İBN HiCCE

dığı Risfı1etü's-sikkin'i ile 791'de (1 389) ei-Melikü'z-Zahir Berkuk tarafından ya­kılıp yıkılmış olan Dım aşk' ı görünce tees­sürlerini dile getirdiği ve Mısır'dakiVezir İbn Mekanis'e gönderdiği Yfı]fütü'1-ke-1ô.m fimfı nfıbe'ş-Şfım (Risa/e li'bn Me­kanis) adlı risalelerinden oluşur. Ömer Musa Başa tarafından neşredilen eser (baskı yeri ve tarihi yok). Şemerfıtü'1-ev­rô.]f ve Te'hilü '1-garib gibi eserlerin için­de de yayımlanmıştır. Ayrıca Yfı]fütü '1-ke1fım' ı Ahmed TarbYn de neşretmiştir (MMLADm., XXXI/4 [ 1376/ 19561. s. 611-630) . 9. Bu1Ugu'1-murfıd mine'1-J:ıaye­vô.n ve'n-nebfıt ve'1-cemfıd. Cahiz'in e1-ljayevfın'ı ile DemYri'nin Jjayfıtü'1-I:ıayevfın'ında sadece hayvaniara dair bil­gi ve şiiriere yer verilirken İbn Hicce, 829'­da (1425) kaleme aldığı eserinde bunla­ra bitki ve değerli taşlarla ilgili olanları da ekleyerek alfabetik sıraya göre düzen­lemiştir. 10. Bu1U.gu'1-merfım min Sire­ti İbn Hişfım ve'r-Ravzü'l-ünüf ve'1-İ'ldm . İbn Hişam'ın Sirefi ile onun şerh­leri olan er-Ravzü'l-ünüf (SüheyiT) ve el­İ'lfım'ın (Ahmed b. Ömer ei-Kurtubl) muh­tasarıdır (Nuruosmaniye Ktp., nr. 3060). 11. Bün1]fu'1-Gayş (elle?! insecemfi şerf:ıi Lamiyyetü'l-'Acem). Thğral'nin Lfımiyye­tü'l-'Acem kasidesine Selahaddin es-Sa­fedl'nin yazdığı e1-Gayşü'l-müseccem adlışerhe eleştiri ağırlıklı haşiyedir. 12. ŞerJ:ıu Kaşideti Bfınet Sü'ô.d. Ka'b b. Zü­heyr'in meşhur kasidesinin şerhidir (nşr. Ali Hüseyin ei-Bewab, Riyad ı 985). 13. Ez­hô.rü'l-envfır. Kısa hikaye ve fıkra mec­muası olup yer yer şiir parçaları da ihtiva eder. 14. Mültelwtatü İbn ljicce. Varlık ve türleriyle ilgili bir eserdir. 1 s. Me cra 's­sevfıbı]f. At tasvirlerine dair şiirlerden derlenen bir mecmuadır (nşr. Ömer MO­sa Başa, Cezayir ı974) . 16. Tal].misü Ka­şideti'1-Bürde (li 'l-Büşiri) (N uruosmani­ye Ktp .. nr. 37ı2) 17. Tagridü'ş-Şô.dıJ:ı. Muhammed İbnü'l-Hebbariyye'nin ( ö.

504/ ı ı ı ı) Kelile ve Dimne tarzında ka­leme aldığı eş-ŞfıdıJ:ı ve'l-Bfıgım adlı 2000 beyitlik urcuzesinden seçmeleri ih­tiva eder. 18. TaJ:ırirü'l-Jprfıti. Burhaned­din el-Kiratl'nin divanından seçilmiş on iki kaside ve bazı kıtalardan oluşmaktadır (Darü'l-kütübi'I-Mısriyye, nr. 7729) 19. Zd­viyetü Şeyl].i'ş-şüyul].. H ama şeyhüşşü­yuhu Abdülazlz el-Ensarl'nin tevriyelerin­den seçmeler olup meillifin Keşfü '1-lişfım adlı eserinin içinde de yer almaktadır. 20. Beyfıiü'n-nebdt. İbn Nübate el-Mısrl'den seçme şiirler olmalıdır (TSMK. nr. 2355) . 21. Emfınü '1-l].fı'ifin min ümmeti seyyi­di'1-mürselin . Hz. Peygamber için yazı­lan bir kasidedir (Beyazıt Devlet Ktp., nr.

66

7934, vr. 50b-52") 22. Lez]fatü'1-baytar ii 'a]fri İbni'1-'Attfır. Şair Şerefeddin Yu­suf ibnü'I-Attar'ın hicviyesine cevap ola­rak kaleme alınmıştır. 23. Reşfü'1-men­he1(eyn). Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Mahmud b. Abdülkadir el-Cllanl'nin bir kasidesinin tahmlsidir. 24. Divan (ed-Di­vanü 'l-Hamev1, Cene'l-cenneteyn, eş-Şe­meratü 'ş-şehiyye mine'l-fevakihi'l-Ha­meviyye ve'z-zeva'idi'l-Mtşriyye) ( Dımaşk ı 929). Müellifin, bedTI sanatların ve özel­likle tevriyenin yoğun biçimde kullanıldığı şiirlerinin çoğunu övgü, muaraza ve na­zlreler oluşturur (bu eserlerin yazma nüs­haları için b k. Brockelmann, GAL, ll , 18- ı 9; Suppl., ll, 9) .

İbn Hicce'nin kaynaklarda adı geçen di­ğer eserleri de şunlardır: Tal].misü's-Sü­heyli (Abdurrahman es-Süheyll'nin el-Ka­şidetü'l-'ayniyye'sinin tahmlsi); Büyu­tü'l-'aşere ( İbn Nübate el-Mısrl'nin beş ka sidesine yazdığı m uaraza olup eserin mukaddimesi Kahvetü'l-inşa'da yer al­maktadır) ; Kabı11ü'1-beyyinfıt (ibn Nü­bate, Burhaneddin ei-Kiratl ve ibn Hicce'­ye ait üç el-Kaşidetü 't-ta'iyye'nin muka­yesesidir); ljadi]satü Züheyr (Baha Zü­heyr'in şiirlerinden seçmeler olma lı dır);

NfıQ.ıcü Kala]fıs (ibn Kalakıs'ın ş iirlerin­den seçme ler olmalıdır); Katrü'n-nebfı­teyn (ibn Nübate'den seçme şiir ler veya ona nazlre olmalıdır); Letfı'ifü 't-ta1tif (şi­ir, hikaye ve fıkra seçmelerini içeren bir mecmuadır); Nevadirü'l-üdebô.' (seçme ş iirler mecmuası olmalıdır) ; es-Siretü'ş­

Şeyl].iyye (Mısır Sultanı ei-Melikü'l-Müey­yed Şeyh el-MahmCıdl'nin biyografi sidir) .

BiBLiOGRAFYA : İbn Hicce, Bulügu 'i-emel {1 fen ni 'z-zecel ( nşr.

Rıza Muhsin el-Kureyşl). Dımaşk 1394/1974, n eş redeni n girişi, s. 11-37; a.mlf .. Şemeratü '1-eurak (nşr. Müfld M. Kumeyha). Beyrut 1403/ 1983, neşredenin girişi, s. 7 -14; a.e. ( nşr. M. Ebü' l-Fazl İbrahim). Kahire 1971, neşredenin gi­rişi, s. 4-6; a.mlf .. /jizanetü 'l-edeb uegayetü'l­ereb, Kahire 1304, s. 3; Keşfü'?·?Unün, I, 233-234, 254 , 336, 524; ll , 1366, 1593; Brockel­mann. GAL, ll, 18-19; Suppl. , ll, 8-9 ; a.mlf .. "İbn Hicce", İA, V/ 2, s. 753-754; a.mlf .. "1bn l:liQjQja", EJ2 (İng .). lll, 799-800; C. Zeydan. Adab ( Dayf). lll, 135- ı 36; Mahmüd Rızk Selim, Takıyyüddin İbn /jicce el-ljameui, Kahire 1962; Şevki Dayf, Tarif] u '1-edeb, I, 791-793; a.mlf .. el­Belaga tetauuür ve tarif], Kah i re 1965, s. 362-363; Ömer Ferruh, Taril]u'l-edeb, lll, 839-844; Mahmüd er-Rebdavi. İbn /jicce el-ljameui, Dı­maşk 1402/1982; Ali Ebü Zeyd. el-Bedi'iyyat fi'l -edebi 'l-'Arabi, Beyrut 1403/1983, s. 93-95; ömer Müsa Başa. Taril]u'l-edebi'l-'Arabi: el-aş­rü 'l-memlüki, Dımaşk 1409/ 1989, s. 582-597; Salihiyye. el-Mu'cemü 'ş-şamil, ll, 163-166; Hu­Iusi Kılıç. "Bediiyyat", DİA, V, 323; Meryem Sad ı­ki. "İbn l:licce el-l:lamevl". DMBİ, lll, 333-336.

. ~ NASUHİ ÜNAL KARAARSLAN

İBN HİCci (~1)11)

Ebü'l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Alaiddin Hiccl

b. Musaes-Sa'di ed-Dımaşkı (ö 816/1413)

L Muhaddis, tarihçi ve Şafii fakihi. _j

4 Muharrem 751'de (14 Mart 1350) Dı­maşk'ta doğdu (Nuayml, ı. 139; ibn To! un. ı. ı 78) Kur'an'ı ezberledikten sonra baş­ta babası olmak üzere Şemseddin İbn Ka­di Şühbe ve Bahaeddin Ebü'l-Beka Mu­hammed gibi alimlerden fıkıh okudu. Ha­dis öğrenimini Ebü'l-Fida İbn Keslr ve İbn Rilfi'in yanında tamamladı; ayrıca arala­rında İmadüddin eş-Şlrad, Ahmed b. is­mail, İbnü'l-Mülakkın. Muhammed b. Hu­meyd'in de bulunduğu Kudüs. Medine. Ba'lebek ve Halep gibi şehirlerin muhad­dislerinden icazet aldı. Hadis ve fıkıh ya­nında tarihle de ilgilenerek Dımaşk'ın meşhur alimlerinden biri oldu ve şehrin Şafii mezhebine bağlı medreselerinin ço­ğunda müderrislikyaptığı gibi kadı naib­liğini ve Emeviyye Camii'nin hatipliğini de yürüttü. Birçok defa Kahire'ye giderek hadis rivayet edip ders ve fetva verdi. Bu seyahatlerinin sonuncusun u. sekiz yıl son­ra M em lük tahtına çıkacak olan o sıradaki Dımaşk N ai bi el-Melikü'l-Müeyyed Şeyh el­Mahmudl'nin Sultan el-Melikü'n-Nasır Fe­rec b. Berkük'a yolladığı mektubu götür­mek için yaptı. Bu arada Kahire'de İbn Ha­cer el-Askalanl ile karşılaştı ve onun Tag­li]fu't-Ta'1i]f adlı kitabını ezberledi. Dı­maşk'a döndükten sonra kadılığı bıraktı; kendisine birçok defa kadılkudatlık ma­kamının teklif edilmesine rağmen kara­rından vazgeçmedi ve geri kalan ömrünü ibadetle ve kitap yazmakla geçirdi. Öğ­rencileri arasında Takıyyüddin İbn Kadi Şühbe ve oğlu Bedreddin İbn Kadi Şühbe de bulunmaktadır.

Eserleri. ez-Zey1 'ald Tfıril].i İbn Ke­şir (Taril].u İbn Hicci). İbn Hiccl'ye "mü­errihu'l-İslam" denilmesine yol açan en önemli çalışmasıdır; 741 (1340) yılından itibaren ay ay olaylar hakkında bilgi verip her ay vefat eden meşhur şahsiyetleri tanıtır. İbn Hicd, İbn Keslr'in e1-Bidfıye ve'n-nihfıye adlı tarihine zeyil olarak ha­zırladığı kitabında 741-747 (1340-1346) ve 769-816 ( 1368-1413) yılları arasındaki olayları konu edinmiş. eksik kalan 748-768 (1347-1367) yılları arasının yazılma­sını ise öğrencisi Takıyyüddin İbn Kadi Şühbe'den istemiştir; o da bu kısmı ve 81 6' dan ( 1413) 840 ( 1437) yılına kadar meydana gelen olayları ekledikten sonra

zeyli yeniden kaleme almıştır (İbn Kadi Şühbe, IV, 1 3;Keşfü'?-?Uniln , ll, 1122-1 ı 23) İbn Hacer'in İnbd'ü'l-gumr'u ya­zarken çok faydalandığı bu eserden İbn To lun et-Tari.(.ıu 't-te;:;yil adıyla bahseder ( el-~aU!.'idü'l-cevheriyye, 1, 181) . Kitabın

yazma nüshası ilk bulunduğunda (Berlin Staatsbib liothek, nr. 9458) İbn Hacer ei­Askalani'ye nisbet edilmiş. daha sonra Wilhelm Ahlwardt eserin İbn Hiccl'ye ait olduğunu ortaya koymuştur ( Verzeichnis, IX, 65-66). Muhtemelen iki cilt hacminde­ki kitabın ll. cildini oluşturan bu nüsha, 769-815 (1368-1412) yılları arasındaki olayları ve vefeyat konularını içermekte­dir; ancak 805-808 (1402-1406) yılları arası eksiktir.

İbn Hiccl'nin diğer eserleri zamanımıza ulaşmamış olup kaynaklardan onun ge­leneğe uyarak hadis aldığı hocalarının ve okuduğu ders kitaplarının isimlerini eJ­Mu'cem adlı eserinde bir araya getirdiği, zamanındaki Dımaşk medreseleri hakkın­da kaleme aldığıed-Darismin al._ıbdri'l­medaris adlı kitabında bu medreseleri kurup vakfeden kimselerle oralarda ders veren alimierin hayat hikayelerini anlat­tığı, Şemseddin İbn Abdülhadi'nineJ-Mu­]J.arrer adlı eserinin bazı bölümlerini şer­hettiği. bir reddiyede isoevi'nin el-Mü­himmat ve '1-elgaz adlı eserindeki birçok yaniışı ortaya koyduğu ve ilimierin fay­daları üzerine Cem 'u 'I -müfteri~ adlı bir eserle hacası İbn Rafi'in Vefeydt'ına bir zeyil yazdığı öğrenilmektedir (Nuayml, 1, ı 43; ibnü'l-imad, VII, ı 17) . Bazan İbn Ha­cer ei-Askalanl'ye nisbet edilmekle bir­likte yazma nüshalarının çoğunda mü­ellifi Zeynülkudat Ahmed b. Muhammed ei-Hicci (el-Hacer!) olarak kaydedilen el­Münebbihat 'ale'l-isti'dad li-yevmi'l­mi'ad adlı eserin de İbn Hiccl'ye ait olması muhtemeldir (Abdüssettar eş-Şeyh, s. 481;

Şakir Mahmud Abdü lmün'im, ı. 394-395)

BİBLİYOGRAFYA :

ibn Kadi Şühbe, Taba/i:atü'ş-Şafi'iyye, IV, 12-14; ibn Hacer.lnba.'ü'l-gumr,ı, 3; VII, 121-124; Sehilvi. el-İ 'lan bi't-tevbfl], s. 310-311; Nuaymi, ed-Daris ff tarfl]i'l-medaris (nşr. Ca'fer el-Hase­nl). Kahire 1988, 1, 138-143; ibn Tolun, el-Kala'i­dü 'l-cevheriyye {f tarfl]i'ş-Şalihiyye (nşr. M. Ahmed Dehman), Dımaşk 1401/1980, I, 178-182; Keşfü'z-zunCın, ı, 277; ll, 1122-1123; ib­nü'l-imad, Şe?;erat, VII, 116-118; Ahlwardt, Verzeichnis, IX, 65-66; Brockelmann, GAL, ll, 63; Zirikli. el-A'lam, I, 105; Selahaddin ei-Mü­neccid. Mu'cemCı 'l-mü'erril]fne'd-Dımaş/i:ıyyfn,

Beyrut 1398!1978, s. 229-230; Abdüssettar eş­

Şeyh, el-Hafız İbn Hacer el-'Asfi:alanf, Dımaşk 1412/1992, s. 481; Şakir Mahmüd Abdülmün­'im. İbn Hacer el-'As/i:a lanf, Beyrut 1417/1997, I, 394-395; Muhammed Abd-i Ali, "İbn J::!icd", DMBİ, lll , 336-338. Iii SABRİ HiZMETLİ

L

L

İBN HiDAYETULLAH

(bk. MUSANNİF).

iBN HiLAL ei-MAKDiSi ( IS"'..IA..Jf J~ ~ t)

Ebu Mahmud Şihabüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim

b. Hilal ei-Makdisi (ö. 765/1364)

Muhaddis.

_j

--,

_j

714'te (1 314) Kudüs'te doğdu. SQfi İb­rahim ei-Hawas'ın (ö. 291/903) soyundan geldiği için Hawasl nisbesiyle de anılır (Zehebl, s. 33). Kudüs, Dımaşk ve Kahire gibi ilim merkezlerinde hadis öğrendi ve bu sahada temayüz etti. Zehebl'den İbn Mace'nin es-Sünen'ini okudu; İbn Seyyi­dünnas. Birzall. Ala! ve Zeynüddin el-Ira­ki'den ders aldı. Memlükler döneminde Şam valiliği yapan Tenkiz'in 729' da ( 1329) Kudüs'te inşa ettirdiği Tenkiziyye Medre­sesi'nde Ala!' nin ölümünden (76 111 359)

sonra hadis hocalığına başladı ve hayatı­nın sonuna kadar görevini sürdürdü. Bu medresede hadis hocalığı yapmak için all rivayetleri sema yoluyla almanın ve onla­rı iyi zaptetmenin şart olduğu (Mevsil'a­tü'l-Filistlniyye, lll , ı 7) göz önüne alınırsa İbn Hilal'in hadis ilmindeki yerinin önem­li olduğu anlaşılır. Şafii fukahasından ol­duğu belirtilen ve fazilet sahibi bir alim olarak nitelendirilen İbn Hilal ei-Makdisl, Reblülahir 765'te (Ocak 1364) Mısır'da ve­fat etti. İbn Hacer ise onun Kudüs'te öl­düğünü kaydetmektedir.

Eserleri. 1. Mü§irü'l-garam ila ziya­reti'l-Kuds ve'ş-Şam. 23 Şaban 752'de (15 Ekim 1351) Kudüs'te tamamlanan eser. Filistin tarihi ve Kudüs'ün fazileti hakkında telif edilen ilk önemli kaynaklar­dan olup birinci kısmında Şam'ın sınırları ve faziletleri, ikinci kısmında M escid-i Ak­sa ile ilgili tarihi bilgiler ve onun faziletleri anlatılmaktadır. Muhammed b. Arnmar b. Muhammedei-Maliki eseri Müntehe'l­meram fi ta]J.şili Mü§iri'l-garam adıyla ihtisar etmiştir. Kemaleddin es-SüyQtl ile Ebü'I-Yümn ei-Uieyml'nin geniş ölçüde faydalandığı kitabın 5-7. fasıliarını ilk de­fa Guy Le Strange İngilizce tercümesiyle birlikte (bk bi bl), daha sonra Ahmed el­Halid! (Yafa ı 946) ve Ahmed ei-Hatiml ( Beyrut ı 4 ı 5/ 1994 ı tamamını neşretmiş­

lerdir. Mü§irü'l-garam'ın kaynakları ve muhtevasıyla ilgili bir çalışma da Conrad Koening tarafından yapılmıştır (lslamic Geography, LXXIV, 147-177) . 2. el-Miş-

iBN HiNDO

bd]J. fi'l-cem' beyne'l-E;:;kar ve's-Sila]J.. Nevevi'nin el-E;:;kar'ı ile İbnü'l - İmam'ın Sila]J.u '1-mü'min fi'd-du'a' ve ';:;-;:;ikr ad­lı eserlerinden seçme dua ve zikirleri ih­tiva etmekte olup yazma nüshalarından biri Manisa İl Halk Kütüphanesi'nde (nr.

ı ı 93). bir diğeri Berlin 'de ( nr. 3705) bu­lunmaktadır (Brockelmann, GAL, ll, 162).

3. İntiha'ü's-senen ve'ktifa'ü's-Sünen. E bO DavQd'un es-Sünen'i üzerine yapı­lan bir şerhtir ( Keşfü '?·?unun, ı ı, ı 006).

4. İktita'ü 'I-minhile ii e]J.adi§i'l-mi'rac (a.g.e., ı . ı 36). s. 'Ucaletü'l-'alim min ki­tabi'l-Me'alim. Hattabi'nin Me'alimü's­sünen'inin muhtasarıdır (a.g.e., ll , 1005) .

6. İfhdmü'l-mümari bi-a.(.ıbdri Temim ed-Dari. Temlm ed-Darl'nin Kudüs'e se­yahatle ilgili rivayetlerini doğrulamak amacıyla yazılmıştır (Mevsil'atü'l-Filistl­niyye, lll , 370).

BİBLİYOGRAFYA :

ibn Hilal ei-Makdisl, Müşfrü'l-garam ila ziya­reti 'l-Kuds ve'ş-Şam (nş r. Ahmed el-Hatimi). Beyrut 1415/ 1994, neşredenin girişi, s. 20-40; Zehebi. el-Mu'cemü'l-muljtaş bi'l-muf:ıaddişfn (nşr. M.Hablb el -Hile). Taif 1408/1988, s. 33; ibn Hacer. ed-Dürerü '1-kamine, I, 242; Takıy­yüd-din ibn Fehd, La/:t?ü '1-el/:ta.? (leylü Te?­kireti'l-/:tuffaz li'?·lehebf içinde nşr. M. Zah id el-Kevserl). Dımaşk 1347, s. 148-150; Ebü'I­Yümn ei-Uieymi. el-Ünsü 'l-celfl bi-tarfl]i'l­Kuds ve'l-ljalfl, Kahire 1283/1866, ll, 499-550; Keşfü'z-zunun, ı . 136; ll , 1005, 1006, 1589, 1707; Brockelmann. GAL, ll , 162; Suppl., ll , 162; ZirikiL el-A' lam, ı, 216; Kehhale. Mu'ce­mü'l-mü'ellifin; ll , 62-63; Conrad Koening, "Der K itiib mu tir aH~aram ila zijara al-~uds wa 's­Sam-des Sihabeddin Abü Mal:ımüd AI:ımed al­Mu[5addasi", Islamic Geography (ed. Fuat Sez­gin). Frankfurt ·1993, LXXIV, 147-177; Guy Le Strange, "Description of the Noble Sanctuary at jerusalem in 1470 A.D., by Karnal (or Shams) ad Din as Suyuti, Extracts Re- Translated", JRAS, sy. 19 (1887). s. 247-305 (aynı makale için bk. lslamic Geography [ed. Fuat Sezgin[. Frankfurt 1993, LXXIII, 139-199); Mv.Fs.,ı, 106; el-Mevsu'a­tü'l-Filistfniyye, Beyrut 1990, ll, 611-612; lll , 14, 17,337, 370; VI, 810.

liJ NuRi ToPALOG LU

ı iBN HiNDÜ

--,

(_,.w:. ~f )

Ebü'I-Ferec Ali b. ei-Hüseyn b. ei-Hasen b. Ahmed b. ei-Hasen

b. ei-Hasen b. Hindu (ö. 423/1032)

Filozof, hekim, şair

L ve devlet adamı.

_j

Lakabına bakılarak İbn HindQ'nun Hint menşeli olduğunu (Meyerhof. s. 95) ya­hut HindQcan beldesine mensup bulun­duğunu ileri sürenler olmuşsa da Arap

67