bÖlÜm - 9 hormonlaranadoluissagligi.com/img/file_1991.pdf · 2017. 1. 19. · 9.1-genel baki ....

9.1-GENEL BAKI .

Hormonlar, özel bezler taraf ndan kana salg lanan ve kan yolu ile ula t klar doku ve organlarda fonksiyon düzenleyici bir etki meydana getiren ve çok dü ük miktarlar ile görev yapan organik bile iklerdir. Hormon terimi ilk kez, 1902 y l nda Bayliss ve Starling taraf ndan kullan lm t r. Latince hormaein = uyarmak (harakete geçirme) anlam na gelmektedir.

Hormonlar bir bak ma enzimlere benzerlerse de onlar gibi kimyasal reaksiyonlar ba latmazlar, ancak reaksiyon h z n etkilerler. Birçok reaksiyonlar hormonlar n yoklu unda da meydana gelebilir. Oysa baz spesifik enzimlerin bulunmamas belirli reaksiyonlar n meydana gelmesini olanak d b rak r. Enzimler mutlaka protein yap s nda olduklar halde, hormonlar amino asit, polipeptid, protein yap s nda veya steroid yap da olabilirler.

Hormonlar vitaminlere de benzerler. Vitaminler genellikle bitkiler taraf ndan sentez edildikten sonra sindirim kanal yolu ile birlikte besinlerle hayvansal organizmaya girerler. Buna kar l k hormonlar ise organizma taraf ndan sentez edilirler ve do rudan do ruya kan dola m na verilirler.

Hormonlar n etki yapt klar dokulara hedef doku (target tissue) denilir. Baz hormonlar genel kural n aksine lokal olarak da etki yaparlar. Örne in asetilkolin lokal olarak etki yapan bir çe it hormon olup sinir uçlar ndan sal n r. Duodenum duvar ndan sal nan sekretin ve kolesistokinin bu çe it hormonlard r. Di er hormonlar genellikle özel bir bezden kana sal nd ktan sonra kan yolu ile etki yapaca hedef dokuya ta n rlar.

Hormonlar konu edinen t p dal na endokrinoloji denilir. Endokrinoloji hormonlarla ilgili olarak endokrin bezlerinin yap lar n , hormonlar n niteliklerini, dokulardaki etkilerini, normal, azalma ve artma hallerini bunun

BÖLÜM - 9

HORMONLAR

Tablolarla Biyokimya Cilt 2 * Prof. Dr. Tanju Ası * Ankara

TABLOLARLA B YOK MYA 72

sonucu olarak dokularda ve tüm vücutta meydana gelen de i iklikleri ve anormal geli melerin düzeltilmesi için gerekli çareleri inceleyen bilim dal d r.

9.2- HORMONLARIN KONTROL MEKAN ZMASI.

Hormonlar n yap m ve kana sal n mlar hiyerar ik bir kontrol mekanizmas na ba ml olarak meydana gelir. Genel olarak hormonlar n büyük bir bölümü yukar dan a a do ru s ralanan kontrol mekanizmas na ba ml olarak kana sal n rlar.

Bu kontrol sisteminin en üst basama nda beyin taban n olu turan hipotalamus yer al r. Hipotalamus a ula an herhangi bir sinirsel uyar m, bu bölgeden releasing faktör (salg lat c faktör) denen mekanizmay i letici, çok ufak miktarlardaki özel hormonlar n sal n m na yol açar.

Sal nan bu hormonlar, sinir liftleri arac l ile beyin orta yerinde bulunan Sella Tursika (Türk E risi) diye adland r lan kemik bo lu u içerisine yerle mi bulunan küçük bir endokrin bezi hipofiz in ön lobuna ula r. Hipotalamus tan salg lanan her salg lat c faktör hipofiz ön lobundan spesifik bir hormonun sal n m na yol açar.

Hipofiz bezinden sal nan hormonlar ise kan yolu ile hedef dokulara kadar giderek özel görevlerini yaparlar. Bu görev ço u kez hedef dokunun kendi özel hormonunun yap m ve sal n m n uyarma biçimindedir. Hipotalamus sadece uyar c hormonlar salmakla kalmaz ayn zamanada hormon sal n m n yava lat c (inhibitör) hormon veya faktörlerin sal n m nda da rol oynar.

Ancak hipofiz arka lob hormonlar olan oksitosin ve vasopressin (antidiüretik hormon) hipotalamus ta sentezlenerek, hipotalamus hipofiz aras ndaki sinir yollar ile hipofiz arka lobuna ta n r ve burada sinir lifçiklerinden bu sinir lifçiklerinin üzerinde bulunduklar kapillar kan damarlar içerisine sal n rlar. Bu iki hormon nöyrofizin denen ta y c bir protein arac l ile hipofize ula t r l r.

Baz hormonlar ise, bu hiyerar ik sisteme ba l olmaks z n görev yaparlar. Veya bunlar n sal n mlar ve etkileri bu sisteme çok daha az ba ml d r. Bu çe it hormonlara örnek olarak insülini, epinefrini, glukagonu göstermek mümkündür.

Hipotalamus un kontrolü alt nda bulunan hiyerar ik hormonal etki mekanizmas n gösterem ema Tablo 35 de verilmi tir.

9.3-HORMONLARIN ETK B Ç M .

Hormonlar n etkileri iki de i ik yoldan olmaktad r. Bunlar; 1.Hormon Reseptör Sistemi, 2.Hücre içi Protein Sentez Sistemi dir.

imdi bunlar s ras yla detayl bir ekilde inceleyece iz.


HORMONLAR 73

HORMONLAR - 1

Tarifi

Hormonlar,

özel bezler taraf ndan kana salg lanan ve

kan yolu ile ula t klar doku ve organlarda fonksiyon düzenleyici bir etki meydana getiren ve çok dü ük miktarlar ile görev yapan organik bile iklerdir.

Enzim ve Vitaminlerle li kisi

Hormonlar bir bak ma enzimlere benzerlerse de onlar gibi kimyasal reaksiyonlar ba latmazlar. Enzimler mutlaka protein yap s nda olduklar halde, hormonlar

amino asit, polipeptid, protein yap s nda veya steroid yap da olabilirler.

Hormonlar vitaminlere de benzerler. Vitaminler genellikle bitkiler taraf ndan sentez edildikten sonra sindirim kanal yolu ile birlikte besinlerle hayvansal organizmaya girerler. Buna kar l k hormonlar ise organizma taraf ndan sentez edilirler ve do rudan do ruya kan dola m na verilirler.

Hormonlar n Kontrol Mekanizmas

Tablo 35- Hormonlar n Özellikleri - 1.

H POTALAMUS

Sinirsel Uyar m

Prolaktin (PRL)

LH

FSH

TSH

ACTH

Growth Hormon (GH)

Vosopressin

Seksle ilgili dokular

Overler

Karaci er

Kemikler

Pankreas hücreleri

Glukagon

Testisler

Tiroid

Bezi

Kaslar-Karaci er ve di er dokular

Meme Bezleri

Adrenal korteks

Oksitosin

Sinirsel Uyar m

H POF Z ARKA LOBU H POF Z ÖN LOBU



9.3.1-HORMON RESEPTÖR S STEM .

Sonuçda hücre içerisindeki siklik-AMF nin olu umuna yol açan bu sistem bir çok enzimlerin etkinli inde rol oynamaktad r. Özellikle hipofiz ön lop hormonlar olan, Adrenokoetikotropik Hormon (ACTH), Tiroidi Situmule eden Hormon (TSH), Luteinle tiren Hormon (LH), Folikülü Situmule eden Hormon (FSH) ve hipofiz arka lop hormonlar ndan Vazopressin, Paratiroid Hormonu, Glukagon, Epinefrin, Sekretin, hipotalamik bölgeden sal nan faktörler bu tip reseptör sistemi yoluyla etki yapan hormonlard r.

Bu sistemde, hormona hedef olan hücrelerin zar üzerinde protein yap s nda bir reseptörün bulundu u varsay lmaktad r. Buna göre her hormon için spesifik bir reseptör bulunmaktad r. Hücre zar üzerindeki reseptörle birle en hormon, hücre zar na s k bir biçimde ba ml bir halde bulunan adenil siklaz enzimini aktive eder. Hücre zar n n sitoplazmaya bakan yönünde yer alan ve aktive edilmi hale dönü en enzimin etkisi ile sitoplazma içerisinde bulunan ATP, siklik-AMP ye dönü ür. Bu sistemde ba l ca etkin olan madde siklik adenozin monofosfat t r (sAMP). Siklik adenozin monofosfat, bir tür hücre içi hormon arac s olarak kabul olunmaktad r. Siklik-AMP nin kan glukozunu yükseltmekteki rolünden karbonhidrat metabolizmas bölümünde glukojenolizis konusunda bahsedilecektir. Adenil siklaz sadece ATP için spesifik bir enzimdir. ADP veya GTP ya da CTP den siklik ürünler meydana getirmez.

9.3.2-HÜCRE Ç PROTE N SENTEZ S STEM . Bu çe it hormonlar hücre çekirde inde yer alan ve DNA dan yap lm

bulunan genlere etki yapmak suretiyle (transkripsiyon) haberci-RNA sentezini uyarmak ve ribozomlarda belirli proteinlerin biyosentezini art rmak suretiyle görev yaparlar.

Bu etki sisteminde yer alan ba l ca hormonlar, steroid hormon-lar d r. Steroid hormonlar hücre zar n a arak sitoplazmaya var rlar. Sitoplazmada bulunan ve çok spesifik olan bir Reseptör Protein ile birle irler. Reseptörle birle en hormon bundan sonra nukleusa ula abilir. Ancak bu s rada reseptör protein kompleksi daha küçük molekül a rl nda bir bile i e dönü ür. Bu belki de daha küçük moleküler a rl kdaki bir proteinle ba lanmak suretiyle olmaktad r. Reseptör protein kompleksinin görevi, hücre nukleusundaki kromatin üzerindeki özel yer ile birle mek suretiyle özel genin aktive olmas n sa lamak ve haberci-RNA n n sentezini art rmakt r.

Hormonlar yukar da aç klanan ba l ca iki mekanizma d nda da etkili olabilirler. Örne in insulin, epinefrin ve glukagon dan farkl olarak, hücre zar üzerindeki özel reseptöre ba land ktan sonra, di erlerinde oldu u gibi siklik-AMF de bir art yerine azalmaya neden olmaktad r. Bunun yerine siklik-GMF de bir art n oldu u görülmektedir. Baz ara t rmac lar hücre içerisinde AMP ve GMF nin belirli bir orant sal denge halinde bulunduklar n göstermi lerdir. Buna yin-yang hipotezi denilmektedir.

Büyüme hormonu hücre içerisine amino asit ta nmas n de i ik bir yoldan art rd gibi katekolaminler ve asetil kolin gibi hormonlar hücre zar permeabilitesinde iyonlara kar de i iklikler meydana getirmektedir.


HORMONLAR 75

HORMONLAR - 2

HORMONLARIN ETK B Ç M

1. HORMON RESEPTÖR S STEM

2. HÜCRE Ç PROTE N SENTEZ S STEM

Tablo 36- Hormonlar n Özellikleri 2.

9.4-HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI.

ATP

Hormon

KAN EKER

Glukoz

Glukoz-6-F

Glukoz-1-F

Glikojen

Aktif fosforilaz a

Hücre zar

naktif fosforilaz b

Aktif (Protein kinaz)

naktif

(Protein kinaz)

Adenil siklaz

Reseptör

sAMP + P P

Protein-Ste-Hormon Kromatin bile i i

Reseptör protein

Steroid Hormon

Sitosol

Konformatif de i me

44 Ste H

5 Ste H

Ste H

5

m-RNA

Hücre zar

Ribozom

Nükleus



Sentezleri belirli organlarla s n rl olmad ve hormon kavram , yeterli

nitelikte di er endojen maddelerden ayr lmad için hormonlar n s n fland r lmas güçtür.

Bunun için farkl ara t rmac lar de i ik s n fland rmalar yapmaktad r. Bunlardan bir tanesi öyledir:

1-Glandüler Hormonlar 2-Doku Hormonlar

Glandüler hormonlar endokrin bezlerde üretilirler. Bu hormonlar n sentezlendi i yer ile etkilerini gösterdikleri yer birbirinden uzaktad r. Bu gruba ait hormonlar n salg land ba l ca endokrin bezler, hipofiz, böbrek üstü bezi, tiroid bezi, paratiroid bezi, pankreas, testis, ovaryum gibi organlard r.

Doku hormonlar na gelince bunlar n üretimi belirli organlarla s n rl de ildir. Bu hormonlar n üretildi i yer ile etki ettikleri yer yak nda ya da uzakta olabilir. Mide ba rsak mukozas nda ki gastro-entestinal hormonlar, sinir dokusundaki asetil kolin, ba rsak mukozas ndaki, sinir dokusundaki, dalak, akci er v.b. deki serotinin; akci er, deri v.b. deki histamin bunlara örnek olarak gösterilebilir.

Hormonlar yap lar na göre de s n fland r labilirler. Buna göre; 1-Steroid Hormonlar Androjenler, östrojenler, adrenal kortikoidler gibi. 2-Amino asit türevi Hormonlar Epinefrin ve tiroksin gibi. 3-Peptid-Protein yap s ndaki Hormonlar

nsulin, glukagon, parathormon, oksitosin, vazopressin, ba rsak mukozas nda salg lanan ço u hormonlar ve hipofiz bezinin ön lobundan salg lanan tropik hormonlardan 7-8 tanesi gibi.

Ba ka bir s n fland rma biçimi de metabolik etkilerine göre s n fland rmad r. Bu tip bir s n fland rma en az tutulan bir s n fland rma biçimidir.

Çünkü, bir çok hormonlar benzer etki göstermekte ve bir hormonun metabolik etkisi sinir sistemini stimüle edebilmekte ya da inhibe edebilmektedir. Yani bir hormon hem sitimülatör hem de inhibitör etki gösterebilmektedir.

Ayr ca antagonist hormon etkileri veya z t hormonal regülasyonun ortaya ç kmas , bir hormonun tipik metabolik etkisini örtebilmektedir.

te yukar da izah edilen bu nedenlerden dolay , hormonlar n metabolik etkilerine göre s n fland r lmas pek tutulan bir s n fland rma de ildir.

Ba ka ve en çok tutulan bir s n fland rma biçimi de yandaki tablo da verilen s n fland rma biçimidir.

Bu s n fland rma biçimi, bir çok yazar ve ara t rmac lar taraf ndan s cak bak lan bir s n fland rma eklidir.

Bizde kitab m zda bu s n fland rma biçimini esas alaca z ve bu bölümün bundan sonraki k s mlar bu s n fland rmay temel tutarak devam edecektir.


HORMONLAR 77

HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI

1) Sindirim Kanal Hormonlar

a) Gastrin b) Sekretin c) Kolesistokinin d) Pankreozimin e) Enterogastron ve urogastron f) Parotin g) Enterokrinin ve hepatokrinin

2) Pankreas Hormonlar

a) nsulin b) Glukagon

3) Böbrek üstü Bezi Hormonlar

I. Medulla hormonlar

a) Epinefrin ( adrenalin, adrenin) b) Nor-epinefrin ( noradrenalin, arterenol)

II. Korteks hormonlar

4) Tiroid ve Paratiroid Hormonlar

I. Tiroid hormonlar

a) Tiroksin b) Kalsitonin

II. Paratiroid hormonlar

a) Parathormon

5) Hipofiz Hormonlar

I. Arka lop hormonlaro a) Vazopressin ( ADH) b) Oksitosin c) ntermedin ( melanosit stimulating hormonu, MSH)

II. Arla lop hormonlar

a) Geli me hormonu b) Tireotropik hormon ( TSH) c) Adrenokortikotropik hormon ( ACTH) d) Lütotropik hormon ( Prolaktin, LH) e) Gnadotropik hormonlar ( ICSH ve FSH)

6) Ovarium Hormonlar

a) Östrojenler b) Progesteron

7) Testis Hormonlar

a) Androjenler

8) Son y llarda önerilen di er Hormonlar

a) Eritropoietin b) Prostaglandinler c) Epifiz hormonlar

Tablo 37- Hormonlar n s n fland r lmas



9.5-S ND R M KANALI HORMONLARI

9.5.1-GASTR N. Polipeptid yap s nda bir hormondur. Midenin pilor k sm ndan pilorik

mukoza taraf ndan salg lan r. Midenin gergin hale gelmesi gastrin salg lanmas na neden olur. Bu hormon direkt kana geçip fundus hücrelerine kar r ve orada aktif bir ekilde HCl salg lanmas na neden olur. Gastrin molekülünün aktif k sm Triptofan-Metiyonin-Fenilalanin-Asparagin içeren tetrapeptid yap s na sahiptir ve hormonun kendisi bir heptapeptid dir. 9.5.2-SEKRET N.

Duodenal mukoza taraf ndan sal nan ve 27 amino asit art ndan olu an bir polipeptid dir. Kan yolu ile pankreasa ta nan sekretin, pankreas salg s n n hacmini ve bikarbonat düzeyini kontrol eder. Ayn zamanda midenin HCl düzeyini de dü ürür. Sekretin salg s duodenumdaki asit miktar ile sevk ve idare edilir. Sekretinin safra sal n m üzerine de olumlu bir etkisi vard r. Ayn zamanda pepsin in sekresyonunu da ço alt r. Buna kar l k gastrin e kar etki yapar. 9.5.3-KOLES STOK N N.

Kolesistokinin bir sindirim kanal hormonu olup, duodenumda sentez edilir. Olu umunda mide içeri inde bulunan ya lar, ya asitleri, peptonlar ve HCl önem ta r. Safra kesesinin büzülerek safran n akmas n sa layan kolesis-tokinin ayn zamanda pankreas n sindirimle ilgili enzimlerinin sal n m n da uyar r. Kolesistokinin 33 amino asitin birle mesinden meydana gelmi bir polipeptid dir. 9.5.4-PANKREOZ M N.

nce ba rsak mukozas nda üretilir. Mide-ba rsak içeri inde bulu-nan peptonlar, kazein, dekstrin, maltoz, laktoz, NaCl ve hatta su pankreozimin hormonunun salg lanmas n kamç lar. Pankreozimin kan yolu ile pankreasa ta n r.

Sindirim enzimleri (ya da zimogenlari) ile bikarbonattan zengin bir salg olu mas n sa lar. Pankreozimin, protein yap s ndad r ve 33 amino asit art kapsar. Zincirin ucunda bulunan 5 amino asit gastrin dekinin ayn d r. 9.5.5-ENTEROGASTRON.

Ba rsak mukozas ndan salg lanan bir polipeptid dir. Salg lanma-s n ya lar, ya asitleri, sabunlar ve kimi ekerler gibi besin maddeleri kamç lar. Enterogastron un, mide salg s n ve HCl sekresyonunu inhibe edici etkisi vard r.

nsanlarda idrarda bulunan bir maddenin benzer etkiler gösterdi i saptanm ve buna urogastron ad verilmi tir. 9.5.6-PAROT N.

Parotin, protein yap s nda olup, tükrük bezleri taraf ndan salg lan r. Di lerin kalsifikasyonunu kamç lar, serum Ca düzeyini dü ürür ve serum P düzeyini yükseltir. 9.5.7-ENTEROKR N N.

Ba rsak mukozas nda sentezlenen protein yap s nda bir hormon-dur. Jejunum ve ileum dan ba rsak salg s salg lanmas n h zland rd gibi salg n n enzim konsantrasyonunu da yükseltir.

Enterokrinin le ili kili say lan bir ba ka hormon olan hepatokrinin ise seyreltik ve tuzlardan yoksun bir safra salg lanmas n sa lar.


HORMONLAR 79

1) S ND R M KANALI HORMONLARI

a) Gastrin

Polipeptid

yap s nda bir hormondur. Midenin pilor

k sm ndan pilorik mukoza taraf ndan salg lan r.

Bu hormon direkt kana geçip fundus hücrelerine kar r orada aktif bir ekilde HCl salg lanmas na neden olur.

Formülü:

Glu-Gly-Pro-Trp-Leu-(Glu)5 -Ala-Try-Gly-Trp-Met-Asp-Phe-NH2

HSO3

b) Sekretin

Duodenal mukoza taraf ndan sal nan ve 27 amino asit art ndan olu an bir polipeptid dir.

Kan yolu ile pankreasa ta nan sekretin, pankreas salg s n n hacmini ve bikarbonat düzeyini kontrol eder.

c) Kolesistokinin

Kolesistokinin 33 amino asitin birle mesinden meydana gelmi bir polipeptid dir.

Kolesistokinin bir sindirim kanal hormonu olup, duodenumda sentez edilir.

Safra kesesinin büzülerek safran n akmas n sa layan kolesistokinin ayn zamanda pankreas n sindirimle ilgili enzimlerinin sal n m n da uyar r.

d) Pankreozimin

Protein

yap s ndad r ve 33 amino asit art kapsar. Zincirin ucunda bulunan 5 amino asit gastrin dekinin ayn d r.

nce ba rsak mukozas nda üretilir. Mide-ba rsak içeri inde bulunan peptonlar, kazein, dekstrin, maltoz, laktoz, NaCl ve hatta su pankreozimin hormonunun salg lanmas n kamç lar.

e) Enterogastron

Ba rsak mukozas ndan salg lanan bir polipeptid dir.

Mide salg s n ve HCl sekresyonunu inhibe edici etkisi vard r.

f) Parotin

Parotin, protein yap s ndad r. Tükrük bezleri taraf ndan salg lan r.

Di lerin kalsifikasyonunu kamç lar, serum Ca düzeyini dü ürür ve serum P düzeyini yükseltir.

g) Enterokrinin

Ba rsak mukozas nda sentezlenen protein yap s nda bir hormondur.

Jejunum ve ileum dan ba rsak salg s salg lanmas n h zland rd gibi salg n n enzim konsantrasyonunu da yükseltir.

Tablo 38-Sindirim kanal hormonlar .



9.6-PANKREAS HORMONLARI.

Pankreas kar n bo lu unda yerle mi sindirim ile ilgili bir bezdir. Pankreas n, ekzokrin ve endokrin salg lama özelli i gösteren iki bölümü vard r. Endokrin bölüm farkl tiplerde hücrelerin olu turdu u adac klard r. Bu adac klara Langerhans adac klar ad verilir. Bu adac klardan iki hormon salg lan r.

9.6.1- NSÜL N. Pankreas n Langerhans adac klar n n -hücreleri taraf ndan salg la-

n r. Özellikle karbonhidrat metabolizmas için esansiyeldir. nsan insülin i 21 amino asitli A-zinciri ve 30 amino asitli B-zinciri olmak üzere 51 amino asitli ve çift zincirli bir polipeptiddir. Her iki zincir iki adet disülfit ba (-S-S-) ile birbirine ba lanm lard r. Günümüzde ticarette bulunan insülin s r ya da domuz pankreas ndan elde edilir.

nsülin salg lanmas insanda ve tek mideli hayvanlarda, kandaki glukoz miktar n n süratle dü mesine neden olur. Gevi getirenlerdeki uçucu ya asitlerindeki bir art , kan eker düzeyini yükseltece inden, insülin salg lanmas n aktive eder. Kan plazmas nda insülinin yar ömrü 20-40 dakikad r.

nsülinin ba l ca etkileri unlard r: 1)Hücre geçirgenli i üzerine etkisini göstererek, glukoz molekül-

lerinin hücre içine al nmas n sa lar. Karaci er, kas, sinir ve ya dokusu gibi insüline ba ml organlarda monosakkaritlerin, amino asitlerin ve ya asitlerinin al nmas insülin taraf ndan art r l r. Bu etki çok spesifik de ildir. Sadece glukozun hücre içine al nmas artmaz ayn zamanda ilk üç karbon atomu glukoza benzerlik gösteren tüm monosakkaritlerin ve yukar da da de indi imiz gibi amino asitler ve ya asitlerinin hücre içine al m da artar.

2)Karbonhidrat metabolizmas üzerine etkisini, Glikoliz ve Pentoz fosfat yolu ile glukozun y k l m n sa layarak gösterir. Bu etkisini glikoliz deki kilit enzimleri (hekzokinaz, Fosfofrüktokinaz, piruvatkinaz) aktive ederek ve glukoneojenez te görevli kilit enzimleri (piruvat karboksilaz, fosfoenolpiruvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difosfataz, glukoz-6-fosfataz) inhibe ederek meydana getirir. Bu ekilde glikoliz olay h zlanm yani glukoz kullan m fazlala m olur ve bunun sonucu olarak da kandan glukoz al narak kan glukoz düzeyinin dü mesi sa lanm olur.

3)Lipid metabolizmas üzerine etkisini de ya asitlerinin sentezini art rarak gösterir. Lipid metabolizmas konusunda göce iniz gibi ya asitlerinin sentezi Asetil-CoA lar n birbirleri ile ba lanmas ile ba lar. nsülin glikoliz deki kilit enzimleri aktive ederek glukozun y k l m n sa larken bunun sonucu olarakta karbonhidrat metabolizmas nda görece iniz gibi glukozun y k l m ürünü olan asetil-CoA lar fazla miktarda sentez edilmi olur. Böylece ya asidi sentezide h zlanm olur. nsülin çok mideli hayvanlarda yani gevi getirenlerde de uçucu ya asitlerinden lipidlerin olu umunu aktive eder. Ya asitlerinin ya da lipid sentezinin artmas , yine metabolizma konular nda görece iniz gibi, pentoz-fosfat siklusunda NADPH2 nin fazla miktarda haz rlanmas na da ba l -d r. nsülin bu olay da, pentoz-fosfat yolunun çal mas n kamç layarak bir önceki

paragrafta söyledi imiz gibi sa lar.


HORMONLAR 81

2) PANKREAS HORMONLARI

a) nsülin

Pankreas n Langerhans adac klar n n -hücreleri taraf ndan salg lan r.

nsan insülin i 21 amino asitli A-zinciri ve 30 amino asitli B-zinciri olmak üzere 51 amino asitli ve çift zincirli bir polipeptiddir. Her iki zincir iki adet disülfit ba (-S-S-) ile birbirine ba lanm lard r.

Formülü:

NH2 S

S NH2 NH2 NH2

Gly-Ileu-Val-Glu-Glu-Cy-Cy-Thr-Ser-Ileu-Cy-Ser-Leu-Tyr-Glu-Leu-Glu-Asp-Tyr-Cy-Asp

S S NH2 NH2 S S

Phe-Val-Asp-Glu-His-Leu-Cy-Gly-Ser-His-Leu-Val-Glu-Ala-Leu-Try-Leu-Val-Cy-Gly-Glu-ArgGly-Phe-Phe-Tyr-Thr-Pro-Lys-Thr

Etkileri 1)Hücre geçirgenli i üzerine etkisi.

Glukoz moleküllerinin hücre içine al nmas n sa lar. Karaci er, kas, sinir ve ya dokusu gibi insüline ba ml organlarda monosakkaritlerin, amino asitlerin ve ya asitlerinin al nmas insülin taraf ndan art r l r. 2)Karbonhidrat metabolizmas üzerine etkisi. Glikoliz ve Pentoz fos-fat yolu ile glukozun y k l m n sa layarak gösterir. Bu etkisini glikoliz -deki ve glukoneojenez te görevli kilit enzimleri aktive veya inhibe ede-rek meydana getirir.

3) Lipid metabolizmas üzerine etkisi. Ya asitlerinin sentezini art ra-rak gösterir. Ya asitlerinin sentezi Asetil-CoA lar n birbirleri ile ba lan-mas ile ba lar. nsülin glikoliz deki kilit enzimleri aktive ederek glukoz-un y k l m n sa larken bunun ürünü olan asetil-CoA lar fazla miktarda sentez edilmi olur. Böylece ya asidi sentezide h zlanm olur.

Tablo 39-Pankreas Hormonlar .

piruvik asit

Fosfoenol piruvik asit

F-1,6-di P

F-6-P

G-6-P

GLUKOZ

fosfoenolpiruvat karboksikinaz

pruvatkarboksilaz

pruvatkinaz

heksokinaz

G-6-Paz

F-1,6-di Paz fosfofruktokinaz

oksalasetik asit

N S Ü L

N

N S Ü L

N

inhibisyon

aktivasyon



4) Protein metabolizmas na etkisi, amino asitlerin hücre içine al n-

mas ndaki art ve hücre zar permeabilitesindeki yükseli in bir sonucu olarak meydana gelir. nsülinin protein biyosentezine do rudan etkisi ise, mRNA sentezindeki art ve amino asitlerin hücre proteinlerine giri indeki art biçiminde kendini gösterir.

9.6.1.1- nsülin yetersizli i. Kan ekerinin yükselmesine, buna kar l k hücreler içerisine glukoz

ta n m n n azalmas na neden olur. nsülin yetersizli inin tipik hastal Diabetes Mellitus denen eker hastal d r. Bu hastal kta ekerin yeteri kadar kullan lamamas sonucu, beyin d nda kalan organlar daha çok lipid ve prote-inlerden enerji elde etmeye yönelirler. Protein sentezi yava lar, glukoneojene-zis de h zlanma görülür. Bununla birlikte dokular kanda düzeyi artan glukozu kullanmakdan yoksun olduklar ndan kan ekeri idrarla d ar at lmak suretiyle ziyan edilir.

Organizma daha çok lipidlerden yararland ndan, ya asitlerinin daha fazla -oksidasyonu sonucu olu an asetil-KoA lardan, -hidroksi butirik asit, asetoasetik asit meydana gelir. Asetoasetik asitin dekarboksile olmas ile de aseton olu ur. Bilindi i gibi bu üç maddeye keton cisimleri denir. Keton cisimlerinde artma da ketozis i ortaya ç kar r. Keton cisimlerinin at l m metabolik asidoza ve diabet komas na neden olur. Keton cisimleri ve glukozun at l m için fazla miktarda suya gereksinim oldu undan elektrolit dengesinde de bozukluklar meydana gelir.

S rlar n hipokalsemilerinde insülin sekresyonu azal r. Çünkü -hüc-releri taraf ndan insülin moleküllerinin sal verilmesi için Ca++ iyonlar gereklidir. Bunun sonucu olarak da kan glukoz miktar artar.

Domuz ve kanatl larda, rezorbe edilen glukoz miktar na paralel olarak, insülin sekresyonunun da artmas , bu hayvan türlerinde insülin sekres-yonunun, meydana gelen yeni durumlara son derece uyum sa layabildi ini göstermektedir.

9.6.2-GLUKAGON. Pankreas n Langerhans adac klar -hücreleri taraf ndan salg lanan

ve tamamen insüline ters etki yapan, yani kan ekerini yükselten, protein yap s nda 29 amino asitten olu an bir hormondur.

Glukagon kan eker düzeyini yükseltmekteki etkisini iki yoldan gerçekle tirir. Bunlardan birincisi glukoneojenezi h zland rmak ikincisi gliko-jenelizi uyarmak eklindedir.

Glukoneojenez teki etkisini görevli kilit enzimleri (piruvat karbok-silaz, fosfoenolpiruvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difosfataz, glukoz-6-fosfataz) aktive ederek meydana getirir. Glikojenoliz deki etkisini ise, adenilsiklaz aktive etmek sAMF olu umunu ço altmak ve proteinkinaz aktive ederek, fosforilaz b ve fosforilaz a y aktif hale geçirmek suretiyle yapar.

Ya asitlerinin mitokondrialara al nmas ve bunlar n y k lmas glukagon ile stimüle edilir.

Korku, heyecan, transport, operasyon v.s. gibi baz stres hallerinde glukagon sekresyonunun art görülür. Bu durumda kanda glukoz geçici olarak % 30-50 oran nda artabilir.


HORMONLAR 83

2) PANKREAS HORMONLARI Devam

a) nsülin

Devam

4) Protein metabolizmas na etkisi. Amino asitlerin hücre içine al nmas ndaki art ve hücre zar permeabilitesindeki yükseli in bir sonucu olarak meydana gelir. nsülinin protein biyosentezine do rudan etkisi ise, mRNA sentezindeki art ve amino asitlerin hücre proteinlerine giri indeki art biçiminde kendini gösterir.

nsülin yetersizli i:

Kan ekerinin yükselmesine, buna kar l k hücreler içerisine glukoz ta n m n n azalmas na neden olur. nsülin yetersiz-li inin tipik hastal Diabetes Mellitus denen eker hasta-l d r.

Organizma daha çok lipidlerden yararland ndan, ya asitle-rinin daha fazla -oksidasyonu sonucu olu an asetil-KoA lar-dan, -hidroksi butirik asit, asetoasetik asit

meydana gelir. Asetoasetik asitin dekarboksile olmas ile de aseton

olu ur. Bilindi i gibi bu üç maddeye keton cisimleri

denir. Keton cisimlerinde artma da ketozis i ortaya ç kar r.

S rlar n hipokalsemilerinde insülin sekresyonu azal r. Çünkü -hücreleri taraf ndan insülin moleküllerinin sal verilmesi için

Ca++

iyonlar gereklidir. Bunun sonucu olarak da kan glukoz miktar artar.

Domuz ve kanatl larda, rezorbe edilen glukoz miktar na paralel olarak, insülin sekresyonunun da artmas , bu hayvan türlerinde insülin sekres-yonunun, meydana gelen yeni durumlara son derece uyum sa layabildi ini göstermektedir.

b) Glukagon

Pankreas n Langerhans adac klar -hücreleri taraf ndan sal-g lanan ve tamamen insüline ters etki yapan, yani kan ekerini yükselten, protein yap s nda 29 amino asitten olu an bir hormondur.

Etkileri:

1) Glukoneojenez teki etkisini

görevli kilit enzimleri (piruvat karboksilaz, fosfoenolpiruvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difos-fataz, glukoz-6-fosfataz) aktive ederek meydana getirir.

2) Glikojenoliz deki etkisini ise, adenilsiklaz aktive etmek sAMF olu umunu ço altmak ve proteinkinaz aktive ederek, fosforilaz b ve fosforilaz a y aktif hale geçirmek suretiyle yapar.

3) Ya asitlerinin mitokondrialara al nmas ve bunlar n y k lmas glukagon ile stimüle edilir. Korku, heyecan, transport, operasyon v.s. gibi baz stres hallerinde glukagon sekres-yonunun art görülür. Bu durumda kanda glukoz geçici olarak % 30-50 oran nda artabilir.

Tablo 40-Pankreas Hormonlar 2.



9.7-BÖBREK ÜSTÜ BEZ HORMONLARI.

Adrenal bezler adrenal medulla ve adrenal korteks olmak üzere iki bölümden olu ur. Adrenal medulla hormonlar hayat için mutlak gerekli olmad halde korteks hormonlar mutlaka gerekli steroid yap da hormonlard r.

9.7.1- MEDÜLLA HORMONLARI. Böbrek üstü bezinin medülla k sm ndan ba l ca iki hormon sal n r.

Bunlar noradrenalin (norepinefrin) ve adrenalin(epinefrin) dir. Bunlara kate-inaminler veya katekolaminler ad da verilir. Noradrenalin adrenelin in ön

maddesidir. Bu maddenin metilasyonu ile adrenalin olu ur. Sürrenal bezin kromaffin dokusu taraf ndan sentez edilen

noradrenelin ve adrenalin ayr ayr hücrelerde depo edilir. Noradrenalin ve adrenelin baz etkileri yönünden birbirlerine benzerler. Her ikiside sitolik kan bas nc n art r r ve kandaki esterle mi halde bulunan ya asidi düzeyinin yükselmesine neden olurlar.

Adrenelin kandaki glukoz ve laktik asit düzeylerinde önemli yükselmelere yol açt halde noradrenalin in bu etkisi çok daha azd r. Adrenalin bu etkisini karbonhidrat metabolizmas konusunda aç klanaca gibi (bak. glikojenolizis) glikojenolizis e (yani glikojenden glukoz sentezi, ba ka bir anlay la kan ekerinin yükselmesi) olan etkisi ile meydana getirir.

Bu hormonlar n etkisi alt nda: 1. Kalp at lar n n frekans ve kan bas nc yükselir. 2. skelet kas n n tonusu artar. 3. Pupillalar geni ler. 4. Bron lar n geni lemesi ile akci erlerin hava alma kapasitesi

yükselir. 5.Deride kan dola m ve ter olu umu artar. 6.Karaci er ve kaslarda glikojenin parçalanmas ve keza ya

hücrelerinden serbest ya asitlerinin mobilizasyonu yükselir. Yukar da ki etkiler geçici olarak hayvanlar n verim yetene ini art r r.

Besin maddeleri ve oksijen tüketimi artarken, besin de erlendirilmesi azal r. Kabonhidrat metabolizmas nda da görece iniz gibi, glikojen den ayr lan glukoz-1-fosfat karaci er ve kaslarda k smen karbondioksit ve su ya kadar oksitlenir. Böylece adrenalin in etkisi alt nda bu organlardaki oksijen tüketiminin yüksek olu u aç klanm olur.

Adrenalin ve noradrenalin düzeyi, sentez edildikleri böbrek üstü bezi medullas n n kromaffin dokusunun tümörlerinde yüzlerce kere artabilir. Bu hastal kta karakteristik olan görüntü hipertansiyondur. Ayn zamanda hiperglisemi ve serbest ya asitleri düzeyinde de artma görülebilir.

Hormonlar n her ikisi de ba l ca üç yolla metabolize olur. 1. Ortometilasyon 2. Oksidatif dezaminasyon 3. Konjugasyon Ortometilasyon, orto pozisyonundaki hidroksil grubuna bir metil

grubunun dahil olmas olay d r. Konjugasyon, SO4 veya glukuronik asitle olan konjugasyondur. Tüm bu transformasyonlar n ba l ca yeri karaci erdir. Sonuçta

olu an ürünler fizyolojik yönden inaktiftirler.


HORMONLAR 85

OH

CH2

H C NH2

COOH

OH

OH

CH2

H C NH2

COOH

OH

OH

CH2

H2C NH2

OH

OH

CHOH

H2C NH2

OH

OH

CHOH

H2C N CH3

H

Feniletanolamin-N-metiltransferaz

3,4-dihidroksi feniletilamin-

-hidroksilaz

Tirozin hidroksilaz

L-amino asit dekarboksilaz piridoksal fosfat

3) BÖBREK ÜSTÜ BEZ HORMONLARI

A) MEDÜLLA HORMONLARI.

ADRENAL N NORADRENAL N

SENTEZ

Böbrek üstü bezinin medülla k sm ndan sal n rlar. Bunlara kate inaminler veya katekolaminler ad da verilir. Noradre-nalin adrenelin in ön maddesidir. Bu maddenin metilasyonu ile adrenalin olu ur.

Sürrenal bezin kromaffin dokusu taraf ndan sentez edilen noradrenelin ve adrenalin ayr ayr hücrelerde depo edilir.

ETK LER

1. Kalp at lar n n frekans ve kan bas nc yükselir. 2. skelet kas n n tonusu artar. 3. Pupillalar geni ler. 4. Bron lar n geni lemesi ile akci erlerin hava alma kapasitesi yükselir. 5. Deride kan dola m ve ter olu umu artar. 6. Karaci er ve kaslarda glikojenin parçalanmas ve keza ya hücrelerinden serbest ya asitlerinin mobilizasyonu yükselir.

Tablo 41-Böbrek üstü bezi hormonlar 1.

9.7.1- KORTEKS HORMONLARI.

Dopamin (3,4-dihidroksi feniletilamin)

Dopa (3,4-dihidroksi fenilalanin)

Adrenalin

Noradrenalin

Tirozin

NADPH2 NADP O2 H2O

CO2

NADPH2

O2

NADP H2O

S-adenozil- S-adenozil-

homosistein metiyonin



Böbrek üstü bezinin korteks bölümünden fonksiyon itibariyle önemli

iki s n f hormon sal n r. 9.7.1.1-Glukokortikoidler.

Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmas n etkileyen kortikoid ler-dir. Korteks in orta ve iç tabakalar nda sentez edilirler. Özellikle glukoneoje-nez i kamç lad klar için bu ad alm lard r.En önemli glukokortikoidler unlard r:

a) 17-hidroksikortikosteron (kortizol hidrokortizon) b) Kortikosteron c) 17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron (kortizon) Glukokortikoid lerin ba l ca etkileri unlard r. 1. Glukoneojenez de görevli kilit enzimleri (bak. Karbonhidrat meta-

bolizmas ) kamç larlar. 2. skelet kaslar nda ve di er baz dokularda protein y k lmas te vik

edilir. Bu etki kortizol ün amino asit metabolizmas ile ilgili alanin- -ketoglutarat transaminaz, tirozin transaminaz ve triptofan pirolaz gibi enzimlerin biyo-sentezini h zland rmas ile sa lan r. Böylece glukoneojenez için glukoplastik amino asitler haz rlanm olur.

3. Glukokortikoid ler, kapillar damarlar n geçirgenli ini azaltmak ve lizozomlar n membranlar n stabilize etmek suretiyle yang sal olaylar inhibe ederler. Bunun için sentetik glukokortikoidler, lokal yang lar n tedavisi amac yla merhem biçiminde s kça kullan l rlar.

4. Glukokortikoidler, mideden hidroklorik asit ve pepsinojen, pankreastan da tripsinojen sal n m n n artmas na neden olurlar. Bunun için uzun süre glukokortikoidler in kullan lmas mide ve duodenum ülserlerine neden olabilir.

5. Glukokortikoidler, kemiklerden kalsiyumun mobilasyonu sa lar ve bunun sonucu olarak da osteoperozise neden olabilir.

6. Glukokortikoidler in fazla miktarda sentez edilmesi ve uzun süre etki etmesi timusta ve lenf yumrular nda lenfositlerin olu umunu azalt r. Lenfositlerde RNA ve protein sentezi azal r. Sonuçda enfeksiyonlara kar gelme yetene inde bir gerileme meydana gelir.

Glukokortikoidler in sal n m ACTH taraf ndan aktive edilir. Glukokor-tikoidler transkortin e ba lanarak hücreden d ar ta n rlar. Bu transport proteinlerinden daha sonra hormonlar yüzeydeki glukokortikosteroid reseptörleri ile hedef hücreye al n r. Böyle reseptörler özellikle karaci er, böbrek ve ince ba rsak mukozas hücrelerinin membranlar nda yer almaktad r.

Yetersiz glukokortikoid sal n m ço u kez gevi getirenlerin ketozisinin olu mas nda rol oynar. Sentetik glukokortikoidlerin enjeksiyonu, ketozis semptomlar n yok eder.

Adrenal bezin korteks k sm n n bir nedenle büyümesi (tümör vb.) bu bezin hipersekresyonuna neden olur. Bunun sonucu cushing hastal ortaya ç kar. Hastal klar nedeni ile bezin yeterli salg yapamamas da addison hastal na neden olur.


HORMONLAR 87

CH2OH

C =O

O


B) KORTEKS HORMONLARI.

1 GLUKOKORT KO DLER

a) 17-hidroksikortikosteron kortizol hidrokortizon)

b) Kortikosteron c) 17-hidroksi-11-dehidrokortiko-

steron (kortizon)

Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizma-s n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in orta ve iç tabakalar nda sentez edilirler. Özel-likle glukoneojenez i kamç lad klar için bu ad alm lard r

ETK LER

1. Glukoneojenez de görevli kilit enzimleri kamç larlar. 2. skelet kaslar nda ve di er baz dokularda protein y k lmas

te vik edilir. Bu etki kortizol ün amino asit metabolizmas ile ilgili alanin- -ketoglutarat transaminaz, tirozin transaminaz ve triptofan pirrolaz gibi enzimlerin biyo-sentezini h zland rmas ile sa lan r.

3. Kapillar damarlar n geçirgenli ini azaltmak ve lizozomlar n membranlar n stabilize etmek suretiyle yang sal olaylar inhibe ederler.

4. Mideden hidroklorik asit ve pepsinojen, pankreastan da tripsi-nojen sal n m n n artmas na neden olurlar.

5. Kemiklerden kalsiyumun mobilasyonu sa larlar. 6. Fazla miktarda sentez edilmeleri ve uzun süre etki etmeleri

timusta ve lenf yumrular nda lenfositlerin olu umunu azalt r. Lenfositlerde RNA ve protein sentezi azal r.


17-hidroksikortikosteron

(KORT ZOL Hidroksikortizon)

17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron

(KORT ZON)

Kortikosteron

HO

OH

CH2OH

C =O

O

O

OH

CH2OH

C =O

O

HO



9.7.1.2-Mineralokortikoidler.

Elektrolit ve su metabolizmas n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in d tabakalar nda sentez edilirler. En önemli mineralokortikoidler unlard r:

a) Aldosteron. 13 no lu C daki aldehit grubu ile 11 no lu C daki hidroksil grubu bu hormonda yar -asetal bir yap olu turur.

b) 11-deoksikortikosteron (dezoksikortikosteron). Aldosteronun yakla k % 5 i kadar etki gösterir.

Aldosteron un salg lanmas ba l ca kandaki Na+ ve K+ iyonlar na ba l d r. Na+ iyonlar konsantrasyonunun azalmas ya da K+ iyonlar konsan-trasyonunun artmas ile aldosteron sekresyonu yükselir. Mineraller bölümünü hat rlarsan z ya da bakarsan z Na ve K un birbirinin emilimini engelleyici etki yapt klar n göreceksiniz. Ot yiyen hayvanlar otlarla veya silajlarla gereksinimin üstünde K al rlar. Bitkilerdeki NaCl miktar ise aksine dü üktür. Bu durumda aldosteron sekresyonu artar ve böbreklerden K+ iyonlar n n at lmas , Na+ ve Cl iyonlar n n ise idrardan geri emilmesi sa lan r.

Aldosteron sal n m ayr ca kan bas nc na da ba l d r. Kan bas nc n n azalmas nda ya da böbreklerin kan bas nc nda yetersizlik bulundu u zaman glomerulus hücreleri taraf ndan renin ad verilen bir proteolitik bir enzim salg lan r. Bu enzim kan plazmas nda bulunan bir glikoproteinden dekapeptid yap s na sahip olan angiotensin I i ay r r. Angio-tensin I atardamarlar n kontraksiyonunu uyarmak suretiyle kan bas nc nda hafif bir yükselmeye neden olur. Angiotensin I daha çok akci er kapillarlar nda bulunan ba ka bir enzim arac l ile 2 amino asit kopar lmak suretiyle angiotensin II e çevrilir. Angiotensin II ise kuvvetli kan bas nc yükselticisidir. Böylece aldosteron salg s uyar lm ve Na+ ile Cl

iyonlar n n böbrek kanalc klar ndan geri emilmeleri sa lanm olur. Bunun sonucu olarak kan plazmas n n ozmotik bas nc yükselir.

Mide-ba rsak kanal ndan ya da dokulardan kan damarlar na önemli ölçüde su geçer. Aldosteron sekresyonunun art r lmas suretiyle kan hacminin yükseltilmesi, kan kay plar nda önem ta maktad r.

Ekstrasellüler s v daki potasyum miktar n n dü mesine hipokalemi denilir. Hipokalemi ileri dereceye var rsa kaslarda zay flama hatta paralizi görülebilir. Hipokalemi aldosteron un az salg lanmas durumunda ortaya ç kar.

Böbrek üstü bezinin kabuk k sm az miktarda da olsa androjenik etki yapan baz hormonlar salg lar. Erkek seks hormonlar na androjenler ad verilir. Bu androjenik hormonlar n ba l calar androstenedione, 11-hidroksi-andrositenedione ve dehidroepiandrosterone dir. Normal fizyolojik ya amda bu maddelerin önemli bir rolleri yoktur. drarla d ar at lan 17-oksosteroid lerin ön maddelerini olu tururlar.

Androjenler, azot ve kalsiyum metabolizmas üzerine anabolik bir etki yaparlar. Bu suretle kas olu umu artar.

Bütün kortikosteroidlerde sentezinde ana maddeyi kolesterolden meydana gelen, 21 C lu Pregnenolone olu turmaktad r. Pregnenolone, 3 C atomu oksitlenmek suretiyle 5-Pregnen-3,20-Dione a, bu ara madde de kortigosteron a ve 18-hidroksikortigosteron e ve aldosteron a çevrilirler.


HORMONLAR 89


B) KORTEKS HORMONLARI.

2 M NERALOKORT KO DLER

a) Aldosteron b) 11-deoksikortikosteron

(dezoksikortikosteron).

Elektrolit ve su metabolizmas n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in d tabakalar nda sentez edilirler.

ETK LER

1. Aldosteron un salg lanmas ba l ca kandaki Na+ ve K+

iyonlar na ba l d r. Na+ iyonlar konsantrasyonunun azalmas ya da K+

iyonlar konsantrasyonunun artmas ile aldosteron sekresyonu yükselir.

2. Aldosteron sal n m ayr ca kan bas nc na da ba l d r. Kan bas nc n n azalmas nda kan bas nc n yükseltir.


11-dehidroksikortikosteron (dezoksikortikosteron)

Aldosteron

OH

CH

CH2OH

C =O

O

O

HO

CH2OH

C =O

O

Kolesterol

CH3

C =O

CH

CH

O

HO

Pregnenolon

CH3

C =O

Progesteron

11-dehidroksikortikosteron (dezoksikortikosteron)

CH2OH

C =O

O



9.8-T RO D VE PARAT RO D HORMONLARI.

9.8.1-T RO D HORMONLARI.

Tiroid bezi iyot ta yan hormonlar salg lar. Tiroid bezi hormonlar n n sentezi ve y k lmas iyot metabolizmas ile yak ndan ilgilidir. Bu olay öyle gerçekle ir:

yot, sindirim kanal ndan, genellikle iyodid ler ( I

) eklinde emilir.

Solunumla moleküler iyot (I2) eklinde de al nmas mümkündür. Ancak önemli oranda gastrointestinal sistemden emilerek dola ma al n r. Yemlerdeki ve besinlerdeki iyot sindirim sisteminde iyodide çevrilir ve kolayl kla emilir.

yodidler biçiminde genel kan dola m na al nan iyot, çok etkili ve tutucu bir mekanizma ile, çok k sa bir sürede, tiroid bezinin follükül hücreleri taraf ndan al n r. Bu i lem büyük oranda aktif transport ile olur. yodun follikül hücreleri içine bu giri mekanizmas na iyot pompas

ad verilir. yot pompas tiroid uyar c hormon (TSH) taraf ndan uyar l r ve

tiyosiyanat, tioüre türevleri gibi tirotoksik ajanlar taraf ndan engellendi i gibi, iyodun hücre içinde gere inden fazla toplanmas da iyot pompas n durdurur. yodun tiroid bezine girmesini engelleyen maddelere guatrojen maddeler ad verilir.

Memleketimiz de özellikle Karadeniz bölgesinde fazla miktarda tüketilen karalahana da bu maddelerden tiyosiyanat lar bol miktarda bulunur. Onun içinde bu bir yörelerde tiroid bezi hastal olan guatr a çok rastlan r. Yanl z guatr hastal sadece guatrojen maddeleri fazla miktarlarda alanlarda de il, yeteri kadar iyot al namamas durumlar nda da rastlan lan bir hastal kt r.

Hücreye giren iyodidler, oksidasyonla moleküler iyoda çevrilirler. Bu arada tirozin amino asidi de tiroid bezi hücrelerine girer ve globiline ba lanarak tiroglobulin eklinde hücrede bulunur. te moleküler iyot bu tiroglobulinlerde ki tirozin amino asidine ba lanarak, bir molekül iyot ba lan rsa, monoiyodo-tirozin (MIT), iki molekül iyot ba lan rsa diiyodotirozin (DIT) olu ur.

Sonra yine hücre içinde TSH nin yard m yla tirozine üçüncü ve dördüncü iyotlar da ba lanabilir. Bu durumda da triiyodotirozin (T3) ve tetraiyodotironin (tiroksin , T4) sentezlenir. Bunlar tiroid bezinin aktif hormon-lar d r. Daha sonra proteine ba l olarak bulunan bu hormonlar, hidrolize u rayarak serbest hale geçerler ve kan dola m na verilirler. Ad geçen hormonlar n tamam na yak n tiroksin ba l yan globulin (TBG) e ba lanarak hedef dokulara yollan r.

yot organizmay en çok idrar, onun d nda da feçes, tükürük, ter ve süt le terkeder.

9.8.1.1-Triiyodotironin (T3 ),Tetraiyodotironin (Tiroksin T4 ).

Hormon etkisi gösteren bu iki maddeden ilk bulunan Tiroksin dir. Ancak daha sonra varl ortaya ç kar lan Triiyodotironin, tiroksin e k yasla 5-10 kere daha çok aktif bir hormondur. Yine normal ko ullar alt nda, triiyodotironin sentezi tiroksin in 1/3 ü kadard r.

Etkilerinin ba lamas , etkilerinin süreleri ve at l mlar bak m ndan da bu iki hormon aras nda baz farkl l klar mevcuttur.


HORMONLAR 91

T RO D BEZ

4) T RO D VE PARAT RO D HORMONLARI

hücre lümen

KAN

Amino Tirozin / Globulin asitler

yot Pompas Oksidasyon MIT, DIT I ¯ I ¯ I2 Tiroglobulin TSH TSH

Tioüre Tioüre TSH Tiourasil Sulfatlar Serbest T3 , T4

M I T D I T T3

T4 Hidroliz MIT, DIT B Tiroglobulin A T TSH

T3 , T4 L B A Kolloid N G M A M I

ATILIM

drar Ter Süt Feçes Tükürük

Tablo 44- yot Metabolizmas veTiroid bezi hormonlar .

I



Tiroksin in etkisi yava yava ba larken triiyodotironin in etkisi hemen

ortaya ç kar. Tiroksin in etki süresi uzundur. Triiyodotironin ise k sa süre etki gösterir.

Tiroksin glukuronik asit konjugatlar veya sülfat esterleri eklinde safra ve idrar ile at l rken, triiyodotironin konjuge olmadan yine safra ve idrar ile at l r. Bu hormonlar n ba ka bir y k lma yolu da amino asitlerinkine benzer. Yani dezaminasyon ve dekarboksilasyon meydana gelir.

Bile iklerdeki iyot ise deiyodaz lar ad verilen spesifik enzimler taraf ndan çe itli organlarda, özellikle karaci er ve böbrekte uzakla t r l r.

Tiroksin ile triiyodotironin etkileri unlard r: 1.Substratlar n mitokondrialara al nmas n , bunlar n oksidasyonunu

ve ATP olu umunu uyarmak. Tioksin verilmesi ile mitokondriadaki respirasyon enzimleri, özellikle gliserol 3-fosfat dehidrojenaz miktar nda artma görülmek-tedir. Bu flavinli dehidrojenaz enzimi, sitosol NADH s n n indirgeyici ekivalan -n n Gliserol fosfat döngüsünde mitokondri solunum zincirine girmesini sa lar.

2.Protein sentezini h zland rmak. Bu art ayn zamanda enzim sentezi art ile birlikte olur. Tiroid hormonlar protein sentezinde artmaya neden olarak dokular n büyümesine olanak sa lad klar gibi, kemiklerin epifizlerinin de k sa sürede kapanmalar na neden olurlar. Tiroid hormonlar karbonhidrat metabolizmas n n absorbsiyon, glikolizis, glikoneogenezis gibi bütün safhalar n h zland rarak kan ekerinin yükselmesine neden olurlar. Ya metabolizmas da h zlan r. Tiroid hormonlar genellikle tüm sistemlerde fonksiyonel h zlanmaya neden olurlar. Sistolik tansiyonu art r r, diyastolik kan bas nc n dü ürürler. Kalp at n h zland r rlar.

Tiroksin ile triiyodotironin in yetersiz sekresyonu büyümenin durmas , üreme organlar ndaki geli menin inhibisyonu, guvatr ekillenmesi ve oksijen tüketiminin azalmas biçiminde kendini gösterir. Hipotiroidizm veya Hipotireoz ad verilen tiroid bezinin yava çal mas halinde kan plazmas ndaki tiroksin ile triiyodotironin in miktar azal r. Hipotireozda, büyümede ve zekan n geli mesinde gerilik görülür. Bazal metabolizma h z azal r. Vücut s s dü er ve guvatr görülür. Böylece bez, hacm n art rmak suretiyle hipofonksiyonu kompanse etmeye çal r.

Tiroid bezi hormonlar n n az sal nmas halinde Myxedema ad verilen hastal k tablosu ortaya ç kar. Bu hastal kta bazal metabolizma yava lam , vüçut s s dü mü , hasta gev emi ve devaml uyku halindedir. Tüm vücutda ödem, zekada donukluk ve genel olarak tüm fonksiyonlarda bir dü me görülür. E er bu hal çocukluk ça nda meydana gelecek olursa çocu un büyümesi geri kal r ve bu cücelik hali ile sonuçlan r.

Hipertiroidizm veya Hipertireoz ad verilen tiroid bezinin h zl çal mas halinde besin maddelerinin oksidasyonu ve oksijen tüketimi artar, kalp at lar ve solunum frekans yükselir. Klinik semptomlar, bezin i mesi, ekzoftalmus ve ta ikardidir. S kl kla görülen terleme, solunum zincirinde ATP kazanc n n azalmas na kar n s olu umunun daha yüksek olmas na ba l d r. Zay flama ise, bazal metabolizman n artmas ile olu ur.

Hipertiroidizm de hormon olu umunu engelleyen maddeler tedavi amac ile kullan labilir. Bunlar tiyoure, metiltiyourasil, propiltiyourasil ve tiyomazol dür. Bunlara antitireoidal maddeler ad verilir.


HORMONLAR 93

O

OH

OH


A) T RO D BEZ HORMONLARI.

1

Tiriiyodotironin (T3) Tiroksin (T4)

Hormon etkisi gösteren bu iki maddeden ilk bulunan

Tiroksin dir. Ancak daha sonra varl ortaya ç kar lan Triiyodotironin, tiroksin e k yasla 5-10 kere daha çok aktif bir hormondur. Yine normal ko ullar alt nda, triiyodotironin sentezi tiroksin in 1/3 ü kadard r.

ETK LER

1. Substratlar n mitokondrialara al nmas n , bunlar n oksidasyonu-nu ve ATP olu umunu uyarmak.

2. Protein sentezini h zland rmak. Bu art ayn zamanda enzim sentezi art ile birlikte olur. Tiroid hormonlar protein sentezinde artmaya neden olarak dokular n büyümesine olanak sa lad klar gibi, kemiklerin epifizlerinin de k sa sürede kapanmalar na neden olurlar.

Tablo 45-Tiroid bezi hormonlar 1.

Tirozin

Fenilalanin

NH2

CH2 CH COOH

OH

NH2

CH2 CH COOH

Di-iyodotirozin

Mono-iyodotirozin

NH2

CH2 CH COOH

OH

NH2

CH2 CH COOH

I

I

I

Triiyodotironin (T3)

NH2

CH2 CH COOH

I

I

I

O

OH

T ROKS N (T4)

NH2

CH2 CH COOH

I

I

I

I



9.8.1.2-Kalsitonin.

Tiroid bezinden salg lanan ba ka bir hormon da polipeptid yap s nda olan ve 32 amino asitten olu an kalsitonin dir. Bu hormona tireokalsitonin de denilir. Kalsitonin kan kalsiyum konsantrasyonunu kontrol eden bir etki gösterir. Kan kalsiyum konsantrasyonu üzerine etkisi parathormonunkine ters yöndedir. Yani kan kalsiyum konsantrasyonunu dü ürür.

Tiroid bezi taraf ndan kalsitonin salg lanmas kandaki kalsiyum miktar na ba l d r. Kandaki kalsiyum iyonlar fizyolojik s n rlar içerisinde bulundu unda, kalsitonin salg lanmas çok azd r. Kan kalsiyum miktar artarsa, kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde yükselir.

Kalsitonin olu umu ve salg lanmas , paratiroid de üretilen kalsitonin salg lanmas n uyaran faktör taraf ndan etkilenir.

Kandaki kalsiyum düzeyinin sabit olu u, kalsitonin in kandaki kalsiyum düzeyini dü ürücü etkisi ile parathormon un kan kalsiyumunu yükseltici etkisi taraf ndan sa lan r.

Bunun yan nda kalsitonin kan fosfatlar n n da dü mesine neden olur. Kalsitonin in kan kalsiyum konsantrasyonunu dü ürme etkisi, do rudan do ruya, kandaki kalsiyumu kemiklere transfer etme biçimindedir. 9.8.2-PARAT RO D BEZ HORMONU.

9.8.2.1-Parathormon.

Protein yap s nda olan ve 84, 83, 74 ve 75 amino asitten olu tu u bildirilen bir hormondur. Kan kalsiyum konsantrasyonunun yükselmesi yönünde etki yapar. Amino asit say s ndaki bu farkl l klar tür farkl l klar ndan kaynaklan r. Yap s tek bir zincirden ibaret olan parathormon sistin içermez. S r parathormonu ile domuz parathormon u 7. pozisyondaki mino asitin farkl olmas ile birbirinden ayr l r. Parathormonun ba l ca etkileri unlard r:

1. Kemik hücrelerine ba lan r ve kalsiyum ile fosfat iyonlar n n serbest hale geçmesini ve kollagenin y k lmas n uyar r. Kemik hücrelerinde hormonun etkisi için 1,25-dihidroksikolekalsiferol gereklidir.

2. Parathormon kemik hücrelerinde glikolizi art r r ve böylece laktik asit miktar yükselir. Ayr ca karbonikanhidraz aktivitesini art rarak, fazla miktarda karbonik asit olu umuna neden olur. Kemik hücreleri etraf nda H+ iyonlar konsantrasyonu önemli ölçüde artar ve kemi in mineral maddeleri çözünür hale gelir.

3. Fosfat n at lmas için, böbreklerti uyar r. Bu etki özellikle et yiyen-lerde önem kazanmaktad r. Çünkü hayvansal besin maddelerinde fosfat genel-likle fazla bulundu undan fosfat n fazla al nmas söz konusudur. Ot yitenlerde bu etki dü ük düzeydedir.

4. nce ba rsaklardan kalsiyum emilimini uyar r. Gereksinimden fazla fosfat al nd zaman, parathormon salg s artar.

drarla fosfat at l m ço al r. Böbreklerde vitamin D nin 1,25-hidroksi formlar n n olu mas azal rken 24,25-hidroksi formlar n n olu umu artar. Parathormon sadece 1,25-dihidroksikolekalsiferol ün varl nda kemik hücrelerinde etkili olabildi inden bu durumda kemiklerden Ca ve P mobilizasyonu azal r.


HORMONLAR 95


A) T RO D BEZ HORMONLARI.

2

Kalsitonin

Tiroid bezinden salg lanan polipeptid yap s nda olan

ve 32 amino asitten olu an bir hormondur.

ETK LER

1. Tiroid bezi taraf ndan kalsitonin salg lanmas kandaki kalsiyum miktar na ba l d r. Kandaki kalsiyum iyonlar fizyolojik s n rlar içerisinde bulundu unda, kalsitonin salg lanmas çok azd r. Kan kalsiyum miktar

artarsa, kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde yükselir.

B) PARAT RO D BEZ HORMONU.

1

Parathormon

Protein yap s nda olan ve 84, 83, 74 ve 75 amino asitten olu tu u bildirilen bir hormondur.

ETK LER

1. Kemik hücrelerine ba lan r ve kalsiyum ile fosfat iyonlar n n serbest hale geçmesini ve kollagenin y k lmas n uyar r.

2. Parathormon kemik hücrelerinde glikolizi art r r ve böylece laktik asit miktar yükselir. Ayr ca karbonikanhidraz aktivitesini art rarak, fazla miktarda karbonik asit olu umuna neden olur. Kemik hücreleri etraf nda H+

iyonlar konsantrasyonu önemli ölçüde artar ve kemi in mineral maddeleri çözünür hale gelir. 3. Fosfat n at lmas için, böbreklerti uyar r. 4. nce ba rsaklardan kalsiyum emilimini uyar r.

Tablo 46- Tiroid bezi hormonlar 2.

Kalsitonin ve Parathormon un Kalsiyum Metabolizmas na Etkisi:

Ca gereksinimi

Aktive eder

nhibe eder

Kalsitonin

PTH

24-hidroksilaz

1-hidroksilaz

1,25 (OH)2 D3

Böbrek

25 (OH) D3

Karaci er

Kemik Ca

KAN

Ba rsak

CaBP



9.9-H POF Z HORMONLARI.

Hipofizi ç kar lan hayvanlarda, di er iç salg bezlerinin tümü olumsuz yönde etkilenir. Endokrin bezlerin aktivitesi azal r ve seks organlar atrofiye olur.

tah kaybolur. Protein, karbonhidrat ve lipid metabolizmas bozulur. Bu durum hipofiz bezinin, tüm endokrin sistem üzerindeki kontrol

etkisini göstermektedir. Gerçekten hipofiz bezi hormon salg layan tüm di er bezlerin sevk ve idare istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir pozisyona sahiptir. Böyle bir pozisyona sahip olmas ndan dolay hipofiz bezine ba kan bez ad verilir.

Öte yandan hipotalamus da nörosekret ad verilen hormonlar arac l ile hipofiz bezi üzerine etki ederek onun hormon salg lamas na neden olur. Hipotalamus içerisinde bulunan çe itli merkezler önemli fonksiyonlar n regülasyonlar na kat l rlar.

Bu merkezleri; 1.Üremeyi ve belirli cinsel davran lar n meydana gelmesini regüle

eden merkezler, 2.Metabolizmay regüle eden merkezler, 3.Besin al nmas n regüle eden merkezler, 4.Organlar n çe itli durumlara uyumunu sa l yan merkezler, 5.Su al nmas n ve su at lmas n regüle eden merkezler,

olarak ifade etmek mümkündür. 9.9.1-H POF Z ÖN LOP (ADENOH POF Z) HORMONLARI.

En büyük lobtur, endokrin yap hakimdir. Bir çok vital aktiviteleri kontrol eder.

Bu lobton çok say da önemli hormon salg lan r. Bunlar, di er salg bezlerinin görev yapmas na ve aktivitelerinin artmas na neden olduklar ndan tropik hormonlar ad n al rlar. Protein yap s ndad rlar.

Tropik hormon hangi organ etkiliyorsa ona göre isimlendirilir. Tirotropik, adrenotropik v.b. gibi. Bir tropik hormonun salg lanma h z , ilgili hormonun kandaki konsantrasyonu ile ters orant l d r. Örne in, tiroid hormonunun kanda artmas hipofiz ön lobunun tirotropik hormon salg lamas n inhibe eder ve tersi olur.

Hipofiz ön lopu yada ba ka bir deyi le adenohipofiz, hipotalamus bezinin kontrolü alt ndad r. Normal olarak adenohipofiz den devaml olarak küçük miktarlarda tropik hormonlar salg lan r.

Stres durumunda bu salg çabucak ve büyük ölçüde artar. Belki de stresin neden oldu usinirsel uyar önce hipotalamus a gider ve orada kortikotropini serbest hale getiren faktörün (Corticotrophin-Releasing Factor

CRF) salg lanmas na sebep olur. CRF, hipofiz portal sistemi ile adenohipofize gönderilir ve orada bez

hücrelerini ACTH salg s için uyar r. Benzeri ekilde tirotropin salg s da TRF (Tirotropin-Releasing Factor TRF) taraf ndan sa lan r.

CRF ve TRF sinir hücreleri taraf ndan sentezlenen nöyrohormon-lard r.


HORMONLAR 97

4) H POF Z BEZ HORMONLARI -1-

Hipofiz bezi, tüm endokrin sistem üzerine kontrol etkisini göstermektedir. Gerçekten hipofiz bezi hormon salg layan tüm di er bezlerin sevk ve idare istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir pozisyona sahiptir. Böyle bir pozisyona sahip olmas ndan dolay hipofiz bezine ba kan bez ad verilir.

A) H POF Z ÖN LOP (ADENOH POF Z) HORMONLARI.

Bu lobton çok say da önemli hormon salg lan r. Bunlar, di er salg bezlerinin görev yapmas na ve aktivitelerinin artmas na neden olduklar ndan tropik hormonlar ad n al rlar. Protein yap s ndad rlar.

Hipofiz ön lopu yada ba ka bir deyi le adenohipofiz, hipotalamus

bezinin kontrolü alt ndad r.

Tablo 47- Hipofiz Bezi Hormonlar 1.

Küçük arterler

OKS TOS N

VAZOPRESS N

Arka Lop

H POF Z

Ön Lop

Hipotalamus

H POF Z BEZ HORMONLARI ETK LE M VE ETK LER

S N RSEL UYARI

Böbrek

Ovarium

Somatotropin

Prolaktin

ACTH

Gonodotropin

Adrenal Korteks

Ovarium

Testis

Tiroid

Uterus

Meme bezi

Meme bezi

Tirotropin



9.9.1.1-Adrenokortikotropik Hormon (ACTH).

Hipofiz ön lobunun bazofilik hücreleri taraf ndan üretilir. Ayr ca plezenta ve az miktarda da hipofiz arka lobunda sentez edilir. Sal n m hipotalamus dan sal nan Corticotrophin-Releasing Factor (CRF) ün kontrolü alt ndad r.

Kimyasal yap s itibariyle ACTH, bir proteohormon olup 39 amino asitten olu mu ve tek zincirden meydana gelmi tir. Bu hormonun etkisi için ilk 23 (1-23) amino asitler gereklidir. Biyolojik yönden aktif parças , bütün türler için benzer amino asit s ras gösterir. ACTH n etkisi için gerekli olmayan 24-39 amino asitleri kapsayan bölümü ise hayvan türlerine göre de i ir. ACTH n ilk 13 amino asiti melanin sitümüle edici hormona (MSH) kar l kt r.

ACTH n etkileri unlard r. 1. ACTH n hedef organ böbrek üstü bezinin korteks k sm d r. Bezin

bu bölümünde ACTH ün etkisi alt nda glokokortikoidlerin olu umu artar ve kana daha fazla hormon verilir.

2. Korteks hormonlar n n sentezlenmesi ile asetat n kullan lmas artar. Ayn zamanda kolesterol miktar azal rken steroid hormonlar miktar yükselir.

3. ACTH n etkisi alt nda, spesifik hidrolazlar taraf ndan steroidlerin hidroksilasyonu h zlan r. ACTH böbrek üstü bezi korteksinde 3 ,5 -adenozin monofosfat n (cAMF) olu umunu uyar r. Bu da fosforilaz n aktivasyonuna neden olur. Glukoz-1-fosfat ile glukoz-6-fosfat n sentezi artar. Bu monosakkarit esterlerinin pentoz fosfat siklusunda devaml metabolize olmalar sonucu NADPH2 olu umu artar. Bu olay ayn zamanda glukoz al nmas n da art r r. (Daha detayl bilgi için bak karbonhidrat metabolizmas )

4. ACTH n etkisi alt nda glukokortikoidlerin sentezi artar ve fazla miktarda kana verilir. Kandaki kortizol konsantrasyonu yükselir.

5. ACTH n etkisi alt nda böbreküstü bezinin askorbik asit miktar azal r. Çünkü askorbik asit dolayl olarak steroid hidroksilasyonuna kat l r. Memeli hayvan organizmas nda böbrek üstü bezinin korteks k sm askorbik asit yönünden en zengin organd r.

6. ACTH, yukar da aç klanan ve korteks hormonlar n n biyosentez ve sal n mlar n uyaran etkisine ek olarak, ayn zamanda protein sentezinin h zlanmas nda da rol oynar.

ACTH n sal n m ile böbrek üstü bezi korteksinden sal nan hormonlar n uyar ld na yukar da de inmi tik.

ACTH n etkisi tercihan glukolortikoidler yani kortizol ve kortikosteron üzerinedir. Daha dü ük derecede olmak üzere de aldosteron olu umunu ve salg lanmas n etkiler.

ACTH n biyokimyasal etkisi daha önce aç kland gibi hücre zar düzeyinde yani hücre zar na ba ml bir enzim olan Adenil siklaz n aktivasyonu ile siklik adenozin monofosfat n olu umunu kolayla t rmak eklinde olmaktad r.

ACTH klinikte böbrek üstü bezinim korteksinin fonksiyonunu te his için kullan l r.


HORMONLAR 99



1

ACTH

Hipofiz ön lobunun bazofilik hücreleri taraf ndan üretilir. Sal n m hipotalamus dan sal nan Corticotrophin-Releasing Factor (CRF) ün kontrolü alt ndad r.

Kimyasal yap s itibariyle ACTH, bir proteohormon olup 39 amino asitten olu mu ve tek zincirden meydana gelmi tir. Bu hormonun etkisi için ilk 23 (1-23) amino asitler gereklidir

Ser-Tir-Ser-Met-Gli-His-Fe-Arg-Trip-Glu-Liz-Pro-Val-Gli-Liz-Liz-Arg-Arg-Pro-Val 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Liz-Val-Tri-Pro-Asp-Ala-Gli-Glu-Asp-Gli-Ser-Ala-Glu-Ala-Fe-Pro-Lö-Glu-Fe 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

ETK S

1. ACTH n hedef organ böbrek üstü bezinin korteks k sm d r. 2. Korteks hormonlar n n sentezlenmesi ile asetat n kullan l-mas artar. Ayn zamanda kolesterol miktar azal rken steroid hormonlar miktar yükselir. 3. Spesifik hidrolazlar taraf ndan steroidlerin hidroksilasyonu h zlan r. Glukoz-1-fosfat ile glukoz-6-fosfat n sentezi artar. 4. Glukokortikoidlerin sentezi artar. 5. Böbreküstü bezinin askorbik asit miktar azal r. 6. Korteks hormonlar n n biyosentez ve sal n mlar n uyaran etkisine ek olarak, ayn zamanda protein sentezinin h zlanmas nda da rol oynar.

Tablo 48- Hipofiz Bezi Hormonlar 2.

9.9.1.2-Somatotrop Hormon (STH)(Büyüme Hormonu).

Arka Lop

H POF Z

Ön Lop

Aldosteron, Progesteron

KORT KOSTERO DLER

Hipotalamus

S N RSEL UYARI

ETK S

ACTH

Adrenal Korteks



Hipofiz ön lobu eozinofilik hücrelerinde üretilir. Polipeptid yap s na

sahip bir hormondur. Sal n m hipotalamus dan sal nan Growth hormon-Releasing Factor (GHRF) ün kontrolü alt ndad r.

Ta d amino asit say s bak m ndan türlere göre farkl l klar gösterir. nsan büyüme hormonu 188, s r büyüme hormonu 369, koyun büyüme

hormonu ise 191 amino asitten kurulmu tur. nsan ve maymunda,tek bir polipeptid zincirinden ibaret oldu u halde, s r ve koyunda iki zincirli bir yap gösterir.

Bu hormonun as l etkisi, büyümeyi uyarmakt r. Bu hormon etki bak m ndan di er hormonlara göre bir istisnah te kil eder. Örne in, s r büyüme hormonu, insan ve maymunda etkisizdir. Buna kar l k, insan büyüme hormonu denenen tüm türlerde etkilidir.

Büyüme hormonunun ba l ca etkileri unlard r: 1. Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini art rmak. Bu

etkisini mRNA sentezini stimüle ederek protein biyosentezini h zland rmak eklinde gösterir. Böylece tüm organizmada azot retensiyonu artar ve pozitif

azot dengesi meydana gelir. 2. Ya lar n mobilizasyonunu art rmak ve kullan lar na olanak

sa lamak. Bu etkisi de gerek asetil-KoA dan ya asiti sentezini durdurmak suretiyle ya sentezini inhibe etmesi veya ya asitlerinin lipitlere giri ini engellemesi eklinde olur. Öte yandan STH un hafif lipolitik etkiside vard r. Bunun sonucu olarak kanda serbest ya asitleri miktar artar. Bunlar n oksidasyonu s ras nda protein biyosentezi için enerji sa lan r.

3. Tüm vücutta, karbonhidrat kullan m n azaltmak. Büyüme hormonu karbonhidrat metabolizmas üzerine olan bu etkisini de insülin antagonisti olarak çal mas ile gösterir. Özellikle kaslarda glukozun kullan lmas n inhibe eder ve böylece insülin in etki derecesi azal r. Bunun için büyüme hormonunun etkisi alt nda kan ekeri seviyesi yükselir. Glukozu kullan lmak üzere perifer organlar n hücrelerine sevk etmek için daha fazla insülin e gerek has l olur.

STH taraf ndan karaci erde glukoneojenez in stimülasyonu sonucu glikojen miktar artar. STH un neden oldu u hiperglisemi hem glukozun hücre içine al nmas n n inhibisyonuna ve hem de glikoneojenez in artmas na ba l d r.

4. Büyüme hormonu bu üç önemli etkisi d nda Ca emilimini art r r, sodyum, potasyum, fosfat, klorür ve magnezyum gibi minerallerin kan serumu düzeylerinin yükselmesine neden olur.

5. Büyüme hormonunun di er bir etkisi de su dengesi üzerine olan etkisidir. Bir taraftan tubuler sekresyon artarken, K,Na,ve Cl retensiyonu meydana gelir. Di er taraftan da STH un etkisi alt nda suyu ba l yan mukopolisakkarit sentezinin artmas sonucu sekunder olarak dokularda su miktar artar.

Gençlerde hipofiz bezinin fazla aktif olmas durumunda boy a r derecede uzar. Beyinsel faaliyetler normaldir. Yeti kinlerde ise akromegali ortaya ç kar. Yüz kemikleri irile mi , burun dudak ve göz kapaklar kaba bir görünüm alm t r. Hipofiz bezinin ön lobunun hipofonksiyonunda cücelik meydana gelir. Bu durumda seks organlar yeteri kadar geli ememi tir.


HORMONLAR 101



2

STH

Hipofiz ön lobu eozinofilik hücrelerinde üretilir. Polipeptid yap s na sahip bir hormondur. Sal n m hipotalamus dan sal nan Growth hormon-Releasing Factor (GHRF) ün kontrolü alt ndad r.

Ta d amino asit say s bak m ndan türlere göre farkl l klar gösterir. nsan büyüme hormonu 188, s r büyüme hormonu 369, koyun büyüme hormonu ise 191 amino asitten kurulmu tur. nsan ve maymunda,tek bir polipeptid zincirinden ibaret oldu u halde, s r ve koyunda iki zincirli bir yap gösterir.

ETK S

1. Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini art rmak. Bu etkisini mRNA sentezini stimüle ederek protein biyosen-tezini h zland rmak eklinde gösterir.

2. Ya lar n mobilizasyonunu art rmak ve kullan lar na olanak sa lamak. Bu etkisi de gerek asetil-KoA dan ya asiti sente-zini durdurmak suretiyle ya sentezini inhibe etmesi veya ya asitlerinin lipitlere giri ini engellemesi eklinde olur.

3. Tüm vücutta, karbonhidrat kullan m n azaltmak. Büyüme hormonu karbonhidrat metabolizmas üzerine olan bu etkisini de insülin antagonisti olarak çal mas ile gösterir.

4. Büyüme hormonu bu üç önemli etkisi d nda Ca emilimini art r r.

5. Büyüme hormonunun di er bir etkisi de su dengesi üzerine olan etkisidir. Bir taraftan tubuler sekresyon artarken, K,Na,ve Cl retensiyonu meydana gelir.

Tablo 49-Hipofiz Bezi Hormonlar 3.

Arka Lop

H POF Z

Ön Lop

Hipotalamus

S N RSEL UYARI

ETK S

Somatotropin

Meme bezi

Büyüme ve Metabolik olaylar



9.9.1.3-Tireotropin (TSH) (Tiroid Stimüle Edici Hormon).

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormon-dur. %8 oran nda karbonhidrat bulunur. Sal n m hipotalamus dan sal nan Thyrotropin-Releasing Factor (TRF) ün kontrolü alt ndad r.

Bu hormona ayn zamanda tirotropik hormon ad da verilir. TSH nin fizyolojik etkisi, tiroid bezine etki yaparak bu bezden sal nan

ve tiroksin (T4) ad verilen hormon ile triiodotironin (T3) ün salg lanmas n sa lamakt r.

TSH tiroid hücrelerinde adenil siklaz aktivitesini sa lamak suretiyle AMP olu umunu h zland r r ve tiroid hücrelerinin aktivasyonuna yard mc olur.

Hipofiz ve tiroid beziregülasyon çenberi ile birbirine ba l d r. Yani kan tiroksin düzeyi, hipofizin TSH üreten hücreleri üzerine ya inhibe edici ya da sitümüle edici etki gösterir. Kanda tiroksin düzeyi yükselince TSH salg s azal r. Tiroksin düzeyi dü ünce de TSH salg s artar.

9.9.1.4-Follikül Stimüle Edici Hormon (FSH).

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormon-dur. %7.4 oran nda karbonhidrat içerir. Sal n m hipotalamus dan sal nan Follicul Stumulating Hormon-Releasing Factor (FRF) ün kontrolü alt ndad r.

FSH un fizyolojik etkisi, erkeklerde testislerde spermatogenez üzerine ve di ilerde ovaryumlarda da folliküllerin geli mesi üzerine olmak üzere iki önemli olayda kendini gösterir.

9.9.1.5-Luteinize Edici Hormon (LH).

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormon-dur. %6 oran nda karbonhidrat içerir. Buna interstisyel hücre stimüle edici hormon (ICSH) de denir.

LH fizyolojik etkisi erkeklerde testislerin testesteron, di ilerde ise folliküllerin östrojen üretimi ve Corpus luteumun geli mesi yönündedir.

Bu hormon follikülün olgunla mas ve yumurtan n follikülden d ar ç kmas için gereklidir. Bu hormon bulunmassa ovulasyon son safhas na eri emez yani yumurtlama denilen olay meydana gelemez.

9.9.1.6-Luteotrop Hormon (LTH) (Laktotrop Hormon) (Prolactin).

Hipofiz ön lobundan salg lanan bir hormondur. Basit bir peptid zinciri yap s na sahiptir.

Prolaktin in çok say da fizyolojik etkisi görülmektedir. 1. Di ilerde laktasyonu ba latan hormondur. Östrojenlerle birlikte

süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme dokusunun geli mesini sa lar ve süt salg s n stimüle eder.

2. Progesteron olu umu için Corpus luteumu stimüle eder ve salg s n n süreklili ini sa lar.

Prolaktin salg s ndaki yetersizlik meme dokusunun geli mesini engeller ve süt unsurlar n n biyosentezinde inhibisyonlar meydana gelir.

Normal hallerde hipotalamusun prolaktini inhibe eden bir faktör salmak suretiyle bu hormonu etkisiz k ld kabul olunmaktad r.


HORMONLAR 103



3

TSH

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormon-dur. %8 oran nda karbonhidrat bulunur. Sal n m hipotalamus dan sal nan Thyrotropin-Releasing Factor (TRF) ün kontrolü alt ndad r.

ETK S

Tiroid bezine etki yaparak bu bezden sal nan ve tiroksin (T4) ad verilen hormon ile triiodotironin (T3) ün salg lanmas n sa lamakt r.

4

FSH

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormondur. %7.4 oran nda karbonhidrat içerir. Sal n m hipotalamus dan sal nan Follicul Stumulating Hormon-Releasing Factor (FRF) ün kontrolü alt ndad r.

ETK S

Erkeklerde testislerde spermatogenez üzerine ve di ilerde ovaryumlarda da folliküllerin geli mesi üzerine olmak üzere iki önemli olayda kendini gösterir.

5

LH

Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormondur. %6 oran nda karbonhidrat içerir.

ETK S

Erkeklerde testislerin testesteron, di ilerde ise folliküllerin östrojen üretimi ve Corpus luteumun geli mesi yönündedir.

6

LTH

Hipofiz ön lobundan salg lanan bir hormondur. Basit bir peptid zinciri yap s na sahiptir.

ETK S

1. Di ilerde laktasyonu ba latan hormondur. Östrojenlerle birlikte süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme dokusunun geli mesini sa lar ve süt salg s n stimüle eder.

2. Progesteron olu umu için Corpus luteumu stimüle eder ve salg s n n süreklili ini sa lar.


Arka Lop

H POF Z

Ön Lop

Hipotalamus

S N RSEL UYARI

LTH

Ovarium

Testis

Tiroid

Meme bezi

TSH

ICSH

FSH



9.9.2-H POF Z ORTA LOP HORMONLARI.

Hipofizin orta lobundan salg lanan hormon melanosit stimüle edici hormon (MSH) ya da melanotropin dir. MSH derinin pigmentasyonunu etkileyen hormondur.

Hipofizin orta lobundan ba l ca iki hormon izole edilmi olup bunlar-dan biri -MSH di eri de -MSH dur.

-MSH bütün türlerde ayn d r ve 13 amino asitten meydana gelmi tir.

-MSH ise domuzda 18 amino asitten meydana geldi i halde insan n ki N-terminal 4 amino asit kadar daha uzundur. 9.9.3-H POF Z ARKA LOP (NÖYROH POF Z) HORMONLARI.

H pof z n arka lop diye adland r lan k sm (Nöyrohipofizis) Pituisitler denen ve hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunlar n dallar n destek vazifesi gören hücreler toplulu undan olu ur.

9.9.3.1-Vazopressin (Antidiüretik Hormon) (ADH).

Vazopressin in yap m yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen bölgedir. Nonapeptid yap s nda olup, yap s nda arginin bulunmas nedeniyle bazik karakter ta r. Domuzda arjinin yerine lizin bulunur.

Etkileri a a daki gibidir: 1. Distal tübulu ve Henle k l fç klar ndan suyun reabsorbsiyonunu ileri

derecede kolayla t r r. Su vücut içerisinde tutulur, idrar azal r. 2. Kan bas nc n yükseltir. 3. Hücre d s v s n n Na içeri ini de kontrol alt nda bulundurur. Vazopressinin etki ekli asiklik AMP yolu iledir. Yüksek dozda verildi i takdirde düz kaslar n kontraksiyonuna yol

açar. Fiziksel ve ruhsal stresler, morfin, nikotin ve asetil kolin gibi

maddeler, vazopressin sal n m n art r rlar. Bu durumda kan bas nc yükselir. Vazopressin hormununun bulunmay ise Diabetes nsipidus

denen tads z eker hastal n n ortaya ç kmas na neden olur. 9.9.3.2-Oksitosin.

Oksitosin in yap m yeri, hipotalamusda paraventriküler denen bölgedir. Nonapeptid yap s nda olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür spesifitesini belirler.

Vazopressin ve oksitosin de bulunan amino asitlerden alt s ayn amino asitler olup, oksitosin deki loysin ve izoloysin yerine vazopressin de fenil alanin ve arjinin (veya lizin) bulunur.

Etkileri a a daki gibidir: 1. Gebe uterusun kontraksiyonunu sa lar. Buna oksitoksik etki denir

ve hamile uterus kas n s k t r c etki yapar. 2. Oksitosin meme bezi kaslar nda s k ma yaparak süt ak m n

kolayla t r r.


HORMONLAR 105


B) H POF Z ORTA LOP HORMONLARI.

Hipofizin orta lobundan salg lanan hormon melanosit stimüle edici hormon (MSH) ya da melanotropin dir.

-MSH bütün türlerde ayn d r ve 13 amino asitten meydana gelmi tir.

-MSH ise domuzda 18 amino asitten meydana geldi i halde insan n ki N-terminal 4

amino asit kadar daha uzundur.

ETK S

MSH derinin pigmentasyonunu etkileyen hormondur.

C) H POF Z ARKA LOP (NÖYROH POF Z) HORMONLARI.

Hipofizin arka lop diye adland r lan k sm (Nöyrohipofizis) Pituisitler denen ve hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunlar n dallar n destek vazifesi gören hücreler toplulu undan olu ur.

1

VAZOPRESS N

Vazopressin in yap m yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen bölgedir.

Nonapeptid yap s nda olup, yap s nda arginin bulunmas nedeniyle bazik karakter ta r.

1 Sis

Tir

lös 3

S

S 9 8

Glu Arg Pro Sis Asp Glu NH2

NH2 NH2

ETK S

1. drar inhibe eder. 2. Kan bas nc n yükseltir. 3. Hücre d s v s n n Na içeri ini de kontrol alt nda bulundurur.

2

OKS TOS N

Oksitosin in yap m yeri, hipotalamusda paraventriküler denen bölgedir.

Nonapeptid yap s nda olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür spesifitesini belirler.

1 Sis Tir

lös 3

S

S 9 8

Glu Leu Pro Sis Asp Glu NH2

NH2 NH2

ETK S

4. Gebe uterusun kontraksiyonunu sa lar. Buna oksitoksik etki denir ve hamile uterus kas n s k t r c etki yapar.

5. Oksitosin meme bezi kaslar nda s k ma yaparak süt ak m n kolayla t r r.




9.10-OVAR UM HORMONLARI.

FSH un etkisi alt nda, folliküllerin büyümesi s ras nda ovaryumda östrojenik hormonlar sentez edilir. Ayr ca Corpus luteumda da progesteron sentez edilir. 9.10.1-ÖSTROJENLER.

Ovaryumun Theca granulosa hücreleri taraf ndan sentez edilen östrojenlerin 20 den fazla etkili üyesi bilinmektedir. Bunlar n en etkili olan östradiol-17 d r. Di er ürünler ise, östron ve östriol dür.

Östrojenlerin ba l ca etkileri, genital etkileri ve ekstragenital etkileri diye iki gruba ayr lar.

Östrojenlerin genital etkisi RNA ve protein sentezini stimüle etmek suretiyle di i genital organlar n n geli mesini sa lar. Östrojenin en önemli görevi üphe yok ki Menstrual Siklusunun normal biçimde devam n sa lamak ve di i

seks organlar n hamileli e haz rlamakt r. Ekstragenital olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler ve

insülin ile birlikte östrojenler meme bezinin geli mesini temin ederler. Östrojenler kaslar, karaci er ve böbrekler üzerine çok hafif protein anabolizan olarak etki edebilirler. Ayr ca di i organizmas nda deri alt ya dokusunu birikimini sa larlar. Bu nedenle kad nlarda cilt alt ya erkeklere k yasla daha fazlad r. Karaci erde ise ya birikimini önleyici etki yaparlar. Bundan ba ka di ilerde sekunder cinsiyet belirtilerinin geli mesini de sa larlar. Östrojenler, kastrasyondan sonra erkek organizmas nda lipid anabolizan olarak etki eder.

Östrojenler çabuk büyüyen dokularda ve erkek üreme organlar nda, mitoz olay n engelleyen bir etki gösterirler. Bunun için prostat karsinomunda tedavi amac ile östrojenlerden yararlan l r.

Östrojenlerin inaktivasyonu karaci erde meydana gelmektedir. naktivasyon 16. Ya da 2. C atomuna çe itli gruplar girerek substitüsyon

ürünlerinin olu mas veya glukuronatlar ya da sülfat esterlerinin meydana gelmesi eklinde olur. 9.10.3-GESTAGENLER.

Bugüne kadar gestagenler ad alt nda 40 farkl hormon izole edilmi olup bunlar n en önemli üyesi Progesteron dur. Gestagenlerin organizmadan at lma ürünü ise Pregnandiol dür.

Progesteron Corpus luteum da sentez edilen ve gebeli in devam n sa l yan bir hormondur. Kimyasal yap s yandaki tabloda görülmektedir.

Ovaryumda follikülün olgunla mas ve yumurtan n follikülden d ar at lmas ndan sonra, follikülün teka denen hücreleri fiziksel ve kimyasal baz de i ikliklere u rayarak yeni bir hücreler toplulu u meydana getirirler. Bu hücreler toplulu una Corpus luteum denilir.

Progesteronun birinci etkisi yukar da da de indi imiz gibi gebeli in devam n sa lamakt r. Bu etki belirli bir zamana kadar kendini gösterir. Progesteron östrojenler taraf ndan haz rlanm olan uterus mukozas na döllenmi yumurtan n yerle mesi için gerekli ortam olu turur.

Asl nda östrojenlerle progesteron aras nda kompleks bir etkile im vard r.


HORMONLAR 107

5) OVARYUM HORMONLARI

A) ÖSTROJENLER

Ovaryumun Theca granulosa hücreleri taraf ndan sentez edilen östrojenlerin 20 den fazla etkili üyesi bilinmektedir. Bunlar n en etkili olan östradiol-17 d r. Di er ürünler ise, östron ve östriol dür.

ETK S

1. Östrojenlerin genital etkisi

RNA ve protein sentezini stimüle etmek suretiyle di i genital organlar n n geli mesini sa lar.

2. Ekstragenital

olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler ve insülin ile birlikte östrojenler meme bezinin geli mesini temin ederler.

B) GESTAGENLER

En önemli üyesi Progesteron dur. Gestagenlerin organiz-madan at lma ürünü ise Pregnandiol dür. Progesteron

Corpus luteum da sentez edilen ve gebeli in devam n sa l yan bir hormondur.

ETK S

Progesteronun birinci etkisi gebeli in devam n sa lamakt r.

Tablo 52-Ovarium Hormonlar .

OH

OH

HO

HO

OH

OH

O

HO

HO

Östriol Östron

Östradiol 17

Östradiol 17

O

H

HO

CH3

HC OH

CH3

C = O

Pregnandiol Progesteron



B r yandan uterus östrojenlerin etkisi ile progesteron a duyarl hale

getirilir. Öte yandan da follikül hormonu (östron) verildi inde progesteronun etkileri ortadan kalkabildi i gibi, progesteron taraf ndan da follikül hormonunun etkisi inhibe edilir.

Progesteronun yetersiz salg lanmas , embrionun beslenmesi için uterus mukozas n n gerekli ko ullar yerine getirememesi eklinde görülür. Bu durumda Corpus luteum un embrionun geli mesi üzerindeki etkisi bizzat ru eymin kendisi taraf ndan sa lan r.

Kimyasal olarak steroidlerle bir yak nl bulunmamas na ra men stilbestrol östrojenik aktivite gösteren sentetik bir maddedir. Östradiol ün tüm özelliklerine sahip olan dietistilbestrol ün kimyasal yap s yandaki tabloda görülmektedir.

9.11-TEST S HORMONLARI (ANDROJENLER).

Androjenler, erkeklerde testislerden Leyding interstisiyel hücreleri taraf ndan sentez edilen 19 C atomlu steroidlerdir. Bunlara androjenik hormonlar denilmesinin nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid maddeler s n f na girmele-rinden dolay d r. Bunun gibi, androjenik aktivite gösteren bütün stroidler de 19 C lu de ildir.Androjenlerin ba l ca etkili örneklerini, Testosteron (17 -hidroksi-androst-4-en-3-one) ve Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) olu turur. Bunlar, Leyding hücrelerinde, 17-hidroksiprogesterondan meydana gelirler.

Androgenler de t pk östrogenlerde oldu u gibi her iki cinste de yani ovaryum ve testiste sentez edilir. Bu durum androgenlerle östrojenlerin biyogenetik akrabal klar n gösterir. Gerek testestron ve gerekse androsteronun ön maddesi progesterondur. Bu hormonlar n kimyasal yap lar yandaki tabloda görülmektedir.

Androsteron testestron un bir transformasyon ürünüdür. Androgenlerin etkilerini de genital etkiler ve ekstragenital etkiler

olarak ay rmak mümkündür. Genital etkiler erkek cinsiyet organlar n n geli mesi biçiminde kendini

gösterir. Erkekte ayr ca sekunder cinsiyet belirtilerinin geli mesini de sa lar. Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle

anabolizan görev yapmas d r. Bu da kas kütlesinin artmas n , lipid ve su miktar n n azalmas n sa lar.

Testesteron un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein sen-tezini art r c yönde olmaktad r. Testosteron bu etkisini hücrenin nükleusunda DNA dan RNA sentezini yani Transkripsiyon olay n art rmak suretiyle yapmak-tad r. Testosteron kana sal nd ktan sonra çok k sa bir süre içerisinde hedef hücreye girmekte ve burada önce dihidrotestosteron a dönü mekte daha sonra sitoplazmada mevcut reseptör protein ile birle erek nükleusa göç etmektedir. Bu defa hormonnükleusda ba ka bir proteinle birle mekte ve meydana gelen bu kombinasyon, transkripsiyon olay n art rmaktad r. Testosteron bu etkisini bütün vücut hücrelerinde meydana getirirse de, sekonder seks karakteri ile ilgili hücreleri daha çok etkilemektedir.


HORMONLAR 109

6) OVARYUM HORMONLARI

7) TEST S HORMONLARI

A) TESTOSTERON

B) ANDROSTERON

Androjenler, erkeklerde testislerden Leyding interstisiyel hücreleri taraf ndan sentez edilen 19 C atomlu steroidlerdir. Bunlara androjenik hormonlar denilmesinin nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid maddeler s n f na girmele-rinden dolay d r. Bunun gibi, androjenik aktivite gösteren bütün stroidler de 19 C lu de ildir.Androjenlerin ba l ca etkili örneklerini, Testosteron (17 -hidroksi-androst-4-en-3-one) ve Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) olu turur. Bunlar, Leyding hücrelerinde, 17-hidroksiprogesteron-dan meydana gelirler.

ETK S

1. Genital etkiler erkek cinsiyet organlar n n geli mesi biçiminde kendini gösterir.

2. Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle anabolizan görev yapmas d r.

3. Testesteron un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein sen-tezini art r c yönde olmaktad r. Testosteron bu etkisini hücrenin nükleusunda DNA dan RNA sentezini yani Transkripsiyon olay n art rmak suretiyle yapmaktad r.

Tablo 53-Ovarium Hormonlar .

O

OH

HO

OH

HO

H

Androsteron

Testosteron

O

C2H5

C = C

C2H5

Dietilstilbestrol (DES)



9.12-SON YILLARDA ÖNER LEN D ER HORMONLAR.

Buraya kadar aç klanan hormonlar d nda bir çok ba kalar da zaman zaman hormon olarak dile al nm t r. Bunlardan son y llarda en çok söz edilen 3 tanesini a a da anlat lacakt r. 9.12.1-ER TROPO ET N.

Eritropoietin ya da eritrosit stimüle eden faktör (ESF) olarakta adland r lan bu hormon böbrekler taraf ndan salg lan r ve %8-12 total heksoz içeren bir glikoprotein, 1-globulin yap s ndad r. Metionin d ndaki tüm amino asitleri kapsar.

ESF aktif olmayan bir protein biçiminde salg lan r. Renal eritropoetik faktöe (REF) ad verilen benzer bir madde taraf ndan aktif hale getirilir.

Hedef dokusu, kemik ili i ve öteki eritroid dokularda bulunan homohistioblast t r.

Ekileri ise unlard r: 1. Eritropoietin, kemik ili inde proeritroblast lar say ca art r r. Bunu

öteki çekirdekli eritrositlerdeki art izler ve sonunda perifer dola mda retikülositler ve olgun eritrositler bolla r.

2. RNA sentezini uyar r. 3. Fe59 un perifer kanda Hb e kat lmas n uyar r.

9.12.2-PROSTAGLAND N LER.

Prostaglandinler, organizmada arahidonik asitten sentez edilirler. Organizmada son derece yayg nd rlar. Prostat tan ba ka midede ve böbrekler-de yüksek miktarlarda bulunur.

lk kez erkeklerin seminal s v lar nda bulunmu tur. En az 6 adet birincil prostaglandin varl gösterilmi tir. Bunlara PGE1, PGE2, PGE3, PGF1 , PGF2 , PGF3 , adlar verilmi tir.

Etkileri unlard r: 1. Kuvvetli damar geni leticisidirler. 2. Düz kaslar n özellikle uterusun düz kaslar n n kontraksiyonunu

temin ederler. 3. Kalp kas n n verimini art r rlar. 4. Bron lar n geni lemesini sa larlar. 5. Prostaglandinler, epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile

ya asitlerinin adipoz dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir. Prostaglandinlerin metabolizmas çok çabuk ceryan ader. Y k lmalar

dehidrojenazlar taraf ndan yap l r. K smen de -oksidasyon ile y k l rlar. Bu durumda idrarla siklopentan türevleri biçiminde at l rlar. 9.12.3-EP F Z BEZ .

Ep f z bezinin birçok üreme olaylar n n kontrolüne katk da bulunan bir ya da daha çok hormon salg lad bu gün için kan tlanm t r.

Memeli organizmas nda melatonin sentezleyen, hipofizin luteinizan hormon salg s n engelleyen yegane yap d r.


HORMONLAR 111

8) SON YILLARDA ÖNER LEN D ER HORMONLAR

1. ER TROPO ET N

Eritropoietin ya da eritrosit stimüle eden faktör (ESF) olarakta adland r lan bu hormon böbrekler taraf ndan salg lan r ve %8-12 total heksoz içeren bir glikoprotein, 1-globulin yap s ndad r. Metionin d ndaki tüm amino asitleri kapsar.

ETK S

1. Eritropoietin, kemik ili inde proeritroblast lar say ca art r r. 2. RNA sentezini uyar r. 3. Fe59 un perifer kanda Hb e kat lmas n uyar r.

2. PROSTAGLAND N

Prostaglandinler, organizmada arahidonik asitten sentez edilirler.

En az 6 adet birincil prostaglandin varl gösterilmi tir. Bunlara PGE1, PGE2, PGE3, PGF1 , PGF2 , PGF3 , adlar verilmi tir.

9 8 6 5

11 12 14 15

ETK S

1. Kuvvetli damar geni leticisidirler. 2. Düz kaslar n özellikle uterusun düz kaslar n n kontraksiyonunu temin

ederler. 3. Kalp kas n n verimini art r rlar. 4. Bron lar n geni lemesini sa larlar. 5. Prostaglandinler, epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile ya

asitlerinin adipoz dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir.

3. EP F Z HORMONLARI

Ep f z bezinin birçok üreme olaylar n n kontrolüne katk da bulunan bir ya da daha çok hormon salg lad bu gün için kan tlanm t r.

ETK S

1. Memeli organizmas nda melatonin sentezleyen, hipofizin luteini-zan hormon salg s n engelleyen yegane yap d r.

Tablo 54- SonY llarda Önerilen Di er Hormonlar.

14

15

13

20

OH

O

HO

HO

HO

COOH

+ 2 O2

COOH

COOH

Prostaglandin E2 (PGE2 ) Prostaglandin F2 (PGF2 )

Arahidonik asit

OH


bÖlÜm - 9 hormonlaranadoluissagligi.com/img/file_1991.pdf · 2017. 1. 19. · 9.1-genel baki ....

Documents