bỘ nỘi vỤ cỘng hÒa xà hỘi chỦ nghĨa viỆt...
TRANSCRIPT
-
B NI V
CNG HA X HI CH NGHA VIT NAM
c lp T do Hnh phc
TI LIU
CHNG TRNH BI DNG NGCH CHUYN VIN
(Ban hnh km theo Quyt nh s 900/Q-BNV ngy 06 thng 8 nm 2013
ca B trng B Ni v)
Phn I
KIN THC CHUNG
Chuyn 1
NH NC TRONG H THNG CHNH TR
1. TNG QUAN V H THNG CHNH TR
1.1. Quyn lc v quyn lc chnh tr
1.1.1. Khi nim quyn lc
Quyn lc l mt vn c nghin cu t xa xa trong lch s pht
trin ca loi ngi nhng cho ti nay vn cn l mt vn ang c tranh
ci. C th nhn thy s c mt ca quyn lc trong tt c cc mi quan h x
hi. Theo ngha chung nht, quyn lc c hiu l kh nng tc ng, chi phi
ca mt ch th i vi mt i tng nht nh, buc hnh vi ca i tng
ny tun th, ph thuc vo ch ca ch th. Nh vy, bn thn quyn lc
xut hin trong mi mi quan h gia nhng c nhn hay nhng nhm ngi
khc nhau.
Nm c quyn lc trong x hi l nm c kh nng chi phi nhng
ngi khc, bo v v thc hin c li ch ca mnh trong mi quan h vi
li ch ca nhng ngi khc. Chnh v vy, xung t quyn lc trong x hi l
mt hin tng khch quan v ph bin. Khng phi mi xung t quyn lc
trong x hi u mang ngha tiu cc i vi s pht trin. Chng hn, u
tranh giai cp l mt hin tng xung t quyn lc ph bin trong x hi c
giai cp. S xung t quyn lc ny li ng vai tr quan trng trong vic thc
y s pht trin ca x hi v do mang ngha tch cc.
1.1.2. Khi nim quyn lc chnh tr
Quyn lc chnh tr l mt dng ca quyn lc trong x hi c giai cp.
l quyn lc ca mt giai cp, mt tp on x hi hay ca nhn dn trong
iu kin ca ch ngha x hi th hin kh nng ca mt giai cp thc hin
li ch khch quan ca mnh. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin
-
3
quan nim rng, quyn lc chnh tr l bo lc c t chc ca giai cp n
p mt giai cp khc.1 Nh vy, quyn lc chnh tr lun gn lin vi quyn
lc nh nc, phn nh mc ginh, gi v s dng quyn lc nh nc ca
nhng tp on ngi trong x hi bo v li ch ca mnh, chi phi cc tp
on khc. Ni cch khc, quyn lc chnh tr phn nh mc thc hin li
ch ca mt giai cp, mt nhm ngi nht nh trong mi quan h vi cc giai
cp hay nhm ngi khc thng qua mc chi phi quyn lc nh nc.2
L mt b phn ca quyn lc trong x hi c giai cp, quyn lc chnh
tr c nhng c im ch yu sau:
- Quyn lc chnh tr bao gi cng mang tnh giai cp, phn nh li ch
ca giai cp thng qua t chc i din ca mnh l ng chnh tr ca giai cp
thng tr.
- Quyn lc chnh tr tn ti trong mi lin h li ch khi t n trong
quan h vi giai cp khc. Tu thuc vo tng quan, so snh lc lng m cc
giai cp vo v th khc nhau trong quan h vi vic s dng quyn lc chnh
tr. Chng hn, trong mi quan h vi giai cp cng nhn cc nc t bn th
quyn lc ca giai cp t sn l thng nht. Nhng trong mi quan h ni ti,
li ch ca cc nhm t sn khc nhau cng khng ging nhau v do gia
cc nhm ny khng ch c mu thun m i khi cn u tranh gay gt vi
nhau v li ch, v s dng quyn lc chnh tr ca mnh.
- Quyn lc chnh tr ca giai cp thng tr c thc hin trong x hi
thng qua phng tin ch yu l nh nc. Nh nc l b my quyn lc c
bit nm trong tay giai cp thng tr hin thc ha cc li ch ca giai cp
ny trong x hi trong mi tng quan vi cc giai cp khc. Quyn lc nh
nc l mt dng ca quyn lc chnh tr mang tnh cng ch n phng i
vi x hi. Trong ton b cu trc x hi hin i, ch duy nht nh nc c
kh nng hnh thnh v s dng php lut cng vi cc cng c cng ch khc
buc cc c nhn cng dn v t chc phi tun th cc quy nh m mnh
t ra.
- Quyn lc chnh tr v quyn lc nh nc c mi quan h qua li cht
ch:
- Quyn lc nh nc l b phn quan trng nht ca quyn lc chnh tr.
Vic chuyn quyn lc nh nc t tay giai cp ny sang tay giai cp khc s
lm thay i bn cht ca ch chnh tr.
- Mi dng quyn lc nh nc u mang tnh chnh tr nhng khng
phi mi quyn lc chnh tr u c tnh cht ca quyn lc nh nc. So vi
quyn lc nh nc, quyn lc chnh tr rng hn, a dng hn v phng php
thc hin cng nh hnh thc biu hin.
1 C.Mc, Ph.ngghen ton tp, T.4, tr.447 (ting Nga). 2 Xem Hc vin Hnh chnh Quc gia (2001): Chnh tr hc - Gio trnh c nhn hnh chnh.NXB. i hc
Quc gia H Ni.
-
4
- Quyn lc nh nc trong x hi hin i bao gm 3 nhnh ch yu l
quyn lp php, quyn hnh php v quyn t php:
+ Quyn lp php l quyn lm ra Hin php v lut, do c quan lp
php thc hin. C quan lp php cc nc khc nhau c tn gi khc nhau
v cch thc t chc cng khc nhau. Theo quy nh ca Hin php nm 1992
(sa i, b sung nm 2001), nc ta, Quc hi l c quan duy nht c quyn
lp php.
+ Quyn hnh php l mt b phn cu thnh ca quyn lc nh nc,
c nhim v thc thi php lut, a php lut vo t chc x hi v qun l x
hi. Quyn hnh php do mt b my hnh chnh nh nc phc tp tri rng
t trung ng ti a phng thc hin.
+ Quyn t php c nhim v bo v php lut do c quan t php thc
hin. Vit Nam, h thng c quan t php bao gm Vin kim st nhn dn
v Ta n nhn dn cc cp.
Tuy nhin, mi quan h gia ba b phn quyn lc ny cc nc khc
nhau khng ging nhau: trong khi cc nc t bn, quyn lc nh nc c
t chc theo nguyn tc tam quyn phn lp vi nhng bin th khc nhau th
cc nc x hi ch ngha nh nc ta, ba nhnh quyn lc ny li khng
c t chc i trng vi nhau m ch c s phn cng, phi hp v kim sot
ln nhau. Cng lnh xy dng t nc thi k qu ln CNXH (b sung,
pht trin nm 2011) cng khng nh: Nh nc ta l nh nc php
quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Tt c quyn
lc nh nc thuc v nhn dn m nn tng l lin minh gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc, do ng Cng sn Vit Nam
lnh o. Quyn lc nh nc l thng nht; c s phn cng, phi hp v
kim sot gia cc c quan trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php
v t php.3
1.2. H thng chnh tr v cc yu t cu thnh h thng chnh tr
1.2.1. Khi nim h thng chnh tr
C rt nhiu cch hiu khc nhau v h thng chnh tr. Theo ngha
chung nht, h thng chnh tr c hiu l hnh thc t chc chnh tr ca mt
x hi.4 Xt t gic cu trc, h thng chnh tr l h thng cc t chc, cc
thit ch chnh tr - x hi v cc mi quan h qua li gia chng vi nhau hp
thnh c ch chnh tr ca mt ch x hi tham gia vo thc hin quyn lc
chnh tr. Tuy nhin trong thc t, c nhng yu t mang ni dung chnh tr
nhng li khng c xp vo h thng chnh tr nh nhng t chc, nhng
nhm chnh tr hot ng bt hp php theo quy nh ca php lut hin hnh
ca mt quc gia. Chnh v vy, h thng chnh tr ca mt quc gia v cu trc
3 ng Cng sn Vit Nam (2011): Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI. NXB. Chnh tr Quc gia,
tr.85-86. 4 Xem inh Vn Mu v cc tc gi (1997): Chnh tr hc i cng. NXB. thnh ph H Ch Minh, tr.135.
-
5
ch bao gm nhng t chc thc hin quyn lc chnh tr c chnh thc tha
nhn v mt php l.
H thng chnh tr l mt b phn cu thnh kin trc thng tng x
hi, c ch nh theo t tng ca giai cp cm quyn nhm tc ng vo
i sng kinh t - x hi vi mc ch duy tr v pht trin ch x hi .
iu ny c ngha l h thng chnh tr ca mt x hi lun mang tnh giai cp,
phn nh li ch ca giai cp cm quyn v c nh hng bi li ch ca
giai cp cm quyn.5
Xt t gic c cu, h thng chnh tr ca mt quc gia hin i bao
gm: h thng ng chnh tr (trong ng cm quyn l trung tm lnh o
chnh tr ca h thng chnh tr); Nh nc l trung tm ca quyn lc cng,
thc hin quyn qun l x hi trc ht qua h thng php lut v cc cng c
cng ch; cc t chc qun chng phn nh li ch ca nhng nhm x hi
nht nh.
1.2.2. Cc yu t cu thnh h thng chnh tr
H thng chnh tr l mt b phn cu thnh kin trc thng tng x
hi, c ch nh theo t tng ca giai cp cm quyn nhm tc ng vo
i sng kinh t - x hi vi mc ch duy tr v pht trin ch x hi .
iu ny c ngha l h thng chnh tr ca mt x hi lun mang tnh giai cp,
phn nh li ch ca giai cp cm quyn v c nh hng bi li ch ca
giai cp cm quyn.6
T gic cc yu t cu thnh, h thng chnh tr ca mt quc gia hin
i bao gm: H thng ng chnh tr (trong ng cm quyn l trung tm
lnh o chnh tr ca h thng chnh tr); Nh nc l trung tm ca quyn lc
cng, thc hin quyn qun l x hi trc ht qua h thng php lut v cc
cng c cng ch; cc t chc qun chng phn nh li ch ca nhng nhm
x hi nht nh.
1.3. H thng chnh tr nc CHXHCN Vit Nam
1.3.1. Bn cht, nguyn tc t chc v hot ng ca h thng chnh
tr nc CHXHCN Vit Nam
H thng chnh tr nc ta l h thng chnh tr x hi ch ngha c
hnh thnh sau thng li ca Cch mng thng Tm nm 1945 cng vi s hnh
thnh Nh nc dn ch nhn dn u tin ng Nam . Cng vi s pht
trin ca x hi mi, h thng chnh tr ca nc ta ngy cng c cng c,
pht trin v hon thin.
H thng chnh tr x hi ch ngha Vit Nam th hin bn cht ca
nn dn ch x hi ch ngha, l c ch thc thi quyn lc chnh tr trong
bi cnh giai cp cng nhn trong lin minh vi giai cp cng nhn v i ng
tr thc tr thnh giai cp cm quyn. Nh vy, h thng chnh tr tr thnh
5 Xem inh Vn Mu v cc tc gi (1997): Chnh tr hc i cng. NXB. thnh ph H Ch Minh, tr.136. 6 Xem inh Vn Mu v cc tc gi (1997): Chnh tr hc i cng. NXB. thnh ph H Ch Minh, tr.136.
-
6
cng c bo v li ch ca giai cp cng nhn, giai cp nng dn v ton th
nhn dn lao ng, l cng c xy dng ch ngha x hi nc ta.
H thng chnh tr ny vn hnh theo nhng nguyn tc ph bin ca h
thng chnh tr x hi ch ngha:
- Nguyn tc quyn lc nh nc thuc v nhn dn.
- Nguyn tc m bo s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam i vi
Nh nc v x hi.
- Nguyn tc tp trung dn ch.
- Nguyn tc quyn lc nh nc thng nht; c s phn cng, phi hp
v kim sot gia cc c quan trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh
php v t php.
1.3.2. Vai tr ca cc t chc trong h thng chnh tr nc CHXHCN
Vit Nam
H thng chnh tr nc ta bao gm: ng Cng sn Vit Nam, Nh
nc CHXHCN Vit Nam, Mt trn T quc v cc on th chnh tr - x hi.
Cc t chc trong h thng ny vn hnh theo c ch ng lnh o, Nh
nc qun l, nhn dn lm ch, c gn kt vi nhau theo nhng quan h,
c ch v nguyn tc nht nh trong mt mi trng vn ha chnh tr c th.
a) ng Cng sn Vit Nam trong h thng chnh tr
H thng chnh tr nc ta hin nay c t chc v hot ng di s
lnh o ca ng Cng sn Vit Nam - ng duy nht nm quyn lnh o
nh nc v x hi. Vai tr, v tr v kh nng lnh o ca ng c x hi
tha nhn thng qua s nghip lnh o ca ng i vi c dn tc trong
cng cuc u tranh ginh c lp dn tc v xy dng CNXH.
ng Cng sn Vit Nam l i tin phong ca giai cp cng nhn, ng
thi l i tin phong ca nhn dn lao ng v ca dn tc Vit Nam; i biu
trung thnh li ch ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ca dn tc.
Mc ch ca ng l xy dng nc Vit Nam c lp, dn ch, giu mnh,
x hi cng bng, vn minh, khng cn ngi bc lt ngi, thc hin
thnh cng ch ngha x hi v cui cng l ch ngha cng sn.
ng Cng sn Vit Nam l ng cm quyn, lnh o Nh nc v x
hi. ng lnh o bng cng lnh, chin lc, cc nh hng v chnh sch
v ch trng ln; bng cng tc tuyn truyn, thuyt phc, vn ng, t chc,
kim tra, gim st v bng hnh ng gng mu ca ng vin. ng thng
nht lnh o cng tc cn b v qun l i ng cn b, gii thiu nhng ng
vin u t c nng lc v phm cht vo hot ng trong cc c quan lnh
o ca h thng chnh tr. ng lnh o thng qua t chc ng v ng vin
hot ng trong cc t chc ca h thng chnh tr, tng cng ch trch
nhim c nhn, nht l ngi ng u. ng thng xuyn nng cao nng lc
cm quyn v hiu qu lnh o, ng thi pht huy mnh m vai tr, tnh ch
-
7
ng, sng to v trch nhim ca cc t chc khc trong h thng chnh tr.7
ng Cng sn Vit Nam l ng cm quyn, do gi vai tr quan
trng trong h thng chnh tr v trong x hi: ng khng ch l mt b phn
cu thnh ca h thng chnh tr m cn l lc lng lnh o ton h thng
chnh tr v lnh o ton b x hi. ng gn b mt thit vi nhn dn, tn
trng v pht huy quyn lm ch ca nhn dn, da vo nhn dn xy dng
ng, chu s gim st ca nhn dn, hot ng trong khun kh Hin php v
php lut.8
b) Nh nc CHXHCN Vit Nam trong h thng chnh tr
Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam l tr ct ca h thng
chnh tr nc ta, l cng c t chc thc hin ch v quyn lc ca nhn
dn, thay mt nhn dn, chu trch nhim trc nhn dn qun l ton b
hot ng ca i sng x hi. Nh nc l phng tin quan trng nht ca
nhn dn thc hin quyn lm ch ca mnh. Nh nc trong h thng chnh tr
c chc nng th ch ho ng li, quan im ca ng thnh cc quy nh
php lut trong Hin php v cc quy nh php lut khc v thc hin quyn
qun l t nc. Hot ng ca nh nc nm di s lnh o ca ng
nhng c tnh c lp tng i, vi cc cng c v phng thc qun l ring
ca mnh.
Quyn lc nh nc nc ta thuc v nhn dn, c t chc v thc
hin theo nguyn tc: quyn lc nh nc l thng nht, c s phn cng, phi
hp v kim sot gia cc c quan nh nc trong vic thc hin ba quyn lp
php, hnh php v t php. T chc v hot ng ca b my nh nc ta th
hin r rng nguyn tc ny:
- Quc hi l c quan i din cao nht ca nhn dn, c quan quyn lc
Nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam. iu 6
Hin php 1992 (sa i, b sung nm 2001) quy nh r: Nhn dn s dng
quyn lc nh nc thng qua Quc hi v Hi ng nhn dn l nhng c
quan i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn bu ra v
chu trch nhim trc nhn dn.
Quc hi do nhn dn trc tip bu ra, l c quan duy nht c quyn lp
hin v lp php. Bn cnh , Quc hi thc hin quyn gim st ti cao i
vi ton b hot ng ca nh nc v quyt nh nhng chnh sch c bn v
i ni, i ngoi, nhim v pht trin kinh t-x hi, nhng nguyn tc ch
yu v t chc v hot ng ca b my nh nc, v quan h x hi v hot
ng ca cng dn.
- Thc hin quyn hnh php l b my hnh chnh nh nc t trung
ng ti a phng, ng u l Chnh ph. Theo quy nh ca iu 109 Hin
php 1992 (sa i, b sung nm 2001), Chnh ph l c quan chp hnh ca
Quc hi, c quan hnh chnh cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha
7 Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi (b sung, pht trin nm 2011) 8 Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi (b sung, pht trin nm 2011)
-
8
Vit Nam. Chnh ph thng nht qun l vic thc hin cc nhim v chnh tr,
kinh t, vn ho, x hi, an ninh, quc phng v i ngoi ca Nh nc, chu
trch nhim trc Quc hi v phi bo co cng tc vi Quc hi.
B v c quan ngang B l cc c quan ca Chnh ph, thc hin chc
nng qun l nh nc i vi ngnh, lnh vc (hay nhm ngnh, lnh vc) trn
phm vi c nc v qun l nh nc i vi cc dch v cng thuc ngnh,
lnh vc c giao.
Cc c quan thuc Chnh ph do Chnh ph thnh lp theo tng nhim
k, thc hin nhng nhim v nht nh do Chnh ph giao (c th lm chc
nng qun l hnh chnh nh nc hoc cung cp dch v cng cho Chnh ph).
B my chnh quyn a phng nc ta hin nay c t chc ba cp
(tnh, huyn, x) vi hai c quan ch yu l Hi ng nhn dn v y ban nhn
dn.
- C quan t php bao gm To n nhn dn v Vin kim st nhn dn
cc cp. y l nhng c quan c lp ra trong h thng c quan qun l nh
nc bo v php lut, m bo vic thc thi php lut mt cch nghim
minh, chnh xc.
Nh nc thc hin qun l x hi bng php lut v theo php lut,
ng thi coi trng gio dc nng cao thc chp hnh php lut ca nhn
dn. V vy, cn tng cng php ch x hi ch ngha.
T chc v hot ng ca b my nh nc theo nguyn tc tp trung
dn ch.
c) Mt trn T quc v cc on th chnh tr x hi trong h thng chnh tr
Mt trn T quc Vit Nam v cc on th chnh tr x hi thnh vin
l mt b phn ca h thng chnh tr, l c s chnh tr ca chnh quyn nhn
dn. Mt trn T quc Vit Nam hot ng theo phng thc hip thng dn
ch, phi hp v thng nht hnh ng gia cc thnh vin.
Cc on th chnh tr - x hi, cc t chc x hi l ni tp hp qun
chng, phn nh ch, nguyn vng v li ch ca cc tng lp nhn dn, v
vy l mt b phn khng th thiu ca mt x hi dn ch. Cc t chc ny
nc ta hin nay l b phn khng tch ri ca h thng chnh tr v l c s
chnh tr ca chnh quyn nhn dn, mt trong nhng cng c bo m quyn lc
nh nc thuc v nhn dn. Nhng t chc ny c vai tr rt quan trng trong
s nghip i on kt ton dn tc xy dng v bo v T quc; i din, bo
v quyn v li ch hp php, chnh ng ca nhn dn, chm lo li ch ca cc
on vin, hi vin; thc hin dn ch v xy dng x hi lnh mnh; tham gia
xy dng ng, Nh nc; gio dc l tng v o c cch mng, quyn v
ngha v cng dn, tng cng mi lin h gia nhn dn vi ng, Nh nc,
gp phn thc hin v thc y qu trnh dn ch ho v i mi x hi, thc
hin c ch ng lnh o, Nh nc qun l, nhn dn lm ch.
Cc on th chnh tr - x hi rt a dng, c th l cc t chc chnh tr
-
9
- x hi, t chc x hi, t chc x hi - ngh nghip,...
Trong s cc t chc qun chng nc ta, Mt trn T quc Vit Nam
l t chc nng ct, gi vai tr quan trng.
Mt trn T quc Vit Nam l t chc lin minh chnh tr, lin hip t
nguyn ca t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi, t chc x hi v cc c
nhn tiu biu trong cc giai cp, tng lp x hi, cc dn tc, tn gio v
ngi Vit Nam nh c nc ngoi. Trong , ng Cng sn Vit Nam va
l thnh vin va l ngi lnh o Mt trn.
Nhng on th chnh tr - x hi khc c vai tr quan trng trong h
thng chnh tr nc ta gm:
- Tng Lin on lao ng Vit Nam l t chc chnh tr - x hi rng
ln ca giai cp cng nhn, i ng tr thc v nhng ngi lao ng t nguyn
lp ra nhm mc ch tp hp, on kt lc lng; i din v bo v cc
quyn, li ch hp php, chnh ng ca ngi lao ng.
- on thanh nin cng sn H Ch Minh l t chc chnh tr - x hi tp
hp tng lp thanh nin, l on th ca cc thanh nin u t, i hu b ca
ng. T chc on c thnh lp trn phm vi c nc, c mt hu ht
cc c quan, n v, c t chc theo h thng hnh chnh t trung ng n
c s nhm thu ht th h tr vo nhng hot ng x hi b ch, lnh mnh,
qua gio dc thc tn trng php lut cho thanh nin.
- Hi Lin hip ph n Vit Nam l t chc chnh tr - x hi ca ph n,
bo v quyn bnh ng, li ch hp php v chnh ng ca ph n. Hi c
nhim v on kt, vn ng, t chc, hng dn ph n thc hin ch trng,
chnh sch ca ng, php lut ca Nh nc, gp phn xy dng v bo v T
quc Vit Nam x hi ch ngha, tham gia vo cc hot ng chnh tr, x hi
bo v quyn li ca ph n, bo m bnh ng gii.
- Hi Nng dn Vit Nam l t chc chnh tr - x hi ca giai cp nng
dn, c nhim v vn ng gio dc hi vin, nng dn pht huy quyn lm
ch, tch cc hc tp nng cao trnh , nng lc v mi mt; i din giai cp
nng dn tham gia xy dng ng v Nh nc; chm lo bo v cc quyn v
li ch ca nng dn Vit Nam.
- Hi Cu chin binh Vit Nam l on th chnh tr - x hi, ni tp hp,
on kt, t chc, ng vin cc th h cu chin binh gi gn v pht huy bn
cht, truyn thng B i C H, tch cc tham gia xy dng v bo v T
quc, bo v thnh qu cch mng, xy dng v bo v ng, chnh quyn, ch
, bo v quyn li chnh ng v hp php ca cu chin binh, chm lo gip
nhau v tinh thn v vt cht trong cuc sng, gn b tnh bn chin u.
Bn cnh nhng t chc trn y, nhiu t chc x hi khc cng tham
gia tch cc vo hot ng trong h thng chnh tr nh Lin hip cc hi khoa
hc k thut Vit Nam (VUSTA), Hi Nh bo Vit Nam, Lin hip cc t
chc hu ngh Vit Nam, Hi Ch thp Vit Nam,... Mt s hi ngh
nghip, hi ca cc nh tr thc, cc nh khoa hc, khng ch n thun mang
tnh cht on th x hi m cc t chc ny cng ng vai tr to ln trong vic
thc hin cc nhim v chnh tr ca t nc.
Cc t chc qun chng khc nhau ny tu theo tnh cht, tn ch v mc
-
10
ch c xc nh, c nhim v vn ng, gio dc on vin, hi vin
chp hnh lut php, chnh sch; chm lo, bo v cc quyn v li ch hp
php, chnh ng ca on vin, hi vin; gip on vin, hi vin nng cao
trnh v mi mt v xy dng cuc sng mi; tham gia qun l nh nc,
qun l x hi.9
Phng thc t chc v hot ng ca cc t chc ny tuy khc vi t
chc ng v cc c quan nh nc nhng u gn cht vi vic thc hin cc
mc tiu, nhim v do ng v Nh nc giao ph. Cc t chc chnh tr - x
hi l hnh thc t chc ng vin, trin khai ngun lc con ngi cho cc mc
tiu xy dng v bo v T quc Vit Nam trong cng cuc do ng lnh o,
Nh nc thng nht qun l. Trong h thng chnh tr - x hi Vit Nam, vi
tnh cht chnh tr v tnh cht x hi rng ln, cc t chc chnh tr - x hi
ng vai tr l ngi t chc, vn ng ng o qun chng nhn dn thc
hin cc nhim v t ra i vi cch mng Vit Nam thng qua nhng hnh
thc ph hp.
Nh vy, c th nhn thy r rng trong h thng chnh tr Vit Nam, cc
t chc qun chng ng vai tr va l trung tm on kt, tp hp ng o
cc lc lng qun chng nhn dn (tnh cht x hi), i din v bo v
quyn, li ch hp php, chnh ng ca cc thnh vin va thc hin vai tr
nn tng chnh tr ca chnh quyn nhn dn, t chc ng vin nhn dn thc
hin thng li cc nhim v chnh tr ca ng v Nh nc.
ng tn trng tnh t ch, ng h mi hot ng t nguyn, tch cc,
sng to v chn thnh lng nghe kin ng gp ca Mt trn v cc on
th. ng, Nh nc c c ch, chnh sch, to iu kin Mt trn v cc
on th nhn dn hot ng c hiu qu, thc hin vai tr gim st v phn
bin x hi.
2. NH NC - TRUNG TM H THNG CHNH TR
2.1. S ra i v bn cht ca nh nc
2.1.1. S ra i ca nh nc
Nh nc l mt hin tng lch s, c pht trin qua qu trnh pht
trin t nhin ca x hi loi ngi. Lch s loi ngi ch ra rng khng phi
khi no x hi v nh nc cng cng tn ti m nh nc ch xut hin v tn
ti khi trong x hi tn ti nhng mu thun giai cp khng iu ha c v
nh nc s t tiu vong khi nhng mu thun ny khng cn na. Trong x
hi cng sn nguyn thu, khi con ngi mi thot thai t vn ngi, t tp
vi nhau thnh x hi, mi ngi cn n chung, chung, khng c s chim
ot ca chung thnh ca ring, nn cha c xung t v li ch ln v do
cng cha c s phn chia x hi thnh giai cp v cha c nh nc. Trong
giai on ny, ng u cc th tc v b lc l cc tc trng (hay tc ch) do
nhng ngi dn trong cng ng bu ra vi quyn lc c xc lp qua
uy tn v o c ca h. Vic iu chnh cc quan h x hi khi y c thc
hin thng qua vic tha nhn nhng quy tc chung, nhng tp qun trong
9 Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi (b sung, pht trin nm 2011)
-
11
cng ng. Trong tay h khng c v khng cn mt cng c cng bc c
bit no. Cng vi s pht trin ca con ngi l qu trnh pht trin lc lng
sn xut, trc ht l s pht trin ca cng c lao ng dn n nng sut lao
ng tng, ca ci lm ra ngy cng nhiu, v do bt u c ca ci d tha,
km theo l s tch tr, ng thi xut hin mt b phn chim ot ca ci
d tha (do nm quyn qun l, cai qun) hoc giu ln nh tch tr, u c
tc l xut hin c s phn ha giu ngho, phn bit gia ngi c ca v
ngi khng c ca. S phn ha ny dn n hin tng phn chia ngi dn
trong x hi thnh cc tng lp khc nhau (phn chia giai cp) v ko theo xut
hin mu thun giai cp. Nhng mu thun giai cp ny a ti u tranh giai
cp v lm xut hin nh nc vi t cch l b my thng tr ca giai cp ny
i vi cc giai cp khc trong x hi.
Nh vy, nguyn nhn trc tip ca s xut hin nh nc l nhng mu
thun giai cp khng th iu ho c. V.I.Lnin nhn nh: Nh nc l sn
phm v biu hin ca nhng mu thun giai cp khng th iu ho c. Bt
c u, h lc no v chng no m, v mt khch quan, nhng mu thun
giai cp khng th iu ho c, th nh nc xut hin. V ngc li: s tn
ti ca nh nc chng t rng nhng mu thun giai cp l khng th iu ho
c10. Nh nc ch ra i, tn ti trong mt giai on nht nh ca s pht
trin x hi v s mt i khi nhng c s tn ti ca n khng cn na. C.Mc
v Ph.ngghen khi phn tch s ra i ca nh nc cng ni: Nh nc l
sn phm ca mt x hi pht trin ti mt giai on nht nh; n l s th
nhn rng x hi b lng tng trong mt mi mu thun vi bn thn m
khng sao gii quyt c, rng x hi b phn thnh nhng mt i lp
khng th iu ho m x hi bt lc khng sao loi b c. Nhng mun
cho nhng mt i lp , nhng giai cp c quyn li kinh t mu thun nhau
, khng i n ch tiu dit ln nhau v tiu dit lun c x hi trong mt
cuc u tranh v ch, th cn phi c mt lc lng cn thit, mt lc lng r
rng l ng trn x hi, c nhim v lm du bt xung t v gi cho xung t
nm trong vng trt t. V lc lng ... chnh l nh nc11
2.1.2. Bn cht ca nh nc
V l b my thng tr giai cp, bo v cho li ch ca mt giai cp nht
nh nn nh nc lun mang bn cht giai cp, khng c nh nc phi giai
cp. Theo ch ngha Mc th khng c v khng th c nh nc ng trn cc
giai cp hoc nh nc chung cho mi giai cp. Nh nc chnh l mt b my
do giai cp thng tr v kinh t thit lp ra nhm hp php ha v cng c s p
bc ca chng i vi qun chng lao ng. Giai cp thng tr s dng b my
nh nc n p, cng bc cc giai cp khc trong khun kh li ch ca
giai cp thng tr. l bn cht ca nh nc theo nguyn ngha, tc nh
nc ca giai cp bc lt. Theo bn cht , nh nc khng th l lc lng
iu ha s xung t giai cp, m tri li, n cng lm cho mu thun giai cp
10 V.I.Lnin: Ton tp, NXB. Tin b, Mtxcva, 1976, tp 33, tr. 9. 11 C.Mc v Ph.ngghen ton tp, T. 21, tr.252.
-
12
ngy cng gay gt. Nh vy, nh nc l b my quan trng nht ca kin trc
thng tng trong x hi c giai cp. V.I. Lnin khi cp ti bn cht ca nh
nc cng ch r: Nh nc l mt b my dng duy tr thng tr ca mt
giai cp ny i vi giai cp khc.12 thc hin quyn thng tr ca mnh,
Nh nc bao gi cng l mt b my nht nh, n t tch ra t x hi v
gm mt nhm ngi ch chuyn lm cng vic cai tr... B my bao gi
cng nm trong tay mt b my cng bc nht nh, mt c quan thc
lc....13
Tt c nhng hot ng chnh tr, vn ha, x hi do nh nc tin hnh,
xt cho cng, u xut pht t li ch ca giai cp thng tr. Thc t lch s
chng minh rng, cho d c che giu di hnh thc tinh vi nh th no, cho
d c b khc x qua nhng lng knh phc tp ra sao, nh nc trong mi x
hi c giai cp i khng cng ch l cng c bo v li ch ca giai cp thng
tr.
2.2. Vai tr ca Nh nc trong h thng chnh tr
H thng chnh tr trong x hi l mt h thng phc tp vi ba b phn
quan trng l h thng ng chnh tr, nh nc v cc t chc qun chng
tham gia vo hot ng chnh tr. Trong h thng , nh nc gi vai tr trung
tm, l phng tin ch yu iu tit cc quan h x hi theo hng c li
cho giai cp cm quyn v nh nc l b my duy nht c th s dng quyn
lc nh nc c tnh cng ch n phng i vi x hi. Vai tr ca nh
nc th hin mi quan h cht ch vi hai nhm t chc cn li.
2.2.1. Cc ng chnh tr
Trong h thng chnh tr, cc ng chnh tr gi vai tr quan trng. ng
chnh tr l sn phm tt yu ca cuc u tranh giai cp trong tin trnh pht
trin ca lch s nhn loi. S ra i v pht trin ca cc dng chnh tr hin
i nh chng ta thy ngy nay l sn phm ca mt x hi khi t ti mt
mc dn ch nht nh.
ng chnh tr l b phn tin phong, u no ca giai cp, ni tp trung
tr tu ca giai cp, t chc giai cp trong cuc u tranh ginh quyn lc nh
nc vo tay mnh bo v li ch giai cp. Mc tiu quan trng nht ca mi
ng chnh tr l t chc giai cp ginh quyn lc nh nc tc l hng ti
tr thnh ng chnh tr cm quyn. Khi mt ng chnh tr tr thnh ng cm
quyn, ng c vai tr v v tr lnh o ton b h thng chnh tr, lnh o
nh nc v ton x hi.
H thng t chc ng chnh tr trong x hi hin i cc nc khc
nhau khng ging nhau. Theo s lng ng c php tn ti v c kh nng
cm quyn, ngi ta chia h thng ng chnh tr thnh h thng a ng v h
thng n ng.
12 V.I.Lnin ton tp, T.39, tr.84 13 V.I.Lnin ton tp, T.39, tr.84.
-
13
2.2.2. Nh nc
Nh nc l t chc quan trng nht trong vic thc thi quyn lc chnh
tr ca giai cp cm quyn, bng h thng lut php buc mi ngi phi tun
th; ng thi cn nhng t chc cng ch c bit nh qun i, cnh st,
to n, nh t bo m thc hin.
Trong h thng chnh tr, nh nc gi vai tr qun l ch yu, thng
qua vic ban hnh h thng php lut v thc thi h thng trong x hi nh
nc hin thc ha ng li pht trin ca ng cm quyn c php l
ha trong h thng php lut, ng thi nh nc trong mt quc gia cn l ch
th duy nht ca cng php quc t.
2.2.3. Cc t chc qun chng
Cc t chc qun chng c hnh thnh v pht trin rt a dng trong
x hi di nhiu hnh thc khc nhau (cc t chc chnh tr-x hi, t chc x
hi ngh nghip, cc nhm p lc,...). Nhng t chc ny c th i din cho
ton b cng ng (nh Mt trn T quc Vit Nam), nhng cng c th ch
i din cho mt nhm ngi c li ch ging nhau trong x hi (nh Hi lm
vn, Hi cc doanh nghip va v nh,...).
Trong h thng chnh tr, cc t chc qun chng gi vai tr rt quan
trng, bng nhiu cch khc nhau tc ng ln vic hnh thnh ch trng ca
ng cm quyn, qu trnh hoch nh v thc thi chnh sch ca nh nc, gi
vai tr phn bin x hi. Nhng t chc ny li cun ng o qun chng
nhn dn vo i sng chnh tr, gp phn nng cao tnh tch cc chnh tr ca
qun chng, bo m quyn dn ch v c th m nhn mt s cng vic m
Nh nc khng lm c hoc lm km hiu qu.
3. XY DNG NH NC PHP QUYN XHCN VIT NAM
TRONG KHUN KH I MI T CHC V HOT NG CA
H THNG CHNH TR NC TA
3.1. Nh nc php quyn x hi ch ngha
3.1.1 Khi nim Nh nc php quyn XHCN
nh nc pht huy tt vai tr qun l ca mnh, cn phi xy dng
nh nc theo hng php quyn. Nh nc php quyn l mt hnh thc t
chc nh nc vi s phn cng v phi hp khoa hc, hp l gia cc quyn
lp php, hnh php, t php, ng thi c c ch kim sot quyn lc. Nh n-
c c t chc v hot ng trn c s php lut, qun l x hi bng php
lut c tnh nhn o, cng bng, v li ch chnh ng ca con ngi.
Nh nc php quyn khng ch l phng thc t chc, vn hnh quyn
lc nh nc m cn cha ng trong cc nguyn tc hp l ca qun l x
hi c c kt qua lch s, v vy nhng gi tr ca nh nc php quyn c
tnh nhn loi. Tuy nhin, vi mi ch chnh tr c hnh thc biu hin ca
nh nc php quyn khng ging nhau. Nh nc php quyn XHCN l nh
-
14
nc php quyn ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn; bo m quyn lc
thuc v nhn dn, bo m dn ch XHCN.
3.1.2. Nhng c im c bn ca Nh nc php quyn XHCN
Nh nc php quyn XHCN c mt s c im c bn sau y:
- Nh nc php quyn XHCN Vit Nam l nh nc ca dn, do dn v
v dn: Nh nc php quyn v bn cht l mt nh nc cao php lut
trong khi phi tha nhn v bo m quyn lm ch ca nhn dn. Pht huy
dn ch trong hot ng ca Nh nc l mt i hi tt yu ca Nh nc
php quyn XHCN.
- Nh nc php quyn XHCN c t chc v hot ng trn c s
Hin php v php lut, bo v Hin php v php lut: Hin php v php
lut Vit Nam phn nh ng li, ch trng ca ng, th hin ch v
nguyn vng ca nhn dn, v vy, l thc o gi tr ph bin trong x hi
v cn phi tr thnh cng c qun l ca nh nc.
Nh nc cn ban hnh h thng php lut y v hon chnh dng
lm cng c iu chnh mi quan h x hi, lm cn c xy dng trt t x
hi. Tuy nhin, cc c quan nh nc v cc cn b, cng chc nh nc, v
m rng ra l tt c mi c quan, t chc, c nhn trong x hi u phi tn
trng php lut, t mnh trong vng php lut, thc hin cc hot ng tun
th theo php lut.
- Nh nc php quyn XHCN Vit Nam phi phn nh c tnh cht
dn ch trong mi quan h gia nh nc vi cng dn v x hi, bo v
quyn con ngi: Mt nh nc ch c coi l nh nc php quyn khi n
m bo c nhng quyn t nhin ca con ngi, khi l mt nh nc dn
ch. Nh nc php quyn XHCN ch xy dng thnh cng khi pht huy c
dn ch XHCN vi t cch l mt nn dn ch cho i a s nhn dn lao ng
v trn p bn bc lt.
- Trong nh nc php quyn XHCN Vit Nam, quyn lc nh nc l
thng nht, c s phn cng, phi hp v kim sot gia cc c quan nh nc
trong vic thc thi ba quyn lp php, hnh php v t php: S thng nht
quyn lc th hin trc ht s thng nht v mc ch ca quyn lc: ton
b quyn lc nh nc thuc v nhn dn c ngha l cc c quan nh nc d
lm nhim v lp php, hnh php hay t php u l c quan thng nht ca
nhn dn, phc v v bo v cho li ch ca nhn dn. Nh vy, quyn lc
nh nc thng nht phi th hin s tp trung quyn lc vo cc c quan i
din ca dn, trc ht l c quan i din cao nht l Quc hi c th thng
nht bo v mt mc tiu chung l c lp dn tc v li ch ca nhn dn, t
nc v dn tc, i ln CNXH.
Tuy nhin, mi nhnh quyn lc u c c th ring v c nhng c
im k thut ring: hot ng hnh php khng th ging vi hot ng lp
php hay t php. Do , nng cao cht lng hot ng cn phn cng cc
b phn quyn lc lp php, hnh php v t php cho cc c quan khc nhau,
nhng s phn cng ny khng ging nh tam quyn phn lp cc nc t
-
15
bn, khng phi l chia i trng, khng ch ln nhau m cc c quan thc
thi quyn lc ny li c mi lin h vi nhau t mc tiu chung.
- Nh nc php quyn XHCN Vit Nam t di s lnh o ca ng
Cng sn Vit Nam: S lnh o ca ng Cng sn Vit nam i vi cch
mng Vit Nam ni chung v vic xy dng v hot ng ca Nh nc ni
ring l mt tt yu khch quan. iu c khng nh qua vai tr lnh o
khng th thiu ca ng Cng sn trong sut qu trnh tuyn truyn, ch o,
t chc v dn dt dn tc trong qu trnh u tranh ginh c lp dn tc,
thng nht t nc v i ln xy dng ch ngha x hi.
3.2. S cn thit phi xy dng Nh nc php quyn XHCN nc
ta hin nay
Vic xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha nc ta hin nay
xut pht t tt yu kinh t, l mt nhu cu chnh tr khch quan. Thng qua
xy dng nh nc php quyn, Nh nc ta mi c th xc nh ng chc
nng v nhim v, v tr v vai tr ca mnh trong h thng chnh tr ni ring
v trong i sng chnh tr ni chung. n nay, nh nc php quyn x hi
ch ngha Vit Nam c nh hnh trn nhng nt c bn v tr thnh tr
ct ca h thng chnh tr nc nh. Trong qu trnh i mi h thng chnh tr,
cng vi vic xy dng v chnh n ng l nhim v then cht, cn xc nh
xy dng v hon thin nh nc l nhim v trng tm. Xy dng Nh nc
php quyn x hi ch ngha Vit Nam chnh l xy dng v thc hin nn dn
ch x hi ch ngha, xy dng v thc hin quyn lm ch ca nhn dn; lm
cho quyn lc nh nc v h thng t chc thc thi quyn lc - h thng
chnh tr - c xc nh ng n v c hiu qu hn. Quyn lc Nh nc
c cng c v tng cng cng c ngha l quyn lnh o ca ng c
cng c v tng cng. Gi vng v tng cng s lnh o ca ng i vi
Nh nc l nhm cng c v tng cng sc mnh ca Nh nc.
Cng lnh xy dng t nc thi k qu ln CNXH (b sung, pht
trin nm 2011) xc nh r: Nh nc ta l Nh nc php quyn x hi
ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Tt c quyn lc Nh nc
thuc v nhn dn m nn tng l lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn v i ng tr thc, do ng Cng sn Vit Nam lnh o. Quyn lc
Nh nc l thng nht; c s phn cng, phi hp v kim sot gia cc c
quan trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php. Nh nc ban
hnh php lut; t chc, qun l x hi bng php lut v khng ngng tng
cng php ch x hi ch ngha.14
Tuy nhin, bn cnh nhiu u im, qu trnh xy dng nh nc php
quyn x hi ch ngha ni ring v i mi t chc v hot ng ca h thng
chnh tr ni ring ca chng ta hin nay cng cn bc l nhiu nhc im cn
khc phc nh:15 Xy dng nh nc php quyn XHCN cha theo kp yu cu
14 Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi (b sung, pht trin nm 2011) 15 Xem ng Cng sn Vit Nam (2011): Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI. NXB. Chnh tr
Quc gia, H Ni.
-
16
pht trin kinh t v qun l t nc, th hin trn cc mt: nng lc xy dng
th ch, qun l, iu hnh, t chc thc thi php lut cn yu; t chc b my
nhiu c quan cn cha hp l, bin ch cn b, cng chc tng thm; chc
nng, nhim v ca mt s c quan cha r, cn chng cho; cht lng
i ng cn b, cng chc cha p ng c yu cu nhim v trong tnh
hnh mi ca t nc; ci cch hnh chnh cha t yu cu ra; th tc
hnh chnh cn gy phin h cho t chc v cng dn; nng lc d bo, hiu
lc, hiu qu qun l ca Nh nc trn mt s lnh vc yu; phn cp mnh
nhng thiu kim tra, kim sot; trt t, k cng x hi khng nghim. Ci
cch t php cn chm, cha ng b. Cng tc iu tra, giam gi, truy t,
xt x trong mt s trng hp cha chnh xc; n tn ng, n b hu, b ci
sa cn nhiu.
Cng tc phng, chng tham nhng, lng ph cha t c yu cu
ra. Quan liu, tham nhng, lng ph vn cn nghim trng, vi nhng
biu hin tinh vi, phc tp, cha c ngn chn, y li, gy bc xc x
hi.
Nhng nhc im ni trn t ra yu cu khch quan phi i mi,
nng cao cht lng hot ng ca b my nh nc pht huy dn ch x
hi ch ngha, thc hin tt quyn lc nh nc thuc v nhn dn, pht trin
kinh t th trng to c s vt cht cho vic xy dng ch ngha x hi v
gi vng nh hng x hi ch ngha.
3.3. Nhng nh hng c bn trong xy dng Nh nc php
quyn nc ta hin nay
i mi h thng chnh tr l mt vn phc tp v kh khn, tuy cp
bch nhng khng th ch quan, nng vi d dn ti sai lm. Vn kin i
hi i biu ton quc ln th VII ch r: Vic i mi h thng chnh tr
nht thit phi trn c s nghin cu v chun b rt nghim tc, khng cho
php gy mt n nh chnh tr dn n s ri lon. Nhng khng v vy m
tin hnh chm tr i mi h thng chnh tr, nht l v t chc b my v
cc b; mi quan h gia ng, Nh nc v cc on th nhn dn, bi l
iu kin thc y pht trin kinh t, x hi v thc hin dn ch.16 Do vy,
v nhn thc cng nh hnh ng thc tin cn qun trit quan im: i mi
h thng chnh tr Vit Nam l mt qu trnh lu di, tuy khn trng v vi
quyt tm i mi cao nhng khng th nng vi v n gin ho trong nhn
thc, quan nim cng nh trong trin khai thc hin.17
Bn cnh vic i mi t chc v phng thc lnh o ca ng theo
hng gi vng v tng cng s lnh o ca ng i vi nh nc v x
hi v i mi cch thc t chc v hot ng ca cc t chc qun chng,
trc ht l cc t chc chnh tr-x hi, i mi v nng cao hiu lc v hiu
qu qun l ca nh nc theo hng xy dng Nh nc php quyn x hi
16 ng Cng sn Vit Nam (1991): Vn kin i hi i biu ton quc ln th VII. NXB. S tht, H Ni,
tr.54. 17 L Minh Thng (2011): Tip tc i mi h thng chnh tr p ng cc yu cu pht trin mi ca t nc.
-
17
ch ngha di s lnh o cu ng l mt yu cu cp bch v quan trng.
Nh nc l b my c bn nht thc hin quyn lm ch ca nhn
dn, l cng c quan trng nht pht huy dn ch XHCN, do cn phi tr
thnh b my phc v nhn dn, gn b mt thit vi nhn dn, thc hin y
quyn dn ch ca nhn dn, tn trng, lng nghe kin ca nhn dn v chu s
gim st ca nhn dn; c c ch v bin php kim sot, ngn nga v trng tr
t quan liu, tham nhng, lng ph, v trch nhim, lm quyn, xm phm quyn
dn ch ca cng dn; gi nghim k cng x hi, nghim tr mi hnh ng
xm phm li ch ca T quc v ca nhn dn.
Trong tnh hnh hin nay, cn tip tc y mnh vic xy dng v hon
thin Nh nc php quyn x hi ch ngha, bo m Nh nc ta thc s l
ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn, do ng lnh o; thc hin tt
chc nng qun l kinh t, qun l x hi; gii quyt ng mi quan h gia
Nh nc vi cc t chc khc trong h thng chnh tr, vi nhn dn, vi th
trng. Nng cao nng lc qun l v iu hnh ca Nh nc theo php lut,
tng cng php ch x hi ch ngha v k lut, k cng. Nh nc chm
lo, phc v nhn dn, bo m quyn, li ch chnh ng ca mi ngi dn.18
Nh nc lm nhim v qun l v lnh o x hi, cn lm tt mt
s ni dung ch yu sau:
- Nng cao nhn thc v nh nc php quyn XHCN.
- Tin hnh ci cch ng b t chc v hot ng ca b my nh nc
trn c ba lnh vc ci cch lp php, ci cch hnh chnh v ci cch t php,
trong ly ci cch hnh chnh l trng tm.
- Xy dng c ch v bin php kim tra, kim sot, ngn nga v
trng tr t quan liu, tham nhng, lng quyn, xm phm quyn lm ch ca
nhn dn; ngn chn v khc phc tnh trng dn ch hnh thc, dn ch cc
oan, ng thi nghim tr nhng hot ng ph hoi gy ri...
- Thc hin nghim tc nguyn tc tp trung dn ch trong t chc v
hot ng ca b my nh nc.
CU HI THO LUN
18 ng Cng sn Vit Nam (2011): Vn kin i hi i biu ton quc ln thc XI. NXB. Chnh tr Quc
gia, tr.70.
-
18
1. Quyn lc chnh tr l g? Ti sao ni quyn lc nh nc l b phn
quan trng nht ca quyn lc chnh tr?
2. Phn tch c ch ng lnh o, Nh nc qun l, nhn dn lm ch?
3. Phn tch vai tr ca nh nc trong h thng chnh tr? Ti sao ni nh nc l trung tm ca h thng chnh tr?
4. Phn tch cc c im c bn ca nh nc php quyn XHCN v ch ra s khc bit gia nh nc php quyn t sn v nh nc php quyn
XHCN?
5. Phn tch cch thc t chc v thc thi quyn lc nh nc v cho bit mi quan h gia quyn hnh php vi quyn lp php v quyn t php?
TI LIU THAM KHO
1. Chiavo - Campo v Sundaram: Phc v v duy tr - Ci thin Hnh chnh cng trong mt th gii cnh tranh. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni,
2003.
2. David Osborne/Ted Gaebler: i mi hot ng ca Chnh ph. NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 1997.
3. Bi Xun c: i mi, hon thin b my nh nc trong giai on hin nay, NXB. T php, H Ni, 2004.
4. Hong Vn Ho: T tng H Ch Minh v nh nc kiu mi s hnh thnh v pht trin, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 1995.
5. L Quc Hng: Thng nht, phn cng v phi hp quyn lc nh nc Vit Nam, NXB. T php, H Ni, 2004.
6. Nguyn Vn Nin: Xy dng nh nc php quyn Vit Nam mt s vn l lun v thc tin, NXB. Chnh tr quc gia, H Ni, 1996.
7. L Minh Qun: Xy dng nh nc php quyn, p ng yu cu pht trin t nc theo nh hng XHCN Vit Nam hin nay, NXB. Chnh
tr Quc gia, H Ni, 2003.
8. ng nh Tn (ch bin): Nhn dn gim st cc c quan dn c Vit Nam trong thi k i mi, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006.
9. Nguyn Ph Trng (ch bin): V nh hng XHCNv con ng i ln CNXH Vit Nam, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2001.
10. Nguyn Trng Thc: Xy dng nh nc php quyn ca dn, do dn, v dn, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2005.
11. Nguyn Vn Tho: Xy dng nh nc php quyn di s lnh o ca ng, NXB. T php, H Ni, 2006.
-
19
12. Nguyn Vn Yu, L Hu Ngha (ng ch bin): Xy dng nh nc php quyn XHCN Vit Nam, NXB. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006.
13. Vin nh nc v php lut: Tm hiu v nh nc php quyn, NXB. Php l, H Ni, 1992
Chuyn 2
-
20
T CHC B MY HNH CHNH NH NC
1. B MY HNH CHNH NH NC TRONG B MY NH
NC
1.1. B my nh nc
Nh nc l mt t chc ln nht trong tt c cc loi t chc. l loi
t chc sinh ra vi nhiu chc nng, nhim v khc nhau ty theo bi cnh,
hon cnh ra i ca n.
Nhng giai on u ca s pht trin quc gia, nh nc sinh ra thc
hin s mnh ca giai cp thng tr; giai cp ginh c quyn kim sot quc
gia. Nhng cng vi s pht trin, nh nc cng ngy cng c xc nh r
hn; xc nh li ng hn chc nng ca mnh19. Tuy nhin, xu hng c th
c nhiu thay i nhng nh nc sinh ra lm mt s vic c bn sau:
- Qun l nh nc thng qua vic s dng quyn lc nh nc;
- Cung cp cc loi dch v hng ha cho x hi, cng dn bng ngun
lc nh nc.
Hai nhm cng vic trn mang tnh ph bin mi quc gia v giai
on no ca s pht trin vn l nhng chc nng quan trng, khng th thiu.
Nhm chc nng th nht l chc nng khng th thiu v khng th
chuyn giao cho bt c t chc no khc ngoi nh nc.
Nhm chc nng th hai v ang tip tc thay i v nh nc v
ang dn chuyn mt s chc nng vn d do nh nc m nhn ra bn ngoi
theo m hnh t nhn ha; x hi ha hay nh nc v khu vc t cng lm
(i tc cng - t)
B my nh nc thc cht l mt t chc trin khai thc thi php
lut ca nh nc v do ty thuc cc t duy v qun l nh nc m c th
c nhng dng t chc khc nhau.
V nguyn tc, quyn lc nh nc bao gm ba nhm yu t cu thnh
l quyn lp php, quyn hnh php v quyn t php. l dng chung nht
t duy v quyn lc nh nc. Tuy nhin, mi quan h gia cc t chc trong
vic thc thi ba nhm quyn lc ny khng ging nhau gia cc nc ty thuc
vo th ch chnh tr, hnh thc chnh th m c th ra i cc m hnh phn
chia quyn lc nh nc theo: cng nhc, mm do hay thng nht tp trung.
ng thi, thc thi quyn lc nh nc nu trn vi ba nhnh quyn
lc tng xng, b my nh nc s c t chc theo cc cch thc t chc
khc nhau. Nguyn tc chung c th m t bng s 1.
19 Nu anh/ch no quan tm n nhng dng t duy v nh nc, c th tm c trong quyn sch Ti sao
quc gia tht bi - ngun gc quyn lc, giu sang v ngho i - Why nations fail : the origins of power,
prosperity, and poverty ca 2 tc gi: Daron Acemoglu, James A. Robinson.
-
21
S 1: T chc thc thi quyn lc nh nc
Thc thi quyn lc nh nc
H thng cc
c quan thc
thi quyn lp
php
H thng cc
c quan thc
thi quyn t
php
H thng cc
c quan thc
thi quyn
hnh php
B my lp php B my t phpB my hnh php
1.1.1. B my thc thi quyn lp php
Trn nguyn tc chung, Quyn lp php l quyn xc lp cc quy tc ph
qut cho x hi, tc l quyn xy dng v ban hnh cc chun mc, quy tc
ng x, quan h trong ni b quc gia v vi bn ngoi. Trong khun kh php
lut c ban hnh, tt c mi thnh vin ca x hi phi tun th.
Ty thuc vo mi mt quc gia theo nhng th ch chnh tr v nh
nc khc nhau s to nn b my lp php khc nhau.
B my thc thi quyn lp php khng tuyt i ging nhau gia cc
nc nhng nguyn tc chung l c mt h thng cc c quan chuyn lo cng
vic lp php. C hai hnh thc t chc:
- H thng ngh vin lng vin: hai vin vi tn gi chung l Thng
vin v H vin.
- H thng mt vin gi chung l Quc hi20/.
Mi quan h gia 2 vin, cch thc to ra thnh vin ca vin do truyn
thng php lut quy nh. S lng i biu ca hai vin cng khng ging
nhau v khc nhau trong vic bu ra cc ngh s. Nhng nc theo ch qun
ch lp hin, Quc hi do nhn dn bu, nhng c mi quan h cht ch vi
ch qun ch.
1.1.2. B my thc thi quyn t php
T php21 l mt lnh vc quyn lc nh nc, thc hin vic lun ti v
truy t nhng hnh vi vi phm php lut theo ng lut nh. a s cc nc,
truy t, buc ti thuc h thng ta n.
Mt s nc theo m hnh t chc ca cc nc x hi ch ngha trc
y vn gi b my thc thi quyn lun ti kim st. Do vy, trong trng
hp ny, b my thc thi quyn t php bao gm Ta n v Vin Kim st.
1.1.3 B my thc thi quyn hnh php
20 Cch t chc mt vin hay hai vin ty thuc vo quc gia. Nh nc n nht cng c th c 2 vin; nh nc lin bang cng tng t. 21 Cn phn bit t t php trong thc thi quyn t php vi t php trong c cu t chc ca chnh ph (b t
php). Hai b phn ny c th cng s dng chung mt t nhng bn cht khc nhau.
-
22
Quyn hnh php l quyn thi hnh php lut do c quan lp php ban
hnh; t chc thc hin nhng chnh sch c bn v i ni, i ngoi v iu
hnh cng vic chnh s hng ngy ca quc gia. chnh l quyn iu hnh
x hi. Quyn hnh php c thc thi thng qua b my hnh php.
T chc b my thc thi quyn hnh php bao gm mt h thng ca cc
t chc t trung ng n a phng trong nh nc n nht v t chnh ph
lin bang n chnh ph bang v chnh quyn a phng trong nh nc theo
th ch lin bang.
B my thc thi quyn hnh php thc hin hai quyn: lp quy v t
chc thc hin hay hnh chnh.
Quyn lp quy l quyn ban hnh cc vn bn php quy di lut. Tu
theo tng giai on, tng nc c th c nhng tn gi khc nhau cho cc loi
vn bn ny. nc ta c cc loi nh: Ngh nh, Quyt nh, Thng t c
th ho lut, thc hin lut nhm iu chnh nhng quan h kinh t-x hi
thuc phm vi quyn hnh php. Di gc php lut, c th xem y l s
u quyn ca lp php cho hnh php iu hnh cc hot ng c th ca
quyn lc nh nc.
Quyn hnh chnh l quyn t chc ra b my hnh chnh qun l t
nc, sp xp nhn s, iu hnh cng vic quc gia, s dng ngun ti chnh
v cng sn thc hin nhng chnh sch ca t nc. l quyn t chc,
iu hnh cc hot ng kinh t - x hi, a php lut vo i sng nhm gi
gn trt t an ninh x hi, phc v li ch ca cng dn, bo m dn sinh v
gii quyt cc vn x hi v s dng c hiu qu ngun ti chnh v cng
sn pht trin t nc mt cch c hiu qu.
1.2. Cc nguyn tc chi phi mi quan h gia cc b phn cu
thnh b my nh nc: Lp php, hnh php v t php
Trn phng din l thuyt cng nh thc tin, nguyn tc chi phi mi
quan h gia cc b phn cu thnh b my nh nc da trn vic phn b
quyn lc nh nc theo cc hng khc nhau: th nht quyn lc nh nc
c phn chia thnh ba nhm quyn (lp php, hnh php, t php), giao cho
ba c quan nh nc khc nhau c lp nm gi, th hai quyn lc nh nc l
thng nht, khng phn chia.
Theo hng th nht, hn ch vic lm dng quyn lc, h thng
kim tra v cn bng quyn lc gia cc t chc c trao quyn thc thi hot
ng qun l nh nc trn tng ngnh quyn c thit lp. cng chnh l
cch thc tc ng qua li gia cc c quan thc thi quyn lc nh nc vi
nhau. Theo hng ny, c hai m hnh t chc thc thi quyn hnh php trong
h thng cc c quan quyn lc nh nc
M hnh t chc b my thc thi quyn lc nh nc da trn nguyn
tc tam quyn phn lp m t s 2.
-
23
S 2: Nguyn tc tam quyn phn lp
cng nhc
Thc thi quyn
lp php
Thc thi quyn
hnh php
Thc thi quyn
t php
Cc b phn cu thnh b my thc thi ba loi quyn lc nh nc nu
trn c lp vi nhau trn nhng nguyn tc mi mt b my khng ph thuc
vo nhau v hot ng mang tnh c lp.
M hnh t chc b my nh nc da trn tam quyn phn lp, nhng
gia cc b phn cu thnh thc thi cc loi quyn lc c nhng phn lin
h vi nhau (mm do). (S 3).
Gia cc yu t, b phn cu thnh t b my thc thi quyn lc nh
nc c s phi kt hp vi nhau. C nhng loi cng vic c c hai b
phn cng thc hin.
Theo hng th hai, quyn lc nh nc l tp trung thng nht khng
phn chia nhng c s phn cng v phi hp gia cc c quan thc hin ba
quyn lp php, hnh php v t php. iu ny nh hng rt ln n vic
hnh thnh ba t chc thc thi cc loi quyn trn v mi quan h, phi hp
gia chng.
-
24
Trong bi cnh c th ca Vit Nam, quyn lc nh nc l thng nht
tp trung, khng phn chia nhng c s phn cng, phi hp trong vic thc thi
cc loi quyn lc nh nc. iu c khng nh bi Hin php 1992 v
1992 sa i. Quc hi l c quan quyn lc nh nc cao nht, Quc hi s
quyt nh ton b cc vn lin quan n b my nh nc bao gm c h
thng cc c quan lp php, t php v hnh php
1.3. B my hnh chnh nh nc v nhng c trng c bn ca b
my hnh chnh nh nc
1.3.1. B my hnh chnh nh nc
Nh nu trn, b my hnh chnh nh nc c hiu theo hai ngha:
Mt l, theo ngha rng chung ca cc nc l b my thc thi quyn
hnh php. Tc trin khai t chc thc hin php lut; a php lut vo i
sng. y chnh l b my ang tn ti rt nhiu nc.
Hai l, theo ngha hp, ng vi b my hnh chnh nh nc Vit
Nam. Trong trng hp ny, khi nghin cu b my hnh chnh nh nc Vit
Nam, Hi ng Nhn dn khng thuc phm tr b my hnh chnh nh nc.
iu ny cng ch mang tnh tng i. Hin php cng nh cc vn bn php
lut khc u ghi Hi ng nhn dn l c quan quyn lc nh nc a
phng. y ban nhn dn l c quan chp hnh ca Hi ng nhn dn v l
c quan hnh chnh nh nc a phng. Chnh v vy, phm vi hnh chnh
nh nc ch bao gm chnh ph v y ban nhn dn cc cp.
1.3.2. Nhng c trng c bn ca b my hnh chnh nh nc
Mc tiu ca b my hnh chnh nh nc
Mi t chc c thnh lp nhm t c cc mc tiu ca n. Mc
tiu ca cc t chc hng n khng ging nhau, n tu thuc vo tng loi
hnh cc t chc . Mc tiu ca b my hnh chnh nh nc ni chung v
mc tiu ca cc c quan trong b my hnh chnh nh nc ni ring c
nhng c im khc bit vi mc tiu ca cc loi t chc khc.
+ Mc tiu ca b my hnh chnh nh nc do php lut quy nh. Tt
cc cc c quan cu thnh c b my hnh chnh nh nc u hng n mt
mc tiu chung l thc thi quyn hnh php, m bo hiu lc qun l ca nh
nc trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi.
+ Tt c cc hot ng ca b my hnh chnh nh nc u hng n
cc mc tiu mang tnh chnh tr ca ng chnh tr cm quyn, hay giai cp
cm quyn. y l s khc bit rt c bn trong mc tiu ca cc c quan, t
chc trong b my hnh chnh nc ni ring cng nh b my hnh chnh nh
nc ni chung. B my hnh chnh nh nc l mt thit ch chnh tr - hnh
chnh, l cng c thc thi cc mc tiu chnh tr ca ng cm quyn hay
giai cp cm quyn.
+ Hot ng qun l hnh chnh nh nc bn cnh cc mc tiu thc
hin chc nng mang tnh qun l, n cn phi mang tnh phc v cho nhn
-
25
dn, cho li chung ca cng ng, cc sn phm ca qun l hnh chnh nh
nc thng khng mang tnh li nhun, kinh doanh.
Cch thc thnh lp hay v tr php l ca cc c quan, t chc trong b
my hnh chnh nh nc
Mi c quan, t chc trong b my hnh chnh nh nc c mt cch
thc thnh lp ring trong khun kh quy nh ca php lut. B my hnh
chnh nh nc c t chc v hot ng da trn cc quy nh cht ch ca
php lut, cc c quan, t chc trong b my hnh chnh nh nc ch c
thnh lp khi c cc vn bn quy phm php lut cho php.
Cc vn bn php lut cho php thnh lp mang li cc a v php l
khc nhau cho tng c quan trong h thng t chc hnh chi nh nh nc. a
v php l ca tng c quan c xc nh r rng trong cc hot ng ca
tng c quan, t chc v ca c b my hnh chnh nh nc.
Mi c quan, t chc c thnh lp thc hin mt hoc mt nhm
chc nng, nhim v r rng, khng chng cho, trng lp, bo m tnh cht
c lp tng i v to thnh chnh th cho b my hnh chnh nh nc.
Vn quyn lc - thm quyn
Quyn lc ca cc t chc ni chung l sc mnh, l iu kin cn
cho cc t chc hot ng nhm t c mc tiu ca mnh, quyn lc
phi c to ra hoc do cc c quan c thm quyn trao cho n.
B my hnh chnh nh nc c nh nc trao cho quyn lc ca nh
nc thc hin cc chc nng v nhim v ca mnh. y l quyn lc c
bit ca nh nc, bt buc x hi v cng dn phi thi hnh cc quyt nh
trong qun l hnh chnh nh nc. Quyn lc ca cc c quan, t chc trong
b my hnh chnh nh nc c trao mang tnh php l, th hin:
- Cc c quan qun l hnh chnh nh nc c quyn ban hnh cc vn
bn quy phm php lut di lut buc cc c quan cp di trong h thng b
my hnh chnh nh nc, cc t chc khc trong x hi, v cng dn phi
chp hnh, thc hin.
- Quyn kim tra vic thc hin cc vn bn quy phm php lut hoc
thnh lp cc on kim tra, thanh tra vic thc hin cc quyt nh qun l.
- Tin hnh cc bin php gio dc, thuyt phc, khen thng ,k lut,
v cng ch khi cn thit trong qun l hnh chnh nh nc.
Thm quyn ca cc c quan, t chc trong b my hnh chnh nh nc
l s ph hp gia chc nng nhim v vi quyn hn c trao. Mi c quan
hnh chnh nh nc c trao mt hoc mt nhm chc nng, nhim v trong
hot ng qun l hnh chnh nh nc, ng thi vi chc nng nhim v ,
cc c quan ny cng c nh nc trao cho nhng quyn lc tng xng
thc thi nhm t hiu lc, hiu qu cao nht. S ph hp gia chc nng,
nhimv vi qun hn c trao to thnh thm quyn php l cho cc c quan
hnh chnh nh nc hot ng.
-
26
Tu thuc vo a v php l v chc nng nhim v, cc c quan hnh
chnh nh nc c trao thm quyn chung hoc thm quyn ring hot
ng. Thm quyn chung c trao cho nhng t chc hnh chnh nh nc
thc hin chc nng qun l nh nc trn nhng quy m rng v nhiu lnh
vc, va mang tnh cht ngnh, va mang tnh cht lnh th ,v d nh Chnh
ph, UBND cc cp.Thm quyn ring c trao cho nhng t chc thc hin
chc nng qun l hnh chnh theo ngnh hoc cc lnh vc c th, v d nh
cc b, ngnhS phn chia theo ngnh, lnh vc trong qun l hnh chnh
nh nc gip cho vic thc thi quyn hnh php ca b my hnh chnh nh
nc c chuyn mn ho, tuy nhin s phn chia ny c th ch l tng i.
Quy m hot ng
Quy m hot ng ca mt t chc ni chung l mt phm tr c th
hin trn nhiu gc nh cc chc nng, nhim v, quyn hn, t chc, b
my, nhn s, v khng gian tc ng, cc i tng chu nh hng ca hot
ng qun l ca n. Ni n quy m ca mt t chc l ni n s ln, nh
ca cc t chc . B my hnh chnh nh nc l mt h thng t chc c
quy m rng ln nht c v t chc cng nh hot ng trong x hi.
B my hnh chnh nh nc l mt h thng t trung ng n a
phng, bo m cc chc nng trong qun l hnh chnh nh nc trn tt c
cc lnh vc c trao. Tng b phn cu thnh ca h thng m nhim chc
nng qun l nh nc i vi tng ngnh, lnh vc hay lnh th cng l nhng
t chc c quy m rt ln.
Vn ngun lc
Ngun lc cho hot ng ca b my hnh chnh nh nc c chia
thnh hai nhm:
+ Ngun nhn lc: l con ngi lm vic trong cc c quan t chc
ca b my hnh chnh nh nc, h l ngi ca Nh nc, c Nh nc
thu v s dng, h phi tun th theo cc quy nh ca nh nc. Mi ngi
c trao mt nhin v c th theo tng v tr, chc v.
Nhng ngi lm vic trong cc c quan, t chc ca b my hnh chnh
nh nc l nhng ngi thc thi nhng cng vic c bit : thc thi cng v,
h c nh nc qun l v s dng theo cc quy nh ring ca php lut.
+ Ngun ti chnh: ngun ti chnh cho cc t chc hnh chnh nh
nc hot ng cng nh chi tr lng cho i ng cng chc ly t ngn sch
ca nh nc. Cc hot ng chi tiu lin quan n hot ng qun l hnh
chnh nh nc c tun th theo php lut, c kim sot cht ch bi kim
ton nh nc. S kim sot ny nhm bo m cho vic s dng ngn sch
nh nc c hiu qu cao nht, chng lng ph, tiu cc, tham nhng.
1.4. Cc yu t cu thnh t chc b my hnh chnh nh nc
T chc hnh chnh nh nc l mt h thng c cu cc mi quan h
trong hot ng thc hin chc nng ca nn hnh chnh nh nc - hot ng
-
27
thc thi quyn hnh php. N phi bo m mi quan h n nh, vng chc v
thng sut t trung ng n tn cc n v hnh chnh c s thp nht. V vy,
c cu t chc hnh chnh nh nc l mt h thng th bc, c phn nh
theo cc tiu ch khc nhau.
1.4.1. C cu t chc theo cp bc hnh chnh - lnh th
l c cu t chc bo m cho h thng hnh chnh nh nc thng
sut t trn xung tn c s. Theo khi nim ny, h thng hnh chnh nh
nc chia ra: mt l, b my hnh chnh trung ng, hoc cng c th gi l b
my Hnh chnh Nh nc vi ngha l cc c quan Hnh chnh Nh nc
trung ng c vai tr qun l ton quc; hai l hnh chnh a phng, bao
gm ton b cc t chc Hnh chnh Nh nc ti a phng nhm thc thi
nhim v qun l hnh chnh nh nc ti a phng.
1.4.2. C cu t chc theo chc nng
C cu t chc theo chc nng l c cu t chc c phn nh theo
chc nng v c chuyn mn ho, to thnh nhng c quan qun l cc
ngnh, cc lnh vc khc nhau ca nn hnh chnh nh nc.
Theo khi nim ny b my hnh chnh Trung ng (Chnh ph) chia ra
thnh cc b; b my hnh chnh ca tnh chia ra nhiu S, Ban. Tng t nh
vy, c cu t chc ca tng c quan, t chc thuc b my hnh chnh nh
nc. l cu trc bn trong ca tng c quan hnh chnh thc hin chc
nng qun l hnh chnh nh nc trn cc lnh vc khc nhau. V d, c cu t
chc b my ca Vn phng Chnh ph; c cu t chc b my ca mt b hay
mt U ban nhn dn tnh.
1.4.3 Cc yu t cu thnh b my hnh chnh nh nc
Tt c cc hot ng ca b my hnh chnh nh nc c t trong
mt mi trng rt c th v th ch chnh tr, trnh pht trin kinh t - x
hi; phong tc tp qun v cc yu t khc.
Cc yu t cu thnh b my hnh chnh nh nc c chia thnh 2
nhm:
Nhm th nht: chia b my hnh chnh nh nc theo trt t th bc
mang tnh lnh th.
Theo nhm ny, chia b my hnh chnh nh nc thnh 2 nhm:
Hnh chnh nh nc trung ng tc h thng cc t chc cu thnh b
my hnh chnh nh nc trung ng hay hay hnh php trung ng;
Hnh chnh nh nc a phng hay chnh quyn a phng tc b
my hnh chnh nh nc, b my thc thi quyn hnh php a phng.
Ty theo tng quc gia, hnh chnh nh nc a phng hay chnh
quyn a phng chia thnh nhiu cp khc nhau.
Nhm th hai: chia b my hnh chnh nh nc thnh cc nhm mang
tnh chc nng hoc mang tnh chuyn mn. Tuy nhin, phn chia thnh chc
-
28
nng hay chuyn mn ch mang tnh tng i v ph thuc vo cch thit lp
c cu t chc b my hnh chnh nh nc ni chung v ca tng c quan
hnh chnh nh nc c th.
2. T CHC B MY HNH CHNH NH NC TRUNG
NG
2.1. Vai tr ca hnh chnh nh nc trung ng
Hnh chnh nh nc trung ng thc hin cc hot ng qun l hnh
chnh nh nc mang tnh cht chung, v m da trn nhng iu kin chnh
tr, kinh t, x hi ca quc gia thc thi cc hot ng lp quy mang tnh
hng dn chung cho c quc gia thc hin chi tit vic trin khai t chc thc
hin php lut. ng thi bo m cho cch qun l hnh chnh nh nc (trin
khai thc hin php lut) thng nht trn ton b lnh th quc gia.
Hnh chnh nh nc trung ng c trch nhim hoch nh chnh sch
chung v i ni, i ngoi quc gia; i din bnh vc quyn li quc gia,
khng b nh hng quyn li ca cc a phng; bo m iu phi li ch
quc gia, li ch chung cc a phng v kim sot mi qu trnh qun l x
hi.
Trong mt chng mc no , Chnh ph cn thay mt cho c quc gia,
i din cho tt c cc thit ch nh nc. c bit, trong bi cnh t nc c
chin tranh, cc c quan nh nc khc c th nh tr, khng hot ng,
nhng chnh ph khng th khng hot ng. iu cho thy chnh ph c v
tr quan trng nh th no trong b my nh nc. Vai tr ca chnh ph cc
nc trn th gii c th hin trn cc phng din sau:
- Trong mi quan h ca chnh ph vi cc ng phi chnh tr.
- Vai tr ca chnh ph th hin trong mi quan h ca chnh ph vi
ngh vin.
- Vai tr ca chnh ph trong mi quan h vi nguyn th quc gia.
Hu ht chnh ph ca cc quc gia nm gi quyn hnh php mt trong
nhng nhm quyn lc nh nc song song vi quyn lp php, t php v l
v kh c bn thc hin chnh sch i ni v i ngoi ca nh nc. Hot
ng ca chnh ph gn lin vi hot ng ca ng cm quyn, chnh ph tr
thnh mt b phn quan trng nht trong b my nh nc. Hot ng ca
chnh ph, ng v mt cc thit ch x hi, cho php nh nc ca cc
quc gia gii quyt c nhiu mu thun trong x hi v tn dng nhng
thnh tu khoa hc, k thut v cng ngh hin i thc y s pht trin.
2.2. Cc m hnh t chc b my hnh chnh nh nc trung ng
2.2.1 M hnh lp php tri
y l m hnh nhm xc nh vai tr ca c quan lp php hoc cng
c th chnh l Quc hi hay thng ngh vin hay h ngh vin trong vic
thnh lp c quan thc thi quyn hnh php.
-
29
a s cc trng hp theo m hnh ny, ng ginh a s hoc lin minh
cc ng ginh a s trong quc hi s nm gi chc v th tng. Th tng
thnh lp chnh ph. Chnh ph chu trch nhim trc h thng cc c quan
lp php (h ngh vin v thng vin). C cu t chc b my hnh php
trung ng theo m hnh lp php tri chnh l v th ca Th tng, ngi
ng u hnh php do quc hi la chn. chnh l m hnh t chc b my
hnh chnh nh nc theo dng Th tng nu trn.
Theo m hnh ny, c quan lp php la chn th tng thnh lp
chnh ph v l ngi ng u hnh php theo nhng quy nh ca php lut.
Trn thc t, ng no ginh c a s gh trong cc c quan lp php s c
vai tr quan trng hnh thnh c quan hnh php. Ngi ng u ng a
s s c ch nh thnh lp chnh ph. Trong trng hp ny, cc ng
chnh tr s tranh th s ng h ca c tri ginh a s trong Quc hi v do
l nm quyn hnh php. Th tng mang tnh cht ngh vin v do Quc
hi bu v do chu trch nhim trc Quc hi. Quc hi c th b phiu
bt tn nhim vi Th tng. V th tng l ngi ng u ca phe a s
trong Quc hi nn trn thc t Th tng l ngi c quyn lc rt ln.
in hnh nh Nht bn, Cng ha lin bang c. D Chnh ph c thnh
lp theo tnh cht lp php tri, nhng khi c bu, chn, th tng c
quyn rt ln.
M hnh lp php tri cng ch mang ngha tng i. Tnh tri y th
hin vai tr ca Quc hi (m hnh lng vin hay mt vin) ng vai tr
trong vic hnh thnh ra b my th thi quyn hnh php. M hnh t chc b
my hnh php theo m hnh lp php tri c th di nhiu dng khc nhau
v thng di dng chung Th tng l ngi ng u hnh php nhng
c bu thng qua quc hi v l ngi ng u ng hay lin minh cc
ng ginh a s trong quc hi. M hnh lp php tri thng biu hin
cc nh nc c t chc theo chnh th i ngh, k c qun ch ln cng
ho.
2.2.2 M hnh hnh php tri
M hnh hnh php tri l m hnh t chc b my hnh php c lp
vi b my lp php. C hai t chc ny u do c tri bu, nhng hnh php
ng vai tr quan trng trong iu hnh cng vic qun l nh nc.
T chc b my hnh chnh nh nc trung ng theo m hnh hnh
php tri biu hin thng qua vai tr ca Tng thng va l nguyn th quc
gia va ngi ng u hnh php v trc tip iu hnh hot ng qun l
hnh chnh nh nc(hnh php mt u). Tng thng trong m hnh ny
thng l lnh t ca ng cm quyn v c cc nh nghin cu v l va
tr v v va cai tr.
M hnh hnh php tri thng biu hin cc nh nc c t chc
theo chnh th cng ho tng thng. V m hnh ny, nhn mnh tm quan
trong ca nh ch Tng thng - trung tm quyn lc ca nh nc.
2.2.3 M hnh cn bng
-
30
T chc b my hnh chnh nh nc trung ng theo m hnh cn
bng tng i l s pha trn gia m hnh lp php tri v m hnh hnh
php tri.
Tng thng trong m hnh ny khng phi l th gia v hn hp ca
hai m hnh trn, trong thc t, n c th mang nhiu nt i ngh (nh ng
cng ho Php nm 1958), hoc cng c th c quyn hn rt ln (v d nh
Cng ho lin bang Nga). Tng thng va l nguyn th quc gia va ngi
ng u hnh php v c Th tng l ngi ng u Chnh ph gi vai tr
iu hnh hot ng qun l hnh chnh nh nc.
Chnh ph trong m hnh ny khng nhng phi chu trch nhim trc
Quc hi (2 vin hoc 1 vin) m cn phi chu trch nhim thc s (khng
phi hnh thc) trc Tng thng - nguyn th quc gia, ng u hnh php.
B my hnh php v lp php nm trong mi h kim sot v cn bng
quyn lc. B my lp php c tc ng n hnh php v ngc li b my
hnh php cng c nhng tc ng rt mnh n b my lp php. iu ny th
hin trong vn bn php lut (hin php, lut) quy nh quyn bt tn nhim
thng qua hnh thc gii tn, bt tn nhim.
Tnh cn bng quyn lc cng ch mang tnh tng i v c th thc
hin c vic gii tn hay ph trut, php lut quy nh th tc php l c
bit.
2.2.4 M hnh quyn lc nh nc thng nht
M hnh t chc b my hnh php theo nguyn tc quyn lc nh nc
l thng nht cng ng ngha vi vic quc gia khng thc hin vic phn
chia quyn lc nh nc theo m hnh tam quyn phn lp. Quyn lc nh
nc thuc v nhn dn v nhn dn bu ra mt t chc duy nht nm gi
quyn lc nh nc. V t chc ny c quyn t chc b my nh nc thc
thi cc chc nng c bn qun l nh nc.
M hnh ny to ra ba ch th khc nhau, c vai tr c lp tng i
vi nhau trong vic thc thi quyn lc nh nc: lp php, hnh php v t
php.
Trong cc nc theo m hnh quyn lc nh nc thng nht th Chnh
ph do Quc hi bu ra v phi chu trch nhim trc Quc hi. Ch chu
trch nhim trong m hnh ny c xc nh trn cc phng din sau:
- Th nht, trong qu trnh hot ng, Chnh ph phi bo co cng tc
vi Quc hi v chu s cht vn ca Quc hi.
- Th hai, Chnh ph khng nhng chu trch nhim trc Quc hi m
cn phi bo co trc c quan thng trc ca Quc hi, nguyn th quc gia.
- Th ba, trch nhim c hiu l nu Chnh ph khng cn c s tn
nhim ca Quc hi th Quc hi c quyn bi nhim Th tng chnh ph v
cc thnh vin khc ca Chnh ph.
-
31
- Th t, mi quan h gia chnh ph (c quan chp hnh) vi Quc hi
(c quan quyn lc nh nc cao nht) l mi quan h lnh o, ch huy. Chnh
ph v ngi ng u chnh ph khng c quyn gii tn Quc hi hay cc
quyn phc ngh, ph quyt cc o lut nh cc m hnh phn lp cc quyn.
Trong khi , Quc hi c quyn c v t chc v nhn s i vi Chnh ph.
2.3. C cu t chc b my hnh chnh nh nc trung ng
Chnh ph l tp hp h thng cc c quan thc thi quyn hnh php
trung ng. C cu t chc ca chnh ph khng ging nhau gia cc nc do
th ch nh nc quy nh.
C cu t chc ca chnh ph bao gm mt s yu t sau:
- Ngi ng u c quan hnh php (th tng hay tng thng).
- Cc b thc hin chc nng qun l hnh chnh nh nc trn tng lnh vc. S lng v cch phn chia khng ging nhau gia cc nc. Mt s b
c th to nn ni cc; mt s b khng thuc ni cc.
- Mt s c quan c lp, khng thuc b thc hin mt s cng vic c th.
Thng thng, ngi ng u hnh php c th c mt hoc hai ph
gip vic hoc ng lin danh thc hin iu hnh hnh php. V d m
hnh lin danh tng thng v ph tng thng.
C cu t chc chnh ph (b my hnh php hay hnh chnh nh nc)
theo m hnh tng thng ng u.
Theo m hnh ny, tng thng l ngi ng u hnh php (hnh chnh
nh nc trung ng) v do c tri bu ra. Tng thnh thnh lp chnh ph (ni
cc) trn c s ph chun ca Quc hi (2 vin hay 1 vin).
Ni cc c t chc ty theo tng c im s lng thnh vin ni cc
v cng ty thuc vo tng nc.
Tng thng c nhn dn trc tip bu ra. Tng thng va l nguyn
th quc gia, va l ngi ng u chnh ph, chu trch nhim trc cng
dn, khng chu trch nhim trc Quc hi. Tng thng b nhim v bi min
cc b trng, Quc v khanh, cc i s v cc quan chc cao cp, k kt cc
iu c v cc hip c vi nc ngoi, thng soi cc lc lng v trang v
k cc vn bn lut.
Ni cc do tng thng ch nh, b nhim, min nhim, khng cn quc
hi thng qua. Thnh vin ca ni cc khng th ng thi l thnh vin ca
ngh vin. Ni cc chu trch nhim trc Tng thng. Ni cc khng hot
ng mang tnh ngh quyt tp th v thc thi quyn hnh php. Quyn hnh
php do Tng thng nm gi tuyt i.
-
32
C tri
Quc hi Tng thng
Ni cc
Bu Bu
Kim sot -
cn bng B nhim
S 4: C cu t chc b my thc thi quyn hnh php
trung ng (hnh chnh trung ng) theo m hnh Tng thng
C cu t chc chnh ph (b my hnh php hay hnh chnh nh nc)
theo m hnh tng thng c th tng.
Trong trng hp ny, th tng ng vai tr nh l ngi thc thi hot
ng qun l hnh chnh nh nc trc tip, hng ngy, trong khi tng
thng l ngi ng u nh nc, nguyn th quc gia v l ngi ng u
hnh php.
Theo m hnh tng thng/th tng, mi quan h gia tng thng v th
tng c php lut quy nh. Tng thng c th bi nhim th tng v
ngh th tng mi trn c s ph chun ca quc hi; cng c th tng thng
ch nh th tng khng cn c s ph chun ca cc c quan lp php (h
vin hay thng vin).
-
33
C cu t chc chnh ph (b my hnh php hay hnh chnh nh nc)
theo m hnh th tng - ng u hnh php
Trong trng hp ny, th tng do Quc hi bu ra trong s nhng i
biu v l ngi i din cho phe a s trong Quc hi - s sau:
-
34
C tri
Quc hi:
2 vin; 1 vinTh tng
Ni cc
Bu
Bu,
ph chun
S 6: T chc b my thc thi quyn hnh php
theo m hnh Th tng ng u hnh php
3. T CHC B MY HNH CHNH NH NC A
PHNG
tt c cc nc, chnh quyn a phng l b phn bn di ca
chnh ph trung ng c nhim v trin khai t chc php lut, a php
lut vo i sng. T chc chnh quyn a phng khng ging nhau gia cc
nc.
3.1. Vai tr ca hnh chnh nh nc a phng
Hnh chnh nh nc a phng l h thng cc c quan trin khai t
chc thc hin php lut, a php lut vo i sng a phng.
ngha quan trng nht cn phi c ca hnh chnh nh nc a
phng chnh:
- Chnh ph/Hnh chnh trung ng khng th trc tip iu hnh tt c cc cng vic ca nh nc trn phm vi ton lnh th. V th, cn c chnh
quyn nh nc ti a phng hoc i din ca chnh quyn trung ng ti
a phng.
- Mi mt a phng u c nhng c im ring v v tr a l, v
kinh t, x hi, v truyn thng vn ho, phong tc, tp qun v.v..., v th chnh
quyn trung ng khng th no hiu v tho mn c y cc nhu cu ca
tng a phng c. gn dn hn, tm hiu v tho mn tt nhu cu ca
dn cng nh thc hin tt hn chc nng qun l nh nc, cn phi c chnh
quyn nh nc a phng.
Vic thnh lp cc c quan nh nc a phng nhm nhng mc
ch sau:
-
35
- trin khai thc hin cc quyt nh ca cc c quan nh nc trung
ng;
- To iu kin nhn dn a phng t quyt nh nhng vn c
lin quan n i sng ca nhn dn a phng;
- Gim bt gnh nng ca chnh quyn trung ng, to iu kin
chnh quyn trung ng tp trung sc lc vo gii quyt nhng cng vic tm
c quc gia;
- Tn trng quyn li ca a phng trong cc chnh sch, quyt nh
ca nh nc
3.2. C cu t chc b my hnh chnh nh nc a phng
C cu t chc b my hnh chnh nh nc a phng (trin khai t
chc thc hin php lut; a php lut vo i sng) rt khc nhau ty thuc
vo cc phn chia vng lnh th ra cc vng a phng khc nhau tin
hnh qun l.
Nguyn tc chung phn chia vng lnh th c m t bng s
Quc gia
..............
Cp
2 (a)
Cp
2 (b)...........
Cp
2 (c)
Cp
2 (d)
Nh nht
(a)
Nh nht
(b)
S 7: Nguyn tc v phn chia lnh th v
t chc b my hnh chnh a phng
T s hnh v, quc gia c th chia thnh nhiu vng lnh th vi
nhiu cp khc nhau. S lng cp khng ging nhau gia cc nc. V
mi mt cp c th c nhiu loi khc nhau.
3.3. Cc m hnh t chc b my hnh chnh nh nc a phng
-
36
Cch thc t chc b my hnh chnh nh nc a phng (chnh
quyn a phng) khng ging nhau gia cc quc gia. ng thi ty theo
tng giai on pht trin m c nhng cch thc thit lp b my hnh chnh
nh nc a phng khc nhau.
Nc Php l mt trong nhng nc c cch thc t chc b my qun
l hnh chnh nh nc a phng c tnh a dng. V truyn thng, nc
Php c cch t chc b my hnh chnh nh nc mang tnh tp quyn. Tuy
nhin, t sau 1982, m hnh phn quyn c thc hin thng qua vic cc
cng ng lnh th u bu ra hi ng a phng cp tnh; sau n 1986,
cp vng.
Hin nay c th tm chia m hnh t chc b my hnh chnh nh nc
a phng di mt s dng sau y:
- B my hnh chnh nh nc a phng theo m hnh tp trung:
Theo m hnh ny, khng c phn bit b my hnh chnh nh nc
trung ng v b my hnh chnh nh nc a phng. Cc b phn ca chnh
ph trung ng (hnh chnh nh nc) t ti cc a phng theo hnh thc
tn quyn. V d, nc Php trc 1982, ti cc tnh chu s qun l trc tip
ca tnh trng do chnh ph b nhim vi mt b my qun l hnh chnh nh
nc mang tnh tn quyn.
M hnh hnh chnh tn quyn (tp trung) c th c thc hin mang
tnh tng th cho mi lnh vc hot ng qun l. Nhng cng c th chnh ph
trung ng tp trung ch mt s lnh vc v thc hin m hnh tn quyn xung
a phng. Khi nim ngnh dc Vit Nam l mt kiu m hnh hnh chnh
tp trung nhng tn quyn v cc a phng. Kho bc nh nc chi nhnh
tnh, huyn ch l b phn ca kho bc nh nc ti a phng.
- M hnh phn cp qun l:
Ngha l cc vng lnh th vi a gii hnh chnh c xc nh thc
s l mt ch th qun l cc vn trn a bn lnh th theo php lut quy
nh. B my hnh chnh nh nc a phng (vi ngha l trin khai thc
thi php lut) c thc hin thng qua Hi ng. y l ch th ng vai tr
quyt nh cho vic trin khai t chc thc hin php lut trn a bn lnh th
mang c trng ca a phng nhng li theo ng khun kh php lut quy
nh. chnh l s kt hp quy nh chung v cch thc xc nh u tin;
phng php thc hin trn a bn lnh th. Hi ng l c quan qun l ti
cao v hnh chnh nh nc a phng. gip vic cho Hi ng, cn c
mt c cu t chc h thng cc c quan chuyn mn; cc chuyn vin thc thi
cng vic hng ngy. c th l nhng c quan chp hnh ca Hi ng vi
c cu t chc thnh nhiu phng, ban. Cng c th Hi ng chia nh thnh
cc tiu ban v mi tiu an ca Hi ng c b my gip vic, thc thi hot
ng qun l hng ngay.Tu theo tng quc gia, hi ng c th c bu theo
nhng nhim k khc nhau.
-
37
- M hnh hn hp:
y cng l m hnh mang tnh kt hp gia tn quyn ( cc cp
khc nhau) v phn cp. Nc Php hin nay va mang tnh tp trung, va
mang tnh phn cp. Nu vng lnh th nc Php chia thnh nhiu cp, ch c
3 cp: vng, tnh v x theo m hnh phn cp, c Hi ng. Cn cch cp khc
thc hin theo m hnh tn quyn. Hnh thc ny cng ang c du hiu hnh
thnh Vit Nam, khi chng ta thc hin ci cch hnh chnh bng cch b
Hi ng nhn dn cp huyn. Thay vo chnh quyn a phng cp huyn c
Hi ng, th s t vo mt c quan qun l hnh chnh nh nc mang
tnh tn quyn ca Tnh. V do , ngi ng u c quan qun l hnh chnh
nh nc ny c cp trn b nhim.
M hnh hn hp ny cng c th hnh thnh trn c s trin khai t
chc thc hin php lut trn a bn lnh th chu s ch o trc tip ca Hi
ng do ngi dn a phng bu ra thng qua vic thc thi cc quyt ngh
ca Hi ng. ng thi thc thi cc vn bn qun l hnh chnh nh nc cp
trn. M hnh hn hp ny va c Hi ng, va c y ban hnh chnh nh
nc t ti a phng.
4. T CHC B MY HNH CHNH NH NC CA
CHXHCN VIT NAM
Hnh chnh nh nc Vit Nam cng chia thnh hai nhm:
- B my hnh chnh nh nc trung ng;
- B my nh nc a phng.
Cch thc thnh lp cc c quan qun l hnh chnh nh nc Vit
Nam c m t nh sau:
- Quc hi v Hi ng Nhn dn cc cp ng vai tr quyt nh trong
vic thnh lp ra cc c quan hnh chnh nh nc Vit Nam.
- Chnh ph v c cu t chc ca chnh ph do Quc hi quyt nh
thng qua k hp th nht ca tng nhim k.
- y ban Nhn dn cc cp do Hi ng Nhn dn cng cp quyt nh
v c cu t chc ca y ban Nhn dn theo lut nh v cc quy nh ca
php lut.
Do mi quan h mang tnh h thng, vic thnh lp cc b my hnh
chnh nh nc a phng u i hi phi c s ph chun ca cp trn
trong th bc hnh chnh.
B my hnh chnh nh nc Vit Nam t chc theo nguyn tc th bc.
Chnh ph l c quan hnh chnh nh nc cao nht.
y ban nhn dn cc cp l c quan hnh chnh nh nc a phng.
-
38
4.1. T chc b my hnh chnh nh nc trung ng Vit Nam
B my hnh chnh nh nc trung ng Vit Nam c quy nh
trong Lut T chc chnh ph v do , trn mt nguyn tc chung, Chnh ph
c th c thay cho b my hnh chnh nh nc trung ng.
T khi thnh lp nh nc Vit Nam n nay, Vit Nam c nhiu lut t
chc chnh ph vi nhng tn gi khc nhau. C lc chng ta gi Lut t chc
Hi ng chnh ph; c lc chng ta gi lut t chc Hi ng b trng; v t
1992 li nay chng ta c Lut t chc chnh ph22. D cch gi no th cng
chnh l vn bn php lut v b my hnh chnh nh nc trung ng (thc thi
quyn hnh php).
T chc b my hnh chnh nh nc trung ng Vit Nam qua cc
thi k u bao gm hai nhm yu t:
- Chnh ph;
- C cu ca chnh ph.
Chnh ph c hiu l tp th ca mt s c nhn bao gm: ngi dng
u chnh ph; cp ph ca ngi ng u v cc b trng, th trng c
quan ngang b hoc cc y ban nh nc. Tu theo tng giai on, c th
nhng ngi ny c tn gi khc nhau23.
C cu ca chnh ph nhm ch s lng b, c quan ngang b hoc tn
gi khc. Tr Lut t chc Hi ng chnh ph 1960, quy nh c th s lng
24 b v c quan ngang b24. Cc lut khc u khng quy nh s lng b,
c quan ngang b.
Quyn quyt nh v s lng b, tn gi ca cc b; thnh lp mi, gii
th cc b v c quan ngang b thuc Quc hi v thng qua ngh quyt ca k
hp th nht ca cc kha Quc hi. Trc khi c Hin php 1992 sa i
(2001), trong thi gian Quc hi khng hp, y Ban Thng v Quc hi c
th quyt nh v cc vn ra i, gii th b, c quan ngang b. Nhng t
sau 2001, quyn ny ch giao cho Quc hi.
Vi cch quyt nh nh trn, s lng b, c quan ngang b khng c
tnh c nh v ty thuc vo tng giai on c th m Quc hi s quyt nh
tn gi v s lng cc b, c quan ngang b.
Nguyn tc chung phn chia cc b Vit Nam l: va kt hp mang
tnh a ngnh, a lnh vc; va tun th nguyn tc chuyn mn su theo lnh
vc.
22 Nm 1960, chng ta c Lut Hi ng chnh ph; Nm 1981 chng ta c Hi ng b trng (tng ng vi
Hin php 1980); t sau 1992 li ny, chng ta c t chc chnh ph (1992 v 2001) 23 c cc Lut t chc chnh ph bit r thm quy nh cc thnh vin ca chnh ph. 24 iu 3 Lut t chc Hi ng chnh ph quy nh danh mc 24 b, c quan ngang b.
-
39
Chnh ph nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam theo Hin php
1992 v 1992 sa i v Lut t chc chnh ph 200125.
Theo Hin php 1992, iu 109, Chnh ph ca nh nc Vit nam l:
"c quan chp hnh ca Quc hi, c quan Hnh chnh Nh nc cao nht ca
nc Cng ho x hi ch ngha Vit nam".
Chnh ph do Quc hi bu ra theo ngh ca Ch tch nc ti k hp
th nht ca mi kho Quc hi, ng thi giao cho Th tng ngh danh
sch cc b trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph Quc hi ph
chun. Quy nh php l ny va xc nh vai tr v trch nhim ca tp th
Chnh ph trc Quc hi; va xc nh vai tr c nhn ca Th tng l
ngi lnh o ton b cng vic ca Chnh ph v chu trch nhim trc
Quc hi. Mt khc cng xc nh vai tr v trch nhim ca cc b trng
trong tp th Chnh ph v vai tr c nhn b trng v lnh vc mnh ph
trch.
Trong iu kin c th ca Vit nam, Chnh ph l mt thit ch chnh tr
- hnh chnh nh nc, nm quyn hnh php, vi chc nng: thng nht vic
qun l thc hin cc nhim v chnh tr, kinh t, x hi, vn ho, quc phng,
an ninh v i ngoi ca Nh nc; lp quy thc hin cc lut do quyn lp
php nh ra; qun l cng vic hng ngy ca Nh nc; t chc b my Hnh
chnh Nh nc v qun l nhn s ca b my ; chc nng tham gia qu
trnh lp php.
Nhim v, quyn hn ca Chnh ph.
Chnh ph lnh o hot ng ca cc b v chnh quyn a phng
trn 2 phng din:
Mt mt, Chnh ph vi t cch l c quan chp hnh cao nht ca c
quan quyn lc Nh nc cao nht thc hin quyn lp quy bng vic ban hnh
cc vn bn php quy di lut (ngh quyt, nghi nh, quyt nh) thc hin
cc o lut, cc php lnh v cc ngh quyt ca Quc hi v U ban Thng
v Quc hi c tnh cht bt buc thi hnh trn phm vi c nc. Cc b, a
phng c ngha v thc hin cc vn bn php quy . Hi ng Nhn dn
cc cp cn c vo tnh hnh c th ca a phng ra cc quyt ngh cc
bin php thc hin cc quyt nh ca Quc hi, U ban Thng v Quc hi
v Chnh ph v ra cc ngh quyt cho U ban Nhn dn cng cp thc hin.
Mt khc, Chnh ph vi t cch c quan hnh chnh Nh nc cao nht
ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit nam, l cp cao nht ca ton b h
thng hnh chnh Nh nc, t Trung ng n U ban Nhn dn cc cp, cc
c quan, cng s hnh chnh, s nghip trong c nc26/.
25 Thng tin da vo hai vn bn c gi tr hin hnh. Tuy nhin, trong xu hng ci cch , cc vn bn php
lut trn s c cp nht v do cn b sung khi c vn bn php lut mi 26 Nhim v, quyn hn c th ca chnh ph, Th tng chnh ph c Hin php v Lut t chc chnh ph
-
40
Chnh ph gm c:
- Th tng Chnh ph;
- Cc Ph Th tng;
- Cc B trng v Th trng c quan ngang b.
S Ph Th tng, B trng v Th trng c quan ngang b do Quc
hi quyt nh. K hp th nht Quc hi kha XIII quyt nh s lng thnh
vin ca chnh ph l 27 ngi: 1 th tng; 4 ph th tng v 22 b trng.
C cu ca Chnh ph gm c:
- Cc b;
- Cc c quan ngang b.
Quc hi quyt nh thnh lp hoc bi b cc b v cc c quan ngang
b theo ngh ca Th tng Chnh ph (hin nay theo Ngh quyt ca K
hp th nht, Quc hi kha XIII, c cu t chc ca chnh ph bao gm 22
b, c quan ngang b- xem s di).
Hot ng ca Chnh ph c tin hnh theo ba hnh thc:
- Cc phin hp ca Chnh ph (hot ng tp th ca Chnh ph). Lut T chc chnh ph (2001) quy nh c th v cch thc tin hnh cc k hp
hng thng ca chnh ph. Trong nhng trng hp cn thit v v cc vn
c lin quan, chnh ph mi Ch tch nc, ch tch Hi ng dn tc; ch tch
Mt trn T quc Vit Nam; chnh n to n Nhn dn ti cao,Vin trng
Vin Kim st nhn dn ti cao tham d cuc hp ca chnh ph 27
- S ch o, iu hnh ca Th tng v cc ph Th tng l nhng ngi gip Th tng theo s phn cng ca Th tng. Khi th tng vng
mt th mt Ph th tng c Th tng u nhim thay mt Th tng lnh
o cng tc ca Chnh ph.
- S hot ng ca cc b trng vi t cch l thnh vin tham gia vo cng vic chung ca Chnh ph v vi t cch l ngi ng u mt b hay
c quan ngang b.
C cu b my ca Chnh ph nhim k 2011-2016 ch ra s sau:
27 Xem iu 38-40 Lut T chc Chnh ph 2001.
-
41
Chnh phTh tng; 4 Ph Th tng;
22 B trng
B Cng an
B Ngoi giao
B Ni v
B T php
B K hoch v
u t
B Quc phng
B Cng thng
B NN&PTNT
B GTVT
B Xy dng
B Ti nguyn
v Mi trng
B Ti chnh
B LTB&XH
B Vn ha Th
thao v Du lch
B KH - CN
B GD & T
B Y t
B Thng tin v
Truyn thng
Ngn hng
Nh nc
Thanh tra CP
Vn phng
CP
UB Dn tc
S 8: C cu t
chc b my Chnh
ph Vit Nam nhim
k 2011 2016
Ngun: V li
theo thng tin t
trang web ca
Chnh ph
Nhim v, quyn hn ca Th tng Chnh ph
Th tng Chnh ph l ngi ng u Chnh ph v lnh o cng tc
ca Chnh ph, cc thnh vin ca Chnh ph, th trng cc c quan thuc
Chnh ph, ch tch U ban Nhn dn cc cp. Hin php 1992 v Lut t chc
Chnh ph, quy nh c th nhim v, quyn hn ca Th tng chnh ph.
Cng vi s thay i ca Hin php, Lut t chc chnh ph, nhim v v
quyn hn cng s thay i theo28.
B v c quan ngang b.
B c quan ngang b l yu t cu thnh c cu t chc ca Chnh ph.
Khi nim b thng tn ti hai nhm: b v cc c quan ngang b, cho
nn trong tn gi chung c th gi l b ch nhng c cu t chc ca Chnh
ph.
B, cc c quan ngang b l c quan ca Chnh ph thc hin chc nng
qun l Nh nc i vi ngnh hoc lnh vc cng tc trong phm vi c nc.
Phn loi b c th chia ra 2 nhm b: b qun l i vi lnh vc v b
qun l Nh nc i vi ngnh.
28 iu 20 Lut T chc chnh ph nm 2001.
-
42
B qun l lnh vc (b chc nng c bn): l c quan hnh chnh
nh nc Trung ng, thc hin s qun l Nh nc theo tng lnh vc ln
nh: k hoch, ti chnh, ngn hng, khoa hc, cng ngh, lao ng, gi, ni
v, ngoi giao, t chc v cng v.
B qun l ngnh (b chuyn ngnh kinh t - k thut, s nghip): l c
quan hnh chnh Nh nc Trung ng c trch nhim qun l nhng ngnh
kinh t - k thut, vn ho, x hi, cng c th cc ngnh tp hp li thnh mt
nhm lin ngnh. l nhng b c trch nhim ch o ton din cc c
quan, n v hnh chnh Nh nc v s nghip; thc hin chc nng qun l
hnh chnh nh nc trn cc lnh vc c th do b ph trch. S lng, quy
m ca cc b ny c th tu thuc vo s pht trin kinh t - x hi; tnh hnh
chnh tr; sc tc.
Nhim v, quyn hn ca B trng
c quy nh trong Hin php v Lut T chc chnh ph. V d: iu
116 Hin php 1992 sa i quy nh: B trng v cc thnh vin khc ca
Chnh ph chu trch nhim qun l nh nc v lnh vc, ngnh mnh ph
trch trong phm vi c nc, bo m quyn t ch trong hot ng sn xut,
kinh doanh ca cc c s theo quy nh ca php lut.
Cn c vo Hin php, lut v ngh quyt ca Quc hi, php lnh, ngh
quyt ca U ban thng v Quc hi, lnh, quyt nh ca Ch tch nc, cc
vn bn ca Chnh ph v Th tng Chnh ph, B trng, cc thnh vin
khc ca Chnh ph ra quyt nh, ch th, thng t v kim tra vic thi hnh
cc vn bn i vi tt c cc ngnh, cc a phng v c s.
Lut T chc Chnh ph nm 2001 quy nh nhim v, quyn hn chi
tit ca b da trn quy nh ca Hin php. B, c quan ngang b l c quan
ca Chnh ph, thc hin chc nng qun l nh nc i vi ngnh hoc lnh
vc cng tc trong phm vi c nc; qun l nh nc cc dch v cng thuc
ngnh, lnh vc; thc hin i din ch s hu phn vn ca nh nc ti
doanh nghip c vn nh nc theo quy nh ca php lut29.
Quan h gia b trng vi Chnh ph v Th tng Chnh ph. B
trng l thnh vin ca Chnh ph nhng va l ngi th trng ca b. B
trng chu trch nhim gii quyt cc vn thuc quyn hn, trch nhim
thm quyn ca b v chu s lnh o ca Th tng Chnh ph.
Quan h vi Quc hi. B trng chu trch nhim khng ch trc Th
tng Chnh ph m c trc Quc hi v lnh vc, ngnh mnh ph trch; phi
trnh by vn v tr li cc cht vn ca Quc hi, U ban Thng v Quc
hi, cc U ban ca Quc hi v cc i biu Quc hi.
Quan h vi cc b trng khc: B trng, Th trng c quan ngang
b hng dn v kim tra cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph
thc hin cc nhim v cng tc thuc ngnh, lnh vc mnh ph trch.
29 iu 22 Lut T chc chnh ph nm 2001.
-
43
B trng, Th trng c quan ngang b c quyn kin ngh vi B
trng, Th trng c quan ngang b nh ch vic thi hnh hoc bi b nhng
quy nh do cc c quan ban hnh tri vi cc vn bn php lut ca Nh
nc hoc ca b, c quan ngang b v ngnh, lnh vc do b, c quan ngang
b ph trch; nu ngi nhn c kin ngh khng nht tr th trnh ln Th
tng quyt nh.
Quan h vi Hi ng Nhn dn v y ban Nhn dn cc cp
B trng, Th trng c quan ngang b c quyn kin ngh vi Th
tng nh ch vic thi hnh ngh quyt ca Hi ng nhn dn tnh, thnh ph
trc thuc trung ng tri vi cc vn bn php lut ca Nh nc hoc ca b,
c quan ngang b v ngnh, lnh vc do b, c quan ngang b ph trch.
B trng, Th trng c quan ngang b ch o, hng dn, kim tra y ban
nhn dn cc cp thc hin cc nhim v cng tc thuc ngnh, lnh vc mnh
ph trch.
B trng, Th trng c quan ngang b c quyn nh ch vic thi
hnh, ngh Th tng bi b nhng quy nh ca y ban nhn dn v Ch
tch y ban nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng tri vi cc vn bn
ca b, c quan ngang b v ngnh, lnh vc do b, c quan ngang b ph
trch v chu trch nhim v quyt nh nh ch ; nu y ban nhn dn tnh,
thnh ph trc thuc trung ng khng nht tr vi quyt nh nh ch vic thi
hnh th vn phi chp hnh, nhng c quyn kin ngh vi Th tng 30.
C cu t chc ca B
T chc c quan b gm c cc b phn cu thnh sau:
- Cc c quan gip b trng thc hin chc nng qun l Nh nc nh cc v, Tng cc, cc b phn thanh tra, vn phng.
- Cc t chc s nghip trc thuc b nh: cc v tng hp, chuyn mn lm nhim v nghin cu nhng vn c bn, chin lc, chnh sch ca
ngnh hay lnh vc; cc t chc s nghip nghin cu khoa hc k thut v
gio dc.
- Cc t chc kinh doanh. Nhng t chc ny l nhng doanh nghip nh nc trc thuc nhng khng nm trong c cu qun l hnh chnh nh
nc ca b. Nhng y l nhng n v ch qun ca cc b.
C cu t chc b my ca b v nguyn tc m t s sau:
30 iu 25-27 Lut T chc Chnh ph nm 2001 v Ngh nh 36/2012, quy nh c th v trch nhim ca B
trng vi Quc hi; chnh ph; vi cc B khc v vi chnh quyn a phng
-
44
- Cc V tham mu
- Cc Tng cc: thc hin chc
nng qun l nh nc chuyn
ngnh
- Cc Cc: thc hin chc nng
qun l nh nc chuyn ngnh
- Thanh tra
- Vn phng
Cc n v s
nghip thuc b
-Vin
-Trng
-Khc
Cc doanh nghip
thuc b
S 9: C cu t chc b my ca B (nguyn tc)
B trng
Cc Th trng
Quyt nh cc yu t nm trong cc nu trn c phn cp gia
chnh ph; th tng chnh ph vi cc b trng.
Ty theo tng giai on, c cu t chc b my ca b, c quan ngang
b c chnh ph quy nh bng Ngh nh31.
4.2. T chc b my hnh chnh nh nc a phng
T chc b my hnh chnh nh nc a phng Vit Nam c
quy nh trong Hin php v c th ha bng cc vn bn php lut khc. Theo
Hin php 1992 v 1992 sa i, phn chia a gii hnh chnh Vit Nam
c quy nh thnh 3 cp:
- Nc chia thnh tnh, thnh ph trc thuc trung ng;
- Tnh chia thnh huyn, thnh ph thuc tnh v th x; thnh ph trc
thuc trung ng chia thnh qun, huyn v th x;
- Huyn chia thnh x, th trn; thnh ph thuc tnh, th x chia thnh phng v x; qun chia thnh phng.
Vic thnh lp Hi ng nhn dn v U ban nhn dn cc n v hnh
chnh do lut nh32. Lut t chc Hi ng nhn dn v y ban nhn dn quy
nh c th nhng ni dung Hin php quy nh33.
31 Ngh nh 36/2012-N-CHNH PH phn chia c cu t chc b my b thnh 2 nhm: nhm cc t chc
gip B trng qun l nh nc v nhm cc n v s nghip s quy nh trong tng ngh nh v b. 32 iu 118 Hin php 1992. 33 Lut T chc Hi ng Nhn dn v y ban Nhn dn (2003).
-
45
U ban nhn dn - C quan hnh chnh nh nc a phng c hai t
cch:
Mt l, c quan chp hnh ca Hi ng nhn dn; chu trch nhim thi
hnh cc ngh quyt ca Hi ng nhn dn v bo co cng vic trc Hi
ng nhn dn cng cp v U ban nhn dn cp trn. Hi ng nhn dn c
quyn