bosna i hercegovina – crna gora · 3.5.3 grani þni prelazi ... (mala i srednja preduzeća) swot...

Program prekogranične saradnje 2007 - 2013

Prekogranična saradnja u okviruInstrumenta pretpristupnepodrške (IPA)

Bosna i Hercegovina –

Crna Gora

Datum: 10.09.2007.

2

SADRŽAJ

SPISAK SKRAĆENICA.......................................................................................................................... 4

ODJELJAK I. OPIS I ANALIZA PRIHVATLJIVIH PODRUČJA ...................................................................... 5

1. Kratak pregled programa i procesa programiranja ........................................................ 51.1 Kratak pregled programa.................................................................................................... 52. Kratak pregled Procesa Programiranja ............................................................................... 6

1. Mapa i opis prihvatljivog područja .......................................................................................... 72. Trenutna situacija na prihvatljivom području ........................................................................10

3.1 Istorija...............................................................................................................................103.2 Demografija ......................................................................................................................103.3 Etničke manjine.................................................................................................................103.4 Geografski opis .................................................................................................................103.5 Infrastruktura.....................................................................................................................11

3.5.1 Putna infrastruktura...........................................................................................................113.5.2 Željeznica .........................................................................................................................123.5.3 Granični prelazi.................................................................................................................123.5.4 Aerodromi.........................................................................................................................123.5.5 Luke .................................................................................................................................123.5.6 Telekomunikacije ..............................................................................................................123.5.7 Snadbijevanje vodom, otpadne vode, grijanje, odlaganje otpada .......................................123.5.8 Energija, električna struja..................................................................................................13

3.6 Ekonomija .........................................................................................................................143.6.1 BDP..................................................................................................................................143.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvoj ..............................................................................................143.6.3 Industrija...........................................................................................................................153.6.4 Sektor malih i srednjih preduzeća......................................................................................153.6.5 Usluge ..............................................................................................................................163.6.6 Regionalni i lokalni razvoj..................................................................................................163.6.7 Turizam ............................................................................................................................16

3.7 Ljudski resursi ...................................................................................................................173.7.1 Obrazovanje,istraživanje i razvoj .......................................................................................173.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost)........................................................................18

3.8 Životna sredina i priroda....................................................................................................183.9 Kultura ..............................................................................................................................193.10 Rezime nedostataka, neusaglašenosti i potencijala za razvoj .................................................193.10 SWOT analiza prihvatljivog područja .................................................................................21

ODJELJAK II. PROGRAMSKA STRATEGIJA .....................................................................................26

1. Iskustvo u prekograničnim aktivnostima ...............................................................................262.3 Specifični ciljevi.................................................................................................................29

Prioritet i mjere ................................................................................................................................303.1 Prioritet I ...........................................................................................................................30

3.1.1 Mjera I.1 ...........................................................................................................................303.1.2 Mjera I.2 ..........................................................................................................................313.1.3 Mjera I.3 ..........................................................................................................................32

3.2 Prioritet II ..........................................................................................................................333.3 Indikatori ishoda i rezultata................................................................................................34

i. 3.3.1 Indikatori za nivo prioriteta ........................................................................................34ii. 3.3.2 Rezultatski indikatori na nivou mjera.........................................................................37

4. Usklađenost sa drugim programima...........................................................................................394.1 BiH Programi.....................................................................................................................394.2 Crnogorski programi..........................................................................................................40

ODJELJAK III. FINANSIJSKE ODREDBE ...........................................................................................42

1. Finansijski plan za prekogranični program 2007 – 2009........................................................42

ODJELJAK IV IMPLEMENTACIONE ODREDBE .................................................................................43

1. Programske strukture .............................................................................................................43

3

1.1 Organizacione strukture na nacionalnom nivou..................................................................431.2 Operativne strukture na programskom nivou .....................................................................431.3 Ugovorne vlasti .................................................................................................................441.4 Zajednički odbor za praćenje (ZOP) ..................................................................................451.5 Zajednički tehnički sekretarijat...........................................................................................461.6 Programski korisnici ..........................................................................................................47

2. Pravila implementacije ............................................................................................................492.1 Osnovna pravila implementacije ........................................................................................492.2 Poziv na podnošenje ponuda ............................................................................................492.3 Biranje projekata nakon poziva na podnošenje ponuda .....................................................50

3. Informacije, publicitet i savjetovanje......................................................................................514. Finansijsko upravljanje ...........................................................................................................525. Monitoring i ocjenjivanje.........................................................................................................52

5.1 Monitoring na projektnom nivou.........................................................................................525.1.1. Ugovorne obaveze...........................................................................................................525.1.2. Izvještavanje na nivou prekogranične saradnje ................................................................52

5.2 Programski monitoring ......................................................................................................525.3 Programsko ocjenjivanje ...................................................................................................52

ANEKS C IZVJEŠTAVANJE..............................................................................................................55

4

SPISAK SKRAĆENICA

CBC Cross-border Cooperation (Prekogranična saradnja)

CBIB Cross-border Institution Building (Prekogranična institucionalna izgradnja)

EU European Union (Evropska unija)

GDP Gross Domestic Product (Bruto domaći proizvod)

IPA Instrument for Pre-Accession Assistance (Instrument pretpristupne podrške)

JMC Joint Monitoring Committee (Zajednički odbor za monitoring)

JTS Joint Technical Secretariat (Zajednički tehnički sekretarijat)

MIPD Multi-annual Indicative Planning Document (Višegodišnji indikativni planskidocument)

NGO Non Governmental Organization (Nevladina organizacija)

NUTS Nomenclature of Units for Territorial Statistics (Nomenklatura prostornih jedinicaza statistiku)

OS Operating Structure (Operativna struktura)

PRAG Practical Guide for Contract Procedures financed from the general budget of theEuropean Union in the context of external actions (Praktični vodič za ugovorneprocedure finansiran iz opšteg budžeta Evropske unije u kontekstu akcija uzemljama van EU)

SME Small and Medium Enterprise (Mala i srednja preduzeća)

SWOT Strength, Weaknesses, Opportunities, Threats (Prednosti, Nedostaci, Opasnosti iPrilike)

TA Technical Assistance (Tehnička podrška)

EC European Commission (Evropska komisija)

SEI Secretariat for European Integration (Sekretarijat za evropske integracije)

DEI Directorate for European Integration (Direktorat za evropke integracije)

RDA Regional Development Agencies

EURED European Union Regional Economic Development

IT Information Technology (Informaciona tehnologija)

UNSECO United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (OrganizacijaUjedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu)

CEFTA Central European Free Trade Agreement (Sporazum o slobodnoj trgovini ucentralnoj Evropi)

CA Contracting Authority (Ugovorni organ)

5

ODJELJAK I. OPIS I ANALIZA PRIHVATLJIVIH PODRUČJA

1. Kratak pregled programa i procesa programiranja

1.1 Kratak pregled programa

Program prekogranične saradnje između Bosne i Hercegovine i Crne Gore, zemalja kandidataza članstvo u Evropskoj Uniji, za period od 2007. do 2013., biće realizovan po sistemudecentralizovanog upravljanja.

Prihvatljivo područje obuhvata 25.457,98 km2 i ima 1.355.278 stanovnika. Dio prihvatljivogpodručja u Bosni i Hercegovini sastoji se od 53 opštine, a dio u Crnoj Gori od 12 opština.

Prihvatljivo područje je uglavnom planinsko i relativno nepristupačno, a privredni centri senalaze u većim gradovima, na određenoj udaljenosti od same granice.

Prihvatljivo područje se odlikuje statičnom populacijom koja je u opadanju, starijom populacijomu ruralnim oblastima i nedostatkom mogućnosti za zapošljavanje. Postojeća industrijska ipoljoprivredna osnova zahtijeva obnovu i modernizaciju i marginalizovana je u odnosu na tržištakoja se šire zbog neadekvatne transportne infrastrukture.

Postoje značajne mogućnosti za razvoj turizma u prihvatljivom području. Crna Gora imarazvijenu osnovu za turistički sektor. Bosna i Hercegovina ima podjednako razvijenuinfrastrukturu za planinski turizam.

Životna sredina prihvatljivog područja je u dobrom stanju uprkos nekim kriznim zagađenimtačkama i preopterećenim postojećim kapacitetima službi za odlaganje otpada koje ne mogu dase nose sa značajnim ili nekontrolisanim porastom stanovništva i industrijskih aktivnosti. Planinei šume, važan prirodni resurs oblasti, naročito su osjetljive na porast zagađenja vode i vazduha.

Privredne aktivnosti uglavnom su zasnovane na prirodnim resursima i usmjerene su napoljoprivredu, šumarstvo i rudarstvo.

Saobraćajnu infrastrukturu neophodno je modernizovati i rehabilitovati. Tri međunarodnaaerodroma postoje u prihvatljivom području: Tivat, Mostar i Sarajevo.

Glavni izazov za programsku oblast je kako da bolje iskoristi svoje resurse da bi revitalizovalaprivredu. Postizanje cilja ostvarivanja značajne regionalne saradnje je potpomognutoodsustvom jezičkih barijera i zajedničkim naslijeđem. Privredna i društvena saradnja izmeđuzajednica predstavlja efikasno sredstvo pomirenja sa problematičnom prošlošću i sapostojanjem novih državnih granica. Ovo je ideja pokretač strateškog pristupa programaprekogranične saradnje u periodu 2007.-2013.

Opšti strateški cilj programa je:

Program će biti realizovan na osnovu jedne glavne ose prioriteta:

Podsticanje zajedničkog održivog razvoja prekograničnog područja, njegovihprivrednih, kulturnih, prirodnih i ljudskih resursa i potencijala kroz

unaprijeđenje ljudskih resursa i zajedničkih institucionalnih veza izmeđulokalnih zajednica i lokalnih javnih i privatnih subjekata.

6

2. Kratak pregled Procesa ProgramiranjaPrekogranični program između Bosne i Hercegovine i Crne Gore će biti sproveden u perioduizmeđu 2007-2013. Ovaj strateški dokument se zasniva na nastojanju zajedničkog strateškogplaniranja između dvije zemlje, a takođe je rezultat obimnog procesa konsultacija sa lokalnimzainetersovanim stranama, potencijalnim korisnicima i donatorima.

Program će biti sproveden u obje zemlje po sistemu centralizovanog upravljanja. Nacionalnevlasti obje zemlje rade na jačanju kapaciteta i ovlašćivanju sktuktura za sprovođenje, kako bi sešto prije izvršio prelazak na decentralizovano upravljanje u periodu programiranja.

Proces programiranja je trajao od decembra 2006. do maja 2007. godine. Nacionalne vlasti ioperativne strukture su pri programiranju imale podršku Regionalnog projekta za prekograničnusaradnju (CBIB), finansiranog od strane Evropske unije.

Sljedeći bilateralni sastanci operativnih struktura su održani za vrijeme procesa programiranja:

06. februar 2007., Mostar I sastanak Tima za izradu programa06. mart 2007., Beograd I sastanak Zajedničkog odbora za

programiranje20. mart 2007., Podgorica II sastanak Tima za izradu programa13. april 2007., Sarajevo III sastanak Tima za izradu programa23. Maj 2007., Podgorica II sastanak Zajedničkog odbora za

programiranje

U skladu sa članom 20 IPA Uredbe i članom 6 (3) IPA implementacione uredbe, EK je zamolilapredstavnike država članica i lokalnih Međunarodnih finansijskih institucija u Bosni i Hercegovinii u Crnoj Gori da dostave komentare na nacrt prekograničnog programa, podnešenog Komisiji.

Podrška kreiranju zajedničkog društveno-ekonomskog okruženja za ljude, zajednice iprivredu granične oblasti.

7

1. Mapa i opis prihvatljivog područjaPrihvatljivo područje obuhvata granicu između Bosne i Hercegovine i Crne Gore.

Potrebna NUTS III klasifikacija još uvijek nije zvanično prihvaćena ni u Bosni i Hercegovini ni uCrnoj Gori. Stoga je, za potrebe ovog programa prekogranične saradnje, postojeća klasifikacijaredefinisana kako bi predstavljala ekvivalentnu interpretaciju.

U Bosni i Hercegovini NUTS III ekvivalentne oblasti čine ekonomski regioni. Prihvatljiviekonomski regioni su ekonomski region Sarajevo i ekonomski region Hercegovina. Sve opštinekoje čine ova dva Regiona smatraju se prihvatljivim za ovaj program prekogranične saradnje.

Dio programske oblasti u Bosni i Hercegovini obuhvata 20.456.90 km2 sa 1.053.789 stanovnikanastanjenih u 53 opštine. To predstavlja 30.71 % teritorije Bosne i Hercegovine i 40.04 %stanovništva.

Dio programske oblasti u Crnoj Gori obuhvata 8.784 km2 sa 301,489 stanovnika nastanjenih u12 opština. To predstavlja 63.60% teritorije Crne Gore i 48.6 % stanovništva.

8

Tabela 1: Programske oblasti za Crnu Goru i Bosnu i HercegovinuCrna Gora (opštine) Bosna i Hercegovina (opštine)

Prihvatljivopodručje Stanovništvo km2 Prihvatljivo

područje Stanovništvo km2

1. Pljevlja2. Plužine3. Žabljak4. Šavnik5. Nikšic6. Herceg Novi7. Kotor8. Tivat9. Bijelo Polje10. Mojkovac11. Berane12. Kolašin

39,8064.2724.2042.94775.28233.03422.94713.63050.28410.06635.0689.949

1.346854445553

2.06523533546

924367717897

1. Jablanica2. Konjic3. Trnovo4. Trnovo RS5. Pale6. Pale Praca7. Novo Goražde8. Goražde9. Čajnice10. Foča Ustikolina11. Kalinovik12. Rudo13. Višegrad14. Rogatica15. Foča16. Gacko17. Nevesinje18. Mostar19. Hadžici20. Ist.Ilidža21. Ilidža22. Široki Brijeg23. Ljubuški24. Čapljina25. Čitluk26. Stolac27. Berkovići28. Bileća29. Ljubinje30. Neum31. Ravno32. Istočni Mostar33. Trebinje34. Prozor/Rama35. Kupres36. Kupres (RS)37. Tomislavgrad38. Posušje39. Grude40. Livno41. Sokolac42. Istocno Novo

Sarajevo43. Sarajevo-N.G.44. Vogošća45. Sarajevo-S.G.46. Sarajevo-I.S.G47. Ilijaš48. Vares49. Breza50. Visoko51. Kiseljak52. Fojnica53. Kreševo

11.89339.0002.1833.895

28.5601.3814.500

31.5445.3892.8991.207

10.00013.50015.00023.00011.00014.448111.27121.13920.00047.50227.16023.62327.88216.42113.3354.000

14.5915.0004.3251.000500

36.00016.8323.513820

27.65716.14515.66632.40415.50020.000

118.88020.57550.0002.000

15.41410.09413.84540.27623.98011.0905.950

3011.101338,4138492103123

248,8275188

678,92344448640

1.115736920

1.17527328162388

297,735618133125663332622522582904477

569,8045

967,40461.10220,80

99472945

47,98725510532039073232164308148

Ukupno 301.489 8.784 Ukupno 1.053.789 20.456,9

Broj naseobina 700 N/A

Ukupna površina prihvatljivog područja 29.240,90 km2

Ukupan broj stanovnika 1.355.278.00

Dužina granice 249 km

9

Broj graničnih prijelaza 7Izvor: 1 Zavod za statistiku Crne Gore, www.visit-montenegro.org/faqIzvor 2:Opštinske statistikeIzvor 3: Državna granična služba (DGS) Bosne i Hercegovine

http://www.visit-montenegro.org/faq

10

2. Trenutna situacija na prihvatljivom području

3.1 IstorijaTokom istorije, teritorije i narodi prihvatljivog područja su povremeno pripadali istim državama,ali su često bili odvojeni granicama i ratovima. To je pruzrokovalo da veze između zajednica uprihvatljivom području postanu jake i međuzavisne.

Krajem XIX vijeka, intelektualci iz ove oblasti su počeli da promovišu ideju o ujedinjenimslovenskim naroda, koja je rezultirala stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a koja jezatim postala Kraljevina Jugoslavija, takođe poznata kao prva Jugoslavija. Kraljevstvo seraspalo početkom Drugog svjetskog rata, a SFRJ1 je stvorena 1945. godine. Teritorije današnjeBosne i Hercegovine i Crne Gore su definisane, a ove dvije države su postale dvije od šestjugoslovenskih republika.

Nakon raspada bivše SFRJ, Bosna i Hercegovina je dobila samostalnost 1992. godine, dok jeCrna Gora postala samostalna nakon referenduma o nezavisnosti 2006. godine2.

3.2 DemografijaUkupno stanovništvo prihvatljivog područja za prekogranični program saradnje između Bosne iHercegovine i Crne Gore je 1.355.278. Demografska struktura ovog područja je značajnoizmijenjena, usljed velikih migracija unutar i izvan regiona tokom krize 90-tih godina.

Migracija stanovništva između Bosne i Hercegovine i Crne Gore se odvijala sa obije stranegranice tokom 90-tih godina. To je prouzrokovalo naizgled nepovratne promjene, s obzirom nausporeni i otežan povratak izbjeglica. Opadanje stanovništva je najvidljivije u ruralnimopštinama duž granice.

Na prihvatljivom području Crne Gore, stanovništvo je uglavnom koncentrisano u urbanimcentrima, koji pružaju velike mogućnosti zaposlenja. Situacija je slična u Bosni i Hercegovini.

Na crnogorskoj strani granice, došlo je do pada broja stanovnika od 1.1% od 1991. godine(prema posljednjem popisu stanovnika iz 2002. godine), dok je u Bosni i Hercegovini pad brojastanovnika u istom periodu iznosio 1.4%. U Crnoj Gori je do pada broja stanovnika došlouglavnom usljed unutrašnjih migracija prema južnim i centralnim djelovima sa većimekonomskim mogućnostima. Situacija je slična u Bosni i Hercegovini, gdje dolazi do migracijestanovništa iz manjih gradova u urbane centre, posebno u Sarajevo.

Iako je stopa prirodnog rasta u prihvatljivom području i dalje pozitivna, starosna strukturastanovništva pokazuje veoma nepovoljan proces demografskog starenja.

3.3 Etničke manjineStanovnici programske oblasti uživaju potpunu nacionalnu jednakost u obije zemlje, budući danjivovi Ustavi garantuju prava manjina.

3.4 Geografski opisPrihvatljivo područje se nalazi u jugoistočnom dijelu Bosne i Hercegovine i u sjeverozapadnomdijelu Crne Gore. U Bosni i Hercegovini prihvatljivo područje se prostire na površini od

1 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija2 Skupština Crne Gore je 3. juna 2006. godine proglasila nezavisnost Crne Gore, formalno potvrđujući rezultate

referenduma o nezavisnosti. Crna Gora je 28. juna postala 192. država članica Ujedinjenih nacija.

11

16.673,98 km2 i pokriva 30,71% nacionalne teritorije. U Crnoj Gori prihvatljivo područje seprostire na površini od 8.784 km2 ili 62, 63% nacionalne teritorije.

Zemljište je uglavnom planinsko, jedno od najbrdovitijih u Evropi. Prosječna visina je preko2,000 metara.

Rijeke prihvatljivog regiona se ulivaju ili u bazen Jadranskog ili u bazen Crnog mora. Uplaninskom predjelu, rijeke teku dubokim kanjonima, kao što su kanjon rijeke Tare, koji je jedanod najdubljih kanjona u Crnoj Gori i u Evropi, sa 78 km dužine i 1,300 metara najveće dubine.Postoji oko četrdeset prirodnih i sedam vještačkih jezera u ovoj oblasti. Region je bogat vodamai šumama, koje pokrivaju 32% teritorije.

Klima prihvatljivog područja je promjenjiva, ali sjeverni dio se generalno odlikuje kontinentalnomklimom, sa hladnim zimama i toplim i vlažnim ljetima, sa ravnomjernim obrascem kišnihpadavina i velikim unutrašnjim sniježnim padavinama, dok se južni dio odlikuje mediteranskomklimom, sa toplim, suvim ljetima i jesenima i hladnim zimama. Razlike u nadmorskoj visini iudaljenosti od Jadranskog mora, kao i izloženost vjetrovima utiču na promjene klime.

Dio prihvatljivog područja u Bosni i Hercegovini obuhvata 53 opštine. Crnogorski dioprihvatljivog područja pokriva 12 opština u centralnoj i sjevernoj Crnoj Gori sa 700 naseobina.

Prihvatljivo područje u Bosni i Hercegovini uključuje 20 km obale, koji predstavljaju jedini izlazBosne i Hercegovine na more i odlikuje se dobro očuvanim plažama i turističkim centrom uNeumu.

U Crnoj Gori, u programsku oblast je uključeno 163.78 km od ukupno 288.21 km obale,jedinstvenog predjela, koji se odlikuje predivnim zalivima i važnim turističkim centrima.

3.5 InfrastrukturaInfrastruktura je važan uslov ekonomskog i društvenog razvoja, budući da omogućavapristupačnost roba i ljudi prema i iz prihvatljivog područja. U cjelini, infrastruktura prihvatljivogpodručja je zastarjela, usled nedostatka investicija, koje su uglavnom bile ograničene na većeindustrijske oblasti zemlje.

Uopšteno gledano, putevi i željeznica se nalaze u lošem stanju i hitno im je potrebnamodernizacija.Luke, aerodromi i brane su u nešto boljem stanju. Međutim, značajno investiranje u cjelokupnuinfrastrukturu obije zemlje (putna i transportna mreža, neprekidno snabdijevanje vodom,obnavljanje i modernizovanje vodovodnog i kanalizacijskog sistema) je neophodno, kako bi se upotpunosti imala korist od njenih potencijala i kako bi se stvorila stabilna ekonomija, u kojima ćesrednja preduzeća iznad svega imati mogućnost da napreduju.

3.5.1 Putna infrastrukturaModerna transportna mreža je jedan od najznačajnijih faktora koji omogućava ekonomski razvoji pristupačnost regiona, kao i prekograničnu saradnju.

Putevi u prihvatljivom području su generalno u lošem stanju, usled nedovoljnog nivoa investicijaza održavanje i razvoj tokom kriznog perioda, kao i usljed cjelokupne udaljenostiprekograničnog područja od strateških nacionalnih linija i koridora obje zemlje.

Nijedan autoput ne prolazi kroz prihvatljivo područje. Najveći dio putne mreže se sastoji odglavnih puteva klase 1 i lokalnih puteva klase 2. Međutim, transportnoj infrastrukturi prihvatljivogpodručja hitno je potrebna popravka i održavanje.

Glavni transportni putevi klase 1 koji prolaze kroz programsku oblast su sljedeći:

12

1. Sarajevo -Foča – Nikšić - Podgorica2. Mostar - Trebinje - Nikšić - Podgorica

3.5.2 ŽeljeznicaŽeljeznica čini značajan dio cjelokupne transportne infrastrukture u prihvatljivom području. Nepostoji nijedan željeznički prelaz između dvije zemlje.

Mala bosansko-hercegovačka željeznička mreža je u lošem stanju. Nerazvijena je i nije upotpunosti elektrifikovana, što ograničava njene potencijale za obezbjeđenje efikasnetransportne infrastrukture.

Na crnogorskoj stani prihvatljivog područja, samo jedna manja željeznička veza, koja seuglavnom koristi za teretni transport, se proteže od Nikšića izvan prihvatljivog područja kaPodgorici i Baru.

3.5.3 Granični prelaziDuž granice, postoji sedam graničnih prelaza. Međutim, jedino četri od tih sedam prelaza sesmatraju međunarodnim prelazima.

3.5.4 AerodromiPostoje tri međunarodna aerodroma na prihvatljivom području - Tivat, Mostar i Sarajevo. Jedanmali aerodrom za opštu avijaciju se nalazi u Nikšiću.

3.5.5 LukeNa prihvatljivom području, marina u Tivtu pruža usluge manjim brodovima i jahtama srednjeveličine.

3.5.6 TelekomunikacijeTelekomunikacijska mreža na prihvatljivom području se sastoji od nekoliko sistema, koji nudefiksnu i mobilnu telefoniju.

Impresivna je činjenica da postoji 643,681 (oktobar 2006.) mobilnih telefona u Crnoj Gori (višeod jednog mobinog telefona po stanovniku) u poređenju sa evropskim zemljama. Uslugemobilne telefonije pružaju tri GSM operatera (Telenor, T-mobile/com, M-tel). Svi provajderiimaju nacionalno pokriće i pružaju dodatne usluge.

Proces privatizacije dva od tri postojeća operatera (BH Telekom i HT Mostar) je još uvijek upripremnoj fazi. Telekom Srpske je uglavnom privatizovan 2006. godine. Kapaciteti fiksnemreže su dobro razvijeni i mobilna mreža ima dobru pokrivenost signalom širom područja.

Internet se značajno upotrebljava na prihvatljivom području, sa tri provajdera na bosanskoj ičetri provajdera na crnogorskoj strani. Postoji veliki broj korisnika interneta u Crnoj Gori (preko743,000 u 2006.). U Bosni i Hercegovini, 57 % domaćinstava posjeduje računar i 42 %domaćinstava redovno koriste internet.

3.5.7 Snadbijevanje vodom, otpadne vode, grijanje, odlaganje otpadaNa prihvatljivom području stanovništvo koje živi oko opštinskih centara i većih naseobina jepokriveno mrežom vodo-snadbijevanja. Međutim, kapacitet vodo-snadbijevanja i higijenskikvalitet su izvor glavne zabrinutosti mnogih ruralnih oblasti. Alternativni sistemi, kao što sulokalni izvori, bunari i cisterne, koji se koriste u mnogim ruralnim oblastima ne garantujuadekvatan kvalitet vode.

13

Generalno gledano, potrebno je uložiti značajne napore radi obnavljanja i popravke sistemavodo-snadbijevanja, posebno uzimajući u obzir da postojeće vodo-snadbijevanje ne odgovarapotrebama stanovništva. Između 35% i 70% kapaciteta je izgubljeno usljed starosti, šteteuzrokovane ratom i curenja vode uzrokovanog lošim održavanjem. Često dolazi do prekida uvodo-snabdijevanju širom prihvatljivog područja, posebno u suvim ljetnjim mjesecima. Toiziskuje potrebu za uspostavljanjem većih sistema vodo-snadbijevanja na opštinskom, među-opštinskom i regionalnom nivou.

U prihvatljivom području, kanalizaciona mreža jedino postoji u centrima većih opština. Umnogim opštinama, kanalizacioni sistem nije u stanju da obradi proizvedenu količinu otpadnihvoda, koje prispijevaju kao neprečišćene. U nekim djelovima oblasti dolazi do direktnogispuštanja neprečišćenih otpadnih voda u izvore, cisterne i septičke jame. Jedino dvije ili tri većeopštine posjeduju efikasna postrojenja za obradu otpadnih vida.

Obrada čvrstog otpada se vrši na sličan, nezadovoljavajući način na cjelokupnom prihvatljivompodručju. Sistem upravljanja čvrstim otpadom se zasniva na prikupljanju, transportu i odlaganjučvrstog otpada od strane javnih komunalnih preduzeća na opštinskom nivou. Upravljanjedeponijama je slabo i vrši se pod minimalnim higijensko-sanitetskim uslovima. Efikasnoodvajanje čvrstog otpada je takođe minimalno.

3.5.8 Energija, električna strujaEnergija i električna struja je dobro razvijena s obje strane granice. Geografija ovog područja jepogodna za osnivanje hidroelektrana. Rijeke u prihvatljivom području nose 50%hidroenergetskih potencijala u obije zemlje. U Bosni i Hercegovini postoji pet hidroelektrana narijeci Neretvi i tri postojenja na rijeci Trebišnjici. Postoji samo jedna termoelektrana, locirana uGacku koja podržava stabilnost elektroenergetskog sistema u prihvatljivom području. Prosječnagodišnja energetska proizvodnja osam hidroelektrana iznosi 4.918 GWh, a prosječna godišnjaproizvodnja termoelektrane Gacko iznosi 2.153 GWh. To čini značajni dio ove vrste energetskeproizvodnje u Bosni i Hercegovini.

Energija predstavlja osnovni ekonomski prioritet Vlade Crne Gore, tako da se radi namodernizaciji hidroelektrane Perućica u blizini Nikšića – investicije od 3.6 miliona eura, sapotencijalom da pruže čitavoj zemlji neprekidno snadbijevanje energijom, redukujući u istovrijeme zavisnost od stranog snadbijevanja energijom. Međutim, postoje velike razlike upristupu neprekidnom snadbijevanju energije/elekrtične struje između gradova i ruralnih oblasti.U cjelosti, postoje dvije velike hidroelekrtane, Piva i Perućica, i još pet manjih elektrana. Osimtoga, postoji i termoelektrana u Pljevljima.

Osim toga, linija prenosa visokog napona na prihvatljivom području predstavlja bitan diobalkanske mreže i trajnu osnovu dalje modernizacije i razvoja.

Niskonaponska mreža na prihvatljivom području je na zadovoljavajućem nivou. Nakon što je bilauništena posle rata, mreža je rekonstruisana i modernizovana uz podršku donacijameđunarodne zajednice. Nije utvrđena nijedna naseobina bez električne struje.

Gore pomenute prosječne mogućnosti stvaranja hidroenergije i jaki potencijal termalne energijepredstavljaju bitne prednosti prihvatljivog područja. Ne treba zanemariti značajne mogućnostikorišćenja solarne energije i enegrije vjetra.

14

3.6 EkonomijaBosna i Hercegovina i Crna Gora su članovi Sporazuma o slobodnoj trgovini u centralnoj Evropi(CEFTA). CEFTA dopunjuje EU Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju za zemlje zapadnogBalkana, omogućavajući dobar okvir za ekonomski razvoj i regionalnu saradnju.

Pokazatelji ekonomskog razvoja prekograničnog područja su relativno niski u poređenju sanacionalnim nivoom. Prosječni BDP po glavi stanovnika u Bosni i Hercegovini je iznosio 2.100 €u 2006. godini, dok je u Crnoj Gori iznosio 1.809.37€ u prihvatljivom području (ukupan prosjekza Crnu Goru u 2004. godini je bio 2.521€).

Ekonomija prekograničnog područja se uglavnom zasniva na poljoprivredi ili poljoprivrednojindustriji. Glavni ekonomski sektori, koji takođe imaju najveći potencijal u prekograničnoj oblasti,su poljoprivreda, turizam, laka industrija i proizvodnja energije.

3.6.1 BDPNajveći broj prihvatljivih opština unutar prihvatljivog područja se suočavaja sa teškimposljedicama rata i ozbiljnim ekonomskim i finansijskim poteškoćama. Dokazi prikupljeni izrazličitih izvora pokazuju jako rasprostranjene društveno-ekonomske nejednakosti.

U dijelu Bosne i Hercegovine, veoma je teško prikupiti usklađene podatke o trenutnojekonomskoj situaciji i odgovarajućoj kvalitativnoj strukturi, stanju i učinku.

Ukupan nivo ekonomskog razvoja prihvatljivog područja je veoma nizak u poređenju saodgovarajućim nacionalnim prosjecima, kao što je pokazano u tabeli dolje. Oblast se odlikujeniskim BDP-om, sa dominantnim poljoprivrednim sektorom i nedostatkom investiranja u svimsektorima.

Kombinovan je jedan broj faktora kako bi se oživila slaba ekonomska djelatnost ove oblasti. Tifaktori uključuju visok stepen zavisnosti o zaposlenju i prihodima zasnovanim na poljoprivredi, inedostatak poslovnih sektora visoke dodate vrijednosti. Oblast nije imala onoliku koristi oddomaćih investicija kao ostala područja dviju zemalja.

Tabela 3: BDP u poređenju sa EU i nacionalnim nivoom

Oblast (prosječno)Regionalni BDP po

glavi (EURO)Regionalni BDP indeks

Zemlja=100Regionalni BDP indeks

EU (27)=100

BiH prihvatljivo područje N/A N/A N/A

BiH nacionalni nivo 2.100 100 57.48

Crnogorsko prihvatljivopodručje 1,809.37 71.77 8.41

Crnogorski nacionalni nivo 2 521 100 11.72Pozivanje na: 2 Zavod za statistiku Crne Gore; EU27 = 21,503Izvor: 1 Statistički godišnjakl Republike Crne Gore 2004 i Ured za statistiku BIH.. 2 Obračun zasnovan na strukturi BDP-a poopštinama za period od 2002-2004. Podaci za 2001. i 2002 su koričćeni za obračun BDP indeksa.

3.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvojIako su različiti prirodni uslovi prihvatljivog područja pogodni za diversifikovani razvojpoljoprivrede, poljoprivredne aktivnosti su ograničene na zemljišta slabog kvaliteta i planinskeoblasti osobenog reljefa. Najveći dio poljoprivrednog zemljišta, 88% je pokriven pašnjacima iprirodnim livadama. Poljoprivredna proizvodnja prihvatljivog područja se zasniva na manjimporodičnim domaćinstvima usljed postojećih prirodnih uslova i imovinskih pitanja.

Oblast ima optimalne uslove za proizvodnju povrća. U sjevernom dijelu oblasti, najvećupovršinu teritorije čine travnjaci, idealni za ljetnju ispašu stoke.

15

Priobalno područje je veoma pogodno za voće (subtropsko voće i masline) i proizvodnjuratarskih kultura, a njegovi brdoviti krajevi su pogodni za uzgajanje sitne stoke. Ti krajevi sutakođe bogati medljikom i ljekovitim biljem, kao i divljim voćem (divlja ruža, smokva).

Što se tiče stoke, najviše ima ovaca i koza na prihvatljivom području. Uzgajanje krupne stoke ipčelarstvo predstavljaju takođe bitne poljoprivredne aktivnosti u ovoj oblasti.

3.6.3 IndustrijaIndustrijski sektor prihvatljivog područja se zasniva na proizvodnji energije, ugljenom rudarstvu,šumarstvu i obradi drveta, tekstilnoj i kožnoj industriji i značajnim kapacitetima građevinarstva.

Obije zemlje imaju dobru osnovu za industrijsku preradu poljoprivrednih proizvoda: klaonice,mlinovi za žito sa silosima, mljekare, pekare, pivare i fabrike sokova, fabrike za preradu voća,kapiciteti za preradu grožđa i pravljenje vina, prerada ljekovitih biljaka i fabrike za proizvodnjuslastičarskih proizvoda.

Neka od najvećih crnogorskih preduzeća se nalaze na prihvatljivom području, uključujućiljevaonice i preduzeća za proizvodnju i dovod energije, kao i laku industriju u sjevernom dijeluoblasti.

3.6.4 Sektor malih i srednjih preduzećaUsljed bolje poslovne klime, zabilježen je povećani broj registrovanih malih i srednjih preduzećana prihvatljivom području. Manja i srednja preduzeća su obično fleksibilnija i time se lakšeprilagođavaju potrebama tržišta, koja pružaju različite mogućnosti zaposlenja, održivi razvoj ipozitivni dopinos izvozu i trgovini.

Na prihvatljivom području postoji 34,236 malih i srednjih preduzeća.

Tabela 5: Brojevi malih i srednjih preduzeća i zaposlenost u malim i srednjim preduzećima uprogramskoj oblasti

Oblast (prosječno) Broj malih i srednjih preduzeća Broj zaposlenih u malim i srednjimpreduzećima

BiH prihvatljivo područje 28,576 97,838

BiH nacionalni nivo 170,445 865,224

Crnogorsko prihvatljivopodručje 5,660 N/A

Crnogorski nacionalni nivo 13,393 N/A

Ukupno na prihvatljivompodručju 34,236 -

Izvor: Popis stanovništva 2003. Crna Gora, Privredna komora Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine

Veći broj malih i srednjih preduzeća su, međutim veoma mala i nemaju profesionalnu podršku iusluge, koje bi im pomogle da razviju performansu preduzeća i ojačaju svoju konkurentnost.Unutrašnji problemi malih i srednjih preduzeća se tiču strukture preduzeća i ekonomskogokruženja.

Preduzeća se odlikuju nedostatkom iskustava u preduzetništvu (posebno u sektorima saznačajnim potencijalom razvoja), neprofitabilnošću sektora malih i srednjih preduzeća(posljedica niske produktivnosti, kvaliteta proizvoda, inovacije i orjentisanosti prema izvozu) iregionalnim nejednakostima u preduzetničkim aktivnostima (koncentracija u većim regionalnimcentrima).Ograničenja koja prouzrokuju nedovoljnu podršku preduzetništvu su sljedeća: upravne preprekeu različitim fazama životnog ciklusa preduzeća, nedostatak institucija za podršku poslovanju

16

(poslovni centri, poslovni inkubatori, tehnološki parkovi), nedosljednost u implementacijiobrazovanja/obuke, nedostatak koordinacije između vladinih politika pri stvaranju okruženjapogodnog za zaposlovanje i nedostatak finansijske podrške za potrebe sektora malih i srednjihpreduzeća.

Predviđa se da će u budućnosti mala i srednja preduzeća imati važnu ulogu u ekonomskomrazvoju regiona. Nedavno obnovljene aktvnosti bankarskog sektora, koje se zasnivaju natržišnoj ekonomiji, mogle bi da uvećaju ekonomski rast u oba područja.

3.6.5 UslugeOsim turizma, usluge se statistički ne tretiraju kao poseban sektor ekonomije Bosne iHercegovine i Crne Gore – cifre su obično uključene u druge sektore.

Mnoštvo usluga, kao što su administracija, bankovni poslovi, obrazovanje, socijalna izdravstvena zaštita, je najvećim dijelom dostupno u urbanim oblastima, dok razvoj ovih sektorau ruralnim oblastima teče sporo.

Administrativne usluge se odnose na pravno definisane administrativne jedinice, tj. opštine, istoga se pružaju u tim jedinicama.

Organizaciona struktura zdravstvenih institucija na prihvatljivom području se sastoji od tri nivoa– primarni, sekundarni i tercijalni. Primarni nivo zdravstvenih institucija na prihvatljivom područjuse sastoji od 56 zdravstvenih centara; sekundarni nivo uključuje 13 opštih bolnica i 5specijalizovanih bolnica, dok tercijalni nivo Zdavstvene ustanove uljučuje Klinički centar CrneGore i Institut za javno zdravlje, koji se nalaze u Podgorici – izvan prihvatljivog područja.

Obje zemlje prepoznaju da razvoj sektora usluga može značajno dopinijeti pozitivnomekonomskog razvoju, stvaranjem radnih mjesta i dodajući vrijednost postojećim industrijama iposlovanju.

3.6.6 Regionalni i lokalni razvojNa prihvatljivom području Bosne i Hercegovine se nalaze dvije Regionalne razvojne agencije(RDAs). Regionalna agencija za ekonomski razvoj (REDAH) pokriva ekonomski regionHercegovine, a Sarajevska regionalna razvojna agencija (SERDA) pokriva ekonomski regionSarajeva. Ovo su neprofitne organizacije, osnovane od strane javnih, privatnih i nevladinihsektora, u cilju podsticanja cjelokupnog ekonomskog razvoja regiona, posebno sa uslugamakoje pružaju podršku obnavljanju ekonomije, stvaranju radnih mjesta i ljudskim resursima, kao irazvoju infrastrukture. Sjedište REDAH-a se nalazi na prihvatljivom području, dok se SERDAnalazi u Sarajevu, a njene aktivnosti su usmjerene i na prihvatljivo područje.

S obzirom da je Crna Gora mala zemlja, koja nema nijedan region i koja ima samo 22 opštine,na njenoj teritoriji ne postoji nijedna Regionalna razvojna agencija, niti je uspostavljena mrežainstitucija za podršku malim i srednjim preduzećima. Postoji samo jedna nacionalna privrednakomora koja se nalazi u Podgorici i sedam poslovnih centara. Postoje takođe četri naučno-istraživačke institucije, koje mogu da služe kao osnova za razvoj takve podrške, što je u skladusa procesom pristupanja EU, koji se trenutno odvija u Crnoj Gori. U novijoj Strategiji za razvojmalih i srednjih preduzeća, značajna pažnja je posvećena ovom pitanju.

S obje strane granice, postoji veliki broj nevladinih organizacija i inicijativa zajednice zastimulisanje ekonomskog razvoja.

Ove organizacije će imati udjela u prekograničnom programu, budući da omogućavaju direktnuvezu sa potencijalnim korisnicima, kao i međuljudske kontakte sa lokalnim stanovništvom naprihvatljivom području.

3.6.7 Turizam

17

Turizam u Crnoj Gori je u fazi ubrzane ekspanzije. U 2005. godini oko 820,000 turista jeposjetilo Crnu Goru, od kojih su 272,000 bili stranci. To predstavlja povećanje od blizu 17% uprotekloj godini. Crna Gora se smatra jednom od najbrže rastućih destinacija u Evropi. Južni dioprihvatljivog područja obuhvata crnogorsku obalu, koja ima značajan udio u gore navedenimpodacima.

Tabela 6: Broj posjetilaca i noćenja po zemlji/opštiniOblast (prosječno) Posjetioci Noćenja Noćenja po stanovniku

BiH prihvatljivo područje 328,745 1.351,944 0.61

BiH nacionalni nivo 856,932 2,332,539 1.62

Crnogorsko prihvatljivopodručje 275,233 1,860,298 -

Crnogorski nacionalni nivo 820,457 5,211,847 8.40

Ukupno na prihvatljivompodručju 603,978 3,212,242 -

Izvor: 1 Turističko udruženje Bosne i Hercegovine; Crna Gora – turistička sezona 2005.

S druge strane, centralni i istočni djelovi prihvatljivog područja se odlikuju nerazvijenimturizmom. Planiski predio ove oblasti ima komparativnu prednost za skijanje; planinarenje;biciklizam, posebno na strani Bosne i Hercegovine, i to na Jahorini, Bjelašnici i planini Igman.Kulturni turizam može da se razvije u nekim urbanim centrima, s obzirom na bogatu kulturnubaštinu i bogatstvo kulturnih događaja, koji se organizuju tokom godine. Potencijali agroturizma iekoturizma još uvijek nisu iskorišćeni.

Osim toga, turistički resursi, kao što su izvori mineralne vode, slana jezera ili blato pružajumogućnost razvoja različitih oblika zrdavstvenog turizma.

Glavne prepreke za razvoj turizma su slaba turistička infrastruktura naročito u oblastima koje nepripadaju obali, nedovoljno razvijen marketing, nepostojanje razmjene informacija sa turističkomindustrijom i nedovoljna povezanost turističkih operatora sa drugim sektorima (posebno sapoljoprivredom).

3.7 Ljudski resursi

3.7.1 Obrazovanje,istraživanje i razvojSistem obrazovanja u prihvatljivom području je dobro razvijen u pogledu osnovnih i srednjihškola i fakulteta. U većem broju gradova manje od 2% stanovnika je nepismeno. Srednje školese nalaze u svakom gradu ove oblasti.

Obrazovni sistemi Bosne i Hercegovine i Crne Gore su slični, odlikuju se obaveznim osnovnimobrazovanjem i neobaveznim srednjim i visokim obrazovanjem, koje se uglavnom pruža udržavnim školama.

Postoji 244 osnovnih i 137 srednjih škola na bosanskoj strani i 284 osnovnih i 23 srednje školena crnogorskoj strani prihvatljivog područja. Iako je mreža osnovnog i srednjeg obrazovanjazadovoljavajuća, sa odgovarajućim brojem državnih škola, uslovi u kojima se nalaze objekti,nedostatak kvalifikovanog profesorskog kadra (na primjer profesora za IT) i visoki troškovitransporta za studente posebno iz ruralnih oblasti utiče na kvalitet pruženog obrazovanja.

18

Tabela 7: Nivoi obrazovanja u programskoj oblasti

Oblast (prosječno) Osnovno obrazovanjeili niže od osnovnog Srednje obrazovanje Univerzitet, master,

doktorat

BiH prihvatljivo područje 89,75 % 88,92 % 5,56 %

BiH nacionalni nivo 91,21 % 78,62 % 9,64 %

Crnogorsko prihvatljivopodručje 50,52 48,74 43,70

Crnogorski nacionalni nivo 42 % 46,99% 11,01%

Ukupno na prihvatljivompodručju 68,74% 66,58% 22,74%

Izvor: Popis stanovnika iz 2003. u Crnoj Gori

Na prihvatljivom području postoji Univerzitet u Sarajevu i Univerzitet u Istočnom Sarajevu;postoje fakulteti u Nikšiću i Kotoru. Takođe, postoji pozitivan trend povećanja broja regionalnihinstitucija višeg obrazovanja, kao i veliki izbor nastavnih programa za studente, koje te institucijepružaju.

Veze između obrazovnih institucija i poslovnog sektora su slabe i rezultiraju niskim stepenominovativnosti i nerazvijenim sektorom istraživanja i razvoja.

3.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost)Prizvatljivo područje se odlikuje značajnijim nivoom nezaposlenosti od nacionalnog prosjeka.Cifre odražavaju zaostajanje ekonomije za nacionalnim nivoom u obije zemlje, zavisnost ojavnom sektoru zaposlenja i nedostatak preduzetničkih inicijativa. Distribucija nezaposlenosti naprihvatljivom području je nejednaka, sa najvećom stopom nezaposlenosti u ruralnim mikro-regionima, gdje često dolazi do ozbiljnih socijalnih problema.

Tabela 8: Zaposlenost i nezaposlenost u programskog oblastiOblast (porsječno) Ukupan broj zapslenih Stopa nezaposlenosti Stopa zaposlenosti

BiH prihvatljivo područje 642.575 48.05 % 51.95 %

BiH nacionalni nivo 1.236.744 31.94 % 68.06 %

Crnogorsko prihvatljivopodručje 79,930 N/A N/A

Crnogorski nacionalni nivo 171 325 15.05 % 84.95 %

Izvor: 1Biro za nezaposlene Republike Srpske i Federacije BiH, Monstat, Anketa o radu, oktobar 2005.

Najveća stopa nezaposlenosti je među nekvalifikovanim radnicima, starijim ljudima, mladima iženama. U Bosni i Hercegovini se struktura zaposlenosti značajno promijenila, usled strukturnihrefomi koje su dovele do pada preduzeća u državnom vlasništvu.

Usporeni prelazak sa centralizovanog na slobodno tržište je takođe uzrokovano činjenicom dadjelovi prihvatljivog područja duž granice pripadaju nekim od najudaljenijih regiona obije zemlje izbog toga ne privlače ni domaće, a ni direktne strane investicije, što rezultira manjimmogućnostima zaposlenja.

Prema podacima Agencija za zapošljavanje Bosne i Hercegovine i Crne Gore oko 28%nerezidentne radne snage u Crnoj Gori je u prošloj godini bilo angažovano iz Bosne iHercegovine. Do toga je uglavnom došlo usljed mogućnosti sezonskog zaposlenja nacrnogorskoj obali i usljed odsustva viznog režima.

3.8 Životna sredina i prirodaPrihvatljivo područje Bosne i Hercegovine i Crne Gore je prilično homogeno sa prirodne,geografske i ekološke tačke gledišta i karakteriše se dobro očuvanom prirodnom životnom

19

sredinom sa niskim nivoima zagađenja. S druge strane, oblast ima nekoliko „crnih tačakazagađenja“, koje dovode do ozbiljnih problema.

Na ovoj teritoriji se nalaze tri Nacionalna parka (Durmitor, Biogradska Gora i Sutjeska) i petzaštićenih oblasti. Prirodni resursi su uglavnom očuvani, ali postoji i nekoliko zagađenih mjesta.Najveći zagađivači u ovom regionu su Termoelektrana u Pljevljima i ljevaonica u Nikšiću.Rudnik uglja u Pljevljima i Rudnik Boksita u Nikšiću prouzrokuju probleme sa otpadom ipodzemnim vodama.

Obije strane granice se suočavaju sa sličnim izazovima na putu uspostaljanja uravnoteženogdruštveno-ekonomskog razvoja, nastojeći pri tom da očuvaju bogatu prirodnu i kulturnu baštinu ida ispune EU zahtjeve koji se odnose na životnu sredinu.

Ni sa jedne strane granice ne postoje integrisane i usklađene intervencije za zaštitu životnesredine i za promovisanje održivog razvoja. Nastojanja treba da budu usmjerena ka razvoju iunaprjeđenju posebno zaštićenih oblasti, posebnih oblasti očuvanja, sistema informisanjaposjetilaca, programa razmjene, ka razvoju informacionog sistema i ka implementaciji javno-privatnog partnerstva za zaštitu prirode. U toku je proces osnivanja Vladine Agencije za zaštituživotne sredine u Crnoj Gori i u Bosni i Hercegovini.

Još uvijek se sumnja da postoje minska polja na prihvatljivom području kao posljedica rata.Ukupna oblast, za koju se sumnja da postoje minska polja, pokriva 1.844 km2 sa oko 305.000mina.

3.9 KulturaRazličiti istorijski i kulturni uticaji, koji su preovladavali u regionu u različitim istorijskim periodimasu ostavili trag u mnogim mjestima ove oblasti.

Omogućena je solidna pravna osnova za zaštitu kulturne baštine, kojom se bavi specijalizovanaorganizacija Republički zavod za zaštitu spomenika kulture u obije zemlje. Na osnovu Zakona ozaštiti spomenika kulture iz 1991. godine opštine su, u smislu zaštite kulturne baštine, obavezneda čuvaju, održavaju, koriste i štite spomenike od uništavajućeg uticaja prirode ili ljudskihaktivnosti, da ih učine javno dostupnim i da učestvuju u troškovima redovnog održavanja.

Prekinute veze sa susjedima, nedostatak saradnje sa relevantnim institucijama iz inostranstva inedostatak finansijskih sredstava u proteklom periodu doveo je do prekida razmjene iskustava,do nemogućnosti širenja znanja i adekvatnog usavršavanja, koja su od krajnje važnosti zaaktivnosti, koje se odnose na zaštitu kulturne baštine.

Kulturna saradnja je predstavljala i još uvijek predstavlja važnu vezu između zajednica sa obijestrane granice. Programska oblast se odlikuje sličnom tradicijom, običajima, jezikom i kulturnombaštinom. Postoji veliki broj kulturnih manjinskih udruženja i klubova, čiji je cilj očuvanje lokalnetradicije.

Pored saradnje između manjih kulturnih udruženja, postoji neograničeni potencijal zaobilježavanje kulturne baštine u programskoj oblasti i za njeno povezivanje sa turističkomponudom.

3.10 Rezime nedostataka, neusaglašenosti i potencijala za razvojNa osnovu prethodne analize može se zaključiti da su dvije glavne odlike programske oblasti uobije zemlje slijedeće: pretežno ruralna ekonomija i kultura sa odsustvom barijera.Ove karakteristike predstavljaju kako interne faktore koji mogu podržati održivi razvoj tako ifaktore koji ga mogu unazaditi.

20

Ruralnoj ekonomiji doprinosi morfologija terena, koji je uglavnom planinski i geografska lokacijaoblasti, udaljenost od glavnih ekonomskih centara i glavnih trgovačkih i privrednih ruta. Uprošlosti, ovo je tek dijelimično iskorišteno kao faktor razvoja. Zavisnost od poljoprivrednihaktivnosti koje donose niske prihode i niskokvalifikovane manuelne poslove rezulitrala je niskimživotnim standardom sa odgovarajućim poslijedicama po migraciju kvalifikovane radne snage udruge razvijenije regione i zemlje. Proizvodnja je uglavnom ograničena na osnovnuprehrambenu industriju i druge industrijske aktivnosti zasnovane na poljoprivredi.

Visok potencijal za razvoj turizma mogao bi biti kamen temeljac cijelokupne privrede privlačećiinvesticije od kojih bi koristi imali i drugi privredni sektori (građevinarstvo, poljoprivreda, usluge).

Uspostavljanje zajedničkih strategija razvoja moglo bi da unaprijedi ekonomski razvoj oveoblasti.

Dobro očuvana prirodna sredina i netaknuta kulturna baština, postojanje nacionalnih parkovaprirode i turističkih atrakcija, zajedno sa niskim nivoom zagađenja, mogli bi biti baza za održivirazvoj programske oblasti. Održivi razvoj se može podržati i kroz odsustvo kulturnih barijera uprogramskoj oblasti koje bi mogle doprinijeti uspostavljanju kako privrednih tako i kulturnih veza.

of 55

3.10 SWOT analiza prihvatljivog područjaPREDNOSTI NEDOSTACI PRILIKE OPASNOSTI

GEO

GR

AFS

KE

KA

RA

KTE

RIS

TIK

E

· Planinsko područje bogatošumama i vodama (jezera, čisterijeke, mineralni i termalniizvori);

· Lako pristupačno obalskopodručje sa dobro očuvanimplažama;

· Blaga kontinentalna klima sarazličitim uticajima i plodnimtlom;

· Periferni geografski i transportni položajunutar Balkanskog područja;

· Udaljeni položaj graničnih oblasti unutarnjihovih nacionalnih teritorija i od glavnihekonomskih centara;

· Morfologija regiona sprječava razvojtransportne infrastrukture;

· Neke oblasti su i dalje zatvorene zbogprisustva kopnenih mina.

· Usvajanje zakonodavsta EU koristiće idoprinijeće očuvanju životne sredine izaštiti geografskih odlika oblasti.

· Prihvatljivo područje zadržavasvoj periferni položaj.

DEM

OG

RA

FIJA

· Istorijske osnove pružajusolidnu osnovu za kulturnorazumjevanje, izgradnjupovjerenja i prekograničnusaradnju;

· Kulturne sličnosti i odsustvojezičkih barijera;

· Dobri susjedski odnosi.

· Negativan rast stanovništva vodi kanepovoljnim demografskim trendovima;

· Unutrašnja ekonomska migracija mladih ljudii kvalifikovane i produktivne radne snage kaurbanim centrima i ka inostranstvu, dovodido smanjenja radne snage na prihvatljivompodručju;

· Nizak životni standard i starija populacija,koja naseljava ruralne oblasti.

· Kulturno-istorijske turističke i obrazovneaktivnosti mogu doprinijeti unaprjeđenjuregiona kao multietničkog evropskoglokaliteta;

· Unaprjeđenje tendencija i potencijala zaprekogranične aktivnosti velikog obima.

· Kontinuirana nestabilnost uregionu;

· Povećan trend depopulacije;· Starenje stanovništva;· Potpuna depopulacija nekih

ruralnih naseobina.

of 55

PREDNOSTI NEDOSTACI PRILIKE OPASNOSTIIN

FRA

STR

UK

TUR

A

· Postojanje osnovne transportneinfrastrukture (putevi prveklase);

· Postojanje tri međunarodnaaerodroma, koji predstavljajuosnovni ulaz u Evropu;

· Dobro razvijena energetskaproizvodnja i mrežasnabdijevanja;

· Dobro razvijena mrežatelekomunikacija;

· Odgovarajući broj graničnihprelaza.

· Nizak kvalitet transportne infrastruktureuopšte i slabo planiranje i održavanje putnemreže;

· Nedovoljno razvijeni i održavani sporedni itercijarni putevi;

· Neadekvatna komunalna infrastruktura iupravljanje javnim uslugama, posebno umanjim naseobinama (voda, kanalizacija,čvrsti otpad);

· Nedostatak deponija za čvrsti otpad ipostrojenja za reciklažu

· Nedovoljan kvalitet i kapacitet postojećihgraničnih prelaza.

· Rekonstrukcija, širenje i integrisanjeputne infrastrukture;

· Unaprjeđenje službi za odlaganjeotpada i otpadnih voda unaprijedićeprivredni potencijal oblasti;

· Postojanje sredstava za riječnisaobraćaj i lokalnih riječnihsaobraćajnica za prevoz roba udomaćem saobraćaju;

· Istraživanje mogućnosti za primjenualternativnih izvora energije;

· Povećanje broja internet priključaka;· Efikasnije funkcionisanje graničnih

prelaza kako bi se opslužio povećanintenzitet saobraćaja.

· Pravne i političke preprekenastavljaju da sprječavajuimplementaciju regionalnihplanova;

· Odlaganje implementacijevelikih transportnih projekata;

· Povećanje transportnih troškovazbog nerazvijene transportneinfrastrukture;

· Zaobilaženje regiona zbog lošetransportne infrastrukture;

· Slaba postrojenja za odlaganjeotpadnih voda, kanalizacije ičvrstog otpada bi mogla daugroze javno zdravlje i dauspore ekonomski razvoj ruralneoblasti.

of 55

PREDNOSTI NEDOSTACI PRILIKE OPASNOSTIEK

ON

OM

IJA

Sporazum o slobodnoj trgovini ucentralnoj Evropi - CEFTA jepotpisan· Ekonomska komplementarnost

granične oblasti i sličnostitržišta;

· Povećanje sektora malih isrednjih preduzeća po broju ipo prihodima;

· Postojeća industrijska osnova(npr. tekstilna, hemijskaindustrija, proizvodnja enegrije isnabdijevanje, prerada metala ihrane) se rekonstruiše, kako bibila konkurentnija u budućnosti;

· Dobro razvijena zanatskaindustrija;

· Pogodna ekoklima za pravljenjevina, za povrće, duvan, ljekovitebiljke i bilje;

· Tradicija u preradi određenihpoljoprivrednih proizvoda, kojaje priznata na inostranimtržištima;

· Pogodni prirodni i kulturni usloviza turizam;

· Postojanje struktura za podrškuposlovanju.

· Nizak nivo i nedostatak političkog okvira zalokalni ekonomski razvoj;

· Ograničen protok tržišnih informacija;· Nizak nivo saradnje između malih i srednjih

preduzeća;· Mali udio moderne tehnologije, koja se

koristi u poljoprivredi i industriji;· Nizak nivo dodate vrijednosti u prerađivačkoj

industriji;· Nedovoljne nacionalne/lokalne kao i direktne

strane investicije, koje sprječavajumodernizaciju i rekonstruisanje zastarjelih inekonkurentnih industrijskih i poljoprivrednihsredstava granične oblasti;

· Nedovojan razvoj poslovne infrastrukture;· Nejednaki razvoj institucionalnih struktura i

upravljačkih kapaciteta za turizam;· Nedovoljna obradiva zemlja i osnovna

sredstva za poljoprivredu;· Ekonomija ruralnih djelova je često

marginalna, podjeljena na segmente izasnovana na jednom sektoru;

· Nepostojanje istraživačkih institucija ikonsultantskih usluga.

· Korištenje prednosti koje pružaSporazum o slobodnoj trgovini uCentralnoj Evropi – CEFTA – kako bi seunaprijedili potencijali za izvoz;

· Razvoj i unaprjeđenje veza izmeđusektora lokalne privrede kako bi seizvukla korist od dobavljačkih lanaca iklastera i unaprijedila konkurentnost idalji ekonomski razvoj;

· Unaprjeđenje preduzetništva i kvalitetaproizvoda kroz prekogranične inicijative;

· Tržišni potencijal za stvaranje privrednesaradnje koja će voditi obradi bioproizvoda;

· Unaprjeđenje prekogranične saradnjeizmeđu struktura za podršku razvojupreduzetništva u industrijskom i sektoruusluga;

· Brendiranje regionalnih proizvoda;· Dobro razvijen bankarski sektor koji je u

porastu kako bi podržao lokalni razvoj;· Dostupna industrijska postrojenja i hale;· Razvoj potencijalno obnovljivih izvora

energije.

· Povećana izloženost globalnimtržištima i većoj konkurencijiunutar regiona;

· Prihvatljivo područje se i daljesmatra za periferno i zaekonomiju sa niskom dodatomvrijednošću;

· Siva ekonomija i primjećenaprijetnja korupcije;

· Nedostatak finansijskihkapaciteta i interesovanja zasradnju među lokalnimpreduzećima;

· Dalja fragmentacija ruralneekonomije i zatvaranje industrija(duvan, rudarstvo);

· Usporen proces rekonstrukcijeindustrija u državnom vlasništvu.

of 55

PREDNOSTI NEDOSTACI PRILIKE OPASNOSTIŽI

VTO

NA

SR

EDIN

A I

PRIR

OD

A

· Raznovrsna priroda i dobroočuvani prirodni parkovi izaštićene oblasti;

· Bogata i raznovrsna prirodnabogatstva (mineralne vode,rijeke, jezera, kanjoni, obradivezemlje, šume);

· Bogati biodiverzitet, uključujućidragocjene ljekovite biljke ibilje;

· Pogodni uslovi za razičite vrsteturizma i poljoprivrede.

· Prirodni potencijali i bogatstva su nedovoljnoiskorišćeni;

· Depopulacija sela šteti obradivoj zemlji· Nedostatak zajedničkih prekograničnih

jedinica za monitoring i prevenciju prirodnihkatastrofa.

· Zajednička održiva upotreba usluga itehnologija koje štite životnu sredinukako bi se očuvali nezagađeni prirodniresursi;

· Širenje alternativnih oblika turizma iorganske poljoprivrede;

· Međunarodno priznavanje nacionalnihparkova prirode i zaštićenih oblasti;

· Istraživanje upotrebe obnovljivihenergetskih izvora.

· Investicije u infrastrukturu imajupotencijalno nepovoljni uticaj naživotnu sredinu;

· Neodrživi ekonomski razvojmože dovesti do problema savazduhom, vodom i kvalitetomtla;

· Povećanje nekontrolisanogzagađenja i sječa šuma;

· Dodatna fragmentacija inapuštanje obradive zemlje.

TRŽI

ŠTE

RA

DA

I O

BR

AZO

VAN

JE

· Dobro razvijeni sistemiosnovnog i srednjegobrazovanja;

· Veći nivo zaposlenja uprivatnom sektoru;

· Postojanje univerziteta i centaraza više obrazovanje;

· Postojanje istraživačkihinstitucija.

· ‘Odliv mozgova’ i migracija;· Rastući trend relativno visoke stope

nezaposlenosti u ruralnim oblastima;· Niske zarade i životni stanard većeg dijela

stanovništva;· Niska mogilnost radne snage;· Nedovoljno povezano akademsko i poslovno

okruženje;· Nedostatak modernih usluga stručnog

obrazovanja.

· Fokus na obrazovanju i programimaobuke prilagođenim potrebama tržištaradne snage, stvarajući snažnupovezanost između obrazovanja iprivrede;

· Povećanje broja zaposlenih u privatnomsektoru;

· Povećana pokretljivost i prilagođenostradne snage novim privrednimpotrebama.

· Nacionalni i regionalni ljudskiresursi ne odgovarajupromjenjivoj situacijiekonomskog i tržišta rada;

· Usporena tranzicija sistemasrednjeg obrazovanja ćepovećati jaz između ponude ipotražnje na tržištu rada;

· Nedostatak promjena uzačaranom krugu siromaštva,nedostatak obrazovanja i slabemogućnosti zaposlenjamarginalizuju granične oblasti isprječavaju ekonomski razvoj;

· Izolacija opšteg sistemaobrazovanja i zatvaranje škola.

of 55

PREDNOSTI NEDOSTACI PRILIKE OPASNOSTIK

ULT

UR

A I

TUR

IZA

M

· Bogato kulturno nasljeđe(istorija, arhitektura, tradicija ifolklor);

· Djelimično razvijena turističkainfrastruktura;

· Kulturna sličnost i koherencija.

· Nepostojanje koherentnih politika i programaza razvoj;

· Nizak nivo integracije kulturnog nasljeđa sarazvojem turističke ponude;

· Ograničeno prekogranično iskustvo;· Neefikasna upotreba kulturnih i rekreativnih

objekata;· Nedostatak koordinacije i informativnih

centara odvojenih od velikih urbanihcentara;

· Sezonski uslovljen razvoj turizma.

· Odgovoriti na pojačanu potražnju zawellness i eko turizmom;

· Razvoj specijalizovanih turističkihprograma usmjerenih na novu vrstu’aktivnog’ odmora;

· Zajednička turistička ponuda sazajedničkim proizvodima i marketingom;

· Istraživanje turističkih potencijalakulturnih objekata;

· Globalni potencijal turističkogtržišta;

· Globalna promjena klime možeuticati na turizam;

· Nedostatak sredstava zakontinuirano održavanjeprirodnog, kulturnog i istorijskognasljeđa;

· Povećana socijalna ekskluzija uregionu.

INST

ITU

CIO

NA

LNI S

ISTE

M

· Dobri bilateralni odnosi ipostojanje sporazuma osaradnji;

· Iskustvo u implementacijizajedničkih programa;

· Tekući proces decentralizacije;· Zakonodavstvo o lokalnoj

samoupravi pogodno zaprekograničnu sradnju;

· Različiti nivoi procesa reformeadministracija;

· Ograničeni administrativni i absorpcionikapaciteti na lokalnom nivou;

· Ograničeno partnerstvo u programiranju iimplementaciji regionalne politike razvoja;

· Nedovoljna količina državnih fondova ifinansijske autonomije na lokalnom nivou;

· Zastarjeli objekti i oprema u sektoru javneslužbe i nedostatak dovoljnih finansijskihsredstava.

· Harmonizacija administrativnih propisasa obje strane implementacijom acquis-a;

· Razvoj mehanizama za pružanjeinstitucionalne pomoći i znanja uprekograničnom kontekstu;

· Moguće partnerstvo između civilnogdruštva i javne uprave u procesudonošenja odluka i realizaciji usluga.

· Nedostatak održivosti upolitičkoj posvećenosti nacentralnom i lokalnom nivou;

· Različita brzina u procesu EUpristupanja i usvajanju acquis-amogu dovesti do problema uusaglašenosti;

· Veliki preokret uadministrativnom osoblju zbogpolitičkih promjena.

of 55

ODJELJAK II. PROGRAMSKA STRATEGIJA

1. Iskustvo u prekograničnim aktivnostimaOvaj IPA prekogranični program je posljednja inicijativa u proširivanju EU politike promovisanjasaradnje između zemalja u graničnim regionima centralne i jugoistočne Evrope i susjednihregiona Zajednice i drugih zemalja aplikanata centralne i jugoistočne Evrope.

Od 2007. godine, kao jedinstven integrisani Predpristupni instrument, IPA zamjenjuje bivšeinstrumente: Phare, ISPA, SAPARD, Predpristupni instrument za Tursku i CARDS. KaoKomponenta II IPA-e, Prekogranična saradnja ima za cilj da pripremi zemlje kandidate ipotencijalne kandidate za buduće upravljanje EU Strukturnim fondovima. Shodno tome, ovakomponenta će biti implementirana putem Višegodišnjeg prekograničnog programa.

Budući da je bila dio državne zajednice Srbija i Crna Gora, Crna Gora je imala ograničenoiskustvo sa prekograničnom saradnjom, tj. četiri programa sa Bugarskom, Rumunijom,Mađarskom i Italijom, kao i sa transnacionalnim programima – CADSES. Bosna ima ograničenoiskustvo budući da je učestvovala u programu sa Italijom i u CADSES programu.

Ovaj programski dokument je koherentan sa gore pomenutim EU programima i nacionalnimstrategijama, kao što je pomenuto u četvrtom odjeljku.

1.1 Naučene lekcije

Iskustvo sa graničnom saradnjom do sada ukazuje da je solidna pripremna faza od najvećegznačaja prije pokretanja određenih aktivnosti. Da bi prekogranična saradnja bila efektivna,osnovno je da postoje dobro razumijevanje pravila i procedura, adekvatni kapaciteti ifunkcionalna upravna tijela. Rezultati tematske evaluacije Phare prekograničnih programasaradnje 1999-2003 biće valjano uzeti u obzir. Iskustvo pokazuje da preduslovi za efektivnuimplementaciju uključuju, pored bliske koordinacije između zemalja učesnica na političkim ioperativnim nivoima, i sljedeće:

- prekogranična saradnja između resornih ministarstava i efektivne radne odnoseizmeđu povezanih organizacija;

- funkcionalne regionalne razvojne nadležne organe i lokalne vlasti, sa odgovarajućimosobljem u stabilnoj sredini;

- bliske radne odnose među regionalnim institucijama i odgovarajućim DelegacijamaKomisije;

- funkcionalna prekogranična saradnja između odgovarajućih organizacija privatnogsektora, kao što su privredne komore, udruženja preduzeća i nevladine organizacije.

U preiodu do 2004. godine, interesne strane iz BiH su učestvovale u 17 projekata u okviruINTERREG III A programa uglavnom sa doprinosom „u naturi“. Većina njih je bila samoformalno uključena u CBC projekte sa italijanskim vodećim partnerima, ali iskustvo stečeno utom periodu i veze uspostavljene sa partnerima iz Italije predstavljali su dobru osnovu za daljusaradnju.

Prvo pravo iskustvo sa CBC i transnacionalnim projektima saradnje je stečeno kroz posljednjiPoziv na podnošenje prijedloga dva Nova susjedska programa, u kojima je BiH učestvovala uperiodu 2004-2006: INTERREG III A Jadranski NNP i INTERREG III B CADSES transnacionalniprogram.

Posljednji Poziv na podnošenje prijedloga CADSES programa rezultirao je sa dva projekta kojauključuju BiH partnere sa finansijskim zahtjevom iz Regionalnih CARDS fondova 2004-2006,

of 55

dok su od 93 odobrena projekta u okviru Jadranskog NNP-a, u 28 projekata uključeni BiHpartneri sa takvim zahtjevom.

Broj podnešenih projekata pokazao je da je postojalo značajno interesovanje BiH partnera uovoj vrsti programa. Međutim, razumijevanje zahtjeva vezanih za NNP načine, kvalitet i veličinuprojekata koji ukazuju na nivo aktivnosti koje će biti implementirane u BiH je na niskom nivou.

U smislu prekogranične saradnje na unutrašnjim granicama, s obzirom na početnu fazu ovihprograma, previše je rano da se identifikuju naučene lekcije, međutim, vrijedno je pomenuti dainteresovanje, pa čak i neke inicijative da se započne saradnja preko granice, postoji nalokalnom nivou. S druge strane, relativno veća dodjela bespovratne podrške, dostupna u okviruIPA CBC programa, će predstavljati pravi izazov za mnoge zainteresovane strane čiji finansijskikapaciteti ostaju mali.

Crna Gora je do 2006 bila dio državne zajednice sa Srbijom i stoga, je svo iskustvo koje se tičeprekogranične i transnacionalne saradnje bilo uglavnom povezano sa programima gdje su ovedvije zemlje učestvovale kao jedna zemlja. Prvo iskustvo Crne Gore je učestvovanje uINTERREG III A Jadranskom programu i INTERREG III B CADSES transnacionalnomprogramu. Posljednji Poziv za podnošenje prijedloga Jadranskog NNP-a je rezultirao sa 93odobrena projekta, od kojih je 12 projekata uključivalo crnogorske partnere, dok su u CADSESprogramu crnogorski partneri učestvovali projektima finansiranim iz regionalnih CARDS fondova2004-2006.

Kroz te početne prekogranične i transnacionalne projekte crnogorski partneri su dobilimogućnost da počnu podizati svijest o prekograničnim i transnacionalnim programima kao iprihvatati znanja i vještine od svojih partnera. Međutim, postoje i dalje mali kapaciteti u pripremiprojekata krajnjih korisnika (naročito u sjevernim krajevima, gdje gotovo nikakve aktivnosti nisuizvođene). Imajući to u vidu, važno je naglasiti da će specifične obuke potencijalnih aplikanatabiti esencijalne za ovaj program. Pored toga, važno je napomenuti da su nekoliko opština kao iorganizacija civilnog društva, lociranih u južnom i centralnom dijelu, bile partneri uimplementaciji projekata u okviru programa. Iako je dostignuta svijest, neophodno je nastaviti sastvaranjem adekvatnih struktura, intenzivnom komunikacijom i obezbjeđivanjem informacijakako bi se postiglo uspostavljanje operativnog i održivog partnerstva. Stoga je veoma važnoobezbijediti obuku za pisanje i implementaciju projekata vezanih za program.

2. Strategija saradnjeAnaliza situacije pogodne oblasti je vođena prikupljanjem podataka iz relevantnih institucija uobijema zemljama i konsultovanjem sa glavnim nacionalnim, regionalnim i lokalnimzainteresovanih stranama.Ona je bazirana na:

- Primarnim podacima koje je obezbijedio Zavod za statistiku Bosne i Hercegovinu inaconalni Zavod za statistiku Crne Gore, Ministarstava turizma i državni Zavodi zazapošljavanje, državni granični sektor i opštinske vlasti;

- Podacima i analizama uključenim u postojeće nacionalne i regionalne planskedokumente;

- Razgovorima sa lokalnim zainteresovanim stranama koji su vođeni u objema zemljamatokom februara i marta 2007. godine. Na osnovu ad hoc upitnika, oko 72 razgovora jevođeno u obje zemlje (opštinske vlasti, preduzetnici, NVO, privredne komore, lokalneustanove višeg obrazovanja);

- Sugestijama i komentarima koje su obezbijedili članovi Radnog tima za izraduprograma na radionici održanoj u Podgorici marta 2007. godine, kao i Operativnestrukture obije zemlje tokom sastanka održanog u Sarajevu 13. aprila 2007. godine.

of 55

Na početku, odvojene unilateralne SWOT analize su vođene paralelno u obijema zemljama.Kasnije su ove dvije analize spojene u zajednički SWOT i dogovorene od strane Operativnihstruktura, sumirajući glavne jake strane, slabosti, mogućnosti i prijetnje.

Sljedeća tabela sumira pogodnu oblast kao što je navedeno u SWOT analizi:

ELEMENTI SWOT ANALIZE

JAKE STRANE/MOGUĆNOSTI SLABOSTI/PRIJETNJE

§ Jezik i kulturne sličnosti;§ Različita i dobro očuvana priroda;§ Ekonomske komplementarnosti graničnih oblasti;§ Pogodni uslovi za poljoprivredu;§ Rastući broj MSP-a u trgovini, industriji i

službenim sektorima;§ Znatni potencijali za nove poslovne forme,

naročito u vezi sa turizmom i seoskim razvojem;§ Dobar državni obrazovni sistem.

§ Periferna lokacija za transporte i logistiku;§ Neadekvatna infrastruktura, naročito drumska mreža i

obrada kanalitacionih/otpadnih voda;§ Neistraženi potrencijali prirodnih resursa;§ Trendovi iseljavanja i migracija;§ Nedovoljan razvoj poslovne infrastrukture;§ Manjak kapitala, ograničena konkurentnost u

industrijskom i MSP sektoru;§ Stalna nezaposlenost;§ Odsusutvo koordinacije, informativnih i pomoćnih

službi;§ Ograničeni lokalni administrativni i absorpcioni

kapaciteti.Prema zajedničkoj analizi, strategija, prioriteti i mjere ovog IPA prekograničnog programaizmeđu Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore su začeti na osnovu zajedničke vizijerazvojnih perspektiva, fokusirajući se na probleme koje treba riješiti i mogućnosti koje trebaistražiti.

2.1 Pregled zaključaka iz opisa ove oblastiAnaliza opisuje situaciju u pogodnoj oblasti, mada su neki opisi primjenljivi na obije zemlje kaocjelinu. Veći dio pogodne oblasti je nenaseljen zbog svoje geografske pozicije, i pogođen jelošim životnim uslovima zbog zavisnosti od niskoprofitnih poljoprivrednih i neobučenihmanuelnih aktivnosti. Industrijska baza je veoma fragmentisana, i osim glavne livnice čelika inekih tekstilnih fabrika, uglavnom se svodi na obradu namirnica, proizvodnju vina i drugepoljoprivredne industrije. Visok nivo nezaposlenosti doveo je do migracije većine preostaleobučene radne snage u gradove i inostranstvo, ostavljajući za sobom stariju i većinomneobučenu radnu snagu koju je teško zaposliti bez ponovnog obučavanja.

Ova oblast takođe ima i strukturnih problema vezanih za saobraćajnu infrastrukturu. Odsustvomodernih puteva i željezničkih sistema koji povezuju granične oblasti za ključne koridoredoprinose marginalizaciji ove oblasti kao ekonomskog resursa. Postojeći resursi ove oblastinedovoljno se koriste i zbog njene izolovanosti i sporog odgovora na izazove modernizacije irestrukturiranja.

S druge strane, pogodnu oblast karakteriše homogena kulturna pozadina i odsustvo značajnihjezičkih barijera. Ovo daje mogućnosti za kontinuiranu saradnju koja donosi porastu ekonomskihaktivnosti, postižući bolji životni standard i zaposlenje.

Pored toga, prirodni resursi pogodne oblasti, trenutno nedovoljno korišteni, mogu služiti kaoosnova ekonomskog razvitka. Blizina južnog dijela moru je naročito privlačna posjetiocima, aviše izolovan sjeverni dio nudi mogućnosti za više specijalizovane vidove turizma.

Glavni prioritet je da se ubrza ekonomski razvoj pogodnih oblasti stvaranjem mogućnostizaposlenja u relativno kratkom vremenskom periodu (3-5 godina). Međutim, da bi se to postiglo,

of 55

važno je upotrijebiti potencijal prekogranične saradnje da se razviju institucionalne mreže i vezekoje mogu mobilizovati raspoložive regionalne i nacionalne resurse.

2.2 Cjelokupan strateški cilj prekograničnog programa

Dakle, cjelokupan strateški cilj ovog IPA prekograničnog programa je:

CCjjeellookkuuppaann cciilljj:: PPooddssttiiccaattii zzaajjeeddnniiččkkii ooddrržžiivvii rraazzvvoojj pprreekkooggrraanniiččnnee oobbllaassttii,,nnjjeennee eekkoonnoommsskkee,, kkuullttuurrnnee,, pprriirrooddnnee ii lljjuuddsskkee rreessuurrssee iippootteenncciijjaallee jačanjem ljudskih resursa i zajedničkihinstitucionalnih mreža među lokalnim zajednicama ilokalnim privatnim i državnim akterima.

2.3 Specifični ciljevi

Strateški okvir koji će podržati ovaj cjelokupan cilj sastoji se od tri specifična cilja:

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 11:: PPooddrržžaattii uussppoossttaavvlljjaannjjee zzaajjeeddnniiččkkiihh aakkcciijjaa ii ssttrraatteeggiijjaa kkoojjeeiimmaajjuu zzaa cciilljj zzaaššttiittuu ii vvaalloorriizzoovvaannjjee rreessuurrssaa žžiivvoottnnee ssrreeddiinneeoovvee oobbllaassttii.

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 22:: PPrroommoovviissaattii ooddrržžiivvii rraazzvvoojj ggrraanniiččnnee oobbllaassttii ssttiimmuulliissaannjjeemmeekkoonnoommiijjee ii ssmmaannjjiivvaannjjeemm rreellaattiivvnnee iizzoollaacciijjee..

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 33:: PPoonnoovvoo uussppoossttaavviittii pprreekkooggrraanniiččnnuu ssaarraaddnnjjuu jjaaččaannjjeemmpprreetthhooddnniihh pprreekkooggrraanniiččnniihh eekkoonnoommsskkiihh ii kkuullttuurrnniihhkkoonnttaakkaattaa..

Tri specifična cilja programa su direktno povezana sa tri relevantne oblasti intervencije koje suzajednički izabrane kao ciljevi IPA prekograničnog programa.

Prvi je životna sredina. Selektivna eksploatacija prirodnih resursa i promovisanje održivihaktivnosti podržaće upotrebu životne sredine kao vrijednog i efektivnog sredstva razvoja.

Druga oblast intervencije je ekonomija. Intervencije na ovom polju imaju za cilj stvaranjepogodnije poslovne sredine, naročito za turizam i poljoprivredu unaprijeđivanjem zajedničkihslužbi , prenošenjem praktičnog znanja, i stimulisanjem pokretanja novih poslovnih podviga.

Treća oblast je socijalna kohezija. Program ima za cilj povezivanje ljudi, administrativnih tijela, idrugih lokalnih aktera radi ubrzavanja lokalnog kulturnog i ekonomskog razvoja i sklanjanjaformalnih i neformalnih barijera za prekograničnu saradnju, zajedničkom identifikacijom ielaboracijom opštih strategija za promovisanje oblasti.

of 55

Program će takođe uzeti u obzir sljedeće osnovne principe:

- Jednake mogućnosti – širenje obsega razvojnih mogućnosti u korist kategorije ljudi kojiimaju ograničen pristup njima: žene, mladi ljudi, neprivilegovani, manjinske grupe;

- Ekonomska i održivost životne sredine – promovisanje intervencija baziranih naprincipima zaštite životne sredine, očuvanja i održivosti, njegujući odnos izmeđuekologije i ekonomije;

- Samo-održivost – promovisanje operacije sa održivom dobiti. Posebna pažnja bićepoklonjena uspostavljanju snažnih mreža između lokalnih partnera i zainteresovanihstrana u cilju povećanja dugoročne koristi.

Prioritet i mjerePrioriteti i mjere definisani u ovom prekograničnom programu su struktuirani na takav način dapoštuju i predviđaju impementaciju specifičnih ciljeva. Preciznije, Prioritet I je određen zaintervencije prekogranične saradnje. Prioritet II se fokusira na tehničku podršku, osiguravajućiefektivno upravljanje i implementaciju programa.

Aktivnosti predviđene ovim programom su osmišljene na osnovu SWOT-a (snažne strane,slabosti, mogućnosti i prijetnje) i uzimajući u obzir ograničene finansijske raspodjele.Sufinansiranje garantuje da će EU princip dodavanja biti poštovan.

3.1 Prioritet I

Podrška kreiranju zajedničkog društveno-ekonomskog okruženja za ljude, zajednice iprivredu programske oblasti

Uzimajući u obzir nivo intervencija i tri specifična cilja, Prioritet I će biti implementiran kroz trirazličite mjere. Svaka od njih ima za cilj određenu, gore pomenutu oblast.

3.1.1 Mjera I.1

Inicijative prekograničnog privrednog razvoja sa naglaskom na turizmu i ruralnomrazvoju.

Princip:Porast u ekonomskom razvoju pogodne oblasti zahtijeva, kao što je pokazano u SWOT-u,uspostavljanje koordinisanih aktivnosti koje njeguju saradnju ljudskih resursa u svim sektorima istvaranje osnovnih mehanizama i sredstava promovisanja investicija i njegovanja ekonomskograzvoja.

Većina intervencija koje povećavaju ekonomsku saradnju biće vezana za turizam, poljoprivredu isektor životne sredine i imaće za cilj iskorištavanje lokalnih prekograničnih mogućnosti. Poredtoga, cjelokupne intervencije će takođe imati efekat na povećanje potencijala zapošljavanja uprivatnom sektoru kao i na mobilnost radne snage. Ovo mora biti održano povećanimkapacitetima kako privatnih tako i javnih jedinica koje će biti uključene u analizu lokalne situacijetokom elaboracije novih strategija, kao i u procesu donošenja odluka.

Konačno, ekonomski razvoj mora biti održan i manjim investicijama poboljšavajući postojećuinfrastrukturu, što bi imalo konkretnog uticaja na službe, turizam, biznis, trgovinu i saobraćaj upogodnoj oblasti.

of 55

Dalje slijedi okvirna lista pogodnih aktivnosti koje bi mogle biti prihvatljive u okviru ove mjere:

- Stvaranje poslovnih mreža i mehanizama prenošenja praktičnog znanja uglavnom uturističkom i poljoprivrednom sektoru;

- Razvoj novih turističkih proizvoda/službi sa jasnim prekograničnim identitetom;- Razvoj poslovnih informativnih strategija, službi i logističkih aktivnosti (kao što su baze

podataka, internet sajtovi) koje su namijenjene preduzetnicima aktivnim u pogodnojoblasti;

- Razvoj savjetodavnih službi u pokretanju poslova, poslovnom planiranju, tehnološkomtransferu, patentima, sertifikatima, pravnim poslovima, finansijskim i tržišnim strategijama( npr. novi proizvodi, etiketiranje i kvalitet);

- Razvoj odgovarajućih i održivih formi turizma i ekološki prihvatljive poljoprivrede;- Identifikacija i razvoj alternativnih ekonomskih aktivnosti (ekološka proizvodnja,

tradicionalni zanati);- Uspostavljanje i održavanje obostranih programa obuke kroz sesije obuke, konferencije,

seminare i razvoj zajedničkog plana i standarda za obuku;- Unaprijeđenje regionalnih radnih vještina i službi za stručno obrazovanje relevantnih za

ekonomski razvitak graničnog regiona;- Razvoj manjih infrastruktura za modernizovanje i opremanje tržnica, prostorija i

sredstava za pokretanje manjih poslova;- Povezivanje MSP-a i uspostavljanje prekograničnih klastera;- Razvoj manjih infrastruktura koje poboljšavaju pristupačnost oblasti;- Unaprijeđenje javnih sredstava za podršku turističkog sektora;- Transfer znanja i integracija izgradnje institucionalnih kapaciteta u socijalnim i

ekonomskim pitanjima;- Razvoj zajedničkih strategija, prekograničnih tsaobraćajnih pravila, studija i koncepta koji

služe kao osnova velikih investicija.

Potencijalni korisnici ove mjere mogu biti:

- lokalne vlasti i njihove institucije;- opštinska udruženja;- agencije za razvoj;- lokalne organizacije za poslovnu podršku;- kulturna udruženja;- nevladine organizacije;- javni i privatni organi koji podržavaju radnu snagu;- MSP;- Institucije za stručnu i tehničku obuku.

Mjera će biti implementirana putem planova za bespovratnu podršku.

3.1.2 Mjera I.2

Inicijative za unaprjeđenje životne sredine, uglavnom za zaštitu, promovisanje i upravljanjeprirodnim resursima.

Princip:Kao što je naglašeno u analizi, pogodna oblast je dobro poznata po svojoj bogatoj, raznolikoj idobro očuvanoj prirodi koja još nije dovoljno iskorištena. Cilj ove mjere je da održi zajedničkeintervencije za zaštitu prirodnih resursa i unaprijeđenje životne sredine u cilju osiguranja

of 55

održivog razvoja cijele pogodne oblasti. Ove aktivnosti će biti usko povezane sa razvojemturizma kao alternativne ekonomske aktivnosti.

Neiscrpna lista probnih prihvatljivih aktivnosti je sljedeća:

- Zajednički istraživački projekti, studije, koncepti i aktivnosti za podizanje svijesti/obukevezane za zaštitu, promovisanje i upravljanje prirodnim resursima;

- Edukovanje i transfer znanja u zaštiti životne sredine;- Konzervacija i unaprijeđenje kulturnog i prirodnog nasljeđa;- Unaprijeđenje zajedničkog upravljanja i pomoćnih sredstava za upravljanje vodama i

otpadom;- Razvoj planova za spriječavanje zagađenja za graničnu oblast kao i efektivnih sistema

praćenja kvaliteta vazduka, vode i zemljišta;- Razvoj i povećanje kapaciteta za prevenciju potencijalnih prirodnih katastrofa (uključujući

poplave i požare);- Osmišljavanje i implementacija politike upotrebe obnovljivih izvora energije;


- Nacionalne vlasti/institucije sa operacijama u pogodnoj oblasti;- Lokalne vlasti i njihove institucije;- Agencije za razvoj;- Turističke i kulturne organizacije/udruženja;- Organizacije (uključujući NVO) za zaštitu prirode;- Državni organi odgovorni za upravljanje vodom;- Službe za požare i hitne slučajeve;- Mala i srednja preduzeća.

Mjera će biti implementirana putem planova za bespovratnu podršku.Tokom implementacijeposebno će se voditi računa da se osigura komplementarnost i isključe preklapanja sa drugimEU programima sufinansiranja.

3.1.3 Mjera I.3

Društvena kohezija i kulturna razmjena kroz aktivnosti koje povezuju institucije i ljude

Principi:Cilj ove mjere je da zbliži zajednice kroz dugoročna partnerstva i povezivanje organizacijacivilnog društva, profesionalnih udruženja, lokalnih vlasti i institucija kao što su škole, fakulteti iistraživački centri.

Mjera će doprinijeti stvaranju ugovora na različitim nivoima i sektorima aktivnosti ohrabrujućiprekograničnu saradnju na polju ekonomije, kulture, obrazovanja i sporta.

Sljedeća lista je samo kratak pregled koji provizorno ukazuje na glavne prihvatljive aktivnosti:

- Aktivnosti za podršku socijalnog i kulturnog protoka informacija i komunikacije međuzajednicama u pogodnoj oblasti;

- Kulturne razmjene među mladim ljudima, umjetničke, sportske aktivnosti, folklornidogađaji i slična dešavanja;

- Inicijative edukovanja i obuke, uključujući širok niz aktivnosti, kao što je promovisanjemobilnosti građana, inovativni obrazovni projekti akademskih mreža; promovisanjedoživotnog usavršavanja za sve građane;

of 55

- Promotivna dešavanja na socijalnom i ekonomskom polju kao što su vašari i egzibicije;- Druge aktivnosti za promovisanje socijalne inkluzije, uključujući razmjenu informacija,

zajedničke studije i istraživanja.


- Lokalne vlasti i njihove institucije;- Agencije za razvoj;- Organizacije za poršku lokalnim poslovima;- Kulturna udruženja;- NVO;- Javni i privatni entiteti koji podržavaju radnu snagu;- Škole;- Koledži;- univerziteti, uključujući institucije za stručnu i tehničku obuku.

Mjera će biti implementirana putem planova za bespovratnu podršku.

Za sve mjere u okviru Prioriteta I, detaljni kriterijumi za izbor i dodjeljivanje bespovratne podrškebiće izloženi u Pozivu za podnošenje ponuda – Aplikacioni paket (smjernice za aplikante).Predviđeno je da pozivi za podnošenje ponuda budu pokrenuti u četvrtom kvartalu 2008.godine.

3.2 Prioritet II

Tehnička podrška za povećanje administrativnih kapaciteta u upravljanju iimplementaciji prekograničnog programa

Komponenta Tehničke podrške će podržati tri mjere, što će iznositi do 10% finansijskihalokacija. Cilj ovog prioriteta je da se osigura efikasno, efektivno i transparentno upravljanjeprekograničnim programom.

Mjera II.1 Programsko upravljanje, monitoring i evaluacijaTehnička podrška biće upotrijebljena za podršku radu nacionalnih Operativnih struktura (OS)i Zajedničkog posmatračkog odbora (ZOP), osiguravajući efikasno upravljanje i implementacijuprograma, učestvovanje na sastancima u vezi sa programom; kao i druge optimalne upotrebesredstava. Ovo će biti postignuto kroz uspostavljanje i rad Zajedničkog tehničkog sekretarijata(ZTS) u Bosni i Hercegovini i ZTS antena u Crnoj Gori (uključujući troškove naknada za radosoblja, neuključujući državne zvaničnike). ZTS će biti zadužen za svakodnevno upravljanjeprogramom i odgovaraće Operativnim strukturama i ZOP-u. ZTS bi trebao, između ostalog, dasastavi Smjernice za aplikante za pozive na podnošenje ponuda, pod nadzorom ZOP-a.

Indikativna lista prihvatljivih aktivnosti u okviru ove mjere može uključivati:

· Podrška za Operativne strukture, ZOP, ZTSe, i druge strukture (npr. Upravljački odbor)uključene u upravljanju i implementaciji programa;

· Uspostavljanje i funkcionisanje ZTS-a i njegove antene, uključujući troškove naknada za radosoblja (ne uključujući plate državnih zvaničnika);

· Troškovi učestvovanja na raznim sastancima vezanim za implementaciju programa;· Administrativni operativni troškovi vezani za implementaciju programa, uključujući troškove

pripreme i posmatranja programa, ocjenjivanje i odabir operacija, organizacije sastanakaposmatračkog odbora, itd.

of 55

· Pomoć potencijalnim korisnicima u pripremi projektnih aplikacija i korisnicima uimplementaciji projekata i izvještavanju.

Mjera II.2 Programske informacije i publicitetSpecifičan cilj ove mjere je da se osigura svijest o programu među nacionalnim, regionalnim ilokalnim zajednicama i uopšte među populacijom u programskoj oblasti. On takođe podržavaaktivnosti za podizanje svijesti na državnom nivou kako bi se informisali građani obije zemlje oprogramu. Takođe može pokriti, između ostalog, pripremu, prevođenje i distribuciju programavezanog za informativni i promotivni materijal, uključujući website; organizacija dešavanja;monitoring i evaluacija programa.

Indikativna lista prihvatljivih aktivnosti u okviru ove mjere može uključivati:· Pripremu, prevođenje i distribuciju programa vezanog za informativni i promotivni materijal,

uključujući website· Organizacija javnih dešavanja (konferencije, seminari, radionice itd.)· Podizanje svijesti i obuke za potencijalne korisnike, uključujući forume za traženje partnera.

Indikativni raspored i količine implementacije mjera:

Mjere Prioriteta II biće implementirane putem individualnog direktnog sporazuma o bespovratnojpodršci, bez potpisivanja poziva na podnošenje ponuda od strane svake od EK delegacija inacionalnih vlasti ( koordinatori prekogranične saradnje ili Operativne strukture) a u skladu sačlanom 168.1.(c) Pravilnika o sprovođenju Finansijske uredbe. Predviđeno ja da IPAbespovratna podrška bude dodijeljena u drugom kvartalu 2008. godine.

U svrhe efikasne upotrebe TA sredstava, zahtijeva se bliska koordinacija među nacionalnimvlastima (Operativne strukture, koordinatori prekogranične saradnje) zemalja učesnica. Istiraspored biće predviđen za obije zemlje kako bi se osigurala kompatibilnost obezbijeđenihsavjeta i čvrsta koordinacija vis-à-vis projektne implementacije.

3.3 Indikatori ishoda i rezultata

Kriterijumi za odabir indikatora su sljedeći:

- Važnost za identifikovane prioritete i ciljeve;- Jasnoća definicije;- Laka kolekcija i ubacivanje u posmatrački sistem;- Kvantifikacija prema nizu ciljeva, i gdje je potrebno, uspostavljene osnovne odrednice.

i.3.3.1 Indikatori za nivo prioriteta

PPRRIIOORRIITTEETT II:: Podrška kreiranju zajedničkog društveno-ekonomskogokruženja za ljude, zajednice i privredu programskeoblasti

Tipologija Indikator Cilj

Unaprijeđivanje marketinških potencijala Rezultat KvalitativnoPromovisati održivi razvojgranične oblasti kako bise stimulisala ekonomija i Povećani turistički potencijali Rezultat Kvalitativno

of 55

Unaprijeđen sudionički planski pristup krozdefinisane strategije zajedničkog razvoja i sredstvaekonomskog razvoja

Rezultat Kvalitativno

Poboljšane MSP mogućnosti veze Rezultat Kvalitativno

Ojačano prekogranično tržište rada Rezultat Kvalitativno

redukovala relativnaizolacija.

Unaprijeđene javnih komunalnih službi Rezultat Kvalitativno

Podizanje javne svijesti na polju zaštite životnesredine 4

Unaprijeđen sudionički planski pristup krozdefinisane opšte strategije prirodne zaštite istrategije valorizacije

Rezultat 2 Projekta

Unaprijeđena sredstva za upravljanje vodama iotpadom Rezultat Kvalitativno

Unaprijeđena dostupnost prirodnim i kulturnimresursima Rezultat Kvalitativno

Podržati uspostavljanjezajedničkih aktivnosti istrategija koje imaju zacilj zaštitu i valorizovanjeresursa životne sredine teoblasti.

Poboljšano upravljanje prirodnim resursima Rezultat Kvalitativno

Povećanje međusobnog razumijevanja Rezultat Kvalitativno

Povećanje dijela populacije koji učestvuje uaktivnosti Rezultat 4%

Poboljšani prekogranični odnosi među institucijamai privatnim akterima Rezultat Kvalitativno

Ponovo uspostavljenaprekogranična saradnjaza jačanje prethodnihprekograničnihekonomskih i kulturnihkontakata.

Unaprijeđen sudionički planski pristup Rezultat Kvalitativno

of 55

PPRRIIOORRIITTEETT IIII:: TTeehhnniiččkkaa ppooddrršškkaa zzaa ppoovveeććaannjjee aaddmmiinniissttrraattiivvnniihh kkaappaacciitteettaa uuuupprraavvlljjaannjjuu ii iimmpplleemmeennttaacciijjii PPrrooggrraammaa pprreekkooggrraanniiččnneessaarraaddnnjjee


Broj aktiviranih informativnih sredstava Rezultati 3

Broj realizovanih informativnih zbivanja Rezultati 10% populacije pokrivene informativnom kampanjom Rezultati 55%

Informativna kampanja

Broj objavljenih/razglašenih materijala (brošure,CD, posteri, PR materijali) Rezultati N/A

Broj uspostavljenih zajedničkih struktura Rezultati 3

Broj obučenih ljudi Rezultati 10

Broj uključenih lokalnih opština Rezultati 90%

Web site Rezultati 1

Broj upravljanih projekata Rezultati 53

Prekogranično upravljanje

Stopa uspješnosti odobrenih projekata Rezultati 75%

of 55

ii.3.3.2 Rezultatski indikatori na nivou mjera

MMjjeerraa II..11:: Inicijative prekograničnog privrednog razvoja sa naglaskom na turizmu iruralnom razvoju.

Tipologija Indikatori Cilj

Broj postavljenih mreža Rezultati 4

Broj uključenih institucija i organa Rezultati 20

Broj organizovanih događaja Rezultati 12

Uspostavljanjeprekograničnih poslovnih iinstitucionalnih mreža kao imehanizama prenošenjapraktičnih znanja MSP postignute inicijativama Rezultati 20%

Broj intervencija Rezultati 3

Broj uključenih privatnih i javnih aktera Rezultati 24

Zajednička istraživanja,studije, planovi i politike zaprekogranični ekonomskirazvoj uključujući studije ikoncepte koji služe kaoosnova za velike investicije

Broj MSP-a ciljanih intervencijama Rezultati 120


Broj MSP-a koje imaju koristi od intervencija Rezultati 170Broj novih realizovanih poslovnih inicijativa Rezultati 25

Broj uključenih poslovnih udruženja 9

% privučenih dodatnih investicija Rezultati 3%

Razvoj novih aktivnostiekonomske saradnje

Procenat MSP-a u pitanju Rezultati 5%

Broj intervencija koje podržavaju poslovneaktivnosti i dostupnost ove oblasti Rezultati 3

Broj MSP-a koja imaju korist od intervencija Rezultati 220

Broj uključenih opština Rezultati 15

Poboljšanje sredstava zazajedničke aktivnosti

% privučenih dodatnih investicija Rezultati 3%

Broj obuka Rezultati 4

Broj zaposlenih i nezaposlenih obučenih ljudi Rezultati 90Obuka i intervencije stručneobuke

Broj uključenih partnera i poslovnih dobavljača Rezultati 10

of 55

MMjjeerraa II..22:: Inicijative za unaprjeđenje životne sredine, uglavnom za zaštitu,promovisanje i upravljanje prirodnim resursima


Broj intervencija na polju zaštite prirode Rezultati 4

Broj uključenih opština Rezultati 40

Broj drugih uključenih aktera Rezultati 15

Zajednička istraživanja,studije, planovi i politike zazaštitu promovisanje iupravljanje prirodnimresursima Procenta pokrivene oblasti Rezultati 40%


Broj uključenih institucija Rezultati 12Transfer znanja i aktivnostiobuke

Broj obučenih ljudi Rezultati 80


Procenta pokrivene oblasti Rezultati 30%

Poboljšanje zajedničkihsredstava za upravljanjevodama i otpadom čime sepovećava dostupnostprirodnih i kulturnih resursa

Uključena populacija Rezultati 40%


Broj uključenih opština Rezultati 8Razvoj zajedničkih sistemaupravljanja životne sredine

Broj uključenih partnera Rezultati 5

MMjjeerraa II..33:: Društvena kohezija i kulturna razmjena kroz aktivnosti koje povezujuinstitucije i ljude


Broj pokrenutih projekata Rezultati 12

Broj organizovanih događaja Rezultati 6

Broj uključenih ljudi Rezultati 5000

Broj uključenih korisnika Rezultati 30

Broj razvijenih partnerstava Rezultati 5Broj novih pokrenutih poslovnih inicijativa Rezultati 2

Socijalne, kulturne iekonomske inicijative

Broj novostvorenih projekatskih ideja Rezultati 7

Broj kurseva i drugih organizovanih inicijativa Rezultati 7

Broj obučenih ljudi Rezultati 400Obrazovne i inicijative obuke

Broj uključenih institucija Rezultati 14

of 55

4. Usklađenost sa drugim programima

4.1 BiH ProgramiOvaj program je u skladu sa glavnim ciljevima i oblastima intervencije sljedećih nacionalnihstrateških dokumenata Bosne i Hercegovine:

- Strategija integrisanja BiH je glavni dokument na kojem će biti baziran čitav proces EUpristupanja. On ukazuje na osnovne ciljeve i puteve aktivnosti, i obuhvata niz generalnihsmjernica za rad države i institucija entiteta, kao i drugih zainteresovanih stranauključenih u integracioni proces.

- IPA Višegodišnji indikativni planski dokument (MIPD) je ključni strateški dokumentza EZ pomoć Bosni i Hercegovini u okviru IPA-e, sa glavnim strateškim ciljem da podržizemlju u tranziciji od zemlje potencijalnog kandidata do zemlje kandidata, sve dočlanstva u EU. Glavni prioritet kao i cilj prekograničnog programa su u saglasnosti saprioritetima i ciljevima definisanim u okviru komponente prekogranične saradnje MIPD-a2007-2009.

- Strategija implementacije Decentralizovanog sistema implementacije u BiH – Ciljsadašnjeg dokumenta je da se pomogne DEI Sektoru za koordinaciju pomoći kao iMinistarstvu finansija i trezoru u razvijanju Plana za implementaciju Decentralizovanogsistema implementacije (DSI) u BiH.

- Srednjoročna razvojna strategija (PRSP) (prethodno zvana Strategija redukcijesiromaštva - PRSP) za Bosnu i Hercegovinu je srednjoročni dokument koji pokrivaperiod 2004 – 2007. Strategija se zasniva na postizanju tri konačna strateška cilja:stvaranje uslova za održivi razvoj, smanjenje siromaštva i ubrzanje procesa EUintegracija u Bosni. Ovaj strateški dokument takođe sadrži izvjestan broj sektorskihprioriteta kao i odgovarajuće mjere. PRSP će biti zamijenjen sa NPR ( Nacionalni planrazvoja), čije se pokretanje očekuje do početka 2008. godine.

- Nacionalni akcioni plan za životnu sredinu (NEAP), koji je pripremljen uz podrškuSvjetske banke paralelno u oba entiteta, predstavlja strateški dokument za planiranjeodrživog razvoja. On uključuje spisak prioritetnih projekata na polju životne sredine.Pored toga, postoje i mnogi Lokalni akcioni planovi za životnu sredinu.

of 55

4.2 Crnogorski programiKao najnovija nezavisna država među zemljama zapadnog Balkana, Crna Gora trenutnopriprema nacionalne programe, strategije i master planove za ekonomski razvoj, zaštitu životnesredine, prostorno planiranje i razvoj turizma. Ovaj prekogranični program je koherentan sasljedećim dokumentima:

- Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, stvorena da se suoči sa izazovimazaštite životne sredine i upravljanja prirodnim resursima, ekonomskim i socijalnimrazvojem;

- Agenda ekonomskih reformi, koja ističe niz međupovezanih aktivnosti koje ćetransformisati crnogorsku ekonomiju;

- Master planovi za upravljanje otpadnim vodama i čvrstim materijalom, koji obezbjeđujusmjernice za efikasnu kontrolu i redukciju postojećeg zagađenja vode;

- Master plan za razvoj turizma, glavni strateški dokument za turizam kao glavno sredstvorazvoja nacionalne ekonomije;

- Prostorni plan Republike Crne Gore, trenutno u nacrtnoj verziji, koji definiše upotrebuprostora u svrhe planiranog razvoja do 2020. godine.

Pored toga, biće propisno usklađen sa obnovljenim planom za implementacijuDecentralizovanog sistema implementacije njegovim sprovođenjem.

of 55

PREDLOŽENI PRIORITETI I MJERE

CCjjeellookkuuppaann cciilljjNjegovati zajednički održivi razvoj prekogranične oblasti,njene ekonomske, kulturne, prirodne iljudske resurse i potencijal jačanjem kapaciteta ljudskih resursa i zajedničkih institucionalnih

mreža među lokalnim zajednicama i lokalnim privatnim i državnim akterima

SSppeecciiffiiččmmii cciilljj 11Podržati uspostavljanje zajedničkihaktivnosti i strategija koje imaju zacilj zaštitu i valorizovanje resursa

životne sredine te oblasti.

Tehnička podrška za povećanje administrativnih kapaciteta u upravljanju i implementacijiprograma prekogranične saradnje

SSppeecciiffiiččmmii cciilljj 22Promovisati održivi razvoj granične

oblasti kako bi se stimulisalaekonomija i redukovala relativna

izolacija.

SSppeecciiffiiččmmii cciilljj 33Ponovo uspostaviti prekograničnu

saradnju jačajući prethodneprekogranične ekonomske i

kulturne kontakte.

IPA

Reg

ulat

iva

CB

C B

osna

i H

erce

govi

na i

Crn

a G

ora

Promovisanje dobrosusjedskih odnosa, njegovanje stabilnosti, bezbijednosti i napretka u zajedničkom interesusvih uključenih zemalja, i ohrabrivanje njihovog harmoničnog, balansiranog i održivog razvoja

Promovisanje održivogekonomskog i socijalnog

razvoja u graničnimoblastima

Suočiti se sa zajedničkim izazovima na poljimakao što su životna sredina, prirodno i kulturnonasljeđe, javno zdravstvo i prevencija i borba

protiv organizovanog kriminala

Osiguravanje efikasnihi bezbijednih granica

Promovisanje zajedničkihmanjih aktivnosti koje

uključuju lokalne aktere izpograničnih regiona

MMjjeerraa II..22Inicijative za unaprjeđenje životne

sredine, uglavnom za zaštitu,promovisanje i upravljanje prirodnim

resursima.

MMjjeerraa II..33Društvena kohezija i kulturna razmjena

kroz aktivnosti koje povezuju institucije iljude

PPRRIIOORRIITTEETTIIII

MMjjeerraa II..11Inicijative prekograničnogprivrednog razvoja sa naglaskomna turizmu i ruralnom razvoju.

Podrška kreiranju zajedničkog društveno-ekonomskog okruženja za ljude, zajednice i privreduprogramske oblasti

PPRRIIOORRIITTEETTII

of 55

ODJELJAK III. FINANSIJSKE ODREDBE

1. Finansijski plan za prekogranični program 2007 – 2009Bosna i Hercegovina Crna Gora

PRIORITETI FinansiranjeZajednice

Nacionalnofinansiranje

Ukupnasredstva

StopadoprinosaZajednice

FinansiranjeZajednice

Nacionalnofinansiranje

Ukupnasredstva

StopadoprinosaZajednice

(a) (b) (c) = (a)+(b) (d) = (a)/(c) (a) (b) (c) = (a)+(b) (d) = (a)/(c)1 –Ekonomski i socijalnirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 –Tehnička podrška 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

07

TOTAL 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

1 –Ekonomski i socijalnirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 –Tehnička podrška 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

08

TOTAL 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

1 –Ekonomski i socijalnirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 –Tehnička podrška 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

09

TOTAL 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

Grand total 1,500,000 264,705 1,764,705 1,800,000 317,646 2,117,646

Doprinos Zajednice je obračunat u odnosu na prihvatljivi trošak, koji je baziran na ukupnom trošku, kao što je dogovoreno od strane zemaljaučesnica i izloženo u prekograničnom programu. Doprinos Zajednice na nivou linije prioriteta neće preći plafon od 85% prihvatljivih troškova.Sufinansiranje u okviru linije prioriteta I biće obezbijeđeno od strane finalnog korisnika bespovratne podrške, i to može biti iz državnih i privatnihfondova. Krajnji korisnici bespovratne podrške treba da doprinesu sa minimalnih 15% od ukupnih prihvatljivih troškova projekta, kako zainvesticione tako i za projekte institucionalne izgradnje. Sufinansiranje u okviru linije prioriteta II biće obezbijeđeno od strane nacionalnih vlasti.

of 55

ODJELJAK IV IMPLEMENTACIONE ODREDBE

Implementacione odredbe za IPA Prekogranični program Bosna i Hercegovina – Crna Gorasu u skladu sa Uredbom Komisije (EK) br 718/2007 (u daljem tekstu pominjane kao „IPAimplementaciona uredba“), implementirajući Uredbu Savjeta (EK) br 1085/2006 čime seuspostavlja Instrument pretpristupne podrške.

U skladu sa Članom 10(2) IPA implementacione uredbe obije zemlje će upravljatiprogramom prema modelu centralizovanog upravljanja, gdje će odgovarajuće DelegacijeEvropske komisije biti Ugovorne vlasti.

1. Programske strukture

1.1 Organizacione strukture na nacionalnom nivouU skladu sa Članom 32(2) IPA implementacione uredbe u svakoj zemlji Nacionalni IPAkoordinatori (NIPAC) odredili su Koordinatora za IPA Komponentu II:

U Bosni i Hercegovini: Direkcija za evropske integracije

U Crnoj Gori: Sekretarijat za evropske integracije

Koordinator za IPA Komponentu II je takođe i glavna veza između svake zemlje korisnice iEvropske komisije za sva pitanja vezana za učešće date zemlje u svim programima u okviruIPA Komponente prekogranične saradnje.

1.2 Operativne strukture na programskom nivouImplementacija prekograničnog programa će se izvoditi preko Operativne strukture (OS)(Čl.139 IPA implementaciona uredba) koja će biti postavljena u svakoj zemlji. TO su:

Bosna i Hercegovina Crna GoraDirekcija za evropske integracijeSavjet ministaraTrg BiH 171000 Sarajevo

Sekretarijat za evropske integracije

Stanka Dragojevica 281000 Podgorica

OS svake zemlje će blisko sarađivati u programiranju i implementaciji relevantnihprekograničnih programa uspostavljajući opšte mehanizme koordinacije. OS su odgovorneza implementaciju programa u svojim zemljama.

Operativne strukture su, između ostalog, odgovorne za:- Pripremanje prekograničnog programa u skladu sa Članom 91 IPA implementacione

uredbe;- Pripremanje programskih izmjena koje će biti razmatrane na Zajedničkom

posmatračkom odboru (JMC);- Imenovanje svojih predstavnika u JMC-u;- Uspostavljanje Zajedničkog tehničkog sekretarijata ( Čl. 139.4 IPA implementacione

uredbe) i vođenje njegovog posla;- Pripremu i implementaciju strateških odluka JMC-a, gdje je potrebno uz podršku

Zajedničkog tehničkog sekretarijata;- Izvještavanje odgovarajućim NIPAC/IPA– koordinatorima za Komponentu II o svim

aspektima koji se tiču implementacije programa;

of 55

- Uspostavljanje sistema, uz pomoć JTS-a, za sakupljanje pouzdanih informacija oprogramskoj implementaciji i obezbjeđivanje podataka za JMC, koordinatora za IPAKomponentu II i Komisiju;

- Osiguravanje kvaliteta implementacije prekograničnog programa zajedno saZajedničkim posmatračkim odborom;

- Osigurati da korisnici bespovratne podrške obave adekvatne pripreme zanapredovanje projekta i finansijsko izvještavanje (posmatranje) kao i čvrstofinansijsko upravljanje;

- Slanje Komisiji kao i odgovarajućim nacionalnim IPA koordinatorima godišnjihizvještaja kao i finalnih izvještaja o implementaciji prekograničnog programa nakonispitivanja od strane JMC-a;

- Organizovanje informativnih i aktivnosti za javnost u cilju podizanja svijesti omogućnostima dobijenim od Prekograničnog programa, ili ovlašćivanje JTS da podržii iznese ove aktivnosti;

- Sprovesti posmatranje – gdje je to neophodno uz podršku JTS-a - Joint TechnicalSecretariat – pozivanjem na indikatore pomenute u Članu 94(1)(d) IPAimplementacione uredbe;

1.3 Ugovorne vlastiEvropska komisija biće Ugovorna vlast (CA) u obijema zemljama

Bosna i Hercegovina Crna GoraDelegacija Evropske komisije za Bosnu iHercegovinuDubrovacka 671000 SarajevoTel: +387 33 254 731Fax: +387 33 666 037

Delegacija Evropske komisije za Crnu Goru

Podgorica

*Delegacija Evropske komisije u Crnoj Gori čije se osnivanje očekuje do kraja 2007. godine

U obijema zemljama, u skladu sa Članom 40(1) IPA implementacione uredbe, Evropskakomisija zadržava cjelokupnu odgovornost za ex ante procjenu poziva na podnošenjeponuda i za dodjelu bespovratne podrške, tendera, ugovorne i funkcije isplaćivanja.

Odgovornosti Ugovornih vlasti, između ostalog, su sljedeće:- Odobravanje dokumentacije poziva za podnošenje ponuda;- Odobravanje sastava zajedničkih Upravljačkih odbora;- Odobravanje evaluacionih izvještaja i liste projekata;- Učestvovanje u zajedničkom posmatračkom odboru u savjetodavnom svojstvu;- Potpisivanje ugovora sa korisnicima bespovratne podrške, uključujući budžetske

revizije (uz podršku obezbijeđenu od strane odgovarajuće OS-e i JTS-a).

of 55

1.4 Zajednički odbor za praćenje (ZOP)U roku od tri mjeseca nakon stupanja na snagu prvog finansijskog sporazuma u vezi saprogramom, zemlje korisnice će uspostaviti Zajednički odbor za praćenje( Joint MonitoringCommitee- JMC), prema Članu 142 IPA implementacione uredbe.JMC je organ nadležan za donošenje odluka u prekograničnom programu, i sastoji se odpredstavnika na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou zemalja korisnica, uključujući ipredstavnike OS-a, kao i socio–ekonomske zainteresovane strane pogodne oblasti.Evropska komisija će učestvovati u radu JMC-a u savjetodavnom svojstvu.

JMC će se sastajati najmanje dva puta godišnje, na inicijativu zemalja učesnica ili Komisije injime će presjedavati predstavnik jedne od zemalja učesnica po principu rotacije.

Na prvom sastanku, Zajednički odbor za praćenje će odrediti svoj Poslovnik, i usvojiti gakako bi obavljao svoje misije u skladu sa IPA implementacionom uredbom.

Odgovornosti Zajedničkog posmatračkog odbora, između ostalog, su i sljedeće:- Nadgledanje programiranja i efektivne implementacije Programa;- Razmatranje i odobravanje kriterijuma za biranje operacija finansiranih u okviru

prekograničnog programa i odobravanje svake revizije tih kriterijuma u skladu sapotrebama programiranja;

- Odbor će periodično pregledati napredak postignut u dostizanju specifičnih (ikvantifikovanih) ciljeva programa na osnovu dokumenata koje podnosi OS;

- On će ispitivati rezultate implementacije, naročito postizanje ciljeva postavljenih zasvaku liniju prioriteta kao i procjene pomenute u Članu 57(4) i Članu 141 IPAimplementacione uredbe;

- On će ispitati godišnje i finalne izvještaje o implementaciji prije njihovog slanja odstarne OS-a, odgovarajućem NIPAC-u i Komisiji (Čl 144 IPA implementacioneuredbe);

- On će biti odgovoran za odabir operacija. U tu svrhu, po potrebi ( i u zavisnosti odslučaja) on može prenijeti onu funkciju na Upravni odbor (da igra ulogu evaluacionogodbora) čiji član bi trebao biti određen od strane OS-a. Sastav Upravnog odbora ćebiti potvrđen od strane EK Delegacije;

- On može predložiti bilo koju reviziju ili ispitivanje prekograničnog programa koji bimogao ostvariti ciljeve pomenute u Članu 86(2) IPA implementacione uredbe ilipoboljšati njegovo upravljanje, uključujući i finansijsko upravljanje;

- On će razmotriti i odobriti bilo koji prijedlog za izmjenu i dopunu sadržajaprekograničnog programa;

- On će odobravati okvir JTS zadataka;

of 55

1.5 Zajednički tehnički sekretarijatShodno Članu 139(4) IPA implementacione uredbe, OS će postaviti Zajednički tehničkisekretarijat (ZTS) da pomogne Zajedničkom posmatračkom odboru i Opertivnim strukturamau obavljanju svojih dužnost. Opis posla članova ZTS-a, kao i detaljan Poslovnik za ZTS bićeizrađeni zajedno od strane OS.

Zajedničkim tehničkim sekretarijatom zajedno upravljaju obije OS-e.

Troškovi ZTS-a i njegove antene sufinansirani su u okviru budžeta programske Tehničkepodrške, pod uslovom da se odnose na zadatke zadatke prihvatljive za sufinansiranje premaEU pravilima.

ZTS je administrativno tijelo za program, odgovorno za svakodnevno upravljanje i zaupravljanje njegovih poslova.

ZTS je smješten u Sarajevu, Bosni i Hercegovini i imaće Antenu u Niksiću, Crna Gora.ZTS će se sastojati od zaposlenih sa obje strane granice, čime će se obezbijediti različitejezičke vještine kao i specifična/ciljana znanja. Osoblje može biti angažovano od straneodgovarajućih OS-a.

Odgovornosti ZTS-a i njegove antene:ZTS je administrativno tijelo programa odgovorno za svakodnevno upravljanje. On će pomoćiZOP kao i Operativnim strukturma u programskoj implementaciji. Biće odgovoran, izmeđuostalog i za sljedeće zadatke:- Obavljanje sekretarijatske funkcije za Operativne strukture i ZOP, uključujući

pripremanje i slanje dokumentacije za sastanke i zapisnika sa sastanaka (na dva iliviše jezika, ako se to zahtijeva);

- Postavljanje, redovno održavanje i ažuriranje sistema za monitoring (unošenjepodataka na programskom i projekatskom nivou);

- Pripremanje i dostavljanje svih dokumenata neophodnih za projektnu implementaciju(opšte informacije na programskom nivou, opšte informacije na projekatskom nivou,smjernice, kriterijumi, aplikacije za prikupljanje projektnih ideja, aplikacioni paket –smjernice, kriterijumi za odabir projekata, prihvatljivost, forme izvještavanja, ugovori);

- Vođenje informativnih kampanji, obuka, linija za pomoć, web-upitnike, u ciljupodržavanja potencijalnih aplikanata u pripremi projektnih aplikacija;

- Pomoć potencijalnim korisnicima u nalaženju partnera i definisanju projekta;- Vođenje procesa Poziva za podnošenje ponuda, uključujući primanje i registrovanje

projektnih aplikacija, izvođenje početnih procjena (npr. ispitivanje potpunostiaplikacione dokumentacije, i ispunjavanje kriterijuma prihvatljivosti) i pripremanjedokumentacije za proces evaluacije;

- Osiguranost da sva relevantna dokumentacija neophodna za ugovaranje budedostupna EK Delegacijama na vrijeme;

- Pripremu standardizovane forme za projektnu aplikaciju, procjenu, ugovaranje,implemenaciju, monitoring i izvještavanje u najvećoj mogućoj mjeri osnovano naobrascima i modelima uključenim u PRAG-u;

- Organizovanje i vođenje ad-hoc baze podataka programa, na osnovu podatakadirektno sakupljenih tokom procesa poziva na podnošenje ponuda i onih direktnoprenešenih od stane OS-a;

- Sprovođenje zajedničke informativne i javne aktivnosti pod vođstvom ZOP-a i OS-a,uključujući postavljanje i održavanje zvaničnog programskog vebsajta;

- Pripremu, vođenje i izvještavanje o projektima ;- Obezbjeđivanje materijala za godišnje i finalne izvještaje o prekograničnom

programu;

of 55

- Planiranje svojih aktivnosti prema planu rada koji godišnje obezbjeđuje ZOP.

1.6 Programski korisnici

Definicija vodećih korisnika i drugih korisnikaPrema Članu 96(3) IPA implementacione uredbe, ukoliko postoji nekoliko korisnika jedneoperacije u svakoj od zemalja učesnica, oni će imenovati vodećeg korisnika među sobomprije podnošenja prijedloga za operaciju. Vodeći korisnik će preuzeti odgovornosti koje sudolje istaknute, u vezi sa implementacijom operacije.Odgovornosti vodećih korisnika i drugih korisnika

Odgovornosti vodećih korisnika

Prema odredbama Člana 96(3) IPA implementacione uredbe, vodeći korisnik će preuzetiodgovornosti za dio operacije koji se odvija u odgovarajućoj zemlji:

· Postaviće aranžmane za svoje relacije sa krajnjim korisnicima koji učestvuju u dijeluoperacije koji se odvija u odgovarajućoj zemlji u sporazumu koji sadrži,inter alia, odredbekoje garantuju čvrsto finansijsko upravljanje sredstvima namijenjenim za operaciju,uključujući aranžmane za povraćaj iznosa koji su neblagovremeno isplaćeni;

· Biće odgovoran za obezbjeđivanje implementacije dijela operacije koji se odvija uodgovarajućoj zemlji;

· Biće odgovoran za prenos doprinosa Zajednice do krajnjih korisnika koji učestvuju u djeluoperacije koji se odvija u odgovarajućoj zemlji;

· Pobrinuće se da je trošak koji su prezentirali krajnji korisnici koji učestvuju u djelu operacijekoji se odvija u odgovarajućoj zemlji bio isplaćen u svrhe implementacije operacije i daodgovara aktivnostima dogovorenim između finalnih korisnika koji učestvuju u operaciji.

Vodeći korisnici iz zemalja učesnica će osigurati blisku saradnju među sobom uimplementaciji operacije.

Odgovornosti drugih korisnikaSvaki korisnik koji učestvuje u operaciji će:- Učestvovati u operaciji;- Biti odgovoran za implementaciju operacija u okviru svoje odgovornosti shodno planu

projekta i sporazumu koji su potpisani sa vodećim korisnikom;- Sarađivati sa drugim korisničkim partnerima u implementaciji operacija, izvještavanju

za monitoring;- Obezbijediti informacije tražene za reviziju od strane za to zaduženih revizorskih

organa;- Preuzeti odgovornost u slučaju bilo kakve neregularnosti u objavljenim troškovima,

uključujući eventualnu isplatu Komisiji;- Biti odgovoran za informativne i komunikacione mjere za javnost.

Funkcionalni vodeći partnerU slučaju zajedničkih projekata (gdje vodeći korisnici sa obije strane učestvuju i imajuodvojene ugovore sa Ugovornim vlastima BiH i MNE) dva vodeća korisnika će među sobomimenovati Funkcionalnog vodećeg partnera prije podnošenja projektnoog prijedloga.

of 55

Funkcionalni vodeći partner je:

- Odgovoran za cjelokupnu koordinaciju projektnih aktivnosti na obije strane granice;- Odgovoran za organizovanje zajedničkih sastanaka projektnih partnera;- Odgovoran za izvještavanje ZTS-u o ukupnom napretku zajedničkog projekta.

of 55

2. Pravila implementacije

2.1 Osnovna pravila implementacijeOvaj Prekogranični program će finansirati zajedničke operacije koje su zajednički odabraneod strane zemalja učesnica kroz jedan poziv na podnošenje ponuda koji bi pokrivao čitavupogodnu oblast.

Odabrane operacije će uključivati krajnje korisnike iz obije zemlje koje će sarađivati nanajmanje jedan od sljedećih načina: zajednički razvoj, zajednička implementacija,zapošljavanje osoblja i finansiranje (Čl. 95 IPA implementacione uredbe).

ZOP je odgovoran za odabir projekata.

Ugovorne vlasti su odgovorne za izdavanje ugovora o bespovratnoj podršci kao i za ex-antekontrolu procesa dodjele bespovratne podrške.

2.2 Poziv na podnošenje ponudaProcedure dodjele bespovratne podrške biće u skladu sa odredbama IPA implementacioneuredbe (npr. Članovi 95, 96, 140, 145, itd.)

Gdje je to potrebno, PRAG procedure i standardni obrasci i modeli bi trebali biti ispraćeni,osim ako odredbe IPA implementacione uredbe i/ili zajednička priroda poziva ne zahtijevajuadaptacije.

a) Priprema Aplikacionog paketa

1. ZTS pod nadzorom ZOP-a, sastavlja jedinstveni Poziv na podnošenje ponuda,Smjernice za aplikante i Aplikacioni formular i druga dokumenta vezana zaimplementaciju planova bespovratne podrške, objašnjavajući pravila vezana zapogodnost partnera i aplikanata, tipove aktivnosti i troškova, koji su pogodni zafinansiranje i kriterijuma evaluacije, u najvećoj mogućoj mjeri prateći formatepredviđene u PRAG-u;

2. Aplikacioni formular bi trebao pokrivati oba dijela projekta (na bosansko-hercegovačkoj/crnogorskoj strani granice, tj. Zajednička aplikacija), ali uz jasnoodvajanje aktivnosti i troškova na obije strane granice. Elementi sadržani uAplikacionom paketu (kriterijumi prihvatljivosti i procjene, itd.) moraju u potpunostibiti u skladu sa relevantnim Finansijskim sporazumom;

3. Jednom odobren od strane ZOP-a, odgovarajuća OS podnosi Poziv napodnošenje ponuda, Smjernice za aplikante i anekse odgovarajućoj EK Delegacijiza odobravanje.

b) Objavljivanje jedinstvenog Poziva na podnošenje ponuda

4. Kada se pokreće Poziv na podnošenje ponuda, OS uz pomoć ZTS preduzimajusve odgovarajuće mjere da osiguraju da nacionalno i regionalno objavljeni pozivna podnošenje ponuda dospije do ciljnih grupa u skladu sa zahtjevima Praktičnogvodiča. Aplikacioni paket je dostupan na programskom vebsajtu kao i navebsajtovima EK Delegacija (Ugovorne vlasti) i u štampanoj formi.

5. ZTS je odgovoran za informativnu kampanju i odgovaranje na pitanjapotencijalnih aplikanata. ZTS daje savjete potencijalnim projektnim aplikantima urazumijevanju i formulisanju pravilnih aplikacionih formulara;

6. Pitanja i odgovori bi trebali biti dostupni kako u Programu tako i na ECDsajtovima.

of 55

2.3 Biranje projekata nakon poziva na podnošenje ponudaKako je određeno IPA implementacionom uredbom, podnešeni projektni prijedlozi proći ćekroz proces zajedničke selekcije. Projektna evaluacija bi trebala da poštuje pravila PRAG-a(Poglavlje 6.4.) kao što je utvrđeno odredbama IPA implementacione uredbe (npr. Član 140o ulozi Komisije u selekciji operacija)3.

Zajednički Upravljački odbor, postavljen od strane ZOP-a, ocijeniće projekte premakriterijumima postavljenim u Aplikacionom paketu i ustanoviće rang listu u skladu sa PRAG-om. Na toj osnovi, ZOP će onda donijeti finalnu odluku o projektima koji će biti predloženiUgovornim vlastima za finansiranje (EK Delegacije u Bosni i Hercegovini i u Crnoj Gori).

Glavni koraci procedure bi trebali biti sljedeći:- Dolazeće projektne prijedloge sakuplja i registruje ZTS;- ZOP je odgovoran za ocjenjivanje projektnih prijedloga u skladu sa kriterijumima

prihvatljivosti. Međutim, ukoliko je potrebno, on može odrediti Zajednički upravljačkiodbor za procjenu administrativne usaglašenosti, prihvatljivosti i procjenu tehničkog ifinansijskog kavliteta prijedloga;

- Članovi Zajedničkog upravljačkog odbora su određeni isključivo na osnovu tehničkogi profesionalnog znanja u relevantnoj oblasti. EK Delegacije odobravaju sastavZajedničkog upravljačkog odbora. Posmatrač biran od strane EK Delegacije(ugovorna vlast) može učestvovati u njegovim procedurama.

- Obije OS mogu predložiti isti broj spoljnih ocjenjivača koji će biti plaćeni izodgovarajućih TA sredstava;

- Upravljački odbor procjenjuje projekte prema uslovima i kriterijumima postavljenim uPozivu na podnošenje prijedloga – Alikacionom paketu i u skladu sa PRAGprocedurama;

- ZOP od Upravljačkog odbora prima Izvještaj o ocjeni i rang listu projekata i glasova oprihvatanju predložene rang liste. Članovi Upravljačkog odbora su prisutni nasastanku ZOP-a radi prezentacije procesa evaluacije. ZOP ima mogućnost da:

o Prihvati Izvještaj o ocjeni i predloži ugovornim vlastima da ugovore odabraneprojekte;

o Zatraži jedan krug ponovnog proučavanja projektnih prijedloga ukoliko jekvalifikovana većina njegovih članova sa pravom glasa glasala za takavproces i pod uslovom da postoji jasno izložen tehnički razlog koji utiče nakvalitet Izvještaja o ocjeni tj. da nije jasno kako su projekti ocijenjeni irangirani;

o Odbaci Izvještaj o ocjeni i listu projekata, ako postoji opravdani razlog da sesumnja u objektivnost ili kvalifikacije Upravljačkog odbora;

o Ni pod kojim uslovima, ZOP nije ovlašten da mijenja rezultate i preporukeUpravljačkog odbora i ne smije da mijenja ocjenjivačke tabele koje su ispuniliocjenjivači;

- EK Delegacije (Ugovorne vlasti) odobravaju izvještaj o procjeni procesa selekcije ifinalnu listu bespovratne podrške koja će biti dodijeljena. Ukoliko se to zahtijeva, EKDelegacije mogu ZOP-a zatražiti pojašnjenja.

- ZTS obavještava svakog aplikanta u pismenoj formi o rezultatima procesa selekcije;- EK elegacije u svakoj zemlji izdaju ugovor o bespovratnoj podršci odgovarajućem

vodećem korisniku svakog odabranog projekta.

3 IPA implementaciona uredba za Komponentu II obezbjeđuje, između ostalog, izvjestan stepen decentralizacije u procesuevaluacije i selekcije, i to u zemljama korisnicama gdje se IPA sredstvima upravlja po centralizovanom principu(npr. gdje je ocjenjivački odbor imenovan od strane nacionalnih vlasti iz ZOP-a, a ne od strane Komisije tj. Ugovorne vlasti).

of 55

3. Informacije, publicitet i savjetovanjeZemlje korisnice i nacionalni IPA koordinatori će obezbijediti i objaviti informacije o programui operacijama uz pomoć ZTS-a, po potrebi.

U skladu sa Članom 90 Uredbe (EK, Euratom) br 1605/2002, Komisija će objaviti relevantneinformacije o ugovorima. Komisija će objaviti rezultate o tenderskim procedurama uSlužbenom listu Evropske unije, na EuropeAid vebsajtu i u bilo kojem drugom mediju, uskladu sa primjenljivim ugovornim procedurama za spoljne aktivnosti Zajednice.

Informativne i mjere za javnost su predstavljene u formi komunikacionogog plana čime ćeimplementacija biti odgovornost odgovarajuće OS. Takve detaljne informacije i plan zajavnost biće prikazani ZOP-u i ZTS-u u strukturiranoj formi (vidjeti dolje), jasno ističući ciljevei ciljne grupe, sadržaj i strategiju mjera i indikativni budžet osnovan u okviru TA budžetaprograma prekogranične podrške.

Specifične mjere za informisanje i javnost uglavnom će se fokusirati na:- Obezbjeđivanje šire difuzije prekograničnog programa (prevedenog na lokalni jezik)

među zainteresovanim stranama i potencijalnim korisnicima;- Obezbjeđivanje materijala za publikacije; organizovanje seminara i konferencija,

medijskih izvještavanja i vođenje programskog sajta za podizanje svijesti,interesovanja i za ohrabrivanje učestvovanja;

- Obezbjeđivanje najboljeg mogućeg publiciteta za pozive na podnošenje ponuda;- Objavljivanje liste krajnjih korisnika.

ZTS u saradnji sa ZOP će razviti cjelokupnu strategiju za informisanje i publicitet zasprovođenje programa, razviti cjelokupan sistem za odnose sa javnošću vezan za program:- Razviti i održavati internet sajt;- Održavati neophodne odnose sa javnošću i komunikaciju sa medijima;- Razviti informativne i promotivne materijale;- Organizovati seminare i konferencije za zajednički razvoj projekata;- Uključiti predstavnike Evropske komisije u informisanje i publikovanje;- Postaviti osobu odgovornu za informisanje i javnost.

of 55

4. Finansijsko upravljanjePutem centralizovanog upravljanja Evropska komisija će obavljati tenderske, ugovaračke ifunkcije isplaćivanja, na osnovu dokumenata koje su dostavili korisnici, i u skladu sapravilima ugovaranja i nabavki istaknutim u EK pratičnom vodiču za ugovaranje(PRAG).

ZOP će se postarati za pouzdano kompjuterizovano vođenje računa, monitoring i finansijskoizvještavanje, što će obezbijediti adekvatno revizorsko suđenje.

Evropska komisija i nacionalni revizorski organi će imati ovlaštenje za reviziju uPrekograničnom programu.

5. Monitoring i ocjenjivanje

5.1 Monitoring na projektnom nivou

5.1.1. Ugovorne obavezeVodeći korisnici šalju narativne i finansijske Interim i Finalne izvještaje svojim odgovarajućimnadležnim organima u skladu sa standardnim uslovima njihovih ugovora o bespovratnojpodršci.

5.1.2. Izvještavanje na nivou prekogranične saradnjePored toga, gdje je to važno, Funkcionalni vodeći partner projekta dostavlja Projektneizvještaje o napretku ZTS-u, pružajući pregled projektnih aktivnosti i dostignuća sa obijestrane granice i njihove koordinacije shodno indikatorima definisanim u zajedničkomprijedlogu projekta.

5.2 Programski monitoringNa osnovu sakupljenih izvještaja o napretku projekta, ZTS sastavlja Zajednički izvještaj oimplementaciji i dostavlja ga ZOP-u na proučavanje.

Operativne strukture zemalja korisnica će poslati Komisiji i odgovarajućim nacionalnimIPA Koordinatorima godišnje i finalne izvještaje o sprovođenju prekograničnog programanakon proučavanja od strane ZOP-a.

Godišnji izvještaj će biti dostavljen do 30. juna svake godine, i prvi put u drugoj godini nakonusvajanja prekograničnog programa.

Finalni izvještaj biće dostavljen najkasnije 6 mjeseci nakon okončanja prekograničnogprograma.

Sadržaj izvještaja biće u skladu sa zahtjevima Člana 144 IPA implementacione uredbe.

5.3 Programsko ocjenjivanjeOcjenjivanja će se izvršiti u skladu sa Članom 141 IPA implementacione uredbe.Ocjenjivanje će imati za cilj da poboljša kvalitet, efektivnost i dosljednost podršci iz sredstavaZajednice kao i strategije i sprovođenja prekograničnih programa, uzimajući u obzir ciljodrživog razvoja i relevantno zakonodavstvo Zajednice koje se tiče uticaja na životnusredinu.Ex-ante ocjenjivanje nije sprovedeno u skladu sa odredbama Člana 141 u svjetlu principaproporcionalnosti.

of 55

Tokom perioda programiranja, zemlje učesnice i/ili Evropska komisija će sprovesti procjenenaročito vezane za monitoring prekograničnog programa gdje taj monitoring otkrivaznačajnija odstupanja od na početku postavljenih ciljeva, ili gdje su prijedlozi dati za revizijuprekograničnog programa. Rezultati će biti poslati ZOP-u za prekogranični program kao iKomisiji.Procjene će biti sprovedene od strane unutrašnjih ili spoljašnjih eksperata i organa. Rezultatiće biti objavljeni u skladu sa primjenljivim pravilima o pristupu dokumentima. Evaluacija ćebiti finansirana iz budžeta tehničke podrške programa.

of 55

ANNEX B OKVIRNI SPORAZUM IZMEĐU KOMISIJE EVROPSKIHZAJEDNICA I VLADE CRNE GORE, DANA 15/11/2007 OPRAVILIMA SARADNJE VEZANO ZA EZ FINANSIJSKU PODRŠKUCRNOJ GORI U OKVIRU IMPLEMENTACIJE PODRŠKE U OKVIRUINSTRUMENTA PRETPRISTUPNE PODRŠKE (IPA)

of 55

ANEKS C IZVJEŠTAVANJE

(1) Operativne strukture zemalja korisnica koje učestvuju u prekograničnomprogramu će slati godišnji i završni izvještaj o implementaciji prekograničnogprograma Komisiji i određenim nacionalnim IPA koordinatorima, nakon ispitivanjaod strane zajedničkog posmatračkog odbora.

Godišnji izvještaj će biti podnesen do 30. juna svake godine i prvi put u drugojgodini nakon usvajanja prekograničnog programa.

Završni izvještaj će biti podnijet najkasnije 6 mjeseci nakon zaključenjaprekograničnog programa.

(2) Izvještaji koji se pominju u stavu 1 će sadržati sljedeće informacije:

a) Napredak postignut u sprovođenju prekograničnog programa i prioritete u odnosuna njihove specifične, provjerljive ciljeve, sa kvantifikacijom, gdjegod i kadgodbudu podesni za kvantifikaciju, upotrebljavajući indikatore pomenute u Članu94(1)(d) IPA implementacione uredbe na nivou linije prioriteta;

b) Koraci preduzeti od strane operativnih struktura i/ili zajedničkog posmatračkogodbora kako bi se osigurao kvalitet i efektivnost sprovođenja, a naročito:

- posmatračke i evaluacione mjere, uključujući uređenje prikupljanjapodataka;

- rezime svih značajnih problema na koje se naišlo tokom sprovođenjaprekograničnog programa i sve preduzete mjere;

- upotreba tehničke podrške;

c) mjere preduzete radi obezbjeđivanja informacija o prekograničnom programu injihovog objavljivanja.

Po potrebi, informacije pomenute u tačkama od (a) do (c) ovog stava mogu sedostaviti u formi rezimea.

Informacije pomenute u tački (b) treba da budu uključene ukoliko nije došlo doznačajnijih modifikacija od prethodnog izvještaja.

bosna i hercegovina – crna gora · 3.5.3 grani þni prelazi ... (mala i srednja preduzeća) swot...

Documents