediğim gibi, çoğu ke-

re iki gün aç durur, yalnızca çok az su ve bir iki ya-ban bitkisiyle yaşar, bir saat kadar uyuduktan sonragecenin geri kalan bölümünü sarayın içinde durma-dan dolaşarak geçirirdi. Aslında uyanık olduğu zama-nı iyi amaçlar ve çalışmak için harcamaya eğilimli ol-

94



saydı, ulus kalkınır ve zenginliğe kavuşurdu. Tam ter-sine, bütün doğal gücünü Bizanslıları yok etmektekullandı ve bütün siyasal yapıyı yerle bir etmekte debaşarılı oldu. Çok az uyuması, oruç tutması ve zorluçabaları tek bir amaca yönelmişti; o da, her gün dur-madan, uyrukları için, keyifle daha büyük felaketlerdüzenlemekti. Daha önce de görüldüğü gibi kutsal ol-mayan işleri icat etmek ve ustaca uygulamakta görül-memiş bir yeteneği vardı. Böylece sonuçları, huylarıarasındaki iyi nitelikler de uyruklarını yok etmektebirer araç oldular.

Milletin bütün işleri altüst oldu ve yerleşmiş gele-neklerden hiçbiri kalmadı. Bunlardan birkaç örnek

vereceğim. Anlattıklarım sonsuza kadar uzar gider diye geri kalanını bir yana bırakacağım. Bir defa birİmparator olarak, İmparatorluk onurunu yüceltici bir

yeteneğe sahip değildi, sahip olduğu izlenimini de vermeye çalışmazdı. Konuşma tarzında, giyiminde vedüşünce biçiminde bütünüyle görgüsüz ve kabaydı.

Ne zaman imzasıyla bir kararname çıkarsa bunu du- yurulmak üzere her zamanki yollardan Quaestor'\ \ ığiy göndermez, telaffuzunun yoksulluğunu düşünmeden,kendi yüksek sesle okur ve kalabalık bir bekleyicilerkitlesi tarafından alkışlanarak, desteklenirdi. Böylece,kararnameden zararlı çıkanlar da yakınmak fırsatıbulamazlardı.

Secretis' denilen memurlar İmparator’un gizli bel-

gelerini yazmaktan yoksun bırakıldılar. Oysa bu gö-rev için atanmışlardı. Hemen her şeyi kendi yazardı.Ne zaman arbitrator denilen kent yargıçlarını atamakgerekse, hemen oturur yargılarında hangi yolu izle-meleri gerektiğini yazardı. Bizans İmparatorluğu için-de kimsenin kendi bağımsız yargısıyla herhangi bir

95



anlaşmazlığı çözümlemesine izin vermezdi. Ama ken-disi inatla ve delice bir gururla hareket eder, kararlar

verir, nasıl hüküm verilmesi gerektiğini söyler, dava-larda bir tarafın öne sürdüğü kanıtları kulaktan dol-ma, hemen kabul eder, verilen kararları bir araştırma

yapmadan iptal ederdi. Yasa ya da hukuk dinlemezdi. Yalnızca para düşkünlüğünün sesini dinlerdi. Doy-mak bilmez açgözlülüğü bütün utanç duygusunu alıpgötürdüğü için yüzü kızarmadan rüşvet alırdı.

Çoğunlukla, Senato’yla İmparator arasında çö-zümlenmiş sorunlar, sonunda verilen karardan başkabiçim alırdı. Senato aslında süs olarak yaşıyordu, ka-rar almaya ya da başka bir şey yapmaya yetkisi yok-tu; eski yasalar yerine gelsin diye hatır için toplanı-

yordu. Oysa üyelerin ağızlarını açmasına bile izin ve-rilmezdi. İmparator’la İmparatoriçe, elindeki sorunlarüzerinde çoğunlukla birbirine karşıt yanları tutarakgösteri yapar, ama zafer daima daha önce anlaştıklarıgibi olurdu. Bir adam yasadışına çıkmışsa ve zaferinkendinin olmayacağını anlarsa, yürürlükteki yasalara

aykırı bir yasa elde etmek için İmparator’a daha çokaltın verir, bu da işin yoluna girmesi için yeterli sayı-lırdı. Hemen ardından başka bir kimse, şimdi orta-dan kalkmış olan eski yasaya dayanmak isterse. Ma-

jesteleri hemen o eski yasayı yeniden yürürlüğe koy-maya hazırdı. Yürürlükte sürekli olarak kalan bir tek

yasa yoktu. Adalet terazisinin kolları rastlantıya bağlıolarak ve hangi kefeye daha çok altın konulmuşsa, o

yöne doğru eğiliyordu. Bir zamanlar sarayda olan Adliye, şimdi pazar yerindeydi ve oradaki mezat oda-larında, adalet kadar yasalar da en çok pey sürenegösterişle satılıyordu.

Referendarii' adlı memurlar, artık saraya başvu

96



banyodan çıkmakta isteksiz davranırdı. Günlük te-mizliğini bitirince kahvaltıya iner, hafif bir kahvaltı

yaptıktan sonra dinlenmeye çekilirdi. Ama öğle veakşam yemeklerinde her çeşit yemeğin ve içkinin tadı-na bakmaya düşkündü. Gündüzden akşama, akşam-dan sabaha dek saatlerce uyurdu. Günün büyük birbölümünü kendine düşkünlüğün her çeşidini dene-mekle geçirdiği halde, bütün Bizans İmparatorluğu’nu yönetmeye yeterli sayardı kendini! İmparator,Teodora’nın onayını almadan bir kimseye bir iş hava-le etmişse, adamcağızın işleri öyle ters gitmeye başlar-dı ki, sonunda en yüz kızartıcı biçimde işinden olur

ve utanç verici bir biçimde ölürdü. Justinianus, yalnızca sakin huyu nedeniyle değil,

daha önce belirtildiği gibi, kural olarak çok az uykuya ihtiyacı olduğundan ve kendine kolayca yaklaşılabildiğinden, her şeyle uğraşabilirdi. Tanınmamış yada hiç bilinmeyen kişiler de olsa, herkesin hükümda-rın huzuruna kolayca çıkmak, serbestçe onunla ko-nuşmak ve özel olarak halvet olmak bakımından he-

men hemen tam bir özgürlüğü vardı. Oysa, İmparatoriçe’nin huzuruna çıkmak için yüksek yöneticilerinbile epey zaman ve çaba harcamaları gerekirdi. Herseferinde, hepsi de onun keyfinin gelmesini beklerdi.

Yüksek yöneticiler çağrıldıklarında bulunmazlarsabaşlarına bir iş gelirdi. Bekleme odasına doluşur, esir-ler gibi bekleşirlerdi. Saatlerce, parmak uçlarına ba-sıp, kafalarını uzatarak, içeriden görünen hadımlar-

dan birinin dikkatini çekmeye uğraşırlardı. Uzun birbekleyişten ve günler geçtikten sonra, aralarındanbirkaçı huzura çağrılırdı. Huzura korkudan titreyerekgirerler ve bitkin halde İmparatoriçe’nin kutsal ayak-larını dudaklarının ucuyla öptükten sonra elden gel-

100



İmparatoriçe’nin uşaklarından birine büyük bir mik-tar borç para vermişti; ama adamcağız parayı gerialamıyordu bir türlü. Bunun üzerine karşı tarafı an-laşmayı bozmakla suçlamak ve borcun ödenmesinisağlamak için İmparatoriçe’ye başvurdu. İmparatoriçe önceden konuyu bildiği için, hadımlarına adam ge-lince çevresinde halka olmalarını, kendi söyleyecekle-rini dikkatle dinlemelerini, ona ne şekilde karşılık ve-receklerini iyice öğretti. Soylu kişi hareme davet edil-di, İmparatoriçe’nin her zaman istediği gibi kendini

yüzükoyun yere attı ve ağlamaklı bir sesle şunlarısöyledi:

“Hanımefendimiz, soylu bir kişinin para sıkıntısıçekmesi üzücüdür. Başkaları için çekici gelen ve istekuyandıran şeyler benim düzeyimdeki bir insan içingülünçtür. Mali bakımdan aşırı güçlükler içinde olanbir kimse, durumunu kendine borç verenlere anlata-bilir ve güç durumdan kurtulabilir ama soylu bir kişianlaşmalarını yerine getirmezse, durumunu açıkla-maktan utanç duyar ve bir defa açıkladı mı artık ken-

dine kredi açanlara güven vermez; çünkü borç veren-ler toplumun soylu sınıfında yoksulluk olacağınainanmak istemezler. Onları ikna etse bile, kaçınılmazbir biçimde en korkunç yoksulluğa ve utanca düşer.Hanımefendimiz benim hem alacaklı, hem de borçluolduğum kişiler var. Bana kredi açanlar sürekli olarakborcumu ödemem için beni sıkıştırıyorlar ve toplumiçindeki yerim onlara para ödemeden işin içinden sıy-

rılmamı olanaksız kılıyor. Bana borcu olanlar ise ço-ğu kez soylu kişi olmadıklarından insanlık dışı baha-nelere sığınıyorlar. Size sesleniyorum, yalvarıyorum.Bu umutsuz durumdan kurtulmam için bana yardımediniz.”

102



Sözleri bu oldu. İmparatoriçe dinledikten sonratempoyla “Sayın soylu kişi falan filan”dedi. Hadım-lar korosu İmparatoriçe’nin sözünü duyunca “Büyükbir çatlağınız var sizin!” diye bağırdılar. Dilekçi soylukişi, isteklerini hemen hemen aynı sözlerle tekraredince, İmparatoriçe ve hadımları aynı şeyleri söyle-diler. En sonunda zavallı yıkık adam, kurallara uygunbiçimde yerlere kapandı, saraydan ayrılarak evinedöndü.

İmparatoriçe yılın büyük bir bölümünü, daha çokHerion^denilen yerde, denize bakan bir yazlıkta geçi-rirdi. Bu durum ise çok sayıdaki maiyeti için büyük

bir tedirginlik demekti. Çünkü yiyecekler çoğu kez yetişmezdi, denizde fırtına kopabilirdi ya da Balinabeklenmedik bir saldırıda bulunabilirdi. Ama İmparator’la İmparatoriçe, başkalarının sıkıntılarına aldır-madıkları için, en zengin bir rahatlık içinde sefa süre-biliyordu.

Teodora’nm, kendine karşı çıkanlara hangi yön-temler uyguladığı bundan sonra ele alacağım konu

olacak. Tükenmeyecek bir işle uğraşmaktansa, bir ikiolayı anlatacağım yalnızca. Amalasunta,“ daha önce bir kitabımda anlattığım

gibi, Gotlardan ayrılıp bütün yaşayış biçimini değişti-rerek Bizans’a göç etmeye karar verince Teodora’nınhiç hoşuna gitmedi bu. Kadın, bir kraliçeydi, soylubir kişiydi. Ayrıca, çekici bir insandı. İsteklerini yeri-ne getirmek için kolayca çareler bulmakta ustaydı.

Kadının olağanüstü güzelliği ve erkekçe yapısı Teodora’yı büsbütün kuşkulandırdı. Kocasının değişken ni-telikleri de korkularını büsbütün artırıyordu. Kıs-kançlığını küçük oyunlarla belli etmedi. Kadını tuza-ğa düşürüp yok etmekten başka bir yol Teodora’yı

103



tatmin etmezdi. Dolayısıyla, kocasını kandırdı ve Petrus’u İtalya’ya elçi olarak gönderdi. Hareketindenönce İmparator, Petrus’a ayrıntılı emirler verdi. Başkabir kitabımda bu emirleri anlatmıştım. Ama o zamanİmparatoriçe’nin korkusundan, gerçekte olan biteni

yazmak benim için mümkün değildi. İmparatoriçe iseelçiye şu tek emri verdi: “Amalasunta’yı ortadan kal-dır!” Ayrıca bu işi başardığı takdirde kazanacağıödülleri de belirtti. Karşılığında, mevki ve para vaatedildiğinde kuşkusuz en korkunç cinayeti işleyebile-cek bir insandı bu elçi. İtalya’ya vardığı zaman he-men armağanlarla Teadatus’a yanaştı ve Amasulan

ta’yı öldürmesi için kandırdı. Karşılık olarak elçi Pet-rus, Magister, yani saray muhafız komutanlığı mevkisine yükseltildi ve nüfuzu alabildiğine genişledi. Yaşa-

yan insanlar içinde en nefret edileni oldu. Amalasunta’nm öyküsü böylece biter.

Justinianus’un emrinde çalışan, Priskus adında birmektupçu vardı. Paflagonyalılar gibi namussuz ve dü-zencinin biriydi. Efendisinin özelliklerine tam uygun

düşüyordu. Efendisini memnun etmek ve karşılığınıalmaktan başka bir şey düşünmezdi bu adam. Böyle-ce karanlık yollardan kısa zamanda büyük bir servetbiriktirdi. Bununla birlikte, Teodora kendine kötüdavrandığı ve yoluna engeller çıkardığı gerekçesiyleadamı kocasına şikâyet etti. Teodora’nın ilk girişimle-ri sonuç vermedi ama, bir süre sonra düşmanını birgemiye bindirdi ve yaz ortasında seçtiği bir yöne gön-

derdi. Orada, hiç de papaz olmak istemeyen adamınsaçlarını kazıttı. İmparator ise sanki bunlardan ha-bersizmiş gibi gözüktü. Priskus’un nerede olduğunuaraştırmadı, bir daha düşünmedi bile onu. Unutkanlı-ğa uğramış gibi sessiz kaldı bu konuda. Ama Pris

104



kus’un geride biraz para bıraktığını öğrenince bunlarıhemen cebine attı.

Uşaklarından Areobindus’la Teodora’nın aşk serü- veni geçirdiği yolunda söylentiler çıktı. Yabancı soy-dan, oldukça genç ve yakışıklı bir adamdı bu. Teodora, çıkarılan bu söylentiyi geçiştirmek isteyerek oysa,söylenenlere bakılırsa adama delice tutkundu sebep-siz yere onu vahşice kamçılattı. Sonra adam ne olduhiçbir bilgimiz yok. Bugüne kadar da onu gören olma-dı. Çünkü Teodora bir olayı gizlemek isterse, artık oolayın üzerinde konuşulmaz ve kimse bu konuya değinmezdi. Olayı bilenler en yakın arkadaşlarına bile

anlatamaz, istediği kadar meraklı olsun, olayı öğren-mek isteyen kimseler konuyla ilgili soru soramazlardı.İnsanoğlunun yeryüzünde belirmesinden bu yana,

kendinden bu derece korkulan bir despot görülmüşdeğildi. Teodora’yı eleştirenlerin gözden kaçmalarıimkânsızdı. Casuslar ordusu, evlerde, pazar yerindene söylenmiş ve ne yapılmışsa İmparatoriçe’ye tek tekhaber verirdi. Suç işleyenlere verilen cezanın duyul

mamasını istediği olaylarda şöyle davranırdı: Önceadamı getirir, soylu bir kişiyse onu büyük bir gizlilikiçinde görevlilerden birine verir, İmparatorluğun enuzak köşelerinden birine götürmesini isterdi. Görevli,sarıp sarmalanmış, zincire vurulmuş suçluyu gece ya-rısı gemiye bindirir, kendi de binerdi. İmparatoriçe’nin belirttiği yere gelince, kimse duymadan adamıorada yetenekli bir kişiye verir ve mahkûmu gözaltın-

da bulundurmasını isterdi. Görevli, împaratoriçe ce-zadan üzüntü duyuncaya kadar ya da zavallı adamgüçlükler yüzünden çabucak yaşlanıp ölünceye kadarkimseye bir şey söylememesini tembih eder, daha son-ra geri dönerdi.

105



inceledikten sonra, bir yargıya erişmek için esirleriniddialarını yeterli ağırlıkta bulmadı. Çünkü esirler ço-cuk denilecek yaştaydı. İmparatoriçe hemen Diogenes’in en yakın arkadaşlarından Teodor’u ünlü hücre-lerinden birine kapattı. Burada Teodor’u önce kur-nazca sözlerle aldatmaya çalıştı, sonra uzun uzun iş-kence yaptırdı. Bu uygulama da sonuç vermeyince,mahkûmun başına kulakları üzerinden kayış taktırıpkayışı sıktırdı. Teodor, gözlerinin yerlerinden oynayıpfırlayacağını sandı. Ama Diogenes’in aleyhine bir şeysöylemekten kesinlikle kaçındı. Sonunda jüri, tanıkla-rın iddiayı ispatlayacak yeterlikte olmadığına karar

verdi ve Diogenes’i beraat ettirdi. Bütün kent bu olayşerefine bayram yaptı.Öykünün sonu böyle. Bu cildin başında Belisari

us’un, Fotius’un ve Buzes’in İmparatoriçe’nin elindenneler çektiklerini anlatmıştım aslında.

Kilikyalı iki Mavi partizanı, ayaklanmış bir kalabalı-ğın başında, Kilikya Valisi Kallinikus’un üzerine yü-

rüdüler ve saldırıda bulundular. Yanında bulunan se- yisi, onu korumak isterken, Vali’nin ve bütün halkıngözü önünde öldürüldü. Partizanlar, bu yenisi de da-hil bir düzine cinayetle suçlandılar ve yasa gereğince

Vali onları ölüme mahkûm etti. Ama Teodora bunuhaber alınca, Mavileri desteklediğini göstermek içinKallinikus’u makamında yakalattı ve hiçbir bahane

yokken katillerin mezarı başında öldürttü. İmparator

ise Kallinikus’un ölümü üzerine timsah gözyaşlarıdöktü, bir domuz gibi homurdandı.’ Bu yasadışı işi yapanlara tehditler savurdu ama, bir şey yapmadı.Ölünün mallarını ve servetini duraksamadan yağmaetti.

107



Teodora, bedensel günahlar için cezalar yaratmaişine de kendini adadı. 500 kadar fahişeyi bir arayatopladı. Pazar yerinde, görevlerini ayakta kalabilecekkadar bir para karşılığı yapan kadınlardı bunlar. Kar-şı yakaya gönderildiler ve Tövbeliler Manastırına da-ha iyi bir hayat yolu seçsinler diye kapatıldılar. Bu-nunla birlikte, bunlardan bir kısmı zaman zaman ge-ce yarısı manastırın korkuluğundan kendilerini aşağıatarak, isteklerine aykırı bir yoldan gülünç biçimdedeğişmekten kurtuldular.

Bizans’ta iki genç kız yaşardı. Babalan ve büyük-babaları konsüllük payesine eriştikleri gibi uzak ata-

ları da Senato’nun en seçkin üyeleri arasında yer al-mıştı. Kızlar daha önce evlenmişler, kocalarının za-mansız ölümleri onları dul bırakmıştı. Teodora, kızla-rın uygun bir hayat sürmediklerini öne sürerek, on-larla evlendirmek üzere iki aşağılık ve bayağı yaratıkseçti. Kızlar durumdan dehşete kapılarak Ayasofya’yasığındılar. Kutsal Vaftizhane’ye girerek elleriyle VaftizKurnası’na tutundular. Ama, İmparatoriçe onları öy-

lesine aç bıraktı ve öyle acılar çektirdi ki, düştüklerigüç durumdan kurtulmak için evliliğe yanaşarak, is-temedikleri halde alçaltıcı yolu seçtiler. Teodora’nın elatmadığı ve kirletmediği yer yoktu. Böylece kızlar,kendileriyle evlenmekte yarışacak soylu kişiler var-ken, kendi toplum düzeylerinin çok altında dilenci kı-lıklı iki herifle gerdeğe girdiler. Dul olan anneleri,üzüntüsünü belli etmemek için ses çıkaramadı, başına

gelenleri için gözyaşı bile dökemedi, taş kesilmiş birdurumda düğünü bekledi. Daha sonra Teodora, aşa-ğılık davranışının yarattığı suçluluğu üzerinden at-mak için, toplum yasalarını çiğnemek pahasına gençkadınların durumunu düzeltmeye girişti. Kocalarının

1Ü8



her birine yüksek bir makam verdi. Ama genç kızlarbununla bile avunmadılar. Kocalan emirleri altındakiherkese dayanılmaz ve onulmaz acılar çektirdiler,bunları daha sonraki bir kitapta anlatacağım. ÇünküTeodora’nın ne görevlilere ne de toplum çıkarına say-gısı vardı. Kendi amacını gerçekleştirmekten başkabir şeye aldırmazdı.

Söylentilere göre, Teodora tiyatroda oyuncuykenâşıklarından birinden gebe kalmıştı ve talihsiz duru-mu anlamakta gecikmiş, sonradan bir düşük yapabil-mek için her yolu denemişti; ama, ne kadar uğraştıysa hemen hemen tam bir insan yavrusu biçimini ala-rak büyüyen zamansız çocuğu atamamıştı. Bir sonuçelde edemeyince, çabalarını bırakıp çocuğu doğur-muştu. Teodora’yı ana olduğu için artık vücudunu es-kisi gibi kullanamayacağı kuşkusu ve korkusu içindegören bebeğin babası, Teodora’nm çocuğu öldürece-ğinden haklı olarak ürkmüş, yanma alıp kendi çocu-ğu olarak tanımış ve Yohannis adını vermişti. Çünkü,erkekti çocuk. Sonra baba ve oğlu Arabistan’a gitmiş-

lerdi. Babası öleceği sırada çocuk on yaşının üzerindegenç bir delikanlıydı. Oğlan, babasının ağzından ana-sının kim olduğunu dinlemişti. Babası ölünce, ona ge-leneğe uygun bir cenaze töreni yaptırmıştı. Bir süresonra Bizans’a geldi bu çocuk ve anasının yanma sü-rekli girip çıkanlara kendisinin geldiğini haber verdi.Onlar, Teodora’nın analık duygusundan başka duy-gulara sahip olabileceğini düşünmeden, oğlu Yohan

nis’in geldiğini söylediler. Bu öykünün kocasının ku-lağına gideceğinden korkan Teodora, hemen çocuğunhuzuruna getirilmesi için emirler verdi. Gelince de,oğluna bir defa baktı ve onu gizli işlerde kullandığıgörevlilerin eline teslim etti. Zavallı çocuğun hangi

109



yollardan yaşayanların dünyasından uzaklaştığını bi-lemem, ama bugüne kadar onu bir daha gören olma-dı; İmparatoriçe’nin ölümünden sonra bile.

O sıralarda bütün kadınların ahlakı bozulmuştu.Kadınlar kocalarını aldatınca bir ceza görmüyorlardı

ve böyle bir davranış onlar için ne bir tehlike yaratı- yor ne de bir zarar veriyordu. Zina yaptıkları kanıtla-nan kadınlar bile ceza dışı kalıyorlardı. Çünkü, he-men İmparatoriçe’ye gidiyorlar ve kocalarına karşıdava açarak bir suçları olmayan kocalarını da mah-kemeye sürüklüyorlardı. Haklarında bir şey kanıtla-namayan kocalar, aldıkları çeyizin bir katı para öde-

mek zorunda kalıyorlar ve sadık olmayan eşleriningösteriye girişip utanmadan âşıklarına çağrıda bulun-duklarını yeniden görmek azabına katlanıyorlardı.

Âşıkların çoğuysa, gerçekte âşıklık görevleri nedeniy-le kazanç sağlayıp geçinmekteydiler. Bu durumda ar-tık kocaların ağızlarını kapatıp kırbaçtan kurtulmak-tan memnun görünmelerine şaşmamak gerekir. Koca-lar, kanlarının yaptıkları her şeyi hoş görüp farkında

değilmiş gibi davranmaya, karılarının işleri ne kadaredep dışı da olsa ses çıkarmamaya başlamışlardı.împaratoriçe, kişisel görüşlerine göre, toplum

olaylarının her alanını denetim altında tutmakla ken-dini görevlendirmişti. Devlet ve Kilise makamlarındagörev alacakları o seçiyordu. Emirlerini kuşkusuz ye-rine getirebilecek kimselerin bu görevlere atanmasınaçalışıyor, saygıdeğer, iyi bir kimsenin yüksek bir mev

kiye getirilmesine her zaman engel oluyordu. Ayrıca,sanki tanrısal bir hakmiş gibi bütün evlenmeleri ayar-lıyordu. Onun döneminde evlilik bağlarından biri ol-sun tarafların isteğiyle yerine getirilmemişti. Bir er-kek, birdenbire kendini bir kadınla evli buluveriyor

110



du, kadına istek duyduğundan değil, Teodora öylebuyurduğu için. Oysa en geri ülkelerde bile kadınlaerkeğin isteğine değer verilir. Böyle evliliğe itilen ka-dınlar da kendilerini aynı hoş olmayan durumda bu-luyorlardı. Azıcık da olsa eğilim duymadıkları erkek-lerle yaşamak zorunda kalıyorlardı. Çok kere İmparatoriçe, bir esinti üzerine yeni gelini gerdek odasın-dan bir anda dışarı çıkarıyor, güveyi de evlenmemişolarak ortada bırakıyordu. Sordukları zaman, kızgınbir biçimde, bu birleşmeyi kabul etmediğini açıklıyor-du. Böyle davrandığı erkekler arasında Referendarii mevkiinde bulunan Leontius’la Hermogenes’in oğlu

Magister Saturninus da vardı. Her ikisi de yeni evlen-mişlerdi.Saturninus, soylu bir aileden, üstün nitelikli, ikinci

dereceden yeğeni olan bir kızla evlenmişti. Kızın ba-bası Kiril de, Hermogenes erken öldüğü için evliliğiuygun bulmuştu. Gerdek odasına girer girmez, Te-odora güveyi yakalattı ve başka bir odaya götürttü veadamın yürek dağlayan yalvarışlarını dinlemeden onu

Krisomallo’nun kızıyla evlendirdi. Krisomallo, bir za-manlar dansözlük yapmış oynak bir kadındı. Kadıneski mesleğini ve tiyatro hayatını terk edince karargâ-hını saraya kurmuştu. Olay sırasında başka bir Kriso-mallo ve İndaro’yla birlikte sarayda yaşıyordu. Satur-ninus yeni gelinle yatıp onu kız oğlan kız bulamayın-ca, yakın arkadaşlarından birine, evlendiği malın bo-zuk çıktığını söyledi. Yapılan yorum Teodora’nın ku-

lağına gittiği zaman, gösteriş yapmasına ve böyle ho-murdanmasına hiç hakkı olmadığını söyledi. Görevli-lerine Saturninus’u bir okul çocuğu gibi öne eğdirme-lerini söyledi. Sonra arkasına dayak attırdı ve bir da-ha böyle saçmalıklar yapmamasını tembih etti.

111



Kapadokyalı Yohannis’e neler yaptığı daha öncekibir kitapta anlatılmıştı. Yaptıkları, adamın devletekarşı işlediği suçlardan değil, ona olan kızgınlığındanileri geliyordu. Çünkü Yohannis, emrindeki adamlaraeziyet ettiği, çeşitli suçlar işlediği halde Teodora onabir şey yapmamıştı. Ama Yohannis, Teodora’nınemirlerine karşı çıkıp, İmparator’a onun aleyhinde yı-kıcı iddialarda bulununca, karı koca arasında sankibir savaş başlamış gibi oldu. Teodora, o zaman Yo-hannis’e karşı harekete geçti. Daha başlangıçta dasöylediğim gibi, bu kitapta bu olayın gerçek nedenle-rini anlatmalıyım.

İmparatoriçe, Yohannis’i Mısır’da hapsedip uzunuzun anlattığım acıları çektirmekle yetinmemişti vesürekli olarak Yohannis’e karşı çıkarabileceği yalancıtanıklan aramakla vaktini geçirmişti. Dört yıl sonraKapıdağ’da, Yeşiller partisine bağlı iki kişi buldu.Bunların Kapıdağ Piskoposu Eusebius’a başkaldıranlardan olduğu sanılıyordu. Övgü, telkin ve tehdit yo-luyla bu iki kişiyi o derece etkisine aldı ki, bunlardan

biri bir yandan korku altında bir yandan elde edeceğikazancı düşünerek. Piskopos Eusebius’un öldürülmesisorumluluğunu Yohannis’in omuzlarına yıktı. Diğeriy-se işkence dolabına gerilmiş durumda, her an ölümleburun buruna olduğunu düşündüğü halde, doğru bil-diğinden şaşmadı. İmparatoriçe de iyice şaşkın bir hal-de, bu gerekçeyle Yohannis’i ortadan kaldıramayaca-ğını anladı. Yine de bu iki genç adamın sağ ellerini

kestirdi. Birinin yalancı tanıklıkta bulunduğunu önesürdü, ötekini de kendi düzenini ortaya koyacağı kor-kusuyla böyle cezalandırdı. Bununla birlikte, olanlarsaklanmaya çalışılmadan pazar yerinde herkese anla-tıldı. İmparator ise farkında değilmiş gibi davrandı.

112



ŞEYTAN İMPARATOR’UN GETİRDİĞİ YIKIM

İmparator insan değildi. Daha önce de belirttiğimgibi, insan kılığma girmiş bir şeytandı. İnsan soyu-

na getirdiği kötülüklerin büyüklüğü bu savımm kanı-tıdır. Çünkü her uygulamacının gücü, yaptıklarınınbüyüklüğüyle görülür. İmparator’un yok ettiği hayat-ların doğru bir tahminini Tanrı’dan başka kimse ya-pamaz. İnsan, kum tanelerini bu hükümdarın orta-dan kaldırdığı insan yığınlarından daha çabuk sayar.

Ancak tek insan kalmamacasına kazanmış olan böl-gelerin nüfusunun kabaca bir tahminini yaparak onbin kere on bin kere on bin kişinin hayatlarını yitirdi-ğini öne sürüyorum. Örneğin Libya, çok geniş bir ül-ke olduğu halde öylesine terk edilmiştir ki, insanın nekadar giderse gitsin canlı birine rastlaması güç ve dik-kat çekici bir başarı olur. Oysa bu ülkede son silahlıayaklanmaya katılan Vandalların sayısı sekiz bindi

yalnızca. Kanlarının, çocuklarının ve esirlerinin sayı-sını tahmin etmek ise güç. Kentleri dolduran, araziyiişleyen, denizde çalışan Libyalılara gelince onlarıgözlerimle gördüğüm için biliyorum onların kalaba-lık sayısı üzerinde kim tahminde bulunabilir? Yine deonlar, karılarıyla ve çocuklarıyla birlikte son kişiye

113



kadar yok edilen Mağripliler kadar kalabalık değildi-ler. Ayrıca pek çok Bizans askeri ve onlara Bizans’tangelirken eşlik edenler, şimdi toprak altındadırlar. Budurumda biri çıkıp, yalnızca Libya’da beş milyon in-sanın hayatını yitirdiğinde ısrar etse, sanırım gerçek-leri küçük göstermiş olmaz. Çünkü Justinianus, Vandallar ezilir ezilmez, ülkeyi düzene sokacak bir adımatmadı ve güven altına almayı planlamadı. Tersine,bütünüyle suçsuz olduğu halde, Komutan Belisarius’usiyasal amaçlar gütmekle suçlayarak, hemen geridönmesini emretti. Böylece kendi tatlı çıkarlarına uy-gun emirler vererek, Libya yağmasından ele geçenleri

yutabildi.Hemen arazinin değerini saptamak için tahrirat me-murları gönderdi, o zamana kadar görülmemiş ezici

vergiler uyguladı ve en değerli arazilere el koydu.Sonra gözlerini Ariusçulara çevirdi. Onların gelenek-sel din törenlerini kutlamalarını yasakladı. En sonun-da silahlı kuvvetlerin ücretlerini ödemeyerek onlarıbekletti. Askerlerine yaşamı bir yük haline soktu. Bü-

tün bunlar ayaklanmaların patlak vermesine ve yay-gın yıkıma yol açtı. İmparator’un her şeyi karıştırma ve kaos içine atmaya derin bir tutkusu vardı.

Libya’dan en az üç defa büyük olan İtalya ondandaha çok insansız kaldı. Buradaki yıkımın ölçüsünübulmak için uzağa gitmek gereksiz. İtalya’nın başınagelenlerin sorumluluğu daha önceki bir bölümde ay-dınlatılmıştı. İmparator, Libya’daki yanlışlarının ben-

zerlerini burada da yaptı. İtalya’dan sağladığı her şeyialtüst etti.İtalya’daki savaş başlamadan önce, Got İmpara-

torluğu G alya’dan' Sirmium kentinin bulunduğuDakya bölgesi sınırlarına kadar uzanıyordu. Bizans

]14



ordusu, İtalya’ya geldiğinde Galya ve Venetia’nın^bü- yük bir bölümü Gotların işgali altındaydı. Sirmiumkenti ve çevresiyse Gepidler"* elindeydi. Ama, bütünbu bölge hemen hemen boşalmıştı. Burada yaşayanla-rın bir bölümü ölmüş, bir bölümü savaşın kaçınılmazsonucu olarak hastalık ve açlıktan kırılmıştı. Justinianus, Bizans İmparatorluğu’nun başına geçtiğindenberi her yıl, İllirya ve bütün Trakya yani içine Mora

ve Khersonesos yarımadasını da alarak İyonya Körfezi’nden Bizans’ın sayfiyelerine kadar uzanan böigeHunlar, Slavlar ve Antalar*^tarafından baskına uğru-

yordu. Saldırıdan yerli halk duyulmadık acılar çekti.

Her saldırıda, bu bölgede oturan en az iki yüz bin Bi-zanslInın öldürüldüğünü ya da esir ahndığını sanıyo-rum. Böylece bütün bu bölge ikinci bir İskit Çölü^ha-lini aldı.

Libya ve Avrupa’daki savaşların sonuçları böyleydi. Aynı zamanda Araplar sürekli olarak Mısır’ın do-ğusundan İran sınırlarına kadar olan bölgeye yayılı-

yorlar ve ölüm yağdıran eylemlerini öylesine gerçek-

leştiriyorlardı ki, bütün bu bölge neredeyse insansızkalmıştı. Bir insanın, araştırmalarında ne kadar dik-katli olursa olsun, saldırılar sonunda yok olanlarınsayısını bulabileceğini sanmam. Ayrıca Hüsrev’in yö-netimindeki İranhlar üç defa Bizans toprağını işgal et-tiler ve kentleri yerle bir ettiler. Saldırdıkları kentlerde

yakaladıkları kadın ve erkeklerden kimini kestiler, ki-mini götürdüler, geçtikleri her yeri bütünüyle insansız

hale getirdiler. Kolhis’i işgal ettiklerinden bu yana Kolhislilerin, Lazikalıların ve Bizanslılann kıyımını sür-dürdüler.

Bununla birlikte, İranhlar, Araplar, Hunlar, Slavlarolsun ya da başka yabancı işgalciler olsun hiçbiri ya-

115



ra almadan Bizans toprağından çekilebilecek kadartalihli değillerdi. Hareketleri sırasında, kuşatmalarda

ve savaşlarda birçok engellerle karşılaştılar ve kayıp-ları Bizanslılar kadar ağır oldu. Yalnızca Bizanslılardeğil, Bizans sınırlan dışındaki bütün uluslar da Justinianus’un kan dökücülüğünden kendi paylarına düşe-ni aldılar. Başka bir kitabımda belirttiğim gibi, Hüsrev pek kötü nitelikli bir kişi değildi ama Justinianusonu savaşa kışkırtmak için her şeyi yaptı. Çünkü ey-lemlerini zamanın koşullarına uydurmayı hiç düşün-mez ve her şeyi ters zamanda yapardı. Barış olduğu yada savaşa ara verildiği zamanlarda komşularına saldı-rı için haince planlar düzenler, savaş zamanındaysaen delice biçimde gevşer ve öngörülen hareketi hazır-lamakta üzücü bir güçsüzlük gösterirdi. Çünkü har-camada bulunmaktan nefret ederdi. Elindeki işleredikkatini vereceği yerde, yıldızları gözetler ve Tann’nın yapısını saptamak için çılgın yollara başvururdu.

Huy bakımından öldürücü ve kan dökücü oldu-ğundan savaşı bırakmaz, ama düşmanlarını da alt

edemezdi. Çünkü taşıdığı kötülük, onu asıl sorunlarlauğraşmaktan ahkoyardı. Bu durumda tahta çıktığın-dan beri, yeryüzünün insan kanına bulanması ve Bi-zanslIların olduğu kadar, sınırlar dışında başka ulus-ların da kanının durmadan akması şaşırtıcı mıdır.

İmparatorluğun her yerinde savaşların yarattığıdurum böyleydi. Ayrıca Bizans kentinde ve ötekikentlerde halk arasındaki kavgaların hesabına bakın-

ca, bu yoldan da savaşlardaki kadar çok insan öldü-ğü sonucuna vardım. İşlenen suçlar karşısında adalet ve tarafsız cezalandırma çok az görülürdü. İmparatoriki partiden birinin heyecanlı destekleyicisi olunca,doğal olarak rakipler sessiz kalmadılar. Hepsi son de-

116



rece başıboş koşullar ortasında umutsuz yollara sap-tılar. Çünkü bir taraf baskı görüyor, diğer taraf ise elüstünde tutuluyordu. Partililer kimi zaman kitle ha-linde birbirlerinin boğazına sarıldılar, kimi zaman kü-çük topluluklar için tek tek tuzak hazırladılar. Otuziki yıl birbirlerine korkunç eziyetler yapmak için hiç-bir fırsatı kaçırmadılar. Bu arada bir yandan da kamudüzenini sağlamakla görevli yöneticiler tarafındanölüme mahkûm edildiler. Ama işlenen suçların cezala-rı çoğunlukla Yeşillere yüklendi. Ayrıca, Samaritanlara ve sözde yanlış inançlılara karşı girişilen cezalan-dırma eyleminin de İmparatorluğu kana boğduğunubunlara ekleyebiliriz. Şimdilik sunacağım kısa tanım-lama bundan ibaret kalacak, iki bölüm önce yeterikadar ayrıntılı bilgi vermiştim.

İnsan biçimindeki bu şeytanın yönetiminde, insansoyunun başına gelen felaketler böyleydi işte. Olanbitenlerin sorumluluğu, İmparator olduğu için Justinianus’a düşer. Gizli bir güç ve şeytansı bir niteliğin,insanoğulları üzerine nasıl ölçüsüz acılar yağdırması-

nı mümkün kıldığı, öykümün bundan sonraki konusuolacak. Üstelik bu adam işbaşındayken afetler birbiri-ni izledi. Birtakım kimseler, bu afetlerin alçak şeyta-nın düzenleri sonucu olduğunu öne sürdüler. Oysabaşkaları, Tanrı’nın Justinianus’tan nefret ederek Bi-zans İmparatorluğu’na biraz sonra anlatacağım fela-ketleri gerçekleştirmesi için fırsat verdiğini ileri sür-düler.

Önce, Skirtus Irmağı taşarak Edessa’yı bastı ve bu-rada oturanlara sayısız felaketler getirdi. Daha sonraNil her zaman olduğu gibi yükseldi; ama zamanındaalçalmadı ve orada oturanlara acı çektirdi. Üçüncüolarak Cydnus İrmağı* taşarak, Tarsus kentini günler-

117



ce sel altında bıraktı, ancak sayılamayacak kadar za-rar meydana getirdikten sonra durulabildi. Ayrıcadeprem, Doğu’nun önde gelen kenti Antakya’yı, onun

yakınındaki Silifke’yi ve K ilikya’nın en ünliı kenti Anazarbus’u’ yerle bir etti. Üç kentte yitirilen insanla-rın sayısını tahmin etmek güç. Öte yandan Pontus’unönemli kenti Amasya’yı, İbora’yı, Frigya’da Polybotuskentini, Pisidyalıların Filomodes dedikleri kenti,Epir’deki Lindinus’u ve Korent’i unutmamalıyız. Hep-si kısa zamanda depremlerle yıkıldı ve oturanların ço-ğu öldü. Depremlerin üstüne, daha önce anlattığımsalgın hastalık geldi. Depremlerden kurtulanları bu

salgın yok etti. Bu adam önce devletin yöneticisi ola-rak iş görürken, daha sonra da hükümdarken, böylesine yaygındı insan kıyımı.

Şimdi de ele geçirdiği servetleri nasıl kendine malettiğini anlatacağım. Ama önce Justinus’un yönetimi-nin başlangıcında, soylu bir vatandaşın gördüğü düşedeğineceğim. Bu soylu kişi düşünde kendisinin Bi-zans’ta deniz kıyısında Kadıköy’e karşı bir yerde bu-

lunduğunu, Justinianus’un ise denizin ortasında onunkarşısına dikildiğini görmüş. Justinianus denizin bü-tün suyunu içmiş. Deniz kurumuş ve kıyıya dalgalarçarpmaz olmuş. Daha sonra her iki yönde de kentinkanallarında pislikle ve çöple dolu sular akmaya baş-lamış. Justinianus bunları da içmiş ve Boğaziçi’nin ta-banını bir defa daha kurutmuş. Soylu kişinin gördüğüdüş böyleymiş.

Justinus tahta çıktığında, yeğeni Justinianus hâzi-neyi kamu parasıyla dolu buldu. Çünkü, daha öncekiİmparator Anastasius, imparatorların en tutumlusuydu, haklı olarak kendinden sonra geleceklerin para sı-kıntısı çekip vatandaşları soymasından korkuyordu.

118



Yaşamının son günlerinde hâzineyi kapılarına kadaraltınla doldurdu. Justinianus bunların hepsini en kısazamanda deniz kıyısında işe yaramayan yapılara veİmparatorluğun dışındaki kabilelere dağıtıp çarçur et-ti. Oysa insan bu hâzinelerin en eli açık imparatorlarabile yüz yıl yeteceğini sanırdı. Çünkü hâzineyi ve İm-paratorluğun servetini yönetmekle görevli memurlar,

Anastasius’un Bizans’ı 27 yıl yönettikten sonra, geriyedevlet kasalarında 3222 centenarium ' altın bıraktığı-nı belirttiler. Justinus’un dokuz yıl süren hükümdarlı-ğı döneminde, Justinianus denilen bu adam siyasal ya-pıda öyle bir karışıklık ve düzensizlik yarattı ki, uy-

gunsuz yollardan imparatorluk hâzinesine 200 bin ki-lo altın daha girdi. Yine de toplanan bütün bu servet-ten geriye bir şey kalmadı. Bu mirasyedi, daha Justinus hayattayken, önce de belirttiğim gibi, bütün para-lan har vurup harman savurdu. Hayatı boyunca uy-gunsuz yollardan edindiği ve harcadığı paranın toplamınıysa hesaplamaya ya da ölçmeye imkân yoktur.Taşkın bir ırmak gibi her gün uyruklarını yoksullaş-

tırdı ve varlıklarını yağma etti, ama akan bütün seldoğal düşmanlarını zenginleştirmeye yaradı.Ülkenin kamu zenginliğini soyduktan sonra, gözle-

rini bireylere dikti ve kısa zamanda uyruklarının servetlerini aldı. Bunu yaparken gerekçe bile göstermedi.Bir suçları olmadığı halde Bizans’ın ya da öteki kent-lerin hali vakti yerinde kişilerini içeri attı. Onların birkısmını çoktanniı olmakla, bir kısmını İsa konusunda

uygunsuz inançlar beslemekle, kimini oğlanlara düş-künlükle, kimini rahibelerle aşk serüvenleri yaşamak-la ya da töredışı cinsel ilişkilerde bulunmakla, partikavgalarını kışkırtmakla. Yeşiller partisinden olmak-la, kendisine sadık olmamakla ya da listedeki başka

119



suçlarla itham etti. Uyguladığı bir başka numara isekendini bir kalemde ölen kişilerin varisi yapmaktı.Adam ölmese de bir yolunu bulup kendini evlat edin-diriyordu. Başlıca çabaları işte böyleydi. Daha önce deanlattığım gibi ona karşı yapılan Nika Ayaklanması,kendi çıkarına uygun hale dönüşünce, hemen bir se-natörün varisi oldu. Nika Ayaklanması’ndan önce de,teker teker birçok serveti kendine mal etmişti.

Ülkenin olası düşmanlarına, doğuda, batıda, ku-zeyde ve güneyde, Britanya gibi uzak yerlerde oturan-lara, dünyanın bilinen her yerinde çeşitli uluslara, da-ha önce var olduğunu duymadığımız, ancak gözleri-

mizle görüp adlarını öğrendiğimiz uluslara her fırsat-ta para akıttı. Justinianus’un nasıl bir adam olduğunuduyunca, çağrı bile beklemediler, onunla ilişki kur-mak için her taraftan gelerek Bizans’a doluştular. İm-parator bu işten hiç sıkılmıyor, tam tersine, keyif alı-yor, Bizans zenginliğini geri ırklara yedirmekte ya dadenizin dalgalarına savurmakta beklenmedik başarıgösteriyordu. Her gün ceplerini doldurup onları ülke-

lerine geri gönderiyordu. Böylece, her yöndeki yaban-cı uluslar ya İmparator’un elinden imparatorluğuyağma ederek, savaş tutsaklarını geri satarak ya dabarış karşılığı para isteyerek Bizans’ın servetine kon-dular. Böylece, az önce anlattığım düş gerçekleşmişoldu.

Justinianus’un uyruklarını soymak için uyguladığıbaşka yöntemler de vardı. Çok büyütmeden, elimden

geldiği kadar bunları anlatacağım. Böylesine yöntem-ler, uyruklarının mallarına bir hamlede el koymak ye-rine, onları azar azar soymayı kolaylaştırıyordu.

Önce Bizans halkının başına getirdiği bir valiye,dükkân sahiplerinin mallarını istedikleri fiyata satma

120



dınlarla töredışı ilişki kuranları yola getirmek, ayrıcaTanrı’ya karşı gerekli saygıyı göstermeyenleri cezalan-dırmakla görevlendirildi. AdınaQuaestor denildi.Şimdi bakın ne oldu?Praetor hırsızlık malları içindedeğerli bazı eşyalar ele geçirirse, bunları İmparator’averiyor ve sahiplerini bulmanın mümkün olmadığınıbildiriyordu. Böylece majesteleri en değerli hırsızhkparçalarından pay almış oluyordu.Quaestor denilengörevliyse, sözde suçluların işlerini bitirince, onlarınsırtından kendini zengin edecek kadarını alır, gerisiniİmparator’a sunardı. Yargıçların emrinde çalışanlarsözde suçları ispat edecek iddiacılar ve tanıklar gös-

termezlerdi. Ama onların pençesine düşecek kadar ta-lihsiz olanlar, suçlu oldukları kanıtlanmadan gizliceyok edilir, varlıklarına da el konulurdu.

Daha sonra bu kan içici şeytan, kamu düzenindensorumlu yargıçların ve memurların bütün suçlarlameşgul olmalarını, daha kısa zamanda daha çok sayı-da kimseyi yok etmek için birbirleriyle yarışmalarınıemretti. Söylenenlere bakılırsa, yargıçlardan biri, üç

yargıç da reddedildiği takdirde davaya kimin bakaca-ğını sormuştu. Karşılık hemen geldi: Kim daha önceişe burnunu soktuysa davaya o bakacak!..

Üstüne üstlük, Quaestor'\\ı^\ın yetkilerine karıştı.Quaestor'\uk daha önceki imparatorların hepsi tara-fından saygıyla karşılanmış bir kuruluştu. Bu görevegelecek kişilerde, çok deneyimli, özellikle yasal konu-larda usta olması, rüşvet almaya eğiHmli olmaması

gibi nitelikler aranmıştı. Göreve atananlar deneyim-siz, para düşkünü olduklarında devlet zararlı çıkıyor-du. İmparator ise göreve Tribonianus’u atamakla işebaşladı. Tribonianus’un işleriyse daha önceki bir cilt-te anlatılmıştı."

122



Tribonianus öbür dünyaya göçünce, Justinianusonun servetinden bir kısmını aşırdı. Oysa, geriye biroğul ve birçok torun bırakmıştı. Göreve Libya kökenli

Junilu s seçildi. Junilus daha hukukun h’sini bilmiyor-du, avukat bile sayılmıyordu. İyi Latince biliyorduama, Grekçe’ye gelince, okula hiç gitmemişti ve dilidönmüyordu. Ne zaman bir Grekçe söz söylese emrindekiler gülmekten katılıyorlardı. Kirli yollardan parayapmaya bayılıyordu: İmparator tarafından imzalan-mış belgeleri kılı kıpırdamadan açık artırmaya çıkarı-yordu. Bir altın para gelecek diye, yüzü kızarmadanherkese elini uzatırdı. Yedi yıl süreyle bu görevde kal-

dı ve devleti gülünç duruma soktu. Junilus günlerininsonuna gelince Konstantinus’a görev verdi. Konstantinus yasalardan anlıyordu ama çok gençti ve avukatla-rın çevirdikleri dolaplar konusunda deneyimsizdi. Bu-na karşılık, yaşayan en büyük hırsız ve palavracıydı.

Bu adam Justinianus’un ilgisini çekmeyi başardı veonun en aziz dostlarından biri oldu. İmparator daonu, mahkemeleri yoluna koymak ya da hırsızlık ko-

nusunda bir araç gibi kullanmaktan geri kalmadı.Böylece kısa zamanda Konstantinus, bir yığın parayaptı, yanına yaklaşılamayacak kadar gururlu oldu.Artık “havada yürüyor ve insanları hor görüyordu.”'^Herhangi biri, ona büyük bir rüşvet sunmayı tasarlı-yorsa, parayı sadık yardımcılarından birine verir, on-dan sonra aklından geçenleri uygulamakta özgürolurdu. Ama Quaestor'\in kendisiyle görüşmek ya da

ilişki kurmak kimsenin yapamayacağı bir şeydi. An-cak saraya gidip gelirken yakalarsa o zaman başka.O zaman da yürümez, hızlı koşar gibi giderdi; böyle-ce, karşılığını vermeden kimsenin kendi vaktini har-camasına izin vermezdi.

123



zamankinden daha azgın biçimde sağı solu yağmala-maya başladılar.

Sonraları Jııstinianus, insana küçük dilini yuttura-cak başka bir düzen buldu. Bizans ve öteki önemlikentlerde yüksek sayılan mevkileri satmak yerine, boşgörevler için ücretli kişiler aradı. Bu ücretli görevlilerbelli bir aylık karşılığında, soygunlarının tümünü Justinianus’a vermeye başladılar. Ücretlerini alınca ülke ça-pında tahsilat ve soygun işine girişiyorlardı sevinç için-de. Çünkü bu ücretlilerin yetkisi her yerde geçiyor, heristedikleri yerde resmen vatandaşı soyuyorlardı. İmpa-rator, dikkatle seçerek kuşkusuz, dünyanın en kötü in-

sanlarını bu görevlere getiriyor, her zaman olduğu gibiiğrenç yoluna devam ediyordu. İmparator, serserilertopluluğunu ilk defa işbaşına getirdiği ve onlara şey-tansı kötülüklerini gün ışığına çıkartabilecekleri yetkiyiverdiği zaman, hepimiz insan yaratılışında bu kadarçok kötülüğün bulunabilmesinden şaşkınlığa düşmüş-tük. Zaman içinde onların yerine daha ileri gidebilen-ler gelince ve bu yeniler daha beter çıkınca, herkes es-

kiden kötü sayılanların şimdi nasıl olup da işlemlerin-de tam efendice davranmışlar gibi göründüklerini bir-birine sormaya başladı. Yenilerin ardından gelen üçün-cü topluluk ise, adaletsizlikte İkincileri geride bıraktı.Öylesi düzenlerle halkı mahkemelere sürüklediler ki,onlardan önce gelenlerin hepsi erdemli kişilermiş gibigözüktü. Durum kötüleştikçe, herkes insanların taşıdı-ğı kötülüklere sınır olmadığını öğrendi. Kötülükler,

geçmişte yapılanların bilgisiyle ve karşılarına çıkanıkurban etme konusunda sorumsuzca bir yetkiyle des-teklenince, o ölçüde büyüyordu ki acı çekenler bunukavramakta güçlük çekiyorlardı. Yargıçların ve yüksekmemurların elinde Bizanslılann çektikleri işte böyleydi.

126



Hun ordusu tekrar tekrar Bizans İmparatorluğu’nuyağma edip uyruklarını tutsak aldılar. Bu arada Trakyalı ve İlliryalı komutanlar, Hunlar geri çekilirken on-lara saldırmayı planladılar. Ama kendilerine İmpara-tor Justinianus’tan gelen bir mektup gösterildi. Bumektupta İmparator Hunlara saldırmayı yasaklıyor-du. Onlar da kararlarından döndüler. Hunlar, belkide Gotlara ya da başka düşmanlara karşı Bizans’amüttefik olarak gerekliydiler. Sonuç olarak, kabileleraçık bir düşmanlıkla davranmaya, eriştikleri her Bizanslıyı soymaya, tutsak almaya başladılar. Ardındanda BizanslIların müttefiki olarak, tutsakları ve gani-

metleriyle ülkelerine döndüler. Bizanslı çiftçiler, tut-sak olarak götürülen karılarını ve çocuklarını özleye-rek, geri çekilen düşmana karşı birleşerek saldırdılar.Birçoklarını öldürdüler, atlarıyla birlikte ganimetleri-ni de ele geçirdiler. Ama bu eylemlerin cezalarınınçok ağır olduğunu gördüler. Bizans’tan gönderilenadamlar, Hunlardan aldıkları atları geri verinceye ka-dar, çiftçilere ağır para cezaları kestiler.

İmparator’la Teodora, Kapadokyalı Yohannis’i orta-dan kaldırdıktan sonra, onun yerine başkasını atamakistediler. Daha alçak birini bulmak için birlikte uzunçaba harcadılar. Despotluklarına iyi bir araç bulmakve uyruklarını eskiden olduğundan daha çabuk yoketmek umuduyla adayların niteliklerini inceden ince-ye gözden geçirdiler. Zamanla, Yohannis’in yerine Te

odotus’u buldular. İyi adam değildi ama Yohannis’inyerini dolduracak kadar kötü de değildi. Teodotus’uatadıktan sonra daha uygununu bulmak için çaba is-teyen araştırmalarını her yönde sürdürdüler. Takmaadı Barsimes olan Suriyeli Petrus adlı tefeciyi bulunca

127



kendileri de şaşırdılar. Petrus, yıllar yılı bronz para-larla alışveriş yaparak, değiş tokuştan hoş görülmeye-cek kadar yüksek bir gelir sağlamıştı. Küçük bakır vebronz paraları çalmakta ustaydı; el çabukluğuyla bir-biri ardından müşterilerinin gözlerini boyuyor ve on-ları aldatıyordu. Önüne çıkanın servetini cebine at-makta çarpıcı bir ustalık gösteriyor, yakalandığı andagünahsız olduğuna yemin ediyor, elleriyle işlediği su-çu dilinin gücüyle kapatıyordu. İmparatorluk muha-fızları arasında görevlendirildi ve korkunç işler becer-di ki, Teodora ondan çok memnun kaldı. Teodora’nın düzenlerinde karşılaştığı güçlükleri gidermekteona heyecanla yardımcı oldu. Kapadokyalı’nm yerineatadıkları Teodotus hemen görevinden alınarak, bu-raya her işi yapan Petrus getirildi. Petrus hemen hiççekinmeden ve utanmadan kıtada hizmet gören as-kerlerin ücretlerini ve harçlıklarını soydu. Yöreselyargıçlıkları her zamankinden daha belirgin biçimdeaçık artırmaya çıkardı. Yargıçların saygınlığını düşü-rerek, bu görevleri kutsal olmayan bu tür ticaretten

çekinmeyenlere satıyor ve alıcılara, uyrukların hayatve mallarıyla istedikleri gibi oynama yetkisi tanıyor-du. Çünkü yöresel yargıçlık için para veren adamlaPetrus arasında, görev bölgesinde yağma ve soygunuygulama konusunda hemen anlaşma yapılmış olu-yordu.

Böylece, devletin başındaki kişiden başlayarak in-sanların hayatı üzerinde ticaret sürüp gidiyor ve pa-

zarlık kentlerin yıkımıyla sonuçlanıyordu. Yüksekmahkemelerde ve Forum’un çevresinde, kamu örgüt-lerini satarak karşılığında para toplayan bir icazetlihaydut dolaşıyordu. Yaptığı kötülüklerin dikkate alı-nacağı konusunda hiç umut yoktu tabii. Ayrıca devlet

128



hesabına çalışan, aralarında seçkinlerin de bulundu-ğu, çok sayıda insandan en kötülerini kendi çevresineçekiyordu. Ne yazık ki böylesine kötü davranış, yal-nız onun tarafından değil, mevkice ondan sonra ge-lenler tarafından da uygulanıyordu. Aynı şeyler Ma

gister dairesinde, privata ve patrimonium'^ denilenkasalara bakmakla görevli, devletin mali işlerini yö-neten saray memurları arasında da sürüp gidiyordu.Gerçekte Bizans’ta ve bütün öteki kentlerde devletdairelerinin durumu aynıydı. Bu hükümdar işbaşınageldiğinden beri, devlet dairelerinde genç memurlaraverilmekte olan primler ya Justinianus tarafından yada dairenin başındaki yönetici tarafından toplandı veiç edildi. Dolayısıyla onlardan emir alarak görev ya-pan bu kimseler tam yoksulluğa düştüler ve en aşağıtabakadan esirlermiş gibi çalışmak zorunda kaldılar.

Bizans’ta büyük ölçüde tahıl depo edilmişti amabunlardan bir kısmı bozulmuştu. İmparator kimseyedanışmadan bozuk tahılları doğu kentlerine nüfusunagöre paylaştırarak gönderdi. Bu bozulmuş tahıllarıkimsenin yemesine imkân yoktu. Yine de İmparator,karşılığında piyasa fiyatından çok daha fazlasını iste-di. Şişkin fiyatları ödeyen alıcılar, tahılları denize yada lağıma dökmek zorunda kaldılar. Başkentte tahıl-ların bozulmadığı tek bir depo kalmıştı. Bunları da enyüksek fiyatla, tahıla ihtiyacı olan kentlere sattı.

Böylece, bu tahıllar için başka devletlere hâzinenin

ödediği paraya göre yüzde yüz oranında kâr sağladı.Bununla birlikte ertesi yıl, verimli bir ürün alınma-dığından Bizans’a gemilerin getirdiği tahıl yetersiz kal-dı. Bu güçlükle nasıl başa çıkacağını bilemeyen Petrus,Bitinya, Frigya ve Trakya’dan geniş ölçüde tahıl satınalmayı düşündü. Bu bölgenin halk, ürünlerini deniz

129



kıyısına indirmek, oradan, tehlikelerle yüz yüze Bi-zans’a taşımak gibi güç bir işi yüklendiler. Bizans’a ge-lince Petrus onlara sattıkları ürünler karşılığında ko-mik bir para ödedi. Kayıpları o derece büyüktü kibuğdayı hükümetin depolarına bedava ya da üstünepara ödeyerek bile verseler belki daha memnun olur-lardı. Halk arasında bu işe “el koyma” deniyordu. Yi-ne de Bizans’a gereksinimi karşılayacak kadar buğdaytoplanamadı, pek çok kimse durumdan sert biçimdeİmparator’a yakındı. Aynı zamanda ordu mensuplanücretleri verilmediği için kendilerini başıbozukluğa bı-raktılar, kentte sürekli olay çıkardılar.

Bu arada İmparator, Petrus’tan hiç de hoşnut ol-madığını belli etti. Hem yukarıda anlatılan nedenler-le, hem de becerdiği yolsuzluklar sonucu kamu para-sını görülmemiş bir ölçüde iç ettiğini haber aldığın-dan, İmparator onu görevden uzaklaştırmak istedi.İmparator’un aldığı haber doğruydu. Ama Teodorakocasının isteğine karşı koydu. Belli ki açık kötülüğüve kendinden aşağıda olanlara sert davranışı nedeniy-

le Barsimes’e bağlıydı. Söylemek gereksiz, İmparatoriçe son derece vicdansızdı ve insafsızlıkla doluydu.Emrinde olanların da, nitelikleri bakımından kendinebenzemesini beklerdi. İmparatoriçe’nin Petrus tara-fından büyülendiğini ve isteğine aykırı olarak kendineyardıma zorladığını söylerler. Çünkü bu Barsimes de-nilen adam büyücüler ve şeytanlara tutkundu. Maniinancına hayranlık duyuyor ve herkes önünde inancı-

nı açıklamaktan çekinmiyordu. İmparatoriçe bunlarıduyduğu halde, kendi adamından himayesini esirge-medi. Onu daha çok korumaya devam etti ve belki deona karşı söylentiler nedeniyle daha da yakınlık gös-terdi. Çünkü İmparatoriçe, daha gençHk yıllarında

130



büyücülere üfürükçülerle düşüp kalkmıştı. Yaşayış bi-çimi onu bu yöne sürüklemiş ve hayatının sonuna ka-dar gizli güçlere inanmış ve her zaman onları güvenkaynağı saymıştı.

Ayrıca Teodora’nın, güzel sözlerle kandırma değilde daha çok şeytanların karşı konulmaz gücüyle Justinianus’u parmağında oynattığı söylenir. Aslında Justinianus da nazik, dürüst ya da bu çeşit ince saldırıla-ra karşı koyabilecek derecede sarsılmaz erdeme sahipbir kişi değildi. Tam tersine para düşkünlüğü ve kandökücülüğünün tutsağıydı kuşkusuz. Yine, övgü vehile karşısında güçsüzdü. Kendini büyük bir heyecan-

la eyleme geçiren konularda bile hiç nedeni yokkendönüş yapar ve bu yüzden her zaman fırıldağı anım-satırdı. Yakınları, tanıdıkları bile ona gerçek bir gü-ven duymazlardı. Sürekli olarak yapılmasını istediğişeyler konusunda görüş değiştirirdi. Daha önce belirt-tiğimiz gibi büyücüler için kolay bir hedef oluşturdu-ğundan Teodora’ya da hemen boyun eğdi. Dolayısıy-la Teodora’nm böyle gizli güçler tutkusu Petrus’a ya-

kınlığını her şeyden daha çok artırdı. İmparator için,Petrus’u oturduğu görevden atmak kolay iş değildi veçok geçmeden Teodora daha birkaç ay önce Yohannis’in atandığı Hazine Bakanlığı’na onun getirilmesiiçin diretti.

Yohannis, Filistin’de doğmuş soylu bir insandı.Hiçbir zaman kendini zenginleştirmek aklından geç-memiş, yaşayan kimseye kötülük etmemişti. Bütün

halkın ona görülmemiş derecede sevgi göstermesineşaşmamak gerek. Bu durum ise, Justinianus ve değerlikarısı gözünde onu iğrenç ve çekilmez yapmaya yet-mişti. Çünkü hiç beklenmedik bir biçimde bakanlarıarasında gerçekten iyi bir insan çıkmıştı. Akıllarını yi-

131



V I

TOPLUMUN ÇEŞİTLİ SINIFLARININ KIYIMI

Şimdi de, Justinianus’un her yerde tarım arazisi sa-hiplerini nasıl yok ettiğini anlatacağım. Daha ön-

ce bütün kentlere gönderilen görevlilerden söz etmiş-tik. Taşrada oturanların başına gelenleri genel çizgi-leriyle anlatmaktan fazlası, gereksiz bizim için. Mülksahipleri, bu görevliler tarafından saldırıya uğrayan

ve soyulan ilk insanlar oldu. Yine de olan bitenleritam anlatmak yerinde olacak.Bizans İmparatorluğu’nda, geçmiş yüzyıllarda he-

men her hükümdar, bir defa değil, birçok defa uyruk-larının Hazine’ye olan borçlarını bağışlardı. Bu yapı-lırken iki amaç güdülürdü. Böyiece hem sermayesi tü-kenmiş ve borçlarını ödeyecek olanaklardan yoksunbulunanlar sürekli baskı altında tutulmamış olurdu

hem de borçlu olmayan ve vergisine bağlı kişiler aley-hinde çeşitli bahaneler ileri sürülüp tahsildarları jur-nallerle donatmaktan kaçındırdı. Ama şimdiki impara-tor 32 yılı uyruklarına böyle bir şey yapmadan geçir-di.' Yani, parası kalmayanların memleketten kaçıp birdaha geri dönmemekten başka çareleri yoktu. İspiyon-cular ise, hali vakti yerinde çiftçileri, yıllarca bölgeleri-nin gerektirdiği ödemeden daha az vergi verdiklerini

133



öne sürerek kovuşturmayla tehdit ediyorlar, onlarıölüm derecesinde tasalandırıyorlardı. Zavallılar, yalnızyeni ve ağır vergilerden titremekle kalmıyorlar, uzunyılları kapsayan birikmiş vergilerin adaletsiz ağırlığı al-tında ezilme düşüncesiyle korkudan taşlaşıyorlardı. Öy-le ki, kimi mülkünü ispiyonculara ya da Hazine’ye ar-mağan etmeye sürükleniyor ve her şeyi bırakıyordu.

İkincisi, Medler ve Araplar Asya’nın büyük bölü-münü, Hunlar, Slavlar ve Antalar bütün Avrupa’yı si-lip süpürdüler, kentlerin bazılarını yerle bir ettiler, ba-zılarını son kuruşuna kadar haraç ödemeye zorladı-lar, halklarını bütün mallarıyla birlikte tutsaklığa sü-

rüklediler. Günlük saldırılarla her bölgeyi çöle çevir-diler. Yine de Justinianus tek bir kişiden olsun vergiyükünü kaldırmadı. Yalnızca düşmanın ele geçirdiğikentlere bir yıllık bağışıklık tanıdı. Oysa İmparatorAnastasius, düşmanın ele geçirdiği kentlerden yedi yılsüreyle ödeme zorunluluğunu kaldırmıştı. Ama busüre bile bu defa yeterli olmazdı sanırım. ÇünküAnastasius zamanındaki Kabbades saldırısı kentlerin

yapısında çok az yıkım yapmıştı. Oysa İranlı Hüsrev,koca kentleri yakıp yıkmış, yerle bir etmiş, yolu üze-rinde Kabbades’ten daha büyük felaketler getirmişti.Sık sık Med ordularınca istilaya uğramakta olsa da,Hunlar ve vahşi Araplar, İmparatorluğun bazı bölge-lerini yakıp yıksalar da, Avrupa’nın yarı uygar kabi-leleri oradaki Bizanslılara aynı şeyi yapsalar da, her-kes vergilerinin ancak çok küçük bir kısmının alay

eder gibi bağışlandığını görünce, İmparator’u, bütündüşmanları bir araya koysanız, onlardan daha da bü-yük bir düşman olarak saymaya başladı. Düşman çe-kilir çekilmez, el koymalar, yükümlülükler ve özelvergi yoluyla arazi sahipleri yıkıma sürükleniyordu.

134



Sözü geçen bu deneyimlerin ne anlama geldiğini vene anlama çekilmesi gerektiğini şimdi anlatacağım.Çiftlik sahipleri herkesin ödemesi gereken vergiye da-yanarak, Bizans Ordusunu beslemeye zorlanıyordu.Yapılan katkılar, yaklaşan bunalımın baskısını karşı-lamak için değil de görevlilerin keyfine ve eğilimlerinegöre isteniyor, görevliler de çiftçilerin elinde yeteri ka-dar erzak bulunup bulunmadığını düşünmüyorlardıbile. Yani bu zavallı yaratıklar, askerler için erzak, at-lar için yem bulmak üzere başka yerlere gidiyor, kor-kunç derecede yüksek fiyatlarla bunları satın alıyor-lardı. Kimi zaman çok uzak bir bölgeden aldıkları yi-

yecek maddelerini ve yemleri, ordunun bulunduğuyere kadar geriye taşımak zorunda kalıyorlardı. Dö-nüşlerinde yiyecekleri ordu levazım subayına, herkes-çe bilinen yöntemle değil de, bu beylere nasıl uygungelirse o biçimde teslim ediyorlardı. İşte bu işlemler elkoyma olarak biliniyordu.

Bunun sonucu bütün çiftlik sahiplerinin iflası de-mekti. Çünkü onları, gerekli olanın en az on katı ver-

gi ödemeye zorluyordu. Belirttiğimiz gibi orduya yar-dımda bulunmaktan başka çoğu zaman Bizans’a buğ-day taşımak gibi ek bir görevle karşı karşıya kaldıkla-rı da oluyordu. Yalnız Barsimes değil, ondan önce ge-len Kapadokyalı da aynı iğrenç yola başvurmuştu.Onlarm yerine atananlar da onlar kadar suçluydu. İş-te aşağı yukarı el koymanın anlamı buydu.

“Yüküm” deyimiyse gökyüzünden çiftlik sahipleri-

nin tepesine inen görülmemiş bir felaket anlamına ge-liyor ve onların yaşama umutlarını yok ediyordu. Baş-ka bir deyimle, bu öyle bir vergiydi ki, boş bırakılmışve üretimsiz kalmış araziden alınıyordu. Sahipleriyseya toptan yok olmuş, atalarından kendilerine kalan

135



arazileri terk etmiş ya da yükümlülüklerinin altma gö-mülmüş olurlardı. Ama görevliler yüzleri kızarmadanhenüz iyice ezilmemiş olanlara yeni vergiler yüklerdi.Yüküm deyiminin anlamı buydu ve özellikle bu çağdaherkesin dilindeydi bu söz.

“Özel vergilerin tarhı” sorunu üzerine de birazeğilelim. Özellikle bu çağda kaçınılması güç ve ezicibirçok istek, kentlerin üstüne bir yağmur gibi yağmış-tı. Hangi nedenlerle ve ne biçimlerde bu istekleringeldiğini burada açıklamaya çalışmayacağım. Yoksa,anlattıklarım sonsuza kadar uzar gider. İsteklerin ço-ğu, mallarının değerlerine göre mülk sahipleri tarafın-

dan karşılandı. Ama sıkıntıları bu kadarla kalmadı.Salgın hastalık bütün bilinen dünyayı ve özellikle Bi-zans İmparatorluğu’nu silip süpürüp tarımda çalışantopluluğun büyük bir bölümünü alıp götürünce ve ar-dında bomboş bir iz bırakınca Justinianus, felaketeuğramış mülk sahiplerinin gözünün yaşına bakmadı.Yalnız adam başına düşen yıllık vergilerini istemeklekalmadı, ayrıca ölmüş komşularının vergilerinden de

onları sorumlu tuttu. Az önce sözünü ettiğim öteki is-tekler de çiftlik sahibi olmak talihsizliğine uğrayanla-rın sırtına yükleniyordu. Üstelik en iyi, en zengin dö-şenmiş evlerini askerlere bırakmak ve onları el pençedivan beklemek ve sahip oldukları en kötü, bozuk,berbat kulübelerde yaşamak zorundaydılar.

Justinianus ve Teodora’nm hükümdarlığı sırasındaböylesine felaketler sürekli olarak halkın başına geli-

yordu. Çünkü durmadan ya savaş ya da başka birkötülük ortaya çıkıyordu. Evleri bırakmaktan söz et-mişken şunları da ekleyeyim; Bizans’taki ev sahipleri,yirmi bin kadarı yarı uygar, paralı yabancı askere ev-lerini vermek zorunda kalmıştı. Böylece mülk sahibi

1.16



olmanın zevkini çıkaramadıkları gibi, çok daha aca-yip durumlarla karşılaştılar.

Justinianus’un askerlere karşı davranışlarını da bu-rada yazmadan geçemem. Askerleri bulabildiği en bü-

yük serserilerin emrine verdi. Onlara da bu kaynak-tan becerebildikleri kadar tırtıklama yetkisini tanıdı.Öyle ki, toplayabildikleri her kuruş onların olacaktı.Bu gibi kimselere “denetim subayı” adı verildi. Dene-tim subayları yıllar boyunca izlenecek bir plan düzen-lediler. Yerleşmiş bir gelenek olarak askerlere aynı üc-ret verilmezdi. Genç yaşta, askerlik deneyi az olanlaraaz ücret verilirdi. Savaşa katılırsa listenin ortasınayükselir ve ücreti de artardı. En sonunda askerlik hiz-metinde yaşlanır ve görevden ayrılacakları zamanyaklaşırsa ücretleri de gösterişli bir düzeye erişirdi.Böylece sivil hayata döndüklerinde geri kalan günleri-ni zorluk çekmeden geçirirler ve ölünce ailelerine birşeyler bırakırlardı. Gerçekten, listedeki merdivenin enaltında olan askerler, zamanla, ölerek ya da ordudanayrılarak boşalan basamaklarda yükselir ve kıdemle-rine göre kamu kaynaklarından ücret alırlardı.

Denetim subaylarıysa, ölen askerlerin adlarını lis-teden silmediler. Sürekli savaşlar nedeniyle çok sayıdaasker ölse bile, bunu yapmadılar. Listeye uzun bir sü-re yeni ad eklemek zahmetine katlanmadılar. Sonuçolarak, devlet gönüllü askerlerden yoksun kaldı. Or-duda kalanlarsa, çoktan ölen başkaları listeden silin-mediği için yükselemediler, gerçek mevkilerinin altın-da kaldılar. Uygun ölçünün altında ücret aldılar. Buarada denetim subayları askerlerin parasından bellibir oranını Justinianus’a ödediler.

Üstelik başka yollardan da, ödenekleri kısıtlayarakaskerleri yoksullaştırdılar. Savaşta tehlikeye atılmanın

137



karşılığı bu oldu. Kimini Grek olmakla suçladılar(sanki Yunanistan’dan saygıya değer kimse çıkmaz-mış gibi), kimini İmparator’un emri olmadan orduyagirdiler diye azarladılar. İmparator’un eliyle yazılmışbir belge gösterildiğinde denetim subayları bunu bilekabul etmeyecek kadar yüzsüzdüler. Askerlerden birbölümünü de izin almadan birkaç gün uzaklaştılar di-ye cezalandırdılar. Daha sonra bazı saray muhafızları,askerlik görevine uymayan askerleri ortaya çıkarsın-lar diye İmparatorluğun her yöresine gönderildiler.Bunlardan bazıları, buldukları askerlerin işe yaramazolduğunu göstermek için palaskalarını sökecek kadar

gaddardılar. Ordudan çıkarılanlar, günlerce Forum’dadikilip iyi yürekli halktan yiyecek dilendiler ve gören-lere büyük üzüntü kaynağı oldular. Orduda kalanlar-sa, ordudan atılanlarla aynı kaderi paylaşmamış ol-mak ayrıcalığını ağır biçimde ödemek zorunda bıra-kıldılar. Böylece, ne yana dönse soyulan askerler dün-yanın en yoksul insanları durumuna geldiler ve savaş-ma isteklerini bütünüyle yitirdiler.

İtalya’da Bizans egemenliğinin yıkılış nedeni bu ol-du. Aleksandros adındaki denetim subayı oraya gön-derildiğinde, askerlere aynı yöntemi uyguladı. Teodorik ve Gotlara karşı izledikleri politikayı cezalandırdı-ğını açıklayarak para topladı. Denetim subayları ta-rafından yoksulluğa itilenler yalnızca askerler değildi.Subaylar, kıdemli komutanlar, yüksek mevkilerde bu-lunanlar da açlık ve yoksulluk yükü altında ezildiler.

Günlük gereksinimlerini bile karşılayamaz oldular.Askerlik konusuna değinmişken anlattıklarıma bir

şey daha eklemek istiyorum. Justinianus’tan öncekiBizans imparatorları sınırlara, özellikle Arapların veİranlılann saldırılarını önlemek için Doğu sınırına,

138



çok sayıda asker yerleştirmişlerdi. Bu birliklereLimi tanei (uç askerleri) deniliyordu. İmparator Justinianus ise bunlara daha başlangıçta öyle umursamazlıkve pintilikle davrandı ki, bu askerlerin mutemetleriücretlerini ödemekte dört yıl geri kaldı. Bizans’la İranarasında barış ilan edildiğinde, barışın meyvelerindenyararlanacakları gerekçesiyle bu talihsiz adamlar ba-rış süresince alacakları ücretleri Hazine’ye vermek zo-runda bırakıldılar. Daha sonra Justinianus hiç nedeniyokken onların “asker” adını da kaldırdı. O andanbaşlayarak Bizans İmparatorluğu sınırları garnizonsuz kaldı, sınır askerleri birdenbire kendilerini yar-dımsever kişilerin eli açıklığına bağlı buldular.

Aslında, sarayı korumak için üç bin beş yüz kişilikbir muhafız birliği kurulmuştu. BirliğeScholariı deni-liyordu. Daha başlangıçtan beri Hazine onlara ötekiaskerlerden daha yüksek ücret verirdi. Daha öncekiimparatorlar yetenekleri dolayısıyla bu seçme birliğeErmenileri alırlardı. Zeno’nun tahta gelişinden sonra

en zayıf, savaştan habersiz kişiler de muhafız birliğinegirmeye başladı. Zamanla, yeteri kadar para ödeyebi-len esirler bile girdiler. Justinus tahta geçtikten sonra

Justinianus denilen adam, ünlü birliğe bir yığın adayıkabul etti ve bu işten de büyük ölçüde kârlı çıktı.Sonra birliğin ad listesinde boş yer kalmadığını gö-rünce, listeye iki bin kişi daha ekledi. Bunlar ek nu-maralar olarak adlandırıldılar. Ama kendisi tahta ge-

çince, ek numaralılara bir kuruş ödemeden, onlarıbirliğe aldığından daha çabuk başından atıverdi.Seçme birliğin asıl üyelerineyse şu düzeni uyguladı;

Ordu İtalya’ya, Libya’ya ya da İran’a gönderileceği za-man, Muhafız Alayı’na da sefere katılmak üzere eşya-larını toplamalarını bildiriyordu. Oysa herkes onların

139



savaşta bir işe yaramayacaklarının farkındaydı. Muha-fızlar, gerçekten savaşa gideriz korkusuyla, ücretlerinibelli bir süre Justinianus’a bırakıyorlardı.Scholarii'le. rin başına bu iş tekrar tekrar geldi. Petrus da Magister olduğu sürece adı ağza alınmaz hırsızlıklarla muhafız-ları sarstı. Yumuşak başlı ve kimseyi kırmayacak gibigörünen bu adam, yaşayan en büyük hırsızdı. Akıl al-mayacak kötülüklerle doluydu. Bu Petrus, Teodorik’inkızı Amalasunta’nm öldürülmesini düzenlemişti. Dahaönceki bir kitapta bunu anlatmıştım.

Söz konusu topluluktan başka, sarayda saygı gö-ren iki grup daha vardı. Hazine onlara iyi para öder-

di, çünkü görevlerinin nitelikleri nedeniyle atanmakiçin daha çok para vermişlerdi. OnlaraDomestici veProtectores denilirdi. Düşmanla hiç karşılaşmadıklarıhalde, görevlerinin önemi ve mevkileri nedeniyle Sa-ray Muhafızları arasına alınmışlardı. Bir bölümü Bi-zans’ta, bir bölümü Galatya’da ya da öteki bölgelerdeotururlardı. Ama Justinianus onları da ötekiler gibiikide bir korkutur ve hakları olan ücretten caymaları

için zorlardı. Bir iki sözcükle açıklanabilir bu durum:İmparatorların beş yılda bir her askere belli miktardaaltın ödemesini öngören bir yasa vardı. Beş yılda bir,İmparatorluğun her yerine adam gönderilir ve her as-kere birkaç altın verilirdi. Bu hükmü yerine getirme-mek için bir bahane uydurmak mümkün değildi. Oy-sa Justinianus devleti yönetmeye başladığından buyana ne böyle bir şey yaptı, ne de yapacakmış gibi bir

eğilim gösterdi. 32 yıldan az olmayan bir zaman geç-ti, çoğu kimseler bu geleneği unuttular.

Uyruklarını soymak için uyguladığı başka bir yön-temi açıklayacağım şimdi: Muhafızhk işinde çalışanya da İmparator’un giden evrakını düzenleyen görevli

140



görevli subayın zahmetine değecek kadar bir vergiyitoplamaktı. Buna karşılık öbür boğazda oturan gö-revli, maaşını İmparator’dan alıyordu ve yukarıdakikonularda gözünü açıyordu. Bizans arazisinden Kara-deniz kıyısındaki kabilelere ihracı yasak mallara dik-kat ediyordu. Görevlinin o yana doğru gidenlerdenbir şey alması yasaklanmıştı.

Justinianus tahta geçer geçmez her iki boğaza dagümrük binaları kurdurdu ve buralara ücretli me-murlar gönderdi. Gerçekten bunlara ücret veriyor,ama bir o kadarını da yaptıkları işlerden çıkarmalarıiçin zorluyordu. Görevliler ona sadık olmaktan başka

istekleri olmadığını göstermek için gemicilerden yük-leri kadar para alıyor, böylece kendi yükümlülükle-rinden kurtuluyorlardı. Her iki boğazda Justinianus’un izlediği yol böyleydi.

Bizans’taysa, aşağıdaki düzeni düşündü: Yakındostlarından Suriyeli Addaeus için özel bir görev ya-rattı. Suriyeli, gelen gemilerden bir miktar kazanç sağ-layacak ve bunu efendisine verecekti. Sonunda Adda-

eus, Bizans Limam’na gelen bir teknenin bir dahaoradan demir almasına izin vermedi. Ya kaptanlarıteknelerinin değeri üzerinden cezalandırdı ya da Lib-ya’ya, İtalya’ya dönmeye zorladı. Kimi, ne bir dönüşyükü almayı ne de yeniden yola çıkmayı istedi. Gemi-lerini yakıp, bu işten kurtulmayı yeğ tuttular. Bunun-la birlikte içlerinde, denizcilikten başka bir işten parakazanmasını bilmeyenler vardı. Bunlar yüklerini itha-

latçılara üç kat pahalıya satıp, önceki gibi yük aldılar.İthalatçılar da kayıplarını malları satın alanlardan çı-kardılar. Böylece Bizanslıları açlıktan yok etmek içinelden gelen her şey yapıldı. Kamu işleri için anlattık-larım şimdilik yeter.

142



ratoriçe, hemen sahiplerinin ellerinden stoklarını aldıve onları beş kilo altın ödeme cezasına çarptırdı.

Ondan sonra bu ticaret, Bizans geleneğine göre İm-paratorluk hâzinesinin denetimine girdi. Hazine’ninbaşına Petrus Barsimes’i atayınca hükümdarlar, onukaranlık işler çevirmekte serbest bıraktılar. Petrus her-kesin yasaya son ayrıntısına kadar boyun eğmesini is-tedi ama bu işte kullandığı kişileri yalnız kendi çıkarıiçin çalışmaya zorladı. Gizlemeye gerek görmeden,Forum’daki halkın gözü önünde adi cinsten boyalıipeğin beş gramını 22oborden satışa çıkardı. AyrıcaHoloverum diye bilinen İmparatorluk boyasına dört

kat fiyat biçti. Böylece İmparator’a büyük bir para su-nuyor, göstermeden, daha çoğunu kendine ayırıyordu.Onunla başlayan uygulama, o zamandan beri sürüpgitti. Bugün bile Hazine, ticaretin bu dalında tek itha-latçı ve tek satıcı durumundadır.

Bizans’ta ve öteki kentlerde, denizde olsun, karadaolsun, öteden beri bu ticaretle uğraşan ithalatçılar, do-ğal olarak söz konusu işlemler nedeniyle büyük güç-

lüklerle karşılaştılar. Adı geçen kentlerde ise bütünhalk birdenbire kendini dilenci olmuş buldu. Elişi ya-panlar ve zanaatkarlar açlıkla savaşmak zorunda bıra-kıldılar. Sonuçta birçoklan bağlı oldukları topluluktanayrılarak kaçtı ve İran toprağına sığındı. Her yıl, tica-retin geliri Hazine Bakam’nm eline geliyordu. O da bukaynaktan bir bölümünü İmparator’a veriyor, önemlibir parçasını kendine ayırarak halkın yoksulluğu pa-

hasına zenginleşiyordu. Konuyu burada bırakalım. Justinianus’un Bizans’ta ve ötek i ken tlerde halkın

üstün tuttuğu değerleri ve soylu kişilere verilen şerefpayelerini nasıl ortadan kaldırdığı, bundan sonrakikonumuz olacak.

144



önce, hukukçuların toplum içindeki etkinlikleriniazaltmak istedi ve mahkemelerde yaptıkları işlerdendolayı aldıkları, lüks içinde yaşamalarını sağlayan ar-mağanlardan yoksun bıraktı onları. Davacılara, antiçip kendi davalarını kendileri çözmelerini emretti. Buküçültücü davranış, hukukçuların yükselme tutkula-rına ağır darbe indirdi. Daha önce gördüğümüz gibiBizans’ta olsun başka kentlerde olsun, senatörlerin vehali vakti yerinde sayılan herkesin elinden malını mül-künü aldığı için hukuk mesleği de işsiz kaldı. Çünkükimsenin elinde mahkemeye gidecek değerde bir şeykalmamıştı. Böylece, hukukçuların bir zamanlar sayı-lan ve göz kamaştıran ünleri, her yerde yok olma de-recesine düştü ve kaçınılmaz sonuç olarak hukukçu-lar yolsuzluğa itildiler. Çalışmaları hakaret dışındahiçbir şey kazandırmaz oldu.

Ayrıca, bilginleri ve soylu aile çocuklarını okutanöğretmenleri de yaşamak için temel gereksinimlerikarşılayamaz duruma soktu. Eski imparatorların bumeslek sahiplerine verilmesini emrettikleri parasız yi-yecekleri, Justinianus bütünüyle kaldırdı. Bundanbaşka, belediyelerin bölgesel amaçlarla ve gösterilerdüzenlemek için topladığı gelirlere el koydu ve bunla-rı utanmadan merkezi hükümetin gelirlerine ekledi.Ondan sonra bilginler ve öğretmenler adamdan sayıl-maz oldular. Artık kimse kamu yararına bir yapıplanlayacak durumda değildi. Kentlerin sokaklarında

ışıklar yanmaz oldu. Hayatı halk için çekilir hale ge-tirmenin imkânı kalmadı. Tiyatrolar, hipodromlar vesirklerin hepsi kapatıldı. Oysa Justinianus’un karısıburalarda doğup büyümüş ve ilk eğitimini almıştı.Hazine’yi gösteri yerlerinde çalışan kimselere yaptığıödemelerden kurtarmak için ki buralarda çalışanla

145



nnı sayısını bilmek güç Bizans’ta bu gibi yerlerin ka-patılması emrini verdi. Evlerde ve sokaklarda üzüntüve karamsarlık yaygındı. Sakin, gökten gelen bir belainsanları çarpmış gibiydi. Yaşamdan neşe silinmişti.Halk, evde olsun, Forum’da ya da kiliselerde olsun,felaketlerden, yoksulluktan ve görülmemiş talihsizlik-lerin birbiri ardına gelişinden başka bir konu üzerin-de durmuyordu. Kentlerde durum böyleydi.

Şimdiki öykü anlatılmaya değer. Her yıl biri Roma’da, biri Bizans’ta olmak üzere iki Konsül atanırdı.Bu göreve atanmak şerefine erişenler, resmi amaçlarla20 centenarium harcamak zorundaydılar. Paranın bir

bölümü o kimseden, büyük bir bölümü İmparator’dangelirdi. Para, çoğunlukla sözünü ettiğim kimselere, be-lediye çalışmalarına destek olmak için özellikle tiyat-rolara ve çok yoksul kişilere dağıtılırdı. Justinianustahta çıktıktan sonra, bu işler zamanında yapılamazoldu. Önce, gecikmeden bir Roma Konsülü atandıama sonradan bir daha böyle bir atamayı düşünde bi-le görmedi.^ Dolayısıyla zavallı ölümlü kişiler sürekli

yoksulluk içinde kaldılar. Çünkü artık İmparator gele-neksel biçimde uyruklarını desteklemiyor, tam tersinenerede bulursa ve ne biçimde olursa olsun onları so-yuyordu.

Sanıyorum bu yıkıcı kişinin devlet paralarını nasılyuttuğunu, senatörleri nasıl tek tek ve topluca soydu-ğunu yeteri kadar anlattım. Ayrıca kendilerini zenginsayan askerleri, bakanları, saray muhafızlarını, arazi

ve mülk sahiplerini, hukukçuları, ithalatçıları, gemisahiplerini, tüccar gemicileri, zanaatkarları, manifa-turacıları, tiyatroda hayatlarını kazananları nasıl teh-dit yoluyla etkilediğini açıkça anlattım sanırım.

Şimdi de dilencilere, yoksal halka ve sakatlara yap-

146



nianus gibi biri, tarihte görülmüş değildi. Umutsuzla-ra ve parası olmayanlara yiyecek ve içecek olarak yal-nız ekmek ve su bırakılmıştı. Gösterdiğim gibi İmpa-rator bunları da kullanarak, hayatı çekilmez kılmakiçin, birini çok pahalı, ötekini de hemen hemen bu-lunmaz duruma getirmişti.

Yalnız Bizans’taki dilenciler değil, başka yerlerdeyaşayan dilenciler de onun elinden acı çekti. Şimdianlatacağım...

Teodorik’in orduları İtalya’ya yayıldığı zaman, Justinianus Roma Sarayı’na, eski devletin izlerini ko-rumak amacıyla gündeliğe bağlı silahlı muhafızlar bı-

rakmıştı. Muhafızlar çok sayıdaydı. AralarındaSilen tiarii, Domestici ve Scholarii adı verilenler de vardıama, hepsine asker deniliyordu ve ancak yaşamayayetecek kadar bir ücret alıyorlardı. Bu ücretler çocuk-larına ve varislerine geçecekti. Aziz Petrus Kilisesi’ningölgesinde yaşayan dilencilere de Hazine’den her yıldört bin beş yüz kile un verilmesini emretmişti. M a -kasçı Aleksandros’un" İtalya’ya gelişine kadar sürdü

bu durum. O gelince hiç çekinmeden zavallıların bü-tün aylıklarını kesti. Olanları duyunca Romalılarınİmparatoru Justinianus yapılan işlemi onayladı veAleksandros’u daha çok destekledi.

Görünüşe bakılırsa, gezisi sırasında AleksandrosYunanlıların da canını yaktı. Termopil’deki^ karakolaoradaki çiftçiler bakıyor, ne zaman bir yabancı kabilePeloponessos’a*' girmek istese surları koruyorlardı.

Ama Aleksandros buraya gelince, Peloponessoslularaiyilik ediyormuş gibi karakolun bekçiliğini çiftçilerdenaldı. Oraya iki bin asker yerleştirdi. Askerlerin ücret-leri Hazine’den ödenecek bahanesiyle her kentin geli-rini Hazine’ye akıttı. Sözde, askerlerin tayın giderini

148



ri İskenderiyeliler bu unları aralarında paylaşır ve ge-leneğe göre bu hakları çocuklarına da geçerdi. İşbaşı-na geçer geçmez Hephaestus hayatta başka bir geliriolmayan bu insanların elinden üç milyon kile un ala-rak devlet depolarına koydu. İmparator’a bir mektupyazarak bu insanların devlet çıkarlarına aykırı bir bi-çimde, hakları olmadan un aldıklarını öne sürdü. So-nuçta, İmparator bu davranışı destekledi ve başka birgeçimleri olmayan İskenderiyeliler, insanlık dışı buuygulamadan da büyük acı çektiler.

150



V I I

HER ŞEY VE HERKES İMPARATOR’UN AÇGÖZLÜLÜĞÜNE

KURBAN EDİLDİ

Justinianus’un kötülükleri o kadar çok ki, sonsuz-luk bile yetmez hepsini anlatmaya. Benim için, bu

uzun listeden birkaçmı seçip birkaç örnek vererekonun niteliklerini doğmamış kuşaklara iletmek yeter.Duygularını çok iyi gizlerdi. Tanrı’ya, papazlara, ya-salara, çok bağlı olduğunu söylediği halka, dürüstlü-ğe, devletin çıkarlarına ya da devletin yararına olabi-

lecek hiçbir şeye aldırmazdı. Eylemlerinin uygun kar-şılanması için çaba da göstermezdi. Tek şey önemliydionun için: Dünyanın bütün zenginliğine el koymak.Anlatmaya bununla başlayacağım.

Paulus adında birini İskenderiye Başpiskoposluğu’na atadı. O sırada, Fenike doğumlu Rodo adındabiri İskenderiye valisiydi. İmparator, Vali’den Paulus’a yardım etmesini, Paulus’un verdiği emirlerin en

küçüğünün bile uygulamasını istedi. Böylece Paulus,İskenderiye’de din bölücülerini ikna edip KadıköyRuhani Meclisi’nin' kararlarına boyun eğdirecekti.Öte yandan, birtakım önemli konularda İmparatoriçeTeodora’ya yararh olan Filistinli Arsenius adında bi-ri, nitelikleri çok bayağı olmakla birlikte, çok zengin-leşmiş ve senatörlüğe yükselmişti. Bu adam bir Sama

151



İÜ din adamını İskenderiye’ye gönderdi. Gönderilenlerarasında Roma Başpiskoposu Vigilius’u temsilen Başkeşiş Pelagius da bulunuyordu. Paulus cinayet suçun-dan mahkûm oldu ve papazlıktan uzaklaştırıldı. Eski

Vali Rodo, Bizans’a kaçtı. Paulus’un her dediğini yap-ması ve dini inançlar konusunda isteklerini yerine ge-tirebilmesi için İmparator’un kendisine yazdığı on üçmektubu gösterdiği halde İmparator mallarına el koy-du ve başını vurdurdu. Arsenius, Teodora’nın bir imasıüzerine yeni vali Liberius tarafından ortadan kaldırıl-dı. İmparator da mallarına el koydu. Oysa, Paulus’lailişkisinden başka suçu yoktu.

İmparator bu işlemlerinde haklı mıydı? Değil miy-di? Üzerinde durmayacağım ama, olayları niçin anlat-tığımı hemen açıklayacağım. Bir süre sonra Paulus,Bizans’a geldi ve İmparator’a yedicentenarium altınıvererek, meşru olmayan yollardan elinden alındığı ge-rekçesiyle papazlığa dönmek istedi. Justinianus nazikbir biçimde parayı kabul etti ve adama büyük saygıgöstererek hemen İskenderiye Başpapazlığı’na atan-masını onayladı. Oysa o sırada o mevkide bir başkasıbulunuyordu. Sanki Paulus’a yardım edeni ve onunlailişkisi olanları ortadan kaldırıp mallarına el koydu-ğunu unutmuştu. Böylece, Augustus’ Hazretleri heye-canla kendini yeni düzene kaptırdı ve sonuna kadaruğraştı. Paulus ise şöyle ya da böyle papazlığa döne-ceğinden emin, bekliyordu. Ama o sırada Bizans’taolan Roma Başpiskoposu Vigilius, böyle emirler ve-rirse İmparator’a boyun eğmeyeceğini açıkça belirtti,temsilcisi Pelagius’un İskenderiye’de verdiği kararlar-dan dönemeyeceğini ilan etti. Başkalarının malını soy-maktan başka bir şeyin İmparator’u ilgilendirmediği-ni bundan daha açık kanıtlayan bir olay var mıdır?

153



Şimdi başka bir olaya sıra geldi. Faustinus Filistin-liydi. Samaritan bir aileden gelmekle birlikte yasanmzoruyla resmen Hıristiyan olmuştu. Faustinus sena-törlüğe yükseldi ve bölgenin valisi oldu. Ama kısa birsüre sonra Bizans’ta birtakım papazlar onu suçlaya-rak, Samaritanların geleneklerini sürdürüp Filistin’de-ki Hıristiyanlara kötü davranıyor iddiasında bulu-nunca, görevinden alındı. O da Bizans’a geldi. Justinianus fena halde kızgın görünüyordu. O İmparator-ken İsa adı nasıl hakarete uğrayabilirdi? Senato ko-nuya eğildi ve İmparator’un baskısıyla, Faustinus’usürgün cezasına çarptırdı. Ama İmparator, Fausti

nus’tan istediği parayı alır almaz, mahkemenin kara-rını bozdu. Faustinus eski payelerine kavuştu, İmparator’la arası düzeldi, İmparator da onu Filistin’e ata-dı. Artık bu bölgede, sonuçlarından korkmadan iste-diğini yapabilirdi. Hıristiyanların sorunlarını savun-mada Justinianus’un hangi yöntemler kullandığınıpek anlatmadım ama, bu küçük olay bile bir sonuççıkarmaya yeter.

Şimdi de para söz konusu olduğu zaman Justinianus’unyasaları nasıl çiğnediğini kısaca açıklayacağım.

Emassa"" kentinde başkalarının yazılarını taklitteuzmanlaşmış, bu kötü işte tam bir sanatçı olmuş Priskus adında biri yaşıyordu. Yıllarca önce Emassa Kili-sesi soylu vatandaşlarından birinin varisi yapılmıştı.Bu adamın adı Mammianus’tu. Çok zengin ve iyi bir

soydan geliyordu. Justinianus’un hükümdarlığı döne-minde Priskus, adı geçen kentin önde gelen aileleriniincelerdi ve hali vakti yerinde, büyük para ödediğitakdirde sarsılmayacak kimseler bulursa, onların so-yundan gelenleri dikkatle izlerdi; eski mektuplarını

154



ele geçirdiğinde onlar tarafından yazılmış gibi belge-ler hazırladı. Belgelerde adamlar ipotek karşılığıMammianus’tan sözüm ona aldıkları büyük miktardaparalan ödemeye söz veriyorlardı. Sahte belgelerdeki

paranın kapsamı 100 centenarium’u buluyordu.Mammianus sağken doğruluğu ve başka erdemleriyletanınmış bir adamdı. Forum’da oturur ve vatandaşla-rın belgelerini hazırlar, kendi el yazısıyla belgelerionaylardı. Romahlar böyle adamlaraTabellio^ der.Priskus, bu adamın el yazısının şeytanca bir taklidiniyaptı ve belgeleri Emassa Kilisesi’nin işlerine bakanla-ra verdi. Karşılığında bu kaynaktan sağlanacak para-lardan bir bölümü ona ayrılacaktı.

Ama yasa bu işi engelledi. Çünkü yasa, adi hak sa-hipleri için otuz yıl sınır koymuştu. Süre ender ola-rak, özellikle ipotekten doğan haklarda kırk yıla ka-dar uzatılıyordu. O zaman sahtekârlar aşağıdaki yolabaşvurdular.

Bizans’a gelerek İmparator’a büyük para ödediler,masum vatandaşların yıkımını sağlayacak olan bukonuda işbirliği yapması için yalvardılar. Justinianusparayı aldı ve kaşının bir işaretiyle bir yasa yayınla-yarak kilise haklarının belli bir süre için değil, biryüzyıl geçse bile yürürlükte olmasına izin verdi. Yeniyasa yalnız Emassa için değil, bütün Bizans İmparatorluğu’nda geçerliydi. Yeni düzenin gözetiminiEmassa’da yürütmek üzere, sonradan Bizans’ta ko-mutanlık yapan Longinus adında savaşçı ve müthişiri yarı birini atadı. Kilise işlerini yönetenler, sahtebelgelere dayanarak, vatandaşlardan birinin aleyhineiki centenarium'luk bir dava açmakla işe giriştiler.Hemen davayı kazandılar. Talihsiz adam kolay kolaysavunmada bulunamadı. Çünkü aradan çok vakit geç-

155



mişti ve söz konusu çağda ne olup bittiğini hatırlamı-yordu. Jurnalcilerin insafına kalan öteki vatandaşlarda, özellikle önde gelenler, ölçüsüz acı çektiler.

Kötülük, vatandaşların çoğunun başlan üzerindedolaşırken. Tanrısal kader tam zamanında araya gir-di, Şimdi bunu anlatacağım.

Longinus bir gün ince düzenin yaratıcısı Priskus’a,elindeki bütün belgeleri getirmesini emretti. Priskusbu emri yerine getirmekten kaçınınca, Longinus ada-ma öyle bir tokat attı ki, Priskus bu güçlü adamın dar-besini yiyince arkası üstü yere yapıştı, ayağa kalka-madı. Korkudan titreyerek dehşete kapıldı ve Longinus’un her şeyi bildiğinden kuşkulanarak, baklayı ağ-zından çıkardı. Böylece bütün düzeni ortaya çıktı ve jurnalc i olarak çabaları son buldu.

İmparator, yalnızca Bizanslılarm yasalarıyla hergün oynamakla yetinmedi. Musevilerce saygı görenyasaları da kaldırdı. Hıristiyanların da daha öncelerikutladığı Hamursuz Bayramı’na sıra geldiğinde, Yahudilerin bu bayramı zamanında kutlamalarına, bu

bayramda Tanrı’ya adak adamalarına, geleneksel tö-renlerini yerine getirmelerine izin vermedi. Hükümetgörevlileri tarafından Yahudilerin çoğu yasalara karşıgeldikleri, bu dönemde kuzu eti yedikleri gerekçesiyleyakalanıp mahkemeye verildi. Sonra da ağır para ce-zalarına çarptırıldılar. Justinianus bunlara benzeyendaha sayısız eylemlerden suçludur. Onların hepsinibiliyorum ama, bu yazıya almayacağım. Çünkü kitap

az sonra son bulacak. Yazdığım olaylar adamın nite-liklerini apaçık ortaya koymaya yeter de artar bile.Şimdi de onun nasıl duygusuz ve ikiyüzlü bir insan

olduğunu göstereceğim. Birkaç sayfa önce adını andı-ğım İskenderiye Valisi Liberius görevden alınmış, ye

156



fine Yohannis Laksarion adında bir Mısırlı atanmıştı.Başkeşiş Pelagius bunu öğrenince Liberius’un yakınarkadaşı olduğundan, İmparator’a Laksarion’un atan-masının doğru olup olmadığını sordu. Justinianus ke-

sinlikle inkâr etti. Pelagius’u inandırmak için, Liberius’a gönderilmek üzere bir mektup verdi. MektuptaLiberius’un görev başında kalması ve hangi koşul al-tında olursa olsun görevi bırakmamasmı istiyor, şim-diki halde onu görevden almaya niyetli olmadığını be-lirtiyordu.

Ama Yohannis’in Bizans’ta konsül olmuş, büyükpara sahibi, bir ara İmparator’un özel mülklerinin de

netmenliği görevinde bulunmuş Eudemon adında biramcası vardı. Eudemon olanları duyunca, İmpara-tor’a gidip yeğenini kesinlikle göreve atayıp atamadı-ğını sordu. Justinianus, Liberius’a mektup yazdığınıyalanladı ve bu defa Yohannis’e bir mektup yazarakgörevi devralmasını ve herhangi bir müdahaleye al-dırmamasını bildirdi. Ayrıca bir başka düşüncesi ol-madığını söyledi. Bu sözleri gerçekmiş sanan Yohan-nis, Liberius’a görevden alındığını, dolayısıyla maka-mını bırakmasını buyurdu. Liberius onun buyrukları-nı dinlemedi. O da İmparator’dan aldığı mektuba da-yanarak böyle davranıyordu. Sonra Yohannis kenditaraflarını silahlandırdı ve Liberius’un üzerine yürü-dü. Liberius da kendini destekleyenlerle savunma ted-birleri aldı. Çatışmada pek çok kimse, bu arada göre-ve yeni atanan Yohannis de öldü.

Eudemon’un ivedi uyarmaları üzerine Liberius Bi-zans’a çağrıldı. Senato, olayı enine boyuna inceledi.Ve saldırgan olmadığı, savunucu durumundaykenolayın ortaya çıktığı kanısıyla onu temize çıkardı. İm-parator, her zamanki gibi gizlice, yüklü bir para ceza-

157



sı ödetmeden olayı kapanmış saymadı. Justinianus’undoğruluk ve açık sözlülük anlayışı böyleydi işte!

Olan bitenlerin devamına da bu noktada değin-mek yerinde olur sanırım. Eudemon, ardında bir yığm akraba bırakarak, vasiyette bulunmadan ya da bukonuda bir istek önermeden, kısa bir süre sonra öldü.Hemen aynı sıralarda, Saray hadımlarının başı Eufratas da, ardında bir yeğen bırakarak, ancak oldukçageniş arazisiyle ilgili bir düzenleme yapmadan öbürdünyaya göçtü. İmparator her iki mülke de, kendinibir kalem vuruşuyla varis ilan ederek el koydu. Yasagereğince varis olanlaraysa bir kuruş ayırmadı. İmpa

rator’un yasalara ve yakın arkadaşlarının soyundangelenlere saygısı bu kadardı! Aynı yolla daha önceölen ve vasiyette bulunamayan İreneus’un mallarınada el koymuştu.

Aynı zamanda rastlayan ve bu olaylarla ilgili baş-ka bir konu da değinmeye değer! Askalon denilenyerde senatörler listesinin başında yer alan Anatoliusdiye biri vardı. Kızı, Kayseriye’nin soylu bir ailesin-

den gelen Mamilianus ile evlenmişti. Anatolius’unbaşka çocuğu olmadığı için kız, aynı zamanda onunvarisiydi. Eski yasalara göre bir senatör ya da bir va-tandaş erkek evladı olmadan bu dünyadan göçerse,mallarının bir çeyreği bölgesel Senato’ya, geri kalanıölenin en yakınına verilirdi. İmparator bu konuda daniteliklerinin rengini göstermekte gecikmedi. Hemenbaşka bir yasa çıkararak daha önceki yasayı tersine

çevirdi. Bundan böyle, bir senatör erkek evlat bırak-madan ölürse mallarının dörtte birini soyundan enyakını alacak, geri kalanı da Hazine’ye ve bölgeselSenato’nun hesabına geçecekti. Oysa şimdiye kadarinsanlık tarihinde bir senatörün mallarından İmpara-

158



tor’un ya da Hazine’nin pay almasına izin verilme-mişti. Yeni yasa yürürlüğe girince Anatolius günleri-nin sonuna erişti. Yasa gereğince kızı geri kalan mül-kü Hazine ve bölgesel Senato arasında paylaştırdı. İm-parator ve Askalon senatörlerinin işlerini görenler, kı-za mektuplar yazarak, paylarını aldıklarını, kızın pa-yına düşen mülke bir zarar gelirse bunu karşılayacak-larını bildirdiler. Daha sonra kadının kocası, Anatolius’un damadı, Mamilianus da geriye yalnızca bir kızbırakarak öldü. Tabii kız, babasının bütün mallarınasahip oldu. Sonra, daha annesi hayattayken kız da öl-dü. Önemli bir kişiyle evlenmiş ve ona erkek ya da

kız çocuk doğurmamıştı. Justinianus hemen vurgunuvurdu, mallara el koydu ve şu acayip görüşü öne sür-dü: Anatolius’un kızı şimdi yaşlı bir kadındı ve hemkocasının hem de babasının parasıyla zenginleşmesidoğru değildi. Ama kadın dilenciler sınıfına katılma-sın diye hayatı boyunca günde ikio b o l ödenek bağ-lanmasını sağladı. Gönderdiği belgenin bir yerinde,iki oboTlük ödeneğin yardımseverlik örneği olduğunu

belirtiyor ve “daima yardımsever olmak ve dine bağlıhareket etmek benim âdetimdir” diyordu.Ama bu konuyu da yeteri kadar anlattım. Okuyu-

cularımı sıkmak istemem, ne de olsa kimse Justinianus’un bu biçim işlerinin tümünü anlatamaz.

Şimdi de, o kadar bağlı göründüğü Mavilere bile,işin içinde para olmadıkça tam bir saygı göstermedi-ğini belirteceğim. Kilikya’daReferendarii dairesinin

başı ve daha önce anlattığım Leon’un damadı Maltanes adında biri vardı. Justinianus, Kilikya’daki şiddetolaylarını bastırma görevini bu adama verdi. Böylecebir gerekçe bulan Maltanes Kilikyalılarm başına ol-madık belalar açtı. Kiminin mallarını yağmaladı, ki

159



mini İmparator’a gönderdi. Bu arada kendi de açıkçazenginleşti. Vatandaşlardan çoğu başlarına gelenlerisessizce sineye çektiler ama, Mavilerden olan Tarsushalkı, İmparator’un kendilerine özgürlük tanıdığınısanarak Maltanes Forum’da yokken aleyhine haka-retler yağdırdılar. Maltanes söylenenleri duyunca bü-yük bir askeri birliğin başında gece yarısına doğruTarsus’a yürüdü. Gün ağarmadan adamlarını evlereyollayarak Tarsusluların alanda toplanmasını istedi.Silahlı bir saldırıya uğradıklarmı sanan Maviler elle-rinden geldiğince kendilerini savundular. Karanlıktaherkes birbirine girdi. Yaralananlar oldu, özellikle Se-

nato üyesi Damianus bir okla yaralandı ve öldü.Damianus, bölgedeki Maviler topluluğunun başıy-dı ve ölümü Bizans’ta duyulunca Maviler bu durumaçok kızdılar. Kentte büyük bir huzursuzluk çıkardılar.İmparator’u olayla ilgili olarak protesto ettiler ve ra-hat bırakmadılar. Leon ve Maltanes’e korkunç tehdit-ler savurarak onları aşağıladılar. Haşmetlileri de olay-dan aynı biçimde kızgın görünüyordu. Hemen bir

mektup yazarak Maltanes hakkında soruşturma açı-lıp cezalandırılmasını buyurdu. Leon, împarator’a ol-dukça büyük bir miktar altın sununca, kızgınlığı daMavilere olan babaca sevgisi de bir anda yok oldu.Olay soruşturmasız bırakıldığı sırada Maltanes İmpa-rator’u görmek için Bizans’a geldi. İmparator onudostça karşıladı ve seçkin bir ziyaretçiymiş gibi dav-randı. Ama İmparator’un huzurundan ayrılınca, bek-

leşmekte olan Maviler, daha saraydayken dövmeyebaşladılar onu. Leon tarafından gizlice para yedirilenbirtakım Maviler olmasaydı, orada ölebilirdi. Şu işebakın, bir imparator para yiyip olayları soruşturmasızbıraksın ve partizanlar daha imparator saraydayken,

160



ayaklanıp memurlarından birine haksız olarak saldır-sınlar, bundan daha büyük bir rezalet olabilir mi? Üs-telik ister Maltanes tarafından olsun, ister saldırgan-lar tarafından işlenmiş olsun suçsuz cezalandırılma-dan bırakıldı. İmparator Justinianus’un niteliklerini,isteyen, bu gerçeklerden kolayca tahmin edebilir.

Justinianus’un devlet çıkarlarına ald ırmadığ ın ı an-lamak için posta örgütüyle gizli haber alma örgütüneyaptıklarına bakmak yeter. Eski günlerin imparator-ları düşmanın şu ya da bu bölgede yaptığı hareketler-den, kentlerdeki partizan çatışmalarından, İmparator’a bağlı görevlilerin ve vatandaşların davranışla-

rından gecikmeden haberli olabilmek için gerekli ted-birleri almışlardı. Ayrıca, başkente gönderilen parala-rın gecikmeden ve tehlikeye düşmeden yerine erişme-sine dikkat ederlerdi. Bu iki amacı gözeterek her yön-de hızlı bir posta hizmeti örgütlemişlerdi. Uygulananyöntem şöyleydi: Hafif bir atlının bir günde gidebile-ceği uzaklık üzerinde duraklar yapmışlardı. Durakla-rın sayısı kimi yollarda sekiz, kimi yollarda ise beşten

az olmamak üzereydi. Her durakta kırk kadar at bu-lunur, yetecek sayıda seyis atlara bakardı. Usta ulak-lar atlarını belirli uzaklıklarda değiştirirlerdi. Atlar dadikkatle seçilirdi. Böylece kimi zaman on günlük yolubir günde alırlar ve görevlerini yerine getirirlerdi. Ay-rıca her bölgedeki arazi sahipleri, özellikle çiftliklerideniz kıyısından uzakta olanlar, posta örgütündenbüyük yarar sağlardı. Çünkü her yıl hükümet, ürün-

lerinin fazlasını atları ve seyisleri beslemek için alır veçiftçiler de iyi kâr ederlerdi. Bu arada Hazine her va-tandaştan beklediği vergiyi sağlardı. Çiftçilere verilenpara bir süre sonra vergi olarak geri gelir, devlet dealışverişte isteğine erişmiş olurdu.

161



kalmamıştı ortalıkta: İmparator’un bu deliliği birçokzararlara yol açtı. Lazika düşmanın eline düştü. Bizanslılar, İran Kralı’nın ve ordusunun nerede olduğu-nu bile öğrenemediler.

Justinianus’un deli liğinin sınırı burada da kalmadı.Devlet öteden beri çok sayıda deve besler ve Bizansordusu düşman üzerine yürürken bu develer ordununağırlıklarını taşırdı. Böylece, ırgatlar hamal gibi çalış-mak zorunda kalmazdı, askerler de ihtiyaçlarını güç-lük çekmeden her an karşılayabilirlerdi. Justinianusbu deve işine son verdi. Artık Bizans ordusu düşmaniçin harekete geçtiği zaman çok sınırlı olarak ilerleye-

biliyor.Devletin önemli çıkarlarına aykırı işler böyle de-vam ediyordu. Ama yapılanlar eksik kalmasın diyegülünç uygulamalardan birini daha ekliyorum. Kayseriye’de Evangelus adında sivrilmiş bir hukukçu var-dı. Kader rüzgârı öylesine lehine esti ki geniş arazilereve mallara sahip oldu. En sonunda üçcentenarium ödeyerek deniz kıyısında Porfieron adında bir köy sa-

tın aldı. Bu alışveriş İmparator’un kulağına erişince,hemen köyü kamulaştırdı. Ve zavallı adama, verdiğiparanın küçük bir parçasını kamulaştırma bedeli ola-rak ödedi. Ayrıca ciddi ciddi, Evangelus gibi bir adamböyle bir köyün sahibi olursa bütün mülkiyet kuralla-rını çiğneyeceğini söyledi.

Özet olarak anlattığım bu olaylara artık başkasınıeklemeyeceğim.

163



yardımcılarına onların esiriymiş gibi hitap ederse ca-hil ve edepsiz sayılır, büyük bir terbiyesizlik yapmışçasma huzurdan uzaklaştırılırdı.

Eski günlerde saraya çok az kimse, ancak ender du-rumlarda gelirdi. Bu ikisinin tahta çıkmasından sonragörevliler ve her çeşit insan günlerini sarayda geçirme-ye başladı. Aslında eski günlerde görevliler kendi yar-gılarına göre doğru bildiklerini yasalara uygun olarakyapmaya yetkiliydiler. Yani, resmi görevlerini dairele-rinde yerine getirirler, imparatorun uyrukları da baskınedir görmediklerinden, imparatoru çok az rahatsızederlerdi. Justinianus’la Teodora uyruklarıyla ilgili her

şeye burunlarını sokup her şeyi ellerine aldıklarından,herkesi esir gibi sürekli bir bekleme içine soktular. İn-san her gün mahkemeler bomboşken, İmparator’unbekleme salonunda birbirini iten, dirsekleyen, aşağılıkbir tutsaklık düzeyi gösteren kalabalık görürdü. Haş-metlilerinin yakın arkadaşları sayılan kimseler bütünbir gün ve gecenin bir bölümünü doğru dürüst yemekyemeden ve uyumadan ölü gibi bir duruma gelinceye

kadar ayakta bekleyerek geçirirlerdi. Sözde iyi talihle-rinin onlara sağladığı ayrıcalık da buydu.Feci durumdan kurtuldukları zamanlarda ise bu al-

çaklar, Bizans zenginliğinin nereye uçtuğu konusundasert tartışmalara girişirlerdi. Bir bölümü bu zenginliğiyabancıların aldığını, bir bölümüyse İmparator’un ki-litli birtakım odalarda sakladığını öne sürerlerdi.

Justinianus insansa, günlerden bir gün bu dünya-

dan ayrılacaktır. Şeytanların efendisiyse, insan biçi-mindeki yaşayışını bir yana bırakacaktır.

Hayatta kalacak kadar talihli olanlar, o zaman ger-çeği anlayacaklardır.

O

166



N O T L A R

KİTABIN AMACI

Sardan apalus: M Ö 7. yüzyılda yaşadığı sanılan Asur Kralı.Medler başkent Nineveh’i kuşatınca sarayını ve kendini yaktı.Bazı tarihçiler asıl adının Asurban ipal o lduğunu yazar.Neron: Roma İmparatoru. MS 54 68 yı l lar ı arasında impara-torluk yaptı. Deliliği ile ünlüdür. Roma’yı ateşe verdiği iddiaedilir.Semiramis: Asur mitolojisine göre Asur kraliçesi. Asıl adınınSamu ramat olduğu ve M Ö 8 0 0 yıllarında yaşadığı sanılıyor.

IBELISARIUS İLE ANTONINA

1 Aristofanes’inBarış oyunundan bir cümle.2 Silverius: Bir Papa. Proko pius, olayı başka bir kitapta yaz aca-

ğını belirtiyor ama böyle bir kitap yok.3 Eunomianizm; M S 4. yüzyılda Kapıdağı Piskoposu Eunomi

us’un kurduğu bir tarikat. Bu tarikat daha sonra Hıristiyan-larca dinden sapma sayılmıştı.

4 Arethas: Bir komutan.5 Anta kya 54 0 yılında Sasaniler tarafınd an ele geçirilmişti.6 Kolhis ülkesi: Karadeniz ’in doğu kıyılarında bir ülke, Gü rcis-

tan.7 Petra: Kolhis ülkesinde bir kent.8 Nabed es; İranlı bir kom utan.

167



Massagetler ya da Geder: Kuzey’den gelerek İmparatorluğu güçdurumlara sokan bir kavim. Geder, Hanlar ve Bulgarlarla gel-diler. Tü rk kökenli olabilirler.Vcspasianus: Roma İmparatoru (MS 69 79). Askerler tarafmdan imparator i lan edildi. Roma’daki Colosseum’u yaptırdı.Ayaklanan Yahudilere karşı harekete geçti.Domit ianus: Vespasianus’un oğlu. Roma İmparatoru (MS81 96). Tam bir despot haline geldi. Karısınm da karıştığı birkomplo sonunda öldürüldü. Nerva, onun yerine imparatoroldu.Anlatılan bir öykü inanılmaz geliyor biraz. Öykü, Prokopius’un zamanından önce de dilden dile anlatılıyordu. HerhaldeDomitianus’un heykelinin acayip görünüşüne bakılarak uydu-rulmuştu. Belki de, Domitianus’un vücudu değil de heykeliparça parça edilmişti. Kocasına bağlı gösterilen dul bayan Domitia’ya gclince, kocasının öldürülmesinde parmağı olduğu be-lirtiliyor.

I I I

JU ST IN IA N U S’U N K Ö T Ü Y Ö N E T İ M İ

1 Mo nta niz m: M S 2. yüzyılda Frigya’da doğan bir Hıristiyaninancı. Montanus adında bir kişi tarafından kuruldu. Monta

nus, kendini ve iki kadını peygamber ilan etti. Kadınlara tameşitlik tanıyan bir mezhepti.2 Sabattar ianizm : Yahudilik etkisinde bir Hıristiyan inancı.3 Sama ritanla r: Adlarını Filistin’deki Sama ria kentinden alan

bu mezhep sahipleri Yahudi etkisinde olarak Tevrat’ın ilk beşkitabına bağlı kaldı.

4 Manişe izm: İranlı Ma ni tarafından M S 3. yüzyılda kurulan birdin.

5 GrckIer; Söz konu su olan Greklcr, eski çoktan rılı dine bağlı ka-lan Yunanlılardır

6 Böyle bir kitap yok. Prokopius belki yazmadı, belki de yazdı dakayboldu.

7 Edessa; Bugünkü Urfa.8 Nik a Ayak lanmas ı: Bizans tarihinin en önemli ayak lanm ası.

Hipodrom, yani at yarışlarının yapıldığı yer, aynı zamandas iyasa l b i r merkez konumundaydı . Kapadokyal ı Yohannis’ in de kötü val i l ik yönet iminden hoşnut olmayan Mavi-

169



ler ve Yeşiller i lk defa kendi aralarında düşmanlığa son ve-rerek ayaklandı lar. Just inianus, Hipodrom’a elç i göndere-rek halkla görüştü ama, ikna edemedi . Yohannis’ in görevi-ne son vereceğini bildirdi. Bu da bir şeye yaramadı. İsyancı-lar “Nika” yani “Zafer!” diye bağırarak kent in iç inde bir-çok binayı , bu arada bugünkü Ayasofya’nın yer inde bulu-nan b i r baz i l ikay ı a teşe verd i le r. Halk , esk i İmpara torAnastasius’un yeğenler inden bir ini imparator i lan e t t i . Jus-t inianus taht ı terk edip kaçmayı düşünüyordu. Teodora, sa-rayda yapılan bir toplantıda buna karşı çıktı . Ve yine Prokopius’un De Bello Persico “İranl ı lar la Savaş” adl ı ki tabın-da belirt t iğine göre şunları söyledi: “Belki kadınların, er-kekler önünde konuşması ve korkaklara cesaret vermesidoğru değildir. Ama, tehlike anında herkes elinden geleniyapmalıdır. Bence, bu durumda kaçmamız bize bir şey ka-zandırmaz. Kaçarak kurtulsak bi le bunun sonu yoktur. Na-sıl olsa dünyaya gelen kişi ölecektir. Hükümdar olan kimsesürgünde yaşayamaz. Ey İmparator! Kaçarak kurtulmak is-t iyorsan, bunda bir güçlük yok. Hâzinen var, gemilerin ha-zır bekliyor. Ama sarayından ayrıldığın zaman hayatını dayi t i rmiş olacaksın. Güveneceğin bir yere kaçt ığın zamanölümü güvenliğe tercih edip etmeyeceğini düşün.” İmpara-tor bu sözler üzer ine kaçmaktan vazgeçerek, ayaklanmayıbast ı rma iş ini komutan Bel isar ius’a verdi . Ayaklanmanınal t ıncı gününde Bel isar ius isyancı lar ı Hipodrom’a sokarak

kapattı ve 30 40 bin kişiyi öldürterek isyanı bastırdı. OlayMS 532 yı l ında cereyan et t i .9 Aristofanes’inBarış adlı oyunundan bir mısra.10 Aristofanes’in Sokrates ile eğlendiğiBulutlar adlı oyunundan

bir parça.11 Tribonianus: Justinianus döneminin en önemli hukukçuların-

dan biri . Eski Rom a kanunlarını toplayıp. Co dex Justinianusadı altında bir araya getirenlerden en başta geleni.

12 Secretis (Sekretikoi): İmparatorun özel kalem memurları.13 Referendarii: İmparator ile dilekçe verenler arasında ilişki ku-

ran memurlar.14 Aristofanes’inBulutlar adlı oyunundan.15 Aristofanes’inŞövalyeler adlı oyunundan.

170



T E O D O R A ’N I N İŞ LE R İ

1 Teo dor a itansere yakalanm ıştı. Nitek im kanserden öldü.2 Herio n: Boğazi çi’nin Anado lu yakasmd a bir sayfiye yeri.

3 Balina ola rak adı geçen bu yaratık bu çağda Boğa z’a dad an-mış ve yarım yüzyıl kadar Boğaziçi’ndeki ulaşımı tehlikeyesokmuştu. Bu büyük deniz yaratığınPorfirion adı takılmıştı.

4 Amalasu nta: Go t Kralı Teod orik’in kızı ve Teudatus’un karısı.Babası Got krallarının en büyüğüydü ve İtalya’yı MS 493’ten526 yılına kadar yönetmişti . Ölünce, oğlu büyüyünceye kadaryönetimi Amalasunta’ya bırakmıştı . Amalasunta da Teudatusile evlendi.

5 Aris tofa nes’in bir oyunund an.

I V

VŞ E Y TA N İ M PA R ATO R ’ U N G E T İ R D İ Ğ İ Y I K I M

1 Galy a: Bugün kü Fransa.2 Dak ya; Bugün kü Yugo slavya ’nın güneyinde bir bölge.3 Venetia: Bugün kü Venedik çevresi.4 Gepidler; Slavya da Alman ırkından bir kabile.5 Khersonesos: Bugünkü Gelibolu yarımadası.6 Burad aki Slav sözünden tarihçiler şüpheye düşmektedir. Slav

larm daha geç geldikleri belirtilmektedir.7 Aristofanes’in oyunundan alınma bir söz.8 Cydnus: Seyhan.9 Anazarbus: Çu kur ova ’daki Anazarva Kalesi’nin olduğu bölge.10 Aşağı yukarı 150 bin kilo altın ediyor.11 Prokopius, Tribonianus konusunda haksızlık yapıyor. Çünkü

bu adam önde gelen hukukçulardan biriydi ve Roma yasaları-nın toplanmasına büyük emeği geçmişti. Prokopius ise onuburada rüşvete meraklı bir kimse gibi gösteriyor.

12 Aristofanes’inBulutlar ^dU oyunundan.13 Magister: Devletin yönetildiği en yüksek sivil daire. Bir ara Magister Offic ioru m, devletin imparatordan sonra gelen enyüksek m emuruydu.Privata diye imparatorun özel hâzinesinedeniliyordu. Patrimonium ise daha önceki imparatorlardangelen hazine anlamma kullanılıyordu.

14 Dah a ön ce de altın paranın değeri düşürülmüştü. Aureus ya da

171



ZAMANDİZÎN

48 1-3 Justinianus’un doğumu.

500 Prokop ius’un doğumu.503 Teod ora’nm doğumu.505 Belisarius’un doğumu.5 18 Justinianus İmparator.523 Justinianus ile Teo dora ’nm tahta çıkışı. Justin us’ un

ölümü. Prokopius’un, Belisarius’un özel danışmanı oluşu.529 Justinianus Rom a yasalarını toplatarak yayımlatıyor.53 0 Belisarius İran lıları D ara s’ta yenilgiye uğratıyor.5 3 1 Belisarius K alliniku s’da İranlılara yeniliyor.53 2 N ika Ayaklanm asını Belisarius bastırıyor.

533 Belisarius Van dallara karşı Kuz ey A frika ’ya gönderiliyor.534 Belisarius zafer kazan arak dönüyor.53 5 Belisarius Sic ilya’ yı istila ediyor.536 Belisarius Ro m a’yı ve N apo li’yi alıyor.539 İran kralı Hüsrev, Bizans İmp aratorluğu’ na karşı harekete

geçerek, A nta ky a’yı ele geçiriyor.540 Belisarius Ra ven na ’yı ele geçiriyor ve geri çağrılıyor.5 4 1 Belisarius yeniden İranlılar üzerine gönderiliyor.54 2 Bizans’ta veba salgını.543 Belisarius yeniden İtalya’ya gönd eriliyor ama başarı

kazanamıyor.547-8 Teod ora’nın ölümü.549 Na rses, Belisarius’un yerine İtalya ’da komutanlığı ele alıyor.550 Prokopius Gizli Tarih'\ yazıyor.559 Belisarius, Bizans surlarına dayanan Hun ları

uzaklaştırıyor.

173



YER ADLARI DİZİNİ

Abydus141Amasya 118Anazarbus 118, 171Antakya 16 , 39 , 90 , 118 , 167 ,

173Arabistan 109Askalon 158 , 159Asur 39, 167Asya 134Atina 149Avrupa 13, 115, 134Beyrut 143Bitinya 129Bizan s 7 1 6 , 2 0 2 3 , 2 7 , 3 1 ,

3 4 4 1 , 4 3 4 6 , 4 9 5 5 , 5 7 6 1 ,64 , 65 , 68 , 69 , 73 , 7 5 , 76 ,82 84 , 86 , 87 , 89 , 90 , 93 ,95 , 98 , 100 , 101 , 103 , 108 ,1 0 9 , 11 4 1 2 0 , 1 2 4 , 1 2 6 ,1 2 7 , 1 2 9 , 1 3 0 , 1 3 3 1 3 6 ,1 3 8 1 4 6 , 1 4 8 , 1 5 3 1 5 7 ,1 6 0 , 1 6 2 , 1 6 3 , 1 6 6 , 1 6 8 ,169 , 172

Britanya 120Cydnus 117, 171Çanakkale 141Daciviza 162

Dakya 114, 171Daras 20 , 8 7 , 173Dicle 38, 39Edessa 87, 117, 169

E f e s l 6 , 3 3 , 3 5 , 3 7, 3 8 , 4 1 , 4 2Emassa 154, 155, 172Epir 118Fenike 143, 151Fırat 20, 44Fi l i s t in 10 , 84 , 131 , 151 ,154 ,

169 , 172Filomodes 118Frigya 84, 118, 129, 169Galya 15, 114, 115, 171Helenopolis 162Hieron 141İbora 118İ l l i r y a 1 8 , 2 0 , 5 7 , 11 5 , 1 2 7İran 1 0 , 1 7 , 2 0 , 2 3 , 3 5 , 3 7 ,

39 , 4 0 , 8 7 , 1 1 5 , 1 3 9 , 1 4 4 ,1 6 2 , 1 6 3 , 1 6 5 , 1 6 7

İskenderiye 16, 72, 149 153,156 , 172

İskit 115İtalya 7 , 1 0 , 1 5 , 1 6 , 1 9 2 0 , 34,49 52 , 60 , 104 , 114 , 115 ,1 3 8 , 1 3 9 , 1 4 2 , 1 4 8 , 1 6 8 , 1 7 1

175



İyonya Körfezi 115Kadıköy 16 , 118 , 151 , 162 ,

172Kallinikus 44, 107Kapıdağ 112, 167Kartaca 32, 34, 54Kayseriye 10, 84, 158, 163Khersoncsos 115, 171K i l i k y a 4 1 , 9 7 , 1 0 7 , 11 8 , 1 5 9 ,

168Kolhis 39, 115, 167Korent 118Ktesifon 39Kudüs 44, 74Lazika 39, 115, 163Libya 20, 32, 53, 54, 60, 72,

90 , 113 115 , 123 , 139 , 142 ,168

Lindinus 118Lübnan 87Mısır 12, 15, 17, 19, 86, 90,

112 , 115 , 149 , 157 , 162Mora 115 , 172Napoli 20, 173Nil 117

Nizibis 38, 39Paflagonya 104Pcloponessos 148, 172

Pentapolis 172Perusia 52Petra 39, 167Pisidya 118Polybotus 118Pontus 118Porficron 163R av en na 7 , 2 0 , 3 4 , 5 0 , 1 7 3Roma 10 , 11 , 14 16 , 18 , 20 ,

2 2 , 5 0, 66 , 1 4 6 , 1 4 8 , 1 4 9 ,152 , 153 , 155 , 167 , 169 172

Selanik 31Sestus 141S ici lya 2 0 , 3 3 , 50 , 168Silifke 118Sirakuza 33Sirmium 114, 115Sisauranon 38, 39Skirtus 117Skitopol is 152, 172Spolicium 50Suriye 15, 17, 19, 172Tarsus 117, 160Termopil 148, 172Tir 72 , 143

Trakya 32 , 115 , 127 , 129Vederiana 57Venetia 115, 171

176



KİŞİLER DİZİNİ

Addaeus 142Akasius 69Alamundarus 83Aleksandros 138, 148, 172A m a l a s u n t a 1 0 3 , 1 0 4 , 1 4 0 , 1 7 1Amantius 60Anastasius (imparator) 15 , 57 ,

5 8 , 6 9 , 1 1 8 , 1 1 9 , 1 3 4 , 1 6 8 ,170

Anastasius (Teodora’tım yeğeni) 48

Anastasius (Teodora'nm torunu) 52 , 53

Anastasya 69Anatol ius 158, 159Andreas 41A ntalar 8 2 , 1 1 5 , 1 3 4Antemius 86Antonina 9 , 12 , 21 , 32 3 8 , 41

4 3 , 4 6 , 4 7 , 4 9 , 5 1 5 4 , 16 8A raplar 8 2 , 1 1 5 , 1 3 4 , 1 38Areobindus (general) 54Aerobindus (uşak) 105Are thas 38 , 3 9 , 167Ariusçular 16, 83, 114Arsenius 151 153Asterius 69

Bakhus 53Barsimes, bkz. PetrusBasilius 87Belisar ius 9 12, 20, 21, 29,

31 36 , 38 , 39 , 41 54 , 87 ,107 , 114 , 168 , 170

Bleshames 39, 168B uz es 4 5 , 4 6 , 1 0 7Damianus 160Demostenes 87Diocletianus 14, 149Diogenes 106, 107Dionisios 87

Ditivistus 57Domest ic i 140, 148Domit ianus 66, 67, 169Ermeniler 39, 139Eudemon 157 , 158Eufratas 158Euphemia, bkz. LupiciniaEvangelus 163Evrenius 34Faustinus 154F o k a s 1 2 4Fot iu s 21 , 34 37 , 4 1 4 4 , 49 ,

53 , 107G el im er 2 0 , 4 8 , 1 6 8

177



Gepidler 115, 171G o t l a r 9 11 , 1 5 , 1 6 , 2 0 , 5 0 ,

5 2 , 1 0 3 , 11 5 , 1 2 7 , 1 3 8Hekebolus 72, 90Hephaestus 149, 150Hermogenes 111Herodianus 50Hilara 87Hipatius 73H u n l a r l 5 , 2 1 , 2 2 , 3 9 , 7 5, 82 ,

83 , 115 , 127 , 134 , 169 , 173Hüsrev 35 , 39 , 40 , 44 , 49 , 83 ,

8 7, 1 1 5 , 1 1 6 , 1 3 4 , 1 62İndaro 111İ ranlI lar 9 11 , 1 5 , 2 0 , 3 9 , 4 4 ,

49 , 61 , 83 , 87 , 115 , 138 ,143 , 162 , 170 , 172

İ reneus 158İ s a l 6 , 9 1 , 11 9 , 1 5 4 , 1 7 2

Joannina 48 Julianus 15, 85 Junilus 123 Justina 51 Justinianus 7 13 , 15, 17 23 ,

27 , 29 , 45 , 48 , 52 , 57 , 59 ,

60 , 64 69 , 73 , 75 , 76 , 78 ,79 , 81 86 , 88 91 , 94 , 97 ,9 9 , 1 0 0 , 1 0 4 , 1 1 4 1 2 0 , 1 2 3127, 129 , 131 , 133 , 134 ,1 3 6 1 4 0 , 1 4 2 1 4 9 , 1 5 1 1 5 9 ,1 6 1 1 6 3 , 1 6 5 , 1 6 6 , 1 6 8 ,170 , 172

Justinus 12 , 15, 23 , 5 7 5 9 , 7 5 ,7 6, 8 2, 9 0 , 11 8 , 1 1 9 , 1 3 9 ,172

K a b b a d e s l 3 4Kadratus 47Kall igonus 41, 43, 53Kall inikus 44, 107, 173Kiril 111Komito 69 , 70

Konstantinus [general) 34Konstantinus(imparator) 14 16Konstantinus (quaestor) 123Konsül 146, 172Krisomal lo 1111Krisomalio II 111Leon (imparator) 57 , 168Leon ya da Leontius 97, 98,

111 , 159 , 160Leuvathae 54Liber ius 152 , 153 , 156 , 157Limitanei 139Loksarion, bkz. YohannisLonginus 155, 156Lupicina 59Magis te r 22 , 104 , 111 , 129 ,

140 , 141 , 171Magripl i ler 20, 114Makasçı, bkz. AleksandrosMakedonya (köle) 3 3 , 3 7Makedonya (oyuncu) 90Mal tanes 159 161Mamii ianus 158 , 159Mammianus 154 , 155Manişeis t ler 84, 130, 169

Mar t inus 46Massaget ler 61, 169Maviler 17, 18, 20, 60, 62, 70,

7 3, 78 , 9 0 , 1 0 7 , 1 5 9 , 1 6 0 ,169

Medier 82 , 134 , 162 , 167Montanus 84 , 169Nabedes 39 , 167Neron 28 , 16 7Paulus 151 153

Pegasius 54, 55, 168Pelagius 153, 157Petrus (Aziz) 148Petrus (Barsimes) 127 132,

1 4 0 , 1 4 4 , 1 7 2Petrus (general) 45 , 104

178



Presidius 34Priskus (demirci) 154 156Priskus (sekreter) 10 4Proklus 58, 74Protectores 140Psoes 152Pumpkin, bkz. TeodotusR o d o 1 5 1 1 5 3Sabbatius 88Samar i tan la r 84 , 117 ,154 , 169Sardanapalus 28, 167Saturninus 111Savarus 85Scholar i i 139, 140, 148Se mi ra mi s 2 8 , 1 6 7Sena to 66 , 6 7 , 76 , 83 , 86 , 87 ,

9 6 , 1 0 8 , 1 5 4 , 1 5 7 1 6 0, 1 65Sergius 53, 54, 168Silentiarii 148Silverius 32, 34, 167Sisinniolus 54

Teodosius (senatör) 15Teodotus 74 , 127 , 128Toti la 20, 50, 168Tr ibonianus 19 , 92 , 122 , 123 ,

170, 171Valerianus 39, 168Vandallar 9 11 , 15 , 20 , 113 ,

114 , 168Vasianus 106Vespasianus 66, 169Vigilius 153Vitalianus 50, 60, 168Vit t igis 20, 48, 49, 168Yeş i l le r 17 , 18 , 20 , 60 ,69 , 70 ,

8 5 , 1 0 6 , 11 2 , 11 7 , 11 9 , 1 7 0Yohannis (Basilius’un oğlu) 8 7Yohannis (başpiskopos) 6 0Yohannis (Filistinli) 131Yohannis (kambur) 5 7Yohannis (Kapadokyali) 21 ,

3 2 , 37 , 4 6 , 1 1 2 , 1 2 4 , 1 2 7 ,

bizans'in gizli tarihi prokopius by orhan duru

Documents