Tácphẩm:BênphíanhàSwannNguyêntác:DucôtédechezSwann

Thểloại:KinhđiểnTácgiả:MarcelProust

Dịchgiả:ĐặngThịHạnh,LêHồngSâm,DươngTường&ĐặngAnhĐào

Tranhbìa:CamillePissarroNhàpháthành:NhãNamNhàxuấtbản:VănHọcNămxuấtbản:11/2013

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

http://sachvui.com/

DựánEbolic#34

Chụpsách:VHPĐánhmáy:ThuThảo,NgọcQuyên,LovePurple703,ThiênMinh,Nhật

Huyền,ChuaTrần,DiuDiu,P.T,Fuurin,ThanhThậpThanhSoátlỗi:DươngDương,LãngKháchSoátlỗilần2:Tornad,LãngKhách

Điềuhành&xuấtbản:TornadNgàyhoànthành:9/10/2017

EboliclàdựánchếbảnebookdoBookaholicthựchiện.Chúngtôihoạtđộnghoàntoànphilợinhuậnvàdựatrêntinhthầntựnguyện,vớimụcđíchmangđếnchođộcgiảnhữngđầusáchhayvàlantỏavănhóađọcchocộngđồng.Chúngtôikhuyếnkhíchđộcgiảmuasáchin,vàchỉnêntìmđếnebooknàykhikhôngthểtiếpcậnấnphẩmsách.

LiênhệvớiEbolicqua:Email:ebook@bookaholic.vnGroup:facebook.com/groups/ebolicFanpage:facebook.com/EbolicEbook

MỤCLỤC

GIỚITHIỆUI.BÊNPHÍANHÀSWANNII.DƯỚIBÓNGNHỮNGTHIẾUNỮĐƯƠNGHOAIII.VỀPHÍANHÀGUERMANTESIV.SODOMEVÀGOMORRHEV.CÔGÁIBỊCẦMTÙVI.ALBERTINEMẤTTÍCH(CÔGÁICHẠYTRỐN)VII.THỜIGIANTÌMLẠIĐƯỢC

PHẦNMỘT:CombrayI.II.

PHẦNHAI:MốitìnhcủaSwannPHẦNBA:Tênxứsở:CáitênMỘTTRĂMNĂMĐITÌMTHỜIGIANĐÃMẤT

MARCELPROUST

Sinhngày10 thángBảynăm1871ởParis trongmột gia đình tư sảngiàutruyềnthốngvănhóa.Tuysứckhỏemongmanh,ProustvẫnđạtnhữngkếtquảxuấtsắcởtrườngTrunghọc.Năm1893,ôngđỗcửnhânLuật;năm1895,đỗcửnhânvănchương.Thờigiannày,ôngbắtđầuluitớicácthính

phòngvănchương,thamgiacuộcsốngthượnglưu,đidulịchnhiềunơi.Ôngcũng bắt đầu viết, dịch, cộng tác vớimột vài tời báo, tạp chí.Năm1912,Proust gửi bản thảoBÊNPHÍANHÀSWANN đếnmột sốnhàxuất bản(trongđó cóLaNouvelleRevueFrançaise –màAndréGide làmột trongnhữngngười sáng lập – sau này là nhàGallimard), nhưngđềubị từ chối.Cuốicùng,thángMườimộtnăm1913,BÊNPHÍANHÀSWANN,saunàychínhlàtậpmộtcủabộtiểuthuyếtbảytậplừngdanhĐITÌMTHỜIGIANĐÃMẤT, được in bằng tiền của tác giả, ở nhà xuất bảnGrasset. ThángGiêng 1914, André Gide viết thư cho Proust, nói rằng ông yêu thích tácphẩmbiếtmấyvà“việctừchốicuốnsáchlàsailầmnghiêmtrọngnhấtcủaNouvelleRevueFrançaise(…)”.ThángSáu1919,DƯỚIBÓNGNHỮNGTHIẾUNỮĐƯƠNGHOA,tậptiếptheo,đượcGallimardxuấtbảnrồiđoạtgiảiGoncourt,vàProusttrởthànhnhàvănnổitiếngnướcPháp.

“Rồiđộtnhiênkýứcđóhiệnra.MùivịấychínhlàmùivịmẩubánhmadeleinemàmỗisángChủnhậtởCombray(vìngàyhômấytôikhôngrakhỏinhàtrướcgiờlễmixa),côLéonielạichotôisaukhiđãchấmvàotràhoặcnướclábồđề,mỗilầntôiđếnchàocôtrongphòngcôở.Trướcđây,khi chưa nếm vị của nó, tôi chẳng nhớ gì mỗi lần nhìn thấy cái bánhmadeleinenhỏ[…]Nhưngkhi,củamộtthờiquávãngđãchẳngcònlạimộtchútgì,khingườiđãchết,sựvậtđãbịhủydiệt,thìduynhấtvẫncònlạiđó,mỏngmanhnhưngdai dẳng, khônghìnhhài nhưngbền vững thủy chung,hươngvàvịvẫncònởđórấtlâu,nhưnhữnglinhhồn,đểtưởngnhớ,chờđợivàhyvọng,giữacáihoangtàncủatấtcả,vàkhônghềnaonúng,đểmangtrêncáigiọtmongmanhcủachúng,cảdinhthựmênhmôngcủahoàiniệm.”

BÊNPHÍANHÀSWANNlàtậpđầutiêntrongbộtiểuthuyếtđồsộĐITÌMTHỜIGIANĐÃMẤT củamột trong những văn hào lớn nhất nướcPhápvàthếgiới.MARCELPROUST.Cáchđâymộttrămnăm,tronglầnxuấtbảnđầu tiên,nó từng làchủđề tranh luậncủamọidiễnđànvănhọc.Mộttrămnămsau,ngườitavẫnkhôngngừngviết,nói,tranhluậnvềnó.ĐITÌMTHỜIGIANĐÃMẤT thựcsự làmộtkhởi thủychonền tiểu thuyếthiệnđại,vớibútphápmớilạ,vớinhữngchủđềđượcbànluậnsâurộngvàđầychấtthơvềnghệthuậtvàtriếthọc,vềhồiứcvàthờigian…TácphẩmtừlâuđãlàniềmkiêuhãnhcủavănchươngPháp,làmộtcuốnKinhthánhvănchươngchomọitácgiacũngnhưnhữngngườiđọcvănhọc.

————Trọnbộ————•ĐITÌMTHỜIGIANĐÃMẤT•—————của—————

MARCELPROUST:

•BÊNPHÍANHÀSWANN•DƯỚIBÓNGNHỮNGCÔGÁIĐƯƠNGHOA

•VỀPHÍANHÀGUERMANTES•SODOMEVÀGOMORRHE

•CÔGÁIBỊCẦMTÙ•ALBERTINEBIẾNMẤT

•THỜIGIANTÌMLẠIĐƯỢC

CetouvrageabénéficiédusoutiendesProgrammesd’aideàlapublicationdel’Institutfrançais.

CuốnsáchnàyđượcấnhànhtrongkhuônkhổChươngtrìnhHỗtrợxuấtbảncủaInstitutfrançais.

GIỚITHIỆULêHồngSâm

BênphíanhàSwann là tập1 trongĐi tìm thờigianđãmấtcủaMarcelProust,tácphẩmđãlàmnênmộtcuộccáchmạngtrongvănchươngPhápvàtiểuthuyếtPháp,ởđầuthếkỷXX.Từkhi rađờichođếnnay,dùđượcưa thíchhaykhông,bộsáchcùng tácgiả củanó luônđượcviệndẫn làmđiểmquychiếu:cómộtcáchviết tiểu thuyết,mộtcáchđọctiểu thuyếttrướcProustvàsauProust.

MarcelProust sinhngày10 thángBảynăm1871 tạikhuphốAuteuil,naythuộcquậnXVI,Paris.Chaônglàbácsĩ,ngườimẹthôngminh,cóhọcthức,màôngvôcùngyêuquý,thuộcmộtgiađìnhdoanhnhânDoTháigiàucó.MộtcơnhennguykịchkhiProustchíntuổisẽảnhhưởngđếnôngsuốtđời.

Với sức khỏemongmanh, Proust vẫn đạt những kết quả xuất sắc ởtrườngtrunghọcvàđỗtú tàinăm1889,sauđótìnhnguyệnđănglínhmộtnăm,nhưngkhôngphải sống trongquânngũ.Năm1893, ôngđỗ cửnhânLuật,năm1895,đỗcửnhânvănchương.Thờigiannày,ôngbắtđầuluitớicác thính phòng văn chương, tham gia cuộc sống thượng lưu, đi du lịchnhiềunơi.Ôngcũngbắtđầuviết,dịch,cộngtácvớimộtvàitờibáo,tạpchí.

Năm1903, chaProust quađời, năm1905, đến lượt bàmẹ.Đơnđộc,buồnđau,ốmyếu,Proustrờingôinhàsangtrọngnơiôngsốngcùngbốmẹtừ năm 1900, chuyển đến căn hộ cũ của người cậu đã mất, tại phốHaussmann,vàlưulạiđómườihainăm,từcuối1906đếncuối1918,khicănhộbịbánđi.Chotớikhiquađời,ôngcònđổichỗởhailầnnữa.

Từđầumùahạ1909,Proustsốngẩndật,giammìnhtrongphòngriêngcửađóngkín,sànnhà,cácbứctườngvàtrầnrấtcaođềuđượclótnhữnglớpbần,khôngđểlọtmộttiếngđộng.Ôngmuốntừnaychỉsốngchotácphẩmlớn,duynhất,củađờimình.Banđêm,đôikhiôngcònrakhỏinhà,chỉvìcầngặplạimộtsốngườimàôngnóitới,trongquátrìnhtáitạo“tòadinhthựmênhmôngcủahoàiniệm”.

Năm1912,Proust gửi bản thảoBênphíanhàSwann đếnmột sốnhàxuấtbản(trongđócóLaNouvelleRevueFrançaise–màAndréGidelàmộttrongnhữngngười sáng lập– saunày lànhàGallimard), nhưngđềubị từchối.TrảlờimộttrongnhữngngườibạncủaProust,đãvậnđộnggiúpông,đạidiệnnhàxuấtbảnOllendorffviết:“Chắctôiphảihếtsứcùlì,nhưngtôi

khôngsaohiểunổimộtquýôngcóthểsửdụngbachụctrangđểmiêutảôngtatrăntrởtrêngiườngnhưthếnào,trướckhingủđược.”

Cuối cùng, thángMườimột năm1913,BênphíanhàSwannđược inbằng tiền của tác giả, ở nhà xuất bảnGrasset. ThángGiêng 1914, AndréGideviếtthưchoProust,nóirằngôngyêuthíchtácphẩmbiếtmấyvà“việctừ chối cuốn sách là sai lầm nghiêm trọng nhất của Nouvelle RevueFrançaisevà(…)mộttrongnhữngănnănhốitiếcchuaxótnhấtcủađờitôi”.Nhà xuất bản cũng đề nghị ra những tập tiếp theo của Proust, nhưng đạichiến thếgiớikhiếnmọiviệcphảingừng lại.ThángSáu1919,DướibóngnhữngthiếunữđươnghoađượcGallimardxuấtbản,vàcuốinămđoạtgiảiGoncourt, Proust thành nhà văn nổi tiếng trong giới trí thức.VềphíanhàGuermantesIrađờinăm1920.Nămsau,1921,làVềphíanhàGuermantesII, rồiSodome vàGomorrhe I.Giữa năm ấy, Proust ốm nặng và lomìnhkhông thể viết xong phần cuối của Cô gái bị cầm tù. Tháng Tư 1922,SodomevàGomorrheIIđượcin.Ngày19thángMười,rakhỏinhàchốclátđểđếnmộtdạtiệc,nhàvănbịnhiễmlạnh,rồiviêmphổi.Nhữngngườitúctrựcbênông,bácsĩRobertProustngườiemtrai,Odilontàixếtrungthànhthântín,Célestevợanh,côthưkýthôngminhtậntụy,đềusợhãinghĩrằngông“đãbướcchânvàophòngchờcủacáichết”.Trongkhiđó,nhàvănchỉlưu tâm đến những trang bản thảo ngổn ngang quanh giường,mỗi khi đỡbệnhlạisửachữamộtsốcâu,chữ,cóđêmcònđọcchoCélesteviếtcảmộtđoạnđểđưathêmvàotậpsáchsắpin.

Ngày18thángMườimộtnăm1922,Proustquađời.Năm1923,Côgáibịcầmtùđượcxuấtbản,năm1925làAlbertinemất tích– thoạt tiênđượcProustđặtnhanđềCôgáichạy trốn –và tậpcuối cùng,Thờigian tìm lạiđược,ramắtnăm1927.

•••

Đitìmthờigianđãmấtlàcâuchuyệndomộtngườitrưởngthànhkểvềđờimình,từngôithứnhất(ngoạitrừMốitìnhcủaSwanntrongtập1).Chủyếuđólàtruyệnvềmộtthiênhướng,thiênhướngvănchương,nảysinhởNgườikểchuyện(NKC),bịlumờđitrongcuộcsốnggiaotếvàyêuđương,rồixuấthiệntrởlạivàđịnhhìnhvữngchắc.Cóthểdựavàomộtsốbiếncốbênngoàiđểxácđịnhthờigiancủatruyện:Ngườikểrađờikhoảng1880,vàthờiđiểmkếtthúc,khingườiđóquyếtđịnhviếtmộtcuốntiểuthuyếtdựatrênnhữnghồitưởng,làvàokhoảng1919.Thựcra,cuốntiểuthuyếttươnglainàychínhlà tácphẩmmàchúng tasắpđọc.Vậymọisựđềudiễnra trongkýức,vô

tìnhvàcốý,củaNgườikểchuyện-Nhânvậtchính-Tácgiả(trongcảbộsách,NKClàvôdanh,riêngởCôgáibịcầmtù,AlbertinecólầngọianhbằngcáitênMarcel –giống tên củanhàvăn–nhưngProust đãnhiều lầnnói rằngcuốnsáchcủaôngkhôngphảitácphẩmtựthuật).

Dướiđâylànhữngnétlớncủabảytậpsách:

I.BÊNPHÍANHÀSWANN

Combray:Ngườikểchuyệnnhắcđếnthờigianngàytrước,khimìnhthườngtrằntrọckhóngủ,vàthườngnhớlạinhữngcănphòngmìnhtừngởtrongđời,rồinhớlạichínhcuộcđờiấy:thờithơấuởCombrayvàsựchờđợinụhônbuổitốicủamẹ,câyảođăng,nhómnhỏgiađình,nhữnglầnviếngthămcủaôngSwann.Rồimộthồiứcbấttựgiác,ởtuổitrưởngthành,vềmùivịmộtmẩubánhmadeleine,làmsốnglạicảCombrayxưavớingôilàngvàcưdâncủanó,nhữngcuộcdạochơivềhai“phía”–phíaGuermantesvớidòngsôngVivonnevàhoasúng,phíaMéséglisehayphíanhàSwannvàconđườngdốcngáthươngsơntrànơiNKCnhìnthấyGilberteSwannlầnđầu–cảnhyêuđươngđồnggiớigiữacôVinteuilvàbạngáicômàNKCvôtìnhchứngkiến,sự xuất hiện của nữCông tướcOriane deGuermantes, đoạn văn đầu tiênNKC viết về những gác chuông nhà thờMartinville. Kết thúc phần này,NKCthứcdậy,vàosánghômsau.

MốitìnhcủaSwann:phầnduynhấttrongbộsáchđượckểtừngôithứba,nóivềnhữngsựkiệntrướckhiNKCrađời(cũngcóhailầnthoángcấtlêntiếngnóitừngôithứnhấtcủaNKC,gợilạihìnhảnhngườiôngvàôngchú).Swanngiàucó,phongnhã,quengiaoduvớigiớithượnglưuthanhlịchnhất,bắtđầu lui tớinhàVerdurin,môi trường thời thượng trưởnggiả thânthuộcvớiOdettengườiphụnữgianghồmàôngsaymê.Tạiđây,rồisaunàytrongbuổidạhộiởgiađìnhnữHầu tướcDeSainte-Euverte,SwannnghebảnsonatenhỏcủaVinteuil,điệunhạcsẽđể lạidưâmtrongmối tìnhcủaông.NhưngOdette, trongkhi là tìnhnhâncủaSwann,dườngnhưưuáicảBá tướcDeForcheville,vàSwannkhổsởvìngờvực,ghen tuông.ÔngbịphenhómVerduringạtbỏ,vànhậnramìnhđã làmhỏngnhiềunămtrongđờivì“mộtngườiđànbàkhônghợpýtâmđầu,khôngthuộcloạicủamình”.

Tênxứsở:Cáitên:NKCthuật lạinhữngmơmộng thờiniên thiếuvềcác chuyến du lịch, những trò chơi trong khu vườn Champs-Élysées, nơiNKCphảilòngcôbéGilberteSwann.

II.DƯỚIBÓNGNHỮNGTHIẾUNỮĐƯƠNGHOA

Xung quanh bà Swann: Ông De Norpois, quan chức ngoại giao, đến nhàNKCăntối.Theolờikhuyêncủaông,chàngđixemnữnghệsĩBermadiễntrongvởPhèdre.RồichànggặpnhàvănBergotte, thần tượngđãkhơidậynơi chàng khuynh hướng văn chương. Cả ba đều khiến chàng thất vọng.Swann,saukhikếthônvớiOdette,thayđổi,trưởnggiảhóa,lolắngsaochovợđượcchấpnhậntrongxãhộithượnglưu.GilbertedầnhờhữngvớiNKC,trong khi phòng khách của Odette Swann, mẹ cô, mở rộng cửa đón tiếpchàng.

Tênxứsở:Xứsở:Hainămsau,NKCcùngvớibàmìnhđinghỉởmiềnBalbecvenbiển.Bàgặplạibạnhọccũ,nữHầutướcDeVilleparisis.NKCkếtbạnvớiRobertdeSaint-Loup,cháucủanữHầutước,rồilàmquenvớimộtconngườikỳ lạ,DeCharlus, làchúcủaRobert,vàanh traicủaCôngtướcDeGuermantes.ChàngkếtgiaovớihọasĩElstir,luitớixưởngvẽcủaông,vàđượcgiớithiệuvớinhóm“thiếunữđươnghoa”xinhtươicũngđangđinghỉ.Trongnhóm,Albertinevớidángdấpthểthaovàtháiđộngạomạn,thuhútsựchúýnơichàng.Trướcngàychiatay,nhânmộtcơhộithuậnlợi,NKCđịnhômhôncônhưngbịcôcựtuyệt.

III.VỀPHÍANHÀGUERMANTES

VềphíanhàGuermantesI:GiađìnhNKCchuyểnđếnmộtcănhộởParis,thuộctòanhàcủaCôngtướcDeGuermantes,têntuổidònghọquýpháikỳcựunàylàmộtđiềuhuyềnbíkíchđộngtrítưởngtượngnơichàngtrai.Mộttối,lạiđixemnàngBermadiễnPhèdre,NKCnhậnđượcmộtnụcườitừnữCôngtướcDeGuermantesvàmêsaybà.ChàngrìnhđónnữCôngtướcmỗisángkhibàđidạo,sựđeođuổinàykhiếnbàkhóchịu.NKCđếnDoncièresnơiđóngquâncủaRobertdeSaint-Loup,cháunữCôngtước,hyvọngnhờSaint-Loupmà tiếp cận được bà.Trở lại Paris, đến dựmột cuộc vui buổisáng tại nhànữHầu tướcDeVilleparisis,NKCđặt nhữngbước chânđầutiên vào chốngiao tế.Một hôm, cùngbàmìnhdạo chơi ở vườnChamps-Élysées,chàngthấybàbịmộtcơnchoáng.

VềphíanhàGuermantesII:Cáichếtcủangườibàyêuquý.AlbertineđếnthămNKCtạiParis.Côđãthayđổinhiều,trongphongthái,trongcáchnói năng, và không còn cự tuyệt NKC. Saint-Loup được nghỉ phép, giúpNKCtiếpxúcvớigiớithanhniênquýtộc.Cuốicùng,saubaochờđợi,NKCđượcmờidự tiệc tốiởnhànữCông tướcDeGuermantes.Tạiđây, chànggặpgỡtoànbộgiớithượnglưuquýphái,vàthấtvọng,dùtừnaythànhmộttrongnhữngvị khách thân thiết của chủnhân.Sauđó ít lâu, chàngchứngkiến cuộc gặp gỡ cuối cùng giữa Swann và vợ chồng Công tước, Swannthôngbáomìnhbịbệnhnặngvàsắpquađời,songkhôngkhiếnhọxúcđộng.

IV.SODOMEVÀGOMORRHE

SodomevàGomorrheI:TiêuđềgợilạihaithànhphốtrongKinhThánh,bịChúatiêuhủyđểtrừngphạtthóitìnhdụcđồnggiớicủacưdân.Trongsântòa nhà De Guermantes, NKC bất ngờ chứng kiến màn tán tỉnh giữa DeCharlusvàJupienthợmayáogi lê,sauđóngheđượccảnhhọáiân.Bìnhluậnvềtìnhdụcđồnggiới,đốichiếuđiềunàyvớithânphậnngườiDoThái.

Sodome và Gomorrhe II: Đến lượt vương tước phu nhân DeGuermantesmờiNKCdựmộtdạhội.Đó làđỉnhcao thànhđạtcủachàngtronggiớigiaotếthượnglưu,từnaychàngđượcmọinơimờimọc.

LầnthứhaiNKCđếnBalbecnghỉvàxótxanhớbà,tronggianphòngkháchsạn.

ChànggặplạiAlbertine, thườngcùngcôdạochơiquanhvùng,nhữngnghi ngờ ban đầu về thói đồng tính của cô ngày trước khiến chàng ghentuông trăn trở. ỞBalbec họ gặpDeCharlus đang ve vãn nghệ sĩ vĩ cầmMorel.HaicặpMarcel-AlbertinevàCharlus-MorelcùngđếnthămgiađìnhVerdurin tại trangviênLaRaspelière,nơivợchồngVerdurin thuê,vàđóntiếpnhiềutríthức,nghệsĩ.

Chán ngán trong quan hệ vớiAlbertine,NKC nghĩ đến chuyện đoạntuyệt.Nhưng,trênchuyếntàutrởvềtừRaspelière,AlbertinenóivớichàngvềtìnhthângiữacôvàcôVinteuilcùngbạngáicủacônày.Sựghentuôngthứcdậy:NKCdẫnAlbertinevềParisvàthôngbáovớimẹquyếtđịnhcướiAlbertine.

V.CÔGÁIBỊCẦMTÙ

TronggầnmộtnămAlbertineởnhàcủaNKC–thờigiannàychamẹchàngđivắng–chàng tặngcô rấtnhiềuquàcápđồng thờichocanhgiữcôchặtchẽ. Thái độ của NKC đối với Albertine gợi nhớ tình thế của Swann vàOdette.Tìnhyêukhôngđemlạihạnhphúcmàlàmộtnguồnvôtậnnhữngbấtan,dằnvặt,nghingờ.NKCbựcbộikhiAlbertinecómặtvìcôcảnchởchànglàmviệc,vàghentuôngkhicôđịnhrangoàihoặcchỉmớinghĩđếnnhữngngườikhác.Chàngbiếtrằngdùmìnhcódụngtâmđếnmấy,Albertinevẫnxa lạvềnhiềuphươngdiện,vẫn làmộtbíẩn.Chàngbiết tinBergottechết,tạimộtcuộctriểnlãmhộihọa,nơiôngđếnxembứctranhCảnhDelftcủaVermeer;sauđóchàngđượctinvềcáichếtcủaSwann.

NKCmộtmìnhđếngiađìnhVerdurindựbuổihòanhạcdoDeCharlustổchứcchoMorel.NgheMorelcùngcácnhạcsĩbiểudiễnbảnhòatấubảynhạccụcủaVinteuil,chàngxúcđộngsâuxa.Âmnhạclạilàmthứcdậythiênhướngvănchương,chànghiểurằngcuộcsốngbiếnđổi,trởnênđẹpđẽnhờnghệthuật.Saucuộchòanhạc,vợchồngVerduringâybấthòagiữaMorelvàDeCharlus,Namtướcphảirờibuổidạhội.AlbertinegiậndữkhiNKCtrởvềtừnhàVerdurin.Cuộcsốngcủahaingườichỉcònlàmộtchuỗinhữngcãicọvàhòagiải.NKCnghĩđếnviệcđoạntuyệthẳnvớiAlbertine,nhưngvàolúcsắpthựchiệnđiềunày,chàngđượcbáotincôđãrađi.

VI.ALBERTINEMẤTTÍCH(CÔGÁICHẠYTRỐN)

ViệcAlbertinebỏtrốnkhiếntìnhcảmhồiphục,chuyểnbiến,NKCtìmmọicách đón cô trở lại, chàng nhờ Saint-Loup làm trung gian thương lượng.NhưngAlbertinechếtđộtngộtvìtainạn.NKCvôcùngđaubuồn,tuynhiêntrongnỗibuồndầnlenlỏisựghentuông.NhữngtìmtòivềcuộcsốngthựccủaAlbertinechochàngbiết thói tìnhdụcđồnggiớicủacô.Sựquên lãngđếntừtừ,làmdịunỗiđau.

TạinhànữCôngtướcDeGuermantes,NKCgặpGilberteSwann,giờđâylàtiểuthưDeForcheville,theohọchadượng.ƯớcnguyệncủaSwannkhicònsống,mongvợđượcgiớithượnglưchấpnhận,naythànhsựthựcvìOdette,quảphụgiàucó,đãtáigiávớiBátướcDeForcheville.

NKCđiVenise cùngmẹ.Trởvề, chàngđược tinvềnhữngcuộchônnhân lạ lùng,đảo lộncácquychuẩnxãhội:mộtquý tộchương thôncướicháugáiJupiennguyênthợmaygilê,GilbertelấyRobertdeSaint-Loupbạnchàng.

Ít lâu sau, chàng đến thăm vợ chồng Gilberte ở Tansonville gầnCombray.Gilbertechobiếtngày trước từng thíchNKC,khicậubéđidạobênphíanhàSwann;côcũngtâmsựvềchuyệnSaint-Loupphảnbộicô,thựcrađólàmộtquanhệđồnggiới,khôngphảivớiphụnữnhưcôtưởng.

VII.THỜIGIANTÌMLẠIĐƯỢC

TheoProust,“chươngcuốicủatậpcuốiđượcviếtngaysauchươngđầucủatậpđầu.Toànbộphầngiữađượcviếtsauđó.”

NKClưulạiTansonvillebênGilbertevàpháthiện“haiphía”củatuổithơmìnhthựcrakhôngđốilậpvàxacáchnhưmìnhtừngnghĩ.ChàngcũnghiểuracửchỉlạlùngcủacôbéGilbertetronglầngặpđầutiên.Chàngđọcmộtđoạnmớiin,viếtvềnhàVerdurin,trongNhậtkýcủaanhemGoncourt.Việcđọcnàykhiếnchàngnảnchí, thấymìnhbất lực,không thể theođuổithiênhướngvănchương.

Saunhiềunămởlạimộtnhàđiềudưỡng,NKCtrởlạiParistrongthờigianchiếntranh.Chàngnhậnthấynhiềuthayđổilớnvềxãhội:phòngkháchnhàVerdurinthànhmộttrongnhữngnơinổitiếngcủaParis,nhữngnhânvậtchàngquendùngthờigianđểbìnhluậntìnhhìnhquânsự,chínhtrị,mộtsốngười đăng hàng ngày những bài báo ái quốc và trống rỗng.Gilberte chochàngbiếtTansonvillehiệnđangbịquânĐứcchiếmđóng.Saint-Loupxửsựanhdũngtạimặttrậnnhưngvàocáckỳnghỉphépthườngluitớinhữngnhàchứadànhchongườitìnhđồnggiới;cuốicùnganhchếtnơichiếntrường.DeCharlusgiàđi,tiềutụy,thânĐức,vàtìmmọicơhộithỏamãnsởthíchđồngtính.Morelđàongũ.

Chiếntranhkếtthúc,sauthờigiandàiởmộtnhàđiềudưỡngmới,NKCtrởlạiParis,khôngcòntinởnăngkhiếuvănchươngcủamình,khôngcòntinvàovăn chương.Chàngđếndựmột cuộcvuibuổi sáng tại nhà tânnữvương tướcDeGuermantes,chính làbàVerdurinđãgóachồngvà táigiá.Nhiều cảm giác, do những viên đá lát khấp khểnh ở sân dinh thựGuermantes,do tiếngcủamộtchiếccùidìa,domột tấmkhănănhồcứng,khơidậytrongNKCnhữnghồitưởngvôtìnhbấtchợt,giốngnhưmẩubánhmadeleinexưa.Vàngồi trong thưviệncủavương tước, chờchobảnnhạcđangbiểudiễnnơiphòngkháchkếtthúc,chàngngộrarằngnhữngkýứcbấttựgiáckhiến tađạt tớimộthiện thựcvĩnhcửu,có thểnếmtrải“mộtphútgiâyđượcgiảiphóngkhỏisựấnđịnhcủathờigian”,mộtchútthờigian“ởtrạngtháithuầnkhiết”.Chàngpháthiệntầmquantrọngcủabútpháp,củaẩndụ,vàvịtrícốtyếucủatrảinghiệmsống,trongvănchương.Rồichàngvàophòngkhách,gặpnhữngngườiquenbiếttừlâu,vànhậnthấytuổitácđãlàmhọgiànua,biếndạngđếnmức tưởngnhưđó lànhữngnhânvậtgiả trang.Rấtnhiềungườiđãthayđổiđịavịxãhội:nàngBermalẫylừnggiờđâybịtấtcảbỏrơi;Odette,góaphụSwann,naythànhphunhânDeForcheville,ngoàiracònlàtìnhnhâncủaCôngtướcDeGuermantes;vịtrícủanữCôngtước

DeGuermantesgiảmsút,NKCpháthiệnbàgiảdốivàhaythayđổiýkiến.GilbertegặplạiNKC,giớithiệuvớichàngcongáimình,tiểuthưDeSaint-Loup,conngườihộitụhaiphía–phíaGuermantesvàphíaMéséglise–côthiếu nữ mười sáu đẹp đẽ tươi tắn, đầy hy vọng, giống như tuổi trẻ củachàng.Giờđâythiênhướngvănchươngđãrõ,chàngsẵnsàngtừtrảinghiệmcủabản thânviếtmột cuốn sách.Thểhiện thực tạinội tâm,phần tinh túyvượtthoátkhỏithờigiancủacáitôi.Vàvớichàngconngườiốmyếu,thờigiancònlàmộtsựkhíchlệhãybắtđầuxâydựngkhôngchậmtrễtácphẩmnghệthuật,phươngtiệnduynhấtgiúptìmthấylạithờigianđãmất(letempsperdu)–thờigianthuộcmộtquákhứxaxôicũngnhưthờigianbịhoàiphí,sửdụngvàonhữngđiềuhãohuyềnvôbổ.

•••

Vinh quang đến với Proust khi ông còn sống – giải Goncourt năm 1919,huânchươngBắcđẩunăm1920–vàvịtríhàngđầutrongvănchươngsớmđược thừa nhận.Nhưng từ xưa đến nay, tại nước Pháp cũng như trên thếgiới,chưabaogiờtiểuthuyếtcủaProustcóđôngđảongườiđọc.

Trở ngại đầu tiên là dung lượng tác phẩm.AnatoleFrance1 từng bảo“ĐờiquángắnmàProustlạiquádài”(ấylànhàvănđànanhđãsốngrấtthọ,khinóicâutrênôngxấpxỉtámmươituổi).Trongmấyngàntrangsáchcònđancàibiếtbaonhiêu luậnbàn,quychiếu thiênhìnhvạn trạngvớihuyềnthoại,truyềnthuyết,tácphẩmvănchương,âmnhạc,hộihọa,đòihỏivôsốchúthíchkhiếnviệcđọcgiánđoạn,mệtmỏi.

Bútphápcũnggâynảnlòngkhôngkém.Proustnổitiếngvớinhữngcâuvăn“dây leo”dài lê thêgồm rấtnhiềumệnhđềvới rấtnhiềuquanhệkếthợp,phụthuộc,xenthêm,sosánh,đốilập,songsong…Céline2coi“Proustlàmộtđạivănhào, làđạivănhàocủa thếhệchúng ta”songvôcùngkhóchịuvới“nhữngcâucứcắnlấyđuôinhaumàđisaunhữnguốnéobấttận”.CúpháprắcrốitrongvănProustthựcsựtháchđốngườidịch.Ngaytừnăm1922,mộtnhàphêbìnhAnhđãnhậnđịnhProustviết“mộtPhápngữmàtấtcảcáctừđềudễsongtấtcảcáccâuđềukhó”3.

Chínhvìtrởngạithứnhất,nênđểBênphíanhàSwannkịpramắttrongnăm2013– 100năm sau lần xuất bản đầu tiên – cuốnnàydomột nhómngười cùng dịch (bốn dịch giả, quả là nhiều vớimột tập sách, điều đó sẽkhônglặplạiởnhữngtậpsau,bởinhưmộtsựchếgiễucủatácgiả–ngườiđọcsẽcónhiềudịpthưởngthứcnétchâmbiếm,hàihướcnơiông–vấnđềở

đâyvẫnlàthờigian!).Điềubấtđắcdĩ ấy tấtnhiênảnhhưởngđếncáchdịch,bảndịch.Tuy

vậy,suynghĩvềphươngthứcchuyểnngữkháthốngnhấttrongnhóm,cóthểcoiđólàmộtthuậnlợi.Vớiquanniệmdịchmộttácphẩmvănchươnglàđưatớingườiđọc,quanhữngtrangsách,mộtcáchnhìn,mộtcáchviết,mộtthờiđại,mộtnềnvănhóa,cùngnhữngđặcthùgầngũihayxalạ,tươngđồnghaydịbiệt,chúngtôichủtrươngtrungthànhvớibảngốc,đưangườiđọclạigầnvănbản nguồn.Vả chăng, nhữngnămgần đây, văn học nước ngoài đượcgiớithiệunhiềuhơn,mộtsốkiểudiễnđạt“ngoạilai”dườngnhưbớtxalạvới người đọcViệtNam.Đôi khi ta còn gặp, ởmột vài tác giả được tánthưởng,nhữngcáchviếtkhá“tây”,chẳnghạntrạngtừđượcđặttrướcđộngtừ,tínhtừđặttrướcdanhtừ,v.v.

TrongtrườnghợpcủaProust,việctôntrọngvănphongtácgiảđặcbiệtcầnthiết,bởiôngđãnóirõ“bútphápđốivớinhàvăncũngnhưsắcmàuđốivớihọasĩkhôngphảilàmộtvấnđềkỹthuật,màlàvấnđềcáchnhìn”(Thờigiantìmlạiđược).TínhphứctạptrongcâuvănProustkhôngphảimụcđíchtựthânmàtươngứngvớitínhphứctạptrongsựcảmnhậnthếgiới.Mởđầucuộctròchuyệnvới tạpchíLire, sốđặcbiệtnăm2013,nhândịp100nămBênphíanhàSwann đượcxuất bản,AntoineCompagnon4 nhậnđịnh rằngcâuvăndàicủaProusttừnggâylongạinơiđộcgiả,nhưngcũngrấtquyếnrũ,bởi“cấutrúccúphápphứctạpnhằmtheosáttínhphứctạptrongsựdiễngiảivềmỗiconngười,mỗicửchỉ,mỗihànhđộng,mỗilờiđốiđáp”.

Vậyngườidịchphảixửsựthếnàotrongmêlộcủacâuvănproustien?Trướchết,cầnnhậnthứcrõmộttrongnhữngchủđềtrởđitrởlạitrongĐitìmthờigianđãmất,chínhlàcâu:khaokhátđầutiênhướngtớivănchươngnảysinhởNKCchínhdongưỡngmộnhữngcâuvănhaycủaBergotte;câunhạcnhỏđượcgợinhớquanhiều tậpcủabộ tiểu thuyếtchính là tinhanhquýgiátrongbảnsonatecủaVinteuil.Nhậnthứcnhưvậy,chúngtôicốgắngtrungthànhvớicấutrúccủacâu,chỉkhicầnthiếtlắmmớichuyểnđổivịtrímột,haimệnhđềtrongcâu,hoặcthêmmộtgiớitừ,mộtliêntừ,vớitấtcảsựthậntrọng.ĐọclạibảntiếngViệt,tôithấygiữacácphầnkhôngcóđộchênhlớn trongphương thứcxử lý,bútphápởmỗidịchgiảvẫnmangphongvịriêng,songcáchtiếpcậncâuvăncủaProustkhátươngđồngtrongcảnhóm.Phải chăng do cách cảmnhận, cách diễn đạt, khái niệm về độ, đều thuộcnhững người cùng thế hệ? (Anatole France đã lý giải như vậy việc ôngkhôngtánthưởngProust“TôicốsongkhônghiểuđượcProust.KhôngphảilỗicủaProust,mà là lỗicủa tôi.Người tachỉhiểunhữngngườicùng thờimớimình,cùngthếhệvớimình,cóthểlàthếhệngaysaumình.Sauđó,thìkếtthúc”).

NhiềunhànghiêncứuPhápkhẳngđịnh,saukhiđọcProust,cáinhìncủatatrởnêntinhtếhơnvàchămchúhơn,tabỗngnhậnrađếntừngchitiếtnhữngsựviệcmàtrướcđótachỉthấymộtcáchđạikhái.Vẫntheohọ,ngườiđãđọcProustcũngtiếpnhậnđượcmộtbàihọckỳdiệuvềngônngữ,bởinhưAndréGidenói,“dẫuProustcóchitiếtđếnđâuchăngnữa,ôngcũngkhôngbaogiờrườmrà,códồidàoýtứđếnđâucũngkhôngbaogiờdàidòng”,cáchviếtcủaProustlà“cáchviếtnghệsĩnhất”màGidetừngbiếtvàôngđãhoàicông“tìmkiếmthiếusótcủabútphápnàysongkhôngsaotìmthấy”.

ĐólàvớiđộcgiảPháp,đọctrựctiếpnguyênbản.Chúngtôinghĩrằngngườiđọcnướcngoài,thôngquabảndịch,cũngtiếpcậnđượccáchnhìnthếgiới, cách phân tích sự vật của Proust. Còn thưởng thức và học tập vănchương,phảichăngđiềunàykhócó thể–chẳng lẽ làkhông thể?–bấtkểnhữngcốgắngtrongviệcchuyểnngữ…

ThaymặtnhữngngườidịchLÊHỒNGSÂM

KínhtặngNgàiGastonCalmette.Nhưmộtbằngchứngcủalòngbiếtơnchânthànhvàsâusắc.

PHẦNMỘT:Combray

ĐặngThịHạnhdịch⅓đầuchươngLêHồngSâmdịch⅔chươngcònlại

I.

Trongmộtthờigiandài,tôiđãthườngđingủsớm5.Đôikhi,nếnvừatắt,mắttôiđãnhắmnghiền lạinhanh tớimức tôikhôngcòn thờigian tựnhủ:“Tangủđây”.Vànửagiờsau,ýnghĩrằngđãđếnlúctìmgiấcngủlạikhiếntôithứcdậy;tôimuốnđặtcuốnsáchtôitưởnghãycònnằmtrêntayxuốngvàthổitắtnến;thìratrongkhingủtôiđãkhôngngừngsuynghĩvềcáitôivừađọc, nhưng những suy nghĩ này đi theomột hướng hơi đặc biệt; tôi thấydườngnhưchínhtôilàcáimàtácphẩmnóitới:mộtnhàthờ,mộttứtấu,sựkìnhđịchgiữaFrançoisĐệnhấtvàCharlesQuint.Niềmtinnàylưulạivàigiâysaukhitôitỉnhgiấc,nóchẳngđụngchạmgìđếnlýtrícủatôi,nhưngđèlênmắt tôinhưnhữngchiếcvảykhiến tôikhôngkịpnhậnthấyđĩanếnđãkhôngcònthắpsángnữa.Rồiniềmtinđótrởthànhkhôngsaohiểunổiđốivớitôi,giốngnhưnhữngýnghĩcủamộtkiếptrướcsauvòngluânhồi;đềtàicuốnsáchrờikhỏitôi,tôicóthểtựdonhậpvàođấyhoặckhông;ngaytứckhắctôilạinhìnđượcvàrấtngạcnhiênnhậnraxungquanhtôilàbóngtối,thậtdịudàngvàêmảchomắttôi,nhưngđốivớitâmtrítôi,cólẽcònhơnlàthếnữa,nógiốngnhưmộtcáigìkhôngcónguyênlai,khônghiểunổi,mộtcáigìthựcsựtốităm.Tôitựhỏixemđãmấygiờrồitôinghethấytiếngcòitàu,lúcxalúcgần,giốngtiếnghótmộtconchimtrongrừngchỉrakhoảngcách,tiếngcòitàuvẽnênchotôikhoảngxacủanôngthônhoangvắngnơingười lữ khách đang rảo bước tới trạm dừng sau; và con đường nhỏ anhđangđisẽkhắcsâutronghồiứcanh,bởiniềmphấnkhíchanhcóđượcnhờnhững nơi chốnmới, nhờ những hành động khác với thường lệ, nhờmộtcuộctròchuyệnvừađâyvànhữnglờitừbiệtdướingọnđènxalạvẫncònđitheoanhtrongđêmthinhlặng,nhờsựdịungọtsắptớicủalúctrởvề.

Tôiâuyếmápmávàođôimáđẹpcủachiếcgối,đầyđặnvàmátrượi,chúnggiốngnhưđôimáthờithơtrẻcủachúngta.Tôiđánhmộtquediêmđểxemđồnghồ.Sắpnửađêmrồi.Đâylàlúcmàngườibệnhbuộcphảiđixavàngủlạitrongmộtkháchsạnlạlẫm,bịtỉnhgiấcdomộtcơnđau,mừngrỡkhinhìn thấymột vệt của ánh ngày dưới cánh cửa. Sáng rồi, thật hạnh phúc!Mộtlátnữathôi,đầytớsẽthứcdậy,anhcóthểrungchuông,họsẽđếngiúpanh.Hyvọngđượcđỡđauchoanhthêmcanđảmchịuđựng.Đúnglúcđó,anhtưởngnhưnghethấynhữngbướcchân,chúngđếngầnrồi lạiđiraxa.Vàvệtsángdướicánhcửatanbiến.Lànửađêm,họvừatắtđènkhí,ngườiđầy tớcuối cùngcũngđã ravềvàanh sẽcònphải chịuđau suốtđêm,vôphươngcứuchữa.

Tôingủlại,vàchỉthỉnhthoảngmớithứcgiấctrongchốclát,kịpnghetiếngrăngrắcbêntrongcủacácvángỗlát tường,kịpmởmắtđểnhìnvào

kínhvạnhoacủabóngtối,cảmnhậnđược,nhờmộttiaýthứcnhấtthời,giấcngủtrùmlênđồgỗ,cănphòng,cáitoànthểmàtôichỉlàmộtphầnnhỏ,vàtôinhanhchóng trở lạinhậpvào trạng tháivôcảm.Hoặcnữa là trongkhingủ, tôidễdàngquaytrởvềmột thờiđãvĩnhviễnhoàntấtcủacuộcsốngnguyênsơ,gặplạimộttrongnhữngnỗisợhãitrẻconnàođócủamình,vínhưnỗisợbịôngbáckéobúptóc,nỗisợnàychỉmấtđivàongàyhọcắttócchotôi,cũnglàngàyđánhdấumộtthờiđạimớiđốivớitôi.Tôiđãquênsựcốnàytrongkhingủ,tôitìmlạikýứcvềnóngaykhitỉnhdậyđược,đểthoátkhỏitayôngbáccủatôi,nhưngrồiđểcẩnthận,tôivùihẳnđầuvàogốitrướckhitrởvềvớithếgiớicủamộng.

Một đôi khi, giống nhưEva sinh từmột nhánh sườn củaAdam,mộtngườiđànbàxuấthiệntrongkhitôingủ,từmộttưthếkhôngchuẩncủađùitôi.Nàngđượctạoratừlạcthúmàtôigầnđượchưởng,nhưngtôilạitưởngtượngrằngchínhnànghiếnlạcthúấychotôi.Cơthểtôi,cảmnhậntrongcơthểnàysựấmápcủachínhmình,muốntìmnhậpvàođấy,tôitỉnhgiấc.Phầncònlạicủanhânsinhđốivớitôinhưthậtxaxôibêncạnhngườiđànbàtôichỉmớirờixa,chừngítphút;mátôivẫncònnóngranvìnụhôncủanàng,ngườitôiđaurầndướisứcnặngcủathânhìnhnàng.Nhưđôilầnđãtừngxảyđến,nếunàngcónétmặtmộtphụnữtôitừngquentrongđời,tôisẽhếtlòngvìmụcđíchnày: tìmlạinàngchođược,giốngnhưnhữngai lênđườngduhànhđểđượctậnmắtnhìnthấymộtđôthànhmơước,tưởngtượngrằngcóthểthưởngthứctrongthựctạivẻđẹpcủagiấcmơ.Dầndầnkýứcvềnàngtanđi,tôiđãquênngườithiếunữtrongmộng.

Ngườiđangngủlàngườinắmgiữquanhmìnhdòngchảycủathờikhắc,trậttựcủathángnămvàcủacácthếgiới.Lúctỉnhdậy,theobảnnăng,anhtakiểmđịnhchúngvà,trongmộtgiâyđọcthấyởđóđiểmanhtađangchiếmgiữtrêntráiđất,thờigiađãtrôiquachođếnkhianhtatỉnhgiấc;nhưngtrìnhtựcủachúngcóthểlẫnlộn,đứtđoạn.Nếusaumộtthờigianmấtngủ,anhtathiếpđivàobuổisáng,giữalúcđangđọc,trongmộttưthếkháchẳntưthếbình thường của anh ta khi ngủ, chỉ cần cánh tay anh ta giơ lên là có thểkhiếnmặttrờidừngvàlùilại,vàvàogiâyphútđầutiêntỉnhgiấc,anhtasẽướcchừngmìnhvừamớingủvìkhôngcònbiếtđãmấygiờ.Nếuanhtalạithiếpđi trongmột tư thếcònsaichỗvà tráikhoáyhơn, thídụsaubữa tốingồilạitrênghếbành,lúcấysẽcómộtsựđảolộnhoàntoàntrongnhữngthếgiớibịtrệchrangoàiquỹđạo,cáighếthầnkỳsẽđưaanhtađidulịchvớitốcđộchóngmặtquathờigianvàkhônggian,vàlúcmởmắtra,anhtasẽtưởngmìnhđangnằmởmộtxứ sởkhác từvài tháng trước.Nhưngchỉ cầnnằmngaytronggiườngmình,tôiđãcóđượcmộtgiấcngủsâukhiếnđầuóchoàntoànthưgiãn;thếlàđầuóctôibuôngngaybìnhđồnơitôingủ,vàlúctỉnhdậygiữađêm,vì khôngbiếtmìnhđangởđâu, nêngiâyphútđầu tiên, tôi

thậmchícònkhôngbiếtmìnhlàai; tôichỉcócảmgiácvềsựtồntạitrongtrạng tháiđơngiảnnguyên sơ,nhưcảmgiácấycó thể run rẩy trong lòngmộtconvật:tôicòntrầntrụihơncảngườitiềnsử;nhưngđếnlúcđókỷniệm–chưaphảivềnơitôiđangở,màvềmộtsốnơinàođótôiđãởhoặccóthểsẽở–đãđếnvớitôinhưmộtsựcứugiúpđếntừtrêncaođểkéotôirakhỏicõihưkhôngnơitôikhôngsaomộtmìnhrakhỏiđược;trongmộtgiâytôivượtquahàngthếkỷvănminh,vàhìnhảnhthấpthoángmộtcáchlộnxộncủanhữngchiếcđèndầuvàcủaáosơmicổbẻdầndầntáitạonhữngnétđộcđáocủacáitôithuộcriêngtôi.

Cólẽtìnhtrạngimlìmbấtđộngcủasựvậtxungquanhtabịápđặtbởixáctíncủachúngta,rằngđấylàchúngchứkhôngphảicáigìkhác,bởisựimlìmbấtđộngcủasuynghĩchúngtađốimặtvớichúng.Dẫusaokhithứcdậynhưvậy,tríócquaycuồngđểtìm,màkhôngđược,xemtôiđangởđâu,tấtcảlạichaođảoquanhtôitrongbóngtối,sựvật,xửsở,nămtháng.Cơthểtôi,khôngcựaquậyđượcdoquátêcứng, thuậntheothểtrạngmệtmỏiđểtìmnhậnravịtrícủacácchi,từđâysuyrahướngcủabứctường,vịtrícủađồđạc,xâydựnglạivàgọiđượcrangôinhànơicơthểtôiđangở.Trínhớcủacơthể,trínhớcủacạnhsườn,đầugối,vai,trìnhbàyvớinólầnlượtmộtsố căn buồng nó từng ngủ, trong khi xung quanh, các bức tường vô hìnhquay cuồng trong bóng tối, đổi chỗ tùy theo hình dạng căn phòng tưởngtượng.Vàngaytrướckhisuynghĩcủatôi,đangdodựtrênngưỡngcủathờigianvàcáchìnhthái,cóthểnhậndạngđượcngôinhàbằngcáchtậphợpcáctrườnghợp lại, thìnó–cơ thể tôi– lạinhớrachomỗingôinhàmộtkiểugiường,vị trícáccửaravào,hướngtiếpnhậnánhsángcủacáccửasổ,sựtồntạicủamộtcáihànhlang,cùngvớidòngsuynghĩmàtôiđãtừngcókhiđingủrồilạitìmthấylúctỉnhdậy,tạingôinhàđó.Phíangườibịtêcứngcủatôi,tìmcáchđoánrahướngnằmcủanó,tựtưởngtượngmìnhđangnằmđốimặt với bức tường, chẳng hạn, trongmột chiếc giường lớn có tán che vàngaytứckhắctôitựnhủ:“Ơnày,cuốicùngmìnhcũngđãngủmất,tuymẹchưađếnchúcmìnhngủngon”,tôiđangởnôngthônnơinhàôngtôi,ôngđãquađờitừbaonăm;vàcơthểtôi,phíatôinằm,đúnglànhữngngườibảovệtrungthànhchomộtquákhứmàlẽratríóctôikhôngbaogiờnênquênlãng,nhắc tôi nhớ lại ánh sáng ngọn đèn đêmbằng thủy tinhBohême hình cáibìnhquaitròn,treolêntrầnnhàbằngnhữngdâyxíchnhỏ,cáilòsưởibằngcẩmthạchvùngSienne,trongphòngngủcủatôiởCombray,nhàôngbàtôi,vàonhữngngàyxaxưamàlúcnàytôilạinghĩrằngchúngthuộcvềhiệnrại,tuytựtôikhôngthểhìnhdungmộtcáchchínhxác,nhưngvẫnnghĩrằngmộtlúcnữathôi,tôisẽthấychúngrõhơnkhitỉnhhẳn.

Rồi từ một tư thế mới lại hiện ra kỷ niệm; bức tường chạy về mộthướngkhác: tôiđangở trongphòng tôi, tạinhàbàDeSaint-Loupởnông

thôn;Chúaơi!Ítnhấtcũngmườigiờrồi,hẳnmọingườiđãănxongbữatối!CólẽvừarồitôiđãkéodàiquálâugiấcngủthườnglệsaubuổidạochiềuchiềucùngbàDeSaint-Loup,trướckhivậnyphụcđểăntối.Bởitớinay,đãkhánhiềunămtrôiquakểtừthờiCombray,dạođó,ngaynhữnglúctrởvềmuộnnhất,tôivẫnthấyánhtàdươngphảnchiếuđỏrựctrêncácôcửakính.BâygiờngườitacómộtlốisốngkhácởTansonville,trongnhàbàDeSaint-Loup,mộtkiểuvui thúkhácmàtôi tìmđượclàchỉrangoàivàobanđêm,dạodướiánhtrăngtrênnhữngconđườngxưakiatôithườngchơiđùadướiánhmặttrời,vàkhichúngtôitrởvề,từxatôiđãnhìnthấycănphòngnơitôisẽngủthiếpđithayvìmặcáoquầnđểxuốngăntối,đượcchiếuquabởiánhsángcủangọnđènnhưngọnhảiđăngduynhấttrongđêm.

Nhữnghồitưởngquaycuồngvàmậpmờấybaogiờcũngchỉkéodàivàigiây;nhiềukhicảmgiáckhôngchắcchắnthoángquavềnơimìnhđangởkhiến tôikhôngphânbiệtnổigiảđịnhnàyvớigiảđịnhkia–nhữnggiảđịnhdẫnđếncảmgiáckhôngchắcchắnấy–chẳngkhácgìviệcchúngta,khinhìnmộtconngựađangphi,khótáchđượccácvịtríliêntiếpxemquamáyhoạtảnh.Nhưngtôiđãnhìnthấylạikhithìcănbuồngnàylúclạicănbuồngkianơitôitừngởtrongđờinêntrongnhữngmơmộngmiênmansaukhitỉnhdậy,cuốicùngtôiđãnhớlạitấtcả;nhữngcănbuồngmùađôngnơimàkhinằm, tavùiđầuvàomộtcái tổxâybằngnhững thứ linh tinhnhất:mộtgócgối,phầnchăntrên,mộtmẩukhănsan,mépgiường,vàmộtsốbáoDébatsroses,và rốtcuộc tavẫngắnkếtchúng lạivớinhaubằngcách tựavàođómãimãi,theokiểucủachimchóc;nơimà,phảikhitiếttrờigiálạnh,lạcthútađượcthưởngthứclàcảmthấymìnhcáchlyvớibênngoài(giốngnhưconénbiểnlàmtổcuốimộtđườnghầmtronglòngđấtấm),vànơimàsuốtđêmđốt lửatronglòsưởi, tangủtrongmột tấmáochoàngkhôngkhírộnglớn,nóngấmvàtoảkhói,thỉnhthoảngcónhữngánhlửatừcácmẩucủicháydởbùnglênxuyênqua,mộtkiểugiườngkhôngsaosờthấyđược,hoặcmột kiểu hang ấmđàongay trong lòng căn buồng,một vùngnóng ấmvàchuyểnđộng thành nhữngđườngviền nhiệt lượng, nhưng lại thoáng đãngkhiếnmặttadịumát,nhờnhữngluồngkhíđếntừcácgóc,cácnơigầncửasổhoặcxalòsưởi,vàđãbịlạnhgiá;–nhữngcănbuồngmùahạ,nơimàtathíchđượchòalàmmộtvớiđêmấm,nơiánhtrăngtựavàoôcửamở,némbậcthangkỳdiệucủanóđếntậnchângiường,nơitangủgầnnhưởngoàitrời,giốngconchimsẻngôđungđưatheongọngiónhẹtrướcmộttiasáng;–đôilúclàcănphòngLouisXVI, trôngvuitươiđếnmứcngaybuổitốiđầutiênởđótôicũngkhôngquábuồn,vàtạiđấy,cáccâycộtnhỏđỡtrầnmộtcáchnhẹnhàngnằm táchnhaucựckỳduyêndángđể lộvàdànhchỗchogiườngnằm;đôilúc,ngượclại, làmộtcănphòngbé,trầncaovòivọi,đàosâuxuốngthànhhìnhkimtựtháptheochiềucaocủahaitầnggác,mộtphần

látgỗđàohoatâm,nơimàngaytừgiâyphútđầu,tôiđãbịngộđộcvềtinhthầndomùilạcủarễhươngbài,vàtinchắccósựthùnghịchcủacácrèmcửamàutímcùngsựhờhữngláoxượccủachiếcđồnghồtreotườngcứkêuquangquácnhưthểtôikhôngcómặttrongphòng;–cănphòngnơimàmộtcáigươngđứngbốngóckỳquáivà tànnhẫn,ngănchéomột trongnhữnggócphòng,tạoramộtvịtríkhônghềbáotrước,đậpthẳngvàotrườngthịlựcquenthuộcvốntrọnvẹnmộtcáchêmáicủatôi;–cănphòngnơimàtrongkhibảnthântôinằmdàitrêngiường,mắtnhìnlên,tailolắng,mũikhóchịu,timđậpmạnh, thì suy tưởngcủa tôiđãphảiđauđớnsuốtnhiềuđêmkhắcnghiệt, để hànggiờ liền cốgắng tìmcách tựphân táchmình, cố rướn lêntheochiềucaođểcóđượcchínhxáchìnhthùcănbuồngvàlấpđầyđếntậnđỉnhcáihìnhphễukhổnglồcủanó:cứnhưvậychođếnkhithóiquenbiếnđổimàurèmcửa,khiếnđồnghồ im tiếng,dạy lòng thươngchocáigươngchếchvàđộcác,giấukínnếukhôngthìcũnglàđuổihẳnmùicủarễhươngbàivàgiảmđikhánhiềuchiềucaorõrệtcủatrầnnhà.Thóiquen!Chuyêngiaquyhoạchkhéoléonhưngvôcùngchậmchạpthườngbắtđầubằngviệcbuộc đầu óc chúng ta phải khốnkhổhàng tuần trongmột nơi ở tạm thời,nhưngdùsaocũngsungsướngkhitìmthấynơiởấy,bởinếukhôngcóthóiquenvàchỉcóphươngtiệncủariêngmình,đầuócsẽbấtlựctrongviệclàmchomộtnơiởtrởnêndễchịu.

Chắc là bây giờ tôi đã tỉnh hẳn, cơ thể tôi đã chuyểnhướngmột lầncuối,vàthiênthầnnhântừcủasựxácthựcđãlàmmọithứdừnglạiquanhtôi,để tôinằmdướichăn, trongphòngtôi,vàđặtvàogầnđúngchỗ, trongbóngtối,cáitủcóngănkéocùngvớibàngiấy,lòsưởicủatôi,cửasổtrôngraphốvàhai cửa ra vào.Nhưngdẫu cóbiết rằng tôi đangkhôngở trongnhữngngôinhàmàtrạngtháichưa tỉnhđãchotôi thấy tronggiây lát,nếukhôngphảilàhìnhảnhrõrệt,thìchíítcũnglàsựhiệndiệnkhảdĩcủanhữngngôinhàấy,cũngchỉtổuổngcôngvôích,bởihồiứccủatôiđãđượckhởiđộng; thông thường tôi không tìm cách ngủ lại ngay; phần lớn thời giantrongđêm,tôitìmcáchnhớlạicuộcsốngxưakiacủachúngtôiởCombray,nơinhàbàcôtôi,hayởBalbec,Paris,Doncières,Venice,cảnhữngnơikhácnữa,nhớlạinhữngnơichốn,nhữngconngườitôiđãquentạiđấy,nhữnggìtôinhậnthấyvềhọ,nhữngđiềungườitakểlạichotôivềhọ.

Ở Combray, hằng ngày sau buổi xế chiều, rất lâu trước lúc tôi phải lêngiườngvànằmkhôngngủ,xamẹtôivàbàtôi,buồngngủcủatôilạithànhtâmđiểmcốđịnhvàđauđớntrongcácmốibậntâmcủatôi.Đểtôikhuâykhỏavàocácbuổitốikhihọthấytôiđaukhổquá,ngờitađãnghĩcáchchotôimộtchiếcảođăng,tronglúcđợigiờăntối,họđemlồngvàocâyđèncủatôi;và,theocáchcủacáckiếntrúcsưvàchủxưởngthủytinhđầutiêncủa

thờiđạigô tích,ngọnđènđó thayvàosựmờđụccủacácbức tườngbằngnhữngánhngũsắcmờảo,nhữnghiệnhìnhsiêunhiênsặcsỡ,trênđómiêutảnhững truyền thuyết giống như trên một ô kính ghép màu lung linh vàthoángqua.Nhưngnỗibuồncủa tôi chỉdovậymàcàng tăng lên,bởi chỉriêng việc thay đổi cách chiếu sáng đã phá hủy thói quen tôi có về cănbuồng, trong khi nhờ thói quen đómà ngoại trừ cực hình lúc đi ngủ, cănbuồngtrởnênchịuđược.Bâygiờtôikhôngnhậnranónữa,vàởđótôitrởnên lo lắng,như trongmộtphòngkháchsạnhoặc“nhàgỗ”,mà tôi tới lầnđầukhivừaxuốngxehỏa.

Theobướcđigiậtgiậtcủaconngựa,Golo6,lòngdạchấtchứamộtâmmưunhamhiểm,đangđiratừkhurừngnhỏhìnhtamgiácphủmộtmàulụcsẫmnhưnhung lênmột triềnđồi,ông tangồixócnảy trên lưngngựa tiếnthẳngtớilâuđàicủanàngGenevièvedeBrabanttộinghiệp.Lâuđàiđượccắttheomộtđườngcong,vốndĩlàgiớihạnmộttrongnhữngmiếngkínhhìnhtráixoanlồngtrongcáikhungmàngườitađãluồnvàogiữacácrãnhtrượtcủacâyđèn.Đóchỉlàmộtvạtcủalâuđài,phíatrướclàmộtcáitruôngnơiGenevièveđangngồimơmộng,thắtlưngcủanàngmàuxanhlơ.Lâuđàivàtruôngđềumàuvàng,vàtôichẳngđợiphảinhìnthấychúngmớibiếtmàu,bởi trướckhicócácôkính lồng trongkhung,âmvangmàunâuánhvàngcủacáitênBrabantđãchỉnórachotôimộtcáchhiểnnhiên.Golodừnglạichốclátđểbuồnbãlắngnghelờithuyếtphụcdobàcôtôicaogiọngtuyênđọc, và ông ta như có vẻ hiểu trọn vẹn, chỉnh lại thái độmột cách ngoanngoãntheochỉdẫncủavănbản,tuykhôngloạitrừmộtvẻoaivệnhấtđịnh;rồiôngđixadầnvẫnvớibướcđigiậtgiậtnhưthế.Vàkhônggìcóthểkhiếncuộcdạochơichậmchạptrênlưngngựacủaôngdừnglại.Nếungườitadịchchuyểncâyđèn,tôicònnhậnthấyconngựacủaGolovẫntiếptụcđilêncácrèmcửasổ,uốnkhumlêncùngcácnếpxếp,đixuốngvàocáckẽrèm.BảnthâncơthểcủaGolo,vốnmangbảnchấtsiêunhiênchẳngkémgìconngựa,tự thíchnghiđượcvớimọi trởngạivậtchất,mọivật thểkhóchịunógặp,bằngcáchlấyngaychúnglàmkhung,chuyểnhóachúngvàobêntrong,chodùđấylàtaynắmcửaravào,trênđóđãthấynhậpngayvàovànổilênrõnéttàáođỏhaygươngmặtxanhxaocủaôngta,cũngvẫncaoquývàubuồnnhưvậy,nhưngkhôngđểlộchútbậntâmnàovềsựchuyểnhóaxươngcốtkia.

Đươngnhiêntôivẫnthấyvẻđẹpcủacáchìnhchiếulấplánhnày,chúngnhư tỏa ra từmột quá khứ của thờiMérovingiens7 và quay đảo quanh tôinhữngtiaphảnchiếu lịchsử thậtxưacũ.Nhưngtôivẫnkhôngthểnói lênđượccáicảmgiáckhóchịuđếntừsựxâmnhậpcủađiềubíẩnvàcáiđẹpvàomộtcănphòngmàcuốicùngtôiđãlấpđầybằngcáitôicủachínhmìnhđến

mứckhôngcònquan tâmđếncảcănphòng lẫnbản thânsựkhóchịunữa.Ảnhhưởnggâymêcủathóiquenđãchấmdứt,tôilạibắtđầunghĩ,bắtđầucảmnhận,nhữngđiều thật đángbuồn.Taynắmcửaphòng tôi đốivới tôikháchẳntấtcảcáctaynắmcửakháctrênthếgiớiởchỗnhưthểnótựđộngmởrakhôngcầnvặn,vìviệcsửdụngnóđốivớitôiđãtrởthànhvôýthức,vậymàgiờđây,nólạiđượcdùnglàcơthểsiêunhiênchoGolo.Vàvừakhingườita lắcchuôngbáohiệubữatối, tôivộichạyngayraphòngănởđấycâyđèntreototướnghoàntoànkhôngbiếtgìvềGolovàconyêurâuxanh,màlạibiếtchamẹtôivàmónthịtbòrán,chiềutốinàocũngtỏasáng;vàtôivộisàvàovòngtaycủamẹđốivớitôicàngtrởnênthânthiếthơndonhữngtaihọacủaGenevièvedeBrabant,trongkhitộiáccủaGololạikhiếntôicónhiềuđắnđohơnkhitựvấnlươngtâmmình.

Saubữatối,thanôi,chẳngmấychốc,tôibuộcphảixamẹ,mẹtôicònlưulạinóichuyệnvớingườikhác,ởngoàivườnnếuđẹptrời,cònnếuxấutrời,mọingườirútvàocănphòngkháchnhỏ.Mọingười,trừbàtôi,bàchorằng“thật tộinghiệpkhiởvùngnôngthônmàbịnhốttrongnhà”,bàluôntranhluậnvớichatôivàonhữngngàymưaquáto,bởiôngbắttôivàođọcsáchtrongphòngđánglẽphảiởngoàitrời.“Khôngphảinhờthếmàcácconsẽ làmchonókhỏemạnhvàcónghị lựcđâu,bàbuồnbãnói,nhất làkhithằngbérấtcầnkhỏemạnhlênvàcóýchí”.Chatôinhúnvairồixemphongvũbiểubởiôngthíchmônkhítượnghọc, trongkhiđómẹtôi tránhkhônglàmồn,đểkhỏilàmphiềnông,bànhìnôngkínhtrọngvàtrìumến,nhưngbàcũngkhôngnhìnchămchúquáđểkhỏitìmcáchhiểuthấubímậtnhữngđiềuưuviệtcủaông.Nhưngcònbàtôi,trongmọithờitiết,ngaycảkhimưatầmtãvàFrançoiseđãvộivàngkhiêngvàonhànhữngchiếcghếbànhmâyquýgiávìsợchúngbịướt,người tavẫnthấybà trongkhuvườntrốngđangbịgiómưavùidập,bàhấtnhữnglọntóchoarâmlộnxộnđểvầngtrán thấmnhiềuhơnmưagiómátlành.Bànói:“Ôi,cuốicùngthìcũngthởđược!”rồibàdạokhắp các lối đi đẫmnước– theobà các conđườngnàyquáư cânxứng,ngườilàmvườnmớiđếnthiếuhẳnýthứcvềthiênnhiên,cònngaytừsángchatôiđãhỏibáctaxemliệuthờitiếtcóổnhơnkhông–bướcđingắn,hăngháivàlậtbậtcủabàtôilàdocácxúccảmmỗilúcmộtkháctrongtâmhồnbà,cácxúccảmgâyrabởiniềmsaycơndông,bởisứcmạnhcủaphépvệsinh,bởisựnguxuẩntrongviệcgiáodụctôi–hơnlàdoýmuốnbàtôikhônghềbiếtđếnlàgiữchochiếcváymàumậnkhỏibịlấmbùnlêntậntrêncao,vốnlàniềmtuyệtvọngvàvấnđềđốivớingườihầuphòngcủabà.

Khibàtôidạoquanhvườnsaubữaăntối,chỉduymộtđiềucóthểkhiếnbàtôitrởvào,đólàlúc–vàomộttrongnhữngthờiđiểmmàvòngquaycủacuộcdạođịnhkỳđưabàtôivề,nhưmộtconcôntrùng,đếntrướcánhđèncủaphòngkháchnhỏ,nơirượumùiđãđượcdọnratrênbànchơibài–bàcô

tôi kêu lên: “Bathildenày!Đếnngăn chồng emđừnguống cônhắcnữa!”Quảnhiên,để trêubà tôi (bà tôiđãđemlại tronggiađìnhnộicủa tôimộttinhthầnkháchẳntớimứctấtcảmọingườiđềutrêuchọcvàgâyphiềnhàchobà),bởiôngtôibịcấmkhôngđượcuốngrượu,nênbàcôtôiđãchoônguốngvàigiọt.Bàtộinghiệpcủatôitrởvào,thathiếtxinchồngđừnguốngcônhắc;ôngtôinổigiận,rồivẫnuốngvàingụm;vàbàtôilạitrởra,buồnbã,nảnlòngnhưngvẫntươicười,bởibàtôilòngdạkhiêmnhườngvàdịudàngtới mức niềm yêu thương người khác và việc bà coi nhẹ bản thân cùngnhữngđaukhổcủamìnhluônhòahợptrongcáinhìncủabàthànhmộtánhcườiởđó,ngượchẳnvớicáingười ta thườngthấy trêngươngmặtcủarấtnhiềungười,chỉcómỉamaiđốivớibảnthân,cònđốivớitấtcảchúngtôi,giống như cómột nụ hôn trong đôimắt bà – đôimắt đó, hễ nhìn nhữngngườibàtôiyêuquýlàlạinhưvuốtvehọmộtcáchsaymê.Màntratấncủabàcô tôiđốivớibà,cảnh tượngbà tôivanxinvô íchvàyếuđuốiđãbiếttrướclàbấtlựckhibàcốgiằngkhỏitayôngtôichénrượumàkhôngđược,thảyđềulànhữngsựviệcsaunàyngườitaquenmắttớimứccóthểđùacợtmỗikhichứngkiếnvàrồilạiđứngmộtcáchkhácươngquyếtvàvuivẻvềphía người bày trò làm khổ để cuối cùng tự thuyết phục mình rằng đâykhông phải là làm khổ; còn lúc bấy giờ chúng làm tôi ghê tởm tới mứcnhữngmuốn đánh bà cô tôi. Nhưng cứ hễ nghe thấy: “Bathilde này, đếnngănchồngemđừnguốngcônhắcnữa!”thìvìđãlàngườilớndohènnhát,tôiliềnlàmnhữnggìmàtấtcảchúngtađềulàmmộtkhiđãlớn,khitrướcmắt chúng ta xuất hiện nhữngđaukhổvà bất công: tôi khôngmuốnnhìnthấychúng;tôinứcnởchạylêntậnphíatrênngôinhà,cạnhphònghọc,ngaysátmái, trongmột căn phòng nhỏ cómùi hoa diên vĩ, ở đấy còn cómùihương của cây lý đen dạimọc phía ngoài, chen giữa các hòn đá của bứctườngvàthòmộtnhànhhoaquacánhcửasổhémở.Cănphòngnày,nơivàobanngàycóthểnhìnratậntòavọnglâuRoussainville-le-Pin,đượcsửdụngvàomộtmụcđíchđặcbiệthơnmàcũngtầmthườnghơn,suốtmộtthờigiandàilàchỗtrúẩnđốivớitôi,phụcvụtấtcảnhữngmốibậntâmcầnđếnsựcôđơntuyệtđốicủatôi:đọcsách,mơmộng,khóc,vànhụcdục,cólẽvìđólàphòngduynhấtmà tôicóquyềnkhóa trái.Thanôi!Lúcấy tôikhôngbiếtrằng,đángbuồnhơnnhiều sovớiviệcchồngbà sao lãngđôi chút chếđộkiêngkhemthìsựthiếuýchícủatôi,thểtrạngyếuđuốicủatôi,sựbấpbênhvềtươnglaicủatôidonhữngđiềutrên,mớilàmốibậntâmlớncủabàtôitrong các cuộc lang thangkhôngngừngđó, từ chiều đến tối, lúc người tathấygươngmặtđẹpđẽcủabàtrởđitrởlại,ngướcchênhchếchlênbầutrời,vớiđôimáđãsạmvàhằnnếpnhăn,vớituổigiàđãtrởnêngầnnhưtímnhạtgiốngnhưnhững luốngcàymùa thu,bịđàoxớingangdọc,cònnếubà rangoàithìđôimáấylạiđượcchebằngmộttấmmạngnhỏgấplênphânnửa,trênđólúcnàocũngthấyđangkhôđimộtgiọtnướcmắtvôtìnhrơixuống

dolạnhhoặcdomộtýnghĩbuồnbãnàođó.Niềmanủiduynhấtkhitôilêngácđingủlàmẹsẽđếntậngiườnghôn

tôi.Nhưnglờichúcngủngonđóquanhanh,bàđixuốngvộiđếnmứcthờiđiểmtôinghethấybàđilênrồithoángquatronghànhlanghaicửatiếngsộtsoạtkhekhẽcủachiếcáosamỏngmàuxanhlơmặckhiởngoàivườn,trênáocóbuôngnhữngdâybằngrơmtết,đốivớitôilàmộtthờiđiểmđauđớn.Nóbáohiệuthờiđiểmtiếptheo,khibàđãrờixatôi,khibàđãđixuốngnhà.Tớimứclờichúcngủngonvốnyêuthíchbiếtbaoấy,tôiướcsaonótớicàngchậmcàng tốt,mong sẽ kéo dài được thời gian ngưngở giữa khimẹ cònchưađến.Thi thoảngsaukhiđãhôn tôi,bàmởcánhcửađể rađi, tôivẫnmuốngọibàtrởlại,nóivớibà:“Mẹhônconlầnnữađi”,nhưngtôibiếtngaylậptứcbàsẽcóvẻgiận,bởiviệcbànhượngbộnỗibuồnvàxúcđộngcủatôikhilêngáchôntôi,khimanglạichotôicáihôncủasựthanhbình,làmchatôikhóchịu,ôngthấycáclềthóiđóthậtvôlý,vàbàmuốncốgắnglàmchotôimấtđinhucầu,thóiquenđốivớinhữnglềthóiấy,cònlâubàmớiđểtôihìnhthànhthóiquenyêucầuhôntôithêmmộtlầnnữakhibàđãbướcratớingưỡngcửa.Mànhìnthấybàgiậndỗisẽphátanmọisựyênbìnhbàđãđemlạichotôigiâyphúttrước,khibàcúigươngmặtyêuthươngcủabàxuốnggiườngtôi,đưagươngmặtấyvềphíatôinhưđưamộtbánhthánhtronglễrướchòabình,tạiđấymôitôicóthểchạmvàosựhiệndiệnthựchữucủabàvàkhảnăngngủthiếpđi.Nhưngnhữngbuổitốiđó,dùnhìnchunglàmẹnánlại rất ít thờigian trongphòng tôi, vẫncònêmdịuhơnnhữngbuổi tối cókhách lưu lạidùngbữavàdovậybàkhông lênchúc tôingủngon.KháchkhứaởđâythườngchỉcómỗiôngSwann,trừmộtvàingườilạtạtqua,ôngta gần như là người duy nhất đến chơi nhà chúng tôi ở Combray, thỉnhthoảngởlạiăntốitheokiểuxómgiềng(kểtừkhidínhvàocuộchônnhântồitệ thìông ít đếnhơnvì chamẹ tôikhôngmuốn tiếpvợông),đôi lúcôngthình lình đến sau bữa tối. Có những buổi tối, chúng tôi đang ngồi xungquanhchiếcbànsắtdướicâydẻcaotrướcnhà,thìnghethấyphíađầuvườnkhông phải tiếng cái lục lạc lắm lời và ồn ã, người nhà vào “không kéochuông”,chỉđingangqualànóđãkhởiđộng, tiếngkêuxủngxoẻng, thaothaobấttuyệtvàlạnhngắt,dộiàoxuốngđinhcảtainhứccảóc;màlàtiếnglengkengkép,rụtrè,cóhìnhtráixoanvàmàuvàngóngcủacáichuôngnhỏdànhchongườilạ,ngaylúcđó,mọingườihỏinhau:“Cókhách,cóthểlàainhỉ?”nhưngainấyđềubiếtrõđóchỉcóthểlàôngSwann;bàcôtôinóitolênđểnêugương,giọngcốvẻtỏratựnhiên,rằngkhôngnênthìthầmnhưvậy;khônggìcóthểlàmmếchlòngngườisắpđến,hơnthế,họsẽtưởngtađangnóinhữngđiềuhọkhôngnênnghe;rồimọingườipháibàtôiđithámthính, vốn lúc nào cũng sung sướng vì có lý do đi quanh vườn thêmmộtvòngnữa,bàtôicòntranhthủlénnhổmấychiếccọcđỡcâyhồngđểhoacó

vẻtựnhiênhơn,giốngnhưmộtbàmẹlùatayquađầuconđểxớibồngmáitócmàngườithợcắttócđãlàmchoxẹpxuốngnhiềuquá.

Tất cả chúng tôi háohức chờnhững tin tứcbà tôi sắpđem lại vềkẻđịch,cứnhưthểngườitacóđiềukiệndodựgiữamộtsốlượnglớnnhữngkẻxâm lăng,và chỉ sauđó ít phút, ông tôinói: “Tôinhận rangaygiọngcủaSwann.”Quảnhiênngườitachỉnhậnraôngnhờgiọngnóibởichúngtôiđểvườncàngítsángcàngtốtvìsợmuỗibayđến,chonênngườitakhôngnhậnrõđượcgươngmặtôngvớicáimũikhoằm,mắtmàulục, tráncaovớimáitócvànggầnnhưhoeđỏ,cắttheokiểuBressant8,vàtôikínđáođinóivớimọingườimangnướcngọtđến;bàtôirấtquantâmđếnviệcnướcngọtxuấthiệnkhôngcóvẻgìđặtbiệtnhưthểchỉdànhriêngchocáccuộcviếngthăm,bàthấythếthìnhãnhặnhơn.ÔngSwannmặcdùkémôngtôinhiềutuổivẫnrấtgắnbóvớiôngtôi,ngườitừnglàmộttrongnhữngngườibạnthânnhấtcủa chaôngSwann,vốncựckỳxuất chúngnhưng lại kỳquặc, đôi khivìchuyện không đâu cũng cắt đứt tình thân, đổi hướng suy nghĩ.Nhiều lầntrongnămtôingheôngtôikểtrongbữaăncũngvẫnnhữngcâuchuyệnấyvềtháiđộcủaôngSwannchasaukhivợôngchết,trướcđấyôngđãchămsócbàkhôngquảnngàyđêm.ÔngtôiđãlâukhônggặpchaôngSwannvộichạy đến bên ông trong điền trang mà gia đình Swann sở hữu ở gầnCombray,ôngtôiđãđưađượcbạnmìnhđangkhócnhưmưarờikhỏiphòngngười chết tronggiây lát, đểbạnmìnhkhôngphải chứngkiến cảnhkhâmliệm.Họ đi dạo trong khu vườn nơi có chút ánhmặt trời.Đột nhiên ôngSwannkhoáclấycánhtayôngtôikêulên:“Ôi,ôngbạngià,thậtsungsướngkhiđượccùngđidạovàolúcđẹptrờithếnày.Ôngkhôngthấytấtcảnhữngcâycỏkia,nhữngcâysơntrakiathậtxinhđẹpsao,lạicòncáiaocủatôimàôngchưabaogiờkhenngợinữa?Ôngcóvẻbuồnquáđấy.Ôngcócảmnhậnđượccơngiónhẹnàykhông?Ôi,nóigìthìnói,cuộcsốngcũngvẫncócáitốt,Amédéethânmếnạ!”Độtnhiênôngnhớrarằngvợôngđãmấtvàthấychắcsẽrấtphứctạpđểtìmhiểuxemtạisaovàomộtthờiđiểmnhưthếnàyônglạicóthểbộclộmộtniềmvuinhưvậy,nênôngđànhlấytayvuốttrán,laumắtvàmắtkínhcủamình,cửchỉquenthuộcmỗikhigặpphảivấnđềnangiải.Tuykhôngthểnàonguôingoaitrướccáichếtcủavợ,nhưngtronghainămcònsốngsaukhibàmất,ôngthườngnóivớiôngtôi:“Thậtlạ,tôiluônnghĩđếnbàvợtộinghiệpcủatôi,nhưngtôikhôngthểnghĩnhiềuvềbàấycùngmột lúc.”“Luôn luônnhưng lạikhôngnhiềucùngmột lúc,giốngnhưôngSwann tộinghiệp”,câunàyđã trở thànhmột trongnhữngcâuưathíchcủaôngtôi,ôngcóthểdùngcâunàyđểnóivềnhữngsựviệcrấtkhácnhau.LẽratôiđãcóthểnghĩrằngchaôngSwannlàmộtquáivậtnếunhưôngtôi,trongmắttôivốnlàngườiphánxétcôngbằngnhất,quyếtđịnhcủaông thường trở thành quy tắc đối với tôi, thường giúp tôi sau đó bỏ qua

nhữnglỗilầmmàtôicókhuynhhướngmuốnkếtán,khôngkêulên:“Nhưngsaonào?Đólàmộttấmlòngvàng!”

Tuynhiên, trongrấtnhiềunăm,khiôngSwanncon thườngđến thămchúngtôiởCombray,đặcbiệttrướclúcôngkếthôn,bàcôtôivàôngbàtôiluônngờrằngôngtachẳngcònsốngtronggiaitầngxãhộimàgiađìnhôngtừng giao du nữa và với sự ngây thơ tuyệt đối của những chủ khách sạnlươngthiệnchomộttêncướpkhéttiếngthuêphòngmàkhônghaybiết,họđã cho tạm trú một trong những thành viên lịch sự nhất của Câu lạc bộJockey, bạn thân củaBá tướcDeParis và của hoàng thân xứWales,mộttrong những người được xã hội thượng lưu ngoại ô Saint-Germain cưngchiềunhất,trongvaitròkẻẩndanhmàcáihọSwanntạorachoôngởnhàchúngtôi.

Sở dĩ chúng tôi không hề biết về cuộc sống thượng lưu xán lạn củaSwannchắcchắnmộtphầnlàdotínhôngdèdặtvàkínđáo,nhưngcũngdocácbậctrưởnggiảthờiđóthườngtạochomìnhmộtquanniệmcóphầntheoẤngiáovềxãhội,họcoixãhộiđượccấuthànhbởinhữngđẳngcấpđóngkínnơimỗingườikểtừkhisinhrađãđứngtrongthứhạngtrướcđâycủachamẹmình,vàtrừphinhờnhữngtìnhcờcủamộtsựnghiệpngoạilệhaymộtcuộchônnhânngoàisứcmongđợi,khônggìcóthểkéoanhravàđưaanhlênđẳngcấpcaohơn.ÔngSwanncha lànhânviênhốiđoái;ông“Swanncon”suốtđờisẽthuộcmộtđẳngcấpmàgiasảndaođộnggiữamứcthunhậpnàynọ,giốngnhưởmột loạinhữngngườichịu thuế.Người tabiếtnhữngnơiqualạicủangườichanêncũngbiếtđượcôngqualạivớiai,vớinhữngconngườinàoông“cókhảnăng”giaotiếp.Nếuôngbiếtnhữngngườikhác,thìđấylàcácmốiquanhệthanhniên,bạncũcủagiađìnhông,cũnggiốngnhưchamẹtôi,càngbỏquamộtcáchkhoandunghơnchoôngvìkểtừkhimồcôi,ôngvẫnhếtsứctrungthànhđếnthămviếngchúngtôi;nhưngcóthểđánhcượcngayrằngnhữngconngườichúngtôikhôngquenbiếtmàôngcóquanhệấylạilànhữngngườiôngkhôngdámchàonếuđangđicùngchúngtôimàgặphọ.NếungườitacứnhấtthiếtmuốnápđặtchoSwannmộthệsốxãhộithuộcvềriêngcánhânôngta,thìsovớiconcáinhữngnhânviênởcùnghoàncảnhvớichamẹôngta,hệsốđócóthểhơithấphơnbởivốnxửsựrấtđơngiảnvàthường“ưathíchmộtcáchngôngcuồng”nhữngđồcổvàhộihọa,hiệnnayôngởtrongmộtdinhthựcũ,nơiôngchấtđầynhữngbộsưutậpvàbàtôimơđượcđếnxem,nhưngnólạiởQuaid’Orléans9,khuphốmàbàcôtôithấysốngtạiđólàđiềuthậtsỉnhục.“Ôngcóphảilàngườiamhiểukhôngđã?Tôihỏinhưthếlàvìlợiíchcủaông,bởirấtcóthểôngđểbọnnhàbuônđemchoôngnhữngbứctranhdỏm”,bàcôtôinóivớiôngnhưvậy;quảthựcbàkhôngnghĩôngcóchúttinhthôngnàovàkhôngđánhgiácaocảtrênphươngdiệntinhthầnmộtngườiđànôngmàtrongcâuchuyện

thườngtránhnhữngđềtàinghiêmtúcvàbộclộmộtsựchínhxáckhálàtầmthườngkhôngchỉlúcôngtacungcấpcáccôngthứcnấuănvớitừngchitiếtnhỏ nhặt nhấtmà cả lúc các chị em của bà tôi bàn tới những đề tài nghệthuật.Khi các bà cố khêugợi để ông ta phát biểu ý kiến hay bày tỏ lòngngưỡngmộcủamìnhvớimộtbứctranh,ôngtavẫngiữmộtsựimlặnggầnnhưbấtnhãvàbùlạibằngcáchcungcấpmộtthôngtincụthểvềviệnbảotàngnơi trưngbàybức tranh,vềngàytháng tranhđượcvẽ.Nhưngthườngthìôngtìmcáchmuavuichochúngtôibằngcáchcứmỗilầnlạikểmộtcâuchuyệnmớivừaxảyragiữaôngvàaiđóđượcchọntrongsốnhữngngườimàchúng tôiquenbiết, vớiôngdược sĩởCombray,vớibànấubếphoặcngườixàíchcủachúngtôi.HiểnnhiênnhữngcâuchuyệnấylàmbàcôtôicườinhưngbàcũngkhôngphânbiệtđượcđólàdolúcnàoSwanncũngtựphânchomìnhmộtvainựccườitrongcâuchuyệnhaydocáchkểhómhỉnhcủaông:“Cóthểnóiônglàmộtngườikỳcục,ôngSwannạ!”Vìbàlàngườiduynhấtcóphần tầm thường tronggiađình tôi,nênkhinóivềSwannbàthườngchúýnêurõvớingườilạrằngnếumuốn,ôngtađãcóthểdọnđếnởtrênđạilộHaussmanhoặcphốOpéra,rằngônglàcontraicủaôngSwann,ôngnàychắcchắnđãđểlạichoconbốnhoặcnămtriệu,nhưngchẳngquađấylàthóingôngcủaSwannmàthôi.MộtthóingôngmàbànghĩphảithànhtròcườiđốivớinhữngngườikháctớimứcởParis,mỗilầnôngSwannmangtớichobàtúihạtdẻngâmđườngvàongàymùngmộtthángGiêng,nếucóđôngngười,baogiờbàcũngnóivớiông:“NàyôngSwann,ôngvẫnởcạnhKhorượuvangđểchắcchắnkhôngbịchậmtàukhilênđườngđiLyonphảikhông?”Rồibàlénnhìncácvịkháchkhácquaphíatrênkínhcầmtaycủamình.

NhưngnếungườitanóivớibàcôtôirằngôngSwannnày,trênphươngdiệnlàconnhàSwann,hoàntoàn“đủtưcách”đểđượctấtcảgiới“tưsảnthượnglưu”vànhữngcôngchứngviên,ủynhiệmviênđượctínnhiệmnhấtcủaParistiếpđón(mộtưutiênmàôngtacóvẻítquantâm),ôngSwannnàycómộtcuộcsốnghoàntoànkhác,nhưcóphầnlénlút;rằnglúcrờikhỏinhàchúngtôiởParis,saukhiviệncớvềđingủ,thìvừavòngquaphố,ônglạiđingượclạivàđếnmộtthínhphòngnàođómàchưabaogiờmộtnhânviênhốiđoáihoặcmộtngườihùnvốnđượcnhìnthấy,thìđiềuđóđốivớibàcôtôikỳlạchẳngkhácnàoviệcmộtquýbàcóhọcvấnhơnthấymìnhcómốiquanhệriêngvớiAristée10,khihiểurarằng,saulúcnóichuyệnvớimình,ngườinàysẽchìmsâuxuốngxứsởcủaThétis,trongmộtvươngquốcnằmngoàitầmmắtngười trần tục,nơiVirgilechỉcho ta thấyAristéeđượcđón tiếpniềmnở;hoặc–cóthểdùngmộthìnhảnhcónhiềucơmayxuấthiệnhơntrongócbàcôtôi,bởibàđãthấyhìnhảnhđóđượcvẽtrêncácđĩađựngbánhnướngnhỏcủachúngtôiởCombray–đólàthấymìnhmờiđượcAliBabađếnăn

tối,ôngnàykhibiếtchỉcònlạimộtmình,sẽbướcvàohangđộngrựcsángnhữngkhobáukhôngaingờtớiđược.

MộthômSwannđếnthămchúngtôiởParissaugiờăntốivàxinlỗivềmặclễphục,saukhiôngvề,Françoisenóingườixàíchchobiếtôngtađãăntối“tạinhàmộtvươngtướcphunhân”–“Phải,tạinhàmộtvươngtướcphunhân thuộcgiới gái gianghồ!”bà cô tôi nhúnvai đápvới chúngmỉamaibìnhtĩnh,khôngbuồnngướcmắtkhỏimónđồđandở.

Dovậybàcôtôixửsựkháthoảimáivớiôngta.Vìtinchắcôngphảilấylàmthíchthúkhiđượcchúngtôimờiđến,bàthấylàlẽđươngnhiênnếuông luônmang theomộtgiỏđàohayphúcbồn tử trongvườnnhàkhiđếnchơivớichúng tôivàomùahè, luônđemcho tôinhữngbứcảnhchụpcáckiệttáckhiđidulịchÝvề.

Người takhông lấygì làmphiềnkhicửôngđi tìmkiếmnếucầnđếnmộtcôngthứcphachếxốtgiấmtrứnghoặcsalátdứachonhữngbữaăntốiquan trọngdùkhôngmờiông tới, thấy rằngôngkhôngđủuy tínđểdùngông thếtđãinhữngngười lạđến lầnđầu.Nếucâuchuyệnnhắcđếnnhữnghoàngthâncậnthầncủađứcvua:“nhữngngườimàcảtôilẫnôngđềukhôngbaogiờquenbiếtnênchúngtachoquaphảikhông”,bàcôtôinóivớiSwannnhư vậy, ông này có lẽ mang theo trong túi một bức thư gửi từTwickenham11;bà thườngđểôngđẩyhộdươngcầmvà lật các trangnhạcvàonhữngbuổitốimàemcủabàtôihát,đốivớicáiconngườiởnơikhácthìrất đượcmến chuộng này, bà lại sử dụng ôngmột cách thô bạo ngây thơgiốngnhưđứatrẻchơivớimộtđồmỹnghệsưutầmchẳngcẩnthậngìhơnkhichơivớimộtđồvậtrẻtiền.TấtnhiênôngSwannmàbiếtbaohộiviêncâulạcbộđềuquenbiếtthờiấythậtlàkhácvớingườimàbàcôtôitạoravàobuổitốitrongkhuvườnnhỏởCombray,saukhiđãvanglênhaitiếngchuôngdèdặt,bằngtấtcảnhữnggìmìnhbiếtvềgiađìnhSwann,bàcôtôiđãtruyềnvàovàlàmsốngđộnghẳncáinhânvậtlầmlũivàmùmờkia,cáinhânvậtđangđitrướcbàtôivànổibậttrênnềnbóngtối,cáinhânvậtmàngườitanhậnrađượcnhờtiếngnói.Nhưngngaytừphươngdiệncủanhữngvật tầmthườngnhấtcủacuộcsống,chúngtacũngkhôngphải làmột tổngthểđượcxáclậpcụthể,đồngnhấtvớimọingườivàmỗichúngtachỉcầnđếntìmbiếttổngthểấynhưtìmbiếtmộtquyểnsổchiphíhaymộtdichúc;nhâncáchxãhộicủachúngtalàmộtsángtạocủatưduykẻkhác.Bảnthânhành vi rất đơn giản mà chúng ta gọi là “đến thăm một người chúng taquen”,phầnnàocũnglàmộthànhvitinhthần.Chúngtađưavàovẻngoàivậtchấtcủangườimàmìnhđếnthămtấtcảcáckháiniệmtacóvềngườiấyvàcáckháiniệmnàychắcchắngópmộtphầnlớnvàodángvẻtổngthểmàchúngtatựhìnhdung.Cuốicùngchúngkhiếnnhữngđôimáphồnglênthật

hoànhảo,chúngnhậpvàonétmũithậtchínhxác,chúngxenvàoviệcđiềuchỉnh âmvang củagiọngnói thật khéonhư thểnó chỉ còn làmột vỏbọctrong suốt, tới mứcmỗi lần chúng ta trông thấy gươngmặt này và nghegiọng nói này, thì chính là những khái niệm ấymà chúng ta nhận ra,màchúngtanghethấy.TấtnhiêntrongôngSwannmàchamẹtôitựtạora,dokhôngbiếtnênhọđãkhôngđưavàođấymộtloạtnhữngđặctrưngcủađờisốngthượnglưunơiông,vốnlànguyênnhânkhiếnnhữngngườikhác,khitiếpcậnông,nhìnthấysựthanhlịchngựtrịtrêngươngmặtôngvàsựthanhlịchdừnglạiởsốngmũikhoằmnhưthểdừnglạiởranhgiớitựnhiêncủanó;màchamẹtôicũngcóthểchấtvàogươngmặtkhôngcònuythếcủaông,gươngmặttrốngrỗngvàthoángđãng,vàođáycủađôimắtmấtgiákia,lớpcặnmơhồvàdịudàng–nửalàkýứcnửalàquênlãng–củanhữnggiờnhànrỗi trải qua cùng chúng tôi sau bữa tối hàng tuần, quanh cái bàn chơi bàihoặcởngoàivườn,trongsuốtcuộcsốngxómgiềngthânthiếtởnôngthôn.Vỏbọccơthểnơingườibạnchúngtôiđãđượcchấtđầylớpcặnấycũngnhưmộtvàikỷniệm liênquanđếnchamẹông, tớimứcôngSwannđóđã trởthànhmộtconngườiđầyđủvàsốngđộngkhiếntôicócảmgiácrờibỏmộtcon người này để đi tớimột con người khác, khác hẳn người kia, khimàtrongkýứccủatôi,từôngSwannmàsaunàytôiquenbiếtmộtcáchchínhxác,đisangôngSwannđầutiênnày–trongôngSwannđầutiêntôigặplạinhữngsailầmđángyêucủatuổithanhxuâncủatôivàmặtkhácôngSwannđầutiênấykhônggiốngôngSwannkiabằngnhữngconngườimàtôiđãbiếtcùngvàothờikỳđó,nhưthểcuộcđờichúngtatựamộtviệcbảotàngnơitấtcảcácchândungcùngthờicóvẻhaohaonhưnhau,mangcùngmộtsắcđiệu–sangôngSwannđầutiênnàyđầyrỗirãi,thơmmùicâydẻlớn,thơmmùinhữnggiỏphúcbồntửvàmộtcuộngngảithơm.

Tuynhiênmộthômkhibà tôiđếnnhờmộtphunhân,bàBá tướcDeVilleparisisthuộcgiatộcDeBouillonnổitiếng,ngườimàbàtôiđãquenbiếtởSacré-Cœur,mộtcôngviệcgìđó(doquanniệmcủachúngtôivềđẳngcấp,bàtôiđãkhôngmuốnquanhệvớibànàydùchohaibêncóthiệncảmvớinhau),bànàyđãnóivớibàtôi:“TôinghĩbàquenthânvớiôngSwann,ôngtalàbạnthânvớicáccháutôithuộcdònghọDesLaumes.”Bàtôitrởvềnhàsaucuộcthămviếng,đầyhứngkhởivớingôinhàtrôngranhữngkhuvườnmàbàDeVilleparisiskhuyênbà tôinên thuê,vàcũnghứngkhởivớimộtngườithợmayáogilêcùngcongáiông,ôngnàycócửahàngtrongsânvàbàtôivàođấynhờhọkhâulạichiếcváybàtôilàmráchởcầuthang.Bàtôithấynhữngngườinàyhoànhảo,bàtuyênbốcôbélàmộtviênngọcquýcònngườithợmaygilêlàngườitaonhãnhất,ngườiưutúnhấtbàtừnggặp.Bởiđốivớibàtôisựthanhlịchlàmộtcáigìđóhoàntoànđộclậpvớigiaitầngxãhội.Bàtôingâyngấtvìmộtcâutrảlờicủangườithợmaygilêvàbảovới

mẹtôi:“Sévignécũngkhôngnóiđượchơnthế!”,cònvềmộtngườicháucủaphunhânDeVilleparisis bà tôi gặp tại đó thì ngược lại: “Ôi!Anh ta tầmthườngquáconạ!”

Thếmàcâunói liênquanđếnSwanncótácdụngkhôngphải tônôngnàylêntrongđầuócbàcôtôilạilàhạphunhânDeVilleparisisxuống.Cóvẻnhư,thựclòngbàtôinghĩ,sựtôntrọngmàchúngtôicóđốivớiphunhânDeVilleparisistạochobàtanhiệmvụlàkhôngđượclàmgìkhiếnbàtakémxứngđángvớisựtôntrọngấy,vàkhibiếtsựtồntạicủaSwannrồichophépnhữngngườithânthuộcqualạiquenbiếtSwannchứ?EmbảobàtavốncóhọvớinguyênsoáiDeMac-Mahoncơmà!”NhậnđịnhnàycủagiađìnhtôivềnhữngmốiliênhệcủaSwannsauđóđượckhẳngđịnhthêmdoviệcôngtakếthônvớimộtngườiđànbàthuộcgiớitồitệnhất,gầnnhưlàmộtngườiđànbàlẳnglơ,vảlạiôngtacũngchẳngbaogiờtìmcáchgiớithiệuvợtuyvẫntiếptụcđếnnhàchúngtôimộtmình,mặcdùngàycàngthưathớt,nhưngcăncứtrênngườiđànbànày,giađìnhtôitinrằngcóthểphánquyếtvềmôitrườngvốnxalạvớihọmàôngSwannthườngqualại,họchorằngôngtađãlấybànàytừmôitrườngđó.

Nhưngcó lầnông tôiđọc thấy trênbáorằngôngSwannlàmột trongnhữngkháchquen thuộcnhất tại cácbữa trưangàyChủnhậtởnhàCôngtướcDeX…,thânphụvàchúcủaôngnàytừnglànhữngchínhkháchnổitiếngnhấtcủatriềuđạiLouis-Philippe.MàôngtôithườngtòmòmuốnbiếttấtcảnhữngsựcốnhỏcóthểgiúpônghiểubiếtđờitưcủanhữngngườinhưMolé,nhưCôngtướcPasquier,hayCôngtướcDeBroglie.ÔngtôilấylàmvuithíchkhibiếtSwannqualạinhữngngườitừngquenbiếtnhữngvịtrên.Bàcôtôithìngượclại,lýgiảitinnàytheohướngbấtlợichoSwann:nhữngailựachọnqualạivớingườiởbênngoàigiatầngmìnhsinhra,ởbênngoài“giai cấp”xãhội củamình,đềubịmấtgiá thảmhại trongmắtbà.Dườngnhưđốivớibàngườitađãtừbỏtrongkhoảnhkhắcthànhquảcủatấtcảcácmốiquanhệđẹpđẽvớinhữngconngườicóvịtrítốt,nhữngmốiquanhệmàcácgiađìnhbiếtloxađãgìngiữvàsắpxếpmộtcáchđángtựhàochoconcháu(bàcôtôi thậmchícònkhôngmuốngặplạicontraimộtcôngchứngviênvốnlàchỗbạnbèvớigiađìnhchúngtôivìanhtađãkếthônvớimộtcôngchúavànhưvậyđốivớibàđãbước từ thangbậcđángkínhcủaconmộtcôngchứngviênxuốngthứbậccủamộttrongnhữngkẻphiêulưu,vốnlàhầuphònghoặcchănngựa,ngườitakểrằngđôikhicáchoànghậucũngbanphátnhữngânsủngchohạngngườinày).BàchêtráchviệcôngtôiđịnhhỏiSwannvềnhữngngườibạncủaôngmàchúngtôivừapháthiệnrakia,vàobuổi chiều tớikhiông sẽđếnăn tối.Mặtkháccác chị emcủabà tôi,nhữnggáigiàvốncũngcóđượcphẩmhạnhcaoquýcủabànhưnglạithiếutrítuệcủabà,tuyênbốkhônghiểutạisaoanhrểmìnhlạithíchthúkhinói

vềnhữngđiềungâyngônhưvậy.Đólànhữngconngườicóhoàivọngcaoquývàchínhbởivậynênkhôngsaoquantâmđượcđếncáingườitagọilàchuyệnngồilêđôimách,chodùnócómộtýnghĩalịchsử,vànóichunglàkhôngsaoquantâmđượcđếncáigìkhôngtrựctiếpliênquanđếnmộtđốitượngthẩmmỹhayđạođức.Tháiđộdửngdưngtrongsuynghĩcủahọđốivớinhữnggìcóvẻgắnliềnvớicuộcsốngthượnglưu,dùgầnhayxa,lớntớimứcmà trong bữa ăn tối, ngay khi câu chuyện đi theo hướng phù phiếmhoặcchỉlàtầmthườngvàhọkhôngsaođưanótrởlạiđượcvớinhữngđềtàiưathíchcủamình,thínhgiáccủahọ–cuốicùngcũnghiểuramìnhnhấtthờivôdụng–bènđểchonhữngcơquantiếpnhậncủanónghỉngơivàđểchúngthựcsựbắtđầusuygiảm.Nếulúcđócầnthuhútsựchúýcủacácchịemcủabàtôi,ôngtôiphảiviệnđếnnhữngcảnhbáocụthểmàcácbácsĩtâmthầnthườngdùngchomộtsốngườibệnhbị tậtđãngtrí:dùnglưỡidaogõnhiềulầnvàomộtcáicốc,cùnglúcdùnglờivàmắtđểgọiđộtngột,nghĩalànhữngbiệnphápmạnhmà cácbác sĩ tâm thầnnàynhiềukhi đemvào sửdụngtrongcácmốiquanhệthườngngàyvớinhữngngườikhỏemạnh,hoặcdothóiquennghềnghiệp,hoặcdohọtinrằngmọingườiđềuhơiđiên.

Cácbànàyquantâmhơnkhi,vàođúnghômtrướcngàySwannsẽđếnăntốivà trướcđóđãgửi tặngriênghaibàmộtkét rượuvangAsti,cô tôi,cầmmộtsốbáoFigaro,ởđấybêncạnhtênmộtbứctranhđượctrưngbàyởTriển lãm của Corot, có những chữ sau đây: “thuộc về bộ sưu tập củaCharles Swann”, nói rằng: “Mọi người đã thấy Swann được báo Figaro‘vinhdanh’chưa?–Nhưngtôichẳngvẫnbảorằngôngtarấtcókhiếuthẩmmỹđósao,bàtôinói.–Đươngnhiênlàemrồivìđâylàphảikhácvớiýkiếncủachúngta”,bàcôtôitrảlời,vìbiếtbàtôikhôngbaogiờcùngýkiếnvớimìnhvàkhôngdámchắcchúngtôilúcnàocũngtánthànhbà,nênmuốnlấychođượcmộtsựkếtáncảkhốiđốivớicácquanđiểmcủabàtôi,bàcôtôicốliênkếtchúngtôivớiýkiếncủamìnhđểchốnglạiýkiếncủabàtôi.Nhưngchúngtôiyênlặng.KhicácbàdìbiểulộýmuốnsẽnóivớiSwannvềmấychữ trongbáoFigaro, thìbà tôingănhọ lại.Mỗi lầnbàcô tôi thấyngườikháccómộtlợithếmàbàkhôngcó,dùnhỏđếnmứcnào,bàvẫntựthuyếtphục rằngđâykhôngphải làmột lợi thếmà làmộtđiềuxấuvàbà tỏýáingạichohọđểkhỏiphảiganhghét.“Tôitinrằngcácbàsẽkhônglàmôngtavuilòngđâu;riêngtôithìbiếtrấtrõrằngnhìnthấytêntôiinsốnginsítnhưthếnàytrongtờbáo,tôisẽrấtkhóchịuvàchẳngsungsướnggìnếungườitanóitớichuyệnđóvớitôi.”Vảchăngvàcũngkhôngcốthuyếtphụccácbàdìtôi;bởikhinhghétsựtầmthườngnêncácbànàyđẩyxanghệthuậtchegiấudụngýcánhândướinhữngcâunóivòngvotinhtế,tớimứcdụngýcánhânnàynhiềukhicũngkhôngđượcngườitiếpnhậnbiếttới.Cònvềmẹtôi,bàchỉquantâmđếnviệcthuyếtphụcchatôibằnglòngnóivớiSwannkhông

phảivềvợcủaôngtamàvềcôcongáiôngyêuquý,theonhưngườitanóicuốicùngôngphảikếthônchínhvìcônày.“Mìnhchỉcầnnóimộtcâuthôi,hỏixemcôbécókhỏekhông.Điềuđóchắctànnhẫnvớiôngta.”Nhưngchatôi tứcgiận:“Khôngmà!Mìnhcónhữngýnghĩ thậtvô lý.Nhưthếsẽrấtbuồncười.”

NhưngngườiduynhấttrongchúngtôimàmỗilầnôngSwannđếnlạitrởthànhmộtđiềubậntâmđauđớn,đóchínhlàtôi.Bởivìcácbuổitốicókháchlạ,hoặcchỉcómộtmìnhôngSwann,mẹkhônglênbuồngtôi.Tôiănbữatốitrướcmọingườisauđóđếnngồivàobànchođếntámgiờ,đấylàlúctheo quy ước tôi phải lên gác; nụ hôn quý giá vàmongmanhmàmẹ tôithườnggửigắmbêngiườnglúcsắpngủ,tôiphảimangnótừphòngănlênđếnphòngtôivàgiữgìnnótrongsuốtthờigiantôicởiáođểlàmsaosựêmdịucủanókhôngvỡra,tínhdễbayhơicủanókhôngpháttánvàtanmất,và,chínhvàonhữngbuổitốiđó,khiđángratôicầnphảinhậnnụhôncẩntrọnghơn,thìtôilạiphảiđoạtlấynó,đánhcắpnómộtcáchđộtngột,côngkhai,thậmchíchẳngđủthờigianvàtựdođầuóccầnthiếtđểđưavàoviệctôilàmsựchămchúcủanhữngngườibị bệnhámảnh thườngcốkhôngnghĩđếnviệcgìkháctronglúcđóngmộtcáicửa,đểtớikhisựbấtđịnhbệnhtậtcủahọquaytrởlại,họcóthểđắcthắngđemkýứcvềthờiđiểmhọđãđóngcửamàđốilạinó.Chúngtôiđangởngoàivườnthìvanglênhaitiếngrụtrècủacáichuôngnhỏ.NgườitabiếtđấylàSwann;tuynhiênmọingườinhìnnhauraýhỏi,rồingườitapháibàtôiđidothám.“Cácdìnênnghĩđếnviệccảmơnôngấymộtcáchrõràngvềchỗrượuvangôngấygửi,cácdìcũngbiếtlàrượurấtngonvàkétrượuthìthậtlớn”,ôngtôidặnthêmcácchịemvợnhưvậy.“Đừngcólạibắtđầuthầmthì,bàcôtôinói.Thậtlàdễchịukhitớimộtngôinhàởđấymọingườitoànnóithầm!–A!ÔngSwannđâyrồi.Chúngtanênhỏixemôngcónghĩrằngngàymaitrờiđẹpkhông”,chatôinóivậy.MẹtôinghĩrằngnếubànóimộtcâuthìsẽxóabỏđượchếtnỗiphiềnmàngườitronggiađìnhtôicóthểđãgâyrachoSwanntừkhiôngtacướivợ.Bàtìmcách kéo riêng ông ra đượcmột lát. Nhưng tôi đi theo bà; tôi không saoquyếtđịnhrờibỏbàđượcmộtbướckhinghĩrằnglátnữatôisẽphảiđểbàlạitrongphòngănvàđilênphòngtôimàkhôngcóđượcniềmanủibàsẽlêngáchôn tôigiốngnhưcácbuổi tốikhác.“NàyôngSwann,bànói,nóichuyệnvớitôimộtchútvềcongáiôngđi;tôitinchắcrằngcháuđãcólòngyêuthíchcáctácphẩmđẹpgiốngnhưchacủacháu.–Nhưnghãyđếnngồivớitấtcảchúngtôidướimáihiênnào”,ôngtôiđếngầnvànóinhưvậy.Mẹtôiđànhphảitạmngưngnhưngbàcũngvẫnrútratừsựbóbuộcnàythêmmộtýnghĩtinhtếnữa,giốngnhưnhữngnhàthơtàinăngmàsựcâuthúccủavầnđiệu buộc họ tìm ra nhữngvẻ đẹp lớn nhất: “Chúng ta sẽ nói tiếp vềcháukhichỉcóhai ta,bàhạgiọngnóivớiSwann.Chỉmộtngườimẹmới

xứngđểhiểuông.Tôichắcchắnmẹcháusẽđồngývớitôi.”Tấtcảchúngtôingồiquanhcáibànsắt.Tôicũngmuốnkhôngnghĩtớinhữnggiâyphútloâumàtốinaytôisẽphảitrảiquamộtmìnhtrongphòngkhikhôngngủđược;tôicốthuyếtphụcmìnhrằngnhữnggiâyphútđókhônghềquantrọng,bởisángmaichắctôiđãquênchúng,tôicốràngbuộcmìnhvớinhữngýnghĩvềtươnglai,chúngsẽdẫntôiđinhưtrênmộtcâycầuvượtquavựcthẳmsắptớikhiếntôilosợ.Nhưngtríóctôicăngthẳngvìmốibậntâm,lồiranhưcáinhìnchòngchọchướngvềmẹ,khôngchịuđểmộtcảmgiácxalạnàonhậpvào.Ýnghĩvẫnthâmnhậpóctôi,nhưngvớiđiềukiệnlàđặtrangoàimọiyếutốđẹpđẽhaychỉđơngiảnlàbuồncười,điềucóthểkhiếntôixúcđộnghoặcquênđi.Nhưmộtngườibệnhhoàntoàntỉnhtáochứngkiếncuộcphẫuthuậthọđangtiếnhànhtrênanhtamàkhôngcảmthấygìnhờcóchấtgâytê,tôicóthểtựđọcchomìnhnhữngcâuthơmàtôithíchhoặcquansátnhữngcốgắngcủaôngtôiđểnóivớiSwannvềCôngtướcD’Audiffret-Pasquier,vậymàthơcũngkhônghềkhiến tôixúcđộng,nhữngcốgắngcủaôngtôikhônghề làm tôivui.Nhữngcốgắngấy thậtvô ích.Ông tôivừađặt choSwannmộtcâuhỏiliênquanđếnnhàhùngbiệnnàythìmộttrongcácchịemcủabàtôigọibàkia,docâuhỏinàyvangbêntaibànhưmộtsựthinhlặngsâuxasongkhôngđúnglúcvànênphávỡsựthinhlặngấythìlịchsựhơn:“Célinenày,emcótưởngtượngđượckhông,chịđãlàmquenđượcvớimộtcôgiáoThụyĐiểntrẻtuổi,côấyđãcungcấpchochịnhữngchitiếtthúvịnhấtvềcáchợptácxãtrongcácxứBắcÂu.Mộttốinàođóphảimờicôấyđến ăn tốimới được. –Đúng thế!Chị của bà là Flora12 trả lời, nhưng tôicũngchẳngphíthìgiờcủamìnhđâu.ỞnhàôngVinteuiltôiđãgặpmộtnhàbáchọcgià rất làquenbiếtMaubant,vàMaubantđãgiải thíchchoông tamộtcáchcặnkẽlàmthếnàođểđóngđượcmộtvaikịch.Cáiđấythậtlàthúvị.ĐólàmộtngườihàngxómcủaôngVinteuil,trướcđấytôichẳngbiếtgìcả,vàôngtarấtdễmến,bàdìCélinecủatôikêulên,vìnhútnhátnêngiọnglạirấtto,vàvìngụýlạicànggiảtạo,vừanóibàvừahướngsangSwannmộtcáinhìnmàbàcholàđầyýnghĩa.CùnglúcấybàdìFloracủatôihiểurằngcâunóitrênlàlờicảmơncủaCélinevềrượuvangAsti,bàbèncũngnhìnSwann vẻ vừa chúcmừng vừa châmbiếm, cũng có phần đơn giản chỉ đểnhấnmạnhthêmlờidídỏmcủaemmình,cũngcóphầnbàghenvớiSwannđãkhơigợinêncâunóihómhỉnhđó,cóphầnvìbàkhôngthểngănmìnhchếnhạoôngbởibànghĩôngđangbịchấtvấn.“Tôitinrằngtacóthểmờiđượcôngấyđếnăntối,Floratiếptục;khitađềcậptớiMaubanthaybàMaternavớiông,thìôngnóihànggi