bnp kbezulska popr
TRANSCRIPT
2
WSTĘP.......................................................................................................................................3
ROZDZIAŁ 1 CHARAKTERYSTYKA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO..........5
1.1 PODSTAWOWE POJĘCIA I SKŁADNIKI BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO............................51.2. WSPÓŁCZESNE POJĘCIE I ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO................................9
ROZDZIAŁ 2 POLSKA W EUROPEJSKIM SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO....................................................................................................................16
2.1. POLSKA W NATO..........................................................................................................222.2. POLSKA W UE.................................................................................................................27
ROZDZIAŁ 3 ZAŁOŻENIA STRATEGII BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO....36
3.1.POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO...................................................................363.2.STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO.................................................................393.3. SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO POLSKI.......................................................43
ZAKOŃCZENIE.....................................................................................................................60
BIBLIOGRAFIA.....................................................................................................................63
Spis rysunków...........................................................................................................................65
3
Wstęp
Bezpieczeństwo państwa to kategoria, która w sensie przedmiotowym wykazuje
tendencję do poszerzania się – wymiarowi militarnemu, towarzyszy polityczny, społeczny,
kulturowy, cywilizacyjny i inne – lista nie jest oczywiście zamknięta. Zwiększa się przy tym
zakres odpowiedzialności państwa, którego rola, jako podmiotu bezpieczeństwa zmienia się.
Maleje bowiem jego zdolność do tworzenia bezpiecznego środowiska życia i rozwoju
obywateli w oderwaniu od relacji z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych.
Mówimy tu o współzależności, jako zespole czynników, kształtujących współczesny obraz
bezpieczeństwa międzynarodowego. Dynamiczny jest obraz zagrożeń, do przeciwdziałania
którym państwa muszą koncentrować swoje wysiłki i podejmować wspólne działania.
Wzrasta rola informacji o zagrożeniach, jako czynnika ukierunkowującego działalność
instytucji bezpieczeństwa. Rośnie liczba podmiotów zaangażowanych w tworzenie
bezpiecznego środowiska. Państwowemu sektorowi bezpieczeństwa, na który składają się
organy i służby odpowiedzialne za jego zapewnienie, towarzyszy rosnący sektor
pozapaństwowych podmiotów, ukierunkowanych na świadczenie usług na dynamicznie
rozwijającym się rynku. Maleje społeczne poczucie bezpieczeństwa – co może być
postrzegane, jako jedna ze społecznych konsekwencji rewolucji informacyjnej – zwiększa
się bowiem natężenie strumienia przekazów, eksponujących zagrożenia, w publicznym
obiegu informacji.
Powyższe uwarunkowania wskazują, że tworzenie bezpiecznych warunków bytu
i rozwoju w ramach państwa, ma obecnie w ogromnym stopniu charakter informacyjny i ten
czynnik będzie determinował wysiłki w sferze kierowania instytucjami bezpieczeństwa, a
także społeczny odbiór tych zabiegów.
Ważne jest aby postrzegać bezpieczeństwo państwa nie tylko, jako stanu wolności od
zagrożeń, ale w większym stopniu eksponować ujęcie obejmujące całokształt wysiłków
podejmowanych dla zapewnienia bezpieczeństwa danego podmiotu.
Warunki, w jakich współczesne państwo organizuje ochronę istotnych z punktu
widzenia bezpieczeństwa zasobów.
Niniejsza praca licencjacka składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich opisuje
pojecie i główne wyznaczniki bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.
Bezpieczeństwo jest jedną z najważniejszych kategorii w funkcjonowaniu państw i stosunków
międzynarodowych. Drugi rozdział przedstawia miejsce Polski w europejskim systemie
bezpieczeństwa. W wyniku przemian ostatniej dekady XX wieku, Polska obecnie jest
członkiem Paktu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej. Stan ten jest efektem
wieloletnich starań Polski o integrację z strukturami euroatlantyckimi i europejskimi.
4
Zmieniło to pozycje Polski w regionie, wpływając zarazem na jej otoczenie. Trzeci a zarazem
ostatni rozdział ukazuje obecny stan i możliwy przyszłościowy rozwój bezpieczeństwa
narodowego Polski. Dążenie do dostosowania bezpieczeństwa naszego kraju do stanu
bezpieczeństwa w strefie NATO, wzajemnej współpracy w walce z terroryzmem i szerzącym
się coraz bardziej cyberterroryzmem.
5
Rozdział 1 Charakterystyka bezpieczeństwa narodowego
Pojęcie „bezpieczeństwo” jest jednym z najpowszechniej stosowanych pojęć w życiu
codziennym, organizacji i funkcjonowaniu życia społecznego i państwowego oraz w nauce.
Ta powszechność rodzi jego wieloznaczność, stąd współcześnie dla dokładnego określenia
dziedziny (obszaru) bezpieczeństwa dodaje się przymiotniki (osobiste, publiczne,
energetyczne , narodowe).
Bezpieczeństwo jest stanem i jednocześnie ciągłym procesem, ciągłym działaniem na
rzecz stworzenia i utrzymywania tego stanu bezpieczeństwa. Innymi słowy, bezpieczeństwo
jako najwyższa wartość i potrzeba jednostek, grup społecznych, państw i wspólnot
wielopaństwowych jest wytworem, swego rodzaju produktem, wszystkich podmiotów
bezpieczeństwa, które muszą być do tego przygotowane i zdolne. Oczekiwanie albo liczenie
na to, że bezpieczeństwo będzie efektem jednorazowego działania (np. założenia instalacji
alarmowej, wygrania wojny itp.), darem losu, szczęścia czy Boga jest błędne.
Dla ogarnięcia umysłem i uporządkowania szerokiej problematyki bezpieczeństwa
niezbędne jest postrzeganie jego podstawowych wymiarów:
• podmiotowego (jednostkowy, narodowy, międzynarodowy, globalny);
• przedmiotowego (wartości, środki i narzędzia, aktywność państwowa);
• procesualnego (polityka, strategie, współzależności);
• strukturalno-realizacyjnego (organizacje, instytucje, działania).
Szczególną cechą współczesnego bezpieczeństwa jest zasadniczy wzrost zakresu
przedmiotowego bezpieczeństwa.
Tradycyjne bezpieczeństwo narodowe (państw) było utożsamiane przede wszystkim
z siłą wojskową według uproszczonego schematu: zagrożenie to agresja (wojna),
a bezpieczeństwo to obrona militarna. Jest oczywiste, że w rzeczywistości od niepamiętnych
czasów bezpieczeństwo kształtowały również inne czynniki, obecnie coraz szerzej
wyróżniane w miarę czasowego oddalania się od koszmaru wojen XIX i XX wieku, które
ukształtowały militarne postrzeganie bezpieczeństwa.
1.1 Podstawowe pojęcia i składniki bezpieczeństwa narodowego
Bezpieczeństwo, jako jedna z elementarnych potrzeb ludzkich, już od czasów
starożytnych stanowiło przedmiot analizy myślicieli i badaczy. Najczęściej definiowano to
pojęcie przez odwołanie do samej etymologii łacińskiego słowa „securitas - sine cura”, co
oznacza brak pieczy, trosk, stan wolny od zmartwień i niepokojów.
6
Stanu bezpieczeństwa nie można zmierzyć żadną miarą, dlatego też ważną kwestią
w zapewnieniu bezpieczeństwa jest jego postrzeganie przez społeczeństwo i władze państwa.
Owo postrzeganie stanu bezpieczeństwa może przybrać - w ujęciu szwajcarskiego politologa
D. Frei - następujące postacie:
stan braku bezpieczeństwa - wówczas, gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie,
a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe;
stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże;
stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne,
a postrzegane bywa jako niewielkie;
stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne,
a jego postrzeganie prawidłowe1.
Zakłada się, że „poczucie bezpieczeństwa określane jest zarówno przez czynniki
obiektywne i wymierne, jak i czynniki subiektywne, trudno wymierne i nie zawsze
racjonalne”2. Równocześnie „rola tych drugich bywa równie ważna jak pierwszych,
a niekiedy nawet większa, bowiem przeświadczenie o zagrożeniu jest impulsem działania co
najmniej równie silnym, jak zagrożenie realne, (...)- dosyć często bywa niedoceniane,
a czasem również przeceniane”3. Stąd też J. Stańczyk sformułował istotną dla organizacji
bezpieczeństwa tezę, iż „do pewnego stopnia subiektywizm poczucia bezpieczeństwa jest
więc zjawiskiem obiektywnym, nierozerwalnie związanym z postrzeganiem zagrożeń”4.
Przez bezpieczeństwo rozumie się również proces, w którym stan bezpieczeństwa i jego
organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań
bezpieczeństwa5. Nie ma więc czegoś takiego, jak trwałe czy raz ustanowione czy
zorganizowane bezpieczeństwo.
Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza ciągłą działalność jednostek,
społeczności lokalnych, państw czy organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego
stanu bezpieczeństwa. Spotyka się również określenie bezpieczeństwa jako zarazem stanu
i procesu6.
Kolejne znaczenie, to rozumienie bezpieczeństwa jako naczelnej potrzeby i wartości
człowieka i grup społecznych, a zarazem ich najważniejszego celu7. To kapitalne rozumienie
bezpieczeństwa preferuje prof. R. Kuźniar: w powodzi haseł w rodzaju „po pierwsze,
gospodarka” lub „po pierwsze człowiek”, szybko zapominamy, że fundamentem tego 1 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.17,2 Ibidem3 Ibidem, s.18;4 Ibidem, s.18;5 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984, s.18;6 Ibidem7 Ibidem
7
wszystkiego, co po pierwsze jest bezpieczeństwo. Jest ono pierwotną, egzystencjalną potrzebą
jednostek, grup społecznych, wreszcie państw. Idzie przy tym nie tylko o przetrwanie
integralności czy niezawisłości, lecz także o bezpieczeństwo rozwoju, który zapewnia
ochronę i wzbogacenie tożsamości jednostki czy narodu. Owo bezpieczeństwo zależy od tego,
co dzieje się wokół nas, od środowiska zewnętrznego, z którego mogą pochodzić ewentualne
zagrożenia, zależy także od nas samych - naszego zdrowia i gotowości sprostania takim
zagrożeniom”8.
Przedstawiając podstawowe składniki bezpieczeństwa warto przytoczyć za
J. Stańczykiem, że „bezpieczeństwo... posiada dwa zasadnicze składniki: gwarancje
nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu oraz swobody jego rozwoju”.9
W tradycyjnym, potocznym ujęciu, bezpieczeństwo ogranicza się często do zapewnienia
przetrwania - jest to ułomne, tzw. negatywne rozumienie bezpieczeństwa. Natomiast jego
pozytywne rozumienie obejmuje zespolenie obydwu składników bezpieczeństwa -
zapewnienia przetrwania oraz swobody rozwoju danego podmiotu. Warto podkreślić, że nie
są to jednak dwa równorzędne składniki w tworzeniu (zapewnieniu) bezpieczeństwa. To
właśnie zapewnienie nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu stanowi podstawę
bezpieczeństwa, dając możliwość fizycznego trwania, stanowiąc najbardziej powszechne
rozumienie bezpieczeństwa.
Zapewnienie przetrwania jest podstawą bezpieczeństwa, ponieważ zapewnienie ciągłego,
nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu stanowi warunek konieczny swobód rozwoju.
Przez swobodę rozwoju w kontekście bezpieczeństwa można ogólnie rozumieć także warunki
ochrony i obrony wartości i interesów danego podmiotu, które umożliwiają co najmniej
dorównywanie danego podmiotu w szeroko rozumianym postępie cywilizacyjnym innym
(otaczającym) podmiotom.
Innymi słowy, w ciągłym postępie cywilizacyjnym świata czy danego regionu, narody
(państwa) są zmuszone do nadążania w tym postępie, żeby nie dopuścić do opóźnienia, czy
nierównowagi z otoczeniem, które zwykle stanowi samo w sobie zagrożenie bezpieczeństwa
opóźnionego (zacofanego) narodu (państwa).
Według J. Stańczyka „istotą opartego na gwarancjach nienaruszalnego przetrwania
i swobodach rozwojowych bezpieczeństwa jest pewność. Pewność jest bowiem warunkiem
obu tych składników, a może być ona obiektywna lub subiektywna. Bezpieczeństwo
w syntetycznym ujęciu można więc określić jako obiektywną pewność gwarancji
nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych”10.
8 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, „Rzeczpospolita”, 09.01.19969 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.18;10 Ibidem, s.28;
8
Bezpieczeństwo jest kategorią wielowymiarową i może być rozważane w kilku układach
odniesienia: w stosunku państwa do obywateli i ich wspólnoty; w sieci współzależności
między różnymi państwami; w ramach czynników życia międzynarodowego oraz wobec
nadrzędnych norm moralności i prawa międzynarodowego. Stale też następują w nim
przeobrażenia. Jeśli w przeszłości typowym zagrożeniem bezpieczeństwa była agresja
zewnętrzna, to współcześnie wiele zakłóceń bezpieczeństwa ma przyczyny w konfliktach
wewnętrznych.
Bezpieczeństwo to - w ocenie z kolei Józefa Kukułki - ważna potrzeba egzystencjalna,
wynikająca z obiektywnych warunków bytowania ludzi i różnych grup społecznych oraz ich
wzajemnych relacji, wymagająca troski o jej zaspokojenie. Potrzeba ta może napotykać na
interesy innych ludzi (grup społecznych, państw) i powodować konflikty wymagające
kompromisowego rozwiązania. Z samej istoty bezpieczeństwo łączy się z zagrożeniem
i poczuciem zagrożenia. Odbiór zagrożeń jest silnie uzależniony od czynnika
świadomościowego. Trafne jest rozróżnienie Ryszarda Zięby, iż w praktyce spotykamy
węższe i szersze rozumienie bezpieczeństwa11. Wąskie ujęcie traktuje bezpieczeństwo jako
brak zagrożeń (ujęcie negatywne). Natomiast szersze kładzie nacisk na aktywne kształtowanie
bezpieczeństwa jako pewności przetrwania i rozwoju (ujęcie pozytywne).
Podsumowując możemy stwierdzić, że bezpieczeństwo jest jednym z głównych
łączników stosunków między ludźmi, małymi i dużymi grupami społecznymi (państwami,
sojuszami, wspólnotami). Zawiera w sobie obiektywne oceny zagrożenia (stanu zbrojeń,
zawartych układów, wymiany handlowej, rozwoju osobowego itp.) oraz subiektywne oceny
poczucia zagrożenia podstawowych wartości politycznych, gospodarczych oraz
kulturalno-cywilizacyjnych.
W analizach bezpieczeństwa występuje podstawowy podział (patrz rys.1)
na bezpieczeństwo narodowe (utożsamiane z bezpieczeństwem państwa) oraz bezpieczeństwo
międzynarodowe. Szerszy zakres znaczeniowy ma bezpieczeństwo międzynarodowe. Jest ono
nie tylko sumą bezpieczeństwa poszczególnych państw, ale zawiera też wartości wspólne dla
określonego systemu, takie jak: stabilność, poczucie pewności, równowaga i współpraca.
11 R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, 1997, s.3;
Bezpieczeństwo
Bezpieczeństwo międzynarodoweBezpieczeństwo narodowe
9
Rys.1. Podstawowy podział bezpieczeństwa
Źródło: Opracowanie własne
1.2. Współczesne pojęcie i zakres bezpieczeństwa narodowego
Współczesne składniki bezpieczeństwa to - obok aspektów wojskowych
i politycznych - czynniki gospodarcze i technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka
w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. Koncepcje
bezpieczeństwa należy poszerzyć o sprawy związane z zachowaniem narodowej tożsamości
oraz zapewnieniem właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym współczesnego świata.
Zyskał na znaczeniu także „ludzki wymiar” bezpieczeństwa, czyli poszanowanie
podstawowych praw i swobód obywatelskich”12. Stąd też „bezpieczeństwo współcześnie jest
czymś więcej niż synonimem biologicznej egzystencji narodu i istnienia państwa; zawiera
w sobie określone osiągnięcia lub aspiracje dotyczące sposobu i poziomu życia, a także
kryteria ustrojowe”13. Tak szerokie podejście do problemu bezpieczeństwa funkcjonuje w
praktyce NATO.
W Koncepcji Strategicznej Sojuszu (23-24.04.1999 r.) stwierdza się, że „Ważnym
elementem polityki sojuszu jest szerokie podejście do problematyki bezpieczeństwa, zgodnie
z którym czynniki polityczne, gospodarcze, społeczne i środowiskowe odgrywają ogromne
znaczenie, uzupełniając niejako niezmiennie ważny wymiar obronny”14.
W procesie tworzenia bezpieczeństwa międzynarodowego żywotne interesy narodowe
mają przewagę nad interesami międzynarodowymi. Wynika to z tego, że
„pierwszoplanowym celem państw i narodów jest zapewnienie bezpieczeństwa przede
wszystkim sobie. Oczywista jest ponadto odpowiedzialność rządów za własne
społeczeństwa, nie zaś za społeczność międzynarodową (można nawet postawić tezę, że to
właśnie dla zagwarantowania bezpieczeństwa społeczności ludzkich powstały państwa)15.
Spośród wielu definicji bezpieczeństwa narodowego funkcjonujących w politologii
(w której ramach wyodrębnia się dziedzinę nauki o bezpieczeństwie), na uwagę zasługują
dwie definicje. Pierwsza określa bezpieczeństwo narodowe jako cel działania państwa
i rządu dla „zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi
12 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984, s.18;13 Ibidem, s.19; 14 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s. 1915J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.23;
10
państwa, jego życiowym interesom, oraz ochrony przed istniejącymi i potencjalnymi
zagrożeniami"16. Druga głosi, że „bezpieczeństwo narodowe (...) jest nie tylko ochroną
naszego narodu i terytorium przed napaścią, lecz również ochroną - za pomocą różnych
środków - żywotnych interesów ekonomicznych i politycznych, których utrata zagroziłaby
żywotnie podstawowym wartościom państwa"17 .
Bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród każdego dnia, pracą swych umysłów,
serc i rąk zwiększając siłę narodową, chroniąc swe wartości oraz interesy narodowe
i broniąc ich przed nieustannymi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, a także tworząc
sprzyjające naszym interesom warunki w środowisku międzynarodowym .
Według A. Bocheńskiego „walkę o byt i godność toczy nie rycerstwo raz na rok, ale
każdy obywatel - każdego dnia o oczywisty i nadrzędny cel działań całego społeczeństwa,
jakim jest zawsze troska i walka o wzrost sił narodowych”18. Z kolei prof. R. Kuźniar
twierdzi, iż „rządzący i rządzeni muszą mieć przy tym świadomość, że nadzwyczajny
narodowy wysiłek jest nam niezbędny nie tylko po to, aby odrobić ogromny dystans
dzielący nas od krajów wyżej rozwiniętych, lecz także po to, aby nie wypaść
z obecnej - niezaspokajającej nawet aspiracji - kategorii państw, pogarszając jeszcze swoją
sytuację. Postęp i sukces wymaga mobilizacji energii, wyrzeczeń i twardych argumentów
w obronie podstawowych interesów narodowych. Zamiast samopobłażania i poszukiwania
okazji do wytchnienia pod nierzadko złudnymi hasłami troski o człowieka potrzebna jest
mądra państwowa strategia narodowego wysiłku. Zniechęceniu i pokusie zatrzymania się
w pół drogi należy przeciwstawić wizję owoców wytrwałości. Brak wytrwałości był
przyczyną naszych porażek w przeszłości. Podstawowa odpowiedzialność spoczywa tu na
klasie politycznej”19.
Polityka bezpieczeństwa państwa obejmuje wypracowanie strategii bezpieczeństwa
oraz kierowanie przygotowaniem środków i realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa
narodowego w koordynacji z innymi państwami oraz instytucjami bezpieczeństwa
międzynarodowego.
W dziedzinie życia narodu i funkcjonowania jego państwa od skuteczności obrony
zależy ich los i pomyślność, stanowiące o ich być albo nie być. Bezwzględnie konieczne jest
przygotowanie i wykorzystanie wszystkich własnych narzędzi i środków działania oraz
pomocy innych państw, o ile można taką pozyskać. Ponieważ zagrożone mogą być byt
16 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.61;17 Ibidem, s.62;18 A. Bocheński, Rozmyślania o polityce polskiej, Warszawa 1987, s.31;19 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, Rzeczpospolita, 09.01.1996, s.18-19;
11
i pomyślność wszystkich Polaków, wszystkich instytucji i dziedzin życia narodowego
i społecznego obrona narodu musi obejmować wszystkie sprawy.
Istotne dla zrozumienia współczesnego charakteru i struktury obrony narodowej poglądy
zaprezentował były prezydent Czech Vaclav Havel: „Nadszedł czas aby ludzie w Europie
Środkowej postrzegali państwo jako narzędzie ochrony swych domów, a co za tym idzie
samych siebie (…). Byłoby fatalną pomyłką wierzyć, że skoro wydajemy pieniądze na siły
zbrojne, to obrona narodowa jest sprawą wyłącznie wojskową, którą reszta społeczeństwa nie
powinna się interesować. Przygotowanie skutecznej obrony państwa jest nie do pomyślenia
bez większego lub mniejszego udziału wszystkich instytucji państwowych. Te zaś angażują
się w wysiłek obrony na tyle, na ile społeczeństwo stawia obronę na pierwszym planie. Jest
więc konieczne uświadomienie sobie w porę , że obrona państwa oznacza przede wszystkim
obronę ludzkiej godności każdego z nas.”20
Do narzędzi współczesnej obrony narodowej zalicza się :
struktury organizacyjne - organy władzy,
służbę zagraniczną ,
siły zbrojne,
służby wywiadu,
policję,
straż graniczną,
straż pożarną,
placówki naukowo-badawcze,
obiekty i ośrodki kultury,
służby inspekcyjne,
stowarzyszenia pozarządowe,
strategię polityki państwa,
prawo państwowe,
naukę i edukację.
Środki obrony narodowej stanowią:
środki polityczne obrony narodowej,
środki gospodarcze obrony narodowej,
wojskowe,
bezpieczeństwa publicznego i powszechnego,
20 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.63;
12
naukowo-techniczne obrony narodowej,
ekologiczne, normatywne,
środki ideologiczne obrony narodowej.
Całość środków obrony narodowej można podzielić na środki powszechne (niemilitarne)
stosowane w codziennej ochronie, a także w zabezpieczaniu wartości i interesów
narodowych, oraz środki wojskowe traktowane jako ostateczny środek obrony narodowej.
Rys.2. Środki obrony narodowej
Źródło: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP,
Warszawa 2004, s. 427
W dokonanym przez generała broni Władysława Sikorskiego w 1934 r. ujęciu
„nowoczesnej obrony kraju” całość organizacji obrony narodowej została podzielona na dwie
równorzędne części : „cywilną i wojskową organizację obrony narodowej”. Upływ czasu,
bogaty w wojenne i pokojowe doświadczenia, potwierdził trafność takiego ujęcia struktury
narodowej, którego wykorzystanie w tworzeniu narodowej tożsamości jest celowe. Obydwa
aspekty, cywilny i wojskowy obrony narodowej ( patrz rys.3) są ze sobą ściśle powiązane
relacjami współpracy i koordynacji na szczeblu centralnym w czasie pokoju i w okresie
kryzysu czy ewentualnej wojny.
13
Rys.3. Ogólna struktura obrony narodowej
Źródło: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP,
Warszawa 2004, s.429
W ujęciu systemowym – system obrony narodowej- składa się z podsystemu
kierowania obroną narodową (organy władzy), podsystemu wojskowego oraz podsystemu
cywilnego obrony narodowej.
Bezpieczeństwo jest też najczęściej definiowane jako zdolność narodu do obrony jego
wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami. Bezpieczeństwo narodowe jest
używane zamiennie z pojęciem bezpieczeństwa państwa, bo państwa są podstawową formą
organizacji życia politycznego narodów.
Rys. 4. Relacja racji stanu, polityki i bezpieczeństwa państwa
Źródło: Opracowanie własne.
Potrzeby bezpiecznego rozwoju państwa i narodu wynikają zarówno z ich
wewnętrznej struktury jak i z funkcjonowania otoczenia zewnętrznego. Są realizowane
w pierwszym rzędzie przez politykę zagraniczną państwa i wyrażają żywotne interesy
narodowe, które charakteryzuje się częstokroć jako rację stanu. Innymi słowy bezpieczeństwo
jest ważnym interesem egzystencjalnym państwa. Ma treści zbieżne z podstawowymi
Racja stanu (Interes narodowy)
Polityka państwa Polistrategia
Polityka bezpieczeństwa Strategia bezpieczeństwa
14
wartościami racji stanu i przyczynia się do zaspokojenia najżywotniejszych potrzeb istnienia,
przetrwania i rozwoju państwa. Ujęcie wzajemnych relacji prezentuje rys. 4.
Polityka państwa winna uwzględniać wartości racji stanu, przy kształtowaniu polityki
bezpieczeństwa. Występują też relacje odwrotne: polityka bezpieczeństwa państwa wpływa
na politykę państwa i w ten sposób współkształtuje jego rację stanu.
Wśród części autorów występuje zamiennie używanie pojęć racji stanu i bezpieczeństwa
narodowego. W ramy bezpieczeństwa włączają oni bardzo szeroki zakres problemów uznając,
że w interesie narodowym (racji stanu) leży głównie zachowanie i umacnianie
bezpieczeństwa państwa, a z kolei bezpieczeństwo umożliwia swobodę realizacji interesów
narodowych (rys. 5). Wysoki poziom bezpieczeństwa narodowego pozwala na zachowanie
tożsamości narodowej (kultury, języka, świadomości narodowej, wspólnoty zamieszkania)
oraz jakości życia materialnego i duchowego narodu.
Rys.5. Istota bezpieczeństwa narodowego
Źródło: J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996, s.92
Charakteryzując podstawowe wartości składające się na bezpieczeństwo narodowe Józef
Kukułka zalicza do nich cztery21:
przetrwanie (państwowe, etniczne i biologiczne);
integralność terytorialną;
niezależność polityczną (w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji);
jakość życia (przyzwoity standard życia, prawa i swobody obywatelskie, rozwój
kulturalny, należyte środowisko naturalne itp.)
Wartości te są dość powszechnie łączone z bezpieczeństwem, chociaż
spotykamy również poglądy, że zbyt szeroko ujmują zakres problemów
bezpieczeństwa nakładając się na wartości interesu narodowego. Trudno jest
rozdzielać te wartości, bo każde suwerenne państwo, w trosce o własne
21 J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska, Współzależności i sprzeczności interesów, 1982, s.32
Bezpieczeństwo narodowe
Racja stanu
Czynniki wewnętrzne
Czynniki zewnętrzne
15
bezpieczeństwo, może ustalać zespół wartości, szczególnie chronionych przed
zagrożeniami, a zarazem ustala odpowiedni zestaw środków zabezpieczających.
Państwa dążą do jednoczesnego realizowania bezpieczeństwa wewnętrznego
i zewnętrznego. Jedno z nich wpływa na stan drugiego i na ogół trudno je
rozgraniczyć.
Współczesne procesy międzynarodowe skłaniają państwa do szerokiego
współdziałania z innymi państwami. Jest to uwarunkowane szybkim postępem
naukowo-technicznym oraz rozwojem różnego rodzaju współzależności
międzynarodowych (układów, porozumień, wspólnot, sojuszy). Współczesne państwa
z reguły wiążą strategię bezpieczeństwa narodowego z istniejącymi strukturami
bezpieczeństwa międzynarodowego.
16
Rozdział 2 Polska w europejskim systemie bezpieczeństwa narodowego
Na kontynencie europejskim funkcjonuje ponad czterdzieści organizmów
państwowych, które prowadzą suwerenną politykę bezpieczeństwa, formułują narodowe
doktryny obrony i organizują własne armie, powołane do obrony żywotnych interesów
państw, które je stworzyły. Generalnie, wszystkie państwa europejskie deklarują, że użyją
swoich sił zbrojnych do obrony: granic, integralności terytorialnej, życia swoich obywateli,
ich bezpieczeństwa i stanu posiadania (dobrobytu). Dlatego też cokolwiek byśmy powiedzieli
o obronie europejskiej, to na pewno możemy stwierdzić, że pozostaje ona narodowa. Dzieje
się tak mimo silnie zaawansowanych procesów integracyjnych i ścisłej współpracy
europejskich narodów, również w dziedzinie bezpieczeństwa.
Prawdą jest, że w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia doszło do
przyspieszenia procesów integracyjnych w Europie Zachodniej, które objęły również
środkową część kontynentu. Faktem jest także zbliżenie stanowisk w kwestii bezpieczeństwa
globalnego i regionalnego, co znalazło wyraz w uzgodnieniu przez przedstawicieli 25 państw
Strategii Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Jednakże najważniejszy element bezpieczeństwa,
czyli obrona przed zbrojną napaścią, pozostaje obowiązkiem państw.
Społeczeństwa dokonują wyboru sposobu zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Jest ich
wiele, np. neutralność, niezaangażowanie, organizacje bezpieczeństwa zbiorowego. Jednakże
najczęściej spotykanym modelem stosowanym w Europie był sojusz polityczno-wojskowy.
Wspólną cechą wszystkich europejskich organizacji zajmujących się problematyką
bezpieczeństwa i obrony jest ich międzyrządowy charakter, co oznacza, że państwa
w stosunkach ze sobą występują jako równoprawne podmioty prawa międzynarodowego,
a w związku z tym w sprawach mających implikacje dla bezpieczeństwa narodowego,
a zwłaszcza obrony narodowej, obowiązują procedury jednomyślnego podejmowania decyzji.
Bezpieczeństwo narodowe, podobnie jak polityka zagraniczna państw, nadal pozostaje
koronnym atrybutem suwerenności. W tym rozumieniu Europa nie wykształciła jednolitej
kultury strategicznej, a w ujęciu historycznym można wyspecyfikować wiele cech
charakterystycznych dla wielu europejskich kultur narodowych, spośród których najbardziej
znane są: brytyjska, francuska, hiszpańska, niemiecka i rosyjska. Niewątpliwie także Polacy
ukształtowali zręby narodowej kultury strategicznej, z której możemy być dumni, gdyż
najbardziej wyrazistym elementem tej kultury była walka „Za wolność waszą i naszą”.
17
W dekadzie lat dziewięćdziesiątych w Europie toczono zażarte debaty na temat roli sił
zbrojnych w bezpieczeństwie narodowym. Podejmowano między innymi problem tzw.
„autonomizacji armii”, tzn. wyłączenia sił zbrojnych jako sprawnie funkcjonującego systemu
i stopniowe odchodzenie od angażowania całego społeczeństwa w zagadnienia wojskowe.
Niektórzy eksperci uznali, że armie masowe związane z okresem walki o biologiczne
przetrwanie nie mają już uzasadnienia. We wcześniejszych wojnach zasadnicze znaczenie
miało panowanie nad przestrzenią, gdyż kontrola nad przeciwnikiem miała charakter
kontaktowy.
Wojny przełomu XX i XXI w. udowodniły, że nawet względnie silna masowa armia
typu tradycyjnego nie jest w stanie przeciwstawić się mniej licznym, ale nowoczesnym siłom
atakującym z zewnątrz. Zajęcie terytorium przeciwnika przestało warunkować osiągnięcie
celów wojny. Udowodniły to operacje wojskowe przeprowadzone w Iraku w 1991 r., w byłej
Jugosławii w 1999 r., w Afganistanie w 2001 r. i znowu w Iraku w 2003 r. Siły koalicyjne
prowadzące operacje osiągnęły sukces przy niewielkich stratach własnych.
Generalnie wystąpiło zjawisko, które nazwano „wyciąganie korzyści z pokoju”. Od
czasu zakończenia zimnej wojny państwa Europy Zachodniej zredukowały swoje wydatki
obronne o około 25%. Wydatki na wyposażenie sił zbrojnych europejskich członków NATO
wynoszą zaledwie jedną trzecią wydatków Sojuszu. Stany Zjednoczone wydają dwa i pół razy
więcej na badania i rozwój, niż ich europejscy partnerzy. W konsekwencji siły zbrojne 25
państw UE, które liczą ogółem około 2 mln żołnierzy, znacznie ustępują siłom amerykańskim
liczącym 1,45 mln żołnierzy. W tej sytuacji budżet NATO to budżet USA i biedne budżety
dwudziestu pięciu pozostałych państw członkowskich.
Europejscy członkowie NATO przyjmowali bardzo różne postawy wobec tych
przewartościowań. Pierwszy radykalny krok uczynił rząd belgijski. Jego premier J. Delécroix
ogłosił doktrynę uznającą za bezcelowe utrzymywanie względnie licznej armii z poboru.
Delécroix wyszedł z założenia, że Belgii nie zagraża napaść z zewnątrz, natomiast
w przypadku poważniejszego konfliktu regionalnego terytorium Belgii będzie chronione
przez siły koalicji sojuszniczej. W konsekwencji zredukowano armię o połowę jej stanu.
Pozostawiono w pełni profesjonalne siły (30-40 tys.), których głównym zadaniem będzie
prowadzenie operacji utrzymania pokoju.
We Francji dosyć długo występował sprzeciw przeciwko uzawodowieniu armii.
Początkowo większość polityków i wojskowych uznała, że należy utrzymać służbę
z powszechnego poboru, co znalazło wyraz w oficjalnej doktrynie opublikowanej w 1994 r.
18
Jednakże dwa lata później, w lutym 1996 r., prezydent Jaques Chirac podjął decyzję
o profesjonalizacji armii, którą zakończono w 2002 r.
W Polsce, analogicznie jak w innych krajach NATO, podjęte zostały działania,
przystosowujące Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji misji i zadań, zgodnych
z oceną obecnych i prognozowanych zagrożeń bezpieczeństwa.
Rada Ministrów w „Programie profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na
lata 2008-2010”, wyznaczyła nowe zadania dla planowania obronnego. Brzmią one
następująco: „Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej powinny być mobilne oraz gotowe do
działania w krótkim czasie, zarówno w układzie koalicyjnym, jak i narodowym oraz
nowocześnie uzbrojone i doskonale wyszkolone. Tym trudnym wymaganiom współczesnego
systemu bezpieczeństwa może sprostać jedynie w pełni profesjonalna armia. Jej struktura,
skład i wyposażenie muszą gwarantować w czasie pokoju gotowość do wykonywania
konstytucyjnych funkcji oraz wypełniania misji wynikających z zobowiązań sojuszniczych
i umów międzynarodowych”22.
Decyzja o rezygnacji z obowiązkowych form służby wojskowej spowodowała zmiany także
w systemie gromadzenia i użycia rezerw osobowych.
Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych zawiera postanowienia o utworzeniu
Narodowych Sił Rezerwowych (NSR)23, ich przeznaczeniu, o stworzeniu materialnych
rekompensat i zachęt do pełnienia służby w ramach NSR, a także o stworzeniu rekompensat
dla pracodawców, zatrudniających żołnierzy rezerwy. W myśl tych postanowień NSR
utrzymywane będą na potrzeby reagowania kryzysowego, jak również wzmocnienia
jednostek wojskowych w razie potrzeby ich użycia do działań poza granicami państwa.
NSR stanowią integralną część systemu uzupełniania Sił Zbrojnych. Liczba stanowisk
przeznaczonych dla żołnierzy NSR w jednostce wojskowej jest uzależniona od jej specyfiki
i realizowanych zadań kryzysowych. W jednostkach wojskowych, mających krótki czas
osiągania gotowości, liczba stanowisk uzupełnianych żołnierzami NSR jest niewielka. Są to
niemal wyłącznie stanowiska, których obsada w czasie pokoju nie jest konieczna i opłacalna.
Żołnierze NSR służą przede wszystkim do uzupełniania stanów osobowych do wymaganego
wskaźnika rozwinięcia w jednostkach wsparcia i zabezpieczenia. Zasady służby w NSR,
z uwagi na jej ochotniczy charakter, muszą być przejrzyste i społecznie atrakcyjne,
zapewniając przyjęcie dodatkowych obowiązków przez wystarczająco liczną z punktu
22 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przezRadę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.23 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.).
19
widzenia potrzeb obronnych grupę obywateli. Służba żołnierzy rezerwy w NSR jest
odbywana na podstawie przydziałów kryzysowych nadawanych w wyniku ochotniczo
zawartych kontraktów. Źródłem naboru do NSR w pierwszym etapie ich tworzenia są byli
żołnierze zawodowi, żołnierze zwolnieni ze służby kandydackiej i dobrze wyszkoleni
żołnierze rezerwy. Nabór kandydatów do służby w NSR, ma w zasadzie charakter
terytorialny.
Pozyskanie kandydatów spoza danego województwa, jest dopuszczalne w przypadku
braku kandydatów o wymaganych kwalifikacjach. Napływ do NSR wymaganej liczby
rezerwistów o pożądanych przez wojsko kwalifikacjach i predyspozycjach będzie zapewniony
w wyniku wzmacniania motywacji patriotycznej do służby przez odpowiednie warunki
materialne dla żołnierzy NSR. Z doświadczeń armii zawodowych wiadomo, że prestiż służby
w rezerwie jest istotnym elementem motywacji, jednak musi być on poparty systemem
materialnych zachęt i uprawnień.
Czynnikiem motywującym do służby w NSR jest perspektywa służby poza granicami
państwa w ramach polskich kontyngentów wojskowych, z uwagi na wyższe wynagrodzenie.
Czynnik ten może być jednak osłabiany problemami rodzinnymi lub komplikacjami w pracy
zawodowej. W procesie rekrutacji do służby w ramach NSR, bardzo ważne jest pozyskanie
żołnierzy rezerwy posiadających specjalności lub umiejętności wartościowe z punktu
widzenia Sił Zbrojnych, w szczególności lekarzy, pracowników średniego personelu
medycznego, tłumaczy, prawników, psychologów, mediatorów, analityków, informatyków,
inżynierów, specjalistów public relations, CIMIC24 oraz działań psychologicznych.
Pozyskanie odpowiednich kandydatów do służby w NSR i proces ich tworzenia
wymaga zaangażowania i współdziałania całego resortu obrony narodowej, stosownie do
zakresu kompetencji oraz zadań, określonych w decyzji Nr 401/MON Ministra Obrony
Narodowej z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie przedsięwzięć zapewniających realizację
procesu tworzenia Narodowych Sił Rezerwowych.
Liczebność NSR odpowiada potrzebom obronności państwa w czasie kryzysu,
zapewniając pozyskanie do Sił Zbrojnych wystarczającej liczby ochotników o pożądanych
predyspozycjach i kwalifikacjach. Ewidencyjni Siły Zbrojne będą liczyć do 120 tys.
żołnierzy, w tym ok. 20 tys. żołnierzy NSR. Z uwagi na uwarunkowania budżetowe, kadrowe
i infrastrukturalno-organizacyjne przyjęto, że początkowo, tj. na koniec 2010 r., NSR będą
liczyły do 10 tys. żołnierzy rezerwy. W roku 2011 nastąpi dalszy wzrost ich liczebności, aby
na koniec tego roku osiągnąć poziom do 20 tys. żołnierzy. NSR tworzą żołnierze rezerwy,
24 CIMIC (ang. Civil-Military Co-operation), oznacza współpracę cywilno-wojskową.
20
którym nadano przydziały kryzysowe. Nie stanowią one oddzielnego, wyodrębnionego
organizacyjnie komponentu Sił Zbrojnych. Oznaczają sposób uzupełniania części etatowych
stanowisk poszczególnych jednostek wojskowych. Określenie liczby stanowisk na potrzeby
NSR, a także ich obsada należy do kompetencji właściwych dowódców, komendantów,
szefów jednostek organizacyjnych, stosownie do realizowanych i planowanych zadań.
Przeznaczenie NSR wynika z ich definicji, zawartej w ustawie o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Żołnierze rezerwy na przydziałach
kryzysowych, z uwagi na dyspozycyjność do okresowego pełnienia czynnej służby
wojskowej w razie potrzeby, stanowią wzmocnienie potencjału jednostek wojskowych
w przypadkach uzasadnionych potrzebami obrony państwa, potrzebami Sił Zbrojnych lub
zarządzania kryzysowego.
Zadaniem NSR, tak jak i całych Sił Zbrojnych, jest zapewnienie suwerenności
i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Siły Zbrojne mogą
także brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach
antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania
lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych
i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji
zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Zadania NSR z zakresu zarządzania kryzysowego
mogą być realizowane w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy. Ponadto
NSR służyć powinny uzupełnieniu stanowisk służbowych występujących w strukturach
polskich kontyngentów wojskowych poza granicami państwa. NSR są tym elementem,
którego jednym z zadań jest utrzymywanie więzi Sił Zbrojnych ze społeczeństwem, co ma
szczególne znaczenie w przypadku armii zawodowej. Narodowych Sił Rezerwowych.
Podział ról w europejskiej wspólnocie bezpieczeństwa nie był jednoznaczny i do dziś
występują różnice zdań co do charakteru relacji transatlantyckich. Jedni są bardziej skłonni
uznać NATO za układ „hegemoniczny” o tradycyjnych, dobrowolnych formach
podporządkowania liderowi, czyli USA, niektórzy uznają Zachód za „umiędzynarodowione
państwo blokowe”. Natomiast od czasu powstania Unii Europejskiej w relacjach
transatlantyckich stawiane jest pytanie: Who is The Boss ( Kto jest szefem)?
W okresie konfrontacji Wschód-Zachód odpowiedź była jednoznaczna - liderem
Zachodu były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Gdy przestał istnieć system bipolarny
i gdy jeden z bossów, czyli ZSRR, przestał istnieć, zakwestionowano także pozycję drugiego
bossa, czyli USA. Europejczycy marzyli o systemie wielobiegunowym i rysowali różne figury
21
geometryczne: kręgi, kwadraty, prostokąty i trójkąty. Eksperci dzielili role między różne
organizacje międzynarodowe, formułując teorię bezpieczeństwa kooperacyjnego.
W połowie lat dziewięćdziesiątych wobec USA stawiano sporo zarzutów dotyczących
tendencji izolacjonistycznych, egoizmu bogatego narodu, braku poczucia odpowiedzialności
za bezpieczeństwo międzynarodowe i zbyt mały w niego wkład. Niewątpliwie pod wpływem
tych zarzutów, ale także w wyniku kalkulacji strategicznej, prezydent Bill Clinton podjął
wyzwania zwane doktryną „engagement and enlargement”(z ang. zaangażowanie
i rozszerzenie). USA zaangażowały się w konflikty bałkańskie doprowadzając do zawarcia
porozumienia pokojowego w sporze Bośni i Hercegowiny.
Następny etap amerykańskiego zaangażowania to wojna przeciwko dyktaturze
Slobodana Miloszevicza, w obronie praw człowieka, również przeprowadzona głównie przy
wykorzystaniu potencjału wojennego USA. Wojna w Kosowie uświadomiła Europejczykom
ich niemoc strategiczną. W składzie wojsk interwencyjnych w Kosowie Europejczycy
stanowili tylko połowę żołnierzy.
W Unii Europejskiej eufemistycznie (z gr. eufemizm - dobrze mówić) mówi się i pisze
o luce technologicznej w dziedzinie zdolności obronnych między Europą a Ameryką
Północną. Tymczasem to już nie jest luka, ale przepaść strategiczna między europejskimi
członkami NATO a Stanami Zjednoczonymi. Zarówno Amerykanie, jak też europejscy
członkowie NATO podjęli działania zmierzające do adaptacji Sojuszu do nowych zadań.
Podczas jubileuszowego szczytu w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. przyjęto program
nazwany Inicjatywą Zdolności Obronnych (DCI - Defence Capacity Initiative). Działania
podejmowane w ramach tego programu miały przygotować siły zbrojne Sojuszu do
zróżnicowanych operacji. Dotyczą one między innymi: katastrof, operacji humanitarnych oraz
operacji wymuszania pokoju. Poza tym Europejczycy zamierzają poprawić możliwości
obronne w przypadku walki o dużym natężeniu. DCI ma na celu podniesienie poziomu
interoperacyjności, możliwości dyslokacji, samowystarczalności logistycznej, możliwości
przetrwania w przypadku użyciu broni masowej zagłady oraz funkcjonowania tzw. 3C, czyli
dowodzenia, łączności i kontroli.
Niemal równocześnie Europejczycy z UE głosili chęć realizacji Europejskiego Celu
Operacyjnego, czyli zbudowania „europejskiej armii” powołanej do prowadzenia działań anty
kryzysowych. Amerykanie sceptycznie podchodzili do możliwości zaangażowania
europejskich sił antykryzysowych, obawiając się, że będzie to kolejne, pozorne działanie
o charakterze wyłącznie instytucjonalnym, nie mające pokrycia w środkach materialnych.
Proponowali zatem sprawdzone procedury NATO.
22
Między Unią Europejską a USA występują liczne rozbieżności. Dotyczą one
zagadnień fundamentalnych. Europejczycy mają do Amerykanów pretensje o wiele spraw:
stosunek do prawa międzynarodowego;
przestrzeganie praw człowieka poza granicami USA;
politykę wobec środowiska naturalnego.
Szczególnie ostro zarysowały się różnice zdań sojuszników w sprawie amerykańskiej
interwencji zbrojnej w Iraku w marcu 2003 r. Z czasem okazało się, że spór nie dotyczył
spraw fundamentalnych, czyli wartości zadań i funkcji NATO jako sojuszu obronnego.
Wybór między Ameryką a Europą był trudny i ryzykowny, ale konieczny, pomimo
konsekwencji, jakie za sobą mógł pociągnąć. Motywem, a zarazem rezultatem tego wyboru
miało być wzmocnienie autorytetu i pozycji międzynarodowej USA.
2.1. Polska w NATO
Przyczyn, dla których Polska, po rewolucyjnych zmianach lat osiemdziesiątych weszła
na drogę prowadzącą do NATO, było niewątpliwie wiele25. Za najbardziej ważny argument
wejścia naszego kraju na tę drogę należy jednak uznać dążenie do zapewnienia swemu
krajowi stabilizacji i bezpieczeństwa, których od ponad trzech wieków nie miał, co
pozwoliłoby mu także rozwijać się w otoczeniu kulturowo bliskim.
Droga ta nie była wcale łatwa. Dla osiągnięcia celu trzeba było walczyć nie tylko
z przeciwnikami wewnętrznymi, lecz również, a może nawet przede wszystkim
z zewnętrznymi. Wśród tych ostatnich na pierwszy plan wysunęła się niewątpliwie Rosja,
która każde rozwiązanie, które jej byłych sojuszników wiązało z Zachodem, uznawała
za naruszenie istniejącej równowagi i tym samym zwiększające zagrożenie kraju. Dlatego dla
utrzymania swej mocarstwowej pozycji czyniła różne zabiegi, aby kraje Europy Środkowej
i Wschodniej nie weszły do NATO. Istota problemu tkwiła bowiem w tym, aby
przeciwdziałać zmianie potencjałów w zakresie bezpieczeństwa między Rosją a Stanami
Zjednoczonymi oraz Rosją i NATO.
Niestrudzonymi orędownikami rozszerzenia NATO okazali się m.in. Madaleine
Albright i Javier Solana. Wahadłowa dyplomacja obu tych wysokich przedstawicieli USA
i NATO oraz rozmowy z Rosjanami przypominały powiedzenie „dwa kroki w przód i jeden
w tył”.26
25 J. Kaczmarek, A. Skowroński, NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998, s.134
26 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.111
23
Dużą rolę w tym zakresie należy przypisać Polonii amerykańskiej, a wśród niej
Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu. Aby trafić do większości 10 mln „amerykańskich”
Polaków wpadł na pomysł, aby jego artykuły pojawiały się w 180 najważniejszych
dziennikach od Atlantyku aż po Pacyfik.
Niewątpliwe zasługi mają również inni nasi rodacy, w tym dwaj prezydenci - Lech
Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski oraz ówcześni premierzy, ministrowie i ambasadorzy.
Po złożeniu w Waszyngtonie, 12 marca 1999 r., na ręce rządu Stanów Zjednoczonych
Aktu ratyfikacji w sprawie przystąpienia Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego, kraj nasz
stał się oficjalnie dziewiętnastym członkiem NATO.
Rys.6. Etapy rozszerzania NATO w Europie
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pax_Europaea
Rangę tego wydarzenia określają cele, które w wyniku tego aktu zostały spełnione,
a przede wszystkim:
zagwarantowanie krajowi i jego obywatelom bezpieczeństwa przez udział
w północnoatlantyckim systemie obronnym;
zapewnienie trwałego wejścia Polski do zachodniego obszaru cywilizacyjnego oraz
potwierdzenie w stosunku do społeczności międzynarodowej przywiązania Polski do
zasad demokracji, wolności jednostki, praworządności i gospodarki wolnorynkowej.
24
Niemiecka „Süddeutsche Zeitung” napisała wówczas: „NATO to klub bogatych
i osiągających sukcesy państw, nic więc dziwnego, że nowi posttotalitarni członkowie dzięki
członkostwu w Sojuszu obiecują sobie stabilność i demokrację, podobnie jak wcześniej
Niemcy, Włochy, Hiszpania i Portugalia”27. NATO jest obecnie jedyną organizacją, która
otworzyła przed nami drzwi. Sojusz oznacza dla nowych członków polityczne i militarne
zabezpieczenie. Polska może wyzwolić się z koszmaru ostatnich stuleci, kiedy to Prusy, Rosja
i Habsburgowie dzielili między siebie jej terytorium. Teraz stoi za nią najpotężniejsza na
świecie organizacja.
Pierwszym, prawnie obowiązującym dokumentem, który zmienił politykę bezpieczeństwa
Polski o 180 stopni i w rezultacie doprowadził do naszego członkostwa w NATO, była
opracowana przez Komitet Obrony Kraju i podpisana w 2 listopada 1992 r. przez prezydenta
RP Lecha Wałęsę: „Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej”.
Polacy już wówczas uznali, że niezrealizowanie zawartych w tym dokumencie koncepcji
może spowodować, iż Europa stanie się kontynentem rozdartym i rozdrobnionym,
niejednolitym w działaniu, niezdolnym do rozwiązywania stojących przed nim problemów,
ogniskiem stałych niepokojów - kontynentem bez przyszłości. Ponadto uważali, że państwa
Europy Środkowej i Wschodniej powinny dążyć do:
szybkiej integracji politycznej i gospodarczej w ramach Wspólnoty Europejskiej;
zintegrowania dialogu i wszechstronnej współpracy wszystkich państw zmierzających
do stopniowego włączenia poszczególnych krajów do euroatlantyckiego systemu
bezpieczeństwa;
rozbudowania międzynarodowych organów kontrolnych i decyzyjnych, w tym m.in.
OBWE;
dalszego ograniczania i redukcji zbrojeń.
Członkostwo Polski w NATO stało się jednym z najważniejszych priorytetów. Często
mówiło się o potrzebie kompatybilności sprzętu wojskowego i uzbrojeniu polskich sił
zbrojnych do poziomu sił zbrojnych NATO.
„Przed uzyskaniem kompatybilności w siłach zbrojnych udało się nam uzyskać
„kompatybilność” polskiej myśli politycznej z myśleniem państw NATO o kwestiach
bezpieczeństwa europejskiego. Sprzyjała temu daleko idąca zgodność Polaków w kwestii
członkostwa w NATO. Za główne zadania, po naszym wejściu do NATO, uznano:
odpowiednie „ustawienie się” w ramach samego Sojuszu;
27 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s. 128.
25
ustosunkowanie się do planów jego poszerzenia o nowych członków i wspólnych akcji
poza jego obszarem, na przykład na terenie Jugosławii;
ułożenie stosunków ze wschodnimi sąsiadami, a zwłaszcza Rosją;
dalszy wszechstronny rozwój kraju zmierzający do osiągnięcia standardów Europy
Zachodniej;
aktywny udział w zapewnieniu stabilności i pokoju na naszym kontynencie.” 28
Za szczególnie ważne zadanie uznano utrzymanie dobrych stosunków z państwami
NATO oraz naszymi siedmioma sąsiadami, z którymi zawarliśmy układy noszące w sobie
zbliżone w treści postanowienie o dobrym sąsiedztwie i współpracy. Zobowiązano się
wzajemnie do niezgłaszania roszczeń terytorialnych, potwierdzono wcześniej przyjęte
zobowiązania OBWE do niestosowania siły, a także groźby jej użycia oraz wyrażono wolę
rozwoju pokojowej współpracy na zasadach równorzędności.
Polska jako członek NATO będzie nadal istotnie zainteresowana sprawą stosunków ze
swymi północnymi i wschodnimi sąsiadami. Istotne znaczenie ma tu region Bałtyku. Trzy
kraje: Niemcy, Dania i Polska utworzyły nawet wspólny korpus, którego dowództwo znajduje
się w Szczecinie.
Od lat łączą nas przyjazne stosunki z Czechami i Słowacją oraz z Węgrami. Tworzymy
tzw. Grupę Wyszehradzką, która ma duże osiągnięcia w cementowaniu naszych stosunków.
Spowodowała nawet utworzenie wspólnej jednostki wojskowej, co powoduje dążenie do
dalszego umacniania i utrwalania tych stosunków.
Za szczególnie ważne uznano stosunki z Ukrainą, jako ewentualnym członkiem NATO.
Wkrótce po powołaniu Rady NATO - Rosja, został podpisany układ o stałych konsultacjach
Sojuszu z Ukrainą, który doprowadził do powołania Rady NATO - Ukraina.
Z zasygnalizowanych problemów politycznych wynika, że główną rolą Polski jako
„przyczółka” NATO było i jest oddziaływanie naszym przykładem na wschód. Czym więcej
będziemy mieli sukcesów na drodze do nowoczesnej demokracji i gospodarki, tym bardziej
będziemy oddziaływali na otoczenie.
Istotne znaczenie ma dla nas również dalszy wszechstronny rozwój kraju oraz działalność
zmierzająca do osiągnięcia pełnej interoperacyjności i kompatybilności w zakresie
bezpieczeństwa, szczególnie w obszarze sił zbrojnych, z pozostałymi członkami Sojuszu.
28 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.118.
26
W Polsce już od 1994 r., czyli od przystąpienia do Partnerstwa dla Pokoju są prowadzone
prace dla osiągnięcia interoperacyjności naszych sił zbrojnych. Osiągnęliśmy niewątpliwie
duże sukcesy na tym polu. Ich potwierdzeniem mogą być liczne przykłady, m.in.:
objęcie przez gen. M. Bieńka dowództwa Brygady Nordyckiej, działającej w ramach
SFOR29 (Bośnia i Hercegowina), w składzie 1 Dywizji Pancernej USA, gdzie po raz
pierwszy polski generał objął dowództwo nad jednostką biorącą udział w operacji
NATO;
funkcjonowanie szczecińskiej 12 Dywizji Zmechanizowanej w składzie polsko-
niemiecko-duńskiego korpusu armijnego;
udział w siłach stabilizacyjnych NATO w Afganistanie;
kierowanie przez polskiego dowódcę międzynarodową dywizją w Iraku.
Wyzwaniem stojącym przed polską gospodarką jest również konieczność technicznej
modernizacji naszej armii. „Zakłada się, że w najbliższych 10-12 latach wojsko powinno
w wielu dziedzinach osiągnąć europejski standard. Obecnie około 15% techniki bojowej
Wojska Polskiego spełnia uznawane normy. W 2012 r. planowany jest poziom 20%.
Przypuszcza, że realizacja kolejnego programu pozwoliłaby około 2020 r. zbliżyć się do
granicy 30%”30.
Nie należy jednak zapominać, że żyjemy w okresie niebywałego postępu we wszystkich
dziedzinach, a więc również w obszarze bezpieczeństwa. Polska, chcąc być liczącym się
członkiem NATO, powinna w miarę swych możliwości nadążać za tym postępem. Niezbędny
jest więc rozwój wszystkich dziedzin naszego życia, a przede wszystkim nauki, techniki
i technologii.
Z przedstawionych danych wynika, że Polska jako członek NATO przyjęła podstawę
aktywnego udziałowca, a nie konsumenta. Zespół znawców amerykańsko-niemiecko-polskich
w RNAD-IABG-MON uważa, że Polska ma w tym zakresie następujące możliwości:
traktować członkostwo w NATO jako tarczę obronną i zabezpieczenie przestrzeni
życiowej dla politycznego i ekonomicznego rozwoju;
widzieć swój wkład w bezpieczeństwo Europy przede wszystkim jako udział
w przedsięwzięciach na rzecz utrzymania pokoju;
29 SFOR, (ang. NATO's Stabilisation Force – Siły Stabilizacyjne NATO) – wojskowa grupa międzynarodowa rozlokowana w Bośni i Hercegowinie, której przewodziło NATO. Zasadniczym celem SFORu było utrzymanie porozumienia z Dayton.30 Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018
27
dążyć do uzyskania roli głównego stabilizatora w obszarze Bałtyku oraz w szerszym
kontekście - Europy Środkowo-Wschodniej, w kontekście członkostwa w NATO;
starać się, jako kraj położony na wschodnich obrzeżach NATO, zostać „budowniczym
mostów” między NATO i Europą Wschodnią;
traktować Sojusz jako ramy dla budowania specjalnych stosunków z głównymi
sojusznikami, na przykład w ramach „trójkąta weimarskiego”;
traktować członkostwo w NATO jako sposób na osiągnięcie akceptacji w zachodniej
rodzinie narodów;
starać się wykreować dla siebie znaczącą rolę w NATO, jako cel sam w sobie, lub
starać się rozszerzyć swoje wpływy w innych obszarach.31
2.2. Polska w UE
Wspólnota Europejska odgrywała istotną rolę w handlu z Polską jeszcze przed
transformacją ustrojową w roku 1989. Co więcej, w latach osiemdziesiątych ponad 20%
polskiego importu i eksportu było kierowane do Wspólnoty Europejskiej, choć nie istniały
wówczas żadne formalne podstawy wzajemnych stosunków handlowych.
Ten swoisty stan bezumowny w handlu wynikał przede wszystkim z sytuacji
politycznej w Europie podzielonej żelazną kurtyną. Dopiero trzy miesiące po podpisaniu 25
czerwca 1988 r. politycznej deklaracji między Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG) a
Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), normalizacji uległy wzajemne relacje
między tymi ugrupowaniami. Rok później powołano Misję RP przy Wspólnocie Europejskiej
w Brukseli.
We wrześniu 1989 r. została natomiast podpisana umowa w sprawie handlu oraz
współpracy handlowej i gospodarczej, która zakończyła długi okres bezumownych stosunków
handlowych i stworzyła formalnoprawne ramy dalszej współpracy między Polską
a Wspólnotą Europejską.
W związku z tym, iż umowa z 1989 r. nie miała charakteru preferencyjnego, Polska
zaczęła zabiegać o porozumienie ze Wspólnotą, które zapewniłoby jej lepszy status
w stosunkach z tym ugrupowaniem. W grudniu 1991 r. - po roku negocjacji - został
podpisany Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Polską a Wspólnotą
Europejską i jej krajami członkowskimi. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994r. Wcześniej, bo
już 1 marca 1992 r., zaczęła obowiązywać część handlowa układu w formie tzw. Umowy
31 B. Balcerowicz, Sojusz a obrona narodowa, Bellona, Warszawa 1999, s. 167
28
Przejściowej. Była to najbardziej kompleksowa umowa podpisana przez Polskę w okresie
powojennym, zarówno pod względem uregulowań spraw, jak i stopnia zobowiązań, jakie
Polska przyjęła (na zasadzie wzajemności) w stosunkach ze Wspólnotą Europejską.
Rys.7. Państwa Unii Europejskiej
Źródło: http://wiking.edu.pl/article.php?id=258
Podstawowe cele układu to m.in.:
ustanowienie zakresu dialogu politycznego umożliwiającego rozwój bliskich
stosunków politycznych między stronami;
popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami
w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce;
stworzenie podstaw do finansowej i technicznej pomocy Wspólnoty Europejskiej dla
Polski;
ustanowienie właściwych ram stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą.32
32 R. Jakubczak, J. Flis, Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008, s.130
29
Zakres uregulowań w Układzie Europejskim, poza dialogiem politycznym, był
stosunkowo szeroki. Oprócz problematyki handlowej (obejmującej m.in. utworzenie strefy
wolnego handlu artykułami przemysłowymi), stanowiącej najbardziej rozbudowaną część,
układ zawierał postanowienia dotyczące przepływu usług pracowników, kapitału oraz
zakładania przedsiębiorstw. Regulował on ponadto problematykę zbliżenia reguł konkurencji
oraz harmonizowania polskich przepisów prawnych z legislacją wspólnotową.
Poza współpracą gospodarczą i finansową strony układu zgodziły się na włączenie do
niego kwestii współpracy w dziedzinie kultury. Ten punkt miał i nadal ma istotne znaczenie
dla zbliżenia Polski z narodami Unii.
Unia Europejska zobowiązała się do udzielenia Polsce pomocy finansowej na
przyspieszenie reform systemowych i przezwyciężenie niekorzystnych skutków społecznych
restrukturyzacji gospodarki. Na to wsparcie złożyła się pomoc bezzwrotna w ramach
Programu PHARE33, kredyty Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz pomoc doraźna.
W latach 1990-1994 Polska otrzymała z Programu PHARE 1011 mln ecu34, na kolejne pięć
lat, do roku 1999 włącznie, przewidziano 1015 mln ecu. Warto podkreślić, że w coraz
większym stopniu pomoc bezzwrotna była kierowana na przygotowanie Polski do
członkostwa w Unii Europejskiej.
Polska 8 kwietnia 1994 r. złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w UE, a w 1996 r.
dostarczyła komisji niezbędne dane do oceny Polski jako kandydata do Unii. Natomiast
w 1997 r. przedstawiła Narodową Strategię Integracji.
Rozpoczęcie rokowań nastąpiło w marcu 1998 r. W pierwszym etapie rozpoczęto
przegląd polskiego prawa i ustalono obszary, które wymagały dopracowania, by mogły być
uznane za zgodne z przepisami obowiązującymi w Unii. Po nim nastąpił przegląd następnych
dziedzin naszej państwowości. Zakończenie tego procesu nastąpiło 1 maja 2004 r., kiedy to
Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.
W debatach i sporach towarzyskich - jak pisze Irena Popiuk-Rysińska- „często
pojawia się zatroskanie o suwerenność państw członkowskich UE Jest to zrozumiałe,
ponieważ suwerenność należy do istotnych cech państw, a także do podstawowych wartości
społecznych i politycznych...”. W przypadku Europy Zachodniej należy uwzględnić jeszcze
33 Program PHARE (ang. Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy) powstał w roku 1989 w celu udzielania materialnej pomocy państwom kandydującym do Wspólnot Europejskich. Zaniechany w 2007 na rzecz nowego programu Instrument Pomocy Przedakcesyjnej.34 ECU (ang. European Currency Unit) – jednostka rozliczeniowa w Europejskim Systemie Monetarnym używana w latach 1979–1998; pełniła ponadto funkcję składnika rezerw walutowych w krajach Unii Europejskiej. 1 stycznia 1999 zastąpiona przez euro w relacji 1 ECU = 1 EUR. Nigdy nie była pieniądzem i nie przyjmowała postaci materialnej. Była konstrukcją prawno-finansową, umożliwiającą rozliczanie się w handlu międzynarodowym.
30
dodatkowy element. Otóż procesy integracyjne wraz z całą ich ponadnarodową nadbudową
burzą wiele tradycyjnych i utrwalonych wyobrażeń na temat suwerenności państw. Nie są
więc odosobnione poglądy, że integracja prowadzi do „ ograniczenia suwerenności”. 35.
Tezę o suwerenności państw - pisze dalej autorka „Unii Europejskiej” – „ nietrudno
udowodnić, gdy weźmie się pod uwagę funkcjonowanie Unii w dziedzinach politycznych.
W tych sprawach Unia nie dysponuje samodzielnymi uprawnieniami. Państwa nie przekazały
dotąd jej organom żadnych uprawnień władczych. W tym wypadku organy Unii są przede
wszystkim użytecznym forum współpracy międzynarodowej, np. wymiany informacji,
konsultacji, wypracowania kompromisów, przyjmowania wspólnego stanowiska i jego
prezentacji na zewnątrz. Żaden organ nie podejmie decyzji wiążącej prawnie poszczególne
państwa. Ponadto, co jest bardzo ważne, każde państwo dysponuje prawem weta.
Jednomyślność jest najlepszą ochroną jego samodzielności.”36
Przekazanie niektórych uprawnień organom Unii nie oznacza, że państwa całkowicie
utraciły nad nimi kontrolę. Procesy decyzyjne w Unii nie przebiegają bowiem ponad i poza
państwami. Uczestniczą w nich aktywnie przedstawiciele wszystkich państw członkowskich.
Odbywają się dyskusje, przetargi, zawierane są kompromisy. Państwa zabiegają o swoje
interesy i dbają o nie.
Należy jednak podkreślić, że poszczególne państwa przystępując do Unii Europejskiej
kierują się wieloma motywami, przede wszystkim jednak gospodarczymi, osiągając dzięki
integracji większe korzyści. Choć różne środowiska wielokrotnie torpedowały wejście ich
państwa do Unii, żadne z państw członkowskich, jak dotąd, nie wystąpiło z niej. Pozwala to
sądzić, że członkostwo przynosi wymierne korzyści, przede wszystkim gospodarcze.
Należy dodać, że integracja została pomyślana nie tylko dla korzyści politycznych,
ekonomicznych oraz zwiększenia stanu bezpieczeństwa37, lecz również dla polepszenia
warunków pracy i życia, a także kształtowania wspólnoty obywateli oraz pozytywnych więzi
między obywatelami a instytucjami. Służy temu wiele powołanych instytucji.
Katalog praw obywateli Unii obejmuje m.in.:
prawo swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium każdego państwa
członkowskiego;
35 I. Popiuk-Rysińska, Unia Europejska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.36 Ibidem.37 Korzyści płynące dla państw członkowskich w obszarze bezpieczeństwa przedstawiono w pracy pt. NATO-Europa-Polska 2000, Wyd. Atla-2, Wrocław 2000,
31
prawa wyborcze (czynne i bierne) do organów lokalnych oraz Parlamentu
Europejskiego w miejscu zamieszkania na obszarze każdego państwa
członkowskiego;
prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej każdego państwa
członkowskiego;
prawo wnoszenia petycji do Parlamentu Europejskiego oraz Rzecznika Praw
Obywatelskich.
Z przedstawionych poglądów wynika, że udział Polski w integracji europejskiej ma jak
każde rozwiązanie, dodatnie i ujemne strony. Patrząc na ten problem z punktu widzenia
naszych organów władzy, należy jednak stwierdzić, że wszystkie z istniejących i liczących się
polskich ugrupowań (partii) doszły do wniosku, iż za strategiczny cel należy uznać starania
o wejście Polski do Unii Europejskiej.
Z kolei dr Janusz Kaczuba, dyrektor KIG Europaconsulting w wywiadzie z 17 stycznia
2000 r. stwierdził: „Dla Polski udział w Unii Europejskiej jest niepowtarzalną szansą
utrwalenia i przyspieszenia awansu ekonomicznego, cywilizacyjnego i społecznego oraz
dążenia najpierw do grupy średnio, a potem wysoko rozwiniętych krajów. W pojedynkę, poza
strukturami Unii, osiągniemy niewiele, ponosząc bez porównania większe koszty”.
Proszę zwrócić uwagę - stwierdza dalej J. Kaczuba – „daty się zmieniają, lecz nawet
najwięksi sceptycy z Komisji Europejskiej nie stawiają pod znakiem zapytania naszego
udziału w strukturach unijnych. Nie tylko Unia potrzebna jest nam. Również my jesteśmy jej
potrzebni. Przede wszystkim potrzebni jesteśmy jej ze względów szeroko rozumianego
bezpieczeństwa: politycznego, ekologicznego, warunków konkurowania itp.” 38
Integracja z Unią Europejską powinna zagwarantować po raz pierwszy w naszych
nowożytnych dziejach wyrwanie się Polski z kontynentalnych, a nawet światowych peryferii
rozwojowych. Dlatego jest to kluczowy problem służący zagwarantowaniu podstawowych
interesów Polski.
Odrzucenie członkostwa w Unii oznaczałoby degradację Polski do roli państwa
drugorzędnego i peryferyjnego. Polska poza Unią byłaby bowiem jakąś kolejną wersją
Białorusi Aleksandra Łukaszenki lub Słowacji za czasów Władimira Mecziara.
Między innymi z tych powodów, a także biorąc pod uwagę przyszłość chrześcijańskiej
Europy, Kościół, będąc instytucją najbardziej zakorzenioną w polskiej tradycji
38 J. Kaczuba, Daleko do Unii Europejskiej, wywiad z K. Kraussem, „Trybuna” z 17 stycznia 2000 r.
32
i rzeczywistości, zdecydowanie opowiedział się za integracją naszego kraju z Unią
Europejską.
Członkostwo w Unii Europejskiej wymaga szerokich dostosowań, zwłaszcza w sferze
gospodarczej i społecznej. Komitet Integracji Europejskiej, widząc potrzebę sprostania
wymogom procesu dostosowawczego, 10 grudnia 1997 r. podjął decyzję opracowania
Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (NPPC).
Dokument został przygotowany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej we współpracy
z ministerstwami i urzędami centralnymi i przyjęty do realizacji 20 kwietnia 1998 r.
Należy jednak pamiętać, że osiągnięte przez Polskę wyniki na drodze do członkostwa
w Unii nie są jedynie rezultatem trwających ponad pięć lat negocjacji. Jest to efekt trwającego
przeszło 12 lat niezwykle złożonego procesu integracji. Osiągniecie tych rezultatów nie
byłoby możliwe bez proeuropejskiego nastawienia społeczeństwa oraz determinacji kolejnych
polskich rządów.
Szefowie państw i rządów 15 krajów Unii Europejskiej i 10 przyszłych państw
członkowskich Unii uchwalili w piątek 13 grudnia 2002 r. deklarację, w której stwierdza się
między innymi: „Ten dzień jest wielką chwałą dla Europy. Zakończyliśmy dzisiaj negocjacje
akcesyjne między Unią Europejska a Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą,
Polską, Słowacją, Słowenią i Węgrami. 75 milionów ludzi zostanie powitanych jako nowi
obywatele Unii Europejskiej. My, obecne i wstępujące państwa członkowskie, deklarujemy
pełne poparcie dla ciągłego i nieodwracalnego procesu poszerzenia”.39
W rezultacie przeprowadzonych rozmów Polska-jak oszacowała Komisja Europejska -
dostanie „na czysto” z unijnego budżetu prawie 7 mld euro w pierwszych trzech latach
członkostwa 16 mld euro.
Leszek Balcerowicz, prezes NBP, powiedział „Wprost”, że akces do Unii oznacza dla
Polski stworzenie trzech sprężyn rozwoju. Będą one działać już w najbliższych miesiącach.
Pierwsza sprężyna - to włączenie kraju w obszar silniejszej konkurencji, co wymusi na
monopolistach obniżenie cen na naszym rynku. Druga sprężyna - to większa wiarygodność
Polski, co oznacza napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.” Ten proces zaczął się
już kilka miesięcy przed Szczytem w Kopenhadze. Na przykład japońscy inwestorzy,
przewidując przyjęcie Polski do Unii, zaczęli nas traktować tak, jakbyśmy tam już byli.
„Trzecia sprężyna rozwoju - to dodatkowe fundusze na modernizację państwa.”40
39 J. Kaczmarek, A. Skowroński, NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998, s.8940 „Wprost”, Kopenhaskie rozwiązanie, nr 51/52/2002, s. 18
33
Przyjęcie Polski do Unii stanowi zachętę dla firm ze strefy Pacyfiku, ale także
z Europy Zachodniej do przenoszenia produkcji do naszego kraju.
Polska od 1994 r. rozpoczęła również dostosowywanie się do wymogów
obowiązujących w Unii w zakresie bezpieczeństwa. Nowy wymiar debaty w tym zakresie
oznaczał także postawienie pytania, jaką rolę chcemy pełnić w Unii i jak chcemy przyczyniać
się do stabilizacji tego regionu? Jak zamierzamy uczestniczyć w podziale obowiązków
w zakresie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności obu organizacji - NATO i UE?
Polska uczestniczy we wszystkich przedsięwzięciach polityczno-militarnych jako
członek stowarzyszony UZE -jak to na przykład miało miejsce w konflikcie jugosłowiańskim
bądź jako członek NATO - na przykład w Afganistanie.
Równocześnie są rozwijane wszystkie dziedziny zmierzające do zapewnienia
interoperacyjności i kompatybilności Polski, nie tylko pod względem militarnym, lecz
również politycznym, organizacyjnym, teoretycznym i ekonomicznym.
W realizacji poszczególnych problemów pojawia się wiele poglądów
kontrowersyjnych, co zmusza do przyjmowania rozwiązań kompromisowych. Na przykład
mimo rozbieżności, które pojawiły się wokół sytuacji w Iraku, Polska zaakceptowała swój
udział w tych działaniach u boku Stanów Zjednoczonych. Należy przy tym nadmienić, że jest
to największa akcja militarna, w której nasz kraj uczestniczył.
Można w tej kwestii mieć różne poglądy, co de facto ma miejsce, lecz Polska przez te
działania stała się jednym z widocznych partnerów NATO i UE na scenie międzynarodowej,
a ponadto - co przy okazji jednej z wizyt w Iraku stwierdził prezydent A. Kwaśniewski -
można mieć jak najlepiej wyposażoną, uzbrojoną i wyszkoloną armię oraz przegrywać bitwy.
Armii potrzebne są bowiem także praktyczne doświadczenia, a tych, bez udziału w różnego
rodzaju misjach, a więc takich w których bierzemy udział, nigdy byśmy nie posiedli. Chodzi
więc o zdobycie - uwzględniając współczesne zagrożenia - niezbędnych doświadczeń
praktycznych.
Polskie dylematy i interesy w ewoluującym NATO należy rozpatrywać w ścisłym
wzajemnym powiązaniu. U schyłku pierwszej dekady obecnego stulecia cztery z nich były
decydujące dla polskiej polityki:
1. Konieczność utrzymania zdolności Sojuszu do kolektywnej obrony w sytuacji stałego
wzrostu potencjału ekspedycyjnego i nabierania przez NATO cech organizacji
postmodernistycznych (…).
2. Realizacja specyficznych polskich interesów narzuca potrzebę i obowiązek
przeciwdziałania niebezpieczeństwu rozluźniania rygorów art.5 (kolektywna obrona),
34
a także art.4 (obowiązkowe i niezwłoczne konsultacje w razie zagrożenia) Traktatu
Waszyngtońskiego. Naczelnym zadaniem Polski w NATO jest utrzymanie
żywotności, niezawodności i jak największego automatyzmu działania Sojuszu
w razie potrzeby odwołania się do art.5, fundamentu sojuszniczych zobowiązań (…).
3. Problemem dla Polski jest utrzymywanie równowagi między różnymi geograficznymi
i przedmiotowymi wymiarami Sojuszu w toku ewolucji wiodącej NATO do coraz
bardziej globalnego zaangażowania. Obejmuje to dwa elementy: pierwszy to
wspomniane już zachowanie klasycznych atrybutów sojuszu obronnego, w tym
partnerstwa sojuszniczego. Drugi to zwracanie uwagi Sojuszu na tzw. Wschodni
wymiar jego polityki, w warunkach równoległego dynamicznego rozwoju Dialogu
Śródziemnomorskiego i tzw. Inicjatywy Stambulskiej nakierowanej na Zatokę Perską
czy też wspierania regionalnych form współpracy na Bałkanach i w rejonie Morza
Czarnego(…).
4. Ważny dla polskich interesów jest zakres naszego uczestnictwa w operacjach sojuszu
(…).
5. Wyzwaniem jest też równoważenie udziału Polski w NATO, w unijnej polityce
bezpieczeństwa i obrony (…).41
Dotychczasowy stan badań rozwoju integracji europejskiej wskazuje, że formułowane
idee i myśli integracyjne zostały w znacznej części wprowadzone w życie. Powstała
wspólnota międzynarodowa o dalszych możliwościach rozwoju. Jej rola w świecie będzie
wzrastać, jeśli nadal będzie umiejętnie łączyć politykę gospodarczą i społeczną
ze skutecznością w działaniach międzynarodowych. Dla tego celu niezbędne jest dalsze
rozwijanie polityki bezpieczeństwa UE i tworzenie właściwej struktury obronnej oraz
tworzenie wspólnotowej świadomości społeczeństw europejskich. W procesie tym Polska
aktywnie uczestniczy.
Niewątpliwie stosunków między NATO i UE, jak również między członkami tych
organizacji, a więc i Polską, nie można uznać za łatwe. Dlatego w wielu sprawach, zwłaszcza
dotyczących problematyki bezpieczeństwa, pojawiały się i należy sądzić, że nadal będą się
pojawiały, rozbieżności. Za główne źródło wynikających stąd sporów i napięć należałoby
uznać różny skład członkowski, rozbieżność interesów, a także odmienność dwóch
organizacji o różnych strukturach i regułach funkcjonowania. Sojusz działa według uzgodnień
41 J. M. Nowak, NATO: główne dylematy i pytania o przyszłość, [w:] [red:] A. D. Rotfeld, Dokąd zmierza świat?, Poligrafia Bracia Szymańscy, Warszawa 2008, s 287-291.
35
międzynarodowych, pod silnymi wpływami USA. Natomiast rozwój Unii jest nadal
wypadkową procesu rywalizacji między państwami i strukturami unijnymi. Wymaga wielu
uzgodnień i przyjmowania rozwiązań kompromisowych, a także zaspokajania ambicji
głównych państw. Nie mniej jednak powoli systematycznie owe bariery są pokonywane.
Z przedstawionych danych wynika również, że we współczesnym świecie istotne
znaczenie mają: rozwój i rywalizacja. Natomiast istniejące zagrożenia, zwłaszcza ze strony
radykalnego fundamentalizmu, zmuszają do intensywnego współdziałania, a w określonych
sytuacjach do prowadzenia różnych form walki, ze zbrojną włącznie. Wynika stąd, że dla
zapewnienia bezpieczeństwa nadal niezbędne są odpowiednie siły i środki zdolne do działania
nie tylko w skali państwa czy kontynentu, lecz również w obszarze międzykontynentalnym
i globalnym.
Wynika z tego, że zarówno NATO, jak i UE są nadal niezbędne. Skoro obie te
organizacje zapewniały dotychczas stabilność i pokój na kontynencie, należy sądzić, że
pokonując różnego rodzaju trudności, nadal będą spełniać swoją rolę.
Rozdział 3 Założenia strategii bezpieczeństwa narodowego
W działalności państwa kluczową rolę w tworzeniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa
narodowego odgrywa polityka i strategia bezpieczeństwa narodowego. Szczególnie wyzwanie
dla polskiej polityki bezpieczeństwa narodowego stanowi: zapewnienie sprawnego
przywództwa w zakresie bezpieczeństwa, organizacja systemu zarządzania kryzysowego,
a także przywrócenie najwyższej rangi osłonie strategicznej oraz działaniom
nieregularnym – środkom całkowicie zlekceważonym przez II RP, z tragicznymi
konsekwencjami podczas wojny 1939 r.
3.1.Polityka bezpieczeństwa narodowego
Politykę bezpieczeństwa narodowego stanowi celowa i zorganizowana działalność
kompetentnych organów państwa, zmierzające do stałego zapewnienia bezpieczeństwa
narodowego, a także współudziału państwa w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego.
36
Rys.8. Główne cele polityki bezpieczeństwa państwa
Źródło:http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/budowa_zintegrowanego_systemu_bezpieczenstwa_narodowego_Polski_ekspertyza_2010.pdf
Działalność organów państwa w zakresie polityki bezpieczeństwa narodowego
obejmuje ustalenie celów i zadań polityki bezpieczeństwa, określenie strategii bezpieczeństwa
narodowego oraz koordynację działania różnych organów państwa w zapewnieniu
bezpieczeństwa oraz budowaniu zewnętrznych warunków bezpieczeństwa narodowego.
Podstawa do ustalenia celów i zadań polityki bezpieczeństwa jest Konstytucja III RP
z 1997r., która w art. 5 stwierdza że ”Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości
i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i praw człowieka i obywatela oraz
bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę
środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”42. Wobec tego cele polityki
bezpieczeństwa narodowego Polski można ująć następująco:
1. Ochrona niepodległości i niezawisłości Rzeczypospolitej oraz utrzymanie
nienaruszalności granic i integralności terytorialnej państwa.
2. Ochrona demokratycznego porządku ustrojowego, bezpieczeństwa obywateli oraz
praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich osób znajdujących się pod
jurysdykcją RP.
42 http://www.bbn.gov.pl/palm/pl/475/398/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej.html
Cele polityki bezpieczeństwa państwa
zapewnienie pewności istnienia i przetrwania narodu (społeczeństwa) i organizacji
państwowej, ich stanu, posiadania (tożsamości) oraz niezakłóconego funkcjonowania i rozwoju
Przetrwanie - państwa jako instytucji- narodu jako grupy etnicznej- ludności (biologiczne przeżycie)
Integralność terytorialna
państwa
Niezależność polityczna
isuwerenność
Sprawne funkcjonowanie
instytucji państwa i stabilność wewnętrzna
Kompleksowy rozwój
społecznogospodarczy
37
3. Ochrona dziedzictwa narodowego, w tym substancji materialnej i duchowej
wytworzonej przez pokolenia, których spadkobiercą jest dzisiejsze społeczeństwo
Rzeczypospolitej.
4. Zapewnienie warunków cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski, dobrobytu
jej obywateli, pomyślnych perspektyw rozwojowych, które są podstawą społecznej
stabilności i pozycji międzynarodowej państwa.
5. Ochrona środowiska naturalnego jako dobra narodowego, będącego warunkiem
zrównoważonego rozwoju i ludzkiego bezpieczeństwa.
6. Wnoszenie wkładu w umacnianie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa
międzynarodowego.
Z kolei za najważniejsze uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego można uznać:
1. Opóźnienie w rozwoju społeczno-gospodarczym w stosunku do państw Europy
Zachodniej szacowane na 30-50 lat.
2. Opóźnienia w organizacji i funkcjonowaniu instytucji państwa po okresie państwa
totalitarnego.
3. Olbrzymi potencjał młodego pokolenia.
4. Szanse wsparcia i zwielokrotnienia wysiłku narodowego przez członkostwo w NATO
i UE.
5. Niepewność i niestabilność warunków i organizacji bezpieczeństwa w otoczeniu
Polski oraz w środowisku międzynarodowym.
6. Zagrożenie zniweczenia potencjału i szans rozwoju na skutek wewnętrznych animozji
i sporów partyjnych.
7. Odbudowanie mocarstwowych pozycji wielkich sąsiadów Polski.
8. Globalizacja zagrożeń terroryzmem, degradacja środowiska naturalnego, nielegalna
migracja oraz epidemie.
W świetle tego rodzą się wyzwania stojące przed polityką bezpieczeństwa narodowego oraz
zadania polityki bezpieczeństwa narodowego dla strategii bezpieczeństwa narodowego u
progu XXI w.
Przed polityką bezpieczeństwa narodowego stoją następujące wyzwania:
1. Unikniecie powtórzenia błędów polityki bezpieczeństwa z przeszłości, a zwłaszcza
sprzed 1939r.
38
2. Zapewnienie skutecznej ochrony i obrony interesów narodowych Polski, samodzielnie
i w ramach NATO.
3. Likwidacja skutków opóźnień cywilizacyjnych w stosunku do Europy Zachodniej oraz
umocnienie siły narodowej do poziomu odpowiadającego wymogom kluczowego dla
bezpieczeństwa Europy położenia geopolitycznego Polski.
4. Całkowite wykorzystanie szans na zapewnienie bezpiecznych warunków rozwoju
Polski oraz zwielokrotnienie siły obronnej, jaką daje członkostwo w NATO i w UE.
5. Współuczestniczenie w tworzeniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa
międzynarodowego w celu uprzedzenia zagrożeń zewnętrznych bezpieczeństwa
narodowego i zapobiegania im.
Zadania polityki bezpieczeństwa narodowego w stosunku do strategii bezpieczeństwa
narodowego na progu XXI w. można ująć następująco:
1. Zapewnić skuteczną ochronę i obronę wartości i interesów narodowych samodzielnie
oraz w ramach obrony wspólnej NATO.
2. Osiągnąć wzrost siły narodowej odpowiadający zakładanej pozycji Polski w Europie
i świecie wzorem nowoczesnych i bogatych państw Europy Zachodniej.
3. Osiągnąć trwałą, wiarygodną i korzystną dla interesów narodowych Polski pozycję
w strukturach NATO i UE.
4. Inicjować dwustronne i międzynarodowe działania tworzące i utrzymujące
bezpieczeństwo międzynarodowe i współuczestniczyć w nich.
3.2.Strategia bezpieczeństwa narodowego
Przez strategię bezpieczeństwa narodowego można rozumieć wybór, dokonywany na
podstawie wiedzy i analizy strategicznej, środków właściwych i koniecznych, a będących
w dyspozycji państwa do osiągnięcia celów i realizacji zadań określonych przez politykę
bezpieczeństwa.
Istotą strategii jest określenie priorytetów, czyli dokonywanie trudnych wyborów.
Natomiast zadaniem strategii jest osiągnięcie celów ustalonych przez politykę, przy jak
najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków. Przy czym w strategii nie należy obierać za
punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale szukać tego, co jest konieczne i starać się to
osiągnąć.
Właściwym i koniecznym środkiem dla zapewnienia trwałego bezpieczeństwa
narodowego Polski jest powszechne przygotowanie obronne narodu, rozumiane jako
39
powszechna ochrona i obrona narodowa. Taki charakter obrony narodowej określa
Konstytucja III RP i ustawa o powszechnym obowiązku obrony.
Ochrona i obrona powszechna to taka, która dla stałej ochrony i obrony w sytuacjach
zagrożeń wartości i interesów duchowych, kulturowych, politycznych, ekonomicznych
i państwowych, przygotowuje i wykorzystuje wszystkie zasoby ludzkie, duchowe, materialne
i terytorialne państwa.
Konieczność powszechności ochrony i obrony wynika z wielu strategicznych
względów:
1. Pierwszy to maksymalne wykorzystanie środków i możliwości działania dla
zapewnienia skutecznej ochrony i obrony wartości i interesów narodowych, a więc
fundamentalnej dla przetrwania i przyszłej pomyślności narodu i państwa,
decydującego o być albo nie być dla obecnego i przyszłych pokoleń.
2. Drugi to strategiczne i geograficzne położenie Polski między dwoma potęgami, które
w naturalny sposób rozszerzają swoje wpływy, wartości i władze – czego
doświadczyliśmy w historii.
3. Trzeci to współczesny charakter zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, które nie
sprowadzają się tylko do wojen, ale atakują i wypierają wartości narodowe-
świadomość narodową i kulturę narodową, czego nie można ochronić i obronić przy
pomocy siły zbrojnej, ale postawą wszystkich Polaków. Równocześnie podmiotem
zagrożenia i obrony jest nie tylko państwo jako ogół, ale także każda osoba ludzka,
jej mienie, środowisko naturalne i społeczne. Stąd tez powszechna samoobrona
obywateli wspierana przez rządowe i pozarządowe formy organizacji formy
organizacji bezpieczeństwa – jest istotą nowoczesnej, powszechnej obrony narodowej
demokratycznej i suwerennej Polski.
4. Czwarty wzgląd to moralny, prawny i obywatelski obowiązek, ale i prawo wszystkich
Polaków do współtworzenia najważniejszego wspólnego dobra jakim jest trwałość
i pomyślność Ojczyzny.43
Powszechna obrona narodowa nie oznacza izolacji Polski i zamknięcia się na wszelkie
wpływy otoczenia w dobie tak dynamicznych zmian we wszystkich dziedzinach życia.
Chodzi o mądrość czerpania i wykorzystania wartości ogólnoludzkich tworzonych
w otoczeniu kraju, a zarazem ochronę i obronę przed destrukcyjnymi „zdobyczami postępu”.
43 R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004, s.17;
40
Tym co w rzeczywistości decyduje o pozycji każdego państwa w środowisku
międzynarodowym, w tym szczególnie o jego bezpieczeństwie, pozycji w rozwiązywaniu
problemów dwustronnych i regionalnych, międzynarodowym wizerunku i o zachowaniu się
do niego innych państw- jest jego siła narodowa.
Głównym wyzwaniem wzmacniania siły narodowej Polski na progu XXI w. jest
odrobienie olbrzymiego zapóźnienia gospodarczego oraz dostosowanie organizacji
i sprawności rządzenia do standardów demokracji zachodnich. Sprostanie tym wyzwaniom
ma decydujące znaczenie dla przyszłości Polski, bowiem jak stwierdza prof. R. Kuźniar –
„bezpieczeństwo narodowo-państwowe w naszym kręgu cywilizacyjnym zależy przede
wszystkim od najszerzej pojętego rozwoju gospodarczego”44.
Podstawą racjonalnego wychodzenia z zapóźnień społeczno-gospodarczych jest
sformułowanie wizji docelowej Polski obejmującej kompleksowe ujęcie koniecznych do
realizacji zamierzeń strategicznych.
Docelową wizję Polski sformułowana przez wybitnych naukowców polskich
pracujących od lat na Zachodzie i mających możliwości porównania opóźnień Polski
z rozwojem cywilizacyjno-gospodarczym Zachodu, można ocenić jako najbardziej
wiarygodną. Prof. Andrzej Targowski, jeden z twórców polskiej informatyki, a obecnie
profesor informatyki Western Michigan University, w „Syntezie wizji Polski” docelową wizje
Polski sformułował w dziesięciu punktach:
1. System wartości moralnych i cnót obywatelskich, będący rezultatem na przykład
chrześcijańskiego wychowania.
2. Demokracja liberalna gwarantująca prawa obywatelskie i ludzie.
3. Pokojowa i suwerenna polityka wobec sąsiadów, wsparta zdolnością do skutecznej
obrony niepodległości.
4. Prawo równe dla wszystkich i szanowane przez wszystkich, zabezpieczenie własności
prywatnej i ochrony środowiska.
5. Dobrze wykształcone społeczeństwo.
6. Gospodarka rynkowa otwarta na świat.
7. Praworządna administracja publiczna: centralna i samorządowa.
8. Równowaga finansów państwowych.
9. Nowoczesny system funkcjonowania obywateli i organizacji, otwartość na świat,
pragnienie współżycia z przodującymi państwami i zdolność przystosowania losu
Polski do losu przodujących państw w świecie.
44 R. Kuźniar, Polska Polityka Bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 2001, s.31;
41
10. Zamożność obywateli i państwa jako naturalny rezultat stosowania losu Polski do losu
przodujących państw na świecie.45
Według prof. Targowskiego, gdyby wszystkie te zamierzenia udało się zrealizować,
można liczyć że w najbliższym czasie Polska stanie się państwem nowoczesnym,
wchodzącym do klubu 30 najnowocześniejszych i najbardziej zamożnych krajów świata,
a w roku 2040 awansuje do klubu 20.
Warunkiem osiągnięcia tak ambitnej wizji docelowej Polski jest dokonanie transformacji
wewnętrznej oraz uwzględnienie w polskiej polityce transformacji zewnętrznej.
Równocześnie konieczna jest motywacja i mobilizacja społeczeństwa do nadzwyczajnego,
narodowego wysiłku po to aby odrobić ogromny dystans dzielący nas od krajów wyżej
rozwiniętych, lecz także po to, aby nie wypaść z obecnej- niezaspokajającej naszych
aspiracji - kategorii państw, pogarszających jeszcze swoją sytuację.
Uczestnictwo w Sojuszu Północnoatlantyckim zasadniczo wzmacnia narodowe
zdolności obronne, a zarazem włącza Polskę w proces tworzenia i utrzymywania
bezpieczeństwa w strefie euroatlantyckiej oraz poza nią. Jednakże samo uczestnictwo
w Sojuszu, bez wielkiego narodowego wysiłku modernizacji i zwiększania polskiego
potencjału obronnego, może okazać się złudne, zwłaszcza wobec możliwych zmian w samym
NATO i w środowisku międzynarodowym. Wykorzystanie szansy jaką jest uczestnictwo
w NATO polega na wykorzystaniu dostępu do najnowszych technologii wojskowych dla
modernizacji i zwiększenia zdolności bojowych sił zbrojnych, a także na tworzeniu trwałych
powiązań obronnych z innymi państwami Sojuszu. Szczególną role dla bezpieczeństwa Polski
odgrywa partnerska współpraca ze Stanami Zjednoczonymi, czego przykładem było wsparcie
USA w Iraku czy Afganistanie.
Podstawa zapewnienia wiarygodności wzmocnienia przez inne państwa NATO obrony
Polski w sytuacji zagrożeń, a także polskiego uczestnictwa w operacjach wojskowych NATO
poza terytorium, jest osiągnięcie zdolności do wspólnego działania przez wojska operacyjne
i przygotowanie infrastruktury oraz całej organizacji państwowej do realizacji misji państwa.
Równocześnie członkostwo Polski w NATO umożliwi działanie na rzecz dalszego
poszerzenia sojuszu o wschodnich sąsiadów Polski, co leży żywotnym interesie naszego
bezpieczeństwa. Z kolei wstąpienie Polski do UE to wielka szansa i konieczność
wykorzystania doświadczeń sprawnych i bogatych krajów Europy Zachodniej do szybkiego
45 L. Balcerowicz, Z. Brzeziński, B. Geremek, A. Targowski i inni, „Wizja Polski” , „Synteza wizji Polski”- Andrzej Targowski, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 1997 r., s.11.
42
uporania się z zacofaniem gospodarczym i organizacyjnym Polski, a więc do wzmocnienia
naszej siły narodowej.
Członkostwo w UE, obok możliwości korzystania z pomocy i doświadczeń, jest
również polem do promocji Polski. Ale to również pole do walki o własne interesy
poszczególnych państw, które wykorzystają każdą słabość Polski do ekspansji swoich
interesów, wartości czy koncepcji, które niejednokrotnie mogą zagrażać wartościom
i interesom bezpieczeństwa narodowego Polski. Stąd tak ważne jest poznanie mechanizmów
funkcjonowania UE oraz przygotowanie społeczeństwa, a zwłaszcza elit politycznych
i gospodarczych, do ochrony i obrony naszych interesów politycznych.
Tworzenie przyjaznych stosunków współpracy z sąsiadami Polski oraz współdziałanie
z nimi w tworzeniu przygranicznych i regionalnych warunków bezpieczeństwa jest istotnym
środkiem bezpieczeństwa narodowego.
Wielostronne formy współpracy to Trójkąt Weimarski (Polska, Niemcy, Francja) oraz
Grupa Wyszehradzka (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry), a także Rada Państw Morza
Bałtyckiego46.
Strategicznie ważna dla bezpieczeństwa Polski oraz całej Europy jest współpraca
sąsiedzka z Ukrainą, ukierunkowana na wzmocnienie jej niepodległości i włączenie do
struktur NATO i UE.
Wzrastająca skala zagrożeń transgranicznych (elektrownie jądrowe, powodzie,
nielegalna migracja, przestępczość zorganizowana) wymusza konieczność szerokiej
współpracy, w tym udzielania pomocy w zakresie bezpieczeństwa, tworząc trwałe instytucje
i procedury współdziałania sąsiedzkiego.
Współpraca sąsiedzka z Rosją na zasadach partnerstwa ma również kapitalne
znaczenie dla bezpieczeństwa Polski ( ale jak jest w rzeczywistości, sami wiemy, wystarczy
przytoczyć wątek Katastrofy Smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 r.) i całej Europy.
Warto zwrócić uwagę na niespotykane w dotychczasowej historii formy współpracy
wojskowej z sąsiadami, jaką są wspólne formacje wojskowe: korpus polsko-niemiecko-
duński, brygada polsko-czeska, batalion polsko-ukraiński, batalion polsko-litewski.
Wyrazem nowoczesnej, twórczej strategii bezpieczeństwa narodowego jest
uczestnictwo Polski w dyplomatycznych, humanitarnych i wojskowych działaniach poza
granicami RP oraz poza obszarami obrony NATO, mające na celu zapobieganie
46 Rada Państw Morza Bałtyckiego, CBSS (Council of the Baltic Sea States) – organizacja międzynarodowa (Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Szwecja) powstała z inicjatywy rządów Polski i Szwecji, które w dniach 2-3 września 1990 roku przyjęły na konferencji w Ronneby w Szwecji Deklarację Morza Bałtyckiego.
43
i przeciwdziałanie zagrożeniom, a także wymuszanie i utrzymywanie ładu i pokoju
w niebezpiecznych rejonach. Celowość, a nawet konieczność tego rodzaju działań, wynika
z wciąż wzrastającej współzależności bezpieczeństwa narodowego od skuteczności
reagowania na zagrożenia pojawiające się w otoczeniu Polski, Europy i poza nią.
Na początku XXI w. Polska aktywnie uczestniczy w operacjach wojskowych na
Bałkanach oraz Bliskim i Środkowym Wschodzie. Wiele wskazuje na to , że bezpieczeństwa
Polski i Europy trzeba będzie bronić na obszarach oddalonych od nas o tysiące kilometrów,
czego przykładem jest globalna wojna z terroryzmem. Uczestnicząc w tego rodzaju
operacjach poza terytorium Polski, nasze państwo kształtuje również wizerunek
odpowiedzialnego i wiarygodnego partnera w środowisku międzynarodowym.
3.3. System Bezpieczeństwa Narodowego Polski
Rozwój właściwie zorganizowanego, sprawnego, wydajnego systemu bezpieczeństwa
państwa pozostaje podstawowym zadaniem polskiej polityki bezpieczeństwa. Na system ten
składają się wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP
i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych,
wykonawczych i sądowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Rada Ministrów i centralne
organy administracji rządowej. Ważnymi jego elementami są siły zbrojne oraz służby
i instytucje rządowe zobowiązane do zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom
zewnętrznym, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, prowadzenia działań ratowniczych
oraz ochrony ludności i mienia w sytuacjach nadzwyczajnych, a także - w zakresie
przewidzianym w Konstytucji RP i właściwych ustawach - władze samorządowe oraz inne
podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy tworzący potencjał przemysłowo- obronny47.
Całościowa wizja bezpieczeństwa (patrz rys. 9), odpowiadająca współczesnym
realiom międzynarodowym oraz charakterowi zagrożeń i wyzwań, a także świadcząca o woli
maksymalizacji rezultatów działań na rzecz bezpieczeństwa państwa i jego obywateli,
wskazuje na potrzebę podejmowania przez Polskę wysiłków w każdej sferze życia
społecznego. Rodzi to konieczność rozwoju zdolności do koordynacji i integracji wysiłków
podejmowanych przez poszczególne organy, instytucje i służby państwowe.
47 http://www.bbn.gov.pl/palm/pl/475/398/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej.html
44
Rys.9. Relacje między bezpieczeństwem narodowym a innymi rodzajami
bezpieczeństwa
Źródło: W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, slajd 8
Dlatego wyjątkowo pilnym zadaniem jest nadanie Systemowi Bezpieczeństwa Narodowego
RP charakteru w pełni zintegrowanej, spójnej i uporządkowanej całości. Służyć temu będzie
wypracowanie mechanizmów kompleksowego i długofalowego planowania rozwoju systemu
bezpieczeństwa opierającego się na celach i potrzebach wspólnych dla wszystkich jego
składników oraz wynikających z całościowo ujmowanych interesów narodowych. Skuteczna
integracja systemu bezpieczeństwa wymagać będzie także modyfikacji niektórych rozwiązań
prawnych, co powinno prowadzić do uporządkowania jego konstrukcji, precyzyjnego
określenia kompetencji poszczególnych jego składników, w tym organów kierujących oraz
zwiększenia możliwości współdziałania międzyresortowego. Polska będzie dążyć do
podnoszenia zdolności poszczególnych elementów krajowego systemu bezpieczeństwa do
współpracy z odpowiednimi strukturami pozostałych członków UE i sojuszników, przy
zachowaniu możliwości skutecznego działania samodzielnego.
„System bezpieczeństwa narodowego musi być zorganizowany i wyposażony
w sposób gwarantujący jego szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz
w reakcji na wszelkiego typu zagrożenia i kryzysy”48. Zdolność ta będzie weryfikowana
w szczególności przez regularne ćwiczenia, prowadzone w ramach całego systemu
bezpieczeństwa narodowego lub określonych jego części. System bezpieczeństwa
48 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. z 2004 r. Nr 98 poz. 978)
45
narodowego będzie podlegał również cyklicznym przeglądom służącym ocenie jego
skuteczności, gotowości do działania oraz odpowiedniości względem najważniejszych
w danym czasie potrzeb oraz możliwości kraju. Należy zwrócić uwagę na rozwój zdolności
całego systemu i poszczególnych jego składników do prowadzenia działań prewencyjnych
oraz reagowania na powstające problemy, wyzwania i zagrożenia w jak najwcześniejszej
fazie. Wymagać to będzie umacniania zdolności właściwych instytucji i organów państwa,
wchodzących w skład systemu, do prognozowania rozwoju sytuacji międzynarodowej
i wewnętrznej oraz do wczesnego wykrywania wszelkich zmian negatywnie wpływających
na bezpieczeństwo Polski.
Wyjątkowe znaczenie dla sprawności działania systemu bezpieczeństwa mają
kompetencje, umiejętności i wiedza specjalistyczna osób uczestniczących w poszczególnych
jego podsystemach. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwijanie u pracowników,
a zwłaszcza kadry kierowniczej, umiejętności współdziałania w skali międzyresortowej,
a także - przede wszystkim w związku z postępem integracji europejskiej oraz zacieśnianiem
więzów sojuszniczych - międzynarodowej. Polska powinna rozwijać swe zdolności do
promocji i wdrażania - w ramach wszystkich właściwych organów, instytucji
i służb -najbardziej wydajnych rozwiązań w zakresie zarządzania personelem, również dzięki
systemowi międzyinstytucjonalnej wymiany doświadczeń.
Dążenie do stworzenia w pełni zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego
wymaga, „oprócz opracowania i wdrożenia odpowiednich rozwiązań prawnych
i organizacyjnych oraz zapewnienia wysokiej jakości personelu, ciągłego usprawniania
komunikacji między wszystkimi elementami systemu. Istotne znaczenie ma w tym względzie
dalsza informatyzacja i unowocześnianie sieci telekomunikacyjnych właściwych służb
i organów, a zwłaszcza administracji państwowej oraz instytucji odpowiedzialnych za
porządek publiczny”49.
Podsystem kierowania tworzą organy władzy publicznej i kierownicy jednostek
organizacyjnych, które wykonują zadania związane z bezpieczeństwem narodowym oraz
organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP. Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem
narodowym przypada Parlamentowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Radzie
Ministrów. Naczelnym zadaniem podsystemu kierowania jest zapewnienie ciągłości
podejmowania decyzji i działań w celu utrzymania bezpieczeństwa narodowego.
49 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przezRadę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.
46
Rys.10. Struktura ogólna systemu bezpieczeństwa narodowego (wg W.Kitler)
Źródło: W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP, slajd 1
Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym realizuje ponadto
przedsięwzięcia związane z monitorowaniem źródeł, rodzajów, kierunków i skali zagrożeń;
zapobieganiem powstawaniu zagrożeń bezpieczeństwa narodowego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami; zapobieganiem skutkom tych zagrożeń
oraz ich usuwaniem, a także kierowaniem obroną narodową.
Dla zapewnienia sprawnego przekazu informacji w ramach procesów związanych
z kierowaniem bezpieczeństwem narodowym organy władzy rządowej wykorzystują w tym
celu między innymi dedykowany wydzielony system łączności, będący w dyspozycji
ministra właściwego do spraw wewnętrznych. System ten zapewnia bezpieczną i niezawodną
komunikację pomiędzy podmiotami realizującymi zadania w zakresie kierowania
bezpieczeństwem narodowym.
„Podsystemy wykonawcze tworzą siły i środki pozostające we właściwościach
ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów administracji
rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów
odpowiedzialnych za realizację ustawowo określonych zadań w zakresie bezpieczeństwa
narodowego”50.
Podstawowym zadaniem podsystemów wykonawczych jest wczesne rozpoznawanie
wyzwań i zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, a w razie ich wystąpienia -
przeciwdziałanie negatywnym następstwom. Równie istotnym zadaniem tych służb jest
zwiększanie potencjału państwa i jego zdolności do realizacji interesów narodowych.
50 W. Kitler, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP
47
Efektywność podejmowanych wysiłków zapewni harmonijne i sprawne współdziałanie
wszystkich instytucji państwowych, a także podmiotów prywatnych istotnych dla
bezpieczeństwa kraju. Niezbędne jest również społeczne poparcie dla działań struktur
państwowych, co wymaga od właściwych instytucji publicznych należytego informowania
obywateli o międzynarodowej sytuacji bezpieczeństwa oraz o podejmowanych w tej sferze
przez państwo inicjatywach.
Zapewnienie bezpieczeństwa państwa wymaga aktywności jego organów w obrebie
polityki zagranicznej. Członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej
spotęgowało zadania polskiej dyplomacji. Objęły one swym zasięgiem wiele sfer życia
politycznego, wojskowego, gospodarczego i społecznego. Charakter współpracy w dziedzinie
bezpieczeństwa i stosunków z wieloma państwami uległ zmianie. Wzrosło znaczenie
działalności analitycznej i promocyjnej służby dyplomatycznej. W mniejszym natomiast
stopniu dyplomacja pośredniczy w międzynarodowych kontaktach polskich instytucji z ich
odpowiednikami zagranicznymi i instytucjami wspólnotowymi. W tej sytuacji coraz bardziej
niezbędna jest konieczność sprawnego koordynowania działań zewnętrznych polskich
instytucji rządowych. Niezbędna jest dalsza rozbudowa i poprawa efektywności służby
konsularnej. Aktywna polityka państwa w dziedzinie bezpieczeństwa wymaga zwiększenia
ochrony Polaków za granicą oraz kontroli wjazdów cudzoziemców na terytorium Polski i do
strefy Schengen.
Wzrost znaczenia kwestii ekonomicznych w polityce bezpieczeństwa państwa
powinien przekładać się na rozwój dyplomacji ekonomicznej oraz systemu promocji
gospodarczej Polski i polskich podmiotów gospodarczych. W działalności promocyjnej
niezbędne jest wpływanie na kształtowanie pozytywnych opinii o Polsce i wspieranie
korzystnych procesów decyzyjnych z punktu widzenia polskiej racji stanu i bezpieczeństwa
kraju. Istotnym zadaniem pozostaje umacnianie prawa międzynarodowego i rozbudowa
stosunków traktatowych Polski.
Zasadniczym elementem obrony narodowej są Siły Zbrojne RP. Ich podstawowym
zadaniem jest zapewnienie zdolności państwa do obrony oraz utrzymywanie gotowości do
przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych. Polska będzie rozwijać
zdolności bojowe sił zbrojnych dla zapewnienia skutecznej obrony i ochrony polskich granic
w ramach działań prowadzonych samodzielnie oraz w ramach obrony kolektywnej, jak
również poza jej granicami, zgodnie z artykułem V Traktatu Waszyngtońskiego. „Siły
Zbrojne RP będą utrzymywały gotowość do udziału w działaniach o charakterze
asymetrycznym, w tym w wielonarodowych, połączonych operacjach zwalczania terroryzmu,
48
prowadzonych zgodnie z prawem międzynarodowym, organizowanych przez NATO, UE lub
doraźną koalicję państw”51.
Siły Zbrojne RP współuczestniczą w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej.
Pozostają one w gotowości do udziału w wielonarodowych połączonych operacjach
stabilizacyjnych, pokojowych oraz humanitarnych poza terytorium kraju. W celu
skutecznego wykonywania tego typu zadań powinny one posiadać zdolności operacyjne,
które pozwolą na znaczący udział w operacjach reagowania kryzysowego prowadzonych
przez NATO i UE oraz wsparcie tego typu operacji organizowanych przez ONZ. Siły
Zbrojne RP będą kontynuować dwustronną i wielostronną współpracę wojskową ze
wszystkimi zainteresowanymi partnerami, a zwłaszcza państwami sąsiedzkimi.
Istotnym zadaniem Sił Zbrojnych RP jest również wspieranie pozostałych organów
państwa w zapewnianiu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski i udzielanie niezbędnej
pomocy wojskowej właściwym instytucjom i służbom rządowym oraz samorządowym,
organizacjom cywilnym i społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia. Tego rodzaju
działania obejmują obserwację i kontrolę przestrzeni powietrznej Polski, wsparcie ochrony
granicy lądowej i wód terytorialnych, a także działalność rozpoznawczą i wywiadowczą,
monitorowanie skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na terytorium
kraju oraz prowadzenie akcji oczyszczania terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów
niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Oprócz tego siły zbrojne utrzymują gotowość do
prowadzenia - samodzielnie bądź we współpracy z innymi organami i służbami
państwowymi - operacji poszukiwawczo - ratowniczych. Uczestniczą w narodowym
systemie zarządzania kryzysowego, stale rozwijając swą zdolność do udzielania pomocy
odpowiednim organom administracji publicznej oraz społeczeństwu w wypadku klęsk
żywiołowych, katastrof spowodowanych przez człowieka i zagrożeń terrorystycznych.
„Zapewnienie Siłom Zbrojnym RP skuteczności w wykonywaniu konstytucyjnych
zadań oraz zdolności do wspólnych działań z wojskami sojuszników, a także umożliwienie
im osiągnięcia i utrzymywania standardów nowoczesnych armii, następować będzie poprzez
ich ciągłą transformację, ukierunkowaną ocenami i rekomendacjami przeglądów obronnych,
realizowanych w ramach Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa”52. Transformacja sił
zbrojnych będzie obejmować przede wszystkim konieczną wymianę uzbrojenia
i wyposażenia oraz reorganizację struktur, zwiększającą gotowość do działania i mobilność
51 „Przegląd Sił Zbrojnych”, „Wojsko Polskie 2012”, 01/2007, s. 4.
52 Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018.
49
wojsk. Transformacja polskich sił zbrojnych będzie również prowadzić do uelastycznienia
oraz wewnętrznego zintegrowania systemu dowodzenia, w celu zapewnienia jego
efektywnego działania w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
Liczebność Sił Zbrojnych RP w najbliższej przyszłości nie będzie ulegać istotnym
zmianom. Dokonujące się od około dwudziestu lat redukcje sprowadziły rozmiary sił
zbrojnych do poziomu, w którym kontynuacja tego trendu może nieść niepożądane ryzyko.
Będzie natomiast postępował proces profesjonalizacji sił zbrojnych. Struktura sił zbrojnych:
Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna, Wojska Specjalne oraz Inspektorat
Wsparcia Sił Zbrojnych jako organizator systemu wsparcia logistycznego sił zbrojnych, jest
właściwie dostosowana do wypełniania zadań. W kontekście trwającej wojny z terroryzmem
szczególnego znaczenia nabierają Wojska Specjalne, jako najlepiej przygotowane do działań
przeciwko zagrożeniom asymetrycznym oraz do współpracy z innymi wyspecjalizowanymi
instytucjami i organami działającymi w systemie bezpieczeństwa państwa. Należy wspierać
rozwiązania mające na celu efektywne wykorzystanie tego rodzaju wojsk.
W wyniku transformacji, oprócz istniejących wojsk operacyjnych, utworzone zostały
wysoce efektywne, nowoczesne i dobrze wyposażone Narodowe Siły Rezerwowe,
przygotowane do realizacji zadań w okresie stanów nadzwyczajnych i stwarzające
możliwości zwielokrotnienia potencjału obronnego państwa. Należy doskonalić system
wieloletniego planowania rozwoju technicznego oraz ustawicznie modernizować wojskowy
sprzęt techniczny zgodnie z wymogami innowacyjności i rozwoju technologicznego
w kontekście wizji przyszłych operacji. Istotnym zadaniem jest przygotowanie
i przeprowadzenie reformy szkolnictwa wojskowego, w celu właściwego dostosowania go do
potrzeb kształcenia kadr wojskowych i cywilnych dla sił zbrojnych oraz całości systemu
bezpieczeństwa narodowego.
Charakter współczesnego środowiska bezpieczeństwa Polski wymaga spójnego oraz
całościowego podejścia, uwzględniającego współpracę, koordynację oraz wymianę
informacji pomiędzy instytucjami i służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo
narodowe. „Władze Rzeczypospolitej Polskiej, działając z woli i w interesie narodu,
postrzegają służby specjalne jako ważny instrument ochrony bezpieczeństwa narodowego.”53
Skomplikowana natura obecnych zagrożeń powoduje, że skuteczność służb specjalnych
pozostaje kluczowa dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, praw
53 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)
50
obywateli i porządku konstytucyjnego państwa. Jednocześnie niezwykle istotna staje się
potrzeba efektywnej cywilnej, demokratycznej kontroli nad działalnością tych służb.
Wywiadowcze i kontrwywiadowcze zadania służb specjalnych dotyczą rozpoznania
i przeciwdziałania zjawiskom zewnętrznym oraz wewnętrznym, które zagrażają interesom
kraju. Podstawowa rola służb specjalnych polega na uzyskiwaniu, analizowaniu,
przetwarzaniu i przekazywaniu właściwym organom informacji, które mogą mieć istotne
znaczenie dla bezpieczeństwa państwa we wszystkich wymiarach, jak również na
wyprzedzającym informowaniu o potencjalnych i istniejących zagrożeniach dla kraju.
Szczególnej uwadze podlega zapobieganie i przeciwdziałanie terroryzmowi, ochrona
zdolności obronnych i ekonomicznych kraju warunkujących jego międzynarodową pozycję,
eliminowanie bądź zmniejszanie ryzyka zakłócenia bezpieczeństwa wewnętrznego
i porządku konstytucyjnego oraz korupcji, jak również przeciwdziałanie niepożądanym
działaniom obcych służb specjalnych. Służby specjalne zapewniają kontrwywiadowczą
ochronę kraju, zwłaszcza w odniesieniu do funkcjonowania głównych elementów
infrastruktury krytycznej, gospodarki państwa i jego systemu obronnego.
Za ważną uznaje się aktywność służb specjalnych w zakresie prognozowania rozwoju
sytuacji międzynarodowej pod kątem występowania wszelkiego rodzaju zagrożeń dla
bezpieczeństwa Polski i jej obywateli. Do najważniejszych zadań służb, przede wszystkim
wojskowych, należy ochrona polskich sił zbrojnych uczestniczących w operacjach poza
granicami kraju. Wśród szeregu wyzwań, które stoją obecnie przed służbami specjalnymi
znajduje się też rozpoznanie i zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia i środków jej
przenoszenia. Zjawisko to jest szczególnie groźne w kontekście nasilenia i łatwości
przemieszczania się w skali globalnej zagrożenia terrorystycznego. Do zadań służb
specjalnych należy ponadto ochrona państwa i krajowej władzy, ochrona informacji
niejawnych, w tym wymienianych w toku współpracy sojuszniczej i międzynarodowej, jak
również udział w zapewnianiu bezpieczeństwa teleinformatycznego kraju.
Przynależność Polski do struktur NATO i UE stanowi dodatkową przesłankę dla
stałego podnoszenia efektywności działań służb specjalnych w zakresie ochrony krajowego
systemu informacji niejawnych. Szczególne znaczenie ma w tym względzie ochrona
informacji niejawnych przechowywanych lub przekazywanych w postaci elektronicznej.
Przeciwdziałanie przestępczości komputerowej oraz innym wrogim działaniom
wymierzonym w infrastrukturę telekomunikacyjną, staje się coraz większą potrzebą
w kontekście rozwoju technik komputerowych oraz postępującej informatyzacji.
51
Istotną sferę działalności polskich służb specjalnych stanowi zwalczanie działań
wymierzonych w zasadnicze interesy ekonomiczne i społeczne państwa. W trosce o jakość
życia publicznego w państwie podejmuje się czynności zmierzające do zwalczania korupcji
osób pełniących ważne funkcje publiczne oraz zaangażowanych w działania
zorganizowanych grup przestępczych. Służby specjalne współuczestniczą w zwalczaniu
szczególnie ciężkich form przestępczości, w tym związanych z produkcją towarów,
technologii i usług o strategicznym znaczeniu oraz z obrotem nimi, nielegalnym
wytwarzaniem broni, amunicji i materiałów wybuchowych, ich posiadaniem i handlem nimi,
a także przestępstw narkotykowych.
„Działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego stanowią jedno
z podstawowych zadań administracji rządowej nie tylko szczebla centralnego, ale również
wojewódzkiego i organów samorządu terytorialnego”.54
Nadrzędnym celem działań Policji jest służba społeczeństwu poprzez skuteczną
ochronę bezpieczeństwa ludzi, mienia oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku
publicznego. Policja zapobiega przestępstwom i zjawiskom kryminogennym, w tym
o charakterze transgranicznym, współdziałając z innymi strażami, służbami i inspekcjami
krajowymi oraz policjami innych państw i organizacjami międzynarodowymi. Policja
przygotowywana jest również do szerszego wsparcia misji realizowanych przez inne
podmioty państwowe i pozarządowe, a także Siły Zbrojne RP. Zapobieganie i skuteczne
reagowanie na zjawisko przestępczości zorganizowanej powinno pozostawać troską nie tylko
Policji, ale i innych służb i resortów. Działania Policji powinny być wspierane przez
inicjatywy obywatelskie, programy poprawy bezpieczeństwa obywateli realizowane na
szczeblu samorządowym, zwłaszcza w zakresie edukacji i profilaktyki, we współdziałaniu
z innymi służbami państwowymi działającymi w sferze bezpieczeństwa publicznego. We
współdziałaniu z policją uczestniczyć powinny również organizacje pozarządowe, gremia
i fora obywatelskie. Należy wzmocnić współpracę Policji na forum międzynarodowym oraz
rozwijać jej zdolności do udziału w międzynarodowych operacjach o charakterze policyjnym
na obszarach kryzysowych. Polska policja winna aktywnie uczestniczyć i inicjować
rozwiązania w międzynarodowych instytucjach współpracy policyjnej, jak Interpol czy
Europol, oraz rozwijać sieć swoich oficerów łącznikowych, w sposób czynny
reprezentujących polską policję poza granicami kraju. Za działania priorytetowe należy uznać
współdziałanie organów ścigania Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 54 A. Podolski, „Polska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego jako praktyczna implementacja Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa – między teorią a praktyką”
52
z Centralnym Biurem Antykorupcyjnym, w celu eliminowania zjawisk korupcjogennnych,
mających destrukcyjny wpływ na morale i poczucie uczciwości społecznej.
„Nadrzędnym celem działań Straży Granicznej jest skuteczna ochrona granicy
państwowej oraz kontrola ruchu granicznego zgodnie z interesami bezpieczeństwa
narodowego”55. Szczególna jej rola wynika z ochrony jednego z najdłuższych odcinków
lądowej zewnętrznej granicy zarówno Unii Europejskiej, jak i NATO oraz przyjęcia przez
Polskę w najbliższym czasie zobowiązań zawartych w Układzie z Schengen. Należy
kontynuować transformację struktur Straży Granicznej, aby uzyskać jeszcze większą
racjonalizację organizacyjno-funkcjonalną tej formacji oraz znacząco zwiększyć jej zdolności
operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze, a także zapewnić efektywną współpracę
ze służbami państw członkowskich UE i krajów sąsiadujących. Niezbędnym jest
kontynuowanie i doskonalenie współpracy pomiędzy Strażą Graniczną a Policją i innymi
służbami. Inny, ważny obszar wymagający zintensyfikowania form współdziałania tych służb
stanowi monitoring i kontrola migracyjna cudzoziemców na terytorium całego kraju, która
powinna mieć również charakter prewencyjny. Zarówno Policja jak i Straż Graniczna,
w ramach działań ustawowych, powinny stale monitorować zagrożenia o charakterze
terrorystycznym, współpracując w tym zakresie z innymi służbami.
Nadrzędnym celem działań Biura Ochrony Rządu jest efektywna ochrona osób,
obiektów i urządzeń ważnych ze względu na dobro i interes państwa. Działalność BOR,
skupiona będzie na zintensyfikowaniu rozpoznania i analizy potencjalnych zagrożeń oraz
zapobieganiu im poprzez doskonalenie wyszkolenia funkcjonariuszy, wyposażenie
w nowoczesny sprzęt oraz ścisłą współpracę z policją, ABW i innymi wyspecjalizowanymi
instytucjami państwowymi. Istotnym zadaniem BOR pozostaje zapewnienie właściwego
bezpieczeństwa polskim placówkom dyplomatycznym, w szczególności przed zagrożeniami
terrorystycznymi. W tym zakresie niezbędne jest stałe współdziałanie wszystkich organów
państwa, w kompetencjach których pozostaje szeroko rozumiane bezpieczeństwo placówek
dyplomatycznych.
„Priorytetowym celem działań Państwowej Straży Pożarnej jest rozpoznawanie
zagrożeń oraz przygotowanie i prowadzenie działań ratowniczych”56. PSP posiada zdolność
do natychmiastowego reagowania podczas wystąpienia nagłego zagrożenia życia i zdrowia,
a także środowiska i mienia oraz w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń, katastrof i klęsk
żywiołowych. Państwowa Straż Pożarna jest również organizatorem Krajowego Systemu
55 http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/1144/Strategia_Bezpieczenstwa_Narodowego_RP.html56 http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/1144/Strategia_Bezpieczenstwa_Narodowego_RP.html
53
Ratowniczo-Gaśniczego, który jest aktualnie w procesie przekształcania w Zintegrowany
System Ratowniczy, o charakterze powszechnym. PSP współdziała ze wszystkimi służbami
i podmiotami ratowniczymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju
ratownictwa w Polsce oraz organizowania działań ratowniczych, akcji poszukiwawczo-
ratowniczych i akcji humanitarnych poza granicami państwa. Stanowiska kierowania PSP
analizują bieżącą gotowość operacyjną służb i podmiotów ratowniczych, rozdzielają siły
i środki ratownicze, a także koordynują działania ratownicze. Istotnym celem PSP jest
również szkolenie na potrzeby ochrony ludności. Państwowa Straż Pożarna wspiera także
państwowe służby i inspekcje oraz organizacje pozarządowe w zakresie realizowania zadań
w sferze ochrony ludności. Niezbędnym jest doskonalenie funkcjonowania PSP jako służby
wiodącej w tworzonym Zintegrowanym Systemie Ratowniczym, będącym integralną częścią
Systemu Ochrony Ludności.
Pojawienie się nowych form zagrożeń, w szczególności zagrożeń asymetrycznych
oraz związanych z rozwojem cywilizacyjnym, napięciami politycznymi i społecznymi,
wymusza bardziej zdecydowane poszukiwanie nowych rozwiązań celem sprawniejszej
realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, w tym obrony
cywilnej. Budowa systemu zarządzania kryzysowego wymaga współpracy administracji
publicznej wszystkich szczebli oraz podmiotów spoza tego obszaru. Funkcjonowanie
systemu zarządzania kryzysowego musi mieć silne podstawy prawne. Jedną z nich jest
ustawa o zarządzaniu kryzysowym, która stanowi zasadniczy krok w kierunku wprowadzenia
w kraju systemowych rozwiązań w obszarze zarządzania kryzysowego.
„System Ochrony Ludności rozumiany jako zbiór zadań przypisanych
poszczególnym organom i jednostkom administracji publicznej, służbom zawodowym oraz
organizacjom pozarządowym, w tym społecznym organizacjom ratowniczym, powinien być
skorelowany z systemem zarządzania kryzysowego. W sytuacjach wymagających wsparcia
i zaangażowania dodatkowych sił i środków niezbędnych do ochrony ludności, wsparcie to
powinno być udzielane przy zaangażowaniu struktur zarządzania kryzysowego. System ten
powinien charakteryzować się elastycznością reagowania na sytuacje kryzysowe, aż do
konfliktu zbrojnego włącznie. W ramach budowy Systemu Ochrony Ludności należy dążyć
do: stworzenia i zapewnienia funkcjonowania Sytemu Ostrzegania i Alarmowania Ludności
oraz Zintegrowanego Systemu Ratowniczego funkcjonującego w oparciu i przy
wykorzystaniu Państwowej Straży Pożarnej i jej możliwości organizacyjno - technicznych,
w skład którego wchodzą zawodowe podmioty ratownicze oraz współpracujące podmioty
54
społeczne zdolne do realizacji zadań z zakresu ratownictwa”57. Zintegrowany System
Ratowniczy powinien działać w oparciu o sieć Centrów Powiadamiania Ratunkowego,
obsługujących telefoniczny numer alarmowy „112”. Wprowadzenie i stosowanie standardów
w zakresie organizacji systemu powiadamiania ratunkowego oraz sposobu jego finansowania
przyczyni się do utworzenia jednolitego (kompatybilnego) systemu powiadamiania
ratunkowego dla całego kraju, zapewniającego także obsługę osób obcojęzycznych.
Odpowiedzią na wzrastający poziom zagrożeń wobec obiektów i systemów
infrastruktury, która ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa państwa i jego mieszkańców
powinny być działania ukierunkowane na stworzenie mechanizmu ochrony narodowej
infrastruktury krytycznej. Należy dążyć do opracowania narodowego planu ochrony
infrastruktury krytycznej oraz zaangażowania w proces budowy mechanizmu - poza
administracją i służbą publiczną - także operatorów i właścicieli infrastruktury, w tym
prywatnych. Mając świadomość ponadnarodowego wymiaru funkcjonowania infrastruktury
krytycznej należy zapewnić aktywny udział Polski w pracach nad jej ochroną, toczących się
na forum NATO i UE.
„Kluczowym zadaniem w zakresie informatyzacji w Polsce jest powszechna
implementacja rozwiązań podnoszących stan techniczny systemów i sieci
teleinformatycznych oraz poziom świadczenia usług drogą elektroniczną do przeciętnego
poziomu ich rozwoju w krajach UE”58. W związku z powyższym należy rozwijać system
powszechnie dostępnych usług elektronicznych w administracji publicznej, biznesie
i ochronie zdrowia; stymulować tworzenie i rozwój polskich zasobów w Internecie, istotnych
dla konkurencyjnej pozycji polskiej gospodarki i rozwoju przedsiębiorczości; rozwijać sieci
telekomunikacyjne państwa, zapewniając powszechny szerokopasmowy dostęp do Internetu,
usług świadczonych drogą elektroniczną i dostępnych w nim treści; rozwijać umiejętności
niezbędne do aktywnego i twórczego uczestnictwa w usługach społeczeństwa
informacyjnego oraz adaptować system edukacji do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy.
Ważną rolę w procesie regulacji działalności telekomunikacyjnej i gospodarki
częstotliwościowej odgrywa Urząd Komunikacji Elektronicznej, który wykonuje również
istotne zadania na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego.
57http://www.msz.gov.pl/files/docs/DPB/polityka_bezpieczenstwa/dokumenty_i_komunikaty/strategia_bezp_nar_2007.pdf
58 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)
55
Podstawą systemu prawnego Rzeczpospolitej Polskiej powinna być troska o ochronę
bezpieczeństwa i spokoju obywateli. „Poprawie bezpieczeństwa obywateli służyć będą
zmiany w zakresie prawa karnego zmierzające do zmiany filozofii karania i prowadzenia
racjonalnej polityki karnej”59. Poczucie sprawiedliwości wymaga, aby sprawcy
najpoważniejszych przestępstw byli karani surowiej. Przewiduje się również szereg
możliwości bardziej elastycznego podejścia sądów do sprawców drobnych przestępstw
popełnianych po raz pierwszy. W celu usprawnienia postępowań karnych należy wprowadzić
instrumenty procesowego dyscyplinowania przez sąd uczestników postępowania.
Nowatorskim rozwiązaniem jest także wprowadzenie procedury przyśpieszonej w stosunku
do spraw dotyczących przestępstw o drobnej i średniej wadze, w tym o charakterze
chuligańskim. Ważnym elementem jest również zapewnienie bezpieczeństwa obrotowi
gospodarczemu o ułatwienie podejmowania działalności gospodarczej. Służyć temu powinna
kompleksowa informatyzacja wydziałów gospodarczych sądów, szkolenie sędziów
specjalizujących się w zagadnieniach ekonomicznych oraz zmiany dotyczące całej procedury
cywilnej, mające na celu znaczne przyśpieszenie i uproszczenie postępowania cywilnego.
Zmiany w zakresie działania komorników sądowych oraz postępowania egzekucyjnego
powinny doprowadzić do znacznego wzrostu efektywności i szybkości przeprowadzanych
egzekucji. Bardzo ważnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom jest również
otwarcie dostępu do zawodów prawniczych.
Decydujące znaczenie dla powszechnych jednostek prokuratury powinna mieć
ochrona bezpieczeństwa i spokoju zwykłych obywateli. Ich bezpieczeństwo i spokój jest
zagrożony zarówno przez drobną przestępczość i zachowania o charakterze chuligańskim,
jak również poprzez działania zorganizowanych grup przestępczych czy organizacji
terrorystycznych. W tym celu należy zwiększać sprawność i skuteczność postępowań, ze
szczególnym uwzględnieniem walki z przestępczością zorganizowaną i korupcją.
Ważnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom jest również reforma
więziennictwa. Poza pozyskiwaniem nowych miejsc w zakładach karnych, między innymi
poprzez przejęcie i adaptację obiektów wojskowych, należy rozważyć budowę nowych
więzień w systemie partnerstwa publiczno - prywatnego. Podstawą sukcesu w tym zakresie
jest również stworzenie nowoczesnej i dobrze wyszkolonej formacji mundurowej. Oblicze
więziennictwa zmieni także wdrożenie alternatywnego wobec tradycyjnej izolacji więziennej
59Ibidem
56
systemu wykonywania kary pozbawienia wolności - w formie dozoru elektronicznego
skazanych.
Realizacja zobowiązań Polski wynikających z członkowstwa w Unii Europejskiej
wymaga rozwijania współpracy pomiędzy polskimi i europejskimi organami wymiaru
sprawiedliwości, szczególnie w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej
i terroryzmu.
Nowe wyzwania stają przed przemysłowym potencjałem obronnym. Jego pozycja
rynkowa w dużej mierze zależeć będzie od dokończenia przekształceń strukturalnych
sektora, w tym zrealizowania drugiego etapu konsolidacji kapitałowej oraz stworzenia
efektywnego systemu wspierania sektora. W celu zintensyfikowania działalności badawczo-
rozwojowej na potrzeby obronności, a także zapewnienia ścisłej współpracy producentów
uzbrojenia i sprzętu wojskowego z jednostkami badawczo-rozwojowymi, należy utworzyć
skonsolidowane zaplecze badawczo- rozwojowe przemysłowego potencjału obronnego.
Należy zmierzać w kierunku tworzenia konsorcjum polskiego przemysłu obronnego,
tworzyć warunki wzrostu jego konkurencyjności i zapewnienia opłacalności produkcji
zbrojeniowej. Równocześnie należy podejmować zdecydowane działania na rzecz szerszego
włączania firm zbrojeniowych do systemu współpracy w rozwoju i produkcji uzbrojenia,
obejmującej kraje NATO i UE oraz ustawicznie poprawiać ich sytuację ekonomiczno
finansową przez zamówienia krajowe oraz stały wzrost nakładów na modernizację sił
zbrojnych. Niezbędne jest również tworzenie sprzyjających warunków wzrostu eksportu
produkcji przemysłu obronnego.
Działania państwa będą koncentrowały się na poprawie stanu finansów publicznych
oraz zarządzania nimi, na zwiększeniu pochłaniania funduszy unijnych i tworzeniu
warunków do efektywnego wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych oraz na
pobudzaniu przedsiębiorczości i innowacyjności przedsiębiorstw. Nadrzędnym celem są
prace nad reformą finansów publicznych, w ramach której proponuje się zwiększenie
jawności i przejrzystości finansów publicznych, poprawę skuteczności i efektywności
wydatkowania środków budżetowych, rzeczywistą konsolidację finansów publicznych oraz
uproszczenie procedur zarządzania finansami publicznymi. Cele te powinny zostać osiągnięte
dzięki zmianom w systemie planowania, wykonywania i oceny wykonania budżetu państwa.
Nastąpi zmiana sposobu podejścia do wydatków z podmiotowego na zadaniowy, który
uwzględnia aspekt celowości wydatków, jak również wdrożenie systemu wieloletniego
planowania budżetowego. Tworzone będą funkcje międzyresortowe, obejmujące różne
jednostki organizacyjne realizujące wspólny cel, tak aby umożliwić kontrolę i racjonalne
57
wykorzystanie środków budżetowych. Państwo będzie czuwać nad stabilnością
i bezpieczeństwem krajowego rynku pieniężnego oraz prawidłowym funkcjonowaniem
systemu bankowego. „Doskonalony będzie monitoring transakcji finansowych oraz
współpraca operacyjno-rozpoznawcza z ABW, CBA, Policją, Strażą Graniczną, a także -
w wymiarze międzynarodowym - z jednostkami wywiadu finansowego innych państw,
mające głównie na celu przeciwdziałanie wprowadzeniu do obrotu finansowego wartości
majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałanie
finansowaniu terroryzmu”60. Szczególnie istotnym elementem jest współpraca
z organizacjami międzyrządowymi, których celem jest walka z praniem brudnych pieniędzy.
Budowa nowoczesnego systemu transportowego, a w szczególności dróg
publicznych, modernizacja kolei, portów lotniczych oraz śródlądowych dróg wodnych,
połączona z wprowadzaniem nowoczesnych środków transportu, stanowi jedną z kluczowych
dziedzin w systemie przygotowań obronnych oraz reagowania kryzysowego państwa. Dla
zapewnienia wysokich standardów bezpieczeństwa w sektorze transportu niezbędne będzie
wdrożenie zintegrowanego systemu bezpieczeństwa, służącego zarówno zapobieganiu
niebezpiecznym zdarzeniom, jak i sprawnemu łagodzeniu skutków wystąpienia takich
zdarzeń. Integracja działań prewencyjnych jest szczególnie ważna w przypadku węzłów
transportowych, stanowiących obszary współdziałania różnych gałęzi transportu - porty
lotnicze i wodne oraz stacje kolejowe integrujące różne środki transportu. Rozbudowa sieci
transportowych oddziaływać będzie na poprawę warunków przemieszczania się osób
i sprzętu, niezbędnych do podejmowania działań w ramach funkcjonowania systemu
bezpieczeństwa narodowego. Przyczyni się również do zapewnienia potrzeb bytowych
ludności, w tym do możliwości jej ewakuacji, a także stanie się istotnym elementem wsparcia
Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych w przypadku kryzysu lub konfliktu zbrojnego.
Istotną rolę w obszarze gospodarki narodowej i współpracy międzynarodowej oraz
obronności państwa będzie odgrywał rozwój nowoczesnego systemu infrastruktury
lotniskowej. Modernizacja dotychczasowych lotnisk oraz powstawanie nowych powinny
zapewnić harmonijny rozwój słabiej uprzemysłowionych regionów, właściwe
funkcjonowanie narodowego rynku transportu i przemysłu lotniczego oraz w ramach
współpracy cywilno-wojskowej, odpowiednią ilość lotnisk do działań dla lotnictwa
wojskowego.
60 Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010, uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r
58
Członkostwo w UE stwarza szanse rozwojowe Polski w zakresie szybkiej
modernizacji i budowy systemu transportowego. Niewykorzystanie tych szans może
spowodować marginalizację znaczenia Polski jako kraju tranzytowego oraz pozbawienie
możliwości wymiany handlowej, jakie pojawiają się na rynku wschodnioeuropejskim.
Jednocześnie rośnie ranga skuteczności kontroli i monitorowania przewozu oraz
przechowywania i dystrybucji towarów niebezpiecznych oraz tzw. materiałów podwójnego
zastosowania, z możliwością ich wykorzystania do celów terrorystycznych.
Wspieranie bezpieczeństwa państwa poprzez budowanie społeczeństwa opartego na
wiedzy i tworzenie wykształconych zasobów osobowych, upowszechnianie innowacyjności
i nowych technologii w oparciu o potencjał środowisk naukowych i system szkolnictwa
wyższego. Niezbędne jest stworzenie warunków do jak najszerszych kontaktów krajowych
ośrodków akademickich i badawczych z placówkami zagranicznymi oraz do znaczącego
udziału tych ośrodków w międzynarodowych projektach badawczych, w ramach współpracy
naukowo-technicznej i wymiany intelektualnej. Prowadzone badania naukowe muszą się
koncentrować - przy uwzględnieniu możliwości finansowych państwa - na dziedzinach
umożliwiających zmniejszenie dystansu technologicznego dzielącego Polskę od wysoko
rozwiniętych członków UE. W tym kontekście, szczególną wagę należy przywiązywać do
skrócenia czasu wdrażania wyników badań naukowych, monitorowania kierunków rozwoju
nauki, a także systematycznego zwiększania nakładów na badania naukowe, zgodnie
z założeniami strategii lizbońskiej - w tym również na badania z zakresu bezpieczeństwa oraz
tworzenia warunków do bardziej efektywnego pozyskiwania funduszy UE na badania
naukowe. Pomocne w tym będzie zapewnienie szybkiego przepływu wyników badań do
gospodarki narodowej, powiązania jej z nauką dzięki współfinansowaniu tej ostatniej oraz
zdynamizowanie rozwoju partnerstwa publiczno- prywatnego poprzez wspieranie inicjatyw
sektora prywatnego. Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie należytej ochrony własności
intelektualnej, stworzenie warunków, które zachęcałyby osoby wysoko wykwalifikowane lub
posiadające wyjątkowe umiejętności do kontynuowania swej kariery zawodowej w kraju.
Niezbędna jest także aktywizacja środowisk naukowych i pracowników szkolnictwa
wyższego wokół problemów bezpieczeństwa i obronności oraz promowanie tych zagadnień
jako powszechnego obowiązku i dobra ogólnego obywateli.
Zaangażowany udział organów samorządu terytorialnego w działaniach na rzecz
bezpieczeństwa na poziomie województwa stanowi o skuteczności systemu bezpieczeństwa
oraz zapewnia możliwość skutecznego działania podmiotów ratowniczych, a także
zarządzania kryzysowego i właściwego reagowania w sytuacjach zagrożeń. Rolą tych
59
organów jest monitorowanie i zapobieganie wszelkim zagrożeniom, a w sytuacji ich
wystąpienia - dążenie do ich opanowania i likwidacji bądź minimalizacji powstałych
skutków.
Zakończenie
Zapobieganie rozmaitym zagrożeniom bezpieczeństwa jednostki społeczeństwa i państwa
oraz natychmiastowe zdecydowane przeciwdziałanie ujawnionym zagrożeniom przez
(instytucje) państwowe, samorządowe i obywateli daje gwarancję skutecznej obrony
interesów narodu i państwa. W tym celu działania państwa i społeczeństwa ukierunkowane są
przede wszystkim na :
przeprowadzenie rzetelnych analiz i prognoz zagrożeń bezpieczeństwa narodu
i państwa we wszystkich sferach ich występowania ;
zdefiniowanie kryteriów bezpieczeństwa narodowego i wypracowanie kompleksu
działań zapewniających bezpieczeństwo narodowe we wszystkich zagrożonych
dziedzinach;
prace legislacyjne i działania władzy wykonawczej, sądowniczej oraz samorządowej
zmierzające do wyeliminowania a w sytuacjach szczególnych zminimalizowania
zagrożeń dla interesów narodowych;
60
utrzymywanie strategicznych i mobilizacyjnych zapasów państwa na niezbędnym
poziomie.
Zapewnienie Polsce bezpieczeństwa narodowego poprzez stworzenie warunków
rozwoju jednostki, społeczeństwa i państwa, które jest na tyle silne ekonomicznie, stabilne
politycznie i atrakcyjne militarnie, że stanowi pożądane i mocne ogniwo wspólnoty narodów
Europy.
Najważniejszymi zadaniami z zakresu bezpieczeństwa państwa są :
sprawne przeprowadzenie reformy ustrojowej, ubezpieczeń społecznych, służby
zdrowia, edukacji narodowej, przemysłu i rolnictwa;
zdynamizowanie przemian gospodarczych, zmniejszenie bezrobocia, długu
wewnętrznego i zewnętrznego państwa;
doskonalenie ustawodawstwa oraz przystosowywanie go do prawodawstwa wspólnoty
Euroatlantyckiej, umocnienie praworządności i stabilności polityczno - społecznej;
utrzymywanie poprawnych, przyjaznych i równoprawnych stosunków
międzynarodowych ze wszystkimi państwami;
przebudowa systemu obronnego państwa i przystosowanie go do działania
w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego;
zapewnienie ochrony ludności w warunkach katastrof technicznych, klęsk
żywiołowych i ekologicznych oraz skuteczne przeciwdziałanie im i usuwanie ich
skutków;
ochrona informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa i spokoju społecznego.
Podstawowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego ma :
przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ;
świadomość o labilności zagrożeń ich wzajemnym związku, przenikaniu się
i potrzebie elastycznego podejścia do priorytetowego traktowania jednego z nich
kosztem innego;
umiejętność utrzymywania w równowadze wszystkich rodzajów bezpieczeństwa
i niedopuszczenie do bezpodstawnego jej naruszania;
realność formułowanych i podejmowanych zadań;
przestrzeganie norm prawa międzynarodowego i ustawodawstwa polskiego przy
stosowaniu różnych środków o charakterze przymusowym z użyciem sił zbrojnych
włącznie;
61
przygotowany zawczasu i ciągle doskonalony podczas treningów i ćwiczeń system
kierowania siłami i środkami bezpieczeństwa wszystkich szczebli władzy państwowej
i samorządowej oraz podmiotów gospodarczych, przez przygotowane do tego,
wyspecjalizowane organy kierowania (dowodzenia).
Wysiłki społeczeństwa i państwa w zwalczaniu przestępczości winny być skierowane
na stworzenie efektywnego systemu przeciwdziałania, w celu zapewnienia skutecznej obrony
interesów jednostki, społeczeństwa i państwa.
Pierwszoplanowe znaczenie mają następujące zadania :
wzmocnienie roli państwa jako gwaranta bezpieczeństwa narodowego, utworzenie
niezbędnej do tego bazy prawnej oraz mechanizmu jej wykorzystania ;
wzmocnienie systemu organów ścigania;
zaangażowanie organów państwa, w zakresie ich kompetencji w działalność na rzecz
zapobiegania działalności przeciw prawu.
Najważniejszym warunkiem skutecznego zwalczania wszystkich przejawów
przestępczości jest jawność, równość wszystkich obywateli wobec prawa, nieuchronność
odpowiedzialności i poparcie społeczne. W celu profilaktyki przestępczości oraz jej
zwalczania niezbędny jest przede wszystkim rozwój bazy prawnej jako skutecznej obrony
praw i uprawnionych interesów obywateli, jak i przestrzeganie prawno - międzynarodowych
zobowiązań Polski w dziedzinie zwalczania przestępczości i ochrony praw człowieka. Istotne
jest pozbawianie przestępczości pożywek, którym sprzyjają niedoskonałości prawa, kryzysy
w gospodarce i sferze socjalnej. Konieczne jest bardziej aktywne wykorzystywanie metod
działalności operacyjno - śledczej, w celu likwidacji powiązań korupcyjnych zorganizowanej
przestępczości.
Walka z terroryzmem, handlem narkotykami i przemytem stanowi ważny składnik
zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Polsce, jak też bezpieczeństwa społeczności
międzynarodowej. Zjawisko to o globalnym znaczeniu międzynarodowym, powinno być
zwalczane z wykorzystaniem możliwości wszystkich rodzajów władzy państwowej w oparciu
o szeroką kooperację służb specjalnych Polski z analogicznymi służbami innych krajów na
poziomie międzypaństwowym. Zasadniczym czynnikiem w skutecznym przeciwdziałaniu
tym rodzajom przestępstw (zagrożeń) jest likwidacja zradzających je przyczyn.
Jednym z najważniejszych elementów zapewnienia Polsce bezpieczeństwa
narodowego jest utrwalenie równoprawnego partnerstwa i współpracy z krajami wspólnoty
międzynarodowej.
62
W interesie Polski leży współkształtowanie systemu bezpieczeństwa
międzynarodowego, który będzie coraz efektywniej eliminować zagrożenia militarne
i sprzyjać budowie równowagi interesów oraz współpracy w rozwiązywaniu globalnych
problemów i wyzwań. Podstawową zasadą polityki bezpieczeństwa naszego państwa jest
traktowanie Europy i Ameryki Północnej jako jednolitego obszaru bezpieczeństwa. Tworzony
żmudnie system bezpieczeństwa europejskiego może stać się w przyszłości głównym
gwarantem suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej. W eliminowaniu źródeł
potencjalnych konfliktów zbrojnych Polska przypisuje duże znaczenie także innym niż
polityczne i militarne dziedzinom ludzkiej aktywności. Kraj nasz dąży do rozszerzenia
współpracy ekonomicznej i przeciwstawia się stosowaniu dyskryminacyjnych ograniczeń
w tej sferze.
Bibliografia
Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010,
uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 5 sierpnia 2008 r.
Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2007-2012 i 2009-2018.
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania
systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz.U.z 2004 r. Nr 98 poz. 978)
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.).
Balcerowicz B., Sojusz a obrona narodowa, Bellona, Warszawa 1999
Balcerowicz L., Brzesiński Z., Geremek B., Targowski A. i inni, „Wizja Polski” , Agencja
Wydawnicza CB Warszawa 1997
Barcik J., Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Oficyna Wydawnicza Branta,
Bydgoszcz – Katowice 2008
Bocheński A., Rozmyślania o polityce polskiej, Warszawa 1987
63
Fehler W., Współczesne bezpieczeństwo, Wydawnictwo Adam Marszałek , Toruń 2002
Jakubczak R., Flis J., Bezpieczeństwo Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona 2008
Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2004
Kaczmarek J., Skowroński A., NATO EUROPA POLSKA, atla 2, Wrocław 1998,
Kaczuba J., „Daleko do Unii Europejskiej”, wywiad z K. Kraussem, „Trybuna” z 17 stycznia
Kitler W., Kierowanie bezpieczeństwem narodowym RP
Kukułka J., Bezpieczeństwo a współpraca europejska, Współzależności i sprzeczności
interesów, 1982
Kuźniar R., Polska Polityka Bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 2001
Kuźniar R., „Po pierwsze bezpieczeństwo”, „Rzeczpospolita”, 09.01.1996
Podolski A., „Polska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego jako praktyczna implementacja
Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa – między teorią a praktyką”
Popiuk-Rysińska I., Unia Europejska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
2000
Rotfeld A. D., Dokąd zmierza świat?, Poligrafia Bracia Szymańscy, Warszawa 2008
Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, 1996
Stefanowicz J., Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984
Urbanowicz J., „Wprost”, „Kopenhaskie rozwiązanie”, nr 51/52/2002,
Zalewski S., Administracja rządowa wobec wyzwań bezpieczeństwa państwa, Bielsko – Biała
2007
Zięba R., Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i
Profesjonalne 2008
Zięba R., Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, 1997
„Przegląd Sił Zbrojnych”, „Wojsko Polskie 2012”, 01/2007
http://www.bbn.gov.pl
http://www.mrr.gov.pl
http://www.msz.gov.pl
http://pl.wikipedia.org
http://wiking.edu.pl
64
Spis rysunków
Rys.1. Podstawowy podział bezpieczeństwa..............................................................................9
Rys.2. Środki obrony narodowej..............................................................................................12
Rys.3. Ogólna struktura obrony narodowej..............................................................................13
Rys. 4. Relacja racji stanu, polityki i bezpieczeństwa państwa................................................13
Rys.5. Istota bezpieczeństwa narodowego................................................................................14
Rys.6. Etapy rozszerzania NATO w Europie...........................................................................23
Rys.7. Państwa Unii Europejskiej.............................................................................................28
Rys.8. Główne cele polityki bezpieczeństwa państwa..............................................................36
Rys.9. Relacje między bezpieczeństwem narodowym a innymi rodzajami bezpieczeństwa...44
65
Rys.10. Struktura ogólna systemu bezpieczeństwa narodowego..............................................46