BÖLÜM

BİNA DIŞI DOĞALGAZ TESİSATI

Amaç:

Doğalgazın bina dışı işletme basıncı; kullanılan boru ve malzeme çeşitleri,

işletme basıncına etki eden faktörleri ve deprem etkisinin faktörü ile basınç

düşürme ve ölçme istasyonlarının işlevlerini öğrenme

2.1. GENEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR

2.1.1. Doğalgaz Dağıtım Şebekesi

Gaz işletmeleri tarafından doğalgazın tüketiciye kadar götürülmesi için

genellikle yer altına döşenen gaz boru hattının bütünüdür.

2.1.2. Binalarda Doğalgaz Tesisatı

Gaz işletmesine ait dağıtım şebekesi borusuna yapılan bağlantı yerinden

doğalgaz tüketim cihazlarına kadar olan kısımda bulunan doğalgaz tesisleri ile

yanmış gaz çıkışı borusu ile bacaların bütünüdür.

Şekil 2.1. Doğalgaz dağıtım şebekesinin binaya bağlantısı ve tesisatı

2.1.3. Bina Bağlantı Hattı

Gaz şebeke borusundaki bağlantı yeri ile ana emniyet musluğu arasında

kalan boru kısmıdır. Bina bağlantı tesisatının tipi, sayısı ve şekli, gaz dağıtım

şirketi tarafından belirlenir. Bu hatta bir servis hattı bulunur. Ana gaz dağıtım

şebekesinin müşteri iç tesisatı ile birleştiren bağlantı hattına “servis hattı”

denir. Servis hattı bina dışındaki,

Vana bağlantısı

İzolasyon parçası

Ana vana

Basınç regülatör kutusunu

kapsar.

2.1.4. Ana Emniyet Vanası

Bir yapıya verilen gazı tamamen kesebilmek üzere bağlantı hattı sonuna

konulan musluk, sürgülü vana veya küresel vana şeklinde gaz kapama

elamanıdır.

2.1.5. Basınç Regülatörü

Şebeke gaz basıncının tüketim cihazları kullanma basıncına

indirilmesine yarayan cihazdır.

2.1.6. İç Tesisat Hatları

Ana emniyet vanasından sonra tüketim cihazlarına kadar olan boru ve bağlantı

elemanlarının tamamıdır.

2.1.7. Hacim

Genel olarak gaz miktarı kapladığı hacimle ölçülür. Belli bir haldeki

gazın hacmi onun o haldeki sıcaklığına ve basıncına bağlıdır. Gaz hacmi

birimi m3’tür. Belli bir zamanda akan gaz hacmi hacimsel debidir.

2.1.8. Basınç

Gaz Basıncı: Atmosfer basıncı üzerindeki statik basınç fazlalığını gösteren ve

barometre ile ölçülen basınç değeridir. Birim olarak milibar kullanılır.

Durgun Basınç: Akış halinde bulunmayan gazın basıncı

Akış basıncı: Akış halindeki gazın basıncı

Şebeke basıncı: Bina bağlantı hattındaki gaz basıncı

Alçak basınç: 100 mbar’a kadar olan işletme basıncı

Orta basınç: 100 mbar ile 1 bar arasında olan işletme basıncı

Yüksek basınç: 1 bar üzeri

İşletme Basıncı: Tesisatın herhangi bir yerinde işleme halinde görülen

basınçtır.

Çizelge 2.1. Basınç Birimleri

Basınç N/m2=Pa Bar Mbar mm SS

N/m2=Pa 1 10-5

0,01 0,102

Bar 105 1 1000 10200

Mbar 100 0,001 1 10,20

mm SS 9,81 9,81x10-

5

0,0981 1

2.1.9. Yoğunluk

Gaz kütlesinin hacmine oranıdır, birimi kg/m3’tür.

İzafi yoğunluk ise, gaz yoğunluğunun aynı sıcaklık ve basınçtaki hava

yoğunluğuna oranıdır.

.

.

G n

H n

d

d : İzafi yoğunluk

.G n : Gazın normal yoğunluğu (kg/m3) (0,6-0,8 kg/m

3 )

.H n : Havanın normal yoğunluğu (kg/m3) (1,2931kg/m

3)

2.1.10. Isıl Değer

kWh/m3 veya MJ/m

3 olarak üst ve alt ısıl değer için bir genel

tanımlamadır ve tam bir yanma halinde açığa çıkacak olan ısıyı verir.

İşletme Şartlarında Üst Isıl Değer: Bir gazın işletme şartlarında hesap

edilmiş 1 m3 hacminin tam yanmasıyla yanmadan önceki ve sonra açığa çıkan

ürünlerin 25 0C sıcaklıkta bulunmaları ve oluşan su buharının da 25

0C

sıcaklıkta sıvı fazda olmasına göre açığa çıkan enerjidir.

İşletme Şartlarında Alt Isıl Değer: Bir gazın işletme şartlarında hesap

edilmiş 1 m3 hacminin tam yanmasıyla yanmadan önceki ve sonra açığa çıkan

ürünlerin 25 0C sıcaklıkta bulunmaları ve açığa çıkan su buharının

yoğuşmadığı hale göre açığa çıkan enerjidir.

2.1.11. Isı Miktarı ve Isı Akışı

Isı miktarının birimi (iş, enerji) watt saniye (Ws) veya Joule (J)’dür. Isı

akışı ise birim zamanda akan ısı miktarıdır. Birimi Watt (W) veya (J/s)’dir.

Çizelge 2.2. Isı miktarı birimleri

Isı miktarı kWh J=Ws cal

kWh 1 3,6x106 860000

J=Ws 2,778x10-7

1 0,2388

cal 1,163x10-6

4,1868 1

2.1.12. Isıl Güç

Cihaz tarafından dışarı verilen faydalı ısı çıkışıdır (kW veya kj/s).

Çizelge 2.3. Isıl güç birimleri

Isıl Güç kW W=J/s kcal/h

kW 1 1000 860

W=J/s 0,001 1 0,860

kcal/h 1,163x10-3

1,163 1

2.1.13. Bağlantı Değeri

Cihazın anma ısıl yükündeki m3/h olarak hacimsel gaz debisidir. Bir

başka deyişle gaz cihazının bir saatte tüketeceği gaz miktarıdır.

2.2. İŞLETME BASINCININ YÜKSELTİLMESİ

2.2.1. İşletme Basıncının Kabul Edilen Sınırlar İçinde Yükseltilmesi

İşletme basıncının, kabul edilen sınırlar içinde, son ana kontrol veya

basınç ve sızdırmazlık kontrol basıncını karşılayacak biçimde yükseltilmesi

boru tesisatının sızdırmazlığı hakkında genelde tedbir alınmasını gerektirmez.

Basıncının yükseltilmesi, işletme şartlarında gazın nemliliğinin veya

yoğunluğunun azaltılması gibi başka değişikliklere bağlı ise boru tesisatının

kullanılabilirliğini tespit etmek için tedbirler gerekir. Bunun için;

1. Sınırsız kullanma

İşletme basıncındaki gaz sızıntısı saatte 1 litreden az ise,

2.Sınırlı kullanma

İşletme basıncındaki gaz sızıntısı 1 ile 5 litre arasında ise,

3.Kullanılmaz

İşletme basıncındaki gaz sızıntısı saatte 5 litreden fazla ise, bunlara göre

tedbirler alınır.

Çizelge 2.4. Kabul edilebilir işletme basınç sınırı

Teknik

Kurallar

Kabul

edilebilir

işletme

basınç

sınırı

Kontrol

basıncı

Ön

kontrol

Kontrol

basıncı

Ana

kontrol

DVGW-

TVR

Gaz

1962

(1.7.62-

30.6.72)

500 mm

SS

(50mbar’a

kadar)

1atü

(1 bar)

İşletme

basıncının

iki katı fakat

en az 500

mm SS

(50mbar)

DVGW-

TRGI

1972

(1.7.72-

31.12.86)

100mbar’a

kadar 1 bar

İşletme

basıncının

1,1 katı

kadar fakat

en az

50mbar

DVGW-

TRGI

1986

100mbar’a

kadar 1 bar 110mbar

100mbar

ile 1 bar

arasında

Kombine kontrol 3mbar

2.2.2. Kabul Edilebilir İşletme Basınç Sınırlarının Üzerinde İşletme

Basıncının Yükseltilmesi

İşletme basıncının 100mbar’a kadar yükseltilmesi bir önceki bölümdeki

gibi kontrol edilmelidir. İşletme basıncının yükseltilmesi, işletme şartlarında,

gazın neminin ya da yoğunluğunun azaltılması gibi diğer işlemlere bağlı ise

aşağıdaki gibi sızdırmazlık kontrolü yapılmalıdır.

Ana kontrol bir sızdırmazlık kontrolüdür ve armatürler dâhil hatlara

uygulanır. Yalnız cihazlar ile ayar ve kontrol tertibatları hariç tutulur. Gaz

sayacı ana kontrol, hava veya oksijen hariç, diğer nötr gazlar(örneğin: azot,

karbondioksit) ile 110mbar kontrol basıncında yapılır. Isıl dengeden sonra

kontrol basıncı 10 dakikalık kontrol süresince düşmemelidir. Ölçü aleti

0.1mbar’lık basınç düşüşünü gösterecek hassasiyette olmalıdır.

İşletme basıncının 100mbar ile 1 bar’ a kadar yükseltilmesinde boru

tesisatı aşağıdaki gibi kontrol edilmelidir.

Hatlar bir basınç deneyi ile bir sızdırmazlık kontrolü kombinasyonuna

tabi tutulmalıdır. Kontrol, hatlar kapatılmadan ve bağlantılar kaplanmadan

veya sarılmadan önce yapılmalıdır.

Kontrol armatürler dahil, fakat basınç regülatörleri, sayaç ve cihazlar ve

bunlara ait ayar ve emniyet tertibatları hariç, hatlara uygulanır. Kontrol edilen

armatürlerin anma basınç kademesi en az kontrol basıncı kadar olmalıdır.

Kontrol süresince hatlardaki bütün delikler metal malzemeden yapılmış tapa

başlık veya kör flanş ile sızdırmaz biçimde kapatılmalıdır. Gaz iletimi olan

hatlarda bağlantı yasaktır.

Kontrol, hava veya oksijen hariç diğer nötr gazlar, azot, karbondioksit

ile 3 bar kontrol basıncında yapılmalıdır. Kontrol basıncına geldikten ve ısıl

denge oluştuktan sonra kontrol alanındaki sıcaklık değişimleri göz önüne

alarak basıncı 2 saatlik kontrol süresince düşmemelidir. 2000 Litreden fazla

hat hacimlerinde kontrol süresi her 100 litre fazla hat hacmi için 15 dakika

uzatılmalıdır.

Ölçü aleti Klas 1 basınç yazıcısı ve Klas 0,6 manometre kullanılabilir.

Bunların ölçü alanı kontrol basıncının 1,5 katı olmalıdır. Ölçü aletleri direk

olarak kontrol basıncına çıkarıldıktan sonra çalıştırılmalıdır.

Sıva altına döşenmiş hatlarda işletme basıncının böyle yükseltilmesi

yasaktır.

2.3. BORU ÇAPINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Boru çapının belirlenmesi genel olarak boru hatlarındaki basınç

kayıplarına bağlıdır. Alçak basınçlı tesisatta ( işletme basıncı 100 mbar’ a

kadar ) basınç kaybı azdır ve diğer işletme basınçlarına nazaran daha doğru

belirlenebilir.

Borulardaki toplam basınç kaybı ile cihaz bağlantı basıncının toplamı;

ana kapama vanası veya bina basınç regülatörü çıkış basıncını verir. Boru

tesisatında hatlardaki basınç kaybı sürtünme kayıpları, yerel kayıplar ve

yükseklik farkından meydana gelir. Bu kayıp boru çapı, uzunluğu, malzemesi

ve max debi (Vs) değerine bağlıdır. Max debi ise cihaz türü, sayısı ve bağlantı

değerine (VA) bağlıdır

2.4. DOĞAL GAZ DAĞITIM ŞEBEKESİNDE KULLANILAN BORU

MALZEMELERİ VE ÖZELLİKLERİ

Çizelge 2.5

DIN Tanımı

Uygulama

Yeraltına

döşenmiş

Uygulama

İç tesisat

2391

Dikişsiz

Hassas

çelik boru

Uygulamak için çapı

20 mm ye kadar olan

borularda min. 1,5

2393

Kaynaklı

Hassas

çelik boru

mm et kalınlığı, çapı

20 mm den fazla olan

borularda min 2 mm

et kalınlığı ve ayrıca

sızdırmazlık testi ve

korozyon önlemi

istenir.

2394

Kaynaklı

Hassas

çelik boru

2440 Dişli boru

Orta ağır

1)Yalnız kaynaklı

veya DIN 3387’ye

göre sıkıştırmalı

bağlantılarda

kullanılabilir.

2441 Dişli boru

ağır

Bütün

yeraltı

tesisatlarda

korozyona

karşı

koruma

istenir

2448 Dikişsiz

Çelik boru

En az et

kalınlığı

2,6mm

olması

istenir

2458 Kaynaklı

Çelik boru

2460

Dikişsiz

çelik boru

Gaz ve su

tesisatı için

2461

Kaynaklı

çelik boru

Gaz ve su

tesisatı için

28610

Basınçlı

borular

Duktil

döküm

HDPE

yüksek

yoğunlukta

Polietilen

DVGW g 472 veya

G477’e uygun

boru

Uygulamada et

kalınlığı

Boru dış çapı

22mm’ye kadar min

1mm

Boru dış çapı 22-

42mm’ye kadar min

1,5mm

Boru dış çapı 42-

89mm’ye kadar min

2mm

Anma et kalınlığı1mm

olan bakır borular

yalnız DIN 2856’ya

göre kılcal lehim

fitingleri ile

yapılabilir

2)yumuşak lehim

kullanılmaz

1754 Bakır boru

Dikişsiz

1786

Bakır boru

2)lehimli

bağlantı

için

3383

Emniyet

gaz

hortumu

Cihaz bağlantılarında

1bar’a kadar

paslanmaz çelik

hortumlar, 100mbar’a

kadar emniyet gaz

hortumu kullanılır

3384

Paslanmaz

çelik

hortum

Şekil 2.2. Doğalgaz regülatörleri çıkış manifoldları

Şekil 2.3. Boru boğma aparatı ve doğalgaz vanası gaz kesme kitleri

Şekil 2.4. Bağlantı dirsekleri, vana körleri ve mekanik kepler

Şekil 2.5. Pirinç maşonlar

Şekil 2.6. Muhtelif somunlar, körleme tapaları, piston ve bijon cıvatası

Şekil 2.7. Çatallar, yarıklı pimler ve değişik parçalar

Şekil 2.8. Doğalgaz regülatörleri için giriş manifoldları

Şekil 2.9. Flanşlı boru, dizel motor yakıt filtre braketi, motor bağlama ayağı

Şekil 2.10. Polietilen boru

Şekil 2.11. Sayaç fleksi

Şekil 2.12. Doğalgaz macunu

Şekil 2.13. Korozyon bantları

Şekil 2.14. Doğalgaz sayacı

Şekil 2.15. İmpuls çıkışlı flanşlar

2.5. PE BORULARININ DÖŞENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK

HUSUSLAR

PE boruların döşeme kuralları DIN 19630, DIN 4033, DIN 18300 ve EN

1610 standartlarında belirtilmiştir. Borular kanal dışında kaynatıldıktan sonra

kanal içerisine indirilebilir. Burada kanal kazısının dar tutulması önemlidir.

1) Borular hiçbir suretle ezilmemelidir.

2)Nakliye veya stoklama sırasında hasara uğramış olan (sivri uçlu araçlar

veya taş benzeri materyallerle zedelenmiş) boruların kullanımından kesinlikle

kaçınılmalıdır.

3) Kanal içerisinde yeraltı suyu veya yağmur suyu birikintisi kesinlikle

olmamalıdır. (Kanalda su birikintisi varsa, pompa yardımı ile su

boşaltılmalıdır).

4) Yapışık olmayan kum, çakıl, karışık taneli karma kum ve çakıl, kanal

dolgu malzemesi olarak kullanıma uygundur. (DIN 19630 standardı.)

5) Kanal derinliği asgari olarak 70–80 cm olmalıdır.

6) Kazı toprağı dolguya elverişli ise, yataklamaya gerek kalmadan boru

doğrudan kanal tabanına yatırılabilir. Kazı toprağı dolguya elverişli değil ise

(taşlı, sulu vs) kanal

Derinliği arttırılmalı ve kuru dolgu malzemesi ile (Ör: kum) yataklama

yapılmalıdır.

7) Yapılacak yataklama kalınlığı minimum Al = 100 mm + 1/10 DN

olmalıdır. Yataklama malzemesi üzerinden hafif çalışan bir kompaktör

yardımı ile % 95 mukavemet sağlanıncaya kadar sıkıştırılmalıdır.

8)Boru yan dolguları A2, 30cm kalınlıkta dökülerek hafif kompaktör ile

yine % 92 – 95 oranında sıkıştırılmalıdır. Bu işlem her 30cm'de bir boru

üzerini 30cm geçene kadar devam edilmelidir.

9)Boru üzerini A3 = 30cm geçtikten sonra dolgu işlemi orta güçte

kompaktör ile sıkıştırılmak sureti ile tamamlanmalıdır.

2.6. DOĞAL GAZ TESİSATINDA DEPREM ÖNLEMLERİ

Doğal gaz (veya LPG) sisteminin esas olarak bir boru tesisatı olduğu

düşünülürse, boru tespit konuları bu tesisat için de geçerlidir. Doğal gaz

tesisatı için önemli olan deprem sırasında veya hemen sonrasında bina gaz

bağlantısının kesilmesidir. Bu konuda ancak ana gaz dağıtım hatlarında önlem

alınması deprem senaryoları içinde yer almıştır. Ancak binaların gaz

bağlantılarının kesilmesi insan eliyle gerçekleşmektedir. Doğal gaz tesisatı

yönetmeliklerinde bu yönde bir zorunluluk yoktur. Ancak deprem anında

otomatik olarak gazı kesen vanalar mevcuttur ve bunlar örneğin ABD deprem

bölgelerinde kullanılmaktadır. Bu vanaların elektrik ve mekanik tipleri

olmakla birlikte, bilyeli mekanik tipleri çok daha güvenilirdir ve tercih

edilmelidir. Türkiye’de deprem riski yüksek olan bölgelerde kullanılması

gündemdedir.

Doğal gaz tesisatında deprem açısından önemli olan bir başka nokta ise,

mutfak fırını, ocak vs. cihazların sabit boru tesisatına çok kaliteli tip esnek

hortum vb. elemanlar kullanılarak bağlanmasıdır. Esnek hortumlar yeteri

kadar uzun olmalı ve cihazın depremdeki hareketlerine kopmadan izin

vermelidir.

Deprem emniyet ventilleri, doğal gaz, LPG ve propan hatları depreme

karşı deprem emniyet ventilleri ile korumaya alınmalıdır. Doğal gaz, LPG ve

propan hatları deprem anında, bina içinde binaya etkiyen deprem kuvvetleri

neticesinde kırılabilir ve kontrolsüz gaz kaçakları meydana çıkabilir. Bu gaz

kaçakları neticesinde çıkabilecek yangınlar, depreminde getirdiği olumsuz

şartlar ile birlikte deprem felaketinin etkisini arttırabilir. Deprem ventilleri

doğal gaz, LPG ve propan hatlarına monte edilirler. Görevleri, belirli bir

büyüklüğün üzerindeki depremlerde binaya gaz akışını kesip, bina içindeki

gaz hatlarında olası bir kırılma da kontrolsüz gaz kaçaklarını engellemektir.

Doğal gaz, LPG ve propan hatlarında kullanılabilecek deprem emniyet

ventilleri çalışma prensibi olarak mekanik ve elektronik olarak ikiye

ayrılabilir. Elektronik deprem emniyet ventilleri, voltajdaki dalgalanmalardan

ve elektrik kesilmelerinden ki Türkiye de voltajlarda sürekli dalgalanma ve

sık elektrik kesilmesi olmaktadır, etkilenmekte ve emniyetli olarak

çalışamamaktadırlar.

Mekanik deprem emniyet ventilleri ise, elektrik enerjisine bağlı

olmadıklarından güvenli ve emniyetli olarak, sadece belirli bir büyüklüğün

üzerindeki depremlerde aktive olup gaz akışını keserler. Deprem emniyet

ventilleri şiddeti 5,4 ve üzeri olan depremlerde devreye girerek %100

emniyetli olarak gazı keser ve tam sızdırmazlık sağlar. Ventil içinde bulunan

çelik kapatma küresi, şiddeti 5,4 ve daha üzerindeki depremlerde sallantının

etkisiyle gaz hattını kapatmakta ve tam sızdırmazlık sağlamaktadır. Ventil

tekrar kurulmadan gaz akışına izin vermemektedir. Dolayısıyla ventil

mekanik yapısı sayesinde sadece deprem anında devreye girer, servis ve

bakım ihtiyacı yoktur. Deprem sırasında gazı kesen deprem emniyet ventili,

deprem sonrası boru hatlarının sızdırmazlık ve gaz kaçağı kontrolleri

yapıldıktan sonra bir tornavida yardımı ile tekrar kurulur. Ventil yatay monte

edilmelidir, yatay montajı kontrol için su terazisi ventilin üzerindedir. Tekrar

kurulan ventil, üzerindeki gözetleme camından kontrol edilebilir.

2.7. BASINÇ ÖLÇME VE DÜŞÜRME İSTASYONU

Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu bölgesel istasyonlardan orta

basınçta gelen gazı müşterinin ihtiyaç duyduğu basınca düşürme ve

faturalamaya baz alacak ölçümü yapmak üzere kurulmaktır. Bu istasyonlarda

filtreler, ısıtıcılar, basınç düşürücüler (regülatörler) ve ölçüm cihazları

bulunmaktadır. Arıza ve bakım sırasında gaz akıntısının kesintiye uğramaması

için cihazlar yedekli ve by-pass hatlarıyla birlikte montaj yapılmaktadır.

Basınç düşürme ve ölçüm hatlarından birinde arıza olması durumunda

otomatik olarak diğer hat devreye girecek şekilde projelendirilmelidir.

Şekil 2.16. Basınç düşürme ve ölçüm istasyonunun akış şeması

1. Giriş Vanası

2. Filtreler

3. Isıtıcı

4. Regülatör

5. Çıkış Vanası

Yukarıdaki şekilde basınç düşürme ve ölçüm istasyonunun akış şeması

görülmektedir. Doğalgaz, istasyona gaz giriş vanası vasıtasıyla girer ve

içerisindeki katı ve sıvı partiküllerin temizlenmesi için filtrelerden

geçirilmektedir. Filtreler genellikle çift hat monte edilirler ve duruma göre en

az biri çalışır. Filtreler 5 mikron ve daha büyük partiküllerin %90’ını

temizleyecek şekilde imal edilirler. Doğalgaz, filtrelerden sonra

eşanjörlere(ısıtıcılara) gelir. Gazı ısıtmanın amacı, ‘Gaz Kanunları’ gereği,

basınç ani olarak düştüğünde doğalgazın sıcaklığı da buna paralel olarak

düşecektir. Yaklaşık olarak 1 Bar’lık basınç düşmesinde sıcaklık, 0,4 – 0,6 °C

aralığında düşmektedir. Gaz sıcaklığının yoğunlaşma sıcaklığının altına

düşmesi ile su ve hidrokarbon sıvılarının oluşmasına sebep olur. Bunu

önlemek için doğalgaz basıncı düşürülmeden önce ısıtılmaktadır. Isıtıcılarda

yedekli şekilde çift hat olarak monte edilirler.

Doğalgaz, ısıtıcılardan sora basınç düşürme bölümüne girer. Basınç

düşürme bölümünde gaz, istenen sabit çıkış basıncına ayarlanır. Biri yedek

diğeri çalışır durumda iki basınç düşürme hattı monte edilmektedir. Basınç

düşürüldükten sonra doğalgaz, ölçüm ünitesine girer. Ölçüm ünitesi tek hat

olduğu gibi birden fazla ölçüm hattını içerebilmektedir. Ölçüm hattında

bulunan elemanlar; orifis (ağız-delik), akış kaydedici ve sıcaklık kaydediciden

oluşmaktadır.

Tesisatın son noktasında, yakıcı ile boru tesisatı arasında yer alan ve

hattaki gaz basıncını, sistemin işletme basıncı değerlerine ayarlayan ve

istasyonlarda kullanılan ‘Gaz Kontrol Hattı’ olarak adlandırılan kontrol

istasyonları bulunmaktadır. Gaz kontrol hatları konut tipi doğalgaz

uygulamalarında kullanım ihtiyacı gerektirmez. Bina girişindeki servis kutusu

zaten hat basıncını istenen basınç değerlerine ayarlar. Özellikle sanayi tipi

uygulamalarda zorunlu olarak bu türde bir istasyon kullanılması

gerekmektedir. Sanayi uygulamalarında genelde hat basıncı ana istasyondan

sonra 1 Bar değerinde olmaktadır. Ancak proseste kullanılan çok sayıda ve

farklı işletme basınçlarına sahip yakıcılar olabileceği için her yakıcının önüne

gaz kontrol hattının kurulması gerekmektedir. Eğer aynı işletme basıncı

değerlerine sahip birden fazla yakıcı varsa, bunlar için uygun bir yere ortak

bir gaz kontrol hattının kurulması uygun olmaktadır. Gaz kontrol hattı

üzerinde bulunan selenoid vanaların sayısı yakıcının kapasitesine göre

arttırılabilir veya azaltılabilir. Genellikle uygulamalarda 36 m³/h debinin

altında gaz ihtiyacı bulunan cihazlar için tek selenoid vana ve bir alçak basınç

prosestatının kullanılması yeterlidir. Ancak bu kapasitenin üzerindeki

cihazlarda emniyet ve işletme selenoid vanaları ve regülatör sonrasındaki

basınç kontrol maksatlı alçak basınç ve yüksek basınç prosestatları bir arada

kullanılmalı, gerekirse bir pilot selenoid devresi kurulmalıdır. Maliyeti yüksek

olmasına rağmen, 36 m³/h debinin üzerindeki cihazlarda gaz sızdırmazlık

cihazının da kullanılması emniyet açısından uygun olmaktadır.

Bazı durumlarda basınç değeri aynı olan birden fazla cihaz için ortak bir

basınç düşürme istasyonu (PRS) kurulabilir ve bu da konut uygulamalarında

ki servis kutularına benzetilebilir. PRS’ ler genelde mutfak, yemekhane veya

çay ocağı girişlerinde kullanılır ve genelde basınç değerini 21–25 mbar

değerine ayarlayarak, fırın ve çay ocağı gibi cihazların ortak bir istasyondan

beslenmelerini sağlarlar. Bu gibi cihazlar için selenoid vana kullanılmasına

gerek yoktur.

2.8. A VE B TİPİ BASINÇ DÜŞÜRME VE ÖLÇME ANA

MALZEMELERİ

Bu bölümde A ve B tipi basınç düşürme istasyonlarında kullanılan ana

malzemeler ve kullanım amaçları açıklanmaktadır.

2.8.1. Küresel Vana

İstasyona giren gaz akışını kesmek için kullanılır. İstasyonda herhangi

bir bakım, yangın ya da başka bir çalışma yapılacağı zaman gaz akışının

kesilmesi gerekmektedir. Bu amaçla istasyon giriş ve çıkışlarında güvenli

olması sebebiyle küresel vanalar tercih edilmektedir.

Şekil 2.17. Küresel vana

2.8.2. Filtre

Basınç düşürme ve ölçüm ünitelerine girmeden önce, doğal gaz

beraberinde gelebilecek istenmeyen tozları, parçacıkları ve sıvıları tutmak için

doğalgazın filtrelerden geçirilmesi gerekmektedir. Kullanılan bu filtreler

genellikle 1m³ doğal gazdaki 1 mg katı ve 200 mg sıvıyı tutabilecek

niteliktedir.

Şekil 2.18. Doğalgaz filtresi

2.8.3. Isıtıcılar

Doğal gazla ısıtmada ısı kaynağı, yanma odası ve buna bağlı ‘U’

şeklindeki duman borularından oluşmaktadır. Yanma sonucu oluşan ısı,

duvarları ve yanma gazı borularını ısıtır. Isınan duvarlar ve borular

konveksiyon yoluyla etrafındaki sıvıyı ısıtır. Doğalgaz, ısınan sıvı içerisinden

geçerken borulardan ısınarak çıkmaktadır. Çıkış gaz sıcaklığı işletme

şartlarına göre ayarlanmaktadır ve ısıtıcının yanması otomatik olarak

gerçekleşmektedir.

2.8.4. Regülatörler

Kontrol elemanı olarak regülatörün görevi, giriş basıncının ve debisinin

değişken olmasına karşılık sistemden geçen gazın akışını sınırlayarak çıkışta

gaz basıncının istenilen değere getirilmesini sağlamaktır. Basınç düşürme

regülatörünün örnek şeması aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Şekilde

görüldüğü gibi, çıkış basıncı (Pç) etkisiyle meydana gelen F kuvveti,

diyaframı yukarı doğru itmek isterken, referans kuvveti (Fr) ile atmosfer

basıncı (Patm) toplamından oluşan etki (Fr+Patm) diyaframı aşağı yönde

itmek isteyecektir. Dolayısıyla, çıkış basıncı miktarına göre bu iki etki

arasında denge kurulacaktır. Diyaframa bağlı vana kapanacak veya

açılacaktır. Çıkış debisi arttığı zaman çıkış basıncı azalacak ve regülatörün

gaz kısıtlayıcısı açılacaktır ve Fr + Patm = F olduğu zaman denge oluşacaktır.

Sonuçta, çıkış basıncını ve referans kuvvetini değiştirerek çıkış basıncını

istenen değerde sabit tutmak mümkün olacaktır. Referans kuvveti ağırlık

koyarak, yay kullanarak ya da pnömatik basınç kullanılarak ayarlanabilir.

Şekil 2.19. Gaz regülatörü

2.8.5. Manometre

Değişik kademelerde gaz basıncının görülebilmesi için kullanılırlar. Bu

da işletme ve test sırasında çok büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Özellikle

basınç regülatörü ve sonrasında olması zorunludur, diğerleri ise isteğe

bağlıdır. Seyyar bir manometre yardımıyla gerektiği takdirde ölçüm

yapılabilir.

Şekil 2.20. Manometre

2.8.6 Gaz Emniyet Vanası

Regülatörden sonra, gaz basıncının ayarlanan değerin üzerine herhangi

bir nedenle (regülatörün bozulması gibi) çıkması durumunda sistemin

emniyetini sağlamak için kullanılan bir vanadır. Ancak üzerindeki basıncın

gücü, tekrar açmaya yetmeyeceğinden elle açmak gerekir.

KAYNAKLAR

www.kar-el.com.tr/katalog

doğalgaz dağıtım şebekesinde kullanılan boru malzemeleri

http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2002/agustos/deprem_makale.

htm (deprem konusu)

http://www.dogalgazbilgisi.com/gecis_kullanim_alanlari.php

doğalgaz kullanım alanları

http://www.ego.gov.tr/gdb/hak_5.htm

doğalgaz kullanım alanları

www.erentorna.com.tr/images/urun1.JPEG

Kullanılan boru ve aparatlar

http://www.dosider.org/htmls/zirve3/n_aral.htmdünya

Dünya doğalgaz tüketim ve üretim değerleri

http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2002/agustos/deprem_makale.

htm

Doğalgaz deprem konusu

http://www.faberrobu.com/tr/pdf/PE100_hakkinda_teknik_bilgi.pdf

http://www.mmoistanbul.org/yayin/tesisat/93/3/

Basınç ölçme ve düşürme istasyonları

II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB

Doğalgazın oluşumu ve dünya rezervleri

II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB

Dünya doğalgaz tüketim ve üretim değerleri

II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB

Türkiye deki doğal gaz projeleri

Gaz tesisatı proje hazırlama teknik esasları TMMOB

Tasarım basıncı(işletme basıncı)

Şemalarla bina doğalgaz tesisatı TMMOB

Kullanılan boruların tablosu

Gaz tesisatı proje hazırlama teknik esasları TMMOB

Gaz sarfiyat DEBİLERİ

Yrd. Doç. Dr NAFİZ KAHRAMAN DOĞALGAZ TESİSATI SUNUMU

Boru çapı hesabı grafik ve tabloları, Karışık Bağlantılı Hatlar

II. doğalgaz ve enerji yönetimi kongre ve sergisi bildiriler kitabı TMMOB

Doğalgazın genel avantajları