1

BÖLÜM 5

YAZILIM – UYGULAMA YAZILIMI

5.1 Giriş

Bilgisayar sisteminin donanım ve yazılımdan oluşan bir bütün olduğunu, yazılım olmadan hiçbir bilgisayarın çalışamadığını ve bilgisayar donanımının hangi veri üzerinde, hangi işlemi, ne zaman ve nasıl yapacağını belirten komut gruplarının (programların) bütününe yazılım (software) dendiğini öğrenmiştik.

Bilgisayar yazılımının da sistem yazılımı (System Software) ve uygulama yazılımı (Application Software) olmak üzere iki ana gruba ayrıldığını belirtmiştik.

Sistem yazılımları (system software), uygulama yazılımları ile bilgisayar donanımı arasında aracılık eden yani bilgisayar sisteminin pürüzsüz bir şekilde çalışmasını sağlayan yazılımlar olduğunu görmüştük.

Bu bölümde ise programlama dilleriyle yazılan kullanıcıya yönelik yazılımlar olan Uygulama yazılımlarını inceleyeceğiz.

5.2 Uygulama Yazılımı Uygulama Yazılımları kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına imkan veren yazılımlardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama geliştirme araçları kullanılır. Uygulama yazılımları genellikle belli bir işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanır. Örneğin, Macintosh işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanan bir kelime işlem programı DOS veya WINDOWS işletim sistemini kullanan kişisel bilgisayar(PC-Personal Computer)larda çalışmayacaktır. Bununla birlikte, çoğu durumlarda ticari uygulamalar; diğer bir çok işletim sistemi altında da çalışabilecek şekilde hazırlanmaktadır. Uygulama yazılımı, çeşitli gruplara ayrılır. Eğlence amaçlı kullandığımız oyunlar, kişisel amaçlı kullandığımız yemek pişirme, ev dekorasyon gibi hobi yazılımları, eğitim amaçlı kullandığımız ansiklopedi gibi başvuru yazılımları yanında çeşitli iş yazılımları bulunmaktadır. Uygulama yazılımlarının en önemlileri, kelime işlem, elektronik tablolama, Web tarayıcı, e-posta, sunum, veri tabanı, çizim ve boyama, proje yönetimi, bilgisayar destekli tasarım, Web sayfa tasarımı, kişisel bilgi yönetimi, finans ve masaüstü yayıncılık programlarıdır. Uygulama yazılımları genelde üç ana gruba ayrılırlar:

1- Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları 2- Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları

2

5.2.1 Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları

Günümüzde bilgisayar sistemleri için geliştirilmiş çok sayıda genel amaçlı uygulama yazılımı mevcuttur. Bunların sayısı ve özellikleri her geçen gün hızla artmaktadır. Bu yazılımlardan kişi ve kurumlarca en yaygın olarak kullanılanları; kelime işlem programları, elektronik hesap tablosu programları, sunum programları, dosya yönetim ve veri tabanı yönetim programlarıdır.

Genel amaçlı uygulama programları dört ana gruba ayrılırlar. Bunlar:

a) Kişisel Verimlilik Programları (Personal Productivity Programs) b) Multimedya ve Grafik Programları (Multimedia and Graphics Softwares) c) İnternet Programları (Internet Programs) d) Ev ve Eğitim Programları (Home and Education Programs)

5.2.2 Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları

Özel amaçlı uygulama yazılımları belirli bazı işleri yapabilmek için geliştirilen, dolayısıyla sınırlı amaçları olan yazılımlardır. Aşağıda bazı özel amaçlı yazılım türleri kısaca belirtilmiştir.

Analiz ve karar verme : Belli işlemleri yapmaktan çok; problemlerin çözümünde yöneticilere yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiştir. Matematiksel modellerden faydalanmak üzere istatistik ve yönetim bilimi yazılımlarını birleştirir.

Planlama, programlama, koordinasyon ve organizasyon: Finansal planlama, bütçe, masraf ve satış raporları hazırlama, toplantı gündemlerinin hazırlanması ve randevuların ayarlanması gibi işler “masa üstü düzenleyici”de denilen özel uygulama yazılımları ile yapılır.

Ayrıca “akıllı binalar”, “Hastane Otomasyon Sistemleri” ve proje yönetimi yazılımları da vardır.

Ticari yazılımlar: Muhasebe, tahmin yapm, proje yönetimede kullanılırlar.

Eğlence yazılımları: Oyun, ekran koruyucu

3

5.3 Uygulama Yazılımlarının Çeşitleri

5.3.1 Paket Uygulama Yazılımları (Applications packages), Tek Başına Kullanılan Programlar (Standalone Programs), Birleştirilmiş yazılımlar (Integrated software) ve Takım Yazılımları (Software Suites):

Paket Uygulama Yazılımlar: Ev ve işyeri kullanıcılarına yani çok geniş bir pazara hitap etmek için hazırlanan yazılımlardır. Paket yazılımlar sonuçları açısından belirli işlevleri yerine getirmek için tasarlanan uygulama yazılımlarıdır. Bu yazılımlar hazır oldukları için çok çeşitli durumlarda hemen yararlı olabilecek şekilde tasarlanmışlardır. Paket yazılımlar uzman programcılar tarafından hazırlanan ucuz yazılımlardır. Bu yazılımlar günlük hayatta sıkça yapılan bazı işler için gerekli programları hazırlayarak belirli bir ücret karşılığında ya da ücretsiz olarak dağıtılabilen yazılımlardır. Paket uygulama yazılımlarının belirili işlevleri örneğin kelime işlem, sunum, tablo oluşturma ve yönetme (spreadsheet) veya veri tabanı yaratma ve yönetmedir. Hazır paketler halinde olan bu paket uygulama yazılımları çeşitli şekillerde satın alınabilmektedirler. Bunlar tek başlarına alınıp kullanılabildikleri gibi birleştirilmiş ya da takım olarak da alınıp kullanılabilmektedir.

*Tek Başına Kullanılan Programlar (Standalone Programs): Tamamı ile tek başına kullanılabilen paket yazılımlardır. Microsoft WORD ve EXCEL bunlara örnektir. Bu programlar tek başlarına satın alınıp ayrı ayrı bilgisayara yüklenebilen (INSTALL) ve mükemmel bir şekilde çalışabilen programlardır. Ancak bu programlar tek tek alınıp bilgisayara yüklenecek olurlarsa her program kendi kaynağını kullanacağından hafızada fazla yer tutacaklardır. Halbuki Word ve Excel’in ortak olarak kullanabilecekleri kaynakları vardır. Ayrı ayrı yüklendiklerinde ortak olan kaynaklarını kullanamamaktadırlar. Bu da bir dezavantaj oluşturmaktadır.

*Birleştirilmiş Programlar (Integrated Programs): Birleştirilmiş programlar verimlilik programlarının (paket yazılımlarının) bütün fonksiyonlarını tek kolay kullanılır program olarak yönetilebilme imkanı sunmaktadır. Birleştirilmiş paket programlarından birisi olan Microsoft WORKS genellikle yeni kullanıcılar için amaçlanan yazılımdır ve basit verimlilik yazılımlarının kolay öğrenilebilen ve kolay kullanılabilen versiyonlarını sunmaktadırlar. Modül denen bütün fonksiyonlar aynı arayüzü paylaşarak modüller arasında çabucak gidip gelmeyi de sağlamaktadır. Microsoft WORKS yazılımının içerisinde de WORD gibi kullanılabilen kelime işlem, EXCEL gibi çalışabilen tablo oluşturma ve veritabanı gibi programlar içermektedir. Ancak birleştirilmiş yazılımlar tek başına kullanılabilen paket yazılımları gibi tek tek alınıp bilgisayara yüklenememektedirler. Bunun başlıca nedeni de programlar arası gidip gelmeyi sağlayan modüllerin tek başlarına bilgisayara yüklenememesidir. Örneğin WORKS içinde çalışan tablo programını tek başına satın alıp bilgisayarınıza yükleyip tek başına kullanılan paket programlar gibi kullanmanız mümkün değildir. Halbuki Microsoft WORD bu imkanı vermektedir.

4

*Takım Yazılımlar (Software Suites): Takım yazılımları birbirlerinin kaynaklarını paylaştıkları birbirine bağlı paket programlardır ve kullanıcılara tipik bir ofis ortamında işlerini yerine getirme imkanı sağlamak için tasarlanmıştır. Takım yazılımlarının avantajları; bireysel uygulamaların ortak program kodlarını, arayüz araçlarını, sürücülerini ve grafik kütüphanelerini paylaşmalarıdır. Microsoft Office (WORD, EXCEL, POWERPOINT vb), Corel WordPerfect Office 12, Lotus SmartSuite takım yazılımlarına örnektir.

Birleştirilmiş yazılımların tek paket yazılımlarına göre avantajları:

• Birleştitilmiş yazılımlar tek paket yazılımlarından çok daha ucuzdur. • Kullanılan komutlar birleştirilmiş paket yazılımları arasında ortak olduğundan

kullanıcılara kolaylık sağlamaktadır • Birleştirilmiş paket yazılımlarında bir programdan diğerine veri aktarımı tek paket

programlarına göre çok daha kolaydır.

5.3.2 Müşteriye Yönelik Yazılımlar (Tailor-made software):

Müşteriye Yönelik Yazılımlar: Bilgisayar programcıları ve yazılım mühendisleri tarafından kurumların özel ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirilen yazılımlardır. Bu yazılımlar bazen de kurumların kendi içlerinde oluşturdukları bilgisayar bölümü tarafından da yazılabilmektedirler.Müşteriye yönelik yazılımlara genellikle ihtiyacı karşılayacak hazır paket programlarının olmadığı durumlarda gereksinim duyulmaktadır. Özel olarak hazırlandıklarından genellikle çok pahalı yazılımlardır. Ancak bazen organizasyonların ihtiyaçları o kadar çok uzmanlaştırılmış olabilmekte ki müşteriye yönelik pahalı yazılımlardan başka alternatifleri bulunamamaktadır. Müşteriye yönelik yazılımlar özel amaçlı yazılımlardır. Örneğin bir lisenin kayıt kabul işlerinin yapılabilmesinde kullanılan program ya da trafik ışıklarının kavşaklarda kontrolünü sağlamak için trafık kontrol bölümünün ihtiyaç duyguğu yazılımlar. Trafik ışıklarının kavşaklardaki konumları dolayısı ile herbirinin farklı bir işleyiş şekli vardır. Bu nedenle de her kavşak için başka bir yazılımın yapılması gerekmektedir.

Sensör (algılayıcı)

araç harekelerine göre ayarlanmış sensörler (algılayıcı) araçların kavşaklarda olan trafik ışıklarına geldiğini

5

5.3.3 Genel amaçlı paketler Genel amaçlı paketler bir çok hazır yazılmış yazılımlardır. Bu yazılımlar herhangi özel bir iş için özellikle hazırlanan yazılımlar değildirler. Bazı veri tabanı paketleri, örneğin, müşteriye yönelik yazılımların geliştirilmesinde kullanılabilmektedir. Genel amaçlı paketler çok popular yazılımlardır çünkü bu yazılımların dokümanları (kılavuzları ve uygulama örnekleri, vb) çok mükemmeldirler, programları iyice test edilmiştir ve pahalı olmayan yazılımlardır.

5.4. Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları

Günümüzde bilgisayar sistemleri için geliştirilmiş çok sayıda genel amaçlı uygulama yazılımı mevcuttur. Bunların sayısı ve özellikleri her geçen gün hızla artmaktadır. Bu yazılımlardan kişi ve kurumlarca en yaygın olarak kullanılanları; kelime işlem programları, elektronik hesap tablosu programları, sunum programları, dosya yönetim ve veri tabanı yönetim programlarıdır.

Genel amaçlı uygulama programları dört ana gruba ayrılırlar. Bunlar:

e) Kişisel Verimlilik Programları (Personal Productivity Programs) f) Multimedya ve Grafik Programları (Multimedia and Graphics Softwares) g) İnternet Programları (Internet Programs) h) Ev ve Eğitim Programları (Home and Education Programs)

3.4.1 Kişisel Verimlilik Programları (Personal Productivity Programs)

Kişisel Verimlilik Programları kişilere işlerini etkili, hızlı ve verimli yapabilmelerini sağlayan programlardırlar. Bu programlar: Kelime İşlem Programları (Word processing), Hesap Tablosu Programları (Spreadsheet), Sunum Programları (Presentation graphics), Dosya Yöneticileri ve Veri Tabanı Yönetim Programları (Database)dır.

Kelime İşlem Programları : Bilgisayarın, çok güçlü özellikleri olan bir daktilo makinesi gibi kullanılması özelliğini sağlayan programlardır. Hazırlamak istediğiniz belgede grafik, tablo, resim, dipnot ve belgeyi birden fazla sütun halinde düzenlemek gibi özellikleri sağlarlar. Bu programlar diğer genel amaçlı uygulama yazılımlarına oranla çok daha yaygın kullanılmaktadır. Bazı kelime işlemciler, masa üstü yayıncılık, elektronik takvim, ve elektronik posta gibi özelliklere sahip olan entegre ofis sistemlerinin temelidir (Word, WordStar, WordPerfect, PW-Professional Write, Lotus Word Pro gibi).

6

Hesap Tablosu Programları : Hesap tablosu programları bilgisayar sistemini son derece özellikli bir elektronik hesap makinesine dönüştüren programlardır. En basit özelliği verileri oldukları gibi tablo şeklinde listelemek olduğu gibi, verileri alıp çeşitli türlerde grafiklere dönüştürme özelliğine de sahiptirler (Excel, Lotus 123, Quattro Pro gibi).

7

Sunum Programları : Belli bir konuda yapılan araştırmanın ve/veya hazırlanan raporların sonuçlarını bilgisayar yardımıyla diğer kişilere anlatmak için kullanılır. Sunum genellikle bilgisayara bağlı bulunan bir projeksiyon/data shov cihazı yardımıyla yapılır. Bu uygulamalar her türlü grafik, ses ve video görüntülerinin kullanılmasına imkan verir (Microsoft PowerPoint, Corel Presentations ve Lotus Freelance Graphics)

8

Dosya Yöneticileri ve Veri Tabanı Yönetim Programları : Büyük miktardaki verileri depolayıp bu verilere hızlı bir erişim ve bu verilerden raporlar hazırlanmasına imkan veren programlardır (Access, Database/Dbase, FoxBase/FoxPro, Oracle, File Maker gibi).

Bu yazılımlar genellikle üretici firmalar tarafından birleştirilerek MS-Office, Star Office(Sun), Open Office(ücretsiz) gibi tek bir ofis paketi halindedirler.

3.4.2 Multimedya ve Grafik Yazılımları (Multimedia and Graphics Softwares)

Çokluortam (Multimedia) Yazılımları: Bilgisayar tabanlı medya ile bütünleşik olarak hazırlanırlar. Çoklu ortam yazılımları masaüstü yayınlarını (desktop publishing) (QuarkXPress gibi) ve multimedya yetkili programlarını; boyama, çizme, ve animasyon programlarını; görüntü-yazma programlarını (image-editing) (Photoshop gibi); Üç boyut sunan programları (CAD: Copmuter Aided Design Programs); ses ve video programlarını içerirler.

Bir multimedya sunumu Bitmap grafiklerini, vektör grafiklerini, yazılmış resimleri, 3-boyutlu imgeleri, yazılmış videoları, ve sentezlenmiş seslerin bazılarını ya da tümünü içermektedir.

9

Bilgisayarlar multimedya dosyalarını dijital dosyalar halinde kayderlerse sanat, fotoğraf, video, ve seslerle çalışabilirler. Ancak bu dijital dosyaları kaydetmek için sabit diskte çok fazla boş yere ihtiyaç duyulmaktadır. Multimedya dosyalarının hafızada çok yer kaplamasını önlemek için de birçok program küçültme-büyültme algoritmalarını (CODECS) kullanmaktadır.

Grafik Yazılımları: Grafik üreten yazılım paketleri fonksiyonlarına göre dört ana türe ayrılırlar:

• Grafikler ve çizimler, bazen iş grafikleri olarak da adlandırılırlar

• Boyama ve resim çizme programları

• imge işleme programları

• 3-Boyutlu Program paketleri (Computer Aided Design (CAD))

Grafik dosyaları genellikle iki ana türden oluşmaktadır. Bunların birincisi grafikleri vektör grafikleri olarak temsil ederken ikinci ise imgeleri BİTMAP olarak sunmaktadır.

1- Vektör Grafikler

Vektör grafikleri ile çizgiler bilgisayara denklemler halinde kaydedilirler. Bunlar vektör formatında belirtilirler ve bir başlangıç noktası, bir uzunluk ve bir de yönleri bulunmaktadır. Vektör grafikleri herhangi bir çözünürlük kaybı olmadan kolaylıkla değiştirilebilmektedirler. Vektör grafiği formatındaki bir imge büyültüldüğü zaman imgeyi oluşturan piksel sayısı da orantılı olarak büyümekte ve görüntüde herhangi bir değişiklik olmamaktadır.

10

2- BİTMAP Grafikleri

Dizayın yazılımlarında Bitmap grafikleri imgeleri istenildiği gibi yönetmek için kullanılmaktadırlar. Bu tür yazılımlar sık sık dijital kameralarla bilikte kullanılmaktadırlar ve çekilen resimleri değiştirme ve geliştirme imkanı tanımaktadır. Bir Bitmap dosyası ekrandaki her pikseli bilgi içeren tek bir bit olarak temsil etmektedir. Eğer piksel renkli ise ilave bitlerin depolanmasına ihtiyaç vardır. Bir bitmap imgesinde değişiklik yapılmak istenirse, yazılım bunu herbir zamana karşı bir piksel hazırlayarak yapar. Eğer imge büyültülürse, imgede bulunan piksel sayısı aynı kalmaktadır. Bunun sonucu olarak da pikseller birbirlerinden ayrı düşmekte ve imgenin taneli ve net olmayan bir görüntü almasına neden olmaktadır.

5.4.2.1 İş grafik programları (Business graphics programs)

İş grafik programlarının karakteristik özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Bu programlar verilerini kümeler halinde veritabanı veya tablo programlarından getirtmektedirler.

• Bu programlar çeşitli grafik formatları sunmaktadırlar. Bunlar pie charts, her çeşit bar charts, çizgi grafikleri ve x-y grafikleridir.

• Grafikleri etiketleyebilmekte, eksenler ve veriler yazılabılmektedir.

• Grafiklerin ve çizimlerin çok daha iyi sunulabilmesi için geniş renk ve format alanı sunmaktadır

İş grafik yazılımlarının başlıca uygulama alanları:

• yapılan istatistiklerin kolay anlaşılır bir şekilde sunulmasında. Örneğin, pie chart kullanarak bir şehirdeki değişik yaş grubundaki nüfusun dağılımını göstermek veya petrol fiyatlarının yıllara gore nasıl değiştiğini çizgi grafiği kullanarak göstermek.

• Matematiksel fonksiyonları çizmek

5.4.2.2 Boyama ve resim çizme programları (Painting and drawing programs)

Resim programları küçücük noktalardan oluşan ve herbirinin bilgisayar ekranında bir piksele (pixcel) karşılık geldiği bitmap grafiklerini yaratmak için kullanılırlar. Boyama ve resim çizme programlarının karakteristik özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Çok geniş kalem, firça ve çizi stili ve çok geniş renk ve desen ile serbest elle çizim yapabilme becerisi sunmaktadır.

• Resimlerin içerisine istenildiğinde eklenebilen standard sekiller sunmaktadır.

• Seçimler genellikle fare ve ikonları kullanarak yapılabilmektedir.

11

• Silmek, kopyalamak ve hareket ettirmek istediğiniz yerleri işaretleyebilme imkanı tanımak

• tek bir pikseli zum yapabilme özelliğini kullanarak değiştirebilmek

Boyama ve resim çizme yazılımlarının başlıca uygulama alanları:

• Ekran üzerinde resim yapmada kullanılıyor. Bu uygulama yaratıcı olabilme şansı sağlamaktadır. Bu resimlerin çıktıları alınabilmektedir.

• Dökümanlar üzerinde kullanabilmek üzere örnek resimler üretmek için kullanılıyor.

Resim programları yapılan çalışmaları Bitmap (BMP), Grafik Yerdeğiştirme Formatı (GIF), PNG (Portable Network Graphıcs), JPEG(Joint Photographic Experts Group) ve TIFF (Tagged Image File Format)formatlarında kaydetmektedir. Bu formatların temel farklı özellikleri vardır (kodlama, sıkıştırma algoritmaları gibi).

Çizim programları bir objenin vektörel grafiğini yaratmak için kullanılırlar. En önemli çizim programları Macromedia Freehand ve Adobe Illustrator’dür. Bu programlar PostScript dilini kullanarak dosyalarını kaydediyorlar.

PostScript (PS): PS resim programlarında kullanılan formatlardan oldukça farklıdır. PS, Adobe Systems'in ortaya çıkardığı bir yazıcı dilidir. Çesitli komutları kullanarak PS anlayan bir yazıcıdan çok kaliteli çıktılar alınmasını sağlar. PS grafik dosyaları EPS (Encapsulated PostScript) formatında kaydedilirler.

12

5.4.2.3 3-Boyutlu (CAD) Programları

3-Boyutlu programlar grafiklere üç boyut kazandırmak için kullanılan programlardır. Bu programlar sayesinde objeler istenildiği doğrultuda döndürülebiliyorlar. Bu programlar bilgisayar destekli tasarım (CAD: computer aided design) ve bilgisayar destekli üretim (computer aided manifacturing) amacına yönelik olarak hazırlanmışlar ve daha çok mimaride ve ürün geliştirmede kullanılımaktadırlar. Bir bina ya da ürünün modelleri bilgisayar ortamında oluşturulur, ekrandaki görüntü gerektiğinde döndürülerek incelenebilir, kesitleri alınabilir, üzerinde testler yapılabilir vb. AutoCad belki de en bilinen CAD/CAM programıdir. CAD programlarının uygulama alanları:

• Mimarlıkta binaların dizaynlarını yapak için kullanılırlar

• Trafik kontrollerinde, yol kavşaklarının detaylı bir şekilde çizilmesinde

• Mühendislikte her türlü çizim için, örneğin arabaların iç ve dış dizaynını yapmada

• Hassas çizim isteyen hertürlü endstriyel çalışmalarda.

• moda dizayınında

13

5.4.2.4 Resim/İmge Yazıcıları

İmge Yazıcı programları resim programlarının komplike halidir. Bunlar hem resmi görüntüleme hem de resim/fotoğraf üzerinde istenilen değişiklikleri yapabilme imkanı veren programlardır. Adobe Photoshop en yaygın kullanılan programdır.

5.4.2.5 Animasyon Programları

Animasyon programları tek bir GIF dosyası içinde birden çok ve belli bir sırada konmuş GIF'lerden (=sahne) oluşur. Dosya içinde bulunan sahneler, sonsuz bir döngü içinde, hızı ayarlanarak vb hareketlendirilebilir. Animasyon programları, web ortamlarının vazgeçilmez yardımcı elemanlarıdır. Sayfalara dinamiklik ve görsellik katarlar. Profesyonel animasyon programları animasyonun yaratılmasında ve kontrolünde çok komplike aletler sunmaktadır. Bu dosyaları web üzerinden görebilmek için Macromedia’nın FLASH PLAYER ya da SCHOCKWAWE PLAYER’e ihtiyaç duyulmaktadır.

5.4.2.6 Radyo Programları

Ses dosyaları, çeşitli standart ses formatlarında kaydedilen dijital ses dalga formatında, dijital veri içermektedirler. Bu formatlar seslerin dijital olarak nasıl tanımlandığını açıkça belirtmekte ve bir çeşit sıkıştırma (küçültme) tekniği ile dosyaların boyutlarını küçültebilmektedirler. Bunlara örnek MP3 (ya da MPG-3). AU, WAV ve MIDI’dir.

5.4.2.7 Video Yazıcıları

Hareketli görüntü formatları, sahneleri arka arkaya (sinema filmi gibi) sürekli gösterebilen formatlardır. Web üzerinde de kullanılan en önemli hareketli görüntü formatları MPEG, AVI ve Quick Time'dır. Bunlar:

5.4.3 İnternet Programları (Internet Programs)

İnternet programları iletişim, öğrenme ve birbirini etkilemede kullanılan genel amaçlı uygulama programlarıdır.

Eklektronik posta programı, bilgisayar ağları ve Internet ortamında kullanıcıların birbirleriyle mesajlaşmalarını sağlar. En yaygın kullanılan e-posta programları, Microsoft Outlook, Microsoft Outlook Express, Netscape Messenger, Eudora ve Lotus Notes’dir. Bununla birlikte MSN, web sayfası yazma programı ve video konferansı yapabilmek için kullanılan programlar da örnek olarak verebilebilir.

5.4.4 Ev ve Eğitim Programları (Home and Education Programs)

Eğitim : Bilgisayarlar eğitimde her geçen gün gittikçe artan bir oranda kullanılmaktadır. Bugün piyasada olan programların çoğu öğreticileriyle birliktedir, yani program içindeki yardım menüsünde programın kullanım bilgileri bulunmaktadır.

14

Ansiklopedik bilgiler içeren, belli bir yer veya konuda hazırlanmış olan tanıtıcı programlar, yabancı dil veya herhangi bir dersle ilgili olarak yardımcı olmak üzere hazırlanmış, internette online veya asenkron eğitim için hazırlanmış programlar eğitim amaçlı programlardır.

Ev: Kişisel maliye ve vergi işlerinde kullanılan programlar, ev ve çevre düzeni yapan programlar ve oyunlar evde kullanılabilen programlardır. Bilgisayar oyunları bilgisayara yüklenip bilgisayara karşı oynanılabildiği gibi günümüzde internet aracılığı ile karşılıklı oynanabilen oyunlar olarak da hayatımızda önemliki yerlerşini almışlardır.

5.5 Ticari Yazılımlar

Yazılım türleri içinde en özel ve en işlevsel olarak bilinen ticari yazılımlar, bilgisayar teknolojilerinin son 10-15 yılda büyük bir hızla en küçük ofislere dahi girmesi nedeniyle çok büyük bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmış müşteriye yönelik yazılımlardır. Özellikle bilgisayarla yapılan işlemlerin önceki gibi elle yapılan işlere nazaran son derece hızlı ve kolay yapılması, hem maliyet hem de zaman tasarrufu sağlaması, birçok işletmenin kuruluş ya da yenilenme dönemlerinde bilgisayar ve ticari yazılım çözümlerine yönlenmesini hızlandırmıştır. Dahası, Internet´in ortaya çıkıp her geçen gün hayatımıza girmesiyle, adeta bir devrim niteliğinde olan yepyeni ticaret ve iş yapma biçimleri yaratarak (e-ticaret, e-iş, e-pazarlama vs.) ekonomi ve iş yaşamını derinden etkiledi. Bu sayede, iş dünyasının kullandıkları ticari yazılımlardan beklentileri ve istekleri arttı, yazılımların işlev ve teknoloji yönlerinden daha da çeşitlenmesini sağladı.

Ayrıca iş dünyasında küresel rekabetin artması, pazarlama sorunları, güvenlik ihtiyacı gibi nedenlerle ticari yazılımların sadece basit stok ve cari hesap takibi, muhasebe kaydı yapıp faturalandırma yapması yetersiz görülmeye başlandı. En azından veri güvenliği, tüm yeni işletim sistemlerine uyumluluk, uluslararası standartlar düzeyinde veri alışverişi ve kurumsal yapının tüm süreçleri ile (üretim, finansman, müşteri ilişkileri vs.) entegre olabilme yeteneğine sahip komplike ticari yazılımlar ön plana çıkmaya başladı. (Örneğin bir firmanın tüm iş akışının kapsayan web odaklı içerik yönetimi, sanal mağaza, e-ticaret vs yazılımları gibi)

Genel olarak ticari yazılımlar firma yöneticilerinin verilere dayalı karar alma, verilen kararların takibi, yapılan işlerin, varsa bayilerin ya da şubelerin denetlenmesi, tedarik ağının hızı gibi çok sayıda sürece dinamik bir yapı kazandırıyor, zaman ve maliyet avantajı getiriyor. Şimdi kısaca, ticari yazılım alırken dikkat edilecek kimi detayları inceleyelim.

Ticari Yazılım Satın Alırken Dikkat Edilecek Konular

• Firmanın kendi kurumsal ihtiyaçlarına uygun yazılımlar tercih edilmelidir. Bunun için yazılımda aradığı ve beklediği özellikler firmanın ayrıntılı olarak yapacağı bir "beklenti analizi" ile belirlenmelidir.

15

• Kullanılacak yazılımın güncel olması, kendisini yenileyen, güncellenebilen bir yapıya sahip, tüm işletim sistemlerine ve hepsinden önemlisi yaptığınız iş ve kurumsal ihtiyaçlarınıza tam entegre olabilecek bir esnekliği olması çok önemlidir. Eski bir teknolojiye sahip ya da yenilenebilme yeteneğinden yoksun bir ticari yazılım, iş akışınızda beklediğiniz verim ve kolaylığı getirmeyecektir.

• İşinize uygun yazılım paketlerine yönelmelisiniz. Hizmet yoğun bir iş yapıyorsanız, tedarik işi yapan bir firmanın tercih edebileceği bir yazılıma yönelmemelisiniz. Doğrudan müşteriye mal satan bir iş süreciniz varsa, örneğin sanal mağaza yazılımları sizin için uygun olabilir. Yazılım üreten firmalar bu nedenle değişik sektörlere uyumlu ve farklılaşabilen sektörel yazılım çözümleri üretmekteler. Bu çözümler arasında işinize uygun olanı seçmelisiniz

• İlgilendiğiniz yazılımın sağlam bir yazılım üreticisi firma tarafından hazırlanmış olması çok önemlidir. Bu hem o firmanın yazılım çözümlerinin çok sayıda kurum tarafından kullanılıyor olması nedeniyle yazılımın gelişmeye açık olmasını sağlar hem de yazılımdaki kimi eksiklik ve eklemeler çok daha hızlı yerine getirildiğinden yazılımı kullanan firmaların istekleri daha hızlı yerine getirilir.

• Satın aldığınız ticari yazılımın, onu üreten yazılım firma tarafından teknik destek hizmetlerinin verilmesi de çok önemlidir. Herhangi bir problem ve kullanım bilgisi için yaygın ve etkili destek hizmeti verilen yazılım ürünlerini tercih etmelisiniz.

• Ve en önemlisi, kopya ya da korsan ticari yazılımlara uzak durmalısınız. Bilişim suçlarının da içeren yeni ceza yasaları korsan yazılımları kullananları ağır şekilde cezalandırma hükümlerini barındırıyor. Cezai yönü bir yana, korsan ve tescili olmayan yazılımlar destek hizmetlerinden yoksundur, içlerinde güvenliğiniz için çok sayıda güvenlik açığı bulunan, hesap kontrolü ve nakit akışınızı tehlikeye sokabilecek tehditler (ya da casus programlar) içerebilmektedir. Ayrıca bu yazılımlar, onları üretenlerin beyinsel ve düşünsel emekleriyle oluşmaktadır. Bu ürünleri hiçbir yazılım bilgisi olmadan kopyalayıp satanlar hırsızlık yapmaktadırlar. Kısaca korsan yazılımlarla, tescilli yazılımları tercih etme konusunda verilecek karar etik yani ahlaksal bir karardır. Korsanı seçmiş olanlar dolaylı olarak hırsızlığı da onaylamış olmaktadır.

5.6 Ücretsiz Yazılımlar (Freeware), Paylaşılabilir Yazılımlar (Shareware) ve Kullanımı Serbest Olan Yazılımlar (Public Domain) yazılım ve aralarındaki farklar

Internet ile erişilebilen bazı merkezlerde herkese açık arşivler vardır. Buralarda çok çeşitli bilgiler, çok çeşitli programlar bulunur. Bu bilgiler bir konferansın kayıt formu olabileceği gibi, piyasadaki bir ürünün tanıtım kılavuzu da olabilir. Bilgi amaçlı dosyalar, daha çok düz yazı formatındadır ve grafik/ses/animasyon vb ile içeriği zenginleştirilmiş olabilir. Bunlar daha çok, bir ürünün tanıtımı, kullanımla ilgili sorunları çözmede kullanıcıya yol gösterecek bazı destek bilgileri vb. dır. Ayrıca, web tabanlı ortamlarda, firma reklamları ve ürün tanıtıcı reklamlara da rastlamaktayız.

16

Bu tip arşivlerde en çok karşılaşılan dosyalar, çok değişik amaçlar ve değişik bilgisayar ortamları (PC, Mac, Unix vb) için geliştirilmiş binlerce çeşit ve yüzlerce giga byte yer tutan bilgisayar programlarıdır (yazılım, software).

Kullanımı Serbest Olan Yazılımlar (Public Domain) Yazılımlar : Bu programları yazan kişiler, kendi programlarını herkesin alıp bedava kullanmasına izin verirler. Ancak, bazı durumlarda bu bedava kullanım kısıtlandırılır. Public Domain yazılımlarda aşağıdaki hususlar göz önüne alınmalı:

• tamamı değiştirilmeden üçüncü kişilere kopyalanmalı, • eğer söz konusu eser bir başka yerde kullanılacaksa (örneğin bir başka eserde

bundan yararlanılacaksa) yazarlarına bildirilmeli, • herhangi bir şekilde eserin dağıtımından dağıtım medyası masrafından fazla

masraf alınmamalı (BBS'ler için)

Bunun en iyi örneklerinden biri GPL (GNU Public License)'dır.

Freeware (Ücretsiz) Yazılımlar : Freeware yazılımlar limitsiz bir şekilde bunları alan kişiler tarafından kullanılabilir. Bu yazılımlar, parayla üçüncü kişilere satılmamalıdır. Bu tür programları hazırlayan kurum ya da kişiler, yasal olarak hiçbir sorumluluk taşımazlar. Programın kullanımlari sırasında ortaya çıkabilecek eksiklik ya da sorunlardan sadece kullanıcının kendisi sorumludur. Kullanım dokümanları ya kısıtlıdır ya da hiç yoktur.

Shareware (Paylaşılabilir) Yazılımlar : Shareware yazılımlarda ise 'kullan, eğer beğenirsen bana belli bir miktar para gönder' felsefesi geçerlidir. Bu tür programların ya işlevleri tam değildir ya da belirli bir deneme süresi için çalıştırılabilirler. Kullanıcı deneme süresinin sonunda programı kullanmaya devam etmek isterse, ya da eksik olan programın tamamını almak isterse, lisans ücretini ödemek zorundadır. Programın deneme süresi içinde yazilimi geliştiren kurum ya da kişinin yasal olarak sorumluluğu yoktur. Bir Shareware yazılıma lisans ücretini ödediğinizde aslında pek çok şey kazanırsınız. Bunlar:

• Para ödenmeden kullanımda programın bazı kısımları çalışmaz ya da çok kısıtlı çalışır. Bunun önüne geçmiş olursunuz.

• Programın ilk çalıştırılışında ve daha sonra belirli aralıklarla ekrana gelen ve programın satın alınmadan (Unregistered) kullanıldığını belirten can sıkıcı mesajlardan kurtulursunuz.

• Programın bundan sonraki tam fonksiyonlu yeni sürümlerini uzun bir sure bedavaya alabilirsiniz.

• Programla ilgili çok iyi bir dokümantasyona ve yardım ortamına sahip olursunuz. • Belki de en önemlisi, programı yazan kişiye emeğinin karşılığını ödeyerek onu bir

anlamda programı geliştirmesi ve yeni ürünler ortaya çıkarması konusunda teşvik etmiş olursunuz.

Eğer ödeme imkanınız varsa, sürekli kullandığınız 'Shareware' programlar için bu az miktardaki paraları ödemek programları daha verimli kullanmanız açısından çok önemlidir.

17

Tryware Yazılımlar : Bazı ticari şirketlerin, yeni geliştirdikleri yazılımların sınırlanmış sürümleridir ve tanıtım amacıyla konurlar.

Poscardware Yazılımlar : Bütün bunların yanında, bir de 'poscardware' yazılımlar vardır. Bu yazılımları geliştirenlerin kullanıcılardan tek beklentisi güzel bir kartpostaldır. Eğer günün birinde 'poscardware' bir yazılım kullanırsanız, hemen bu programı yazan kişiye bir kartpostal gönderin!!!

Patch Yazılımlar : Mevcut bir yazılımın (ticari ya da public domain) bazı hatalarını düzeltmek, ve programı güncellemek amacıyla, ilgili firmaların (ya da kişilerin) çıkardıkları "yama" programlar. Bu tip programlar, Internet üzerinde sıkça dağıtılır.

5.7. Uygulama Programı Nasıl Geliştirilir?

Bir uygulama programının gelişirilmesi 5 temel adımdan oluşur:

5.7.1. Çözümleme

Çözümleme (analysis) adımında bilgisayarda yaptırılmak istenen programın amacı ve kimler tarafindan kullanılacağı tanımlanır. Hangi giriş verilerinin alınacağı, hangi işlemlerin yapılacaği ve hangi çikiş verilerinin elde edileceği belirlenir. Bu koşulları sağlayan bir programın yazılmasının mümkün olup olmadığı araştırılır. Tüm bu araştırma ve incelemeler doküman olarak kaydedilir.

5.7.2. Tasarım

Tasarım (design) adımında, önceki adımda nitelikleri belirlenen programın hangi veriler üzerinde hangi işlemleri ve hangi sıra ile yapacağı kağıt üzerinde belirlenir. Tek tek işlem adımları izlenerek istenen sonucun elde edilip edilemeyeceği denenir.

5.7.3. Kodlama

Kodlama (coding) adımında, tasarım adımında belirlenen islem adımları, seçilen bir programlama dili kullanılarak program haline getirilir ve sayısal ortama aktarılır. Derleyici (compiler) adi verilen sistem programi tarafindan makine komutları haline çevrilir. Bu dönüştürme sırasında derleyici, dilin kurallarına uyulmadan yazılan komutlar için kullanıcıyı uyarır. Yazım hataları temizlendikten sonra program işletime hazır hale gelir.

5.7.4. Deneme

Bütün yazım hataları giderildikten sonra, programın gerçekten istenen işlemi yapıp yapmadığını denemek gerekir. Bilgisayarlar 'düşündüğünüz işi' değil 'söylediğiniz işi'

18

yaparlar. Komutların dilin kurallarına uygun olarak yazılmış olması, onların sorunun çözümünü sağlayacak doğru komutlar olduğu anlamına gelmez. Eger girilen örnek verilerle beklenen sonuçlar elde edilemiyorsa, programda bir mantık hatası (logic error) olduğu anlaşılır. Programdaki komutların tek tek incelenerek, nerede hangi işlemin eksik ya da fazla yapıldığı bulunmaya çalışılır. Bu süreç hata ayıklama (debugging) olarak da adlandırılır.

5.7.5. Belgeleme

Son adım olan belgeleme (documentation) adımında, tamamlanan programa ait çözümleme ve tasarım raporları, program metni, kullanım kılavuzları, giriş ve çıkış verilerini tanıtan belgeler vb. bir dosya haline getirilerek gerektiğinde kullanmak üzere saklanır.

5.8. Programlama Dilleri

Genel amaçlı olsun özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına imkan veren her türlü sembol, karakter ve kurallar grubudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayarlar arasında tercümanlık görevi yapar. Programlama dilleri, bilgisayara neyi, ne zaman, nasıl yapacağını belirten deyim ve komutlar içerir. Programlama dilleri zaman içerisinde gelişerek günümüzde çok kabiliyetli bir duruma gelmiştir. Programlama dillerinin tarihi gelişimi Tablo 1.1.de verilmiştir.

Kuşak Programlama Dili Periyod 1 Makine dili 1940 – 1950 arası 2 Assembly dili 1950’li yıllardan itibaren 3 Yüksek seviyeli diller 1960’lı yıllardan itibaren 4 Çok yüksek seviyeli diller 1970’li yıllardan itibaren 5 Yapay zekaya yönelik diller 1980’li yıllardan itibaren

Tablo 1.1.Programlama Dillerinin Tarihi Gelişimi

Programlama dilleri dilin insana ya da makineye yakınlığına göre üç temel gruba ayrılır:

1- Düşük(ALT) seviyeli diller :

Konutları doğrudan donanım üzerinden yapılan işlemleri ifade eden programlama dilleridir. Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok zor olan makine dili ve assembly dilleriydi.

Makine dili: Geliştirilen ilk programlama dilidir ve ilk kuşağı temsil eder. Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1 lerden oluşur. Bütün talimatlar en detaylı bir şekilde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır.

19

Assembly dilleri : İkinci kuşak dilerdir ve geliştirilmesine 1950’li yılların başlarında Grace Hopper tarafından öncülük edilmiştir. Bu dillerde makine dili talimatları daha kolay bir şekilde anlaşılabilecek ve hatırlanabilecek olan sembollerle ifade edilir. Düşük seviyeli diller grubundan sayılmasına rağmen, makine diline göre bir adım daha ileride olan assembly dilleri günümüzde bile programcılar tarafından kullanılmaktadır. Çünkü bu dillerle yazılan programlar genellikle çok hızlı çalışır ve daha az depolama yüzeyi gerektirirler. Bununla birlikte bu dillerle programlama yapmak çok yorucu, sıkıcı ve zaman alıcı olduğundan cazibesini kaybetmektedir.

2- Yüksek (ÜST) seviyeli diller : Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama dilleri öğrenilmesi daha kolay, program yazılması daha az zaman alan, daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dilleridir. Yüksek seviyeli dillerden birinde yazılan bir kaynak program makine diline çevrilmek zorundadır. Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir. Basic, Cobol, Fortran ve Pascal dilleri bu kategorideki programlama dillerine birkaç örnek oluşturur. Bu dillerin bazılarının kullanım alanları aşağıdaki gibidir.

• BASIC — genellikle ders/öğretim dili olarak kullanılmaktadır • C++ — grafikler ve ticari yazılımların geliştirilmesinde kullanılmaktadırlar • COBOL — işyerlerinin verilerini işlemelerinde kullanılırlar çünkü mükemmel

dosya tutumu sunmaktadırlar • FORTRAN — bilimsel programlarda kullanılmaktadır • HTML (hypertext markup language) — web (ağ) sitesi yaratmak için

kullanılmaktadır • JAVA — Internet üzerinden tarama/araştırma yapabilmek için gerekli

yazılımların yazılmasında kullanılır • LOGO — çocuklara programcılığı ve bilgisayar kullanmasını öğretmek için

kullanılır

3- Çok yüksek seviyeli diller : Bu diller programlama işini çok daha kolaylaştırmıştır. Bu dillerdeki temel özellik kullanıcıların bilgisayara bir şeyin nasıl yapılacağını değil, ne yapılacağını ifade edebilmelerine imkan vermesidir. Örneğin; sayıların sıraya dizdirilmesi işlemini yapabilmek için bir yüksek seviyeli dil ile karmaşık bir mantık kullanarak 15-20 satırlık bir program yazmak gerekir. Bunun aksine bir çok yüksek seviyeli(dördüncü kuşak) dil ile bir kullanıcının yapacağı iş; sıraya dizilecek alanı, sıralama işleminin küçükten büyüğe mi yoksa büyükten küçüğe mi yapılacağını belirlemek ve ekrandaki bir ikona tıklayarak yada bir mönüden “sırala” komutunu seçerek sıralama işlemini gerçekleştirmektir.

İlk geliştirilen dördüncü kuşak diller ile daha sonraları geliştirilen diller arasında bile takip edilen prosedürler ve kullanılan metotlar bakımından büyük farklılıklar vardır. Yeni geliştirilen diller çok daha karmaşık işleri daha kolay bir şekilde yapmaya imkan vermektedir.

20

Derleyiciler ve Yorumlayıcılar

Üst seviyeli dillerden biriyle yazılan bir programın bilgisayarda öalıştırılabilmesi ve kullanılması için makine diline çevrilmesi gereklidir. Bu işlem derleyiciler ya da yorumlayıcılar yardımıyla yapılır.

Derleyiciler (Compiler)

Derleyiciler üst seviyeli programlama dilleri ile yazılmış programları makine koduna çeviren yazılımlardır. Program ancak bu çevirme işleminden sonra çalışabilir hale gelir.

Her programlam dili bir derleyici ile birlikte satılır. Çünkü dilin özellikleri ve hangi işlevleri gerçekleştirebileceği derleyici tarafından belirlenmektedir.

Yorumlayıcı (Interpriter)

Yorumlayıcı, derleyici gibi, üst seviyeli bir programlama diliyle yazılmış bir program kodunu çalıştırmak için kullanılır. Yorumlayıcının, derleyiciden farkı, her bir komutu tek tek çalıştırmasıdır. Derleyici bütün kodu makine diline çevirirken yorumlayıcı her komutu tek tek ele alır. Bu nedenle yorumlayıcı kullanmak daha yavaş çalışan programlar doğurur. Ancak yorumlayıcı, program geliştirme aşamasında yapılacak denemelerde çok kullanışlıdır: Her denemede programın tümünün derlenmesini beklemek yerine, yorumlayıcı kullanarak hemen çalıştırmak tercih edilir. BASIC ve LISP gibi bazı diller özellikle yorumlayıcı kullanarak çalışırlar.

Kodlama Sistemleri

Her tür veri, bilgisayar tarafından işlenebilmesi için ikili sayı sistemine çevrilmelidir. Bilgisayara verilen bütün bilgileri kullanıcıların 1-0 dizilerine çevirmesi söz konusu değildir. Bu nedenle klavyeden girilenler de dahil olmak üzere, bütün veriler bilgisayarda bir kodlama sistemi ile ikili sayı sistemine otomatik olarak çevrilir. Örneğin klavyeden A harfine basıldığında, bilgisayar A harfine karşılık gelen ikili sayıyı alır ve işler.

EBICDIC

EBICDIC (Extended Binary-Coded Decimal Interchange; Genişletilmiş İkili Kodlanmış On Tabanlı Değişim), karakterleri simgeleyen sayılardan oluşan ve IBM ana bilgisayarlarında kullanılan bir kodlama sistemidir. EBICDIC kişisel bilgisayarların ortaya çıkışıyla yaygınlığını kaybetmeye başlamıştır. Bugün IBM’in ana bilgisayarları dışında hemen hemen hiç kullanılmamktadır. Kişisel bilgisayarlarda ve Unix işletim sistemleri kullanan makinelerde ASCII kullanılır.

ASCII

ASCII (American Standard Code for Information Interchange; Amerikan Standard Veri Alışverişi Kodu), İngilizcedeki harfleri, rakamları, özel işaretleri temsil eden sayılardan oluşan bir kodlama sistemidir ve 256 karakter kodlyabilmektedir. Örneğin A harfi ASCII kodlama sisteminde 65 değeriyle (65’in ikili sistemdeki karşılığı ile) temsil edilir. Düz metinler, ASCII koduyla saklanabilir, ama içlerinde resimlerin ve çalıştırılabilir program kodlarının olduğu dosyalar bu sınıfa girmez.

21

Unicode

Unicode, karakterlerin kodlanması için ASCII gibi 256 yerine 65000 civarında karakterin kodlanmasına izin verir. İngilizce harf ve rakamlar, noktalama işaretleri, özel karakter kodları için 256 karakter yeterli olurken, İngilizce dışındaki dillerin harfleri ve simgeleri için yetersiz kalmaktadır. Ç, ı, ğ, ö gibi Türkçe karakterlerin bilgisayar ortamında bazen sorunlara yol açmalarının sebebi de budur. Türkçe harfler, uluslararasıstandardlar içinde yer almadıklarından standard ASCII kod tablosu içinde Türkçe harfler bulunmamaktadır.

5.9 Yazılım Edinilmesi

Herhangi bir konuda paket yazılım olup olmadığı nasıl ögrenilebilir? Nereden ve hangi koşullarla alınabilir? Her şeyden önce yazılımdan beklenen nitelikleri tesbit etmek için iyi bir inceleme yapmak gerekir. Nelere gereksinim vardir? Bunların hangileri olmazsa olmaz türdendir? Elinizdeki bilgisayar donanımının özellikleri nelerdir? Unutmamak gerekir ki, iyi bir yazılımı bulmuş olmak, bunun eldeki bilgisayarda çalışabileceği anlamına gelmez. Bir kez bu gereksinim ve olanaklar belirlendikten sonra, aranılan tipte bir paket yazılımın dünyada var olup olmadığını araştırmak için çesitli yollar önerilebilir:

•Bilgisayar yazılımı ile ilgili dergilerde bulunan reklam ve haberleri izlemek bir yöntemdir. Hatta bu tür dergiler aynı işi yapan değişik yazılımlar arasında karşılaştırmalar yapan yazılar yayınlayarak alıcıların karar vermesine yardımcı da olurlar. •Yazılım pazarlayan firmalarla görüşmeler yapılarak ellerinde istenilen türde yazilim olup olmadığı ve özellikleri öğrenilebilir. •Bilgisayar ağları üzerinde bulunan arama motorları (search engine) kullanılarak istenilen konuda bir yazılım olup olmadığı öğrenilebilir. •Kimi firmalarin yayınlamış olduğu yazılım katalogları incelenebilir.

Aramalarda rastlanan yazılımların tanıtım dokümanlarına bakılarak tesbit edilmiş gereksinimlerin ne kadarını sağlayabildikleri ve elde bulunan donanıma uyup uy- madiklari incelenebilir. Eğer elde henüz bilgisayar yoksa, çoğu kez önce yazılımların, sonra da bunun gerektirdiği niteliklere sahip bilgisayarın edinilmesi önerilir. Kararlaştırılan yazılım, pazarlamacı firmalardan ya da bilgisayar ağları kullanılarak, sakl tutulduklari bilgisayar sistemlerinden alınabilir.

Aynı işi yapan birden fazla paket program varsa, aralarında seçim yapmak için aşağıdaki kıstaslara bakılabilir:

•Belgelemenin kalitesi: Programla birlikte gelen kullanım kılavuzu vb. belgelerin kolay anlaşılır ve açıklayıcı olup olmadıkları incelenebilir. •Öğrenme kolaylığı: Programın belgelemesi çok iyi bile olsa, programı öğrenmek zor olabilir. Kullanıcı eğitimi için çok masraf yapılması gerekiyor olabilir. Bu konuda en uygun yol, programı daha önceden alıp kullananların fikrini almaktır. •Kullanım kolaylığı: Programın her an ve kolayca çalıştırılıp çalıştırılamadığı önemli olabilir. Bu konuda da önceden programı kullananların fikri alınabilir.

22

•�Hata denetimi: Hata yapmak insanin doğal bir özelliğidir. Programların kullanımı sırasında da yanlış bir veri girmek, yanlış bir tuşa basmak vb. olağan hatalardandır. Bu tip bir hata durumunda programın nasıl tepki verdiği, giriş verilerini denetleyip denetlemediğine bakmak gerekir. •Destek: Bir hata olur ve bununla ilgili açıklayıcı bilgilere belgelerden ulaşılamaz ise, doğrudan görüşüp fikir alnabilecek kimseler var mi? Programda eksik ya da yanlış kısımlar varsa bunların düzeltilmesi sağlanabilir mi? Bu tip gereksinimlerin karşılanma oranı da önemli bir seçim unsuru olabilir.

5.10 Lisanslı Programlar ve Kullanım Hakkı (COPYRIGHT)

Parası ödenerek, tam anlamıyla çalışır durumda ve bütün kullanım materyali tam olarak alınabilen paket yazılımlar lisanslı program (licensed program) olarak anılır. Kullandığınız her lisanslı yazılım programı için, lisans sözleşmesinin sizin adınıza düzenlenmiş olduğu bir lisansa sahip olmalısınız. Yazılım lisansı, size bir yazılımı kullanmanız için yasal hakkı verir. Lisanslı programların kullanımı sırasında ortaya çıkan eksikliklerin, yazılımı pazarlayan kurum tarafından düzeltilmesi mümkün olabilir. Programların daha yeni şekilleri az bir ücret ödenerek elde edilebilir. Sorunlu çıkan programlar için ticaretle ilgili yasa ve yönetmeliklere uygun olarak yargı yoluna başvurulabilir.

Çoğu yazılımların kullanım hakları belirlenmiştir. Yazılımın kullanım hakkı o yazılımı alan kişiye aittir. Son kullanıcı tarafından kopyalanamaz. Dağıtılamaz. Sadece satıcı tarafından kopyalanır.

Lisans Anlaşması ile kullanılan yazılımlar:

Satıcı ile son kullanıcı tarafından Lisans anlaşması yapılır. Bu lisans anlaşması yazılı olabileceği gibi, yazılım kurulurken başlangıçta da yapılabilir.

Tek kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, çok kullanılıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, anlaşmalı sayıda kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar ve site lisanslı yazılımlar vardır.

Yazılım ürününü kullanmanız, lisans sözleşmesinin koşulları ve telif hakkı yasasıyla kısıtlanmıştır. A.B.D. Telif Hakkı Yasası’na göre, telif hakkıyla korunan ürünlerin telif hakkı sahibinin izni olmadan çoğaltılması ya da dağıtılması yasalara aykırıdır. Yazılımın yetkisiz olarak çoğaltılması, satış, ücretsiz dağıtım ya da kopyalayanın kendi kullanımı amacıyla yapılmasına bakılmaksızın, telif hakkının ihlali olarak değerlendirilir.

Kesinlikle:

o Bilgisayarı başkalarına zarar vermekte kullanmayın. o Bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın.

23

o Başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın. o Bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın. o Bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın. o Sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın. o Başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin. o Sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın. o Bilgisayarı, saygı ve ilgi göstererek kullanın.

5.11 Uygulama Yazılımlarının Yüklenmesi ve Yönetilmesi

İhtiyaç duyulan uygulama alanına göre seçilen bir uygulama yazılımını kullanabilmek için öncelikle bilgisayara yüklenmesi, uygulamanın başlatılması ve istenilen opsiyonun seçilmesi gerekmektedir.

INSTALL denen yükleme işlemi kullanılacak olan uygulama programının bilgisayara yüklenmesidir. Uygulama yazılımı (programı) satın alınırken CD üzerinde bu işlemin nasıl yapılacağı belirtilmiştir ve bu işlem sırasında adım adım izlenmelidir. INSTALL işlemi sırasında uygulama yazılımı bilgisayara yüklenirken bilgisayar aynı zamanda yüklenen programın çalışabileceği şekilde de biçimlendirilmektedir. Yüklenen bir uygulama yazılımı istendiği takdirde bilgisayardan silinebilmektedir. Ancak INSTALL yapılan bir program DELETE tuşu ile silinememektedir. Yazılımın sistemden silinmesi gerekmektedir. Bu nedenle UNINSTALL denen işeminin yapılması gerekmektedir. UNINSTALL uygulama programının dosyalarını sabit diskten çıkarmaktadır.

Uygulama programının başlatılması (Launching) için de hangi yolun izleneceği bilinmelidir. Yeni yüklenen bir uygulama yazılımı, yükleme işlemi sırasında ALL PROGRAMS’ın içine yerleştirilmektedir. Wındows İşletim sistemi kullanılırken yüklenen yazılıma START – ALL PROGRAMS yolu takip edilerek ulaşılabilir. İstendiği takdirde de masaüzerine (desktop) çıkarılabilir.

Çalıştırılan bir uygulama yazılımında istenilen işlemlerin nasıl yapıldığı öğrenilir. Yapılan işlemler bittiği zaman bilgisayarın kapatılmasına gerek yoktur. Sadece kullanılan uygulama programının kapatılması yeterlidir. Bunun için de FILE – EXIT yolu takip edilerek program kapatılır.

24

5.12 BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ

Bilgisayar virüsleri, bilgisayarın çalışmasını engelleyecek, verileri kaydedecek, bozacak veya

silecek ya da kendilerini İnternet üzerinden diğer bilgisayarlara yayarak yavaşlamalara veya

başka sorunlara neden olacak şekilde tasarlanmış yazılım programlarıdır.

İnsanlara bulaşan virüslerin 24 saatte geçen grip mikrobundan Ebola virüsüne kadar çeşitli

türevleri olduğu gibi, bilgisayar virüsleri de muzip virüslerden oldukça zarar verici olanlarına

kadar yeni ve çeşitli biçimlerde görülür. Bilinen virüslerin hiçbiri bilgisayarınızdaki disk

sürücüleri veya monitörler gibi donanımlara zarar verme becerisine sahip değildir. Fiziksel zarar

verebilen virüslerle ilgili uyarılar genelde asılsız veya yanlış bilgilerdir.

1949 yılında, Macar asıllı Amerikan matematikçi John Von Neumann’ın bilgisayar

programlarının kendi kendilerini kopyalayabileceklerini bulması ile başlayan virus tarihindeki ilk

virüsün 1983’te Amerikalı elektronik mühendisi Fred Cohen tarafından yazıldığı iddia ediliyor.

Her ne kadar virus denilse de, Cohen’in yazdığı bu program yalnızca dosyalara kopyalamak

sureti ile çoğalan, zararsız, basit bir araçtan ibaret olduğu gibi, buradaki esas nokta olan ve

bilgisayar sahibinin isteği dışında çoğaldığı için bu program virus adını alıyor. CIA informasyon

dairesinin kayıtlarına göre ilk zararlı virüsler 1985 tarihinde ortaya çıkıyor. 1983’te Cohen

tarafında yazılan, kendi kendini çoğaltma programının bu temel esasından faydalanarak, hem

bilgisayarın kullanım sisteminde zararlı değişiklikler yaparak, hem de kendini kopyalayabilen

programlar yazan bazı programcılar, bu programları değişik yollarla diğer kullanıcılara aldatıcı

metotlar ile ileterek virüslerin yayılmalarını başlatıyor. Diğer taraftan, virüslerden kurtulma ve

25

korunma programlarının yazılması ve sonraları satılması da kaçınılmaz bir program sektörünün

ortaya çıkmasına vesile oluyor.

Bilgisayar kullanıcılarının baş ağrısı PC virüsü 20 yaşında. Şimdiki virüsler gibi geniş çaplı

bulaşma gücü olmayan Brain virüsü, sadece aralarında bu virüsü barındıran floppy diski değişen

bilgisayar kullanıcılarını etkilemişti. Brain virüsünün kaynağı tam olarak bilinmese de kendi

yazdığı ve sattığı bir yazılımı korumak isteyen bir Pakistan yazılım firmasınca yaratıldığı

sanılıyor.

Uzmanlar, bilgisayar virüsünün evriminde en önemli değişimini, virüs programı yazma

hobisinden maddi çıkar sağlama amaçlı sanal suçlara geçiş olduğunu belirterek, ilk bilgisayar

virüsünün ortaya çıkışının üzerinden 20 yıl geçmesinin ardından 150 binin üzerinde virüs

programının yazıldığını kaydediyorlar.

5.12.1 Virüslerin Yayilmasi ve Virüs Çeşitleri

Temel virüsler genelde yeterli bilgisi olmayan bilgisayar kullanıcıları tarafından farkında

olmadan paylaşılır veya gönderilir. Tipik olarak, virüslü bir disket bilgisayara takıldığında

disketin içinde hangi dosyaların olduğu bakıldığında bile virus anında bilgisayarınıza

bulaşabilir.

Dosya Virüsleri

Bu tür virüsler çalıştırılabilir programların sonuna (uzantıları . exe, . com gibi olanlar) kendilerini

ekleyerek programlara bulaşırlar ve bunlardan da kullanıcının sabit diski üzerinden diğer

programlara yayılırlar. Eğer bu dosyayı bilgisayarınızda bir diskte kaydederseniz ve bu disketi

başkasına verirseniz, bu virüsün daha da fazla yayılmasına neden olur. Böylelikle de bulaştıkları

dosyanın uzunluğunu artırırlar; ancak günümüzde dosya uzunluğunu artırmadan da bulaşan

virüsler var. Virüs eklentisi genellikle dosyanın sonunda ve nadiren de ortasında olur. Virüs

26

hafızada kalabilir (resident virus) ya da doğrudan çalıştırıldığında (direct action virus) etki

gösterebilir. Ya da her iki özelliği de kullanabilir. Dosya virüslerine örnek olarak

-Chernobyl

-Fun Love

-Nimda

BOOT VİRÜSLERİ

Daha ciddi zararlar veren virüs çeşidine Boot virüsleri denir. Virüslerin en tehlikelileri “Boot

Virüsleri” bilgisayarı başlatan ana basamak virüsleridir. Sabit disklerin veya disketin, ilk

sektörüne bulaşan ve buradaki dosyalara zarar veren, bilgisayar çalışmaya başlamak istediğinde

ise ilk olarak bu ana basamağa bakarak kullanım sistemini başlatmak istediğinde, bu virüs

kendisini kullanım sisteminin ana basamağı olarak tanıtır. Bilgisayarlar açıldığında veya

resetlendiğinde disketin veya sabit diskin (hard disk’in) boot sektöründeki yükleyici program

olarak çalıştırılır ve faal duruma geçerek buradaki dosyalara zarar verirler. Daha sonra

kendilerini yine kopyalayarak diğer bilgisayarlara ulaşırlar ve kullanıcıların çalıştırdıkları her

programa bu sayede ulaşarak çeşitli sorunlara yol açmaktadırlar. Boot virüsleri, sizin belli bir

programı çalıştırmanıza gerek kalmadan, yalnızca sistemi çalıştırmanız ile virüsün

bilgisayarınıza bulaşmasına neden olur. Boot virüslerine örnek olarak

-Michelangelo

-Neardark

-Stealth

27

Macro Virüsleri

Bazı programların, uygulama ile birlikte kullanılan "kendi yardımcı programlama dilleri" vardır.

Macro virüsleri, uygulama programları tarafından üretilen dosyalara bulaşır. Söz gelimi, popüler

bir kelime işlemci olan "MS Word", "Macro" adı verilen yardımcı paketlerle yazı yazma

sırasında bazı işleri otomatik ve daha kolay yapmanızı sağlayabilir. Programların bu özelliğini

kullanarak yazılan virüslere "macro virüsleri" adı verilir. Bu virüsler, sadece hangi macro dili ile

yazılıyorsa o dosyaları bozabilirler. Bunun en popüler ve tehlikeli örneği "Microsoft Word" ve

"Excel" macro virüsleri. Bunlar, ilgili uygulamanın macro dili ile yazılmış bir şekilde, bir word

ya da excel kullanarak hazırladığınız dökümana yerleşir ve bu dökümana her girişinizde aktif

hale geçer. Macro virüsleri, ilgili programların kullandığı bazı tanımlama dosyalarına da

bulaşmaya (normal.dot gibi) çalışır. Böylece o programla oluşturulan her döküman virüslenmiş

olur. Bu dosyalar bir diğer kullanıcı tarafından kullanıldığı zaman, bu virüsün diğer

bilgisayarlara da yayılmasına sebep olur. Virüs yayılımından bilgisayaramızı korumanın tek yolu

antivirüs program kullanmaktır. Microsoft Office (word,

excel vb) macro virüsleri ile başetmek ve korunmak için, http://www.microsoft.com/msoffice

adresinde gerekli bilgiler bulunabilir.

Bunlara ek olarak, birçok bilgisayar virüsleri e-mail ekleri ile yayılır. Siz e-mail’i açtığınız

zaman diyalog kutusu ekleri açmak isteyip istemediğinizi soruyor. Eğer dosyanın güvenilir bir

dosya olduğundan emin değilseniz, dosyanın açılmaması en iyisidir.

Microsoft Windows içerisinde uzantılar .exe’dir, fakat uygulanabilir dosyalar .com, .bin veya

.bat olabilir. Fakat, birtek uzantılara bakarak dosyanın virüslü olup olmadığını anlayamayız. En

iyi yöntem, ek dosyaları açmadan önce antivirüs programları ile kontrol etmek.

Günümüzde, 20,000’den fazla virüsler halen mevcutturlar ve bunlar gün geçtikçe

çoğalmaktadırlar. Bunlardan en ünlü ve yok edici olanlardan iki tanesi; Melissa Virüsü (1999) ve

Love Bug Virüsü (2000). Özellikle, 2001 sonbaharında SirCam adında kötü bir virüs çıktı ve bu

virüs Internet ortamında ve birçok şirket ağında çok hızlı bir şekilde yayılıdı. Fakat bu virüs de

kontrol altına alındı.

28

5.12.2 Bilgisayara Zarar Veren Diğer Programlar

Bilgisayara zarar veren tek program virüsler değildir. Zaman bombası, solucanlar, zombiler ve

truva atları da bilgisayara zarar veren diğer programlardır.

Zaman Bombası (Time-Bomb)

Zaman bombasına ayni zamanda mantık bombası da denilmektedir. Bu tür virüsler bilgisayarın

sistemine yerleşir ve bilgisayarda belli bir olay veya durumdan dolayı aktif hale gelinceye kadar

sistemde zararsız olarak kalır. Fakat zaman bombası aktif hale gelince bilgisayara zarar verir.

Solucanlar (Worm)

Solucanlar gibi daha karmaşık olan virüsler, İnternet’te Microsoft ürünün açığını kullanarak

saldırılar yapan ve bu saldırı sebebiyle internet erişiminin yavaşlamasına, internet üzerinden

verilen bir çok hizmetin durma noktasına gelmesine sebebiyet verebilirler. Wormlar da virüsler

gibi kötü amaçlı kodlarla yazılmış programlardır. Buna ek olarak, bir e-posta paylaşma

uygulaması gibi diğer yazılımları denetleyerek kendilerini otomatik olarak çoğaltabilir ve diğer

bilgisayarlara gönderebilir. Virüslerden farklı olarak, solucanlar bilgisayar ağında çoğalmakta

ve kullanıcı şüphelenmeden zararlı program bilgisayara uygulanmaktadır.

Kaydedilen ilk “worm”, Nisan 2004’te “Sasser Worm”, Microsoft Window’un boşluklarını

kullanarak İnternet’e hücum etti. Microsoft hemen bunu kontrol altına almak için atağa geçti,

fakat ne yazık ki birkaç ay sonrasına kadar savunmasız bilgisayarlara bulaşmaya devam

ediyordu.

Wormlar ve diğer kötü amaçlı kodlar (özellikle virüsler) arasındaki birinci fark bunların

çoğalma ve yayılma için kullandıkları metodlardan kaynaklanmaktadır. Standart bir bilgisayar

virüsü bir sisteme girdiği zaman bir sistem dosyasını veya ulaşabildiği bir dosyayı gelecekte

herhangi bir zamanda kullanılmak üzere değiştirir. Bu değiştirme genellikle virüs bilgisayarın

neresinde olursa olsun aktif hale getirilebileceği bir komutun dosyaya eklenmesiyle olur.

Virüsler ile wormlar arasındaki yapılacak karşılaştırmada dikkat edilecek en önemli nokta,

kullanıcı tarafından virüs aktif hale getirilinceye kadar virüsün bilgisayarda hareketsiz

29

kalmasıdır. Yani değiştirilen dosya çağırılıncaya kadar virüs hareketsiz kalır.

Oysa worm bu açıdan bakıldığında çok daha güçlüdür. Bir worm bilgisayara girdiği zaman eğer

yapabilirse bulaşabileceği internet alanlarını arayan bir programı başlatır. Bir wormun

yüklediği bu programın başlayabilmesi için herhangi bir kullanıcının yardımına ihtiyacı yoktur.

Dahası worm İnternet üzerinde gezer ve kendini ekleyebileceği yeni kurban bilgisayarlar arar.

Worm çalışması için kullanıcının bir hareketine ihtiyaç duymadığıı gibi yayılmak için de

herhangi bir harekete ihtiyaç duymaz.

DoS (Denial of Service Attack) ve Zombiler (Zombies)

DoS saldırılarının amacı hedef sistemi işlemez hale getirmektir. Bazı DoS atakları hedef sistemi

iflas ettirmek için tasarlanmışken diğer bazıları da hedef sistemi meşgul edip normal işleyişini

yavaşlatmak için tasarlanmıştır.

Bir DDoS atağında saldırgan, onlarca hatta yüzlerce sunucuyu kontrol altında tutabilir ve bütün

bu sistemlerin saldırı gücünü tek bir hedefe yönlendirebilir.

Dos atağı düzenleyen kişi kimliğini ele vermemek için atakları “zombi” adı verilen bilgisayarlar

üzerinden yapar. Böylece aynı anda bir çok bilgisayarın hedefe saldırmasını sağlar ve kimliğini

gizler. Zombiler saldırgan tarafından ele geçirilen sistemlere yerleştirilirler. Ele geçirilen

sisteme yerleştirilen zombiler kendi bünyesindeki daemonlar vasıtasıyla belirli bir porttan

gelecek olan DDoS isteklerini gerçekleştirirler. Yani aslında zombi bilgisayarlar tamamen

masum bilgisayarlardır.

Saldırgan, İnternet serverini çok fazla bombardıman eder. Böylece server aşırı yüklenir ve

çalışmaz duruma gelir. Hacker’ler mümkün olduğunca çok bilgisayara hızlı bir şekilde

bombardımana geçerler çünkü aslında ağ yöneticisi belirli IP adreslerine karşı sistemi kolayca

bloke edebilir.

Sahiplerinin bilgisayarlarının zombi haline getirildiğinden haberleri yoktur. Zombi olarak

genellikle ISS ve üniversite bilgisayarları tercih edilmektedir. Zombiler, bilgisayarlara uzaktan

kontrol (remote) imkanı vererek, bu bilgisayarlar üzerinden istedikleri server'a çok sayıda veri

30

göndererek hedefi işlemez hale getirmektedir.

DoS ataklarını bir şemayla göstermek gerekirse;

1) Saldırgan bir üniversite ağına veya basit bir ağa zorla giriyor.

2) Saldırgan kendisi onları ortaya çıkarana kadar hareketsiz kalan zombi bilgisayarlara bir

program kuruyor

3) Saldırgan uzaktaki bir siteden saldırıyı başlattığında zombiler kurbanın sunucusundan

yeniden yöneltilen, ağ üzerindeki diğer bilgisayarlara trafik yaratıyorlar.

4) Sunucu taleplerle öyle boğuluyor ki kullanıcılar kurbanın web sitesine erişemiyor.

Truva Atı (Trojan Horse)

Truva atı olarak nitelendirilen Trojan'lar ise diğer virüslerden farklıdırlar. Virüsler yapı

itibariyle kendilerini başka yerlere kopyalama, yani "bulaşma" özelliğine sahiptirler. Truva'lar

ise genellikle bunu yapmazlar. Son zamanlarda gündemde bir hayli yer edinmeleri ise Internet'in

yaygınlaşması ile oldu.

Truva atı adı verilen belirli virüsler faydalı bir program gibi görünerek kullanıcıların aldanıp

onları yüklemelerine yol açabilir. Bazı Truva atları, beklenen işlemleri yerine getiriyor gibi

görünürken bir yandan da sisteminize veya ağa bağlı diğer bilgisayarlara zarar verebilir. Bazen,

truva atları gizlenerek bir oyun veya faydalı bir program gibi kullanıcıya çekici gelir. Fakat

kullanıcı ne zaman ki bu programı bilgisayarına yükler ayni zamanda başka bir programla daha

karşılaşır. Truva atı, bilgisayarın sabit disketindeki bilgileri silebilir veya telafisi olanaksız

başka zararlara neden olabilir.

31

5.12.3 Bilgisayar Kullanarak Yapılan Dolandırıcılıklar ve Hırsızlıklar

Bilgisayarın davetsiz misafirleri kullanıcıların duyarlı kişisel bilgilerini çaldıklarında bu

potansiyel sahtekarların çoğalmasına neden olurlar.

Şifreleri Elde Etme Yöntemleri

Yetkisiz bilgisayar sistemine girmek en çok bilinen bilgisayar suçlarındandır. Böylece, davetsiz

misafir, güvenilir bilgisayar sistemine girebilmektedir. Bunlar: Salami Yöntemi, Kalpazanlık ve

Şantaj.

Salami Yöntemi

Bu yöntemle, programcı banka hesaplardan çok küçük miktarda parayı kendi zimmetine

geçirmektedir. Bu para çok küçük bir miktardır, örneğin 5 kuruş gibi. Bu miktar küçük bir miktar

olabilir fakat bu birçok kişiden ve uzun sürede toplandığı zaman çok büyük miktarlar

dolandırıcılıkla elde edilir.

Taklidini Yapma Yöntemi

Kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen siteler ve programlar, mesajı gönderenden toplu bilgileri

çalıp kendi sitelerine kopyalarlar veya çaldıkları bilgileri başkalarına gönderirler. Taklit edilen

mesajlar veya siteler yapmak rahatsız edici ve yanlıştır.

32

Şantaj Yapma Yöntemi

Bir tahmine göre, bilgisayar suçlarını yüzde 40’ı rapor edilmemiştir. Niçin? Düşünün ki sizin bir

bankada hesabınız var ve bilgisayar hırsızlığından dolayı 1 milyon dolar kaybettiniz. Bu sizin

kaybınızı kim ödeyecek veya bu durumu diğer mudilerin de paralarının güvencede olmadığını

dünyaya kim söyleyecek?

Örneğin, söylenene göre Londra’da birkaç yıl içerisinde bilgisayar saldırganları bütün

bilgisayar sistemlerini yok edebileceklerini kıdemli yöneticilere gösterdikten sonra yaklaşık 650

milyon doları bankalardan gaspettiler.

5.12.4 Bilgisayarımıza Saldıranlarla Karşılaşmak

“Hackers”, “Crackers”, “Cybergangs” ve Virüs Yaratıcıları

“Hackers”, bilgisayar sistemlerinin sınırlarını itmekten hoşlanan bilgisayar düşkünüdürler.

Yazılım kılavuzlarında olmayan program yeteneklerini keşfetmeyi deneyimlemek istiyorlar.

Sistemlerde değişiklik yaparak mümkün olan maksimum performansı elde etmek istiyorlar.

“Hackers” izinsiz sisteme giriş hakkı için kalkıştıkları zaman, seyrek olarak verilere zarar

veriyorlar veya varlıkları çalıyorlar.

“Cybergangs”, saldırıları düzenlemek için grupça birlikte çalışan veya online duvar yazıları

gönderen “hackers” veya “crackers”lerdir.

Crackeler (black hats), çok güvenilir bilgisayar sistemlerine izinsizce giriş yapmaya hak

kazanan kişilerdir. “Hackers” gibi genellikle bilgisayar verilerini çalmayı veya zarar vermeye

niyet etmezler fakat yaptıkları saldırıların sıklığı ve karışıklığı nedeniyle sistem yöneticilerinin

canını sıkarlar.

Bazı “hackers” kendi bilgisayar sistemlerini ve servislerini korumak ve desteklemek için

deneyimlerini iyi yönde kullanırlar. Bunlara etik “hackers” veya beyaz şapkalar (white hat) da

denir.

33

Bilgisayar virüs yazarları bilgisayar sistemlerine zarar vermek için virüsleri oluştururlar. Virüs

yazarları, tipik olarak, antivirüs programlarının sınırlarını nasıl aşabileceklerini veya

zorlayabileceklerini görmek isteyenlerdir. Genellikle yaptıklarında herhangi bir zarar

görmezler.

5.12.5 Virüslerin Belirtileri

Eğer bilgisayarınıza virüs bulaşmışsa, bu durumda bilgisayarınızda “olağan dışı” bazı

durumlar gözlemleyebilirsiniz. Aşağıdaki tipik virüs belirtilerini bilgisayarınızda görebilirsiniz:

� Bazı virüsler, isimleri ile ilgili bazı mesajı ekranınıza getirebilir,

� Bazıları makinanızın çalışmasını yavaşlatabilir, ya da kullanılabilir hafızanızı azaltır,

� Fare imleci siz oynatmadığınız halde kendi kendine oynamaya başlar,

� Yazı yazarken, siz değişiklik yapmadığınız halde kelimeler kendi kendine değişir,

� Daha önce yazmış olup kaydettiğiniz dosyayı tekrar açtığınızda karşınıza bambaşka

yazılar çıkar, veya hiç açılmaz

� Herzaman çalışan program, açmak istediğinizde açılmaz,

� Siz istemediğiniz halde Windows kendi kendine kapanıp açar, ekranda bazı şeyler silinir,

dün gördüğünüz dosya siz silmediğiniz halde bugün yoktur,

� Disketlerde, bir türlü disketi açamazsınız veya disketin deliği kapalı olduğu halde içine

birşey yazamazsın,

� Siz bir komut vermediğiniz halde bilgisayarın önündeki kırmızı harddisk lambası alışa

gelmişin dışında yanıp söner,

� Windows hemen hemen her yaptığınız işte bir arıza verir.

34

5.12.6 Virüslerden Korunmak

Virüsün gözle görülebilen bir program olduğunu unutmayalım. Eğer bilgisayarınızın

ayarında “görünmez olarak kayıtlı dosyaları da göster” komutunuzu çalışmasını seçtiyseniz

virüsü mutlaka görürsünüz. (Winows Explorer’den “folder options” “view” “Show system and

hidden files”)

Fakat eğer çalıştırmadıysanız ve virüsün bulunduğu dosya gizli (hidden) ise o zaman

göremezsiniz. Zaten görseniz bile diğer dosyalardan biriymiş gibi durur. Ancak kullanım sistemi

ve içerisindeki dosyaları çok iyi tanıyan bir kullanıcı bu dosyanın isminin yabancı bir isim

olduğunu anlayabilir. İşte bu dosya çalıştırılmadığı müddetçe eğer boot sector virüsü ve disket

içerisinde değilse hiçbir zarar veremez. Size yollanan virüs eğer çalıştırılmazsa bu virüs

faaliyete geçemez.

Virüslerden korunmanın en iyi yolu bilgisayarınızı en son güncelleştirmeler ve virüsten

koruma araçlarıyla güncel tutmanız, en son tehditler hakkında bilgi sahibi olmanız ve Internet'te

gezinirken, dosya karşıdan yüklerken veya ekleri açarken birkaç temel kurala uymanızdır.

Bilgisayarınıza bir virüs bulaştığında, virüsün türü veya nasıl bulaştığı konuları, onun

temizlenmesi ve sonraki bulaşmaların engellenmesi gereğinden daha az önemsizdir.

Daha da önemlisi en son çıkan virüslerin yaptığı gibi dahili bir mail server kurarak adres

defterindeki ve ağdaki kullanıcılara virüslü mail göndererek hem bulaştığı bilgisayarın

çökmesine hem de ağ performansının düşmesine sebep olur.

5.12.7 Bilgisayarımızdaki Virüsü Nasıl Temizleriz?

Bir programın virüslü olduğundan şüpheleniyorsanız, yapacağınız ilk iş, o an kullandığınız tüm

uygulamaları kapatmak, yaptığınız işleri saklamak. Ardından, bir antivirüs programı ile

bilgisayarınızı (gerekirse disket(lerin)izi) tarayın. Her zaman için, kullandığınız antivirüs

programının yeni bir sürümünü elde etmeye çalışın.

35

Antivirüs nedir?

Antivirüs programı adından da anlaşılacağı üzere virüslere karşı geliştirilmiş bir

korunma programıdır. Virüslerin yapılarına göre antivirüs savunma şeklide değişmektedir. Eğer

virüs bir dosyaya (*.exe, *.com, *.doc, *.xls, *.bat uzantılı olabilir) bulaştıysa o dosyanın

kodunu bozarak onu kullanılmaz hale getirir. Antivirüs ise repair (tamir) etme yoluyla bozulan

kodu eski haline getirmeye çalışır. Eğer başarısız olursa o dosyayı yayılmasını önlemek

amacıyla karantinaya alır. Şu anda popüler olan ve mail yoluyla bulaşan virüsler ise mailin

sadece attachment (ek) kısmında olmayıp mailin kendisinde de mevcuttur. Bu durumda antivirüs

virüslü maili repair etmekle uğraşmayıp direk karantinaya alır.

Bilgisayarınızın virüs kapıp kapmadığını saptayan "anti-virüs" programları bilgisayarınızın virüs kapabilecek her tarafını (hafıza, boot sector, çalıştırılabilir programlar, dökümanlar vb) tararlar. Bu programların virüs saptama yöntemleri 2 türlüdür:

Kendi veritabanlarındaki virüslerin imzalarını (virüsün çalışmasını sağlayan bilgisayar programı parçası) bilgisayarınızda ararlar. Programlarınızı, virüs olabilecek zararlı kodlara karşı analiz edebilirler.

Günümüzdeki popüler anti-virüs programlarının veri tabanlarında binlerce virüs imzası ve bunların varyantları vardır. Bu veri tabanları, yeni çıkan virüsleri de ekleyerek sık aralıklarla güncellenir. Bütün virüs programları 3 temel işleve sahiptir :

- Virüs Arama, bulma (virus scanner) - Bulunan virüsü temizleme (virus cleaner) - Bilgisayarınızı virüslerden korumak için bir koruyucu kalkan oluşturma (virus shielder)

Virüs kalkanları, bilgisayarınız her açıldığında kendiliğinden devreye giren, ve her yeni program çalıştırdığınızda, bilgisayarınıza kopyaladığınızda (başka bir bilgisayardan, internet üzerinden, disketten vb) bunları kontrol eden ve tanımlayabildiği virüs bulursa sizi uyaran ve virüs temizleme modülünü harekete geçirebilen araçlardır.

Bazı popüler anti virüs programları, üretici şirketler ve web adresleri şunlardır :

McAfee Associates, Inc. http://www.mcafee.com/ IBM Anitvirus http://www.av.ibm.com/ Norton Antivirus http://www.symantec.com/ F-Prot http://www.datafellows.com/ Thunderbyte Antivirus http://www.thunderbyte.com/

36

Bu programlar genellikle "shereware" dir. Bazılarının kısıtlı kullanımlı "freeware" sürümleri de vardır. Macintosh, OS/2 ve Windows için bu tip programları yerel Raksnet Tucows arşivinden de alabilirsiniz. Adresi: http://tucows.raksnet.com.tr/

Güvenlik ve virüslerden korunmak için yapılabilecek bir takım kurallar:

1.İşletim sisteminizi her zaman en son yama (patch) lar ile güncel tutmaya çalışın.

2. Mecbur kalmadıkça bilgisayarınızı ağda paylaşıma açmayın. Eğer açacaksanız mutlaka en az

4-6 karakterli bir şifre ile korumaya alın. Şu andaki virüsler tek karakterli şifreleri de

geçebiliyorlar.

3. Artık virüsler web sitelerinden de bulaşabiliyorlar. Bu nedenle İnternet Explorer yada hangi

programı kullanıyorsanız güvenlik ayarlarını orta seviyenin üzerinde tutun. Bu en azından bazı

scriptler ve ActiveX kodlar ile bulaşabilecek virüsleri engelleyebilir.

4. Güvenli olmadığını bildiğiniz sitelere (bedava mp3) girmeyin. Unutmayın ki hiçbirşey

bedava değildir ve bir bedeli vardır.

5. Bilgisayarınıza farkında olmadan kurmuş olduğunuz programlar da sisteminize zarar

verebilir. Bu nedenle internette gördüğünüz her programa güvenmeyin ve yüklemeyin.

Denetim Masasında Program Ekle/Kaldır başlığı altında sisteminizdeki programları görebilir

buradan bilmediğiniz ve kullanmadığınız programları kaldırabilirsiniz.

6. Mutlaka bir antivirüs programı edinin.

7. Antivirüs programınız eğer merkezi değil kişisel ise sürekli güncel tutmaya çalışın.

8. Belli zamanlarda sisteminizi taratın.

9. Eki olan maillere bakarken çok dikkatli olun. Tanımadığınız bir kişiden geliyorsa kesinlikle

maili açmadan silin.

37

10. Virüs uyarısı ile karşılaşırsanız programınızın onu temizlemesine yada karantinaya

almasına izin verin.

11. Her zaman olabilecek bir çökmeye karşı bilgilerinizin bir yedeğini bulundurun.

12. Her şeyi yaptınız fakat sisteminizde yavaşlama yada gariplikler var, o zaman Bilişim Ofisi

yada en yakın Bilgi İşlem ile temasa geçin.