1

BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ II

Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK

ADÜTF Biyokimya AD

2006

2

Tübüler fonksiyon testleri

Konsantrasyon testleri

Sıvı kısıtlama testi

Vazopressin konsantrasyon testi

Osmolalite ölçümü

İdrar dilüsyon testi

3

Sıvı kısıtlama testi

Testi yapmadan önce sabah ilk idrar dansitesine bakılmalı ve 1020’nin üzerinde bulunduysa test yapılmamalıdır. 14-16 saat sıvı alımı kısıtlanır. Sonra 1, 2 ve 4 saatlik aralarla 3 kez idrar toplanır ve dansitelerine bakılır. -Normalde idrar dansitesinin 1025 ve üzerinde olması beklenir. -Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar dansitesi 1020’nin altına düşer.

4

Vazopressin konsantrasyon testi

Mesane boşaltılır ve subkutan 10 Ü vazopressin injeksiyonundan 1-2 saat sonra idrar toplanır. Su alımı kısıtlanmaz. -Normalde dansite 1020’nin üzerinde çıkmalıdır. -Yorumu sıvı kısıtlama testiyle aynıdır.

5

Osmolalite ölçümü

Yetişkin bir insanın Spot idrar osmolalitesi 50-1200 mOsm/kg’dır. 24 saatlik idrarda ise bu değer 300-900 mOsm/kg’dır. Osmolaliteyi etkileyen ana osmotik maddeler; NaCl, glukoz ve üre’dir.

6

Su kısıtlamasında idrar osmolalitesinin ölçülmesi azalmış böbrek fonksiyonlarında doğru ve duyarlı bir testtir. 3 gün hasta yüksek protein diyetine alınır, testten önceki gece su verilmez. Sabah 06.00’da mesane boşaltılır, saat 08.00’de test için idrar toplanır. -Normalde osmolalitenin 800 mOsm/kg üzerinde olması beklenir. -Böbrek konsantrasyon yeteneğinde minimal bozuklukta osmolalite 600-800 mOsm/kg -Orta derecede bozuklukta 400-600 mOsm/kg -Ağır bozuklukta ise 400 mOsm/kg’ın altında bulunur

7

İdrar dilüsyon testi

Kahvaltı yapılmaz, 30-45 dk içinde 1500 ml su içilir ve 4 saat boyunca saat başı idrar toplanır. -Normalde beklenen idrar miktarı alınan miktarın %80 (1200 ml) ve dansite en az bir örnekte 1003’tür.

*Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar miktarı azalır, dansite 1010’un altına düşmeyebilir. *Dilüsyon yeteneğinin kaybı, konsantrasyon yeteneğinden sonra olur.

8

Renal ekskresyonu ölçen testler

• Fenolsülfofitaleyn (PSP) testi

9

Renal kan akımını ölçen testler

Klinikte çok sık kullanılmamasına rağmen, renal kan akımı p-aminohippurat (PAH) klerensi kullanılarak ölçülebilir.

Böbrekten bir seferlik pasajında PAH, glomerüler filtrasyon ve tübüler sekresyonun birlikte kombinasyonu ile tamama yakını atılır

Sağlıklı bir kişide PAH klerensi 574 ml/dakika olarak bulunmuştur.

Bu, böbreklerden 1 dakikada 574 mL plazma geçtiğini ifade eder

10

Böbrek patolojilerini belirlemede kan analizleri

• NPN bileşiklerinin (üre, kreatinin, ürik asit) tayini

• serum proteinlerinin (total protein, albümin, globülin) tayini

• serum elektrolitlerinin (sodyum, potasyum, klorür, kalsiyum, magnezyum, inorganik fosfor) tayini

11

Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri

• İdrarın fiziksel özelliklerinin (renk, turbidite, koku, kıvam, volüm, dansite, pH) incelenmesi

• İdrarda protein aranması

• İdrarda glukoz aranması

• İdrar sedimentinin mikroskopik incelenmesi

12

İdrarın rengi

İdrarın rengi, örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gözle incelenir.

13

İdrarın rengi,

normalde amber sarısıdır

Fazla miktarda su alınması ve fazla miktarda idrar çıkarılması durumunda açılır.

Az su alınması ve az miktarda idrar çıkarılmasında ise koyulaşır

14

İdrarın turbiditesi

İdrar normalde berraktır.

bulanıklık, üratlar, fosfatlar ya da karbonatlar, oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve bakterilerden ileri gelebilir

15

Üratlardan ileri gelen bulanıklık, idrarda soğukta oluşur.

idrarın ısıtılmasıyla kaybolur

Fosfatlardan ya da karbonatlardan ileri gelen bulanıklık, alkalik idrarda oluşur ve idrarın ısıtılmasıyla belirginleşir

idrara 1-2 damla %10’luk asetik asit damlatılmasıyla kaybolur.

16

İdrarın kokusu

kendine has özel bir koku

alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir.

17

İdrar volümü

24 saatte erkeklerde kadınlardakinden fazla olmak üzere ortalama olarak 1000-1800 mL

alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet, günlük idrar miktarını etkiler

18

anüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 mL’den az olması veya hiç idrar çıkaramama

oligüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 400 mL’den az olması

poliüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 2500 mL’den fazla olması

19

pollaküri

sık idrar yapma

dizüri

ağrılı idrar yapma

20

İdrarın dansitesi (Specific Gravity)

normalde 1015-1025 arasında değişir.

Alınan su miktarına bağlı olarak 1002’ye kadar düşebilir veya 1040’a kadar yükselebilir

idrardaki her %1g glukoz için 004 ve her %1 g protein için 003 artar.

21

İdrar dansitesi ölçümü, ürinometre ile yapılır

22

hipostenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007’den düşük olması

izostenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1010 civarında olması

hiperstenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030’dan yüksek olması

23

İdrar pH’ı

normalde 6,2 civarındadır

4,8’e kadar inebilir veya 8,2’ye kadar çıkabilir

İdrar reaksiyonu, turnusol kağıdı ile incelenebilir

24

Mesane ve idrar yolu iltihaplarında

mikropların etkisiyle üre parçalanır ve idrar pH’ı alkali tarafa kayar.

25

İdrar sedimenti

1500-2000 devir/dakikalık santrifüjde 3-5 dakika santrifüj

önce mikroskopun küçük objektifi (10X) ile

şekilli elemanların bol olduğu yerler büyük objektif (40X) ile

eritrositler, lökositler, epitel hücreleri, silendirler, kristaller, bakteri, mantar ve parazit hücreleri araştırılır ve incelenir

26

27

İdrar sedimentinde eritrositler

iyi korunmuşlarsa açık yeşilimtrak renkte ve yuvarlak görülürler.

Mikrovida hafifçe oynatıldığında eritrositlerde iç içe iki halka saptanabilir

Hematüri…

28

İdrar sedimentinde lökositlereritrositlere göre daha büyük ve granüllüdürler.

% 3’lük asetik asitten 1 damla lamelin kenarına damlatıldığında lökositler daha belirgin olurlar, eritrositler ise kaybolurlar.

Piyüri…

29

A) Üst tabaka vajina epitelleri B) Orta tabaka epitelleri C) Derin tabaka epitelleri D) Üretra epitelleri E) Dökülmüş ölü epiteller F) Prostat epiteli G) Ejekülatör yollardan epiteller H) Seminal veziküllerden epiteller İ) Orta tabakadan mesane epiteli J) Derin tabakadan mesane epiteli K) Üst tabakadan mesane epiteli L) Pelvis renalis epitelleri M) Düz toplayıcı tüplerden epiteller N) Kıvrık tüplerden epiteller

İdrar sedimentinde epitel hücreleri

30

İdrar sedimentinde silendirler

Hiyalin silendirler

Granüler silendirler

Epiteliyal silendirler

Lökosit silendirleri

Eritrosit silendirleri

Mum silendirler

Dev silendirler

Yağ silendirleri

31

İdrar sedimentinde kristaller

• Asit idrarda görülebilen kristaller

• Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller

• Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller

• Alkalik idrarda görülebilen kristaller

32

Asit idrarda görülebilen kristaller

Amorf ürat

Ürik asit kristalleri

kalsiyum oksalat kristalleri

sistin kristalleri

lösin kristalleri

tirozin kristalleri

33

Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen

kristaller

Kalsiyum oksalat kristalleri

Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri

sulfonamidler

34

Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller

Magnezyum fosfat kristalleri

Kalsiyum karbonat kristalleri

35

Alkalik idrarda görülebilen kristaller

Amorf fosfat

Tripel fosfat (amonyum magnezyum fosfat)

tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri

amonyum ürat

36

İdrar sedimentinde bakteri, mantar ve parazit hücreleri

37

İdrar yolları taşları

• Fosfat taşları,

açık renkli toprak gibidirler. Elle kolayca ezilirler.

• Oksalat taşları,

pürtüklü yüzeyli, esmer renklidirler. Çok serttirler.

• Ürat taşları,

düzgün yüzeyli, esmer renkli, küçük taşlardır. Serttirler.

• Miks taşlar,

fosfat-oksalat veya oksalat-ürat karışımı taşlardır

38

İdrar yolları taşlarında sıklık:

-Oksalat taşları % 56

-Tripel fosfat taşları % 26,5

-Fosfat taşları % 13,5

-Ürik asit taşları % 4