BOT MAGAZINE 3

The Arts / Our Pride & Heritage

คงไวซง จตวญญาณ

อหงการ บนผนผาใบ

BOT MAGAZINE ฉบบน ขอเปนตวแทนธนาคารแหงประเทศไทย แสดงความไวอาลย

แดศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป ‘ถวลย ดชน’ ทจากไป พวกเรานอกจากจะไดภมใจกบ

งานศลปของทานท ธปท. มอยถง 3 ภาพแลว แนวทางศลปะของทาน ...ยงฉดใจใหย�าเกรง

และสะกดไวใหพงระลกถงผดชอบชวด ผานปรชญาทลกซงและทแปรงทสะบดพลว...

ผลงานของทาน... เราจะดแลรกษา เปนสมบตของชาตทยงยนกบผนผาใบ

ของทานตลอดไปดวยความอาลยและเคารพ

การเปนศลปนทครองอดมการณโดยไมสนไหว ไปตามกระแสสงคมวายากแลว ทวาการเปนศลปนทหนกแนนในอดมการณ สราง ชอเสยงจากผลงาน และสรางคณอเนกอนนต แกวงการศลปวฒนธรรมไทยและโลกไดนน ยากยงกวามากนก

หากแต ศลปนแหงชาตสาขาทศนศลป (จตรกรรม) ประจ�าป พ.ศ. 2544 นามวา ‘ถวลย ดชน’ สามารถท�าได

ยอนกลบไปสคนวนกอนท ‘จกรพรรดบนผนผาใบ’ จะไดรบการเชดช ทานฝาเปลวไฟแหงอปสรรคนานา เคยท�าตวตนหลดหายไปในวยเรยน กระทงไดพระคณทสามของศาสตราจารยศลป พระศร มากระตนเตอน จนกลบมาคนพบแนวทางของตวเอง หลงจากนน ทานกมงสรางสรรคผลงานทศนศลปเรอยมา วากนวา ผลงานของทานจะเปนไปในแนวทางเซอรเรยลลสต (Surrealist) หรอเหนอจรง มการผสมผสานระหวางความเปนไทยและเทคนคสมยใหม ใชการสอสารทม พลงคอนขางรนแรง นาเกรงขาม และนาสะพรงกลว หากแตลมลก และแขงแกรง สะทอนผานฝแปรง การถมส และเนอหาของภาพ

4 BOT MAGAZINE

BOT MAGAZINE 5

Our Pride & Heritage / The Arts

ถวลย ดชน (พ.ศ. 2482 - 2557)

เกดเมอวนท 27 กนยายน พ.ศ. 2482

(ถงแกอนจกรรมวนท 3 กนยายน พ.ศ. 2557)

การศกษาอาชวศกษา โรงเรยนเพาะชางปรญญาตร (เกยรตนยม) คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากรปรญญาโท สาขาจตรกรรมฝาผนงอนสาวรย ผงเมอง ราชวทยาลยศลปแหงชาต อมสเตอรดม ประเทศเนเธอรแลนด ปรญญาเอก สาขาอภปรชญา และสนทรยศาสตร ราชวทยาลยศลปแหงชาต อมสเตอรดม ประเทศเนเธอรแลนด

รางวลและเกยรตยศ- พ.ศ. 2513 รางวลท 2 การประกวดศลปกรรม วงสวนผกกาด- พ.ศ. 2528 รางวลเกยรตยศเหรยญทองจากสมาคมสถาปนกสยาม ในฐานะจตรกร ผสรางสรรคศลปะรวมสมย- พ.ศ. 2540 ไดรบคดเลอกจากองคการสหประชาชาต ใหเปนผแทนวฒนธรรมทาง ศลปะภาคตะวนออกไปแสดงผลงานทนวยอรก ปารส โรม ลสบอน แคนเบอรรา และโตเกยว ตามล�าดบ- พ.ศ. 2544 รบการประกาศนามใหเปน ศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม) และไดรบคดเลอกจาก Fukuoka Asian Culture Prize Committee ใหรบรางวล Arts and Culture Prize ค.ศ. 2001 - พ.ศ. 2545 รบเครองราชอสรยาภรณ อ น เป นท ส ร ร เสรญย ง ด เ รกคณาภรณ ชนจตตถดเรกคณาภรณ

ชอ : ไมระบชอ เทคนค : สน�ามนและ ทองค�าเปลวบน Canvas แนวคด : น�าหลกคตความเชอของโบราณมาประยกต ในการจดภาพเพอสะทอนถงความสมดลของโลกธาตความสมดลของโลก และสรรพสงลวนเกยวพนกน ทงมวล มการรบอทธพล บางสวนจากศลปกรรม ตะวนตก โดยน�ารปแบบของทศนธาตรปทรงเขามาประกอบเขากบโครงสรางหลก ทางองคประกอบทพฒนา มาจากภาพมารผจญ ในเนอหาทสะทอนความเชอ ทางศาสนา ความเชอในพนถนขนาด : 150 x 102 (กวาง x ยาว / ซม.)

ชอ : อนาคต เทคนค : สน�ามนและทองค�าเปลวบน Canvas แนวคด : น�าหลกคตความเชอของโบราณ มาประยกตในการจดภาพ เพอสะทอนถงความสมดลของโลกธาต ความสมดลของโลก และสรรพสงลวนเกยวพน กนทงมวล มการรบอทธพลบางสวนจากศลปกรรมตะวนตก โดยน�ารปแบบของ ทศนธาตรปทรงเขามา ประกอบเขากบ โครงสรางหลกทาง องคประกอบทพฒนา มาจากภาพมารผจญ ในเนอหาทสะทอน ความเชอทางศาสนาความเชอในพนถนขนาด : 200 x 229 (กวาง x ยาว / ซม.) ปทสรางผลงาน : 2535

สวนใหญจะชชวนใหเหนปรชญาทางพระพทธ-ศาสนา ททานไดถายทอดภาพขมนรกในหวงค�านงตาง ๆ สอความถงบาปบญและกเลส ในตวมนษย กระทงกลายเปนแนวทางทชดเจนของทานในทสด น�าพามาสฉายาทครองรวม กบเพอนศลปนร นนองวา ‘เฉลมชย-สวรรค ถวลย-นรก’ โดยในระยะแรกผลงานของทานถกระบอบความคดแกนอนรกษในสงคมไทยปดกน ท�าใหตองน�าพลงไอเดยทงหมดไปสรางชอเสยงนอกประเทศอยนาน จงกลบมาเผยแพรงานพทธศลปในแผนดนแม จนชอเสยงของทานขจรขจายไปทว และไดรบการยกยองใหเปนจกรพรรดบนผนผาใบในทสด

ทงชวตและจตวญญาณของทานทมเทใหกบงานศลปะแนวพทธศลปจนสดแรง โดยทานไดกลบไปยงภมล�าเนาเดม จงหวดเชยงราย สรางศลปสถานบนพนทกวา 100 ไร ในอ�าเภอนางแล ใชชอวา ‘บานด�า’ เพอใหเปนมรดกทางศลปวฒนธรรมคบญของชาตไทย

“นรชาตวางวาย มลายสนทงอนทรย สถตทวแตชวด ประดบไวในโลกา” สมเดจ พระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส นพนธไวเมอ 160 ปกอนหนา เพอบอกวา

เปนธรรมดาโลกทรางกายของบคคลยอมสญสลายไป ตามกาลเวลา หากแตชอเสยงทสงสมมายงคงอย เฉกเชน อาจารยถวลย ดชน แมรางของทานจะจากไปในวย 74 ป แตผลงานอนทรงคณคาของทานจะยงคงท�าใหชอของทาน กกกองอยตราบนาน และสวนหนงของมรดกจากภมปญญา ของทานกไดถกประดบแสดงไว ณ ธปท. ทเปดโอกาสให คนไทยมาเสพงานศลปและรวมร�าลกถง อาจารยถวลย ดชน รวมกน

ชอ : Star’s Seed เทคนค : สน�ามนและทองค�าเปลวบน Canvas แนวคด : น�าหลกคตความเชอของโบราณมาประยกตในการจดภาพเพอสะทอนถงความสมดลของโลกธาต ความสมดล ของโลก และสรรพสงลวนเกยวพนกนทงมวล มการรบอทธพลบางสวนจากศลปกรรมตะวนตก โดยน�ารปแบบของทศนธาต รปทรงเขามาประกอบเขากบโครงสรางหลกทางองคประกอบ ทพฒนามาจากภาพมารผจญในเนอหาทสะทอนความเชอทางศาสนา ความเชอในพนถน ขนาด : 200 x 400 (กวาง x ยาว / ซม.) ปทสรางผลงาน : 2524

6 BOT MAGAZINE

BOT MAGAZINE 7

ความใกลชดสนทสนมระหวาง ศาสตราจารยถาวร โกอดมวทย ศลปนชนครผด�ารงต�าแหนงศาสตราจารยสาขาวชาภาพพมพ คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร และอาจารยถวลย ดชน นน นบวาเปนมากกวามตรสหายในวงการศลปนทวไป หากแตยงเตมไปดวยความเคารพชนชมในทก ๆ วถทาง การใชชวต แมวาภาพลกษณของจกรพรรดแหงผนผาใบ อาจท�าใหอาจารยถาวรในฐานะรนนอง รสกตนกลว ในชวงเรมตนความสมพนธ ทวาเมอไดเชอมมตรภาพถงกนแลว กท�าใหเขาพบกบสงด ๆ ในชวต

“ผมกบพถวลยมความสมพนธอนดตอกนเสมอมา ผมคดวาผมอาจจะเปนศลปนหนงในไมกคนทเคยนอนหองเดยวกบทาน ทานเปนคนนารกมาก ผมพดไดเตมปาก เตมค�าเลยวา ถาผมไมไดสนทสนมกบทาน ชวตของผมคงสญหายสงด ๆ ไปเยอะ

“ใครไดอยใกลพถวลยจะมความสข ทานมอารมณขน มาก ชอบท�าใหคนรอบขางหวเราะ และมอะดรนาลน (Adrenaline) หลงไดตลอดเวลา ราวกบวาทานก�าลงบรรเลงซมโฟน ทมทงจงหวะของความนากลว ความสนก

แมสะพานเชอมสมพนธระหวาง ศาสตราจารยประหยด พงษด�า และ ศาสตราจารยถาวร โกอดมวทย จะมจดเรมตนมาจากการเปนครและลกศษย ทวาชองวางระหวางความสมพนธถกกลบใหเนยนสนทดวยมตรจตมตรใจ ททง 2 ทานมอบใหแกกน ความเปนครและลกศษยถกแทนทดวยการทอาจารยถาวร ยกใหทานเปนเสมอนพออกคน

“กอนทผมจะเขามาเรยนทมหาวทยาลยศลปากร ชอของทานอาจารยประหยด กโดงดงในฐานะของการเปนศลปนผมความสามารถ ซงผมชนชมทานอยในใจอยแลว ยงพอไดมาเรยนวชาภาพพมพกบทาน ผมกยงไดเหนความอตสาหะ ความขยนหมนเพยร และกระบวนการคดในการสรางงานของทาน ทานเปนครโดยแทจรง แนะแนวทางทงในเรองงานศลปะและ การใชชวต ทกเชาทมาถงมหาวทยาลย ผมมกจะไปหาทานเพอฟงเรองเลา ตาง ๆ ทานชอบแชรประสบการณ และเปนนกเลาเรองตลกตวยง ใครได อยใกลเปนตองยม ความสนทสนมระหวางผมกบทานท�าใหผมเกดความเคารพเสมอนวาทานเปนพอของผม มอะไรกชวยเหลอเกอกล ถอยท ถอยอาศยกน สงเหลานเปนรายละเอยดทตดตาตรงใจผมมาจนถงทกวนน”

แมวาในชวงหลง อาจารยประหยดจะเกษยณอายราชการจากการเปนคณบดและอาจารยสอนศลปะทคณะจตรกรรมประตมากรรมและ ภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากรแลว แตในดานการสรางสรรคผลงานศลปะทานยงคงท�างานในฐานะศลปนอยางตอเนองจวบจนวาระสดทายของชวต ทงทานยงมอบโอกาสด ๆ ใหเดกรนใหมดวยการถายทอดวชาอยางไมหวงหาม

“ตลอดระยะเวลา 60-70 ป ททานอยในวงการศลปะ ทานไมเคยหยดสรางสรรคงาน ผลงานของทานสวนใหญจะเปนศลปะภาพพมพ นบวาทานเปนผบกเบกศลปะภาพพมพคนแรกๆ ของเมองไทย ผมพดไดเลยวาทานเปนศลปนภาพพมพคนแรกทท�างานภาพพมพใหปรากฏสสายตาสาธารณชนอยางจรงจง ทานท�างานอยางหนกเพอพฒนาวงการภาพพมพ ทงทานเปนคนใหโอกาสคน เมอทานเกษยณไปกยงวนเวยนมาดลกศษย ลกหาอยเสมอ หากใครมาขอค�าชแนะจากทาน ทานกถายทอดอยางหมดเปลอก เชอวาสงททานท�ามาโดยตลอดจะท�าใหวงการศลปะไทยไมแหงแลงอบเฉาแนนอน”

การสญเสยศาสตราจารยประหยด พงษด�า อาจท�าใหแนวทางศลปะ ททานด�าเนนการสรางสรรคมาอยางตอเนองกวาครงศตวรรษตองยตลง แตเชอวาผลงานของทานจะกลายเปนวตถพยานทางศลปะและวฒนธรรมไทย โดยเฉพาะอยางยงในดานศลปะภาพพมพ จะตองจารกชอของทานไวในฐานะต�านานของศลปนภาพพมพสบไป

‘ถาวร โกอดมวทย’ ถง ‘ถวลย ดชน’ ‘ถาวร โกอดมวทย’ ถง ‘ประหยด พงษดำา’

รำาพนจากสหายศลป เวงฟาของแวดวงศลปวฒนธรรมไทยในชวงนเหมอนผจญอยในความมดหมน เพราะยงไมทนทเมฆด�าทะมนจะเคลอนคลอยไป มรสมลกใหญกถาโถมโหมกระหน�าเขามาอกระลอก ประหนงวา ฟาก�าลงค�ารามรองใหแกการสญเสย 2 บคคลส�าคญในวงการศลป ทง ‘ถวลย ดชน’ และ ‘ประหยด พงษด�า’ 2 ศลปนแหงชาตทสรางสรรคผลงานเอาไวใหเปนสมบตของชาตอยางเหลอคณานบ ยงความโศกเศรา มาสชนชาวไทย และสหายรวมวงการทมสมพนธไมตรอนดตอทง 2 ทาน อยาง ศาสตราจารยถาวร โกอดมวทย ศลปนชนคร ผด�ารงต�าแหนงศาสตราจารยสาขาวชาภาพพมพ คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

และความโลดโผน คราใดทเราโออวด ทานจะมวาทกรรมทปราบเรา ยามทหมองเศรา ทานจะมวาทกรรมทกระตนเตอนใหเราพลงพลาน แตทงนทงนน ทานจะไมใหเราหยด หวเราะเมอไดอยเคยงขางทาน”

รอยยมทระบายอย บนใบหนาทานอาจารยถาวร เมอนกถงศลปนเอกรนพ สะทอนความผกพนกลมเกลยวของศลปนชนครในวงการศลปะไทย เปนภาพของรนพ ทจดประกายแรงบนดาลใจใหรนนองเดนตาม

“ทานเปนอจฉรยภาพทางศลปะตวจรง ผมไดเรยนร หลายเรองราวจากทาน โดยเฉพาะวธคด ทานเปนคนทรอบร ครอบจกรวาล ทานเปนบคคลเดยวดวยซ�าทผมเหนวา ไดสรางงานเชงเซอรเรยลลสต (Surrealist) หรอเหนอจรง โดยมกลนของความเปนไทยเคลอบอย มนเปนอตลกษณทโดดเดนของทาน แลวทานกยนหยดสรางสรรคผลงาน ในแนวทางนตราบจนสนลม”

แมวาสจธรรมแหงชวตไดเดนหนามาพรากจกรพรรดแหงผนผาใบไปจากวงการทศนศลปไทยแลว หากแต รองรอยความอหงการบนผนผาใบของอาจารยถวลย ดชน จะยงคงทรงคณคาอยไมเสอมคลาย

*ตดตามประวตและผลงานของศาสตราจารยประหยด พงษด�า ไดจาก คอลมน Our Pride & Heritage / The Arts, BOT MAGAZINE ฉบบท 4/2557

Our Pride & Heritage / The Collections

ภาพซาย - ชอผลงาน : อนาคต ศลปน : ถวลย ดชนภาพขวา - ชอผลงาน : ยามเชา ศลปน : ประหยด พงษด�า สถานทจดแสดง : ธปท. อาคาร 1 ชน 5 โซนผวาการ

ศาสตราจารยถาวร โกอดมวทย