blað føroysku sjúkrarøktarfrøðinga · nr. 1 ·...

Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga · Nr. 1 · 2012

s.16Fjølmentur ogvæleydnaðurFakFestivalur

s.5samHugaverkFall

16. FeBruar

2[ ]

Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Felagið Føroyskir SjúkrarøktarfrøðingarLucas Debesargøtu 14Postrúm 1285 · 110 TórshavnTlf. 31 13 09 · Fax 31 62 72e-mail: [email protected] www.sjukrarokt.fo

Skrivstovan er opin: mánadag, týs dag og fríggjadag kl. 9-13Hósdag kl. 12-16Mikudag er stongt

Nevndin: Vár í Gong, forkvinnaÓluva í Gong, næstforkvinnaHensia EinarssonPer JohannessenVanja VestergaardAmy Ljósheim

Starvsfólk á felagnum: Vár í Gong, forkvinnaÆna Reinert, fyrisitingarleiðariHansa Christiansen, bókh./skrivari

E-mail Vøka: [email protected]

Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd

Lagt til rættis:Sp/f Rit & Ráð – tel. 22 92 42Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Seting, umbróting og prent: Føroyaprent

Fors

íðum

yndi

r: Je

ns K

ristia

n Va

ng |

INNIHALDSYVIRLIT

03 Oddagrein: Vár í Gong

04 Frá felagnum

06 Pensjónsmálið – hvar eru vit, og hvat hendir?

08 TEMA: Sjúkrarøktaretiska ráðið 1992 - 2012 – søgulig gongd Sjúkrarøktaretiskar leiðreglur – Kanning Etisk tvístøða – ónøgd við ein starvsfelaga

15 Fakfestivalur varpar ljós á fakliga samleikan

22 Sjúkrarøktarfrøðingur á tingi

26 Tit fara at gera mun

30 Røntgan

Oddagrein: Vár í gOng, fOrkVinna skriVar –Vá

r í G

ong

oddagrein

3[ ]

Skatturin á eftirlønini farin meir enn 10 % upp

23 des. 2011 samtykti Løgtingið, at skatta okkara eftirløn við inngjald. Nógv hevur verið slongt út í almenna rúmið, hvørja ávirkan henda nýggja skipan fer at hava. Landstýrismaðurin í fíggjarmálum hevur ført fram, at tað er líka mikið um eftirlønin er skatta 40 % við inngjald ella 40 % við útgjald, og má eg geva honum rætt í hesum. Men støðan er tann, at við gomlu skattalógini rindaðu flestu sjúkrarøktarfrøðingarnar millum 25-30% í skatt av eftirlønini. Hetta kemst av, at tá var m.a botn frádráttur rokn aður av. Hetta ber ikki til nú, tá eftir-lønin verður skattað beinanvegin. Hetta er eitt álop á okkara eftirløn. Vit hava tey síðstu 40 árini víst ábyrgd og sett pengar av til eftirløn - pengar, sum eins væl kundi verið løn.

Hetta er als ikki í lagi og fari eg áhald ani at gera vart við hetta.

Hóast vit fingu útsett okkara skatt ing av inngjaldinum til 1.juli 2012, hevur nýggja skattalógin givið eftir løn ar veit ar ar-um trupulleikar. Ein av trupul leik unum hesum viðvíkjandi er sambært PKA, at TAKS ikki hevur veitt teimum nøkt andi upp lýsningar og kunning, nú alt eftir lønarøkið verður kollvelt. Vón andi tekur TAKS sær av hesum álvarsmáli og sendir PKA neyð ugu upplýsningarnar sum skjótast, soleiðis atPKA megnar at hækka tænastustigið aftur. Hetta má vera eitt minsta krav til TAKS, sum myndug leika á økinum.

Ikki sørt av arbeiði hevur eisini staði av hesu brádligu broyting í skattalógini. Enn eru sera nógvir ósvaraðir spurningar og fleiri fara at koma. Vit hava boðað fíggj ar málaráðnum frá, at vit ynskja longri tíð at gera hetta arbeiði, tí hetta er ein sera um fatandi broyting og tí er neyðugt at brúka ta tíð sum krevst.

í blaðnum hesuferð ber til at lesa um gongd ina í málinum og hvat arbeiði hig ar til er gjørt.

4[ ]

FRá FELAGNUM

– frá feLagnUM

TILboð TIL LImIRNARAvsláttaravtalur eru gjørdar við nakrar fyritøkur, sí heimasíðu felagsins: www.sjukrarokt.fo

SAmRáðINgARNAR

bYRjAðAR

Fyrsti samráðingarfundur var 1. mars. Partarnir handaðu hvør øðrum krøvini. á hesum fyrsta fundi var innleiðandi prát á skránni eins og nýggir fundir vórðu avtalaðir seinni í mars.

NAVNA-

og bÚSTAðAR

bRoYTINgAREnn eina ferð vilja vit heita á limirnar

um at upplýsa okkum um navna/bústaðarbroytingar. Síðst vit sendu

út, kom ein rúgva av posti retur.

FAkFESTIVALuRFelagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar skipaði á fyrsta sinni fyri fakfestivali uppi á Hotel Føroyum tann 30. og 31. januar í ár. Fakfestivalurin hevði heitið „Fakligur sam leiki“ og tók støði í teimum fýra virkisøkjunum hjá sjúkra røktarfrøðingum: at leiða, miðla, útinna og menna sjúkrarøkt. Eftirmetingin av fakfestivalinum var sera góð og positiv, og limirnir vóru sum heild nøgdir við dagarnar. Serliga væl dámd vóru m.a caféborðini. Vit fingu nakað av konstruktivum kritikki um ymisk viðurskifti, sum vit kunnu broyta til ein komandi fakfestival.

AðALFuNDuRárligi Aðalfundur felagsins verður á Hotel Føroyum leygardagin 17. mars klokkan 14.00. Skrá sambært viðtøkum felagsins, og døgurði verður eftir fundin. Tilmelding er neyðug og fer fram við at ringja á skrivstovu felagsins á telefon 311309 ella við at senda teldupost til [email protected]. Freistin at tekna seg til aðalfundin og døgurðan er 12. mars klokkan 13.00.Sjá ársfrágreiðingina mitt í blaðnum.

boRð og

STóLAR

Eisini vilja vit bjóða limunum at læna borð og stólar. Vit hava 20

borð og 40 stólar. Borðini er 45 cm breið. Stólarnar kunnu stáplast.

Kostnaðurin er ongin fyri limirnar, men vit taka tó eitt de pos-

itum, sum er kr. 500,-

kUnning frá feLagnUM –

VERKFALLsTILTAK 16. FEBRUAR

Myn

dir:

Alla

n Br

ocki

e |

5[ ]

6[ ]6[ ]

Skotbráðið í stytra lagi

Taks kunnar á síni heimasíðu um ymisk viðurskifti í samband við broyttu pensjónsreglurnar. Samstundis hava øll, sum rinda eftirløn til ein danskan eftirlønarveitara, fingið skotbráðið til 1. juli í ár byrja inngjøld til ein føroyskan veitara. Felagið Før-oy sk ir Sjúkrarøktarfrøðingar hevur fleiri ferðir heitt á politiska mynduleikan umframt fíggjarmálaráðharran um at fáa longri skotbráð, tí tað er sera tíðarkrevjandi og umfatandi at finna eina nýggja loysn á eftirlønarspurninginum. Týdningurin í, at rætta loysnin verður funnin er eisini alstórur. Vit fara tí áhaldandi at minna politiska mynduleikan á, at skotbráðið má leingjast, og fara at arbeiða fram ímóti at so verður.

Passivar uppsparingar

Í samband við broytingina á eftirlønarøkinum skal undir-strik ast, at tann uppsparing, ið higartil er framd hjá PKA ikki noyð ist at verða flutt heim til Føroyar. Um gamla uppsparingin verður flutt heim ella ikki er upp til einstaka limin at avgera. Í hesum sambandi er felagið eisini í ferð við at kanna, hvønn kostnað PKA kemur at krevja fyri gomlu uppsparingarnar, ið

ikki longur verður gjørligt at rinda inn til – á tryggingarmáli fáa slíkar uppsparingar heitið “passivar uppsparingar”. Hesin kostnaður verður avgerandi fyri, um tað peningaliga loysir seg at flyta gomlu uppsparingina heim ella ikki. Ein sannroynd er tað tó, at umsitingargjald ikki verður kravt meira enn einaferð av hvørjari krónu. Avgerandi verður tí at sammeta umsitingargjaldið av passivu uppsparingini í PKA við eina nýggja uppsparing, sum byrjað verður uppá í Føroyum.

55 ára aldur ikki avgerandi longur

Í pensjónsnýskipanini, ið breið politisk semja var um at fremja áðrenn valið, var skilt ímillum um limur var føddur áðrenn ella aftaná 1. januar 1957 og soleiðis var yngri ella eldri enn 55 ár á nevnda degi. Hendan meginregla er ikki galdandi longur. Av tí at skatting við inngjaldi ger, at PKA hevur torført við at taka ímóti slíkum skattaðum inngjøldum, verður tað tekniskt sera trupult framhaldandi at rinda inn til PKA – áansæð aldur.

Pka sigur, at tey kunnu ikki veita ta tænastu, sum tey higartil hava gjørt. Tað vilja blíva vístir skeivir upplýsingar, bæði til limirnar og til ráðgevarar hjá PKA. Limurin vil framyvir ikki

Pensjónsmálið – Hvar eru vit, og Hvat Hendir?

Sum kunnugt er frá politiskari síðu syrgt fyri, at millum annað limir í Felag num Føroyskir Sjúkra røkt ar frøð ing ar ikki framhaldandi kunnu rinda eftir løn inn til PKA. Hetta hevur skapt ein ótryggleika millum limirnar í okkara felagi og er sera harmiligt. Kortini er einki sum talar fyri, at hendan polit iska ætlanin verður broytt, í øllum før um ikki undir verandi samgongu, tí skatta lógin, sum elvir til hetta, er samtykt. Felag ið er tí noytt at síggja í eyguni, at nýggjur eftirlønarveitari má finnast til fram tíðar pensjónsinngjøld og til hoyr andi tryggingar.

– frá feLagnUM

7[ ]7[ ]

kunna síggja sína pensjón á alnótini ella fáa sendandi eitt yvirlit, tí pensjónin í systminum vil hava nógvar villir. Limur, sum ynskir útgjalding av pensjónini, má venda sær til PKA ½ ár frammanundan, og vil ikki fáa upplýst áðrenn, hvussu stór pensjónin er. PKA kann ikki deila upp, hvussu nógv av pensjónini kemur frá inngjalding aftaná 01-07-2012 og vil tí innberætta alla pensjónina sum skattskylduga.

Vit arbeiða miðvíst og troyta allar møguleikar

Hóast felagið enn ikki hevur fingið svar frá fíggj ar mála ráð harranum, verður arbeitt miðvíst við eftirlønarmálinum. Felag ið hevur ikki bert verið í sambandi við teir báðar stóru eftir-løn ar veitararnar Føroya Lívstrygging og Betri pensjón, men eisini onkran av eftirlønargrunnunum, ið eru settir á stovn av føroyskum fakfeløgum. á hendan hátt metir felagið, at allir møgu leikar í Føroyum verða troyttir og felagið leggur alstóra orku í hetta málið fyri at tryggja, at besta møguliga skipanin verður vald til okkara limir.

Verður kostnaðarmiklari at flyta til føroyskan veitara

Umframt at kanna allar møguleikar til botns hevur felagið eisini framt eina røð av útrokningum soleiðis at felagið hevur so gott avgerðargrundarlag sum gjørligt at nýta í til gongd-ini. Útrokningarnar vísa, at tað eftir øllum at døma verð ur kostnaðarmiklari at hava eina eftirlønarskipan í Før oyum. Hetta hava vit eisni víst á, tá vit millum annað hava havt hoyringsfundir við politiska mynduleikan. Hægra kostnað ar-stigið er tíverri ein sannroynd, sum vit mugu læra at liva við, nú politiski mynduleikin valdi ikki at taka okkara sjónarmið til eftirtektar. Hetta undirstrikar somuleiðis týdningin av, at júst tann rætta eftirlønarloysnin verður funnin – talan má verða um eina eftirlønarloysn, sum samansjóðar uppsparing og trygging á besta hátt. Tær somu tryggingar sum eru tøkar í Danmark eru eisini tøkar í Føroyum, men týdningarmikið er, at limirnir ikki verða “ov nógv” tryggjaðir, soleiðis at sum mest av eftirlønargjaldinum fer til uppsparing.

PkA hevur trupulleikar við TAkS

PKA vísir á teirra heimasíðu á, at nýggja skattalógin, sum noyðir føroyingar at spara upp til eftirløn í Føroyum, førir við sær eina verri tænastu fyri føroysku sjúkrarrøktarfrøðingarnar. Hóast hetta helst bert verður galdandi fyri inngjøld framd fram frá 1. januar og fram til skiftisdagin, er hetta óheppið fyri limirnar. Ein av trupuleikunum hesum viðvíkjandi er sambært PKA, at TAKS ikki hevur veitt teimum nøktandi upplýsningar og kunning, nú alt eftirlønarøkið verður kollvelt. Vónandi

tekur TAKS sær av hesum álvarsmáli og sendir PKA neyðugu upp lýsningarnar sum skjótast, soleiðis PKA megnar at hækka tænastustigið aftur. Hetta má vera eitt minsta krav til TAKS, sum mynduleika á økinum.

Samstarv millum feløgini innan heilsuverkið

Felagið Føroyskir Sjúkrarrøktarfrøðingar hevur javnan sam-band við onnur feløg innan heilsuverkið, sum eisini nýta PKA til teirra eftirlønir og tryggingar. Vit meta tað verða ein fyrimun at samarbeiða sum mest við málinum og okkara felag fer framhaldandi at virka fyri hesum samstarvi.

Limirnir verða kunnaðir

Enn eru eingi meira ítøkilig tíðindi at bera fram um málið. Hetta er høvuðsorsøkin til, at eingin limafundur hevur verið í seinastuni. Sum greitt er frá, arbeiðir felagið miðvíst fram móti einari loysn umframt at eitt vakið eyga verður hildið við politiska mynduleikanum. Tá meira ítøkilig úrslit verða nádd, verða limirnir kunnaðir soleiðis, at limirnir fáa møguleikan at fáa innlit í komandi broytingar á eftirlønarøkinum.

IVeist tú, hvussu tú á bestan hátt røktar tína húð? IKundi tú hugsað tær at lært at smurt tær, so at tú gjørdist enn vakrari?

So hava vit tilboðið til tín. Kom á skeið hjá okkum í Make Up Store. Fyri skeiðs- kostnaðin fært tú bæði skeið og vøru. Skeiðið kostar 500 krónur.

8[ ]

Orð

: Hild

ur v

ið H

øgad

alsá

|

á aðalfundinum hjá Felagnum Føroyskir Sjúkra røktarfrøðingar 1992 varð sam-tykt at skipa Sjúkrarøktaretiskt ráð.

Tað var altjóða sjúkrarøktarfrøði felagið ICN, sum tók stig til og góðkendi tær fyrstu altjóða sjúkra røkt ar etisku leið-reglur nar í 1953. Grundar lagið undir at taka stigið var sann kenn ingin av tí veru leika, at tey kor og karmar, sum sjúkra røktar frøð ing ar virka undir, ofta gera tað sera trupult at vita, hvør klinisk avgerð er „tann besta“. Leið reglur nar eru bygdar á altjóða manna rætt inda sátt-málan og eru skip að ar soleiðis, at yvir lit fæst yvir ymsu økini og viður skift ini, sum kunnu verða ávirk að, tá sjúkra røkt ar-frøð ing ar taka av gerð ir, og lýsa, hvønn hug burð sjúkra røktar frøðingar eiga at hava á ymsu økj unum.

1983 vóru „Etisku leiðreglurnar fyri sjúkra røktargransking í Norðurlondum“

skriv aðar, og „Norsk Sykepleieforbund“ stovn aði sítt sjúkrarøktaretiska ráð í 1981.

Í frágreiðingini frá ársaðalfundinum hjá Felagnum Føroyskir Sjúkra røktar-frøð ing ar verður greitt frá, at skotið var upp við víkjandi stovnsetan av Sjúkra-røktar etiskum ráði, at nevndini verður heimilað at seta ein bólk av 5 sjúkra-systrum, sum breitt umboða heilsu- og sjúkra røktina, at arbeiða við einum upp skoti um viðtøkur fyri Sjúkra røktar-etiskt Ráð. Felagið ger greitt, at sjúkra-røktar yrkinum tørvar yrkis etisk ar reglur, sum kunnu leiðbeina í etisk um spurn-ingum, hetta orsakað av, at broyt ing-ar nar í samfelagnum innan medisin og tøkni flyta nógv mørk, og avleið ing ar nar eru, at sjúkra røktar frøð ingar koma ofta í eina etiska tvístøðu.

Fyrsta uppgávan hjá ráðnum var at gera uppskot til viðtøkur fyri arbeiðið í ráðnum. Endamálið í viðtøkunum er:

· At varðveita og menna fakliga/etiska støði sjúkrasystranna, umframt

· At vegleiða um faklig/etisk ivamál, sum limir felagsins leggja fyri ráðið. Ráðið kann harumframt av sínum ein tingum taka spurningar upp til við-gerðar og metingar. Niðurstøða ráð-sins í einstøkum málum verður løgd fyri nevnd Sjúkrasystrafelags Føroya

Viðtøkurnar eru lítið broyttar øll árini.

Yrkisetisku leiðreglurnar

Næsta uppgávan var at gera uppskot til yrkisetiskar leiðreglur. Hesar verða orðaðar og samtyktar í 1993, endur-skoð aðar og samtyktar í 1999. Men við-merk ingarnar til leiðreglurnar verða ikki orðaðar fyrr enn fleiri ár seinni.

Eini 9 ár ganga, og táverandi nevndin legg ur stórt arbeiði í at endurskoða yrkis etisku leiðreglurnar. Eftir at tær eru lýst ar í Vøku í 2008, fer nevndin kunn-ing ar ferð kring landið, og vitjað verður í Norðoyggjum, Suðuroy og í megin-økinum, áðrenn tær verða lagdar fram á aðalfundi, og dagføringin verður sam-tykt í 2009.

Etiskar tvístøður í sjúkrarøktini

Í árunum, sum eru farin, eru ikki nógv mál komin til etiska ráðið at viðgera. Tó hava tey málini, sum eru innkomin, havt rættiliga stóran týdning og hava sett spor eftir seg.

Eitt mál snýr seg um rættin ella skylduna hjá sjúkrarøktar frøð ing um at tala at, um arbeiðsviðurskiftini eru ov vána lig, og um rættin at úttala seg alment, um vanlig mannagongd hevur verið til fánýtis. Málið varð hildið at hava so stóran týdning, at skipað var fyri skeiði um hesi viðurskifti, og sjúkra-røktar frøð ingar høvdu stóran áhuga at taka lut.

Byrjandi í 1998 stóðst nógv kjak um ætlan ina at samstarva við DeCode í Íslandi um ílegugransking hjá øllum før-oy ingum. Sjúkrarøktaretiska ráðið setti al ment fram spurningar til ætlanina og lógar grund ar lagið, sum restaði í til at tryggja per són ligar upplýsingar. Nógv onnur fak fólk tóku lut í orðaskiftinum, men úrs litið var, at tingið steðgaði ætlan ini fyri bils, til lóg var gjørd fyri økið.

Sjúkrarøktaretiska ráðið hevur javnan undrast á, at so fá dømi verða send ráðnum til viðgerðar, men limirnir í ráð-num hava sjálvir arbeitt við før leik anum

sjúkrarøktaretiska ráðið 1992 - 2012søgulig gongd

Hildur við Høgadalsá

9[ ]


SjÚkRARøkTARETISkA RáðIð

at viðgera etiskar tvístøður. Ráðið er eisini farið undir at gera eina kanning av, hvussu sjúkrarøktarfrøðingar á teimum ymisku økjunum í sjúkrarøktini brúka yrkisetisku leiðreglurnar í praksis.1

Etikkur snýr seg um tey mongu valini, sum sjúkrarøktarfrøðingar gera fyri at veita sjúklingum og avvarðandi best møgu ligu sjúkrarøktina. Tvístøðurnar fata eisini um mentan, fíggjarligar karmar og polit iskar avgerðir.

Samfelagsliga menningin

Nógvar lógir og kunngerðir verða sett-ar í verk, og sjúkrarøktaetiska ráðið hevur havt ein aktivan leiklut at gera við merkingar til tey ymisku uppskotini. Við merkingarnar eru ikki altíð kunnaðar alment, men latnar felagnum til nýtslu.

Norðurlendskt samstarv

Sjúkrarøktaretiska ráðið samstarvar við etisku ráðini í Norðurlondum – Danmark, Noregi, Svøríki og Íslandi. Síð ani 2005 hava ráðstevnur verið hildnar til skiftis í ymisku londunum. Hóast einki formligt endamál er fest á blað, so er endamálið at víðka sjónar-ring in og fáa kunning um, hvørji etisk mál eru til viðgerðar, og hvussu etisku ráð ini arbeiða við t.d. etiskum tví-støð um. Tað er ikki at undrast á, at etisku spurningarnir og tví støð urnar eru nakað ørðvísi í hinum lond unum orsakað av ymiskari mentan og sosi-alum umstøðum. Sjónligu teknini um sam starvið eru yvirlýsingarnar, sum eru orð að ar í felag og síðani lagdar á heima-síðuna hjá felagnum, so føroyskir sjúkra-røktar frøðingar kunnu fylgja málunum, sum eru frammi.

Tað er umráðandi, at vit í Føroyum kunna okkum um, hvat hendir aðra staðni, so vit kunnu fyrireika okkum til kom andi broytingar og møguliga fyri-byrgja at gera feilir, sum eru hendir aðra staðni.

Framtíðarinnar broytingar

Broytingarnar í samfelagnum henda skjót ari nú enn nakrantíð. Hesar broyt-ing ar eru eisini sjónligar innan sjúkra-røkt ina; sum dømi kann nevnast væl-ferðar tøkni. Hendan tøkni hevur givið møgu leika at brúka robottdustsúgvarar, baði robottar og sosialar robottar sum t.d. robottkóp. Tá ið nýggj tøkni kemur fram, fáast nýggir møguleikar, men eisini nýggjar etiskar tvístøður. Tað er neyð ugt, at sjúkrarøktarfrøðingar geva hesum møguleikum ans og geva sítt fak-liga íkast til at ávirka hesar broytingar.

Etiskur førleiki

Fakliga góðskan verður ment við, at vit duga at reflektera um tað, vit gera. Tí er neyðugt at menna og venja etisk ar

refleksjónir. Harafturat er eisini um ráðandi, at sjúkrarøktarfrøðingar taka lut í etisk um orðaskifti í praksis, fyri at styrkja etisku tilvitskuna. Nógv arbeiði kann ger ast í etiska ráðnum, og ein visjón er, at etiskar nevndir verða settar á stovn í klinikkini. Hesar nevndir kunnu vera við til at skapa rúm fyri etiskum orða-skifti í kliniskari praksis og kunnu stuðla sjúkrarøktarfrøðingum í støðum, tá ið støða skal takast í torførum etiskum valum.

10[ ]10[ ]

Skrivari: Katrin Andersen Sjúkrarøktarfrøðingur. Master í professiónsmenning

Sjúkrarøktaretiska ráðið hevur verið virkið í 20 ár og hevur øll árini havt skriv ligar etiskar leiðreglur fyri sjúkra-røktar frøðingar.

Í hesum sambandi hevur ráðið avgjørt at gera eina kanning, sum skal geva eina ábending um, hvussu sjúkra røktar frøð-ingar brúka skrivligu etisku leið reglurnar í síni dagligu praksis.

Í síni PhD ritgerð skrivar J. Birckler (3), at sjúkra røkt in er ein pro fes sión, har ein í røktini set ur „alter“ fram um „ego“. Hetta merkir at lata hin koma til sjóndar heldur enn ein sjálvan (1). Út gangs støð-ið er tað líð andi menn-iskj að, sum hevur tørv á hjálp.

Kjarnin í sjúkra røkt-ini er tí et iski spurn-ing ur in um „hvat við hin um?“. Tað er ser-liga í kliniskari sjúkra-røkt ar praksis, at hesin spurningur kemur til sjónd ar á ymsar hættir.

Tann etiska di men-sión in byrjar, tá „hin“ kemur inn á pallin (2). Hjáveran av „hin um“ setur krøv til ábyrgd-ina hjá sjúkra røktarfrøðinginum. Kravið kann verða sett fram tigandi og líðandi, men kann eisini verða orðað sum eitt ynski ella ein rættur.

Í sjúkrarøktini er ábyrgdin ikki bert skapað av hjáveruni av sjúklinginum,

men er samstundis ein faklig sam ráð-ing ar uppgáva. Henda uppgáva er ser-merkt av støðugt fleiri tekniskum og prakt iskum møguleikum á heilsuøkinum og samstundis av teimum økonomisku møgu leikum/avmarkingum, ið verða sett innan heilsuverkið.

Tann etiska uppgávan í sjúkrarøktini er sostatt býtt ímillum eitt „eigur“, eitt „skal“ og eitt „kann“. Hetta merkir, at áheitanin frá sjúklinginum saman við tekn isk um møguleikum og meiri ella minni formligum krøvum kunnu virka sum ein avbjóðing í mun til tey virði, sum sjúkra røkt in byggir á. Hetta kann við-virka til ein etisk an iva og ótrygg leika hjá sjúkra røktar frøð ing um í mun til handl-ing ar í kliniskari praksis.

Hetta skapar tí grund-ar lag undir eini meiri form ali seraðari etikk, so sum skriv lig virð ir og regl ur (3) og ger hana meira við kom andi.

Tað var altjóða sjúk-ra røkt ar felagið ICN, sum tók stig til og góð-kendi tær fyrstu al tjóða yrkis etisku leið regl ur nar í 1953. Grund ar lagið undir hesi stig takan var sann kenn ingin av, at tey kor og karm ar, sum sjúkra røkt ar frøð-

ing ar virka undir, ofta gera tað trup-ult at vita, hvør klinisk avgerð er „tann besta“. Leið reglur nar eru bygdar á al-tjóða manna rætt inda sátt málan og eru skip aðar soleiðis, at yvir lit fæst yvir ymisku økini, sum kunnu verða ávirkað,

tá sjúkra røktar frøð ingar skulu taka avgerðir og lýsa, hvønn hugburð sjúkra-røktarfrøðingar eiga at hava á ymisku økjunum.

Til 1988 var felagið hjá føroyskum sjúkra røktarfrøðingum deild undir Dansk Sygeplejeråd. Í 1988 var Felagið Føroysk ir Sjúkrarøktarfrøðingar stovn-að, og í 1992 varð stovnað etiskt ráð, sum m.a. hevur til upp gávu at gera og fram haldandi at dag føra yrkis etisk ar leið reglur fyri føroysk ar sjúkra røkt ar-frøð ing ar. Etisku leið regl ur nar verða við tiknar á aðalfundum, har limir nir atkvøða, um teir taka undir við leið regl-unum. Tað hava ongantíð verið mótmæli ella rættingar til leiðreglurnar.

Í innleiðandi viðmerkingunum til leiðreglurnar stendur, at hesar skulu vera yrkisetikkur hjá sjúkra røkt ar professión-ini, og eisini etikkur í praksis hjá tí pro-fession ella sjúkrarøktarfrøðinginum. Hetta merkir, at etisku leiðreglurnar ikki bert eru ætlaðar sum ein yvirskipað reglu gerð, men sum leiðreglur, ið skulu verða integreraður partur av dagliga virk seminum hjá sjúkrarøktarfrøðingum (4).

Norski sjúkrarøktarástøðingurin Kari Martinsen, sum arbeiðir við hugtakinum „umsorgan“ í sínum ritgerðum, leggur í síni skriving serligan dent á moralsku síðuna (5, 6, 7). Hon vísir á týdningin av fyrimyndum og fakligum skrivligum reglum fyri virksemi innan heilsuverkið. Ymisku heilsustarvsfólkini hava ymiskar reglugerðir og virði, og tí er umráðandi, at hesar verða tiknir upp til kjak um moral. Um hesar reglur skulu virka moralskt ábyrgdarfullar, mugu tær eisini

sjúkrarøktaretiskar leiðreglur – kanning

sjúkrarøktaretiska ráðið heVUr giVið MøgULeika fyri Og Lagt Upp tiL, at sjúk ra røktarfrøðingar

senda etiskar tVístøðUr inn tiL Við gerð ar; sUM stUðUL tiL teirra dag Liga Virk seMi

11[ ]



virka sum annað enn eitt moralskt reglu-verk, sum uttan umhugsan skulu fylgj-ast. Reglurnar mugu tulkast og brúkast í konkretum støðum og virka sum eitt hjálparamboð í ávísum støðum, har individuell meting er torfør (5).

Sjúkrarøktarfrøðilesandi fáa frálæru í og arbeiða við etiskum ástøði og etisku leiðreglunum bæði í tí ástøðiliga og tí kliniska partinum av útbúgvingini

(8). Spurningurin er tó, í hvønn mun leið regl ur nar verða implementeraðar í teirra kliniska virksemi eftir lokna út-búgv ing. Sjúkrarøktarfrøðingar hava med ábyrgd fyri vælveru og lívskvaliteti hjá nógvum menniskjum, og tí eiga teir at møta teimum við teknologiskum og etiskum førleikum á høgum stigi.

ásetanin av etisku leiðreglunum er samstundis partur av tí pro fessional iser-

ing ar tilgongd, sum byrjaði, tá Florence Nightin gale stovnsetti útbúgvingina í 1860 (9). Innan eitt fak, ið søkir viður-kenn ing sum professión, er tað ein fyri-munur, at fakið kann ávísa, at limir tess eru alment ábyrgdaðir og undirlagdir eitt slag av sjálvsregulering, sum skrivað í etisku leiðreglunum:

„Sjúkrarøktarfrøðingurin hevur persónliga ábyrgd av,

12[ ]12[ ]

at egin praksis er fakliga og etiskt dygdargóð“ (10).

Hetta hevur týdning fyri dygdina í sjúkra røktarvirksemi, og fyri at tryggja, at bæði arbeiðs gevarar og brúkararnir sjálvir kunnu hava álit á og trygd fyri einari høg ari kompetansu í útinnanini av sjúkra røktini.

Ein kanning, ið fevndi um seks lond í Europa, vísti tó, at sjúkra røkt ar-frøð ingar høvdu ilt við at skilja etisku leiðreglurnar. Tær upplivdu, at hesar høvdu lítið prakt iskt virði orsakað av hesum forð ing um fyri brúki í praksis. Í fleiri londum vísti etisku leiðreglurnar seg bert at vera eitt skjal við lítlari ella ongari ávirkan (11).

Kanning úr Hollandi vísti, at sjúkra-røktar frøðingar sum heild vistu lítið um tær etisku leiðreglurnar og brúktu tær á ein heldur subjektivan hátt. Talan var um eina avmarkaða útbreiðslu, imple ment-er ing og funktión av etisku leiðreglunum (12).

Eisini kanningar úr USA vístu, at sjúkra røktar frøðingar høvdu manglandi vitan og tilvitan um etisku leiðreglurnar. Har eydnaðist ikki at brúka leiðreglurnar pro aktivt til at skapa teirra moralsku hugsan, og tí vórðu heldur egnar per-són ligar royndir ella mentanin á stovn-inum brúkt sum grundarlag undir teirra moralsku ábyrgd og útinnan (13, 14).

Sjúkrarøktaretiska ráðið hevur givið møguleika fyri og lagt upp til, at sjúk ra-røkt arfrøðingar senda etiskar tvístøður inn til viðgerðar; sum stuðul til teirra dag liga virksemi. Hóast hetta tilboð eru bert fáir spurningar komnir inn til ráðið, sam stundis sum tað sæst manglandi kjak um etiskar spurningar í Vøku og á heima síðuni hjá etiska ráðnum.

Lesandi reflektera javnan um etiskar spurningar og tvístøður og viðgera tær í upp gávuskriving, bæði í ástøðiliga og kliniska partinum. Tað sýnist tó sum heild, at hesir spurningar í størri mun

verða við gjørdir í ástøðiliga partinum og í minni mun í kliniska partinum.

Tí fevnir okkara undran um, hvørt før oyskir sjúkrarøktarfrøðingar eru til-vitað ir um etisku leiðreglurnar, og um teir brúka tær í sambandi við tvístøður og etiskar spurningar í sínum dagliga virk semi. Um ikki, hvat verða avgerðir teirra so grundaðar á, og hvør moralur ella hvørjir normar eru grundarlag undir atburði og avgerðum í dagliga virk sem-inum, og hvaðani koma hesin moral ur og hesir normar?

Broytingar í heilsuverkinum hava ført við sær avmarkingar, soleiðis at sjúk lingar /brúk ar ar hava størri og meiri saman settar trupulleikar. Hetta økir kom pleksi tetin í sjúkrarøktini, sam stundis sum minni tíð er sett av til virk semið. Av somu orsøk hevur tað týdn ing, at tíð verður sett av til at taka tví støður og etiskar spurningar, sum vísa seg í sam bandi við røktina, til viðgerðar. Spurn ing ur in er, um tíð verður sett av til hetta virksemið, og um ikki, hvørjar eru so orsøkirnar til, at hetta ikki verður gjørt.

Annar spurningur er, um sjúkra-røktar frøðingar meta, at skrivligu etisku leið reglurnar hava nakran týdning fyri teirra virksemi og fyri teirra fak.

Harafturat kundi verið áhugavert at fingið innlit í, hvat er viðvirkandi til, at etiskir spurningar ikki verða sendir til etiska ráðið.

Sjálvt um kanningar úr øðrum lond um vísa, at sjúkrarøktarfrøðingar eru lítið til vitaðir um etisku leiðreglurnar og hava trupult við at brúka og implementera tær í dagliga virksemið, so eru ongar kann ingar gjørdar hesum viðvíkjandi í Før oyum.

Høvuðsspurningurin verður tí:„Hvussu brúka sjúkrarøktar frøðing ar skrivligu føroysku yrkisetisku leið reglurnar í dagligari praksis“.Kanningin er grundað á eina human vís-

inda liga tilgongd, og tað valda háttalagið er fokus bólkainterview. Respondentar eru sjúkra røktarfrøðingar innan primera og sekundera heilsuverkið.

Kanningin verður væntandi løgd fram á norðurlendsku etisku ráðstevnuni, sum verður í oktober 2012 í Føroyum, eins og kanningin verður kunngjørd í Vøku.

Keldur1. Dansk Fremmed ordbog. (1999)

Gyldendal 2. udg. s. 432. Eco, U. (1998). Moralske tanker.

Køben havn: Forum. s. 883. Birckler, Jacob. (2011) Etik som re

fleksion og handling.www.dialektik.dk/forskningspdf

4. Felagið Føroyskir Sjúkra røktar frøð ingar. www.sjukrarokt.fo

5. Etik og omsorgsmoral. Sykepleien nr. 13/88.

6. Ansvar og solidaritet. Sykepleien nr. 12/88.

7. Martinsen, Kari (2001). Øjet og Kaldet. Munksgaard.

8. Námsskipan. Sjúkrarøktarfrøðiskúli Føroya. www.setur.fo

9. Gøtzsche I, Nygaard K. (1993). Sygeplejens udvikling og kulturhistoriske bag grund. Nyt Nordisk Forlag Arnold Busck. s. 125.

10. Etiskar leiðreglur fyri sjúkra røkt arfrøð ing ar § 4 stk.1. www.sjukrarokt.fo

11. Tadd, W, Clarke A, Lloyd L. The value of nurses codes: European nurses views. Nursing Ethics 2006. 13 (4).

12. Heymans R, Arend A, Gastmans C. Dutch nurses views on codes of ethics. Nursing Ethics 2007 14 (2).

13. Davis AJ. The sources of a pratice code of ethics for nurses. J. Adv. Nurses 1991. 16. 135862.

14. Miller BK, Beck L, Adams D. Nurses knowledge of the code for nurses. J. Contin Educ. Nurs. 1992. 22. 198202.

13[ ]


Maria er á kvøldvakt á einari sjúkra-húsdeild. Hon hevur verið sjúkra røkt-ar frøðingur í 8 ár og er ógvuliga glað fyri sítt arbeiði. Tó er tað nakað, sum nívir hana, og sum hon hevur gingið og hugsað um í eina tíð.

Ein av hennara starvsfelagum á deild-ini er ikki so væl dámd av sjúklingunum. Í kvøld situr Maria í uppihaldsstovuni og tosar við 62 ára gamla Mikkjal, sum er sjúklingur. Mikkjal greiðir frá síni mis-nøgd við henda starvsfelaga, og tað er langt frá fyrstu ferð, at ein sjúklingur er komin við negativum útsøgnum um henda starvsfelaga.

Starvsfelagin er óhøviskur við sjúk-lingarnar og traðkar yvir teirra mørk á ymiskan hátt. Hon tosar eisini ljótt um

sjúk ling ar og avvarðandi ímillum starvs-fólk og sjúklingar.

„Hon er ikki skapt til at passa sjúk fólk“, sigur Mikkjal. „Hon kann snøgt sagt ikki brúkast á einum sjúkrahúsi“.

Maria er kedd um støðuna og blívur samd við seg sjálva um, at hon má gera okkurt við trupulleikan. Hon avger at fara til deildarleiðaran við málinum. Deild ar leiðarin tekur ikki so væl ímóti henn ara klagu. „Menniskju er so ymisk, og nøkur duga betur at samskifta enn onn ur“, sigur deildarleiðarin og tekur tele fon ina, sum ringir.

Maria fer út úr skrivstovuni hjá deild-ar leiðaranum, sum ikki hevur lurtað. Hon hevur tí eina kenslu av at hava borið slatur. Hon følir seg tóma innan

– var hetta tað, ella skal hon gera meiri við hesa søk?

Hetta er ein íspunnin søga, sum kundi verið sonn.Mannagongd í samband við viðgerð av etiskari tvístøðu.1. Hvør er trupulleikin?

Trupulleikin er, at ein starvsfelagi ikki livir upp til tann fakliga etiska kvali tetin, ið eigur at vera veittur, og vænt an ir nar hjá sjúklinginum. Hetta ávirkar eginvirðini hjá Mariu. Henn ara virði siga, at ein eigur at vera høviskur, ikki fari yvir mørk hjá øðrum og ikki tosa ljótt um onnur. Útsøgnin hevur eisini ávirkan á fak-ligu virðini og stoltleikan hjá Mariu, tí virðini í fakinum m.a. leggja dent á

etisk tvístøða – ónøgd við ein starvsFelaga


14[ ]

virðing fyri og varðveitan av tignini hjá tí einstaka. Hon stendur nú í eini etiskari tvístøðu.Skal hon tiga ella gera meiri við sakina?

2. Hvørjar persónar fevnir hetta um?Mikkjal, tí tað er hann, sum vís ir á trupul leik an og er út sett ur fyri van-virð andi /ónøkt andi fakligari- og menn iskjans lig ari viðferð. Gerð in hjá starvs felaga num er gingin út yvir Mikkjal.Maria, tá ið Mikkjal vendir sær til hennara og greiðir henni frá, hvat er farið fram. Maria ger deildar leið-aran varugan við støðuna, og tí er deildarleiðarin partur av mál inum, tá ið hon nú hevur vitan um støðuna.Starvsfelagin, tí tað er hon, sum er orsøkin til, at støðan er íkomin. Sigast kann, at Maria og deild ar-leið arin eru beinleiðis partar av støð uni, tí Maria er farin til deild-ar leiðaran fyrst. Sostatt eru Mikkjal og starvsfelagin óbein leiðis partar av støðuni, soleiðis sum hon nú sær út.

3. Hvørjum av hesum skal ein vera mest loyalur mótvegis?Sum sjúkrarøktarfrøðingur skal Maria verja Mikkjal ímóti sær andi gerð um og gerðum, sum eru fakliga og etiskt óráðiligar (Etisku leið regl-ur nar stk. 2.6). Sjúkra røkt ar frøð-ingurin mót mælir, tá ið sjúkl ingar fáa skilaleysa ella óvirði liga viðferð (Etisku leið regl ur nar stk. 7.3). Sjúkra røkt ar frøðingurin skal vísa um sorgan fyri øllum sum líða, uttan mun til orsøkina til líðingina (Etisku leið reglurnar stk. 2.1). Samstundis skal sjúkrarøktarfrøðingurin vísa virð ing fyri sínum starvsfelagum og arbeið inum hjá øðrum og stuðla í trupl um fakligum støðum. Hetta er ikki ein forðing fyri at taka brot á faklig, etisk ella kollegial grund-sjón ar mið til viðgerðar (Etisku

leið regl ur nar stk. 6). Um áhuga-máls stríð koma fyri innanhýsis í fak bólkinum ella millum ymiskar fak bólkar í sambandi við loysnir av ein ari uppgávu, skal altíð fyrst verða hugsað um heilsuna og lívið hjá sjúk-ling inum (Etisku leiðreglurnar stk. 6.4).

4. Hvørji fakta eru?Tað er ikki fyrstu ferð, at ein sjúk ling-ur er komin við negativum út søgn-um um henda starvsfelaga. Maria er í beinleiðis dialogi við Mikkjal, tí hann greiðir henni frá støð uni. Starvsfelagin veit ikki, at Maria er gjørd varug við støðuna, og deild-ar leiðarin er avvísandi mótvegis tí, sum Maria hevur at siga og tekur ikki ímóti klagunum.

5. konsekvensetiskt.Um Maria ikki ger meira við støðuna, veit starvsfelagin ikki, hvørja ávirkan hon hevur á sjúklingar við sínum gerð um og útsøgnum. á henda hátt kann støðan endur teka seg. Hetta kann viðføra illa viðfarnar, kedd ar og ónøgdar sjúk lingar, samstundis sum tað kann geva sjúkra røkt ar fakinum vánaliga umtalu. Tað, at deild ar-leið ar in avvísir Mariu, kann gera, at Maria ikki fer aftur til deildarleiðaran við sínum trupulleikum.

6. Pliktetiskt.Maria hevur skyldu at tryggja, at tær fakligu etisku leið regl urnar verða yvirhildnar. Hon hevur skyldu at tosa við starvs felagan ella deildarleiðaran, soleiðis at okkurt kann vera gjørt við støðuna so ella so.Deildarleiðarin hevur skyldu at stuðla starvsfólkum í truplum støð-um og til fakliga menning og at tryggja sjúk ling um bestu røkt.

7. Sinnalagsetik.Maria eigur at lurta eftir Mikkjali og saman við honum finna fram til røttu loysnina, og hvønn leiklut Maria skal hava í loysnini.

8. Hvat er tað rætta at gera í hesari støðuni?Henda støðan kundi verið íkomin á einihvørjari deild. Tað týdn ing ar-mesta er at hava fokus á sjálva sak-ina. Um tað eru tílíkar útsagnir um ein starvsfelaga, kann tað vera sera tor ført at ansa eftir, at tær ikki fara í um far, sjálvt um tær møguliga eru ella ikki eru sannar.Maria kann kanska fyrst royna at tosa við sín starvsfelaga og opið siga henni frá tí, hon hevur hoyrt. Tá hevur starvsfelagin møguleika at greiða frá sínari uppliving av støð uni. Ein søk hevur altíð tvær síður.Tað er umráðandi, at Maria ikki fer í part við nakran, men er spyrjandi og opin, soleiðis at sakin kann blíva lýst frá øllum síðum. á henda hátt ber til at reflektera yvir støðuna og hvørja ávirkan vit sum menniskju kunnu hava á okkara medmenniskju, og hvørja fakliga etiska ábyrgd, vit sum sjúkrarøktarfrøðingar hava.Maria kundi søkt sær ráð og veg leið-ing hjá deildarleiðaran um, hvussu hon kundi handfarið støð una uttan beinleiðis at avdúka starvs felagan.Maria kundi spurt deildarleiðaran, um møguleiki var fyri at fáa eitt skeið ella ein temadag um samskifti ímillum sjúkling og starvsfelagar og hvussu starvsfólk samskifta sínámillum, tí at hon helt tað vera tørv á hesum á deildini.

KeldurBirkler, J. (2006) Etik i sundhedsvæsenet. Munksgaard. DanmarkThorsen, H. (1997) Omvårdnadsmodeller, manniskosyn, etik. Almquist og Wiksell. Stock holmYrkisetiskar leiðreglur fyri sjúkra røkt ar frøðing ar. (2008) www.sjukrarokt.fo

15[ ]

Orð

og

myn

d: T

órfin

n Sm

ith |

Tað hevur í longri tíð verið eitt stórt ynski hjá føroyskum sjúkrarøktar frøð-ing um, at felagið skipaði fyri onkrum til-taki í sambandi við fakliga menning. Fyri at kunna ganga hesum ynski á møti bleiv

tað avgjørt av aðalfundinum at flyta ein stóran part av peninginum úr hjálpi-grunn inum yvir í menningargrunnin.

Í november í f jør gjørdi nevndin av at skipa fyri einum fakfestivali fyri allar áhug að ar limir, og at luttøkugjaldið ikki skuldi halda nøkrum aftur í at luttaka.Óluva í Gong, næstforkvinna, sum hevur tikið sær av praktisku fyrireikingunum til fakfestivalin, sigur, at tey fyrst og fremst vildu varpa ljós á fakliga sam-leikan hjá sjúkrarøktarfrøðingum. Við

hjálp frá Marionnu Andreasen, Marini Vang, Jónleyg Fossabrúgv og Hildur við Høgadalsá løgdu tey skránna til rættis. Marianna Andreasen er sjúkra røkt ar-frøð ingur og sosio logur og hevur sína egnu ráð gev andi fyritøku. Marin Vang er somu leiðis sjúkrarøktarfrøðingur og var sjúkra frøðiligur leiðari á lands sjúkra hús-inum og undirvísir nú í leiðslu á Handils-skúla num. Jónleyg Fossabrúgv er vara-leið ari á G1, og Hildur við Høgadalsá er kliniskur útbúgvingarleiðari á Sjúkra-røkt ar frøðiskúlanum.

Seinast í januar mánaði skipaði Felagið Føroyskir Sjúkra røkt ar frøð ingar fyri fjølmentum og sera væleydnaðum fakfestivali

FakFestivalur varpar ljós á fakliga samleikan

Óluva í Gong, næstforkvinna í Felagnum

FAkFESTIVALuR

16[ ]

ársfrágreiðing & aðalfundur 17. mars 2012

Felagið Føroyskir sjúkrarøktarFrøðingar

Myn

dir:

Jens

Kris

tian

Vang

|


ársfrágreiðing & aðalfundur 17. mars 2012

Felagið Føroyskir sjúkrarøktarFrøðingar

– kUnning frá feLagnUM

Aðalfundurin verður á Hotel Føroyum leygardagin 17. mars 2012 kl. 14.00

Dagsskrá:

1. Val av fundarstjóra2. Val av atkvøðuteljarum3. Góðkenning av dagsskrá4. Góðkenning av starvsskipan5. Frágreiðing formansins6. Framløga av rammufíggjarætlan og

roknskapi, harímillum áseting av limagjaldi

7. Innkomin uppskot, uppskot komið frá nevndini.

8. Val av tveimum grannskoðarum9. Ymiskt

Innkomin uppskot

Uppskot frá nevnd felagsinsUppskotið snýr seg um:

Nevndin hevur uppskot um at broyta viðtøkurnar soleiðis, at øll nevndin fer ikki frá í senn, men at ein partur av nevndini stendur fyri vali aðruhvørja ferð.

Uppskot er um, at valskeiðið hjá nevnd-ar limum verður 4 ár.Fundurin byrjar kl. 14.00 stundisliga. Heitt verður á limirnar at koma í góðari tíð til innskriving, sum byrjar kl. 13.00.

Eftir aðalfundin, áleið kl. 18.30, verð-

ur døgurði við trimum rættum og vín ad libitum. Til ber eisini at sita longur og njóta samveruna við aðrar sjúkra røktar-frøð ingar. Vit skipa soleiðis fyri, at til ber at keypa sær okkurt leskiligt at drekka.

Tilmelding er neyðug til aðal-fund in, og til meld ast skal á skriv stovu felag sins, tlf. 31 13 09, í seinasta lagi mána dag in 12. mars 2012, kl. 13.00. boð ast skal frá, um ein lut tek ur bæði til aðal fund og døg urða.

Fororð

ársfrágreiðingin fyri 2011 er skrivað av forkvinnu felagsins, Vár í Gong. árs frá-greið ingin er um ein part av virkseminum í felagnum fyri tíðarskeiðið frá 12. mars 2011 til áleið 16.februar 2012.

Í ársfrágreiðingini er somuleiðis árs-frá greið ing frá Sjúkrarøktaretiska Ráð-num og frá Fakligu áhugabólkunum. Hesar frágreiðingar eru skrivaðar av for kvinnunum í einstøku bólkunum.

ársfrágreiðingin er send øllum lim-um felagsins fyri aðalfundin og verður so statt ikki lisin upp á fundinum. Orða-skifti verður um ársfrágreiðingina á fund inum.

Nevndin

Forkvinna: · Vár í Gong, Tórshavn

Næstforkvinna: · Óluva í Gong, Tórs havn

Nevndarlimir: · Amy Ljósheim, Tórshavn · Hensia Einarsson, Tórshavn · Per Johannessen, Klaksvík · Vanja Vestergaard, Tórshavn

Nevndin er vald fyri tíðar skeið ið 2010-2013.

Nevndararbeiðið

Regluligu nevndarfundirnir eru 1-2 dag ar um mánaðin, ella 12 fundir um ár ið. Har-um framt eru nevndarfundir eftir tørvi. For kvinnan leiðir fundirnar, og fak ligi skriv ari felag sins er skrivari. Fund ir nir verða hildn ir í felagshúsunum í Lucas Debes ar gøtu 14.

Skrivstovan

á skrivstovu felagsins hava í 2011 starv-ast trý fólk, íalt 2,65 ársverk. Hansa Christian sen, bókhaldari /skrivari, fulla tíð, Vár í Gong, forkvinna, fulla tíð, og Annika á Steig Egholm. 1. februar í ár valdi Annika at fara úr starvi. Nevndin hevur sett nýtt fólk, Ænu Reinert. Vit takka Anniku fyri tíðina og vilja sam stundis ynskja Ænu vælkomnari í starv í felag num.

Afturat hesum koma: · Løgfrøði: Sigmund Poulsen adv., og

fleiri. · Fíggjarráðgevi: Jan Otto Holm · Reingerð: Tóra Mortensen, rein gerð-

ar kvinna. · Journalistur til Vøku: Tórfinn Smith · Umsjón, fríðtíðarhúsið: Óla Jákup

Draga berg · Intern grannskoðan: Marjun Thomsen

og Asta Joensen · Grannskoðan: Nota

2[ ]2[ ]

ársfrágreiðing & aðalfundur

Felagið hevur gjørt avtalu við Hotel Føroyar og Hotel Tórshavn um serprís fyri kømur.

Prísurin er:kr. 600,- fyri einkult kamar kr. 800,- fyri dupult kamar

Morgunmatur er íroknaður. Við tilmelding skal við merkj-ast „serprís fyri sjúkra røktar-frøð ing ar“


Felagið

Felagið, ið gjørdist sjálvstøðugt føroyskt fakfelag tann 1.okt 1988, 40 ár eftir, at vit gjørdust limir í Dansk Sygeplejeråd, hevur ment seg nógv og er í dag eitt sterkt og virkið felag.

Limir: Talið á limum 31.12.2011 var íalt 947

Limagjaldið er 2,2% av lønini, tó er loftið max. kr. 500,- um mánaðin hjá virknum limum. Hvílandi limir gjalda kr. 500,- um árið. Eftirlønt og lesandi gjalda kr. 200,- um árið.

Limir farnir í árinum

Hesir limir og fyrrverandi limir eru farnir í árinum, og vilja vit minnast teir við virðing og takksemi:

Solgerd Jakobsen,f. í Hósvík, búsitandi í Havn 03.11.1918 01.04.2011

Marin Skipanes, f. í Kvívík, búsitandi á Skipanesi 14.04.1916 10.05.2011

Karen á Trøðni, f. í DK og búsitandi har tey seinnu árini 02.06.1917 13.09.2011

Jónbjørg Josephsen, f. í Kunoy, búsitandi í Klaksvík 25.04.1942 24.09.2011

Nanny F. Henriksen, fødd í Sumba, búsitandi í Klaksvík 11.08.1923 23.12.2011

Hilda J. Sandoy, f. á Sandi, búsitandi í Havn 06.07.1920 05.11.2011

HeimasíðanHeimasíðan hjá felagnum er sjukrarokt.fo. Til ber eisini at finna síðuna við at leita á heilsurokt.fo

Vøka

Tíðarritið hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum, Vøka, kemur eftir ætlan út 4 ferðir um árið. Vár í Gong hevur ábyrgd-ina av blaðnum saman við Tórfinn Smith, jour na listi. Vøka verður prentað í um-leið 1000-1200 eintøkum.

Arbeitt verður støðugt við at menna blað ið við tilfari, sum fevnir um øll okk-ara øki.

Limirnir eru vælkomnir at seta seg í sam band við okkum, um tey vilja skriva til Vøku.

Vøka verður send limunum ókeypis. Nakrir haldarar eru í Føroyum og uttan-lands. Vøka verður m.a. send lands stýr-inum, fjølmiðlum, bókasøvnum, øðrum fak feløgum og stovnum.

Roknskapurin 2011

Raksturin gav eitt nøktandi avlop í ár, sjálvt um vit ikki fingu so nógv limagjald inn, sum mett varð.

Orsøkin til hetta meta vit verða, at tá komið var út í 2011, bleiv alt tímalønt

ár Lesandi Eftirløntir Hvílandi Virknir limir Íalt1998 52 71 93 504 7201999 58 74 80 542 7542000 52 90 80 557 7792001 55 76 88 575 7942002 60 79 102 584 8252003 49 90 101 596 8362004 33 106 79 621 8392005 21 110 96 637 8642006 23 114 117 614 8682007 30 118 112 638 8982008 37 111 115 654 9172009 33 110 105 682 9302010 25 109 111 677 9222011 20 104 127 696 947

Limatøl 1998-2011

3[ ]3[ ]


4[ ]

– kUnning frá feLagnUM

4[ ]

arbeiði steðgað, og hetta sæst seg so aftur í inntøkuni. Tað 1%, sum kom upp á lønina sær ikki út til at hava gjørt tann stóra munin. Ein orsøk til hetta kann vera, at „loft“ er á limagjaldinum.

Vit hava roynt at hildið aftur, har vit hava kunnað, og tí er raksturin blivin heldur bíligari enn mett.

árskalendarin

Tað var Bank Nordik, sum í ár stuðlaði út gávuni av árskalendaranum, sum varð sendur øllum limum felagsins ókeypis fyri jól. Vit vilja takka Bank Nordik fyri stuðulin.

Felagshúsið Lucas Debesargøta 14

Sum fyrr nevnt skal húsið umvælast. Nýggj vindeygu, bjálving og klædningur. So undarligt tað ljóðar, so er húsið ikki bjálvað, undantikin kjallarin, sum nýliga er um vældur. Eisini skal ein durur gerast niðri undir, so fundarrúmið í kjall ara num verður enn betri. Arbeiðið er nú byrjað. Meðan arbeitt verður, kann tað koma fyri, at skrivstovan má steingja av og á.

Frítíðarhúsið „Roykstovan“

Sum kunnugt eigur felagið eisini eini frí tíðarhús í Klaksvík. Eftirspurningurin eftir at leiga húsini hevur verið stórur í summar hálvuni. Limir hava fyrstarætt, men tað eru eisini nógv onnur, ið ynskja at leiga húsini. Fyri limir er kostnaðurin fyri leigu: pr. nátt: kr. 400,- (upp til 8 fólk) og yvir tað kr. 50,- pr. fólk. Fyri ikki-limir er kostnaðurin fyri náttina kr. 650,- (upp til 8 fólk) og yvir tað kr. 82,- fyri hvønn.

Húsið, sum bleiv keypt seinastu í 90’-unum, treingir eisini til umvæling. Klædn-ing urin er rotin.

Opin trappa verður gjørd niður í kjall-ar an.

Klædningurin má skiftast, og eisini her má verða bjálvað. Kjallarin verður gjørd-ur, so vit her fáa eitt gott hugnarúm.

Hetta arbeiðið skal eftir ætlan byrja fyrst í mars. Meðan arbeitt verður, leiga vit ikki húsið út. Vit rokna ikki við, at húsið verður liðugt til páskar. Tá ið húsið verður tøkt aftur, fara vit at siga frá á heimasíðu okkara.

Umsjón við húsinum hevur Óla Jákup Dragaberg, Klaksvík. Sjá annars heima-síðuna www.sjukrarokt.fo

Fyrispurningar

Ein av fremstu uppgávum felagsins er at veita limunum ráðgeving, vegleiðing o.a. í sambandi við sáttmálaspurningar og ivamál av fakfelagsligum slag. Nógv nýta hetta høvi, og royna vit til eina og hvørja tíð at geva eitt gott og skjótt svar. Í ávísum førum koma spurningar inn til felagið, sum ikki hava við fakfelagið at gera, og royna vit tá at vísa á rætta móttakara av fyrispurninginum.

Vit vilja tó mæla til, at tað fyrst verður tosað við álitisumboðið á staðnum, ið ofta kann svara spurninginum.

Vit mæla til, at fyrispurningar eru skriv ligir. Hetta er ikki av tilvild, men fyri betur at geva rætta svarið.

Í teimum førum, har vit meta, at felag-ið ikki kann svara spurninginum, venda vit okkum til annan serkunnleika.

Flokkingar

Felagið arbeiðir við fleiri flokk ing ar málum. Hetta eru størv sum eru sett, hóast ongin flokking er gjørt frammanundan. Sátt máli okkara sigur greitt, at áðrenn eitt starv verður lýst leyst, skal tað vera flokkað. Tað vísir seg at vera ein trupul tilgongd at fáa flokkingarnar í rættlag, eftir at starvið er sett. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar vil enn einaferð heita á limirnar um ikki at fara í óflokkað størv.

Fakfelagssamstarv

Í mai mánaði í f jør valdi nevndin at taka felagið úr skipaða samstarvinum við hini

4 stóru feløgini. Orsøkin er ein heild ar-met ing av, hvat vit meta vera best fyri Felagið Føroyskir Sjúkra røkt ar frøðingar, og hvat tænir okkara limum best.

Tó so, ongar brýr eru brendar, og vit hava framvegis eitt gott samstarv við hesi feløg, og vit stuðla hvørjum øðrum eins og áður.

álitisumboð

álitisumboðsskipanin er nakað, sum fe lag ið virðismetir sera høgt. Henda skipan er m.a. sera týðandi fyri sam-starv ið millum felagið, limir og arbeiðs-gev ara. álitisumboðini gera eitt stórt arbeiði og vilja vit her nýta høvið at takka teimum øllum fyri gott avrik og gott samstarv í farna ári.

Vit royna á hvørjum ári at skipa fyri inter nat skeiði fyri álitisfólkini. Í 2011 varð hetta skeiðið hildið á skeiðsdeplinum í Skálavík.

álitisumboðsval november 2012

Sambært viðtøkunum hjá felagnum, § 8 og § 9, verður val av áU hildið annað-hvørt ár í november mánaði, líka ár. Val av áU. Val av áU fevnir um 2 ára skeið. Val verður bert hildið, har meira enn eitt umboð stillar upp. álitisfólk umboðar virkna, góðkenda limin á sínum valøki og røkir áhugamál. Enn eru tað fleiri starvsstøð, sum ikki hava álitisumboð, og fara vit at heita á teir limir, sum starv-ast á hesum støðum, um at seta seg í samband við felagið við tí fyri eyga at fáa valt eitt álitisumboð.



álitisumboðini eru hesi

Landssjúkrahúsið: · Hansina Mikkelsen, B6

Brattabrekka 11100 Tó[email protected]

· Elisabeth Hansen, ONHKráargøta 14160 [email protected]

· Durita Davidsen, G4/A3Mikkjalstrøð 14100 Tó[email protected]

· Finngerð Joensen, G4Dalatrøð 5100 Tó[email protected]

· Gunnvør Hanusson, G1Ravnsoyarvegur 2100 Tó[email protected]

· Beinta Joensen, G3Varðagøta 19100 Tó[email protected]

· Elna Krosstein, B5Yviri við Strond 113100 Tó[email protected]

· Rutt Mikkelsen, B7Mýrisnípuvegur 27100 Tó[email protected]

· Stefania Johannsdóttir, skurðÁlvastígur 7100 Tó[email protected]

· Hanna S. Johansen, B8Maritugøta 6188 Hoyví[email protected]

· Randi Thomassen, A2Undir Fobbakletti 11360 Sandavá[email protected]

· Laila Havmand, D1Børkugøta 15100 Tórshavn [email protected]

· Eydna S. á Geilini, D3Øksnagerði 6100 Tó[email protected]

· Óluva Poulsen, D2Fjalsvegur 13350 [email protected]

· Ingun Durhuus, daglonirnarTjóðhildargøta 11100 Tó[email protected]

Tjarnargarður: · Anna Sofía Jacobsen

Ægirshædd 8100 Tó[email protected]

Eysturoyar Røktar- og Ellisheim · Helen Pállson

Sjúðrargøta 34512 Norðragø[email protected]

· Marjon OlsenRókavegur 241656 [email protected]

á Sýnini · Majbrith Reynskor

Bakkavegur 1380 Sørvá[email protected]

Suðuroyar Ellis- og Røktarheim · Fríðgerð Midjord

Toftalíð 12900 Vá[email protected]

Norðoya Ellis-og Røktarheim · ása Frederiksberg Petersen

Kjalarvegur 31700 Klaksví[email protected]

á mørkini · Magna Hammer

Í Líðini 49410 Kollaf jørð[email protected]

Heilsuskúli Føroya · ása Mikkelsen

Nærverkið, Heimatænastan · Súsanna Krossteig Hansen, øki 1

Lucas Debesargøta 9100 Tó[email protected]

5[ ]5[ ]


6[ ]


6[ ]


· Malan Nolsøe Samuelsen, øki 1Mækjugøta 11100 Tó[email protected]

· Jórun Weihe, øki 2Gerðisbrekka 4380 Sørvá[email protected]

· Frida Marsten, øki 4Flatnavegur 87,íbúð 3700 Norð[email protected]

· Johanna Hansen, øki 6Heimasandsvegur 122Postsmoga 3 215 [email protected]

Suðuroyar Sjúkrahús · Lisbeth Jacobsen, seingjardeildin

Traðarvegur 6870 Fá[email protected]

· Agnete Vestergaard, op/anæTraðarvegur 93800 Tvø[email protected]

klaksvíkar Sjúkrahús · Ingrid Petersen, deild A

Oyravegur 46Norð[email protected]

· Sigbjørg Hansen, anæ (í orlov til 1. mai)Traðagøta 27, kj700 Klaksví[email protected]

· Klára Solmunde, deild MVágsheygagøta 18700 Klaksví[email protected]

Sjúkrarøktarfrøðiskúli Føroya · Elsa Joan Durhuus Johannesen

Grønlandsvegur 60100 Tó[email protected]

gigni · Elin Ziska

Grønlandsvegur 28100 Tó[email protected]

· Hervør JacobsenFugloyarvegur 14100 Tó[email protected]

kUnning frá feLagnUM – ársfrágreiðing & aðalfundur

ársfrágreiðing fyri 2011

Nevndin setti sær fyri at arbeiða við fylgjandi:

Arbeiðsætlan fyri árið:

1. Ætla framhaldandi at arbeiða við at menna etiskt greinandi kom pe tens-ur nar hjá limunum.

2. Arbeiða framhaldandi við at gera etiska ráðið sjónligt millum lim ir nar í Felagnum Føroyskir Sjúkra røkt ar-frøð ingar.

3. Arbeiðið við at dagføra etisku leið-reglur nar, eins og samstarvið við felag ið um viðgerð av lógum og reglu gerð um heldur fram.

Ad. 1

á regluligu fundunum hava limirnir grein-að og viðgjørt etiskar tvístøður, sum lim ir nir sjálvir hava upplivað ella lisið í fak lig um tíðarritum. Hetta hevur verið gjørt fyri at menna kompetensuna hjá lim unum at viðgera tvístøður. Støðan er fram haldandi tann, at limirnir senda ikki dømi til Sjúkrarøktaretiska ráðið at við gera, og tað undrar framvegis, hví so er. Avleiðingin av hesi undran er, at Sjúkrarøktaretiska ráðið er farið í holtur við eina kanning av, hvussu sjúkra røktarfrøðingar brúka yrkisetisku leið reglur nar í praksis.1 Ætlandi verður kann ing in liðug og almannakunngjørd í sam bandi við, at norðurlendska ráð-stevnan um etikk verður hildin í Før oy-um í septembur 2012.

Fakfeløgini í Svøríki, Noregi, Dan mark og Før oyum hava sjúkrarøktar fak lig etisk ráð. Hesi hava nú í 6 ár fyri reikað og hild ið ráðstevnur um sjúkra røktaretikk, skift ímillum tey ymisku londini. Í ár var

1. Sí nærri frágreiðing í Vøku nr. 1 / 2012

ráð stevnan hildin í Danmark – Keyp-manna havn við trimum høvuðs spurn-ing um til viðgerðar. 1. Hvønn týdning hava etikkur og

norm ar í einum heilsuverki, sum er í støð ug ari broyting? v/Tom Kjær, presti á Herlev sjúkrahúsi

2. Frágreiðing um og vitjan á Diakonis-se stiftelsen2

3. Frá Sjúkrarøktaretiska ráðnum til Etiska Ráðið – eitt lop út á 70.000 favn ar. v/ Edith Mørk, post doc í klin isk ari sjúkrarøkt, Aalborg sjúk-ra hús

Luttakandi úr Føroyum vóru Maiken Olsen og Hildur við Høgadalsá. Ráð-stevnan var skipað við uppleggi, fyri lestri og orðaskifti í arbeiðsbólkum og felags saman umtøku. Nevndin í etiska ráð num í Føroyum metir, at tað er um ráð andi og gev andi, at limir taka lut á norður-lendsku etisku ráðstevnunum. Saman-um tikið kann sigast, at vit fáa vitan og inn lit í arbeið ið og arbeiðshættir at taka við okk um til okkara egna arbeiði, men tað er eisini mennandi at vita, at vit sjálvi hava góð ískoyti til felags menning.

Finnland, Grønland og Ísland hava í løt uni ikki sjúkrarøktaretisk ráð. Fyri nøkrum árum síðani tók nevndin í fak-

2. //Diakonissestiftelsen, Den Danske

Diakonissestiftelse, syge hus, selv ej ende

institution på Fred eriks berg; fungerede

tid lig ere som hospital og modtog fra 1876

pa tient er fra København og Frederiks berg.

Det var i mange år center for be hand ling

af børn med læbe og gane spalte. Syge

huset lukkede i 1984, og institu tionen

driver nu pleje hjem for ældre, hos pice,

børne insti tu tioner, social og sund heds

skole, sygeplejeskole og kirke fag lig videre

udannelse samt et sund heds center med

forebyggelse og re habi li tering.//

felag num í Íslandi allar arbeiðsbólkar og – nevndir av, men nú ljóðar, at ætlanir eru um at endurstovna sjúkrarøktaretiskt ráð. Vit gleða okkum til at bjóða Íslandi væl komnum aftur á ráðstevnuni í Før oy-um sept. 2012.

Ad. 2

Tað verður mett sera umráðandi, at sjúkra røktaretiska ráðið er sjónligt millum limirnar í felagnum. Í árinum, sum er farið, hevur dentur verið lagd-ur á at leggja dømi til etiska um hugsan á heimasíðuna hjá felagnum. Høvuðs-yvir skriftirnar í yrkisetisku leiðreglunum eru tiknar sum dømi, og spurningar til umhugsan eru settir til tær. Torført er at meta, hvørja ávirkan hetta tiltak hevur havt á etiska umhugsan, men vónandi hava dømini vakt áhuga og hava birt undir fakligt orðaskifti.

Hóast ynskiligt og aktuelt, hava við-merk ingar ikki verið gjørdar til lógar upp-skot vegna vantandi arbeiðs orku í farna ári. Tó hevur nevndin umrøtt relevansin og avleiðingar av at leggja eldraøkið til komm unurnar, men eingin niðurstøða er gjørd. Ætlanin við FarGen – at gera ílegu vitan brúkbara, hevur eisini verið til umrøðu. Hóast allar positivar ætlanir og møguligar ágóðar fyri fólk, so sakna vit eitt etiskt orðaskifti ímillum fakfólk og politisku skipanina. Tað tykist um-ráð andi, at málið verður lýst úr øllum sjónarhornum fyri at fyribyrgja misnýtslu av føroysku skrásetingini, sum, um hon verður sett í verk, verður sera víðfevnd.

Ad. 3

Nógv er gjørt við at dagføra etisku leið-reglurnar í árinum, og møguligar dag-føringar eru skrivaðar.3 Hesar skulu

3. Sí nærri frágreiðing í Vøku nr. 1/ 2012.

sjúkrarøktaretiska ráðið

7[ ]7[ ]


8[ ]

– kUnning frá feLagnUMársfrágreiðing & aðalfundur

8[ ]

ársFrágreiðing hjá fPs

møgu liga til viðgerðar á komandi aðal-fundi. Tað er ógvuliga umráðandi, at limir felag sins kenna, at teir eiga part í orð ing ini av leiðreglunum og við tí eisini eiga part í innihaldinum av teimum. Limir eru altíð vælkomnir at gera við merk ing-ar/rættingar til leiðreglurnar, og sjúkra-røktar etiska ráðið hevur skyldu at taka tær til eftirtektar.

Framtíðarætlan

Sjúkrarøktaretiska ráðið hevur arbeitt við, hvussu 20 ára haldið hjá ráðnum skal fara fram. Niðurstøðan er, at tað verður eitt tiltak við fyrilestri við Jógvan D. Hansen 9. mai kl. 19.30, væntandi á Sjúkra røktarfrøðiskúlanum.

Nevndarlimir til Sjúkrarøktaretiska ráðiðValskeiðið hjá limunum sær nú soleiðis út. Súsanna Olsen og Maiken Olsen vald ar 2007 og endurvaldar 2011 til 2015. Hildur við Høgadalsá vald 2006 og endur vald 2010 til 2014. Sirið Stenberg vald 2009 til 2013. Katrin Andersen vald 2011 til 2015.

Sirið Stenberg er vald inn á Føroya Løg ting og hevur valt at taka seg úr nevnd ini í Sjúkrarøktaretiska ráðnum. Neyð ugt verður tí at hava val í úrtíð á kom andi aðalfundi í mars 2012. Um vit skulu røkka endamálinum hjá ráðnum, er tað ynskiligt, at nýggjur limur eisini um boðar sama arbeiðsøki og ikki er úr megin økinum í Føroyum.

Fakligir áhugabólkarFakligu áhugabólkarnir, sum eru sjúkra-røkt ar frøðingar, ið arbeiða á nevndu økjum, eru nú: FPS (Psykiatri), Fá2 (krabba mein og aids), Fá3 (narkosur og inten siv), Fá4 (eldrarøkt), Fá5 (børn), Fá6 (leiðarar), (FÀ7, praktikkvegleiðarar, er ikki stovnaður enn, felagið hevur annars givið loyvi, men onki hoyrt aftur), Fá8 (kardiologi) og Fá9 ( skurð gong, endoskopi, amb., eygna-, oyrna-, nasa-, háls og skaðastovu), Fá10 (nevro logi). Felagið fegnast um tað stóra arbeið ið, sum verður gjørt í fakligu áhuga bólk-unum. Hetta arbeiðið er ein góður máti at menna sjúkrarøktina.

Nevndin í FPS hevur umframt aðalfund havt 5 nevndarfundir.

17. mai 2011 hevði FPS aðalfund. Birgit Andersen og Malan av Reyni stóðu fyri vali. Birgit valdi at stilla upp aftur og bleiv vald. Malan, sum hevði sitið í nevndini síðan 2007, valdi ikki at stilla upp aftur. Vit takka Maluni fyri tað stóra arbeiðið, hon hevur lagt eftir seg. Lív Sondum valdi at stilla upp og bleiv vald.

Nevndin hevur skipa seg soleiðis: · Birita Clementsen, forkvinna · Birgit Andersen, næstforkvinna · Eydna M. Iversen Lindenskov, kassa-

meist ari · Jana Mortensen, skrivari · Lív Sondum, nevndarlimur

Eftir fundin hevði Birgit Andersen fram-løgu um fyrilesturin hjá Phil Barker Pro-fess ara, sum hann helt á PSSN ráð stevnu í Finn landi. Sera áhugaverd saman um-tøka av serligu pointunum hjá Barker:

Mental Health nursing versus psychiatric nurs ing „gamalt vín á nýggjum fløskum“ . Hví kalla nakað fyri tað, tað ikki er? Tað var ein av spurningum Barkers.

Eydna Iversen Lindenskov greiddi frá eini workshop, sum hon var til á ráð-stevn uni, har ein maður, sum hevði verið diag nos ti seraður við skizofreni í 10 ár, greiddi frá sínum „túri“ gjøgnum system-ið – frá fyrstu innlegging, til hann gjørdist frísk ur. Hann er í dag komin fyri seg og undir vísir m.a. á sjúkrarøktarfrøðiskúla í Dublin.

Limirnir sluppu eisini at royna seg: Ein skuldi lesa upp úr eini bók, meðan tvær skuldu lurta eftir, alt í meðan Jana og Birita ageraðu røddir, og „sýrutur“ tón-leik ur ljómaði í bakgrundini.

Aftaná hevði Jana eina mind ful ness-venj ing fyri øllum, við sama tónleiki nakað hart frá, meðan øll í nevndini ager aðu spottandi røddir. Aftaná evalu-er aðu limirnir, og fleiri høvdu fingið eitt slag av AHA uppliving.

Til seinast greiddi Malan frá vitjan síni á afturlatnari deild í Helsinki.

Horatio, tann europeiski felags skap-ur in av sjúkrarøktarfrøðingum innan psyk iatri hevur sína næstu ráðstevnu í Svøríki 20.-23. september 2012. Nærri fæst at vita á www.psykriks.se.

Ein PSSN fundur var í 2011. Hann var í Íslandi í september – Birgit Andersen um boðaði FPS. Næsta PSSN ráðstevna verður í Ísland 2013.

Í oktober hevði Oddbjørg Johansen fyri lestur um ACT, Acceptance and Comm it ment Therapy. ACT er ein víð ari menn ing av kognitivari at ferð ar-terapi. áhuga vert og við kom andi.

Eins og undanfarnu ár var skipað fyri jóla hugna í november. Í ár valdu vit at hava flenniskeið saman við Vivian Sjóklett. Sera, sera stuttligt.

9[ ]


Í árinum hevur Fá2 havt 5 nevndar fund ir: Í februar, mars, juni, august og nov em ber.

Nevndarlimirnir í Fá2 høvdu í tvey ár raðfest, at vit skuldu fara til ECCO, Europan Cancer Congres of Oncology, í Stok-holm í september 2011. Fyri Fá2 luttóku Margret Mortensen, Eyð Gud munds son, Maria Debess, Anna Jóannes ar dóttir, Ingun Gaardbo og Jansy Gaard lykke.

Hetta er ein europeisk ráðstevna fyri sjúkra røktarfrøðingar og læknar. Har vóru 17.000 luttakarar og umleið 1.500 fyri-lestrar frá fríggjadegi til týsdag.

Hetta var ein sera áhugaverd ráð stevna, har vit fingu innlit í, hvussu gong ur á krabbameinsøkinum í hinum lond unum. Vit fingu somuleiðis eina fatan av, at vit í Føroyum eru væl við á krabba meins økinum.

M.a. kom fram í setanarrøðuni, at tað verða nógv fleiri eldri fólk í kom andi ár um, og at hetta eisini hev ur við sær, at fleiri krabba meins sjúk ling ar vera. Tað verður trot á røkt ar starvs-fólk um til øll hesi eldru. Vit hava sum sjúkrarøktarfrøðingar eina stóra avbjóðing í at halda eitt høgt út búgv ing ar støði við atliti at tí at vera før fyri at røkta og viðgera krabbameinssjúklingar við ser ligum viðgerðar- og røktartørvi.

á ECCO møttust vit eisini til fund í NSG, Nordisk sam-arbejds gruppe, tríggj ar úr Fá2 og umleið 3 umboð úr Svø ríki, Danmark, Noregi og Íslandi. Um boð ið úr Íslandi skilir ikki norðurlendskt nóg væl, so vit tosaðu enskt saman á fund inum. áhugavert var at hoyra, hvørjum tey ymisku londini arbeiða við.

Í Danmark eru nógvir serútbúnir sjúk ra røkt arfrøðingar. Tó hevur útbúgv ing in verið so kostnaðarmikil, at hon nú skal evaluerast, áðrenn hon kann bjóðast út aftur. Umráðandi er eisini, at útbúgvingin lýkur altjóða krøv. Í Danmark hava tey arbeitt við í 3. krabbameinsætlanini og hava annars haft fokus á børn og krabba mein og á rehabilitering.

Í Svøríki hava tey brúkt tað danska modellið sum leist, nú tey arbeiða fram ímóti at fáa serútbúgving innan onkologi. Í Svøríki hava tey eitt onkologiskt tíðar rit, har fýra eru í starvi. Tey hava onko log iska ráð stevnu fyri sjúkrarøktarfrøð ing ar annað hvørt ár. Um tað er hvørt ár, fer tað við ov nógvari orku.

Í Íslandi hava tey ikki onkologiska ser út búgving, men ístaðin fleiri, ið eru master útbúgvin. Tey eru limir í EONS, Euro pean Onkology Nursing Society. Sjúkra røktarfrøðingar hava tó kemo terapi skeið.

Í Føroyum hava vit 3 sjúkra røkt ar frøð ingar við nýggju ser-út búgvingini innan onkologi, og nøkur eftir gomlu útbúgvingini, og harafturat nøkur við palliativari útbúgving.

Tað kundi tó verið ynskiligt at fingið fleiri serútbúgvin innan onkologi, tí hetta er ein vaksandi sjúklingabólkur, ið ikki bara kemur á onkologiska ambula tori ið, har allar kemoviðgerðirnar í Før oy um vera givnar. Sjúklingarnir verða eisini inn lagdir og hava samband við heima røkt ina.

Tað vísti seg úr øllum londunum, at ein felags trupulleiki var at fáa limirnar at verða meiri aktivar í arbeiðinum í áhuga-bólkunum.

Avgjørt varð, at vit tvær ferðir um árið skulu senda eitt kunningarbræv til NSG, har vit greiða frá, hvørjum tey ymsu londini arbeiða við. Annars kunnu vit møtast, tá t.d. FS13 landsskeið er.

Vit høvdu ein tvørfakligan tema dag 18/3 um krabba meins-raktu familj una, har psykologurin Bo Snedker Boman hevði

ársFrágreiðing fyri fá2 2011

9[ ]


Framtíðarætlanir

FPS arbeiðir í løtuni við at fyrireika við-kom andi skeið – bæði í mun til per-són liga og ikki minst fakliga menning. Í februar er ætlanin at hava skeið í mind-ful ness.

Verkætlanin at geva út eina sið søgu-liga bók er lagt stilt eina løtu, tí ringt hevur verið at fingið pening til hesa annars sera áhugaverdu verkætlan. Vit hava tó ikki endaliga slept hesari ætlan.

Birita Clementsen, forkvinna í FPS

FáG4, Fakligi áhugabólkurin fyri sjúkra røkt arfrøðingar, sum starvast innan geri atriska og gerontologiska sjúkrarøkt.

Í 2011 hava verið 4 nevndarfundir. Ein evnisdagur og 2 limafundir hava verið.

Tiltøk fyri limirnar

1 Undirvísing í Parkinson. Í februar skipaði nevndin fyri undirvísing í Parkinson. Parkinsonfelagið hevði bjóð að Tove Henriksen, yvir lækna á Bispe bjerg hospitali, ser lækna í neuro logi við sergrein í Parkin son til Før oya í samband við, at felag ið fylti 20 ár. Í samstarvi við Parkin son felagið skipaði FáG4 fyri undir vís ing fyri fakfólki. Umframt limirnar í FáG4 valdu vit at geva øðrum møgu leika at luttaka, eftirsum vit mettu, hetta var ein stórhending og framí hjá rættur at fáa undirvísing í Parkin son av einum serlækna. Undir tøkan var góð, og umframt sjúkra røkt ar-frøðingar vóru eisini ergo- og fysioterapeutar, tilsamans

fyri lestur, og síðani var eisini kjak í bólk unum. Sjúkrarøktar-frøð ing ar, psyko log ar og prestar luttóku. Hetta var ein sera væleydnaður dagur.

Eftir temadagin høvdu vit aðalfund í Fá2.Nevndin skipaði seg á nevndarfundi soleiðis:Forkvinna: Margret MortensenNæstforkvinna: Eyð GudmundssonSkrivari: Maria DebessKassameistari: Jonna S. ThomsenNevndarlimur: Anna JóannesardóttirNevndarlimur: Ingun GaardboNevndarlimur: Jansy Gaardlykke

Í november hevði Fá2 ein limafund, har greitt var frá ECCO ráðstevnuni í Svør íki, og jólahugni fyri limirnar var á skránni.

Stuðlað í 2010 hevur Felagið Føroysk ir Sjúk rarøktarfrøðingar.

2. Januar 2012Margret MortensenForkvinna í FÁ2

Vit høvdu aðalfund í apríl 2011, og stóðu tveir limir fyri vali. Noomi Holm valdi at stilla uppaftur og bleiv afturvald, meðan Erla Pállsdóttir ikki stillaði uppaftur. Fyri hana kom Jórun Højgaard í nevndina, og Heidi Tvørfoss bleiv vald sum eykað lim-ur fyri Ann Ellefsen.

Av tí at Fá3 skipaði fyri Nokias ráð-stevnu í Føroyum í 2010, hava somu lim ir sitið alla tíðina, vit hava fyrireika ráð stevnuna. Vit vilja tí takka Hergerð Heldarskarð, sum hevur verið forkvinna í nøkur ár, og Erlu Pállsdóttir fyri teirra avrik í nevndini.

Í november mánaði í f jør skipaðu vit saman við Fá9 fyri einum temadegi, har Kathrina L. Holm helt fyrilestur um „sál-

ar ligt arbeiðsumhvørvi“ um um sorg an til umsorganargevarar.

Hetta var ein ógvuliga góður og við-kom andi temadagur, har Kathrina heilt sikkurt visti, hvat hon tosaði um. So góð sum altíð.

Vit eru umboðaðar í NOSAM, og loysti Hergerð Heldarskarð Beintu Dam av, og hevur hon nú umboðað okkum í nøkur ár. á árliga fundinum hjá Nosam í fjør, sum var í Svøríki, umboð-aði Jórun Højgaard okkum somuleiðis, og fekk hon nógvan íblástur til inten siv-út búgv ing ina, sum á fyrsta sinni verður fyriskipað í Føroyum. Tað verða tí um-boð bæði fyri anestesi og inten siv við á árliga fundinum, sum í ár verður í Íslandi.

Tað verður tó óivað intensiv, sum fram yvir kemur at umboða okkum í Nosam.

Hóast nógvar góðar undirvísarar í Før oyum hava vit ætlanir um ein tema dag ella fyrilestur í vár ella tíðliga í summar, helst við útlendskum undirvísara, sum brennir fyri einum ávísum evni.

Hetta fer møguliga at gerast saman við øðrum fakligum áhugabólkum.

Guðny Hammerforkvinna FÁ3


10[ ]

ársFrágreiðing fyri fág4

ársFrágreiðing frá fá3

11[ ]

ársFrá greið ing fBs árs Frá greið ing frá fá6 2011

60 fólk. Undirvísingin var á Hotel Klaks vík. Tað var ein framúr góð undir vís ing av einum eldhuganum ser lækna, sum gav okkum dagførda vitan um parkinsonsjúkuna og árin, sum sjúka og viðgerð hava fyri tann parkin son rakta og av varð andi hans ara. Nevndin fegnast um á henda hátt at vera við til at menna fak liga før leikan hjá teimum, sum starvast á eldra økinum í Før oy um, og er hetta fult í tráð við enda máls orð ing ina hjá áhuga bólk inum.

2. Aðalfundurin. á aðalfundinum í apríl stóð Jónvør Christiansen fyri vali til nevndina, og Marjun á Fløtti stóð fyri vali sum eykalimur. Báðar still aðu uppaftur. Nevndin skipaði seg soleiðis:

· Jónvør Christiansen, forkvinna · Brynhild Joensen, kassameistari · Herborg Petursdóttir, skrivari · Ester Husgaard, eykalimur · Marjun á Fløtti, eykalimur

Aftaná aðalfundin løgdu Sunnuva á Lakjuni, Pálma Gærdum, Anna Jacobsen og Liljan Chung, sjúkra røkt ar frøðingar, fram bachelor rit gerð ina, sum tær gjørdu í sam bandi við ískoytisútbúgvingina til bachelor í sjúkrarøktarfrøði. Heitið á fram løguni var: Polyfarmaci og óhósk andi heili vágur til eldri, sum eru í skamtlu ting. Hetta var ein sera áhuga verd framløga, har tær greiddu frá gransking, sum vísti, hvussu støðan sær út viðvíkjandi poly farm aci (tá 5 ella fleiri sløg av heili vági verða nýtt í senn) og óhósk andi heilivágsnýtslu

hjá borg ar um 75<, sum fáa skamtluting, og hvørji krøv skamtluting setir til fyri byrgjandi tænastuna hjá heima-sjúkra røktarfrøðingum.

3. „Konflikthondtering“. Í sept em ber høvdu vit ein lima-fund, har evn ið var: Tað trupla samskiftið í sam starvinum við avvarðandi. Marianna Andreassen, sum er sjúkra røkt-ar frøð ing ur og cand. scient. soc. helt ein áhugaverdan fyri lestur um, hvussu vit handfara ósemj ur. Tað er týdn-ing armikið at vera til vit að ur um, at ósemjur hoyra til okk ara lívskor og eru ein partur av okk ara gerandisdegi bæði heima og á arbeiðs plássinum. Kynstrið er at hand fara ósemj urnar uppá ein góðan máta.

Nevndin

Nevndin hevur havt 4 fundir, har tiltøkini hava verið fyrireikað og eftirmett.

Ein nevndarlimur hevur verið á skeið, „Demensdagene 2011“ í Danmark.

Eftirútbúgving í gerontologi. Sjúkra røkt ar frøðiskúli Føroya bjóð-aði í 2011 eftir út búgving í gerontologi. Í september byrj aðu 27 lesandi á skeiðinum, sum endar í mai 2012. Skeiðið telur 9 ECTS. Nevndin fegnast um, at hetta til boðið er blivið til veruleika, og hevur eftir út búgv ing í gerontologi verið eitt hjartamál hjá bæði núverandi og áðursitandi nevndum í felag num.

Jónvør Christiansen, forkvinna

Nevndin í FBS/Fá5 varð skipað við Elin Ziska, forkvinnu, Rúna Wardum, næst for kvinnu, Fríðunn Jacobsen, skriv ara og Hervør Jacobsen, kassa meist ara.

árið 2011 hevur verið friðarligt.Nevndin heldur, at tað er áhugavert at arbeiða við føroysk-

um viðurskiftum. Í hesum sambandi varð heitt á Tóru Peter-sen, sálarfrøðing, sum greiddi frá sín um granskingarúrslitum um føroysk børn/ung og sálarligar løstir.

Skipað varð fyri temakvøldi um mind ful ness við Kristian Eli Andersen, sálar frøð ingi. Endamálið við mind fulness er at fyribyrgjaat fólk gerast strongd og út brend, umframt at menna evnini at vera nærverandi í møtinum við sjúklingin. Av tí at áhugin var sera stórur fyri hesum evnum, varð skipað fyri internatskeiði um sama evni. Tíverri var hetta tiltakið avlýst vegna vantandi luttøku.

Aðalfundurin varð hildin á Hotel Før oy um tann 18. februar, og møttu 33 lim ir upp til fundin. Fyri vali stóðu Jóngerð Nielsen, ása Hanusson og Anna Dánjals dóttir.

Jóngerð Nielsen og ása Hanusson vóru afturvaldar. Har-um framt var Súsanna Mortensen vald í nevndina. Sum til-taks limir vóru valdar Ingvør Justinussen og ása Davidsen.

Beint eftir aðalfundin skipaði nevndin seg: · Æna Reinert, forkvinna · Jóngerð Nielsen, næstforkvinna · ása Hanusson, kassameistari · Naina Túgvustein, nevndarlimur · Súsanna Mortensen, nevndarlimur


– kUnning frá feLagnUMársfrágreiðing & aðalfundur

· Ingvør Justinusen, eykalimur · ása Davidsen, eykalimur

Temadagur

Nevndin hevur gjøgnum seinastu árini havt ynski um at skipa fyri temadegi fyri limir sínar. Tann 28. september fingu vit Marionnu Andreasen at hava temadag fyri limirnar undir heitinum „Leiðsla – ein nýggj disiplin“. Temadagurin skuldi haldast í Gestaborðsstovuni á Lands sjúkra húsinum, men vegna stóra undir tøku varð temadagurin fluttur til Veitslu høll ina, og var hetta bert at gleðast um. Í samráð við Marionnu og limirnar varð av gjørt at hava ein uppfylgjandi fund 2 mán aðir seinni. Uppfylgingarfundurin var 17. november á Sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya. Samanumtikið vóru hetta tveir sera væleydnaðir temadagar. Undirtøkan gav okkum í nevndini eisini ábending um, at tørvur er á slíkum temadøgum í framtíðini.

Samskifti við limir okkara

Nevndin hevur nakrar ferðir í ár sent tíðindaskriv út til limirnar fyri á henda hátt at kunna limirnar um virksemið í nevndini. Eins og í 2010 vildi nevndin skipa fyri jólahugna fyri limunum í høl unum hjá Felagnum Føroyskir Sjúkra røkt arfrøðingar. Veðrið var okkum tí verri ikki tilvildar, og vóru vit tískil noydd ar at avlýsa jólahugnan.

Norðurlendskur netverksfundurÍ september mánaði var norður lendsk ur netverksfundur í Reykjavík. á hesum fund um møtast nevndirnar í teimum respekt ivu londunum og tosa um ymisk við ur skifti innan leiðslu og leiðslu av bjóð ingar. Vitjað varð á felag num hjá íslendsku sjúkra røkt ar frøð ing unum í Reykja vík, eins og vit vóru boðin á Land spítali til kunning um eina verkætlan innan tal gilda journalskipan, sum tey høvdu keypt í samstarvi við Finnland. Síðani varð vitjað á røktarheimi ella heilsu mið støð, alt eftir hvat ynskiligt var. At enda var eisini komandi LNN ráð stevnan í Stavanger umrødd, eftir at nevndin í LNN hevði havt sín nevnd ar fund.

LNN ráðstevnan

Sum kunngjørt er út til limirnar og á heimasíðuni hjá Felagnum Føroyskir Sjúk ra røktarfrøðingar, verður norður lendska ráðstevnan í Stavanger 3. og 4. mai 2012. Hetta arbeiðið hevur givið nógv arbeiði til Fá6, ið hevur verið við til at leggja ráðstevnuna til rættis og veitt vegleiðing í sambandi við fyri-reik ing ar nar.

Æna Reinert, forkvinna í Fá6

Nevnd felagsins: Formaður: Marita Mørk Johanne senNæstformaður: Elin Winther ArgeKassa meist ari: Amy Ljósheim Skrivari: Hanna Johansen1. nevndarlimur: Katrin á Lakjuni 2. nevndarlimur: Annika á Steig EgholmEykalimur: Anna Maria Mortensen

Felagið Fá 8 hevði aðalfund 23/5-11. Úr nevndini fór Annika á S. Egholm, og nýggjur limur í nevndini gjørdist Súsanna Jacobsen.

Eftir fundin høvdu Arnbjørg Daniel sen og Joan Hentze eina sera áhuga verda framløgu um sjúk ra røkt til sjúk ling ar við ICD´-ara og við atriiflimran/flák ran.

Fá 8 hevur í farna ári skipað fyri hugna kvøldi, har Katrin á Lakj uni, Jacoba Thomsen og Súsanna Jacobsen løgdu sína bach el or-uppgávu fram. Upp gávan snúði seg um støðuna hjá CTD-sjúk ling um eftir útskriving av sjúkra húsi.

Harafturat hevur Fá 8 í farna ári veitt fíggj arligan stuðul til ein stak lingar, ið hava viljað nomið sær størri vitan innan cardio-logiska ser økið.

Marita Mørk Johannesen, form. í Fá 8

árs Frá greið ing frá fá 8


17[ ]


Óluva sigur, at tað tykist mangan tor-ført rættiliga at seta orð á virksemið hjá einum sjúkrarøktarfrøðingi, og hví tað júst er hesin fakbólkurin, sum er best egnaður av taka sær av sjúkra røkt. Avrátt varð tí, at innihaldið á fak festi val-inum skuldi vera at varpa ljós á sjúkra-frøðis samleikan í sambandi við at leiða, menna, miðla og útinna.

– At finna eitt fólk at útgreina samleikan í sambandi við at útinna sjúkra røkt var eitt sindur torført, tí okkara limir eru prak tik ar ar og hava færri royndir av at stilla seg fram og miðla, hvat tey gera, og tað var júst tað, sum gjørdi tað ser-liga týdn ing ar mikið at varpa ljós á júst tann partin eisini, sigur Óluva og leggur afturat, at alt kom kortini upp á pláss, og tey fingu framúr góðar fyri lestrar hald arar til øll høvuðsmálini.

Stór undirtøkaBoðini um fakfestivalin vórðu send lim-unum saman við jólavøku, og tá freistin at tekna seg var farin, høvdu 120 limir boð að frá luttøku. Tey valdu tó at leingja freistina nakað, og tá freistin var úti, og 250 luttakarar høvdu teknað seg, máttu tey steðga á, tí ikki var pláss fyri fleiri.

Samstundis sum Óluva fegnast um stóra áhugan, harmast hon um, at tað vóru fleiri, sum ikki sluppu við.

Tiltakið eydnaðist eisini sera væl við einari tættpakkaðari skrá, mestsum ov tøtt kanska, heldur Óluva, og vísir á tær afturmeldingar tey fingu.

– Vit hugsaðu ikki nóg væl um, at okkara limir sita ikki stillir á sínum arbeiðs plássi men flyta seg alla tíðina úr einum í annað stað, og frá tí vanabundna arbeiðs háttinum til at sita á ráðstevnu í

tveir dagar er eitt stórt lop, hóast ikki bert fyrilestrar vóru á skránni. Eisini er vandi fyri, at alt loypir saman, tá lítil tíð er til at sodna upplivingarnar, sigur Óluva, sum av hesum royndum heldur, at næstu ferð, felagið fer at skipa fyri einum tílíkum tiltaki, skulu fyrilestrarnir verða heldur styttri og steðgirnir heldur longri. Men samanumtikið vísa eftir met-ing ar nar, at luttakararnir hava verið sera væl nøgdir við hesar báðar daganar á Hotel Føroym.

Fakið flytur seg

Óluva ásannar, at eitt evni sum samleiki í sjúkrarøktarfrøðini kann tykjast rættiliga háfloygt.

– Tá vit tosa um sjúkrarøktarfrøði-ligan samleika við eldri limir, eru teir púra greiðir yvir, hvat teirra samleiki er. Tað

Myn

dir:

Jens

Kris

tian

Vang

|FAkFESTIVALuR

19[ ]

er so rótfest og siðbundið, og samleikin stendur so rimmarfastur í huga teirra, men er ikki so eyðmerktur hjá teimum yngru sjúkrarøktarfrøðingunum. Onkur orsøk kann vera, at samfelagið broytist ómetaliga skjótt, og at hetta fakið, eins og flestu onnur, broytist alla tíðina, bæði tá tað ræður um krøv, útgangsstøðu og hvat fólk vænta av tí.

Hampiligir og lítillátnir

Óluva í Gong heldur alla orsøk vera fyri, at fakøkið verður gjørt sjónligt í enn størri mun, tí tað eru so mong, sum ikki vita, hvat tað í veruleikanum ber í sær. Tað eru tí eisini tey, ið halda, at fólk við lægri heilsu út búgv ingum uttan trupul-leik ar kunnu átaka sær uppgávurnar hjá ein um sjúkra røktarfrøðingi. Førleikin verður ikki virðismettur í nóg stóran

mun, heldur hon, og tí er sera umráðandi hjá teimum at gera nógv meira sjónligt, hvat tað er, tey takast við, ikki minst mót vegis teimum myndugleikum, sum varða av økinum.

– Vit hoyra mangan, at fólk vilja vera við, at sjúkrarøktarfrøðingar eru her skut ir og kommanderandi og vilja halda øllum øðrum úti, men soleiðis er veru leikin als ikki. Tvørturímóti eru sjúkra røkt ar frøð ingar sera hampiligir og lítillátnir og vilja ikki fornerma nakran. Men greitt er, at vit eru tann best útbúni fakbólkurin innan sjúkrarøkt, sigur Óluva.

Útgreina sjúkrarøktarfrøðina

Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar fer nú, m.a. sum eitt framhald av fak-festi val inum, at seta ein arbeiðsbólk,

sum skal gera eitt álit um leiklutin hjá sjúkra røktarfrøðingunum í framtíðar Al-manna- og Heilsuverkinum. Hetta fyri at vísa á, hvar og hvussu sjúkra røkt ar-frøð ingar kunnu nýtast fyri at tryggja fram burð og dygd í samfelagnum nú og fram yvir. Ætlanin er, at tað eru sjúkra-røkt arfrøðingar, sum sjálvir skulu gera álitið, tí tað eru jú teir, sum vita mest um sítt egna starvsøki og hvørjir før leik ar eru neyðugir. Tað skal nevniliga ikki vera sum mangan áður, at tað eru onnur, sum út greina fakøkið hjá sjúkra røkt ar frøð-ing unum. Ætlanin er at hava álitið liðugt undan aðalfundinum um eitt ár.

Myn

dir:

Jens

Kris

tian

Vang

|FAkFESTIVALuR

20[ ]

betri.fo

Fá upp til32% í avsláttriBetri pensjón tryggjar tær eina munagóða samansparing, sum leggurlunnar undir eina framhaldandi vælferð, tá ið tú fert frá fyri aldur.

Hevur tú spurningar, ella kundi hugsað tær betri frágreiðing, set teg í samband við okkum á 345 700 ella [email protected]

Vit samanseta pensjón og tryggingar eftir tínum tørvi Vit umsita tína pensjón við størsta vinningi fyri eyga Umvegis Netpensjón hevur tú fult gjøgnumskygni

Savnar tú tryggingar og pensjón hjá okkum, kanst tú fáa upp til 32% í avsláttri.


betri.fo

Fá upp til32% í avsláttriBetri pensjón tryggjar tær eina munagóða samansparing, sum leggurlunnar undir eina framhaldandi vælferð, tá ið tú fert frá fyri aldur.

Hevur tú spurningar, ella kundi hugsað tær betri frágreiðing, set teg í samband við okkum á 345 700 ella [email protected]

Vit samanseta pensjón og tryggingar eftir tínum tørvi Vit umsita tína pensjón við størsta vinningi fyri eyga Umvegis Netpensjón hevur tú fult gjøgnumskygni

Savnar tú tryggingar og pensjón hjá okkum, kanst tú fáa upp til 32% í avsláttri.

22[ ]

Politiski áhugin sprottin úr fakliga umhvørvinumSirið Stenberg, sum er triði sjúkrarøktarfrøðingur á tingi nakrantíð, heldur, at hesin fakbólkur hevur verið alt ov lítið sjónligur í almenna rúminum, hóast útbúgv ingin gevur góðar førleikar at gera vart við seg í sam felagsligum viðurskiftum

23[ ]


Orð

: Tór

finn

Smith

· M

yndi

r: A

llan

Broc

kie

| Millum starvsbólkarnar, sum hava og hava havt umboðan á tingi, kann ikki sigast, at sjúkrarøktarfrøðingar teljast mill um teir mest umboðaðu. Higartil hava verið vald Tordur Niclasen, sum hevði sæti á tingi frá 1984 til 1998, og sum harafturat var landsstýrismaður eitt tíðarskeið, og Maria Hansen, sum sat á tingi frá 1994 til 1998. á løgtingsvalinum 29. oktober i f jør varð Sirið Stenberg vald.

Fyri Sirið er greitt samband millum fak ligu útbúgvingina og áhugan fyri poli-tikki.

– Sum heimasjúkrarøktarfrøðingur og heilsu frøðingur kemur tú nógv út í heim ið hjá fólki, sær teirra umstøður og fær neyvt samband við fólk, og kann har rætta eina hjálpandi hond. Tað hevur dámt mær sera væl. Munandi betur enn arbeiðið á einum sjúkrahúsi har tú, sum vera man, er mest um sjálvan sjúklingin og hevur eitt sera avmarkað samband við familjuna. Og tað er júst gjøgnum hetta neyva sambandið við familjurnar, at tú fær innlit í, hvørjar trupulleikar fólk hava, og hvørjar forðingarnar kunnu vera, sum fólk renna seg í, og harvið hvussu samfelagið kann bøta um ymisk viður skifti. At arbeiða fyri, at fólk fáa betri livikor, má vera fremsta endamálið, og til tess fært tú best møguleikar við at gera teg galdandi í politisku skipanini, sigur Sirið.

Politiski áhugin

Frá ungdómsárum hevur Sirið verið von við politiskt prát heima. Mamman, ásgerð, hevur verið býráðslimur í Vági í 12 ár, so ikki var løgið, at politisk mál mangan vóru havd á lofti. At tær báðar hildu seg til hvør sín flokk, gjørdi prátið ikki minni lívligt, heldur Sirið, sum sjálv

still aði upp og varð vald í Vágs býráð fyri sløkum fýra árum síðani og gjørdist m.a. forkvinna í sosialu nevnd. Sirið varð eisini uppstillað til næstseinasta løg tings-val, men hóast væl av atkvøðum vóru tær ikki nóg nógvar at koma á ting. Men hetta eydnaðist á valinum 29. oktober í fjør.

– Eg hevði ikki roknað við at verða vald. Serliga nú alt landið er eitt og sama val dømi, tóktist mær trupult hjá eini út jaðara konu, sum lítið og einki hevði gjørt um seg á landspolitiska pallinum, at verða vald. Men tað eydnaðist, og tað eri eg sera fegin um, hóast eg heldur kundi hugsað mær at verið partur í eini sam-gongu, sigur Sirið, sum er serliga fegin um, at hon kom í trivnaðarnevndina, har flestu av hennara hjartamálum verða viðgjørd.

Tað fakliga er drívmegin

Sirið dylur ikki, at hennara útbúgving og starvsroyndir eru drívmegin í henn-ara politiska virk semi. Hon heldur, at fólk við eini tí líkari út búgv ing mangan síggja viður skifti frá øðrum sjón ar horni enn mong onn ur. Ikki minst, tá tú sum sjúkra røkt ar frøð ing-ur mest arbeiðir í fyri-byrgj andi part inum, annað hvørt talan er um eldra økið, børn og ung, psyki atri ina ella sjúkra hús økið, sjálvandi.

– Tað er ikki nóg mikið bert at arbeiða við viðgerð, tá skaðin er hendur. Fyri-byrgj andi parturin hevur almikið at týða og verður mangan undirmettur, sigur Sirið og nevnir aktuella dømið, nú nógv

verð ur tosað um trupulleikarnar hjá lesi- og skriviveikum, har stórur dentur verður lagdur á at hjálpa teimum vaksnu, sum hava tílíkar trupulleikar, sum sjálv-andi eisini skulu hjálpast. Hinvegin átti munandi meira at verið gjørt, fyri at fólk ikki koma í eina tílíka støðu. Tað skal gerast, áðrenn børn yvirhøvur fara í skúla, sigur Sirið.

betur at fyribyrgja

Sama heldur Sirið ger seg galdandi á eldra økinum. Bert at hugsa um stovns-pláss til tey gomlu er ikki nóg mikið. Mun andi meira eigur at verða gjørt, fyri at eldri kunnu verða longst møguliga í egnum heimi og at bjóða teimum tær tænastur, sum skulu til, soleiðis at tey fáa eitt so gott og innihaldsríkt lív sum gjør-ligt. Sama við prátinum um psykiatri ina.

– At viðgera sjúk skal sjálvandi eisini til, men munandi meira skal gerast, fyri at fólk ikki koma í eina tílíka støðu. T.d. eigur økispsykiatriin at verða mun andi styrkt og útbygd. Hetta bæði fyri at

skapa kontinuitet í við gerðini og fyri at stuðla sjúk ling-inum, bæði í sam-bandi við við gerð og við at skapa inni-hald í ger andis deg-num. Somu leið is kann hetta í mong-um før um fyri byrgja inn legg ing um, sum í

teim um trupl astu før unum kunnu enda við tvingsli, sigur Sirið.

Lítillátin yrkisbólkur

Tað er ógvuliga misjavnt, hvussu ymisk-ir starvsbólkar eru og hava verið um-boð aðir á tingi. Sera avmarkað hevur

sjúkrarøktarFrøðingur á tingi

SjÚkRARøkTARFRøðINguR á TINgI

– tað er ikki nóg Mikið bert at arbeiða

Við Viðgerð, tá skaðin er hendUr. fyri byrgjandi partUrin heVUr aLMikið at týða Og

VerðUr Mangan UndirMettUr

24[ ]

um boð an in av sjúkrarøktarfakinum verið, hóast fakið er gamalt og hópurin rætti liga stórur. Sannroynd er, at flestu starvs fólk á hesum øki eru kvinnur, og ikki eru tað kvinnurnar, sum hava verið tær fjøl mentastu í politiskari umboðan. Sirið heldur eina aðra orsøk eisini vera, at hetta er eitt sera strævið og krevjandi fak, mangan við ólagaligari arbeiðstíð, og tí kann tað vera ringt at fáa tíð til annað, men at javnvágin fer at broytast, vónar og roknar Sirið við. Hon heldur, at sjúkrarøktarfrøðingar eru ein alt ov lítillátin yrkisbólkur, sum eigur at gerast ein munandi meira sjónligur partur í al menna rúminum. Tann vitan, sum sjúkra røkt ar frøðingar hava, manglar í al menna kjakinum, og tað er fyri ein stóran part eisini galdandi fyri onnur í al mennum starvi, sum vit hoyra alt

ov lítið til. Kanska misskild tagnarskylda, heldur Sirið.

meirilutin ræður!

Hóast Sirið heldur vildi verið partur í eini samgongu, letur hon væl at arbeið inum í trivnaðarnevndini.

– Sjálvandi hevði tað í mongum før-um verið lættari, og størri møgu leik ar høvdu verið at gjørt seg galdandi í meiri-luta, men í trivn að-ar nevnd ini hevur tú møgu leika at koma við tín um sjónar mið um, og ynskir tú at fáa eitt mál nærri lýst, so er einki, sum forðar fyri tí, sigur Sirið. Hinvegin dugir

hon illa at skilja, hví tað sum oftast skal vera so knívskorið millum meiriluta og minniluta.

– Hóast tingfólk úr samgonguni tykj-ast at taka fult og heilt undir við sjónar-

miði frá einum tinglimi úr andstøðuni, so taka tey ikki undir við tí, tá tað kemur til stykkis. Spyrji eg hví, so er svarið ofta, – jú, einki er galið við uppskotinum, men vit eru í meiriluta og tú í minniluta. Hetta havi eg so ilt við at skilja, sigur Sirið.

Ítøkilig mál

Men hóast avmarkaðar møgu leik ar sum and støðu ting lim ur hevur Sirið sett sær nøkur heilt ítøki lig mál at arbeiða fyri. Eldraøkið er eitt

sjúkra røktar frøðing ar erU ein aLt OV LítiLLátin

yrkisbóLkUr, sUM eigUr at gerast ein MUnandi

Meira sjónLigUr partUr í aL Menna

rúMinUM

25[ ]

teirra. Nú er talan um at leggja eldra økið út til komm un ur nar at umsita, men tann yrkis bólk urin, sum virk-ar á hesum stóra øki, og sum tá skal skifta arbeiðs gev ara frá landi til komm unu, hevur ikki verið nógv við í til-gongd ini. Sama var ikki, tá talað hevur verið um at leggja skúlan út til komm unurnar. Tá hava lærarar, lærara felag og onnur alment gjørt vart við seg og verið við í allari til gongd ini.

Psykiatriin er eitt annað mál við mong um óloyst um spurn ing um. M.a. hetta, at fólk eru innløgd á sjúkrahúsi, sum heldur áttu at fingið annað íbúðartil boð, líkist ongum. Tað hevði verið bæði bíligari og betri fyri tey, og so

kundu onnur, sum treingja meira til tað, fing ið seingjarplássini á sjúkra húsinum.

Familjur við børnum eru eitt forsømt øki, sum eigur at verða raðfest mun andi hægri. Løgið, at tey sum arbeiða við børn um, ikki fáa hægri rað fest ing, held ur Sirið.

Sirið heldur eina orsøk til, at so nevndu bleytu økini ikki liggja so framm-ar laga í hugaheiminum hjá politikarum, er kanska, at lættari og ítøkiligari er at

seta sær ein varða á øðrum økjum.

Sjónligari sjúkrarøktarfrøði

Nú ein sjúkrarøktarfrøðingur aftur er komin á ting, er hóskandi at spyrja, hvussu hennara starvsfelagar fara at merkja tað.

– Eg fari ið hvussu er at royna at gera mítt til at gera hetta fakøkið sjón lig-ari í almennum høpi. Vóru vit fleiri, var hugaligari og munandi lætt ari. Sjúkra-røktarfrøðingar hava við síni útbúgving og starvsroyndum før leik ar, sum eisini kunnu koma til góða í politiskum arbeiði. Tú stendur ikki á berum botni, kemur ein sjúkrarøktarfrøðingur á ting, so mítt ynski og áheitan á starvsfelagar fer at verða: Haldið tykkum ikki aftur. Vit hava nakað at geva frá okkum!

Sirið Stenberg

er fødd og uppvaksin suðuri í Vági, í einari heilt vanligari familju, sum hon málber seg. Hon hevur ein beiggja, pápin hevur verið fiskimaður og mamman hevur arbeitt á skrivstovu. Eftir barnaskúlan í heimbygdini fór hon á HF, og eftir tað gjørdi út longsul seg so mikið galdandi, at hon fór at fjakka. Heimafturkomin ætlaði hon sær á sjúkra røktar frøðiskúlan í Havn, men tað bar ikki til. skúlin tók ikki so nógvar næmingar inn um tað mundið, so hon leitaði sær til Danmarkar á sjúkrarøktarfrøðiskúlan í Bispe bjerg. Góður skúli, breið útbúgving, og sirið varð sannførd um, at hon skuldi serútbúgva seg innan narkosu.

Eftir grundútbúgvingina sum sjúkra røktar frøðing ur á Bispe bjerg arbeiddi sirið á Hvidovre hospitali í fýra ár og nam hon sær eftirútbúgving sum neonatalur sjúkra røktar frøð ing ur, sum m.a. hevur

við ov tíðliga fødd børn at gera. Í tí starv inum hevði hon neyvt samband við familjurnar at hesum børnum, og júst hetta dámdi henni sera væl. Tað at koma so nær saman við avvarðandi, kunna tosa við hesi fólk og liva seg inn í teirra lív og hugsan. Hetta sambandið við menniskju fekk líka so nógv at týða sum sjúkuviðgerð og sjúkrarøkt á einum sjúkrahúsi. Tað fekk sirið at velja eina aðra fakliga leið, enn hon upprunaliga hevði hugsað sær.

Heinafturkomin úr Danmark í 1998 virkaði sirið í tvey ár sum heimasjúkrarøktarfrøðingur í suðuroy, og síðani fór hon aftur til Danmarkar at nema sær eitt ára serútbúgving sum heilsufrøðingur, og tað hevur verið hennara arbeiði síðani tá, og tí hevur hon trivist sera væl við. Harafturat hevur sirið av og á undirvíst á sjúkrarøktarfrøðiskúlanum í Havn og á heilsuskúlanum í suðuroy.

SjÚkRARøkTARFRøðINguR á TINgI

faMiLjUr Við børnUM erU eitt

fOrsøMt øki, sUM eigUr at Verða

raðfest MUnandi hægri. Løgið, at tey sUM arbeiða

Við børnUM, ikki fáa hægri

raðfesting

26[ ]

Góðu nýútbúnu sjúkrarøktarfrøðingar, rektari og undirvísarar, tit ið varða av, góða samkoma.

Kenni tað sum stóran heiður at fáa høvi til at bera tykkum eina heilsan á hesum stóra degi. Góðu sjúkrarøktar-frøð ing ar, hjartaliga til lukku við próvnum! Bachelor of Science in Nursing, ella

Bachelor í sjúkrarøktarfrøði – er heitið, tit nú kunna bera. Til lukku Skúlin og øll, ið varða av!

Fyri okkum, sum brenna fyri sjúkra-røkt ini, fyri meg sum sjúkrarøktar frøð-ing og tá, forkvinna í Felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar (2001-07), sum saman við øðrum var við til at leggja lunnar undir tykkara út búgv ing, er tað ein fragd, stívliga 10 ár eftir fyrsta fundin í nevnd ini, sum gjørdi upp skot til lóg og kunn gerðir um út búgv ing av sjúkra-røkt arfrøð ing um til bachelor, at síggja menn ing ina, sum er farin fram. Skjótt og gott arbeiði og gott samstarv millum øll tey, ið vara av hesum arbeiði, gav úrslit, sum vit kunna vera stolt av og gleðast um í dag. Víðari menningin held-ur fram, Sjúkrarøktar frøði skúlin hevur eftir mínum tykki gjørt eitt fram úr gott arbeiði.

Útbúgving

Nógv vatn er runnið í ánna, síðan fyrsti næm ingurin í sjúkrarøkt í Føroyum

í 1920 byrjaði á Gamla Hospitali úti í Lága bø í Havn. Fyri hesa tíð fóru ungar før oy skar kvinnur uttanlands at læra sjúkra røkt. Tann fyrsta, sum bókin „Før-oyskir sjúkrarøktarfrøðingar 1912-2007“ veit um at siga, tók prógv á Diakonis se-stift elsen í Keypmannahavn í 1912, júst fyri 100 árum síðani. Hóast nógv er broytt, so er endamálið við útbúgvingini tað sama, nevniliga at veita umsorgan og best møguligu sjúkrarøkt til sjúklingin/brúkaran, óansæð hvør hann er.

Tað var eitt risastórt framstig og ein søguligur dagur, tá bachelor-útbúgvingin byrj aði 1. februar 2003, og tey fyrstu tóku prógv 30. januar 2007. Tit eru so-statt 6. holdið. Tit hava fingið eina holla út búgving, sum gevur tykkum vitan um, hvussu ein kann leita sær viðkomandi gransk ing ar úrslit, duga at lesa tey krit iskt og skilja tað, ið er viðkomandi til enda-málið, burturúr. Endamálið við teimum 4 árunum var umframt at hækka fakliga støðið eisini at rúma praktikkini, sum sjálvsagt er alneyðug.

tit Fara at gera mun

Røða hjá Janu H. Dalsgaard fyri nýútbúnum sjúkrarøktar frøð ing um

18. januar 2012 á sjúkrarøktarfrøðiskúlanum, Fróskapar setri Før oya

Torið at vera tit sjálvar og at siga frá. Fylgið tykkara dreymum! Um mótburður er á vegnum, missið ikki mótið, brúkið møguleikarnar, tit fáa, og farið ímóti vind inum, segði Jana H. Dalsgaard, fyrrverandi forkvinna í sjúkrarøktar frøðingafelagnum í síni heilsan til nýklaktu sjúkrarøktar frøðingarnar

Jana H. Dalsgaard

27[ ]


møguleikar Útbúgvingin gevur tykkum eitt hav av møguleikum. At hava eina góða, 4 ára grundútbúgving mettu vit vera týdn ing-ar mikið. Fyri síðani at hava møguleika at taka eina masterútbúgving upp á 2 ár seinri, tá man hevur fingið nakað av roynd um og funnið fram til, innan hvørja ser grein man ynskir at útbúgva seg meira. Vóni, at hetta verður møguligt her heima um ikki alt ov langa tíð. Haldi tó, at tað eisini kann vera mennandi og geva eina javnvág, um nøkur av teimum, ið ynskja tað, fara út í onnur lond, eitt nú til Íslands, at taka eina master útbúgving ella partar av henni fyri síðani at koma

heimaftur. Í Íslandi valdu tey at byrja sjúkrarøktarútbúgving á bachelor støði fyrst í 70-unum, og eru tey framm ar-laga á hesum øki. Teirra út búgv ing varð eisini nýtt sum leistur, tá okkara varð gjørd. Eitt endamál er eisini, at fleiri taka eina phD – tað er gleði ligt, at vit longu hava føroyskar sjúkra røkt ar frøð-ing ar, sum eru í holt við phD lestur. Tær granska m.a. í evnum innan gerontologi, sum er læran um at eldast, ella aldur-dóms gransking, og í, hvønn týdning vón hevur hjá tí, ið gerst álvarsliga sjúkur. Gransking í sjúkrarøkt í Føroyum er við-kom andi og spennandi og fer at lyfta sjúkra røkt, tænastuna til brúkaran, upp á

eitt hægri støði – ein góð langtíðaríløga fyri samfelagið.

Starvið sum sjúkrarøktarfrøðingur

Tit eru nú sjúkrarøktarfrøðingar og skulu byrja at arbeiða, har tit nú velja at fara, og har samfelagið hevur brúk fyri tykkum. Møguleikarnir fyri arbeiði og umstøðum endurspeglast í samfelagsliga veruleikanum, vit liva í, og eru skiftandi.

Tit skulu nú í praksis royna tykkum við tí førningi, tit hava fingið, og taka við ábyrgdini, sum fylgir við. Tað at starv ast sum sjúkra røkt ar frøð ing ur er av bjóð andi, tað er spennandi starv

Aftara rað frá vinstru: Helen á Lakjuni, Sólgerð Fríða á Kinn, Rúna Kjærbæk Danielsen, Durita MAria Olsen, Joan Kristina Laursen, Birita á Løgmansbø Bláhamar, Anja Heinadóttir, Arnóra Bech Petersen, Maria í Skorini Fremra rað frá vinstru: Emma Rasmussen, Maiken Streymoy, Elisabeth Petersen, Rebekka Consuelo Eið, Jóna Jóhannudóttir Hvannastein, Poulina Brim Joensen

NýkLAkTIR SjÚkRARøkTARFRøðINgAR

28[ ]

og ein stór ábyrgd. Tit skulu nú saman við teimum, tit koma at starvast saman við, veita eina sjúkrarøkt, sum er best møgu lig. Sjúkrarøkt, sum er óloysi liga samant vinnað við virðingini fyri manna-rætt indum, har undir rætt inum til lív og tign, og at verða við gjørdur við virðing. Sjúkra røkt arfrøð ing ur in hevur eina serliga ábyrgd mót vegis veikum bólkum, sum ikki kunna varða um seg sjálvar. Sjúkra røkt skal veitast treyta leyst, og uttan at mismunur av nøkrum slag verður gjørdur.

á teimum fýra ábyrgdarøkjunum: At fremja heilsu, fyribyrgja sjúku, endur-skapa heilsu og linna líðingar, sum ICN (altjóða felagsskapurin hjá sjúkra røkt-ar frøð ing um) hevur avmarkað, hevur sjúkra røkt ar frøð ing urin skyldu at nýta og betra sína vitan og dygdir, hava ans fyri nýggjum møgu leikum og samstundis menna nýggja vitan og nýggjar dygdir. Ein tílík skylda fevnir um gransking, ið

umboðar eitt margfeldi av avbjóðingum og spurningum, harundir etiskar spurn-ing ar. – Fyri okkum øll er talan um lívslanga læring.

Allan sólarringin er tørvur á sjúkra-røkt, hvønn einasta dag í árinum. Tit kunna velja at arbeiða við øllum, frá ný fødda barninum til tað doyggj andi menn iskjað. á sjúkrahúsi, í primera øki-num, við út búgv ing, innan olju vinnu, neyð hjálp ar arbeiði, úti í heimi og so fram vegis.

Góðu tit, óansæð hvar tit koma at starv-ast, so skula tit taka avgerðir, ofta skjót-ar og týðandi avgerðir, avgerðir, sum týða nógv fyri tey, tit hava ábyrgd av. Tá er gott at hava góðan førning, og leggið tykkum í geyma at hava hjarta og samvitsku við í arbeiðinum. Í arbeið-inum hava tit brúk fyri eginleikum sum rúmligheit, tolsemi og úthaldni. At hava empati og at megna at vera nærverandi.

Eitt, sum er altumráðandi, er at megna at skapa álit millum tykkum og sjúklingin. Tit fara eisini at koma í etiskar tvístøður, tí tað, sum tit vita er best at gera, er ikki altíð møguligt. At fara inn við opnum sinni, til reiðar at takkla broytingar, tí tær eru alla tíðina, er neyðugt. Samstarv, eisini tvørfakligt, er avgerandi. Vit hava harafturat øll skyldu til at virka fyri at skapa trivna á arbeiðsplássinum. Tað er, tá vit kenna okkum vird og hoyrd, at vit trívast og kunnu gera okkara besta. Kanningar vísa, at trivnaður er ein fortreyt fyri, at vit kunna veita best møguligu sjúkrarøkt, – sum sjúklingurin hevur lógartryggjaðan rætt til. Vit vita eisini frá kann ing um, at sjúk ling ur-in hevur álit á kompe tent um, glað um sjúkra røkt ar frøðingum.

Eg kann til stuttleikar nevna, at eg tey fyrstu árini, tá tað frættist millum manna, at sjúkra røktarfrøðingar skuldu gerast bache lor ar, ofta fekk spurningin: „Hvør

Nøkur av starvsfólkunum á Sjúkrarøktarfrøðiskúlanum.Frá vinstru: Liljan F. Petersen, Elsa D. Johannesen, Sylvia Zachariassen (skrivari), Liljan Witt (skrivari), Annemi L. Joensen, Johild Dulavík (lestrarvegleiðari), Súsanna H. Tausen.

29[ ]

skal tá arbeiða“? – Haldi ikki, at tað er neyðugt at svara hesum spurningi í dag. Tá ein nýútbúgvin sjúkrarøktarfrøðingur t.d. fór at arbeiða innan sálarsjúku- ella eldra røkt, varð ofta spurt: „Um tað var tí, at onki annað var at fáa?“ Til alla lukku er hesin hugburður broyttur, og nú er meira fokus á hesi øki, eitt nú við spenn-andi útbúgvingum.

Eg og fleiri við mær síggja fram til at fáa tykkum sum starvsfelagar. Veit, at fleiri av tykkum hava arbeitt við síðuna av lestrinum, og eg havi sjálv havt ta gleði at hava onkra tykkara í arbeiði. Kann bara siga, at tað borgar fyri góðsku!

menning av fakinum

Fakligur samleiki og fakligur stoltleiki eru umráðandi. Útbúgvingin gevur tykkum førleika at vera við til at menna fakið. Tað er samstundis týdningarmikið, at fakliga vitanin verður umsett og imple-men ter að í praksis. Við m.a. tí í huga, um nú hægri útbúgving yvir nógv ár sæst aftur í praksis, fór eg í 2007 til Reykja víkar at arbeiða á sjúkrahúsi. Havi so statt sjálv havt møguleikan at síggja, hvussu hetta kann ger ast, og um tað sæst aft ur í praksis. Mín nið ur støða er greið: at tað ger tað.

Tað er gleðiligt, at politikarar og klinisku arbeiðs plássini hava sæð tørvin á út búgv-ing, og eru farin í størri mun at rað festa út búgv ing. Somu leiðis, at sjúk ra røkt ar-frøð ing ar, út bún ir eftir eldri lóg um, nú kunna upp gra dera seg til bach el or ar, taka skeið sum klin isk ur veg leið ari og innan gerontologi. Tað er ein fragd at síggja, hvussu áhugað øll eru, yngri sum eldri. Hetta gevur veruliga nýggjan íblástur.

Fari at taka samanum við at citera Leonardo daVinci:

„Tann, ið fremur praktiskt virki uttan vísinda liga grund, er sum ein loðsur á einum skipi uttan róður og kumpass og veit ongantíð, hvagar hann er ávegis.

Praktikk má altíð vera grundað á sunna vitan um teori“.

At hava áræði, visiónir og at seta sær mál er týdningarmikið! Tað hava tit gjørt við at taka hesa útbúgvingina! Haldið á við tí ! Verið framskygdar og djarvar, eins og unga føroyska kvinnan, sum í 1912 tók prógv í Danmark, tað var als ikki vanligt tá í tíðini, at kvinnur tóku útbúgving! Hugsið tykkum, hetta var bert fá ár eftir, at kvinnur høvdu fingið valrætt. Ella, sum unga føroyska kvinnan, ið var fyrsti næmingur, sum fór undir útbúgving í sjúkrarøkt í Føroyum, á Gamla Hospitali í 1920. Tit hava góðu útbúgvingina, minnist til í arbeiðinum altíð at hava sjúklingin í miðdeplinum; verið undrandi og kritiskar. Lurtið, lærið av royndum hjá øðrum, gevið øðrum lut í tykkara vitan, og enn einaferð, havi hjarta og samvitsku við í arbeiðinum.

Torið at vera tit sjálvar og at siga frá. Fylgið tykkara dreymum! Um mót-burð ur er á vegnum, missið ikki mótið, brúkið møguleikarnar, tit fáa, og farið ímóti vindinum!

Tá arbeiðið eydnast – fara tit at kenna gleðina, sum er sum ljósið, ið tit kveikja fyri øðrum, sum kastar ljósglæmuna aftur á tykkum sjálvar. Tit fara at gera mun!

Enn einaferð, hjartaliga til lukku, og eydnan fylgið tykkum á leiðini! Takk fyri!

Anja Heinadóttir, nýklaktur sjúkrarrøktarfrøðingur, saman við døtrunum Barbaru og Natasju

NýkLAkTIR SjÚkRARøkTARFRøðINgAR

1. Eru hendar broytingar sjúk ra røktar fakliga í tínum starvi, síðan tú byrjaði:Ja, innleggingarnar av sjúklingum við m.a. diabetes og magatarmsjúkum eru mink aður nógv orsakað av, at tað ambu lanta tilboðið er ment hesi árini.sjúk lingar nir hava ein hægri livialdur í dag, og tað økir um tyngdina á røkt og við gerð.

Palliativa eindin er ment á B6 og hevur skapt betri umstøður fyri sjúklingin, hans ara avvarðandi og okkum starvsfólk at veita linnandi røkt og umsorgan, tá deyðin nærkast.

Fleiri sløg av m.a. kemoviðgerðum eru tiknar heim til Føroyar, og tað hevur við sær innleggingar, sum vit ikki hava havt áður.

Ein tann størsta broytingin er, at THs er tikið í nýtslu. Í dag hava allir fak bólkar atgongd til skjalfesting í Cosmic, og er hetta tí eitt dygdargott amboð í sam starv inum um at samskipa røkt og við gerð til sjúklingin.

størri dentur á skjalfesting í Cosmic hevur á B6 ført til ta broyting, at vit ikki í sama mun geva munnlig boð við vaktar skifti. sjúkrarøktin er skjalfest.

2. Hvat dámar tær í tínum starvi?At kenna, at mín sjúkrarøkt til sjúklingin ger mun. Kenni meg persónliga og fakliga sterka at veita sjúkrarøkt aftan á 16 ára royndir, og mær dámar væl at hava ábyrgd og ávirkan á røkt og viðgerð.

At samstarva tvørfakliga er av bjóðandi og mennandi.

serliga fakligu konferansurnar á B6 eru menn andi, málrættaðar og refleksiv ar.

Hug burðurin á deildini er jaligur og rúm ligur, og fakligi stoltleikin høgur.

3. Hinvegin, hvat dámar tær lítið?Tað støðugt økta sjúklingatalið á B6 í mun til ta normering, deildini verður veitt. Ár eftir ár er blivið eftirmett, og tøl greiða frá einum ov stórum sjúklinga tali í mun til normeringina, men lítið broyt ist. Hetta vekir ikki eldhug.

Karm ar nir á B6 eru ikki stórvegis broytt ir við umbyggingunum, og eftir mín um tykki eru stovurnar ov lítlar til 3 sjúk lingar. Tað kemur ofta fyri, at sjúkling ar nir liggja á gongini vegna plásstrot. Vit hava skyldu til at taka hædd fyri tagn ar skyldu, truplum sam røð um og heildar røkt. Til tess eru karm ar nir ikki nøkt andi.

4. Lýs heilt stutt ein góðan arbeiðsdag.Tað er, tá ið tíð, umstøður og tvørfakliga sam starvið hepnast væl, soleiðis at sjúk ling ur in fær ta røkt og viðgerð, hann hevur tørv á, og tú nær tey málini, tú setti tær fyri dagin.

5. Heldur tú, at tað eru nóg nógvar avbjóðingar til sjúkrarøktarfrøðingar í Føroyum?

Ja, fakligu avbjóðingarnar í Føroyum eru fleiri. Tað veldst um, hvat tú sjálv vil og heldur teg til. Tað ræður um at síggja møgu leikarnar, heldur enn forðing ar nar.

6. Hevur tú roynt onnur starvsøki enn sjúkrarøkt, síðan tú varð útlærd?Ja, eg starvaðist 1 ár sum sølufólk í hand linum hjá sIRI. Hetta var eitt menn andi ár, har eg eisini fekk brúkt mína sjúk ra røktarfrøðisútbúgv ing í stóran mun, tí fleiri av heilsu vørunum, sIRI selur, krevja eina heilsu fakliga vitan og ráð gev ing.

7. Hevur tú útbúgvið ella hugsað um at útbúgvið teg til okkurt annað?Nei. Eg havi útbúgvið meg víðari innan sjúk ra røktarfakið við at taka Klinisku veg leiðaraútbúgvingina í 2005, tók Ískoytis útbúgvingina til Bachelor í sjúkra røkt í 2009 og taki í løtuni eina útbúgv ing í autismu. Hendan verður liðug l. mars í ár. Kundi hugsað mær at tikið eina mastergrad í sjúkrarøkt, tá /um hetta gerst møguligt í Føroyum.

8. Hvussu sært tú uppá framtíðina hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum?Eg vóni, at ein politisk raðfesting verður gjørd, soleiðis at vit kunnu útbúgva fleiri sjúkrarøktarfrøðingar.

sjálv eri eg góð við mítt fak og royni

RøntganNavn: Birna Hennina Mohr JoensenBústaður: Kálvagerði 1, 100 TórshavnAldur: 41 árÚtbúgvingarár og staður: sjúkrarøktarfrøðiskúli Føroya juni 1995starv: sjúkrarøktarfrøðingur á B6

Birna Hennina Mohr Joensen

30[ ]

31[ ]


at skapa eggjandi og mennandi læru umstøður fyri lesandi í klinikkini og á tann hátt skapa ein jaligan hugburð um fakið.

Eg meti samstundis, tað er alneyðugt við hægri løn, um sjúkrarøktarfrøðingar skulu støðast í fakinum framyvir.Í fram tíð ini vænti eg, at fleiri sjúk ra røktar frøð ing ar fara at luttaka í føroyskum gransk ing ar verk ætlan um.

9. Um tú sat sum forkvinna í felagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta, tú fórt í gongd við?Tað hevði verið at fingið serliga náttarvaktarviðbøturnar hægri. Í dag er tað tíðum ein trupulleiki at fáa náttar vaktir nar mannaðar við sjúkra systr um á deild unum. sjúk ling ur in hevur krav upp

á dygd ar góða sjúkrarøkt alt samdøgrið. Lønin er ivaleyst einasta eggjan, sum kann freista fleiri sjúkrarøktarfrøðingar at taka náttarvaktir.

At fingið arbeiðsvikuna niður á 37 tím ar.

At kvøld, vikuskiftis og halgi dagsarbeiði skuldi verði lønt betri.

10. Um tú sat sum landstýriskvinna í Almanna- ella Heilsumálum, hvat hevði so verið aðalmál títt?Tað hevði verið at fingið bíðilistan til Barna og ungdómspsykiatriska útgrein an burtur.

Harnæst at lagt eina ætlan fyri, hvussu sam felag ið kundi givið hesum børnum og ung um eitt virðiligt og virkið lív.

Aðalfundur hjá FPS, Føroyskum Psykiat riskum Sjúkra røktar frøðingum.

Árligi aðalfundurin hjá FPS verður í húsum felagsins 11. apríl kl 17. Skrá sambært viðtøkum felagsins.

Eftir fundin verður eitt fak ligt upplegg – nærri verður lýst við tí seinni Nevndin

blað føroysku sjúkrarøktarfrøðinga · nr. 1 ·...

Documents