Concept eindrapport Visietraject FNV

mei 2015 tot mei 2016

BOUWSTENEN VOOR VISIE EN BELEID

1

1.VoorwoordVooruligthet(concept)eindrapportvanhetvisietrajectvandeFNV.Hetgaatnunogomeenconcept,omdatdeinhoudeerstvoorgelegdwordtaandeklankbordgroependeStuurgroepwaarindeportefeuillehoudersuithetDBzittinghebben.Naafrondingvanditprocesishetdebedoelingdathetdandefinitieveeindrapportterbeschikkinggesteldwordtaandeverschillendeverenigingsorganenenaandedeelnemersaanhetvisietraject.Tenbehoevevandeleesbaarheidvooriedereenzalookeenpopulaireversievanditconceptrapportwordengemaakt.Hetvisietrajectwaseentraject,waarinwemetelkaar–leden,potentiëleleden,bestuurdersenmedewerkers–deafgelopenperiodeintensiefmetelkaarhebbennagedachtengediscussieerdoverbelangrijkeuitdagingendieoponsafkomen.Hetgaatdanovereconomisering,globalisering,technologischeontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografischeveranderingen.Thema’sdieallemaalinvloedzullenhebbenopwerk,inkomenenvoorzieningeninhetsocialedomein.Eersthebbenwemetelkaarverkendwelkethema’swezoudenbesprekenenhoewedatzoudendoen.Daarnahebbenwedezeverkenninglangsdigitalewegverderuitgediept.Vervolgenshebbenweregionalediscussiebijeenkomstengehoudenenderesultatendaarvanhebbenwetenslottelangsdigitalewegvoorgelegdaaneengrotegroepledenenniet-leden.Alsextraelementhebbenwekenniscollegesgeorganiseerdwaarindeskundigendegekozenthema’sverderhebbenverdiept.Dezecollegeshebbenweookdigitaalbeschikbaargemaaktzodateengroteregroepdeelnemersdezekonvolgen.DitintensievetrajectisgeorganiseerdopinitiatiefvandeCommissieVisieenStrategievanhetLedenparlementenbegeleiddooreenklankbordgroepmetledenuitdediversecommissiesvanhetLedenparlement.Deopzetwasdatmensenzichvrijkondenuitenoverdethema’s.Bewustzijnzowelledenalsniet-ledenbevraagdzodatwenietalleenonzeeigenvisieverderkondendoordenken,maarookdevisievanpotentiëleledenkondenlerenkennen.Deelnemersmakenzichzorgenmaargevenookrichtingaanmogelijkeoplossingen,waarbijdeelnemersaangevendatopsommigeterreinennogeenslaggemaaktkanworden.Deaangeleverdebouwstenenkunnenrichtinggevenbijhetontwikkelenvaneenmeerjarenbeleidvoordekomendecongresperiode2017-2021.Metditconceptrapportnemenweumeeinhetprocesdatwehebbendoorlopenenlatenweukennismakenmetdeinhoudelijkepuntendienaarvorenzijngebrachtenmetderesultaten.Deelnemershebbenmetveelenthousiasmeeninzetmeegedaanmethettraject.Natuurlijkwarendediscussieszekerookalsgevolgdaarvanveelbrederenrijkerdanwatinéénconceptrapportkanwordensamengevat.Maarwevertrouwenertochopdatdezeconceptrapportageeengoedeinkijkgeeftinprocesenopbrengstvanhetvisietraject.WedankenMariannevanderPolvoorhetschrijvenvanditconceptrapport,allecollega’sdiemeegeholpenhebbenvoorhettoteensuccesmakenvandittrajectenalledeelnemersvoorhuninzet.Wewensenuveelleesplezier!Woerden,8juni2016Namenshetprojectteamvanhetvisietraject,GerardReindersenPaulvanKruiningprojectleiders

2

2.LeeswijzerDitconceptrapportisbedoeldomuteinformerenoverhetVisietrajectvandeFNV,zoweloverhetgevolgdeprocesalsoverdeopbrengstvandeuitvoerigeraadplegingvanledenenniet-leden.Nadeinhoudsopgave(3)treftueensamenvatting(4)aanmetdehoofdlijnenvanhetVisietraject.Inhoofdstuk5,procesbeschrijving,kuntulezenopwelkethema’shettrajectzichrichtenhoehetprocesisverlopenvandestartbijeenkomstinjuni2015totdebrededraagvlakmetinginmei2016.Hoofdstuk6,Visietraject,bouwstenenvanledenenpotentiëleleden,bevatdekernvanheteindrapport.Daarinkomendezesthema’s(economisering,globalisering,technologischeontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografischeveranderingen)achtereenvolgensaandeordemetperthemaeenkortetoelichting,deweergavevandemeningenvanledenenniet-leden,gevolgddoordekernpuntenvoorhetmeerjarenbeleidplan.Bentuineenofmeerthema’sspecifiekgeïnteresseerd,danverwijzenwijuooknaarhoofdstuk7waarinuindezesonderdelenuitvoerigerinformatievindtovereenthemaendebijbehorendemeningenvanledenenpotentiëleleden.Inbijlage1vindtudetoelichtingbijdeevaluatievandedeelnemers,horendbijparagraaf5.6inhoofdstuk5.

3

3.Inhoudsopgave Blz.

1. Voorwoord 12. Leeswijzer 23. Inhoudsopgave 34. Samenvatting 45. Procesbeschrijving 56. Visietraject:bouwstenenvanledenenpotentiëleleden 177. Dezesthema’s 31

7.1 Economisering 347.2 Globalisering 437.3 Technologischeontwikkelingen 557.4 Anderswerken 657.5 Klimaatverandering 777.6 Demografischeveranderingen 86

Bijlage1:Evaluatie 96

4

4.SamenvattingInhetvisietrajectvandeFNVhebbenbijna10.000(9417)leden,bestuurders,potentiëleledenenmedewerkersmetelkaarintensiefnagedachtengediscussieerdoverbelangrijkeuitdagingendieoponsafkomen.Trendsdieinvloedgaanhebbenoponswerk,onsinkomenendevoorzieningeninhetsocialedomein.Erzijnzeskernthema’sbenoemd:economisering,globalisering,technologischeontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografischeveranderingen.Verzamelenvanbouwstenenvoorhetmeerjarenbeleid2017–2021vandeFNVishetdoelvanhetvisietraject.DaartoehebbenwedeinbrengvanzoveelmogelijkledenenstakeholdersvandeFNVenookvanniet-ledengeorganiseerd.Hunissues,meningenenopvattingenvormendekernvanhetvisietrajectdatuitdriefasenbestaat:verkenning,verdiepingenverbreding.Onderdelenvandeverkenningsfasezijndestartbijeenkomstop19juni2015,waarindezesthema’szijngeformuleerdeneenkwalitatiefenkwantitatiefonderzoekonderledenenniet-ledeninnovember2015.HetkwalitatieveonderzoekisuitgevoerdineenopenonlinediscussiemetbehulpvanSynthetron.OnderzoeksbureauTÖTTAdeedhetkwantitatieveonderzoekmeteenenquêteonderhetFNV-ledenpaneleneenjongerenpanel.Beideonderzoekenbevestigdenhetbelangvandezesthema’svoorwerkeninkomenvanledenenniet-ledenenookvoorjongeren.Indeverdiepingsfasezijnindemaandenjanuari,februarienmaart2016meningenenissuesvanledenopgehaaldineencombinatievanactiviteiten.Allereerstdooreenwebpagina,gevolgddooreenzestalkenniscollegesinDeBurchten18ophaalbijeenkomstenverspreidoverhetland(voorzoweldewerkorganisatiealsdevereniging).DezewerdenaangevuldmetbijeenkomsteninLeidenenRotterdamvanFNVLokaal.IndeverbredingsfasehieldonderzoeksbureauTÖTTAinmei2016opbasisvandeuitkomstenuitdeverdiepingsfaseeenbrededraagvlakmeting.Deverzameldemeningenoverdezesthema’seneenaantaloverkoepelendeitemsblekengrotendeelstewordengedragenonderledenenniet-leden.Bijderesultatenvanhetvisietrajectvaltopdatdemeerderheidvandeledenenniet-ledenindetoekomstminderbanenverwacht,maarwelvindtdatiedereenrechtopwerkheeft.Omditterealiserenzijnherverdelingvanwerken/ofeenbasisinkomennodig,meentdemeerderheid.Deledenenniet-ledenvindenverderinmeerderheidonderanderedat:

• Nietdewinstgevendheidendeeconomiecentraalmoetenstaan,maareenmenswaardigesamenleving;

• Eenstrengereaanpakvanmultinationalsnodigisvooralbijbelastingontwijkingenslechtebehandelingenbetalingvanwerknemersinproductielanden;

• Kwaliteitvanwerk,scholing,medezeggenschapenveiligheidvanrobotsvangrootbelangzijnbijdeverdereverspreidingvantechnologie;

• Inhetwerknietalleenwerk-eninkomenszekerheidvanbelangzijn,maarookwerkplezier;• Ereenmeerduurzameeconomiemoetkomenwaarinmilieu-enwerkgelegenheidsbelangen

handinhandgaan.• Pensioenenzorgkostenaandachtverdienenendatveranderingeninhetwerknodigzijnom

aandesteedstoenemendevraagnaarmantelzorgtekunnenvoldoen.• Opbasisvanhetvisietrajectmetintotaal9417deelnemersisditconcepteindrapport

opgesteld.DaarmeekandevereniginghaarinzetbepalenvoorhetMeerjarenbeleid2017–2021.

5

5.ProcesbeschrijvingVisietrajectFNVDeCommissieVisieenstrategievanhetLedenparlementenhetDBhebbeneentrajectgestartgerichtophetdoorontwikkelenvanvisieenstrategievandeFNV.Indithoofdstukwordtverslaggedaanvanhettrajectendeondernomenactiviteiten,diegeleidhebbentothetconcepteindrapportvanhetvisietraject.Vastgesteldkanwordendatditeenbreedenlangtrajectisgewordenwaaraan9417ledenenniet-ledenhebbendeelgenomenindeperiodevanjuni2015tot13mei2016.Nietmeegeteldzijnandere,gelijktijdiglopendevisietrajecten.VisieenbeleidzijnbinnendeFNVietsvanalledag:denkaanpensioenenaanzorg.Sectorenpakkenhierinookdeleadopbijvoorbeeldeenonderwerpalsbasisinkomen.Erzijnookbijdragengeleverdbuitenhetinhetkadervanhetvisietrajectgeorganiseerdeproces,waarvanindithoofdstukverslagwordtgedaan.Teneerstegaathethieromtweevisiedocumenten,ingebrachtdoorrespectievelijkdenetwerkenRozeFNVenWereldburgersFNV.Deinhoudvandezevisiedocumentenwordtaanheteindvanhoofdstuk6afzonderlijkbesproken.TentweedeiserspecifiekeinbrenggeleverddoordeAob(rondhetthemaonderwijs)endesectorUitkeringsgerechtigden(rondhetthemabasisinkomen).Dezeinbrengislopendehettrajectingepastinhetgeorganiseerdeproces.5.1 UitgangspuntenenkadersvoorinrichtingvanhetvisietrajectOpbasisvangesprekkenmetbetrokkenuitdeverenigingzijndevolgendeuitgangspuntengeformuleerdalsbasisvoordeinrichtingvanhetproces:

o Inbrengvanuitzoveelmogelijkleden&stakeholdersvandeFNV(metbetrokkenheidvanhetLedenparlementenbreder)enookvanuitniet-ledenstaatcentraalinhetvisie&meerjaren-beleidstraject;

o Inhoudelijkishetvisie&meerjarenbeleidstrajectgerichtophetophalenvanissuesvanledeninverbindingmet(mogelijke)toekomsttrendsophetgebiedvanwerk,inkomenensociaaldomein.DaarnaastookophetonderzoekenvandebetekenisvandietrendsvoordeFNV,vanuitdekernwaardenuitdegrondslagvandeFNVzoalsstatutairvastgelegd;

o Hetdoelvanhetvisiedeelvanhetvisie&meerjarenbeleidstrajectishetopleverenvanbouwstenenvoorhetmeerjarenbeleid2017–2021vandeFNV;

o Hetformulerenvanditmeerjarenbeleid2017–2021wordtalstweedefaseuitgevoerdbinnenditproject.Inditconceptrapportwordthetmeerjarenbeleidnietgeformuleerd.Daarvoorwordenslechtsbouwstenengeleverd;

o Hetvisie&meerjarenbeleidstrajectdraagtookbijaandehuidigevakbondsagenda(KoopkrachtenEchteBanenenversterkingvandevakbeweging)doordaarwaarmogelijkeenverdiepingtegevenaandezehuidigeagenda;

o RekeningwordtgehoudenensamenhangwordtgezochtmetallopendetrajectenendiscussiesbinnendeFNVzoalsrondZorg,PensioenenBasisinkomen;

o Tussentijdskunnen(tussen)uitkomstenookgebruiktwordenvooreeneigengeluidvandeFNV,bijvoorbeeldrichtingdeverkiezingenvan2017.

6

5.2 TijdlijnvisietrajectWanneer Wat DeelnemersAprilmei2015 Voorbereiding,inclusiefopzet

eninrichtingprojectorganisatienaafstemmingmetdeopdrachtgevers

N.v.t.

Juni2015 Startbijeenkomstoverwat&hoe

122

Oktober,november2015 Verkennen 3619Jan,feb,maart,april,mei2016 Verdiepen 873April,mei2016 Verbreden(draagvlakmeten) 4803Mei,juni2016 ConcepteindrapportVisietraject N.v.t.Mei,juniendaarna Startmeerjarenbeleidstraject N.v.t.Totaal 9417

DeTabelmaakthettrajectinzichtelijk.Hieronderwordtnaderingegaanopdeverschillendeactiviteiten.5.3 DeStartbijeenkomstvanhetvisietraject:19juni2015(Wat&Hoe)Destartbijeenkomstmoestbijdragenaan:

• Deonderwerpendieinhetkadervanhetprojectaandeordegaankomen;• Detrendsdiewewaarnemenoponzekerngebieden(werk,inkomenensociaaldomein);• De‘lading’diewevanuithetprojectmeegevenaandezeonderwerpenentrends

(geïnspireerddoorvakbondswaardenalssolidariteitenrechtvaardigheid);• Deinrichtingvanhetophaaltraject;• Debetrokkenheidvanledenbijhetontwerpenvanhettraject.

Opdestartbijeenkomstwaren122deelnemersuithetLP,erkendenetwerken,VLR-bonden,DB/ABFNVeninbeperktematecollega’suitdewerkorganisatieaanwezig.

7

ResultatenstartdagOpbasisvanondermeerdeuitkomstenvandestartbijeenkomstisgekozenvoordevolgendebasisopzetvanhetophaaltraject:

• Alleskanaandeordekomen(erwordengeenthema’svoorafuitgesloten),maar…

• Wefocussenhetdebatoverdevisieopdevraagwatdebetekenisisvoordekernvandevakbeweging(werk,inkomen,sociaaldomein)vaneenaantalnieuweontwikkelingen/thema’s…

• …envragendaarbijnaar(a)de(beleids)visievandevakbewegingopdezeontwikkelingen(devisievandeFNV)en(b)debetekenisvandezeontwikkelingenvoorde(organisatie,werkwijzeenidentiteitvande)vakbewegingzèlf(overkoepelend,sectorenenbonden)…

• ...enwedoendatdoordethema’stebekijkenvanuitdekernwaardenuitdegrondslagvandeFNV(gelijkwaardigheidvanallemensen,vrijheid,solidariteit,rechtvaardigheid)…

• …enweopenenhetdebatdoorstellingenindiscussietebrengendievanuitdefocusenkernwaardenvandeFNVgebaseerdzijnopdeterdiscussiestaandenieuweontwikkelingen/thema’s…

• …losdaarvaninformerenwedeledenook(langsdigitalewegeneventueelookviacolleges)overdeterdiscussiestaandenieuweontwikkelingen/thema’s.

8

Dethema’sdieeenrolspeleninhetvisietrajectzijn:

.1 Zegetochtneoliberalismevsvanwinstnaarwaarde

.2 Globalisering

.3 Dedominantievandetechnologie

.4 Anderswerken

.5 Klimaatverandering

.6 DemografischeveranderingenTijdenshettrajecthebbendeelnemersaltijddemogelijkheidomnieuweofaanvullendethema’sofperspectievenintebrengen.Daarmeekanhetophaaltrajectdesgewenstwordenaangevuld,zodatallethema’sdiedeelnemersvanbelangvinden,aandeordekunnenkomeninhettraject.

9

5.4 DeVerkenningvandethema’sonderledenenniet-leden.Indemaandnovemberheefteenkwalitatiefeneenkwantitatiefonderzoekplaatsgevondenonderledenenniet-leden.Doelvanhetkwalitatiefonderzoekwasonderzoekenofdebevindingenvandestartbijeenkomstbredergedeeldwordendoorledenenniet-leden.HetkwalitatieveonderzoekisuitgevoerdmetbehulpvanSynthetron.(www.synthetron.com)Ditiseenonline,grote,openmaaranoniemediscussieviadePC:eenbrainstorm,waaraaniedereentegelijkertijddeelneemt.Resultaat:eenlijstmetwatdeelnemersbelangrijkvindenenzichtophoezijoverdethema’sspreken.Tijd Leden Potentiëleleden totaal9nov2016 61 46 10710nov2016 32 51 8323nov2016 66 60 126Totaal 159 157 316

Chattenisnietvooreeniederweggelegd.Enerzijnnatuurlijkmensendieomallerleiredenenmeertijdwillenhebbenomhunmeningtegeven.Ditzijndeoverwegingengeweestomnaasthetkwalitatieveonderzoekeenvragenlijstvooreenlangeretijdopentestellen.HiervoorishetonderzoeksbureauTÖTTAbenaderd,vanwegezijnbekendheidmetdeFNVenhetledenpanelonderzoekVan17novembertot22novemberheeftTÖTTAeenenquête(kwantitatiefonderzoek)uitgezetonderhetFNVledenpaneleneenjongerenpanel.Doelvanditonderzoekwasooktetoetsenofdegedefinieerdethema´sdejuistezijnenherkendwordendoorledenvandeFNV.Intotaalhebben3303ledenmeegedaanaanhetonderzoek.Deconclusiesn.a.v.deverkenning(zowelkwalitatiefalskwantitatief)zijn:

- Dethema’svandestartbijeenkomstwordengedeeldenherkenddoorledenenniet-leden;- Deverwachtingvandedeelnemersisdatdegenoemdethema’sopzijnminstenigeinvloed

zullenhebbenopzijnofhaarwerkofinkomen;- TÖTTA-onderzoekgeeftaandatookjongerendethema’sherkennenenvindendatdeFNV

zichhiervoormoetinzetten;- Synthetron-onderzoekgeeftnogaandatnaastdegenoemdethema’sdoordedeelnemers

spontaangenoemdworden:o Werkonzekerheido Betaalbaarheidentoegankelijkheidvandezorg.

10

5.5 Verdiepenvandethema’sinbijeenkomsteninhetland.

Naeengoedbezochtestartbijeenkomstendeverkenningisbeslotenombreedtegaanophalen,ineencombinatievanonlineenofflineactiviteiten.Deonlineactiviteitenbestaanuiteenpaginaopdewebsite(www.fnv.nl/visietraject)enonlineledenraadplegingen.DeofflineactiviteitenuiteenzestalkenniscollegesinDeBurcht(www.fnv.nl/visietreaject)en18ophaalbijeenkomsten(voorzoweldewerkorganisatiealsdevereniging),desgewenstaangevuldmetextrabijeenkomstenvoorspecifiekesectoren(maximaal26en/ofafdelingenvanFNVLokaal(maximaal90).TerondersteuningvandezeextrabijeenkomstenhebbendeprojectleiderseenoproepgedaanopeenbijeenkomstvanFNVlokaaleindoktober.9decemberheeftereeninstructie-bijeenkomstplaatsgevondenvoorsectorenenlokaleafdelingenterondersteuningvandeorganisatievandeeigenbijeenkomsten.

11

Tijd Wat deelnemers9december2015 Instructiebijeenkomstvoorhetorganiserenvan

visiebijeenkomstenlokaal/regionaal13

Januari2016 Kenniscollegeseconomisering,globalisering 79 Dialoogbijeenkomstvereniging 180 Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie 63Februari2016 KenniscollegestechnologieenAnderswerken 77 Dialoogbijeenkomstvereniging 172 Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie 44Maart2016 KenniscollegesDemografieen

Klimaatverandering70

Dialoogbijeenkomstvereniging 124 Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie 33Mei2016 VakbondscaféRotterdam 21 VakbondshuisLeiden 10

DeprojectorganisatieverzorgtindezefasevanhetvisietrajecteenzestalkenniscollegesinDeBurchten18bijeenkomsten.Dezebijeenkomstenstaanopenvoorledenuitdesectorenenvanlokaal.Zestaanookopenvoorniet-leden.Ledenwordenopgeroepenintroducees(collega’s,partner,enzovoorts)meetenemen;niet-ledenwordenookrechtstreeksaangesprokenviabijvoorbeeldonzesite.Perbijeenkomstzijntweethema’sbehandeld.Debijeenkomstenzijngeleiddoormedewerkersvandekaderacademie.DaarnaastwarenerrapporteursvandeBAGaanwezig.

12

5.6 EvaluatieNaafloopwordendebijeenkomsteninhetlanddoordeprojectorganisatiegeëvalueerdviaeenmailtjenaaralledeelnemersmeteenlinknaareenSurveyMonkey-evaluatieformulier.Voorniet-ledenisinditformuliereenlinknaar‘Lidworden’,‘Voordelen’en‘WatisFNV’opgenomen.EvaluatievandekenniscollegesenbijeenkomstenvisietrajectdoordedeelnemersDezeskenniscollegesen18regiobijeenkomstenvanhetvisietraject,georganiseerdindemaandenjanuaritotenmetmaart2016,trokkensamen444uniekedeelnemers.Dezemensenzijninaprilbenaderdmetdevraagwatzijvandekenniscollegesenbijeenkomstenvonden.InmeizijnnogtweeextrabijeenkomstengeorganiseerddoordelokalenetwerkenRotterdamenLeiden.Dezebijeenkomstenkondenhelaasnietmeermeegenomenwordenindeevaluatie.Vande444uniekedeelnemersaandezeskenniscollegesen18bijeenkomstensamenvulden144deelnemerseendigitaalevaluatieformulierin.Deresponsligthiermeeop32procentduswewetenvanruim3opde10deelnemershoezijdekenniscollegesenbijeenkomstenervarenhebben.De144respondentenzijnbijnaallemaalFNV-lid(op1na),bijnaallemaal35jaarofouder(op3na)en1opde5isvrouw.

FNV % AantalFNV-lid 99% 142NoggeenFNV-lid 1% 1beantwoord 143overgeslagen 1

Leeftijdcategorie % AantalJongerdan35 2% 335ofouder 98% 140beantwoord 143overgeslagen 1

Geslacht % AantalMan 80% 114Vrouw 20% 29beantwoord 143overgeslagen 1

13

Ruim3opde10respondentenheeftalleeneenofmeerkenniscollegesbezocht,ruim4opde10alleeneenofmeerregionalebijeenkomstenenruim2opde10beide.

Deelnemers % Aantal

Ikhebeenofmeerkenniscollegesgevolgd

33% 47

Ikhebaaneenofmeerregionalebijeenkomstenmeegedaan

44% 64

Beide 23% 33beantwoord 144overgeslagen 0

Derespondentenisgevraagdomhunwaarderinguittesprekenineenrapportcijfervan1t/m10endaarbijdesgewensteentoelichtingtegeven.Zijgaveneenruimezevenvooralleaspectendieweindeevaluatiehebbenopgenomen.Vrouwensprekenoverdehelelinieeenietslagerewaarderinguitdanmannenmaardeverschillenzijnminimaal.Dekenniscollegesscoordenmeteengemiddeldewaarderingvan7,6hogerdanderegionalebijeenkomstendieeengemiddeldewaarderingkregenvan7,1.Demodus,dewaarnemingmetdehoogstefrequentie,wasechtervoorbeiden8.Specifiekvoorderegionalebijeenkomstenisookgevraagdnaardewaarderingvandefilmpjes,desfeer,deinhoudendegespreksleiders.Defilmpjesscoordengemiddeld7,0,desfeer7,5,deinhoud7,1endegespreksleiders7,4

Rapportcijfer(1t/m10) Gemiddelde ModusWatvondjevandekenniscolleges?Geefeenrapportcijfervan1–10. 7,6 8Watvondjevanderegionalebijeenkomsten?Geefeenrapportcijfervan1–10.

7,1 8

Tijdensderegionalebijeenkomstenwerd-voorafgaandaandeverkenningvaneenthema-hetthemaingeleidmeteenfilmpje.Watvondjevandefilmpjes?Geefeenrapportcijfervan1–10.

7,0 7

Watvondjevandesfeertijdensderegionalebijeenkomst(en)?Geefeenrapportcijfervan1–10.

7,5 8

Watvondjeinhoudelijkvanderegionalebijeenkomst(en)?Geefeenrapportcijfervan1–10.

7,1 8

Watvondjevandegespreksleider(s)?Geefeenrapportcijfervan1–10. 7,4 8

14

Gevraagdnaarofmentijdensderegionalebijeenkomstenalleskonzeggenwatmenwilde,antwoordden4vande5respondentendatdithetgevalwas;1opde5heeftnietalleskunnenzeggenwathijofzijwilde.

Hebjetijdensderegionalebijeenkomst(en)alleskunnenzeggenwatjewildezeggen?

Antwoord % Aantal

Ja 80% 77Nee 20% 19Eventueletoelichting: 23beantwoord 96overgeslagen 48

RodedraadvandegegeventoelichtingenZoalsgezegdkondenrespondentenhunantwoordendesgewensttoelichten.Eenbelangrijkerodedraadisdatmenhetjammervonddatjongerenenwerkendenondervertegenwoordigdwarenindebijeenkomsten.Verdervondmendetijdvoordiscussiebeperktenvragensommigenzichafofernietmeernaareenuitkomsttoehadmoetenwordengewerkt.Daarbijspeeltdatmenaandeenekantstrakgespreksleiderschapopprijssteltmaaraandeanderekantwilmenzelfgehoordworden.Tijdensdebijeenkomstenistoegezegddatmateriaalzouwordennagezondenmaarhetachterafsturenvaneenlinknaardestukkenopwww.fnv.nl/visietrajectwerdblijkbaarnietalseennazendingervarenwantsommigerespondentenmelddendatzijhettoegezegdemateriaalnooithebbengekregen.Despreekbaldievanhandtothandging,werktegoedmaarwaslastigtereinigen.Gaandehettrajectzijnandere,makkelijkertereinigenspreekballenaangeschaft.Deonlinecollegeszijngedurendedebijeenkomstenverplaatstnaareenandereplekopdesitewaardoorlinksnaardecollegesdiealverspreidwarenineensdoodliepen.Sommigerespondentensprakenhieroverhunteleurstellinguit.Hoeweldecollegesnogwelonlinestonden,warendezeonvindbaargewordenvoorhen.Dezediscontinuïteitvandesitestructuurengeplaatstecontentzalonderdeaandachtvandewebredactiewordengebracht.Zievoordetoelichtingbijdewaarderingvandekenniscollegesenderegionalebijeenkomstenbijlage1.

5.7 Verbreden:draagvlakmetenonderledenenniet-leden

OpbasisvandeuitkomstenuitdeverdiepingsfaseheeftTÖTTAdeopdrachtgekregenomnategaaninhoeverredeverzameldemeningenoverdezesthema’seneenaantaloverkoepelendeonderwerpengedragenwordenonderledenenniet-leden.Aanhetgrootschaligeonderzoekhebbenintotaal3585ledenen1218niet-ledenmeegedaan.

15

5.8OpstellenvanconcepteindrapportOpbasisvandegenoemdefasenvanhetvisietraject(verkennen,verdiepen,verbreden)isereenconcepteindrapportopgesteldopbasiswaarvandevereniginghaarinzetkanbepalenvoorhetMeerjarenbeleid2017–2021.5.9DeprojectorganisatieOpdrachtgeverishetDB/AB,dathieroveropregulierewijzeverantwoordingaflegtaanhetLedenparlement.Verantwoordelijkportefeuillehouderc.q.opdrachtgeverisdevoorzitter,TonHeerts.Stuurgroep:EriseenStuurgroeptenbehoevevandedirecteaansturingvanhetproject.Samenstelling:naastdevoorzitterookdealgemeensecretarisLeoHartveld,vanwegedelijnmetdeverenigingenmethetcongres,endemanagerBeleidsadviesgroep,AnnettedeGroot.Klankbordgroep:Inhoudelijkenprocesmatigbegeleidenvanhettraject.Eriseenbreedsamengesteldeklankbordgroepzodatdeverenigingendewerkorganisatiehetprojectinhoudelijkenprocesmatigkunnenvolgen.Samenstelling:KristinavanderMolen,OnnoSungkono,RobertEnsor,HarryBalgobind,FredAnerooy,RinseJelluma,RuuddeKloe,MargoKranenburg,HennyPlat,WilDriessen,EdwinRustenburg,CaroCordes,JosBroeren,AukevanNie,JohnMarks,GerRolsma,NielsPetersProjectteam:Taak:zorgdragenvoordefeitelijkeuitvoeringvanhettraject.Daaromwordeninditteamdeorganisatorischelijnengelegdmetdesectoren,deregionale/lokalegroepen,deKaderacademie,CommunicatieenMarketingendeBeleidsadviesgroep.Hetprojectteamborgtdatinhoudelijkeexpertsopdejuistemomentenwordenbetrokken.Samenstellingvanhetprojectteam:

• GerardReinders(projectleider);• PaulvanKruining(projectleider);• RenateBos(Beleidsadviesgroep)tot1januari2016;• MarjanMaassen(Beleidsadviesgroep);• JoKant(Kaderacademie);• GerbenHardenveld(Sectoren);• BiancaTeeling,ClaudiaBusatoenSandravanRooij(allen

CommunicatieenMarketing);• KatjaUnlütürk;ManagerLokaalenRegionaalVakbondswerk,

Lokaal/Regionaal;• MariannevanderPol(Beleidsadviesgroep);vanafjanuari2016;• CassandradeBoer(projectsecretaresse)tot1november2015;• FatimaelMourabit(projectsecretaresse)vanaf1november2015.

Kringvanbeleidsadviseurs:Taak:inhoudelijkfaciliterenvanvisiebijeenkomstendooropstellenvanfactsheets,ondersteunenbijtotstandkomenvanbeeldmateriaalenbijdragenaanhetconcepteindrapport.Namen:PimPaulusma,SaskiaBoumans,AnnievanWezel,FredyPeltzer,AndréeRuiters,JessicavanRuitenburg,MariannevanderPol,ElsBosenDeliaBuitenhuis.

16

Gastheer/Gastvrouwvisiebijeenkomsten:Taak:Mensenontvangen,zorgendateventuelecateringproblemenwordenopgelost,vragenofdeverwarminghoger/lagermoet,enzovoorts.Bijeenkomstopeneneninleiden,gespreksleiderenrapporteurvoorstellen,woordgevenaangespreksleider.Namen:RonvanBaden,HennySiwabessy,MustaphaLaboui,CobyAdema,AddeVos,JoosjedeLange,DickKoerselman,FredPolhoutenFransiendeJong.Gespreksleidersvisiebijeenkomsten:Taak:deinhoudbewaken(lijnvanhetgesprekbewaken,afdwalingenvriendelijkafkappen,deelnemersconfronterenmeteventueletegenstrijdighedeninhunverhaal,doorvragenalsietsnietduidelijkisvoorjezelfofvooranderedeelnemers,regelmatigsamenvatten);hetprocesbewaken(tijdbewaken,rapportagebewakendooralsdatnodigisexplicietaantegevendatietsinhetverslagmoet,rapporteurfaciliterendoorregelmatigsamentevattenendoortevragenofhetgesprekduidelijkgenoegverlooptomtekunnenrapporteren);desfeerbewaken(onderlingeomgangsvormenbewaken,geweldlooscommunicerenvoorleven,deelnemersenthousiasmerenvoorhetprogrammaendegebruiktewerkvormen,regelmatigcheckenofiedereenernogprettigbijzitdoorgoedtekijkenenluisterenen/oferexplicietnaartevragen)Namen:JitskevanKaam,JoKant,PaulineRas,ThomasvanDuinenMarjanMaassen.Rapporteurs:Taak:Tweeaparterapportagesmakenvoordetweethema’sdieineenbijeenkomstaandeordezijn,aandehandvanderapportageformatsendezerapportagesmailennaarvisietraject@fnv.nlNamen:MarcoBorsboom,Eric-JanLeeuw,KhalidAzougagh,ChristeliendeGoede,MathildeDekker,ElsBos,GerardReinders,PeterdeHaan,JessicavanRuitenburg,MariannevanderPol,HeleendeBoerenMathildeDekker.

17

6.Visietraject:bouwstenenvanledenenpotentiëleledenIndithoofdstukpasserendezesthema’svanhetVisietrajectderevuemethunimpactopwerkeninkomenvanledenenniet-leden:

• Economisering• Globalisering• Technologischeontwikkelingen• AndersWerken• Klimaatverandering• Demografischeontwikkelingen

Centraalinhettrajectstaandeervaringenvanledenennietledenmethunmeningenoverdeissuesbinnendezestrends.Hoewelhetomzesverschillendethema’sgaat,hebbenzewelmetelkaartemaken.Erzijnissuesdiemeerdaneenthemaraken.Voorbeeldenzijndevisieopwerk,herverdelingvanwerkenhetbasisinkomen.

Dithoofdstukisdeweergavevandestartbijeenkomstop19juni2015,deverkenningvandethema’sonderledenenniet-ledendooreenon-line-onderzoekmethulpvanSynthetronenTÖTTA,discussiebijeenkomstenoverdezesthema’sinderegioindemaandenjanuari–maart2016enenkelebijeenkomsteninmei2016endedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAinmei2016.Ditprocesvanhetvisietrajectisbeschreveninhoofdstuk5.

Overkoepelendethema’sZoverwachtdemeerderheidvandeleden(65%)enniet-leden(54%)indetoekomstminderbetaaldwerk.Dattweeopdetienledenendrieopdetienniet-ledenopdezevraaggeenantwoordgeven,wijsteropdatzehetmoeilijkvindenhieroverietstezeggen.Nietteminzijnledenenniet-ledenbepaaldnietblijmetdeverwachtebanenkrimp.90%vandeledenenmaarliefst91%vandeniet-ledenvindtdatinprincipeiedereenbetaaldwerkzoumoetenkunnenhebben.Decombinatieminderbanenenrechtopwerkvooriedereennoopttotnadenkenoveroplossingen.Favorietdaarbijzijnherverdelingvanwerkeneenbasisinkomen.Datiseenmaandelijksbedragdatiedereenkrijgtongeachtwerksituatie,inkomenofvermogen.Vooreenbijstandsuitkeringzondersollicitatieplichtentegenprestatiezijnminderhandenopelkaartekrijgen:voor33%vandeledenen31%vandenietledenisditeengeschiktmiddel.EchtebanenHetstrevennaarechtebanenendebedreigingendaarvanlopenalseenrodedraaddoordethema’sheen.Zoheeftglobaliseringuiteraardhaareffectenopdekwaliteitvandebanen,zowelinNederlandalseldersindewereld.HetthemaAnderswerkengaatgrotendeelsoverflexwerkwaarbijhetbewustzijndathetookanderskan,nooitverwegis.Vaneconomiseringmethaarrendements-denkenvrezenledenennietledenvooralverslechteringenenbijtechnologischeontwikkelingenvindenledenenniet-ledenhetvangrootbelangdatzoweldebondalsdeondernemingsradenzichinzettenvoorbehoudofverwervingvanEchtebanen.Ditincombinatiemetdietechnologischeontwikkelingen.Duurzameeconomie,horendbijhetthemaklimaatverandering,levertnietzondermeerEchtebanenofweldecentworkop.Datiseendilemma.Bijdemografischeontwikkelingen

18

tenslotte,komtnaarvorendathetvooraljongerenenwerklozeouderennietlukteenEchtebaantebemachtigen.Thema’seneffectenKijkendnaardeverschillendethema’sverwachtenzowelledenalsniet-ledenvantechnologischeontwikkelingennogdemeestepositieveeffecten.Ditondanksdeverwachtingdatdezetrendwellichtmetmeer‘verdwijnbanen’dan‘verschijnbanen’gepaardzalgaan.Ledenverwachtendeminstepositieveeffectenvaneconomisering(slechts6%;nietleden:17%);voornietledenisditklimaatverandering(10%).Ledenzijndaarietspositieverover:18%verwachtmeerpositievedannegatieveeffecten,maarhetkanzijndatzijdaarmeebedoelendatdoordeklimaatveranderingeentegenbewegingopgangkomtgerichtopduurzameenergie.Kwetsbaregroepen(werkloos,werkzoekend,bijstand,arbeidsongeschikt,laaginkomen)zienoverdehelelinieminderpositievedannegatieveeffectenenmeerbedreigingendankansen.Gelijkwaardigheid,solidariteit,enrechtvaardigheidWatvolopindediscussiebijeenkomstendoorklinkt,zijnFNV-waardenalsgelijkwaardigheid,solidariteit,enrechtvaardigheid.Ookindedraagvlakmetingisdithetgeval.Zovindtgemiddeld90%datallekinderengelijkekansenmoetenhebbeninhetonderwijs,zelfsalsdatmeergeldkost.Inmenigediscussiebijeenkomstvaltdezorgvoordeachterblijverstebeluisteren,demensendienietmeekunnenkomenmetdetechnologischeontwikkelingen,voorwiedebroodnodigescholingproblemenzalopleveren.Metdewerklozeouderendiesteedsmoeilijkeraaneenbaankomen,enmetdemensendienoodgedwongenblijvenhangenindekleineflexbaantjesenalleenmaarkunnendromenvaneenEchtebaan.Indiversediscussieskomtnaarvorendathogeropgeleidenbeterafzijninonzeveranderlijkewereld,weerspiegeldindezesthema’s.Ookuitdeantwoordenopdedigitalevragenlijstenblijkenverschillentussenopvattingenvanhogerenlageropgeleiden.Maartijdensdebijeenkomstenenindedraagvlakmetingkomtkeeropkeerdesolidariteitenhetrechtvaardigheidsgevoelnaarboven:wemoetenonsnietuitelkaarlatenspelen;wemoetendeklooftussenhoger-enlager-opgeleidendichten.Erlijktookenigematevansolidariteitdoorteklinkenbijhetthemaglobalisering.DeelnemerswillenweliswaareerstaandachtvoordeeigenproblemeninNederland,maardemeerderheidwilditincombinatiemetinternationalesamenwerking.Ookinhetthemademografischeontwikkelingenis,naastzorgelijkegeluidenoverdemigrantenstroom,ooksprakevansolidariteiteneerlijkdelen.Hiernawordtelkthemakortbeschreven,gevolgddoordemeningenvanledenenniet-ledenoverdeverschillendeissuesbinnenhetthema.Elkonderdeeleindigtmeteenweergavevandekernpuntenbinnenhetthema.

6.1.Economisering6.1.1 Hetthemaeconomisering

Sindsdejarenzeventigentachtigvandevorigeeeuwwordteconomischegroeisteedsmeeralseenopzichzelfstaanddoelgezien.Dearbeidsproductiviteitsteegnietmeerzosnelalsinvoorgaandedecenniaendewinstmargesliepenterug.Daardoorontstondennieuweinzichten:

• privatiserenvanpubliekedienstverlening(vrijemarkt);• democratie(zelfdoen,participatie,eigenverantwoordelijkheid);• eennieuwearbeidsmoraalen–organisatie(meerflexibiliseringenmobiliteit).

19

Kerngedachteis:demarktzorgtvoordebesteuitkomstenendusisermeermarktwerkingnodig.Reguleringzitdatmaarindeweg(administratievelastenverlichtingvoorwerkgeversdus).‘Alsjemaarjebestdoetenhardwerkt,komthetgoed’,gaatvooreensteedskleinerdeelop,terwijleensteedsgroterdeelachterblijft.Terwijlookdiegroepgewoonhaarbestdoet.Alleendatwordtsteedsminderalszodanigervaren.Hetaantalmensenmeteenflexibel,onzekerarbeidscontractstijgt.6.1.2 Watvindendeledenenniet-leden?

ToenemendeongelijkheidenmeerbestaansonzekerheidEconomiseringdoetmensendenkenaan:‘Demensiservoorhetgeldi.p.v.hetgeldiservoordemens’.Hetrendementsdenkenisleidend.Nietwaardenennormenzijnbelangrijk,maargeld.Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheidenmeerbestaansonzekerheid.Genoemdwordendeflexibelecontracten,zzp-ers,datmensenlangerwerkloosblijvenendatouderenmoeilijkeraandeslagkomen.Erzijnookdeelnemersdienietdurvenoptekomenvoorhunbelangen(jeraaktjebaankwijt).Ookdrukenbezuinigingenopcollectievevoorzieningenwordendaarbijaangehaald.

Eendeelnemer:‘Ikwerkindehulpverlening….Deindividualiseringleidtbijmijaandetelefoontotzelfmoordgesprekken’.

Centraalindeervaringenstaatdatmensenzichvaakmachteloosvoelenenhetideehebbenergeengripoptehebben.Datisproblematisch,omdatonzeoplossingendanooknietalsgeloofwaardigwordenervaren.Wanteristochniksaantedoen.Mensenverlangennaar‘eenfijnesamenlevingvooriedereen’en‘meerstrevennaarwelzijn’.‘Watisonsbrutonationaalgeluk?’,vragenzezichaf.EconomiseringisnietvanzelfsprekendIndediscussiesvindendeelnemersdatdetrendvanhetrendementsdenkengekeerdmoetworden.Geldverdienenlijkthetleidendeprincipe;ditgaattenkostevanallesendraagtnietbijaanduurzaamheid.Heteconomischdenkenleidtertoedatwerknemersgezienwordenalskostenpostendatdemenselijkemaatzoekis.DeelnemerszienhierinookeenrolvoordeFNVomdathetgaatomontwikkelingendiedekwaliteitvanhetwerk(werkzekerheid)endekwaliteitvandepubliekedienstverleningraken.Eenruimemeerderheidvandeleden(81%)eneenkrappemeerderheidvandeniet-leden(54%)isvanmeningdateconomiseringeenkeuzevandepolitiekisendathetookmogelijkiseenanderewegtekiezenvooronsland.Drieopdetienniet-ledenvindeneconomiseringnodigommeetekunnenkomenindewereldeconomie.Jongeenhoogopgeleideniet-ledenzijnvakervanmeningdateconomiseringbijdezetijdhoort.Dehoudingvanledenenniet-ledent.a.v.economiseringisnietpositief.Onderzowelledenalsniet-ledeniseenmeerderheidvanmeningdatdooreconomiseringhetverschiltussenarmenrijkgroterwordt.Datvindt89%vandeledenen74%vandeniet-leden.71%vadeledenen56%vandeniet-ledenvindendatcollega’selkaarsconcurrentworden.Jongereledenvindendatietsmindervaak.Niet-ledenmeteenlaaginkomenvindenvakerdatereenlagekwaliteitbanenontstaat.KwaliteitvanonderwijsenzorgbelangrijkegraadmeterWatisdebestegraadmeteromvasttestellenhoehetgaatmetNederland?Datiszekernietopdeeersteplaats,dathetgoedgaatmetdeeconomiealszodanig.Slechts15%vandeledenen33%vandeniet-ledenplaatsendititeminhuntop-3vangraadmeters.Ledenenniet-ledenzijnopmerkelijkeensgezindinhunfavorietegraadmeters:‘kwaliteitentoegankelijkheidvanonderwijsenzorg’(leden:54%;nietleden48%)en‘datiedereenvoldoendetebestedenheeft’(zowelledenalsnietleden47%).Aanwezigheidvaneensociaalvangnet(o.a.uitkeringbijziekteenontslag)vindenledennognetietsbelangrijker(ook54%)terwijlvoorniet-leden‘hoegelukkig’mensenzichvoelen’opdederdeplaatsstaat.

20

Overigensvindtdeovergrotemeerderheidvandeledenenniet-ledendatallekinderengelijkekansenmoetenkrijgeninhetonderwijs,ookalsdatmeergeldkost.Ookvindtmeerdan80%vandeledenendeniet-ledendatdeaandachtvoordebesteleerlingenniettenkostemaggaanvandeanderen.

Matigesteunomiets(meer)tedoenomdekwaliteitvandesamenlevingverderteverbeterenDrieopdetienledenenniet-ledenzijnbereid(meer)vrijwilligerswerkdoenentweeopdetienledenzijnbereidmeerbelastingtebetalen.Beidemethetoogmerkzelfietstedoenomdekwaliteitvandesamenleving(verder)teverbeteren.Onderniet-ledenkrijgtdebereidheidtothetbetalenvanmeerbelastingnauwelijkssteun(8%).Vieropdetienledenenbijnadehelftvandenietledenvindenechterdatzijalgenoegdoenomdekwaliteitvandesamenleving(verder)teverbeteren.Lageropgeleidenvindendatvakerdanhogeropgeleiden,zowelbijledenalsniet-leden.

6.1.3 Dekernpunten

VolgensMirjamdeRijk(diehetkenniscollegeovereconomiseringheeftgegeven)vindteengrotemeerderheidvandeNederlandersdeongelijkheidinNederlandtegrootenzoweldelonenaandeonderkantalsdeuitkeringentelaag.Eengrotemeerderheidvindtdaternietbezuinigdmagwordenopdezorg,deAOWenhetpensioen.Erisdusveelsteunvooreenandereagenda,mitsgoedgebracht.

1. Eriseenalternatiefvooreconomisering:nietwinstgevendheidendeeconomiemoetencentraalstaan,maardemenselijkemaatenhetwelzijn.

2. Erzijnverschillentussenhogerenlageropgeleidenentussenjongerenenouderenwaarhetgaatomdebelevingvan(aspectenvan)economisering.Dezebelevinggaatookpasechtlevenwanneerhetgaatomdemanierwaaropeconomiseringconcreetwordtinhetlevenvanmensen.Deuitdagingisditallesteverbinden.

3. Investeringingoedezorg,onderwijsensocialevoorzieningenisvanbelang.Onderwijskaneenwaardevollebijdrageleverenaanhettegengaanvandetweedelingindesamenlevingtussenhogerenlageropgeleidendoorinhetonderwijs‘lerensamenleven’tebenadrukken.

6.2.Globalisering

6.2.1.HetthemaglobaliseringDatonzeeconomiesterkmetdieinderestvandewereldisverweven,realiseerdenweonsbijdestartvandecrisisin2008pasgoed.InNederlandwerkentweevandevijfwerknemersindeprivatesectorbijeenmultinational,terwijlersteedsmeerNederlandsebedrijveninbuitenlandsehandenkomen.Globalisering(toenamevangrensoverschrijdendehandeleninvesteringen)iséénvandetrendsdieopdeachtergrond,geleidelijkenbijnaonzichtbaaronslevenenonswerkmedebepalen.DaarommaakthetthemadeeluitvanhetVisietraject.Multinationalshebbenveelinvloed.Zezettenhuneigenproductieketenopenhunproductieprocessenvindennuoverdehelewereldplaats.Ookdienstenwordeninternationaalaangeboden.Daarbijgaathetomnetwerkendieookvervoerendienstverleningomvatten,vangrondstoftotverzekering.Demeesteopbrengstengaannaardeuiteindenvandeketen:naar

21

ontwikkelingenontwerpennaardemarketing.Dewerknemersindeproducerendelandenwerkenonderslechtearbeidsvoorwaardenenomstandigheden.VoorNederlandwordtglobaliseringoverhetalgemeenalseenpositievetrendgezien.Dathangtsamenmetonzeopeneconomie.Doorglobaliseringzijnconsumentenproductenvoorveelmensentoegankelijkgeworden,terwijldaardoorookmiljoenenmensenopdewereldwerkkregenendeergstearmoedeistegengegaan.HetheeftookvoormeerwelvaartinNederlandgezorgd.GlobaliseringverbindtwerknemersenvakbondenmetelkaarwaardoorvakbondenhechterinternationaalkunnensamenwerkenDeuitdagingdaarbijisglobaliseringooktelatenwerkeninhetvoordeelvanwerknemers.6.2.2 Watvindendeledenenniet-leden?Globaliseringwerdinhetbeginvandittrajectgeenbelangrijkthemagevonden.Jekuntnietzeggendatmenhetnietbelangrijkvond,omdatdevraagwaswelkevandezesthema'shetbelangrijkstwas.Erwerdookgeenverbandgelegdtussenglobaliseringenanderethema’salsaandeelhouderskapitalisme.Datveranderdetijdensderegionalebijeenkomsten.Demeestedeelnemersziendeglobaliseringalsonafwendbaar,metvoor-ennadelen.Hetwordtgeassocieerdmetverliesvanwerkgelegenheid,vooralvanlaaggeschooldwerk,meteengraaicultuur,uitbuiting,kinderarbeideneentegrotemachtvoormultinationals.Groteinternationaleorganisatiesenbedrijvenbepalendewerkgelegenheidendenationaleoverheidheefthiernietsmeerovertevertellen,denktmen.EnkeleledenwijzenookopdegevolgenvandeglobaliseringvoorhetmilieuendeCO2-uitstoot.Zezijnomdieredenkritischoverdezetrend.Maarglobaliseringisookinnovatie,meerdiversiteit,enveiligenverantwoordondernemen.Hetbiedtdemogelijkheidvooriedereenindewerelddearbeidsomstandighedenteverbeteren.Multinationalszoudenlokalewerknemersdanwelmeermoetenbetrekkenenzichaanafsprakenmoetenhouden.Eendeelnemer:‘Ikvinddatgesleepmetgoederenoverdewereldnietergduurzaam.’

VerschillendvoorhogerenlageropgeleidenGlobaliseringbiedtookkansenvoordeNederlandseeconomieenzekervoordehogeropgeleidewerknemersomoverdegrenstegaanwerkenbijvoorbeeld.Maarmenisereensgezindoverdatglobaliseringvoorlageropgeleidenminderkansenbiedtdanvoorhogeropgeleiden.81%vandeledendenktdatglobaliseringvoorlaagopgeleideneenbedreigingis,en48%zietookeenbedreigingvoormiddelbaaropgeleidewerknemers.Ookdeniet-ledenzieninmeerderheid(62%)voorlaagopgeleideneendreiging.Eenderdevandeniet-ledenzietookvoordemiddengroepeneenbedreigingenzietvooreenkwartvandezegroepkansen.Voorhoogopgeleidenzienachtopdetienledenenzesopdetienniet-ledenjuistmeerkansen.StrengereaanpakmultinationalsEenruimemeerderheidvandedeelnemersvindtdatwedemultinationalsstrengermoetenaanpakken.Negenopdetienledenvindendit,enzevenopdetienniet-leden.Zijzijnvanmeningdatmultinationalsteveelmachthebbenendatzebelastingontwijken.Slechts5%vandeledenen16%vandeniet-ledenvindtdatwedezebedrijvenhungangmoetenlatengaanomdatzevoorinkomstenenwerkgelegenheidzorgen.Jongerenenhoogopgeleidenvindenditietsvakerdanouderenenlaagopgeleiden.

22

EigenproblemeneninternationalesamenwerkingWemoetenonseerstoponzeeigenproblemeninNederlandrichten,vindt57%vandeledenen70%vandeniet-leden.30%vandeledenvindtjuistdatweereerstvoormoetenzorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen;oudereledenvindenditietsvakerdanjongeren.17%vandeniet-ledenwildatweeerstzorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen.Laag-enmiddelbaaropgeleideledenvindenvakerdatweonseerstoponzeeigenproblemenmoetenrichten,resp.77%en71%danhogeropgeleiden,41%.Maardemeestedeelnemerszienwelmogelijkhedenvoorverbeteringvooriedereen,zowelinNederlandalsinanderelanden.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-ledenvindendatweinternationaalmoetensamenwerkenzodatdeglobaliseringkansenbiedtvooriedereen.Hogeropgeleidenvindenditvaker(74%)danlager-enmiddelbaaropgeleiden(51%).

6.2.3 Dekernpunten

1. Globaliseringheeftnietvooriedereendezelfdegevolgen.Laagenmiddelbaaropgeleidewerknemerservarenmeerdenadelenvandeglobalisering,terwijldezevoorhogeropgeleidenmisschienookkansenbiedt.Daarmeedraagtglobaliseringbijaandeongelijkheidendekloofindesamenleving.

2. DeFNVmoetmeerkennishebbenvandemanierwaaropglobaliseringdekwaliteitvandebanenendewerkgelegenheidbeïnvloedt.Deontwikkelingenophetgebiedvanflexibilisering,economisering,uitbesteding,anderswerken,duurzaamheidentechnologischevernieuwingwordenimmersnietalleeninNederland,maarmededoorinternationalebedrijvenbepaald.

3. Allewerknemersmoetenbeterwordenvanglobalisering.DitvereistdatdeFNVinvesteertinnieuwevormenvansolidariteit.Vormenvaninternationalevakbondssamenwerkingdieertegelijkertijdopgerichtzijndatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen,endatwerknemersinNederlandwordenbeschermdtegennegatievegevolgenvanglobalisering.

4. Multinationalsmoetenstrengerwordenaangepakt.Verbindingmethetvakbondswerkbijmultinationalsisvanbelangomdeeigenledentebeschermenentegelijkertijdzakenalsbelastingontwijking,slechtebehandelingenbetalingvanwerknemersinproductielandenenkinderarbeidaantepakken.

5. Overhedenmoetenglobaliseringregulerenzodatnegatieveeffectenbeperktblijvenendepositieveeffectenwordenversterkt.

6.3Technologischeontwikkelingen

6.3.1HetthematechnologischeontwikkelingenErisonduidelijkheidbijwerkenden,uitkeringsgerechtigdenenseniorenoverdegevolgenvantechnologiealskunstmatigeintelligentie,robotisering,3D-printers,data-analyticsendigitaliseringvandiensten(Uber,Airbnb).Nietbekendiswatditgaatbetekenenvoorsectoren,banen,socialezekerheid,vakmanschapenzeggenschap.Processenalsrobotisering,automatiseringendigitaliseringmakenhetmogelijkommeerencomplexeretakenvanwerknemersovertenemenofteondersteunenendezeveranderingengaansnel.Takenveranderenofverdwijnenenookdewijzewaaropdearbeidinorganisatiesgeorganiseerdis,blijftniethetzelfde.Ditheeftzijngevolgenvoordearbeidsinhoud,voorwatmensenkunnen,envoordekwaliteitvanhetarbeidsaanbod(EchteBanen?).

23

Indepraktijkvannuwordenzoweldevoor-alsdenadelenvanrobotiseringuitvergroot.Recentonderzoeklaatziendatopditmomentvooralinformatie-verwerkendebanenmetroutinematigetakeninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktverdwijnen(polarisatie)endaterbanenindeICTbijkomen.Invergelijkingmethetbuitenlandisdekrimpvanmidden-beroepeninNederlandechterbeperkter.Welkrijgenalleopleidingsniveausmetdigitaliseringenrobotiseringtemaken!

6.3.2 Watvindendeledenenniet-leden?

Technologischeontwikkelingenzijnniettegentehouden,zoisdealgemenemening,zegaansnelensteedssneller.Hierdoorkrijgtiedereenstrakseenanderewerkomgeving,terwijlookdemanierverandertwaaropiemandzijninkomengenereert.Denkaandeinkrimpingvandepostdoordekomstvane-mail.Mensenblijvenaltijdnodig,alzalhetanderswordendanwatwe20jaargeledengewendwaren.Voordedeelnemerszijndemeestopvallendepunten:

• Tijdigopdeontwikkelingeninspelen.• Iedereenmeenemen.• Garantiesafsprekenvoorbaanzekerheidenkoopkracht.• Polarisatie:alsdebaneninhetmiddensegmentverdwijnen,ontstaateentweedelingtussen

hogerenlageropgeleidewerkers.• Scholingisbelangrijkomdeveranderingentekunnenbijhouden.

KansenzoalsgenoemddoordedeelnemersIndebedrijvenishetmogelijkommetrobotiseringdeconcurrentiepositieteversterken.Mensenblijvennodigwantrobotskunnenmenselijkcontactnietvervangen.Waterpreciesgaatgebeurenismoeilijktevoorspellenmaardoortijdigintespelenopveranderingenkunnenweookdenieuwemogelijkhedenbenutten:

• Robotsgebruikenomwerkteverlichten;• Smerigwerklatenverdwijnen,dathoevenwenietmeertedoen;• Doortijd-enplaats-onafhankelijkwerkenkunnenwewerkengezinbetercombineren;• Alswedoorrobotiseringconcurrerendkunnenproducerenmetlagelonenlanden,kunnen

banenweerterugkomennaaronsland.Bedreigingen,zoalsgenoemddoordedeelnemersSlechts20%vandeledenen26%vandeniet-ledenverwachtenvantechnologischeontwikkelingendekomendevijfjaarmeernieuwebanendandaterbanenverdwijnen.Doorrobotiseringzullenveelvandehuidigebanenverdwijnen.Vooraldebaneninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktwordenbedreigd.Demachtvandebedrijvenenaandeelhoudersneemthierdoortoe.Eenrelatiefkleinegroephoogopgeleidenkrijgthetbeterquainkomenenzeggenschap.Veelwerknemerszullenomlagergeschooldebanenmoetenconcurrerenwaardoordelonenonderdrukkomentestaanenmensenslechtecontractenzullenaccepteren.

Eendeelnemer:‘Vanhuisuitbenikgeoloog,maardaarkonikgeenwerkinvinden.Dushebikmeomgeschooldtottechnischetekenaar,waardoorikindeBouwaandeslagkon.Doorslimmesoftwarehaddenzemindertechnischtekenaarsnodig.Zoraakteikmijnbaanweerkwijt.’

Erzijnnualveelzzp-ersmeteenlaaginkomen.Enerzullengrotegroepenwerknemersgeenbaanmeerkunnenvinden.Dehoeveelheidextrabanendoorreshoringwordtoverschat.Mensenzijnbangvooreentehoogwerktempo,voorinbreukophunprivacyenvoorongezondenonveiligwerk.Dooralleennaarkostentekijken,verdwijntookdemenselijkemaatenverliezenbedrijvenookkennisvanwerkprocessen.Daardoortreedtvervreemdingop.Laaggeschooldenenouderenveranderenmindergemakkelijkwaardoorzenietmeekunnenindeveranderingenvanhetvakmanschap.Hoeminder

24

mensenerwerken,hoemindergelderbinnenkomtbijdeBVNederland.Ditheeftnegatievegevolgenvoordesocialezekerheidendepensioenen,maarookvoordebinnenlandsevraagnaardieproductenendienstendiedoorrobotswordenvoortgebracht.

ScholingOpICT-gebiedmoetenveelmensenbijgeschooldwordenomeeninhaalslagtemaken.Zowelledenalsniet-ledenverwachtendat(bij)scholingenkennisontwikkelingsteedsbelangrijkergaatworden.Alsjejenietomschoolt,vindjezekergeenwerkmeer.Zijonderkennendatditvoorbepaaldegroepen(mensenaandeonderkant,ouderen)eenbarrièrekanvormenomwerktevinden.Lageropgeleideledenenniet-ledenzijnwatvakervanmeningdathethierdoorvoorsommigegroepenmoeilijkerwordtomwerktevinden.

InvloedoptechnologischeontwikkelingenErzijndrieaandachtspunten:

• Deinhoudvanhetwerkverandert,• erisangstdathetwerkverdwijnt• eristoenemendeinvloedvantechnologieophetwerk,maarmensenwetennietaltijdwelke

invloed.Voorlichtingisdaarombelangrijk.

Mensenmoetenmeerinvloedkrijgenbijdeimplementatievantechnologie.Voorledenisdetop3vanbelangrijkstemiddelendaartoedeondernemingsraad,devakbondencao-afspraken.Ookvoorniet-ledenstaatdeORop1.Daarnakomenhetwerkoverlegencao-afspraken.DepositievandeORmoetveelstrategischerwordeningezet,menmoetmeerbijdeimplementatievantechnologiebetrokkenzijn.DeFNVmoetsamenmetondernemingsradenmeedenkenenanticiperenopveranderendewerkorganisaties.Enontwerpersvantechnologieopmenswaardigeproductiemethodenaanspreken.6.3.3 Dekernpunten

1. Debondmoetietsvindenvandemanierwaaroptechnologiewordtingevoerd.Wemoetenmeeraandevoorkantzittenennadenkenonderwelkevoorwaardentechnologieingevoerdmoetworden.

2. Kwaliteitvanwerk,scholing,basisinkomen,medezeggenschap,veiligheidvanrobotsenstageplekkenzijnvangrootbelangbijdeverdereverspreidingvantechnologie.Eensociaalakkoordwaarindezezakengeregeldworden,kandaarbijbehulpzaamzijn.

3. Inzettenopkennisenscholinginbredezinisessentieel.Metalsuitgangspuntenkoopkracht,bestaanszekerheid,vakmanschapenniemanduitsluitenmoetdeFNVintijdenvanveranderingennieuwezekerhedencreërendoorscholing,empowermenteninkomenszekerheid.

4. InvloeduitoefenendoorsamenwerkingmetOndernemingsradenenEuropeseOndernemingsradenendoorcao-afspraken.Technologieisvoordebondeengoedthemaalsjeverbindingwiltmakenmetthema’sdiespelenopdewerkvloer.DeFNVmoetmeerinondernemingsradenenindesamenwerkingmetondernemingsradeninvesteren.Technologieisvoordebondeengoedthemaomverbindingtemakenmetwaterspeeltopdewerkvloer.Wekunnenbijvoorbeeldafsprakenmakenincao’sdatondernemingsradenbetrokkenmoetenwordenbijdeimplementatievantechnologie.Bijvoorbeelddoorbedenkersenuitvoerders(werkenden)metelkaarinverbindingbrengen.

25

6.4.Anderswerken

6.4.1 HetthemaAnderswerkenWerkenwerkenisvandaagdedagandersdan30jaargeleden.Werkgeversgaansteedsmindereenlangdurigearbeidsrelatieaanmetwerknemers.Deexterneflexibiliteitopdearbeidsmarktisdelaatstejarensterktoegenomen.Ruimeenderdevanallewerknemersheefteenflexibelcontractofiszelfstandige,terwijl90%vandewerknemersmeteenonzekercontracteenvastebaanwil,zoblijktuitonderzoekvandeFNV(“Gezocht:eenvastebaan;”FNV,2015).Flexibiliteitheeftnietzozeertemakenmetdewensvanwerkgeversomsnelleropveranderingeninvraagenaanbodtekunnenreageren,maarvooralmethetstrevenvanwerkgeversdekostentereducerenenderisico’saftewentelenopdewerkendenenopdesamenleving.Zzp-ersvormendaarbijeenafzonderlijkecategorieomdatzijinmeerderheidnietbijdragenaandecollectievevoorzieningenalsdeverzekeringtegenwerkloosheidenarbeidsongeschiktheid.6.4.2Watvindendeledenenniet-leden?FlexwerkLedenenniet-ledenwijzenopdenegatieveinvloedvanflexwerkopwerknemers:toenemendeonzekerheidquawerkeninkomen.Erismindersolidariteitenmeerindividualisering.Hetisbelangrijkeisentestellenaanwerkzekerheidengelijkevoorwaarden.Gewezenwordtopnadelenalsverdringingvanvastwerk,bedreigingvandecontinuïteitvandeondernemingdoorminderbetrokkenmedewerkers,onzekerwerkenonveiligwerkendoorontbrekendekennisbijflexwerkenden.VandeFNVwordtopditterreineenproactievehoudingverwacht:heteffectvanonzekerwerkopdekwaliteitaankaarten,enzichinzettenvoorhogerekostenvanflex.Zowelledenalsnietledenvindeningrijpenbijflexwerknodig.Daarbijleggenledenmeerhetaccentopterugdringenvanflexwerkeninzetalleenbijpiekenziek.Niet-ledenneigennaaraccepterenvanflexwerkmaarwelmetbestrijdingvandenegatievegevolgenvanflexwerk.Zzp-ersOokvoorzzp-ersmoetdeFNVzichinzetten,vooralvoordegenendiehetmoeilijkerhebben.VoorhenkandeFNVzakenregelenalsminimumtarieven,belangenbehartiging,schijnconstructiesaanpakkenenvoorbeeldenvanuitbuitingpubliceren.Datzzp-ersnietsparenvoorhunpensioenenvaakgeenarbeidsongeschiktheidsverzekeringhebben,wordtzorgelijkgevondenomdatditdesamenlevingstraksgeldkost.Verderisdeopvattingdatdeoverheidzzp-ersmoetbeschermenmetpassendewetgeving.

Eendeelnemer:‘Ookblije(zelfgekozen)zzp-erssparennietvoorpensioenenhebbenvaakgeenarbeidsongeschiktheidsverzekering.Duskostenookzijdesamenlevingstraksgeld.’

Eenmeerderheidonderzowelleden(77%)alsniet-leden(68%)vindtdatzzp-ersverplichtmoetenwordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenzoalsdeverzekeringtegenwerkloosheidenarbeidsongeschiktheid.Dragenzzp-ersdaaraanbij,dankunnenzeeruiteraardookgebruikvanmaken.Zzp-erszelfzijnverdeeldoverdezekwestie.Bijdeniet-ledenis56%voordestellingdatzzp-ersverplichtmoetenwordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenenbijdeleden49%.Vandeledenis36%hethiermeenieteensen18%vandeniet-leden.Mogelijkheeftdittemakenmethettypezzp-er(vrijwilligvs.gedwongen).

26

BelangrijkeaspecteninhetwerkNietalleenwerk-eninkomenszekerheidzijnvoormensenvanbelang,maarookdebehoeftehetwerkzelfvormtegeven,waarbijzehunvakmanschapoptimaalkunneninzetten.Werkendenkrijgenkortommeerbehoefteaanzeggenschapoverhunwerk.Ledenenniet-ledenhebbenvrijweldezelfdetop-3bijaspectendiezijbelangrijkvindeninhetwerk:voorbeidegroepenstaatinkomenszekerheidbovenaan,terwijlvoorledenwerkzekerheidop2staatenwerkplezierop3.Bijdeniet-ledenzijndenummers2en3omgekeerd.Opdevierdeplaatsstaatvoorledenenniet-ledengezondenveiligkunnenwerken.Zeggenschapinhetwerk,d.w.z.deruimteomhetwerknaareigeninzichttekunnendoenstaatvoorledenopdevijfdeplaatsenvoorniet-ledenopdezesde.ScholingVelenhechtenbelangaansolidariteitmetdegenendienietgoedkunnenmeekomenopdearbeidsmarkt.Zijbepleitendemaatschappijzointerichtendatervooriedereenzoveelmogelijkkansenzijn.Hetrechtopscholingspeeltdaarbijeenbelangrijkerol.Demeerderheidvandeleden(61%)enniet-leden(57%)vindtbijscholinghuneigenverantwoordelijkheid.Datgeldtnietvoordebekostigingvandescholing,want74%vandeledenen65%vandeniet-ledenvindtdatdievoorrekeningvandewerkgeverkomt.Sterkernog,hetmaaktdaarbijnietuitopwelkcontractiemandvoordewerkgeverwerkt:vast,flex,zzp.Eennoggroteremeerderheid(leden82%enniet-leden75%)vindtdatallewerkenden,ongeachthuncontractvormofleeftijd,hetzelfderechtopscholingmoetenhebben.Ietsminderdandehelftvandewerklozen,werkzoekendenenlageropgeleidenvindthethuneigenverantwoordelijkheidzichbijtescholen.Vooralzzp-ersvindenbijscholinghuneigenverantwoordelijkheid(85%),terwijl57%vindtdatdewerkgeverhunscholingskostenmoetbetalen.6.4.3 Dekernpunten

1. Bijvast/flex-werkiseengelijkspeelveldvanbelang.Ingrijpenisdanooknodig.Datkan

doordeomvangvandeflexibeleschilterugtebrengenen/ofdenegatievegevolgenvanflexwerktebeperken.

2. Voorwerkendenisnietalleenwerk-eninkomenszekerheidvanbelangmaarookwerkplezier,goedearbeidsomstandighedenenzeggenschap.

3. Scholingiseenonlosmakelijkonderdeelvanlevenenwerken.Iedereen,ongeachtcontractvormofleeftijd,heefterbelangbijomperiodiekscholingtevolgen,voorhetwerknuenvoordetoekomst.Ongeachttypecontractofleeftijdhebbenallewerkendenrechtopscholing,betaalddoordewerkgever.Ooktijdvoorscholingtijdenswerktijdisdaarbijvanbelang.Dewerkendeheeftzelfeenzekereverantwoordelijkheidvoorzijnbijscholing.

4. Ookzzp-ersmoetenbijdragenaan(engebruikkunnenmakenvan)collectievevoorzieningen.

27

6.5.Klimaatverandering

6.5.1Hetthemaklimaatverandering

Klimaatveranderingkomtindezomervan2015naarvorenalseenvandezesbelangrijkeontwikkelingenvoornadereverkenningindeaanloopnaareennieuwvisie-enbeleidsprogrammavoordekomendejaren.

6.5.2 Watvindenledenenniet-leden?VoorhetovergrotedeelvandeFNV-ledenisklimaatveranderingeennieuwthema.Datditgrotegevolgenheeftvooronzesamenleving,onzeeconomie,kortomvooronsvoortbestaanendusaandachtbehoeft,staatvoorveelvakbondsledennietterdiscussie.Deelnemersaandeeersteverkenningvindenvooraldebelangenvandetoekomstigegeneratieredenomaandachtaanhetonderwerptebesteden.Maarwatenhoeklimaatveranderingtemakenheeftmetvakbondswerkenmetvraagstukkenvanwerkeninkomenisnognietpreciesduidelijk.Klimaatveranderingiseenonderwerpvangroeiendbelang,groeiendbelang,maarhetisvoordeFNVnogzoekenhoehieraanvormtegeven.DeFNVkanernietomheenDedeelnemersaandebijeenkomstenzijnzogoedalsallemaalbetrokkenbijhetthema.ZijvindendatdeFNVnietomklimaatveranderingheenkan.HetbelangvaneenleefbareaardeisgrootendaarmoetdeFNVopstimulerendeenactiverendewijzemeeaandeslag.Defocusmoetdaarbijliggenopderelatietussenklimaatveranderingenwerkeninkomen.DatsluitaanbijderolenpositievandeFNV.Zorgelijkvindendedeelnemersdathetleefklimaatverslechtertmetnegatievegevolgen:luchtvervuilinginChina,toenemendtekortaanschoondrinkwaterenvoedsel,enextremerweermetregenvalenoverstromingen.Alspositieveontwikkelingwordthetgebruikvanwind-enzonne-energiegenoemdenookhettoenemendgebruikvanwaterkracht.Dedeelnemersbeseffendathetnastrevenvanklimaatdoelennaastwinnaarsookverliezersoplevert.DeFNVzouzichmoeteninzettenvoorgoedebanenineenduurzameeconomie.

Internationalevakbondscampagne:‘Nojobsonadeadplanet’

Lievereenduurzame,daneengroeiendeeconomieNederlandmoetzosnelmogelijkomschakelennaar100%duurzameenergie.Datvindtdemeerderheidvandeleden(70%)enniet-leden(60%).Beidegroepenvindengrotendeelsdateenduurzameeconomiebelangrijkerisdaneengroeiendeeconomie(leden:71%;niet-leden50%).Diefocusopduurzaamheidblijktookuithetgegevendatdemeerderheidvanbeidegroepenzelfbereidisietsbijtedragenaanduurzaamheid.Achtopdetienledenenzevenopdetienniet-ledenwilleninvestereninenergiebesparing.Daarnaastzijnzevenopdetienledenenruimvijfopdetienniet-ledenbereidteinvestereninduurzameenergie,bijvoorbeelddoorzonnepanelenaanteschaffen.

28

Voorledenenniet-ledengeldtdathogeropgeleidendiemeerverdienenvakerbereidzijnteinvesterendanlageropgeleidendieminderverdienen.Koploperinduurzaamheidisdegroepzzp-leden.Zezijnvakerbereidteinvesterendanledenmeteenanderewerksituatie.OokzijnzijhetvaakstvanmeningdatNederlandzosnelmogelijkmoetomschakelennaar100%duurzameenergie.

Practicewhatyoupreach

Inallebijeenkomstenwordtaandachtgevraagdvoor‘practicewhatyoupreach’.Indeeigen(werk)organisatievandeFNVmistmenherkenbareaandachtvoorverduurzaming.Denkdaarbijaanenergiebesparing(eigengebouwen/energie/verlichting),mobiliteit(openbaarvervoer,groenwagenpark,elektrischrijden).LedennoemennogaleensdeconservatievehoudingvandeFNVtenopzichtevanvergroening.Gepleitwordtvooreenanderemaniervankijkennaardewereldenopzoektegaannaarcreatieveoplossingenenverbindingen.Inditverbandwordthetgedachtengoedvandecirculaireeconomieenfiscalevergroeningalspositieveontwikkelingengenoemd.DeFNVmoetopditpuntzelfdeskundigerworden.6.5.3 Dekernpunten

1. UithetVisietrajectkomteenduidelijkerichtingnaarvoren:deFNVkiestvooreenmeer

duurzameeconomieenzoektnaareennieuwebalans.Daaringaanmilieu-enwerkgelegenheidsbelangenhandinhand.Waarzetegenoverelkaarstaanvragenzevandevakbeweginglastigekeuzes.Bredecoalitievormingenstrategischesamenwerkinghelpenomdejuistewegtebewandelen.Ervaltnogveelwerkteverzettenomledenteinformerenenbijhenbetrokkenheidtecreëren.

2. EendilemmaisdatduurzameeconomienietautomatischleidttoteenEchteBaanofDecentWork.EnhoekandeFNVervoorzorgendatmenseninfossieleenergieëndiehunbaankwijtrakenookgoedterechtkomen?Ditvraagtomtransitiebeleidinsectoren.

3. FNV-ledenwerkenvooralindeoudeeconomiewaardeklappenvallen.ErisdiscussieoverdevraagofdeFNVwelinstaatisomookinnieuwesectorenpositieoptebouwen.

4. Deelnemersaanderegiobijeenkomstenzijnindriestromingenteonderscheiden:• Depragmatischingesteldenzieneenrechtvaardigtransitiebeleidalsprioriteit.• Demaatschappijkritischingesteldenwilleneenduurzameeconomiemeteenandere

maniervanproduceren,wellichtminderconsumereneneenandereleefstijl.Zewillenkortomtevredenzijnmeteeneconomiedienietmeergroeitmaarwelduurzaamis.

• Eenkleineminderheidvraagtzichafofwetochnietmoetenblijvenkiezenvoorfossieleenergieenofhetallemaalzo’nvaartwellooptmetklimaatverandering.

5. Klimaatveranderingenbond:vanvraagtekennaaruitroepteken.DeFNVmoetblijvenopkomenvoordebelangenvanledenindeoudeeconomieenledenmeenemenintoekomstigeontwikkelingen.Ditbetekentenerzijdseenduidelijkekeusvoorduurzaamheid,maaranderzijdsookweerniettevervooroplopenmethetrisicohetcontactmetdeledenteverliezen.

29

6.6 Demografischeontwikkelingen

6.6.1HetthemademografischeontwikkelingenWelevensteedslanger.Tegelijkertijddaalthetgeboortecijfer.Daardoorkomenerrelatiefmeerouderenenminderjongeren,ookopdearbeidsmarkt.Dekostenvoorouderenzorgnementoeenpensioenuitkeringenstaanonderdruk.HoezorgenweervoordatouderengezondlangerkunnendoorwerkenéndatjongereneenplekkunnenvindenopdearbeidsmarktineenEchteBaan?Hoegaanweommetzorgenronddebetaalbaarheidvanvoorzieningenenmetdedrukophetinkomen,ookvangepensioneerden?Hoekunnenweervoorzorgendathetwerkerzouitzietdatiederewerknemerzijnwerkkancombinerenmetvoldoendetijdvoorzichzelf,voorkinderenenomtezorgenvooranderen.Enhoegaanweommetmantelzorg?

6.6.2 Watvindendeledenenniet-leden?Ledenverwachtendatdemografischeveranderingenveelimpactzullenhebbenophunwerkeninkomen.Voor50%vandeondervraagdenishetthemaherkenbaar.Ongeveereenderdedenktdatditveeltotzeerveelinvloedheeftopheteigenleven.Bijnadehelftvindthetbelangrijktotzeerbelangrijk.Zorgenzijnervooraloverpensioen,betaalbaarheidenkwaliteitvandezorgendecombinatievanwerkenmantelzorg.Beidekantenvanhetvluchtelingendebatkomenaandeordeindebijeenkomsten.Erzijnzorgenofonzesamenlevingzo’ntoestroomwelaankan,overcultuurverschillenenoververdringingopdearbeidsmarkt.Maardeelnemerszienookdekansendiemigratiebiedtineenvergrijzendesamenleving.Vluchtelingenmoetendanzospoedigmogelijkomgeschooldworden.

Eendeelneemster:‘IkgeeflesopeenschoolinRotterdammetveelmoslimleerlingen.Maarvoormijalstransgenderhebbenzemaarweinigbegrip.’

ZorgenoverpensioenenzorgkostenEengrotegroepledenenniet-ledenmaaktzichzorgenoverdetoekomst.Ditgeldtzowelvoordehoogtevanhunpensioenuitkering(leden:76%;niet-leden:70%)alsdekostenvoordezorgdiezenuofindetoekomstnodighebben(leden:72%;niet-leden:71%).Deelnemersvindendaterteveelwordtbezuinigdinde(ouderen)zorgendatdezorgwordtuitgekleed.Mantelzorgkandatnietopvangenenmoetzekergeenverplichtingworden.DeFNVmoetnietmeegaanmeteenverplichteparticipatiesamenleving.Marktwerkingenbezuinigingindezorgmoetenteruggedraaidworden.Meerleden(70%)danniet-leden(57%)makenzichzorgenofzewelgezonddoorkunnenwerkentothunpensioen.Deelnemerswijzeneropdatinveelberoepenhetwerknietvoltehoudenistot67jaarinlichamelijkofpsychischbelastendeberoepen.Bovendienisergroteonzekerheidovernoglangermoetendoorwerkendan67jaar:eenonvoorspelbaretoekomstwaarjejemoeilijkopkuntinstellen.VooralouderenwijzenopdenaarhunmeningfoutebeslissingvandeFNVommeetegaaninhetverhogenvandeAOW-leeftijd.Lageropgeleidenmakenzichmeerzorgenoverzorgkostenenpensioendanhogeropgeleiden.Onderniet-ledenmakenouderenzichmeerzorgendanjongeren.Mensenwerkzaaminhetbedrijfslevenmakenzichdemeestezorgen;zzp-ersdeminste.WerkenmantelzorgmoeilijktecombinerenOngeveerdriekwartvandemensenheeftermoeitemeewerkenzorgtaken(voorkinderenofziekenaasten)tecombineren.Voorledengeldtdatwatsterkerdanniet-leden(resp.81%

30

en72%).Ookverwachtenzedathetvoormensenmoeilijkisom(nogmeer)mantelzorgtegaanverlenen.Ledenenniet-ledenzijnhetmetelkaareensdaterietsmoetveranderenindemaniervanwerkenommantelzorgbetermogelijktemaken.Onderniet-ledenvindenvrouwenvakerdanmannendatmensenomhenheengeenruimtemeerhebbenomnogmeermantelzorgtegaanverlenen.Ouderenzienditookmeerdanjongeren.KwetsbarepositievanouderenDeelnemershebbenlastvandevooroordelenvanwerkgeversoverouderen:teduur,vaakziek,nietproductiefetc.Hethoudenvanwerkenvindenvannieuwwerkisvoorouderenheelmoeilijk.Zijwordengemakkelijkvervangendoorjongeren.Erissprakevanafnemendewerkgelegenheid,waardoorbaankansenvanouderenookafnemen.Enalsjeveelvanbaanwisselt,hebjeooknogeenseenlagerpensioen.Daarbijisdewerkdrukhoogwaardoornietiedereenkanmeekomen.Alsjeouderbent,ligjeeruit,zoisdeopvatting.

6.6.3 Dekernpunten

1. Wemoetenafvaneensamenlevingdiealleendraaitomgeldennut.Belangrijkisdatwenadenkenoverdeherverdelingvanwerk,hetstrevennaarvolledigewerkgelegenheid,debetekenisvanwerk(betaaldenonbetaald)endemogelijkeroldiehetbasisinkomenhierbijzoukunnenspelen.Nadrukopgeldenwinstleidtonderanderetotwerkendearmen.Eerlijkeverdelingvanwerkenkwaliteitvanwerkeninkomen,daargaathetom.

2. Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?Enmoetdewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetdekwetsbarearbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievanjongeren?Iseerlijkerverdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?Dezevragensluitenaanbijdeonderdelen1,economiseringen4,anderswerken,indithoofdstuk.

3. Voordevakbondzijnnetwerkenoplokaalniveaubelangrijkomherkenbaartezijnindewijk.Debondmoetnietalleeneenledenorganisatiezijn,maarookmensenverbindendoormeteenpositiefverhaaltekomen.Metbijvoorbeeldalternatievenvoorlangerdoorwerkenvoor(alle)ouderenzoalseenflexibelepensioendatumenvoorzieningenvooreenbeterebalansvanwerk,zorgtakenenvrijetijd.

4. Migratiestromenmakendatdekoekgrotermoetworden,zodatjenietdearmoedehoeftteverdelen.Zoniet,dandreigenlageropgeleidenenvluchtelingenelkaarsconcurrententeworden.Belangrijkisdusteinvestereninmeerwerk,maarookineeninburgeringstrajectomdeintegratievanvluchtelingenindeNederlandsesamenlevingtebevorderen.

Bijdragenvantweenetwerken:diversiteitvangrootbelang

1. BijdragenvandenetwerkenRozeFNVenWereldburgersFNV

Behalvedeinbrengvanledenviadebijeenkomstenenvragenlijsteninhetkadervanhetvisietrajectzijnertijdensdittrajectooktweevisiedocumenteningebracht,aangeleverddoorhetNetwerkRozeFNVenhetNetwerkWereldburgersFNV.Deinhoudvandezedocumentenisnietaandeordegeweesttijdensdebijeenkomstenenraadplegingenvanhetvisietraject.Deinhoudervanisechterwelvanbelangvoordeconclusiesdieaanhetvisietrajectverbondenkunnenworden.

2. Watvindendeledenvandenetwerken?

HetNetwerkWereldburgersFNVschrijft:“InNederlandvindtanno2016nogsteedsdiscriminatieenracismeplaats.Inverhoudingzijnveelmeermigranten(mensenmeteenandereafkomstdande

31

Nederlandse)werkloosdanautochtonen;erwordtgediscrimineerdopachternaamenhuidskleur,erisnogsteedseengenderpaygapenvrouwenenmigrantenzittenveelteweinigoptopfunctiesinhetbedrijfslevenenbijdeoverheid.(...)DeFNVkanhaarogennietsluitenvoordegrotesociaaleconomischeverschillentussengroepenmensen,desteedsgroterwordendescheidingtussenarmenrijkendehogerewerkloosheidondermigrantendanonderautochtonen.Dezeverschillenkunnenleidentotmaatschappelijkeroering,verharding,radicaliseringeninincidentelegevallentotterrorisme.”Hetnetwerkkoppeltaandezeanalysedebeleidsaanbevelingenom:

• Mensenbewusttemakenvandiscriminatie;• Uitsluitingenextremismeteveroordelenenergeenpodiumvoortebieden;• Sociaaleconomischegelijkheidtebevorderen;• Diversiteitalsethischenormenmoreelijkpunttehanterenendaarooknaartehandelen,

o.a.doorhetdiversiteitscharterteondertekenen.

HetNetwerkRozeFNVschrijft:“Debeschermingvanhomo’senlesbo’siswettelijktotopredelijkehoogtegeregeld.(...)Opdewerkplekvindtechternogsteedsdiscriminatieplaats,zienwepestgedragenuitsluitingvaninformatie.Watbetreftbiseksuelen,interseksepersonenentransgenderisnogveelwerkteverzetten.(...)OnsideaalisbereiktzodrahetNetwerkRozeFNVoverbodigisgeworden.Datwilzeggendatdiscriminatie,uitsluitingenachterstellingvanlesbischevrouwen,homoseksuelemannen,biseksuelepersonen,transgenderseninterseksepersonennagenoegverdwenenis.”Hetnetwerkkoppeltaandezeanalysebeleidsaanbevelingenom:

• Discriminatievanlhbti’stebestrijdenopdewerkplekengrotestappentezettenophetgebiedvanacceptatieeninclusie,ookinternationaal;

• Deondertekeningvanhetdiversiteitscharterdoorzoveelmogelijkbedrijventebevorderen;• Incao’sregelingenoptenemendievoorlhbti’svanbelangzijn,zoalshetmogelijkmakenvan

zorgrelatiesmetmeerderepersonenentransitieverlofvoortransgenders;• DebekendheidvanhetNetwerkRozebinnendeFNVenindemaatschappijtebevorderenen

tezorgenvoorgenderneutraleleden-enpersoneelsadministraties.

DekernboodschapuitdevisiedocumentenvanhetNetwerkRozeFNVenhetNetwerkWereldburgersFNVisdatdediscriminatievanminderheidsgroepenindemaatschappijinhetalgemeenenopdearbeidsmarktinhetbijzondermoetverminderen.Dezeboodschapisinlijnmetdesolidaireenegalitaireboodschapdiededeelnemersaanhetvisietrajectinrelatietotveelthema’shebbenuitgesproken.ExplicietaandachtbestedenaandiversiteitbinnenendoordeFNVblijftvangrootbelang.Ditmedeomdatuithetvisietrajectookblijktdaternietaltijdovereenstemmingis,maardateropdiversethema’sookbehoorlijkeverschillenkunnenwordenwaargenomentussendeantwoordenvandeverschillendegroepenterwijlmensentochzoekennaarsolidariteitendeFNVvragenomhiervormenvoortevinden.Eenspecifiekpuntdatdaarnaastuitbeidebijdragennaarvorenkomt,ishetbelangvanhetdiversiteitscharter.Deverderespecifiekepuntenkunnengezienwordenalsmanierenwaarophetgrotebelangvandiversiteitookconcreetkanwordengemaakt.

3. Dekernpunten

1. Discriminatieindemaatschappijenopdewerkplekmoetbestredenwordenengrotestappenmoetenwordengezetophetgebiedvanacceptatieeninclusie,ookinternationaal.

2. Diversiteitmoetalsethischenormenmoreelijkpuntwordengehanteerdendaarmoetooknaarwordengehandeld,o.a.doorondertekeningvanhetdiversiteitschartertebevorderen.

32

7.Dethema’svanhetVisietrajectInleidingInhoofdstuk6zijndezesthema’svanhetvisietrajectkortbeschrevenenzijnophoofdlijnendeervaringenenmeningenvandedeelnemersaanhettrajectweergegeven.Indithoofdstukkomtelkthemaruimeraanbod:

1. Economisering2. Globalisering3. Technologischeontwikkelingen4. AndersWerken5. Klimaatverandering6. Demografischeveranderingen

33

34

7.1.EconomiseringendeFNV7.1.1 Inleiding

Alsjevandaageenbedrijfbinnenstapt,isdatsterkveranderdtenopzichtevan30jaargeleden.Grotekansdatdereceptionisteachterdebalienietmeerindienstisvanhetbedrijf,maarwordtingehuurdbijeenfacilitairbedrijf.Netalsdebeveiligerbijdedeurendekantinemedewerkers.Productiewerkisvaakbuitendedeurgeorganiseerd:ineengoedkoperbuitenlandofdichterbijviakleinegespecialiseerdeonderaannemers.Grotekansdatdeassemblagewelnoginhuisgebeurt,misschiendeinstrumentenbouwook.Incomplexebedrijvenwordtditvooralgedaandoorvastewerknemersmeteenkleineregroepflexwerkers.Inlaag-technologischebedrijvenishetvakerandersom:grotegroepenflexwerkersdieviauitzendwerk,payrolling,contractingofplusmincontractendelosseeningevoerdeonderdelensamenvoegentotheteindproduct.Ookanderebedrijfsactiviteitenalsdeloonadministratie,technischonderhoudendelenvancommunicatiewordenvaakuitbesteedofinbesteed.Research&Development(R&D)wordtmeestalgezienalskernactiviteitvanhetbedrijfenisvaaknietuitbesteed,alishiereenverschuivinggaande:steedsvakerkopengrotebedrijvenookdiekennisexternin.InfeiteisdateenvoortzettingvandepraktijkomR&Dteorganiserenviadetacheringen.

7.1.2Hoeiseconomiseringzichtbaar?

Economiseringsinds1950IndeeerstedecennianadeTweedeWereldoorlogwaseconomischegroeihetmiddelomeensamenlevingoptebouwenwaariniedereeneengoedlevenkonhebben.Deopbouwvandeverzorgingsstaatwasdaarbijessentieel.Sindsdejarenzeventigentachtigvandevorigeeeuwwordteconomischegroeiechtersteedsminderalsmiddelgezienomdekwaliteitvanonsbestaanteverbeteren.Hetiseenopzichzelfstaanddoelgeworden.DitheefttemakenmetdecrisiswaarindeWesterseeconomiezichindejarenzeventigvandevorigeeeuwbevond.Devakbewegingwaszeeractief,bijvoorbeeldtegendeoplopendewerkloosheidenopdewerkvloervoorbeterearbeidsomstandigheden.Dearbeidsproductiviteitsteegnietmeerzosnelalsinvoorgaandedecenniaendewinstmargesliepenterug.Tegendezeachtergrondontstondennieuweeconomischeenpolitiekeinzichtenopeendrietalterreinen:

• privatiserenvanpubliekedienstverlening(vrijemarkt),• democratie(zelfdoen,participatie,eigenverantwoordelijkheid)• eennieuwearbeidsmoraalen–organisatie(meerflexibiliseringenmobiliteit).

Kerngedachteis:demarktzorgtvoordebesteuitkomstenendusisermeermarktwerkingnodig.Reguleringzitdatmaarindeweg(administratievelastenverlichtingvoorwerkgeversdus).Deoverheidmoetzichtothaarkerntakenbeperken(privatisering).Dezegedachtenslotengoedaanbijdeopkomendeindividualisering.Ookinhetpolitieklinkerspectrumvieldezeontwikkelinggoed.Daarstondindejarenzestigenzeventigvandevorigeeeuwdeemancipatiestrijdcentraal.Grotecentraalaangestuurdebedrijven–denkaandeauto-industrieofdenationalepost–metduizenden,zoniettienduizendenwerknemers,werdenopgeknipt.Erontstondennieuwebedrijvenmeteen

35

relatiefplatteorganisatiestructuur.Daardoorkonerwereldwijdsnelleropveranderingenindevraagwordeningesprongen.EffectenvaneconomiseringDeinvloedvandeeconomiseringopdesamenlevingisgroot.Economiseringiszoverwevenmetonslevenenonzezienswijze,datwijernauwelijksnogweetvanhebben.Overalindesamenlevingzijndegevolgentezien.

• VandesplitsingophetspoorvanNSenProrailtotdeuitkledingvandethuiszorg.• Vandebijna24-uursopenstellingvansupermarktentottoenemenderegeldrukoponswerk

(werkdruk).• Ook’savondsenopzondagjeboodschappenkunnendoen,waterghandigkanzijn.De

ongelijkheidinonzesamenlevingwordtsteedsgroter.“Alsjemaarjebestdoetenhardwerkt,komthetgoed”,gaatvooreensteedskleinerdeelop,terwijleensteedsgroterdeelachterblijft.Terwijlookdiegroepgewoonhaarbestdoet.Alleendatwordtsteedsminderalszodanigervaren.Hetaantalmensenmeteenflexibel,onzekerarbeidscontractstijgt.

• Flexibiliseringvandearbeidsmarktwaardoorersteedsmeermensenbijkomenmetvariabele,onzekereinkomens.Inkomensookdievaaklagerliggendandeinkomensvanmensenmetvastecontracten.Deinkomensongelijkheidstijgtendeinkomenszekerheidneemtaf.

MythesdoorgepriktInhaarkenniscollegeop8januari2016prikteMirjamdeRijkeenaantalmythesovereconomiseringdoor:

• Eenkleinereoverheid.Vaakverpaktals:'eengrotepubliekesectorisslechtvoordeeconomie’.Datisideologie,enkloptniet.Depubliekesectordraagtnetzogoedbijaandeeconomiealsdemarktsector.Wekunnenaannemendatzekerzoveelmenseninhetpubliekedomeinhunboterhamverdienenalsinhetprivate.DateengrotepubliekesectorheelgoedsamenkangaanmeteenbloeiendeeconomiebewijzendeScandinavischelanden.BeginjarennegentigginghetinNederlandprimametdeeconomie,terwijldecollectievelastendruktoen45procentwastegennu38procent.AandeenergiebedrijvenendeNSzienwedatdemarktvaakhelemaalnietefficiënterofbeterwerkt.Daarbijishetzodatookdeoverheidinvesteert,enalshetominnovatiegaat.Hetiszelfszodatdemeesteinnovatiestotstandkomenmetoverheidsgeld.Overigensisminderdienstverleningdoordeoverheidwelgoedvoorhetprivatebedrijfsleven.Hetbetekentdanmeerruimtevooraanbiedersvandienstverleningopdeprivatemarkt.

• 'Geefbedrijvenderuimte,zowelfinancieelalsinderegelgeving,datisgoedvoordeeconomieendusvooriedereen'.Hierzittentweeveronderstellingenofmythesindienietautomatischkloppen.Allereerst:ruimtevoorbedrijvenlevertnietautomatischinvesteringenop.Zoblevendewinstentijdensdeafgelopenzevenjaaroppeilterwijldeinvesteringenenormdaalden.Tentweede:investeringenleverennietperdefinitiewerkop,zekunnenooktenkostegaanvanwerk.'Goedvoordeeconomie'en'slechtvoordeeconomie'wordenalstoverformulesgebruikt,en

36

deeconomiewordtgepresenteerdalseenduidigheid.Maarwatgoedisvoordeeen,hoefthelemaalnietgoedtezijnvoordeander.Hetgaatwerkendenomwerkeninkomenenbedrijvengaathetomeenhogereproductietegeneenzolaagmogelijkeprijs.'Goedvoorbedrijven'isietsandersdan'goedvoordewerkgelegenheid'.Destelling'iedereenprofiteertvaneconomischegroei'isnietzondermeerwaar.Dathangthelemaalafvandeverdelingvandeopbrengsten:hoeveelgaaternaarwerkenden,hoeveelblijfterbijeigenarenenfinanciers?Naastnatuurlijkdeinkomensverdelingmeerinhetalgemeen.Alleenbijeenevenwichtigeverdelingvandeopbrengstenkandezemytheopwaarheidberusten.Dieevenwichtigeverdelingkomtoverigensnietvanzelftotstand;daarisregelgevingvoornodig.

• 'NederlandalsBV,deBVNederland'.Hetlandwordtafgeschilderdalsgrootbedrijfinplaatsvanalseengemeenschapvanburgers.Grappigistrouwensdaterdaarbijwelselectiefgewinkeldwordt:welhetkostendenkenenhetgebrekaananderedanfinanciëlewaarden,niethetdenkenininvesteringenenmaatschappelijkverantwoordondernemen,watbijechtebedrijvenwelgebeurt.

• Hetdenkeninwedijverenconcurrentie.Ditzouookgebeurentussensteden,universiteiten,etc.Hetpubliekedomeinwordtzohetmarktdomeiningezogen.

• 'Hervormingenenbezuinigingenzijngoedvoorongeveeralles'.Deonderliggendeagendaisdaarbijdiekleinereoverheid.Hervormingenzijneensoorttoverwoord.Letterlijk:'Veranderingterverbetering'.Dewaarheidisdatalleendehervormingenronddehypotheekrente-aftrekhelpendeeconomischecrisistebestrijden.Datgeldtnietvoordehervormingvanpensioenenofdeflexibiliseringvandearbeidsmarktenvoorbezuinigenalhelemaalniet.Hethangtdusvanhetsoorthervormingofbezuinigingafwatheteffectervanis.

• 'Ineengoedwerkendeeconomieiseralleenfrictiewerkloosheid'.Dieredeneringgaatervanuitdatarbeidnetzolanggoedkoperwordttotiedereenwerkheeft.Zonderenigebeschermingisdatmisschienzo(denkaanruitenwassersbijstoplichten,ofaanprostituees).Wewillendiebeschermingechternietkwijtenwewillennietdatdeprijsvanarbeideindeloosdaalt.Watvooralwordtmiskend,isdatdeperfectfunctionerendeeconomienietbestaat.Economieisnetalshetweer:eenveranderlijkverschijnsel(wantafhankelijkvanimport-enexportcijfers,innovaties,derolvanconcurrentene.d.)waardoorwerkgelegenheidzichcontinumoetaanpassen.Datbetekentdat(enige)werkloosheidonvermijdelijkis.

• Deloonkostenzijnbepalendzijnvoordeeconomischegroei.Dezeveronderstellingzoubetekenendatdevakbewegingtochvooralgeenlooneisenmoetstellen,wantdatisslechtvoordiegroei.Dezestellingberustnietopeenmisverstand,maariswelonvolledig.Concurrentiekrachthangtimmersafvanproductiekosten,endaarvanzijnloonkostenmaareendeel.Eenhogearbeidsproductiviteitdruktinfeitedeloonkosten.DeNederlandseeconomieisvoortweederdeafhankelijkvandebinnenlandsemarktenafzet.Voordiebinnenlandsemarktisjuistdekoopkracht(inclusiefdekoopkrachtvandeoverheid)

37

vangrootbelang.Wathet‘juiste’loonkostenniveauvoordeeconomieis,hangtdusnietalleenafvandewensdeproductiekostenindehandtehouden,maarookvandewensdekoopkrachtteoptimaliseren.

• Verhoogdearbeidsproductiviteiténdehoeveelheidgewerkteuren,dangroeitdeeconomie.Opzichzelfishetwaardatdehoeveelheidgewerkteurenmaaldearbeidsproductiviteitdeeconomieis.Maardierekensomwordtonterechtals'oplossing'gezienvoormeereconomischegroei.Datisproblematischomdatbijeenhogereproductiviteitvaakdehoeveelheidgewerkteurendaalt.Beideopvoerenisdusmoeilijk.Jekuntnietnaarbelievendehoeveelheidgewerkteurenopvoeren:ermoetookvraagzijnnaardegeleverdedienstenendegemaakteproducten.Hetisdaaromlastigomdit‘recept’indepraktijktebrengen.

• Economischegroeiishétmiddeltotmeerwerkgelegenheid.Ookdezeveronderstellingberustopeenmisverstand.DehoeveelheidwerkinNederlandbleef,gecorrigeerdvoorhetaantalinwoners,sinds1970gelijk,terwijlwegemiddeldperinwonerwel2,15keerzoveelproduceren.En,recentvoorbeeld:hetNederlandseBBPwasin2015weerevenhoogalsin2008,maarmet200.000minderfte.(Nb:alleflexwerkishiermeegerekend).Voorwerkgelegenheidismeernodigdaneconomischegroei,maardebelangrijkstedeurennaarmeerwerkzittenopslot:

Meerwerkindepubliekesector:deafgelopentweejaarzijner65.000banenwegbezuinigdindezorg.Alsdecollectievelastennuevenhoogwarenalsin1993wasernu47miljardmeervoor(baneninde)depubliekesectormaaroverigens47miljardminderindeprivatesfeer.Dewerkgelegenheidseffectenhiervanhangenafvandevraagwelkesectordemeestewerkgelegenheidcreëertbijeenbepaaldehoeveelheidmiddelen.Publiekeinvesteringen:daarzougeengeldvoorzijn,maardatiswelvreemdinhetvijfderijkstelandterwereld.Ofhettotpubliekeinvesteringenkomt,hangtuiteraardafvandemogelijkheidom(eenbepaaldbedragaan)belastingteheffen.Binnenlandseafzetvergrotendoorvolwaardigeloonstijgingenofdieloonruimteomzetteninwerkeerlijkerdelen(arbeidstijdverkorting),waardoordekoopkrachtvansommigemensengroeitenvananderendaalt(degenendusdiewerkofurenmoeteninleveren).7.1.3Feitenenmeningenvan(niet-)ledenVerkenningInnovember2015isonderzochtwat(niet-)ledenbelangrijkvindenenwatzijvindenvandegekozenthema’snaaraanleidingvandestartbijeenkomstop19juni2015.Opvallendisdatonderwerpendierakenaanhetthemaeconomiseringvandesamenleving“spontaan”vaakgenoemdworden.(Niet-)ledenhebbenhetdanvooralovereen“fijnesamenlevingvooriedereen”en“meerstrevennaarwelzijn”.Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheid,dienietaltijdzichtbaarisvooreenieder.Dezeontwikkelingvindenzerelatiefbelangrijkerdananderespontaangenoemdeonderwerpen.Erzijnookzorgenoverdekwaliteitvandepubliekedienstverlening(sociaaldomein).Vooralde(on)betaalbaarheidvandezorgwordtgenoemd.

38

Dedeelnemerservarenmeerbestaansonzekerheid.Genoemdwordendeflexibelecontracten,Zzp-ers,datmensenlangerwerkloosblijvenendatouderenmoeilijkeraandeslagkomen.Ookdrukenbezuinigingenopcollectievevoorzieningenwordendaarbijaangehaald.Naastdebovenstaandeopmerkingenisnaaraanleidingvandestellingengesprokenoverhetneoliberalisme.Dedeelnemersgevenaandatdezetrendgekeerdmoetworden.Geldverdienenlijkthetleidendeprincipe;ditgaattenkostevanallesendraagtnietbijaanduurzaamheid.Heteconomischdenkenleidtertoedatwerknemersgezienwordenalskostenpostendatdemenselijkemaatzoekis.DeelnemerszienhierinookeenrolvoordeFNVomdathetgaatomontwikkelingendiedekwaliteitvanhetwerk(werkzekerheid)endekwaliteitvandepubliekedienstverleningraken.Verdiepingin12bijeenkomsteninmaandjanuariBijeconomiseringdenkenmensenaanhetvolgende:“Demensiservoorhetgeldi.p.v.hetgeldiservoordemens”.Hetrendementsdenkenwaarindemensnietmeercentraalstaat,isleidend.Ditwordtbreedervaren.Hetgaatdannietmeeromwaardenennormen,maaralleenomgeld.Watisonsbrutonationaalgeluk?Erzijnookdeelnemersdiezichmachteloosvoelenennietdurvenoptekomenvoorhunbelangen(jeraaktjebaankwijt).Deproductiemoetzogoedkoopmogelijkendatgaattenkostevandewerknemer.Aandeanderekantgaanwewelnaareeneconomietoemetmindergeld,waarjezelfjeenergiekuntopwekken,ermeergerecycledkanwordenenmindergebruikgemaaktwordtvanfossielebrandstoffen.Omtekunnenblijvenconcurreren,moetenbedrijvenvooralinnoverenendatslaagtnietzonderwerknemers(socialeinnovatie).Hetdenkenensprekenintermenvaneconomischegroeimoetanders.Meerdenkenintermenvanwatvanwaardeisvoorwerkenden(kwaliteitvanwerkenkwaliteitvanpubliekevoorzieningen).Datgeldtnietalleenvoordezorgenhetpensioenmaarookvoorhetonderwijs.Eendeelnemer:“Inhetonderwijszieikdatmarktwerkingfataalis…lerarendiegoedonderwijswillengevenhebbendaarlastvan”.Wemoetenduidelijkmakendateenbedrijfookeenmaatschappelijkefunctieheeft.Bedrijvenstaannietbuitendesamenlevingmaarhebbenookeenplichtomdesamenlevingteondersteunen.Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheid(rijkenwordenrijker)ininkomenenvermogen.Wemoetengeldhalenwaarhetzit.Ishetbasisinkomeneenoplossing?Erismeerconcurrentietussenwerkenden(hoogversuslaag,ZZPversusvastetc.)endatleidttotiedervoorzich.“Desocialecohesieiszoek`.Ditleidtooktotangstenmachteloosheid.Jekrijgtmensendiemeerenminderwaardzijn.Mensenervarenverdringinginverschillendesectoren,datgeeftonzekerheid.Eendeelnemer:“Ikwerkindehulpverlening…Deindividualiseringleidbijmijaandetelefoontotzelfmoordgesprekken”.“Alsvrouwzonderwerkmeteengoedverdienendepartner,benikzonderuitkeringmijnonafhankelijkheidkwijt.”Mensenervarenuithollingvanarbeidsvoorwaarden(lagetarievenvoorzzp-ersenflexkrachten)enarbeidsomstandigheden(kwaliteitvanhetwerk).“Hetzijnm.n.jongerendietemakenkrijgenmetflex”.“Erzijnookmeermensendienietmeermeekunnendoen.”Deflexibelecontractenleidentotongelijkloonvoorgelijkwerk,maarooktotverschilleninzeggenschapbijvoorbeeldalshetgaatomarbeidstijden.Omdaterstraksteweinigbanenzijn,moetenwedediscussiestartenovereenbasisinkomendathooggenoegmoetzijnomvantekunnenleven.

39

Bedreigingen• Handelsverdragen.• Derolvandeoverheidalsgroteafnemervanpayrolldiensten.• Aanbesteding,uitbesteding,offshoring(globalisering).• Wijalsconsumentenzijnookonderdeelvanhetprobleem.Wekopendaarwaarde

gemoederenhetgoedkoopstzijnenwezijnblijmetde24-uursopenstelling.• Wiezijnnuonzetegenstanders?Isdemachtverschovenvanstatennaargrotebedrijven?

Kansen• Inbesteden.• Jehebtkoopkrachtnodigvooreendraaiendeeconomie.Basisinkomen.• Wijmoetenuitleggendatwesamenleven,datwesamendekoekmaken,verdienenen

verdelen.Eenkwaliteitsverhaalalsantwoordophetkostenverhaalvoordepubliekesector.• DeFNVmoetmeereenclubwordenenlatenziendatersamenhangistussenwerknemers.• Young&United.• Werkeerlijkerherverdelen,misschienwelflexibelerenmeersectorgericht.• ErliggenookkansenbinnenbedrijvendoordatOR-ledenmetsteunvandeFNV-leden

tegenwichtbieden.• DeFNVmoetduidelijkmakendathetcollectiefookvandezetijdis.Datverhaalmoetniet

alleengaanoverwerkmaarookoverzorgensamenleving.• Nodigiseenverbindendverhaaldatlaatzienhoehetkomtendatereenalternatieve

ideologieis.Hetbewustzijnmoetwordenvergrootzodathetalternatiefgeloofwaardigwordt.Wemoetenwerkweerpolitiekmakenenstevigeragerennaarbuiten.

• Deontwikkelingissluipend,mensenhebbennietdoorwatergebeurt.DeFNVmoetditontsluieren.

• Zeggenschapoverhetwerkvergroten.• Waardenbenadrukkeni.p.v.deeconomie.• Bloeii.p.v.groei.• Spelregelsverzinnenomdekoekeerlijkerteverdelen.• Organiseren:eengezamenlijkdoelformulereneninhetechtmensenbijeenbrengen.• Nieuwecollectievenzijnjuistmodern.

VerbredingUitdedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAkomendevolgendegegevensnaarvoren:AlternatiefvooreconomiseringEenruimemeerderheidvandeleden(81%)eneenkrappemeerderheidvandeniet-leden(54%)isvanmeningdateconomiseringeenkeuzevandepolitiekisendathetookmogelijkiseenanderewegtekiezenvooronsland.Drieopdetienniet-ledenvindeneconomiseringnodigommeetekunnenkomenindewereldeconomie.Jongeenhoogopgeleideniet-ledenzijnvakervanmeningdateconomiseringbijdezetijdhoort(<25jaar:46%;HBO/WO:38%).Dehoudingvanzowelledenalsniet-ledent.a.v.economiseringisnietpositief.Onderzowelledenalsniet-ledeniseenmeerderheidvanmeningdatdooreconomiseringhetverschiltussenarmenrijk

40

groterwordt(leden:89%,nietleden:74%)encollega’selkaarsconcurrentenworden(leden:71%,nietleden:56%).KwaliteitvanonderwijsenzorgbelangrijkegraadmetervoorNederlandLedenenniet-ledenhebbenmeteentop-3aangegevenwatvoorhendebestegraadmeterisvanhoehetgaatmetNederland.Detweeitemsdiebijbeidegroepenindetop-3staan,zijndekwaliteitentoegankelijkheidvanonderwijsenzorg(leden:54%,nietleden:48%)endatiedereenvoldoendetebestedenheeft(ledenennietledenbeide:47%).Ledenvindendaarnaastdeaanwezigheidvaneensociaalvangnetvanbelang(54%),voorniet-ledenishetbelangrijkhoegelukkigmensenzichvoelen(42%).15%vandeledenen33%vandeniet-ledenzettenhetitemdathetgoedgaatmetdeeconomieinhuntop-3graadmetersvanhoehetgaatmetNederland.Meerderheidbereidiets(meer)tedoenvoordesamenlevingOngeveerzesopdetienledenenvijfopdetienniet-ledenwillenzichinzettenomdekwaliteitvandesamenleving(verder)teverbeteren.Drieopdetienledenenniet-ledenwillenvrijwilligerswerkdoenentweeopdetienledenwillenmeerbelastingbetalen.Opvallendisdatniet-ledenlievermantelzorgwillenverlenen(11%)danmeerbelastingbetalen(8%).GelijkekansenvoorallekindereninhetonderwijsOverhetonderwijszijnledenenniet-ledenheelduidelijk:allekinderenmoetengelijkekansenkrijgeninhetonderwijs,ookalsdatmeergeldkost(leden:94%,nietleden:86%).Deaandachtvoordebesteleerlingenmagniettenkostegaanvandeanderen(leden:88%,nietleden:84%)7.1.4HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV

Waaromisditthemarelevantvoordevakbeweging?DeeconomiseringvandesamenlevingraaktwerkendenenmensendiegewerkthebbenofwillenwerkenenisinstrijdmetdekernwaardenvandeFNV.Doorhetindividucentraaltestellen,vervalthetautomatismeomlidtewordenvancollectiviteiten,zoalsdevakbond.Iedereenkanimmerszijneigenboontjesdoppen.Hetgevolghiervanisdatdemachtsfactorsteedsverdernaardevragendepartij(werkgevers/opdrachtgevers)verschuift.Dooroutsourcingenmeerexterneinhuurvanpersoneelviapayrolling,uitzendenofcontractingkomthetsteedsmindervaakvoordatallewerkendenopeenterreinonderdezelfdecaoofarbeidsvoorwaardenregelingvallen.Datmaakthetlastigerommensenteorganiserenenveranderingenaftedwingen.Ookdeorganisatievandevakbewegingopdewerkvloerislastigergeworden.Vroegerwashetbijvoorbeeldvaakdemedewerkervandetechnischedienstdiemetzijnkarbondspamflettenverspreiddedoorhetgebouw.Tegenwoordiggaatdatnietmeeromdatdietechnischedienstisuitbesteed.

HuidigbeleidvandeFNVDeFNVheeftdeafgelopenjarenstevigingezetophetkerenvandeeffectenvandeeconomiseringvandesamenleving.EchteBanenzijneenalternatiefvoordeflexibele,onzekerebanen.EchteBanenzijnookbanenwaarindemensalsmenswordtgezienennietalsproductiemiddel.Zoalsdeschoonmakershetuitdruktenbijhunacties:Respect!.Ookactiverendvakbondswerkhelptmeeractieveledenzelfoptekomenvoorhunbelangen.MetinitiatievenalsdeCodeVerantwoordelijkMarktgedragproberenweookweergriptekrijgenopopdrachtgevers,diesomsgeenpartijzijnin

41

belangenconflictentussenwerkgeversenwerknemersmaardiewelinvloedhebbenopdeonderhandelingsruimte.AanbevelingenvoornieuwbeleidVolgensMirjamdeRijkvindteengrotemeerderheidvandeNederlandersdeongelijkheidinNederlandtegrootenzoweldelonenaandeonderkantalsdeuitkeringentelaag.Eengrotemeerderheidvindtdaternietbezuinigdmagwordenopdezorg,deAOWenhetpensioen.Erisdusveelsteunvooreenandereagenda,mitsgoedgebracht.Weesjebewustvandiesteun,gebruikdecijfers!,houdtMirjamdeRijkonsvoor.Ditallesleidttotvier-samenhangende-belangrijkeactuelekwestiesvoordevakbeweging:

• Overheidsbezuinigingenenlastenverlichtingvormeneenzeernegatievespiraal.Ditishetuitvoerenvandeneoliberaleagenda.Dekomendetijdzalerwaarschijnlijkopnieuwwordenbezuinigdvooralopdezorg.Daardoorwordtdepubliekesectorkleiner.Koopkrachthandhavendoorlastenverlichtingofdoorkredietisdedoodindepot.

• Diekoopkrachtmoetuitmeerloonkomen.Wemoetenerveelmeerophamerendatditookgunstigisvoor'deeconomie',ofteweldebedrijven.

• Deverhoudingarbeid-kapitaalraaktuithetlood,datisslechtvoorbijnaiedereen.Zolangjenietzorgtvoorschaarsteaanarbeidskrachten(doorarbeidstijdverkorting,regelgeving,eengoedsociaalvangnet,volgenssommigenookdooreenbasisinkomen)wordtdewerknemeruitgebuit.Arbeidstijdverkortingisdaaromookvangrootbelangvoorwerkenden:zolangernogzoveelwerklozenzijn,kunnenwerkendennauwelijkseisenstellen.

• Erkomteendiscussieaanoverhetloskoppelenvanwerkeninkomen.Zorgervoordatjedaaralsvakbewegingeenvisieophebt.Eigenlijkgaathetomeenvisieophetbelangvanwerk.Alswerkechtbelangrijkis,danmoethetwerkeerlijkgedeeldworden.Hetmoetnietzozijndateendeelvandemensenslechtseen(karig)inkomenheeftengeenwerk.Datbetekenttrouwensookeenvisieopdeeffectenvanverhogingvandearbeidsproductiviteit.Centraalindeervaringenstaatdatmensenzichvaakmachteloosvoelenenhetideehebbenergeengripoptehebben.Datisproblematisch,omdatonzeoplossingendanooknietalsgeloofwaardigwordenervaren.Wanteristochniksaantedoen.HetisbelangrijkisdatwealsFNVlatenziendatdieervaringenniethetgevolgzijnvannatuurwettenofietsdergelijks,maarvankeuzenvanpoliticienondernemersvooreenbepaaldeideologische(neoliberale)agenda.Eenagendawaarzijvanprofiterenenwaarvanwerknemerslasthebben.Waarinwinstgevendheidendeeconomiecentraalstaanennietdemenselijkemaatenhetwelzijn.Alleenalswedatscherpadresseren,creërenweruimteinhetdebatvooronzealternatieven.Dekansenliggendanbijhetweercentraalstellenvanwelzijn,mensenensamenlevingi.p.v.deeconomie.Bloeii.p.v.groeizoalsiemandzeitijdensdebijeenkomsten.Opdiemaniercreërenweeeneigenspeelveldmeteeneigenprobleemanalysei.p.v.constantmeetedenkenmetdeproblemenvanwerkgevers(hoewordenweconcurrerender/dynamischeretc.).Zowordenonzeeigenalternatievenookgeloofwaardig.Ookishetvanbelangombetertesnappenhoedieprocessenvaneconomiseringwerkeneneffecthebbenopwerkenden.Alleendankunnenwebepalenwatweertegenkunnendoenenwaarweopmoeteninzetten.

42

43

7.2Globalisering:hoewerkthetvoorwerknemers?7.2.1InleidingToendewereldeconomiein2008dreigdeintestortenenookinNederlandtienduizendenmensenhunbaanverloren,realiseerdenweonshoezeeronzeeconomiemetdievanderestvandewereldisverweven.In‘Nederland-Handelsland’werkeninmiddelstweevandevijfwerknemersindeprivatesectorbijeenmultinationalenkomensteedsmeerNederlandsebedrijveninbuitenlandsehanden.DaarommaakthetthemaGlobaliseringdeeluitvanhetVisietrajectvandeFNV,alsbelangrijketrendvoordetoekomstvandevakbeweging.Globaliseringiséénvandetrendsdieopdeachtergrond,geleidelijkenbijnaonzichtbaaronslevenenonswerkmedebepalen.Somszijndegevolgenvanglobaliseringdirectmerkbaar.Datisbijvoorbeeldhetgevalalswerkgelegenheidwordtverplaatstofalsdebedrijfscultuurverandertnaeenbuitenlandseovername.Maarsomszijndegevolgenmoeilijkervasttestellen.Hoewerktdeovernamedooreenhedgefunduitopdearbeidsverhoudingenofwatzijndegevolgenvandeverregaandeinternationaleversnipperingvandeproductieketens?Wekomenervaakpastelaatachter.Kunnenwedoormetanderevakbondensamentewerken,deglobaliseringooklatenwerkeninhetvoordeelvanwerknemers?Globaliseringisgeenopzichzelfstaandetrend.Eriseenverbandmetdeandereontwikkelingendieinhetvisietrajectaandeordekomen:meteconomisering,mettechnologischeveranderingen,enuiteraardmetklimaatverandering,Maarvolgenssommigearbeidseconomenhangtookdetoenamevanonzekerwerksamenmetglobalisering.Daarbijishetverbandmetdetoegenomenongelijkheidvooralverontrustend,omdatditvolgensdeOECD*enhetIMFnietalleenslechtisvoordesamenleving,maarookvoordeeconomie.7.2.2WatwetenweoverGlobalisering?Globaliseringvandeeconomieiseenalgemenetermvoordetoenamevangrensoverschrijdendehandeleninvesteringen.Daaroverzijndevolgendefeitenbekend.

• Dewereldhandelisenormsnelgegroeid,snellerdandeomvangvandewereldeconomie.Ookbuitenlandseinvesteringenlateneenspectaculairtoenamezien.Daarbijishetnietlangerzodaterenkelinvesteringenzijnvangeïndustrialiseerdelandeninontwikkelingslanden.Hetisnuookandersom,bijvoorbeeldinvesteringenvanChinainEuropa.

• Hetprocesvanglobaliseringwordtgedrevendoordetechnologischemogelijkheden(vervoer/ICT:hetgebeurtomdathetkan)endoordatbedrijvenopdezemanierhunwinstwillenvergroten.

• EengrootdeelvandeNederlandsewerknemerswerktinmiddelsbijeenondernemingofinstellingdiedirectmethetbuitenlandisverbonden.Datkanopverschillendemanieren:

o doordatdeonderneminggerichtisopdoorvoerofexport,

o doordatdeproductieafhankelijkisvaninvoervangrondstoffenofonderdelen,

o doordathetbedrijfeenbuitenlandseeigenaarheeft,

44

o doordatdesectorgedomineerdwordtdoorenkelemultinationals,aldannietmeteenhoofdzetelinNederland.

• Multinationalshebbenveelinvloed.EenopdevijfNederlandsewerknemersindeparticulieresectorwerktbijeenbuitenlandsemultinational.EnnogeenseenopdevijfwerktbijeenmultinationalinNederlandsehanden.Multinationals,zoweldeNederlandsealsdebedrijveninbuitenlandsehanden,vormdenin2013slechts2%vandebedrijvenindeprivatesector.1.Maarzegenererentweederdevandeomzetenzijngoedvoor2miljoenbaneninNederland.2,3MiljoenmensenwerkeninhetbuitenlandvoorNederlandsemultinationals.DemeestenvanheninandereEuropeselanden

• Multinationalszettenhuneigen“supplychain“(productieketen)op.Hunproductieprocessenvindennuoverdehelewereldplaatsenookdienstenwordeninternationaalaangeboden.Infeitegaathetnietmeeralleenoverketensvantoeleveranciers,maaromnetwerkendieookvervoerendienstverleningomvatten,vangrondstoftotverzekering.Demeesteopbrengstengaannaardeuiteindenvandeketen:naarontwikkelingenontwerpennaardemarketing.Dewerknemersindeproducerendelandenwerkenonderslechtearbeidsvoorwaardenenomstandigheden.

• Zelfsinsectorendieopheteerstegezichtnationaalzijn,zoalsdeoverheid,hetonderwijsofdegezondheidszorg,zienwesteedsmeerbuitenlandseinvloeden.DenkaandeinvloedvandeinternationalefarmaceutischindustrieofdevestigingvanNederlandseuniversiteiteninanderelandenenhet-internationale-aanbodvanonlinecursussen.

• Definanciëlesectorisnietmeernationaalgebondenofgereguleerd.Zeiszeerinternationaal,enormgrootenmoeilijkcontroleerbaargeworden.

• HedgeFundsengroteinternationaleinvesteringsmaatschappijen,diegigantischehoeveelhedenkapitaalbeheren,bepalennationalebeurzenenmakenofbrekenbedrijven.Ditgeldtookvoorbedrijvendiebehorentotde'nationaletrots'.

• Sindsdecrisisisinveellandendeongelijkheidverdertoegenomen,terwijldezevaakalerggrootwas.OokinNederlandisdeongelijkheidtoegenomen.Deongelijkheidtussenlandenisdoordeaansluitingopdewereldeconomieafgenomen,vooraldoordatChinadefabriekvandewereldisgeworden.

• Hetprocesvanglobaliseringheefteeneigendynamiek.Nationaleregeringendoenweinigomdittereguleren.Integendeel,zeproberenhetjuistnogmakkelijkertemakendoorhandels-eninvesteringsverdragentesluiten.Dezezijngerichtophetwegnemenvanhandelsbarrièresenobstakelsvoorinvesteringeninelkaarslandofregio.ZozienwedatdeVSendeEUonderhandelenovereengrootpartnership-verdrag,TTIPgenaamd,dathetnoggemakkelijkermoetmakenomdetweegrootsewesterseeconomieënmetelkaarteverweven.

1CBSInternationaliseringsmonitorderdekwartaal2015.Landbouw,financiëleinstellingenendeoverheidwordenhierbijnietmeegeteld.

45

InzijnkenniscollegenoemtRobertWentookeenaantalvandezeveranderingen,diehetgezichtvandehuidigeglobaliseringbepalen.Daarnaastwijsthijopeentweetalmythesoverglobaliseringwaardevakbewegingnietinmoettrappen:

• Omonzeinternationaleconcurrentiepositienietingevaartebrengenzoudenwijonzelonenmoetenmatigen.Nederlandisweliswaareenhandelsland,maarweverdienennogaltijdtwee-derdevanonsgeldopdebinnenlandsemarkt.Loonsverhogingbevordertdebinnenlandsevraagenstimuleertinnovatie.

• Nationaleoverhedenzoudenweiniginvloedkunnenuitoefenen.Feitisdaternogsteedsgroteverschillentussenlandenzijnwaarbijdenationalestatennogaltijdmeetellen.ZoneemtdeongelijkheidweliswaarookinNederlandtoe,maardeoverheidkanditdooreenactiefherverdelingsbeleidblijvencorrigeren.Devakbewegingmoetdeoverheiddaaropblijvenaanspreken.

OokwijstRobertWentophetdilemmavandeglobalisering:Vandedriehoek:nationalestaat,democratieenglobaliseringkunnenmaartweevandedrieelemententegelijktoenemen.Dusalsjedenationalestaatendedemocratiezouwillenversterken,kunjenietverderglobaliseren;ofalsjemeerwiltglobaliserenenjewiltdedemocratiebehouden,moetjedemocratischezeggenschapoverdragenaanEuropaofaaninternationaleorganisaties.Wekunnendusnietallestegelijkhebben:meerglobalisering,meerdemocratieeneengrotererolvoordenationalestaat.Devakbewegingmoetdediscussieaangaanoverdevraagopwelkeelementenzijdenadrukwilleggen.Waaromisglobaliseringbelangrijkvoorwerknemersenvakbonden?Nederlandheefteenopeneconomie.Dein-enuitvoervangoederenendienstenisalsademenvoordeNederlandseeconomie.DatiseenvanderedenenwaaromglobaliseringoverhetalgemeenalseenpositievetrendvoorNederlandwordtgezien.Doorglobaliseringzijnconsumentenproductendiehetlevenmakkelijker,aangenamereninteressantermaken,voorveelmensentoegankelijkgeworden.Ookzijndaarvoormiljoenenmensenuitdeergstearmoedegetild.AlsChinanietwasaangeslotenopdewereldeconomie,zouhetpercentagearmendaarnietzoverzijngedaald.OokvoorNederlandsewerknemersgeldtdatdeverbondenheidvanonzeeconomiemethetbuitenlandvoorwerkgelegenheidenmeerwelvaartheeftgezorgd.Naastdezepositievegevolgenwegenvoorwerknemersookdenegatievekantenzwaar:

• DestrategischebedrijfsbeslissingenwordennietmeerinNederland,maareldersindewereldopeenhoofdkantoorgenomen.Doordeglobaliseringisdeproductiegemakkelijkteverplaatsenwaardoorwerkgelegenheidverdwijntnaareenanderland.Nietalleenwerknemersingeïndustrialiseerdelandenhebbenhiermeetemaken.BedrijvengaanookgemakkelijkvanuitChinanaarCambodjaofEthiopië,alsdelonendaarlagerzijn.

• Dewerknemersrakenmetelkaarinconcurrentiewaardooreenneerwaartsedrukoplonenenarbeidsvoorwaardenontstaat.Bedrijvenstellenwerknemersvoordekeuze:arbeidsvoorwaardenzoalslooninleverenofjewerkverliezen.Ditisdesteergeralsdeneerwaartsespiraalzelfstotschendingvandemeestfundamentelerechtenvanwerknemersleidt.Inontwikkelingslandenwerkenmiljoenenmensenindegeglobaliseerdeeconomierechteloosonderdearmoedegrens.

• Deconcurrentievindtnietalleenplaatsbijlaaggeschooldengemakkelijkteverplaatsenwerk.Ookhooggeschooldwerkisnugemakkelijkviainternetinternationaalaantebesteden

46

• Multinationalebedrijvenorganiserenhunproductieendienstverleninginsupplychainsdiedehelewereldomspannen.Hetgaatdaarbijomingewikkeldenetwerkendiebovendenationalegrenzenhangen.Viadezeketensofnetwerkenwordtwerkuitbesteed.Zoorganiserenbedrijvendeverantwoordelijkheidvoordewerknemersdieaanhunproductofdienstbijdragen,vanzichaf.Dezebedrijvenwillennietlangeraansprakelijkzijnvoordeveiligheidofdesocialezekerheidvanwerknemers.

Tenslotteishetzodatglobaliseringwerknemersenvakbondenmetelkaarverbindtindezeproductieketens.Zokunnenvakbondenhechterinternationaalgaansamenwerkenomdesituatievoorallewerknemersteverbeteren.7.2.3 Meningenvan(niet)leden VerkenningDeelnemersaanhetVisietrajectzienglobaliseringoverhetalgemeenalseennietmeerwegtedenkenontwikkelingdienadelen,maarookvoordelenheeft.Globaliseringwordtgeassocieerdmetverliesvanwerkgelegenheid,vooralvanlaaggeschooldwerk,meteengraaicultuur,uitbuiting,kinderarbeideneentegrotemachtvoormultinationals.Groteinternationaleorganisatiesenbedrijvenbepalendewerkgelegenheidendenationaleoverheidheefthiernietsmeerovertevertellen,denktmen.Maarglobaliseringisookinnovatie,(daarzoudenweonsmeeropmoetenrichten)meerdiversiteit,enveiligenverantwoordondernemen.Hetbiedtdemogelijkheidvooriedereenindewerelddearbeidsomstandighedenteverbeteren.Multinationalszoudenlokalewerknemersdanwelmeermoetenbetrekkenenzichaanafsprakenmoetenhouden.Detoenemendeongelijkheid,depensioenen,dewerkonzekerheidendeeenzijdigenadrukopgeldkregenindeSynthetron-verkenningvandedeelnemerseenhogereprioriteitdanglobalisering.Hetverbanddatbestaattussendezeproblemenenhetprocesvanglobaliseringwerdnietmeteengelegd.Sommigedeelnemerszeidenweinigdirectmetglobaliseringtemakentehebbenomdatzijbijeenkleinbedrijfwerkenofalleenmetnationaletoeleverancierstemakenhebben.RelatiefeensgezindisderesponsdatdeFNVinternationaalmoetopererenenmoetsamenwerkenmetvakbondeninanderelanden.DeFNVmoetmeerkennisvergarenoverdewerkwijzenvaninternationaleorganisatiesenmeerinvloeduitoefeneninBrussel.DeFNVmoettoezienopdenalevingvanafsprakenovergelijkloonvoorgelijkwerk.DaarnaastmoetzijzekerookdebelangenvandeNederlandsewerknemersbehartigen.VerdiepinginregionalebijeenkomstenHetthemaGlobaliseringisbesprokenin12regiobijeenkomsten,6voordewerkorganisatieen6metledeninjanuari2016.DebijeenkomstenzijngehoudeninAmsterdam,Weert,Rotterdam,Utrecht,DeventerenGroningen.Dievoordeledenzijnbeterbezochtdandievoordewerkorganisatie.Steedsblijktereengrotebetrokkenheidbijhetonderwerptezijn.HetgaatomdeFNV-waardensolidariteit,gelijkwaardigheidenduurzaamheid.Dedeelnemerszijnnietalleenovertuigdvanhetbelangvanglobaliseringenderolvandevakbewegingdaarin,zehebbenzichookverdieptin(deelgebiedenvan)hetonderwerp.Dediscussieszijnprettig,openenrespectvolverlopen.Voor-ennadelenvanglobaliseringDemeestedeelnemersziendeglobaliseringalsonafwendbaar.Erisaandachtvoorzoweldevoor-alsdenadelenvanglobalisering.Alsvoordeelnoemendedeelnemersdatmeermensenmeerconsumptiegoederenkunnenkopen(mobieltjesbijvoorbeeld).NietteminwijzenenkeleledenookopdegevolgenvandeglobaliseringvoorhetmilieuendeCO2-uitstoot.Zijvindenhetgesleepmetgoederenoverdewereldnietduurzaamenzijnomdieredenkritischoverdeglobalisering.Consumentismestaatsolidariteitindeweg,aldusdedeelnemers.

47

GlobaliseringbiedtookkansenvoordeNederlandseeconomieenvoorNederlandsewerknemersomoverdegrenstegaanwerken,zekervoordehogeropgeleidewerknemers.NederlandmoetinnovatieverwordenendeFNVmoetdiekansenmeepakken.Nogalwatdeelnemerszienalsvoordeelvandeglobaliseringdatmensenindenieuweproductielanden(China,Indiaenookanderelanden)erininkomenopvooruitzijngegaan.Maariedereeniszichbewustvandegroteongelijkheidindewereld.Verschillendedeelnemersziendeglobaliseringalseenkansomiedereen,ookwerknemerselders,ergeleidelijkopvooruittelatengaan.“Wemoetenhetbeterverdelen,ookalswedanzelfeenstapjeterugmoetendoen”,vindensommigen.Hetstrevennaarverbeteringvooranderenwordtechterookopgevatalswelbegrepeneigenbelang.Kinderarbeidenuitbuiting,gevaarlijkwerktegeneenhongerloonenzondervakbondsrechtenmoetaandekaakwordengesteld,daarisiedereenhetovereens.“Hetisdemoreleplichtvandevakbewegingomuitbuitingenhetdodenvanvakbondsmensentegentegaan”,zoformuleerteendeelnemerhet.Meerdeelnemerswijzenoponzeinvloedindepensioenfondsenenvindendatwediehiervoormoetenaanwenden.Inverschillendebijeenkomstenwordtookgewezenoponzerolalsconsumenten.DeFNVzoumensenkunnenoproepenomproductendienietsociaalenduurzaamzijngemaakt,niettekopen.FNVMondiaalwordtgenoemdalsvoorbeeldvansolidariteit,waarjeconcreetietsvoorvakbondscollega’skuntdoen.MultinationalsDemeestedeelnemersziendatmultinationalseengroterolspelenindeglobalisering.Zehebbenveelmacht.TTIPenanderehandelsovereenkomstenkunnendiemachtversterken.Erwerdveelgezegdoverbelastingontwijkingdoormultinationals.Datisnietalleenoneerlijk,maarookschadelijkvoordepubliekesector.Daarmoetietsaangebeuren.“Nederlandzoudaaralseerstestappenmoetenzetten”.Ookzoudenmultinationalsmeermoetenbijdragenaanonderzoekdatmetbelastinggeldwordtgefinancierd,zekeralszedaarzelflatervanprofiteren.Sommigedeelnemerservarendegemakkelijkeverplaatsingvanwerkgelegenheidbinneneenmultinationalaandenlijve.ZijpleitenvoorbehoudvanwerkgelegenheidinNederland.Anderenziendecultuurinhunbedrijfveranderenalserbuitenlandsmanagementkomt.Zeziendeconcurrentieuitgoedkoperelandentoenemen.Omhunbaantehouden,moetenNederlandsewerknemerszichhieraanaanpassen.Voorallageropgeleidenervarendit.Veeldeelnemerszienditalsonderdeelvaneenonafwendbaarproces.Zijverwachtendaternietgenoegwerkvooriedereenzalzijnenpleitenvoorherverdelingvanwerkeninkomen.Bijvoorbeelddooreenbasisinkomenenkorterewerktijden.Erzijnuiteraardverschillentussendesectorenendematewaarinzijdoordeglobaliseringwordenbeïnvloed.Zozijnhetvervoerendehavensvergeïnternationaliseerdevenalsdeindustrie.Voordepubliekesectorendebouwgeldtditminder.Uitkeringsgerechtigdenvindendedirecterelatievaakmoeilijkerteleggen.Grotebedrijvenzijngevoeligvoor‘namingandshaming’enwillendaaromafsprakenmaken.MaakgebruikvandeEOR(EuropeseOndernemingsraad),ishetadviesinmeerderebijeenkomsten.Grensarbeidwordtalseenpotentieelpluspuntgezieneneengoedegelegenheidvoorsamenwerkingmetbondendirectoverdegrens.Voorbuitenlandsewerknemersmoetgelden:gelijkloonvoorgelijkwerkenookzijmoetenonderdecaovallen.Eendeelnemerdenktdatdoordekomstvanbuitenlandsewerknemers,waaronderookdevluchtelingen,dearbeidsvoorwaardenmisschieneerstnaarbenedengaan.Optermijnzullenzeweeromhooggaan.

48

Eenenkeledeelnemervindtnietzozeerdeglobalisering,alswelhetfinanciëlesysteemende‘financialisering’(decombinatievandetwee)hetgrootsteprobleem.Grotebedrijvenbaserenhunstrategievolledigopdewensenvangrotekapitaalverschaffersdieuitzijnopsnellehogewinsten.Erwordenverschillendevoorbeeldengenoemdwaarderolvandezekapitaalverschaffers,zoalshedgefunds,totgrootverliesvanwerkgelegenheidheeftgeleid,bijvoorbeeldindekinderopvangennatuurlijkrecentbijV&D.“Wehebbenhiernogonvoldoendekennishierover”,isdeconclusie.“Wewetennietwaardebesluitenwordengenomen,terwijlhetsteedsbelangrijkerwordtomdezetebeïnvloeden”.DeFNVmoetmeeronderzoekdoenomgriptekrijgenopdeinternationaleketensendegeldstromenvolgen:“followthemoney”.Hetverbanddatsommigeonderzoekersenvakbondenleggenmetflexibilisering,komtnietindediscussieterug.DerolvandevakbewegingDevraagofvakbondeneenrolhebbenbijdeglobaliseringwordtoverhetalgemeenmet‘ja’beantwoord.ErzijninverschillendebijeenkomstenookdeelnemersdievindendatdeFNVopdeeersteplaatsdeNederlandsewerknemersmoetverdedigenenvoordeeigenregiomoetopkomen.Endaarnamisschienaananderenmoetdenken.Maardemeestedeelnemersvindenjuistdatjedietweezakennietloskuntzien.Zijstaanopenvoorsamenwerkingmetanderevakbondenomsamengemeenschappelijkebelangenteverdedigen.ZijvindendatdeFNVteweinigoverdegrenzenheenkijkt.“Demaatschappijglobaliseert,dusdebondmoetdatook”.ZewillenbijvoorbeeldeenblokvormenvanvakbondeninEuropa.“DeFNVheeftveelteweiniglobbyisteninBrussel,vergelekenmetdewerkgevers”.Welzijnzezichervanbewustdatvakbondenofwerknemerselkaarsconcurrentenkunnenzijnensomsdoorcultuur-entaalverschillenmoeilijkkunnensamenwerken.Uitdrukkelijkkomtnaarvorendateengoedeinternationalesamenwerkingmetanderevakbondennietbetekentdatjejeeigen‘huiswerk’nietmeerhoefttemaken.InternationalesamenwerkingkannietindeplaatskomenvandenoodzaakominNederlandeensterkevakbondoptebouwen.Kennisdelentussenvakbondenzoalsmetorganisingindeschoonmaakwerkthiervoorjuistweerpositief.Hetmaaktnatuurlijkookuitofjemetsterkebonden(Scandinavische,Belgische,Franse,Duitse)samenwerktofdatjesamenwerktmetvakbondenuitlandenwaardezakenmindergoedgeregeldzijndanbijons.Inverschillendebijeenkomstenkomenzorgenoverdetoekomstvandevakbewegingtersprake.Vooraldenoodzaakomnieuweledenenvooraljongerentewervenenbijdebondtebetrekken.Nieuwemethoden(socialemedia,digitaal)kunnenhetdirectecontactmet(potentiële)ledennietvervangen.DerolvandeoverheidHetantwoordopdelaatstevraag:“moetdeoverheiddeglobaliseringbeterreguleren?”hangtersterkvanafofmenvertrouwenheeftindeoverheid.TTIP*wordtinditverbandgenoemd.Ookvragensommigenzichafofhetwelteregulerenvalt“Omdezoveeltijdiserweereennieuwecrisis”.Deverhoudingtussenstaatenkapitaalverandert.“Bedrijvenwordenmachtigerdanstaten”.Anderenwillenpositiefoverdeoverheidblijvendenkenenereentegenmachtmeevormentegendemachtvandemultinationals.Daarnaastzijnerverschillenvanopvattingofditopnationaalniveaukan.Verschillendedeelnemerssprekenhunerhunwaarderingoveruitdatzeoverhetonderwerpglobaliseringhaddenkunnenpraten.Maarerisbehoefteaanmeeronderzoekenmeerinformatieo.a.viadewebsiteomdeglobaliseringbetertebegrijpen(followthemoney)enomhetnationaleenhetinternationalevakbondswerkmeermetelkaarteverbinden.

49

VerbredingOpbasisvandeuitkomstenvanderegionalebijeenkomstenzijnoverglobaliseringvragenvoorgelegdindedraagvlakmeting.Wordendecentraleonderwerpenenvisiesdieuitdebijeenkomstennaarvorenkwamen,gedeelddoorledenenniet-leden?Dedraagvlakmetingbevestigtdatglobaliseringeenbelangrijkthemais.Uithetvisietrajectkwamnaarvorendatdedeelnemersdenkendatdeglobaliseringvoorverschillendegroepenwerknemersverschillenduitpakt.Laagopgeleidenervarenmeernadelen,terwijlhetvoorhogeropgeleidenjuisteenkansis.Zowelledenalsniet-ledenzijnhethierinruimemeerderheidmeeeens.81%vandeledendenktdatglobaliseringvoorlaagopgeleideneenbedreigingis,en48%zietookeenbedreigingvoormiddelbaaropgeleidewerknemers.Ookdeniet-ledenzieninmeerderheid(62%)voorlaagopgeleideneendreiging.Eenderdevandeniet-ledenzietookvoordemiddengroepeneenbedreigingenzietvooreenkwartvandezegroepkansen.Voorhoogopgeleidenzienachtopdetienledenenzesopdetienniet-ledenjuistmeerkansen.Eenruimemeerderheidvandedeelnemersvindtdatwedemultinationalsstrengermoetenaanpakken.Negenopdetienledenvindendit,enzevenopdetienniet-leden.Zijzijnvanmeningdatmultinationalsteveelmachthebbenendatzebelastingontwijken.Slechts5%vandeledenen16%vandeniet-ledenvindtdatwedezebedrijvenhungangmoetenlatengaanomdatzevoorinkomstenenwerkgelegenheidzorgen.Jongerenenhoogopgeleidenvindenditietsvakerdanouderenenlaagopgeleiden.WemoetenonseerstoponzeeigenproblemeninNederlandrichten,vindt57%vandeledenen70%vandeniet-leden.30%vandeledenvindtjuistdatweereerstvoormoetenzorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen;oudereledenvindenditietsvakerdanjongeren.17%vandeniet-ledenwildatweeerstzorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen.Laag-enmiddelbaaropgeleideledenvindenvakerdatweonseerstoponzeeigenproblemenmoetenrichten,resp.77%en71%danhogeropgeleiden,41%.Maardemeestedeelnemerszienwelmogelijkhedenvoorverbeteringvooriedereen,zowelinNederlandalsinanderelanden.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-ledenvindtdatweinternationaalmoetensamenwerkenzodatdeglobaliseringkansenbiedtvooriedereen.Hogeropgeleidenvindenditvaker(74%)danlager-enmiddelbaaropgeleiden(51%)7.2.4. HethuidigebeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNVWatdoetdeFNVnual?Internationalesolidariteitiseenvandekernwaardenvandevakbeweging.HetinternationalewerkendeversterkingvandeinternationalevakbewegingzijnnualprioriteitenvandeFNV.DeFNVsteuntvakbondeninontwikkelingslanden,inlandenwaargeenvrijheidisenwaarwerknemers-rechtenwordengeschonden.DeFNVverzetzichtegenkinderarbeid,dwangarbeidendiscriminatieenspreektNederlandsebedrijvenaanopdenalevingvaninternationalearbeidsnormen.DeFNVvindtdatdeNederlandseoverheidbedrijvenalleenmoetsteunenalszevoldoenaandeOESO-endeVN-normenvoorinternationaalmaatschappelijkverantwoordondernemen.Inenkelesectoren,bijvoorbeeldkledingentextiel,onderhandeltdeFNVovereenIMVO*-Convenantmethetbedrijfsleven,waarinwerknemersrechtenindeheleketenwordenbeschermd.DeFNVisaangeslotenbijdeEuropeseendeinternationalevakbeweging.Samenmetdeinternationalevakbewegingwerkenweaandeerkenningvanwerknemersrechtenwereldwijd.WedoenditviadeVN-organisatievoorarbeid,deILO*,enbijandereEuropeseeninternationaleorganisaties.DevakbondvoorzeevarendenNautilusInternationalisbijdeFNVaangeslotenensluitzelfsinternationalecao’saf.

50

DeFNVvindtdatiedereenzoumoetenprofiterenvandeglobaliseringenisdaaromvoorhandels-eninvesteringsverdragendie

• werkgelegenheidbrengen,

• deinternationalearbeids-enmilieunormenbeschermen,

• demachtvanmultinationalsbeperken,

• dedemocratiebeschermen.

Omdittebereikenvoerenweactie,organiserenwevoorlichtingenonderhandelenweindeSER.VoorsommigeNederlandsemultinationalsheeftdeFNVcontactenmetvakbondeninvestigingeninanderelanden.Alsdaarmisstandenzijn,sprekenwehetNederlandsemanagementdaaropaan.DeGlobalUnionFederationsorganiserenwereldwijdesolidariteitsactiesvoorvakbondenindeverdrukking.DeFNVondersteuntdezeacties.ConclusiesenaanbevelingenvoorhetmeerjarenbeleidvandeFNVDedeelnemersaanhetvisietrajectzijnzichoverhetalgemeenbewustvanvoor-ennadelenvandeglobaliseringvoorwerknemers.Maarnatuurlijkwarenerookaanzienlijkeaccentverschillen.Hetmeestnegatiefoverglobaliseringzijndegenendiedoorverplaatsingvanwerkgelegenheidofdoorconcurrentiemethetbuitenlandhunbaanonderdrukzagenstaan.Ookdegenendietemakenkregenmeteen(ingrijpende)veranderinginbedrijfscultuurzijnnegatief.Devakbewegingzouhenhiertegenmoetenbeschermen,vindenze.Ookdegenenvoorwiedemilieunadelenvanconsumentismeen‘hetgesleepmetgoederenoverdewereld‘zwaarwegen,zijnnegatief.Eengrotegroepdeelnemerszietglobaliseringalsonomkeerbaar.Zewaarderendevoordelenvanmeerconsumptiegoederen,maarzijnzichbewustvanuitbuitingenvandegrotemachtvanmultinationalsendefinanciëlesector.Zeziendatdevruchtenvandeglobaliseringbijeenkleinegroepterechtkomenendathetovergrotedeelvandewereldbevolkingernietevenredigvanprofiteert.Zijdenkendatglobaliseringookvoorwerknemerszoukunnenwerkenenziendaarbijeenrolvoorvakbondenenoverheden.PositiefzijndegenendievindendatglobaliseringNederlanddwingtomeigensterkekanten(havens)teontwikkelenenominnovatieftezijn.Zijwaarderenookdekansenvoorhogeropgeleidenominhetbuitenlandtegaanwerken.HetmeerjarenbeleidvandeFNVzalhetbestewerkenalsmetdezeverschillendeinvalshoekenrekeningwordtgehouden.Datisheelgoedmogelijk.MeerwetenAllereerstmoetenwedanwelgoedwetenhoe‘deglobalisering‘werktenhoeeninhoeverreNederlandsewerknemerserdoorwordengeraakt.Opvallendisdatveeldeelnemersglobaliseringweliswaarbelangrijkvinden,maarmeerals‘achtergrondverschijnsel‘danalsdirecteoorzaakvanconcreteproblemen.DeFNVmoetbeterwetenhoedeglobaliseringsamenhangtmetproblemendieNederlandsewerknemers,onzeleden,ervaren.Desamenhangmettoenemendeongelijkheid,metonzekerwerkenmetwerkgelegenheidisnietaltijdmeteenzichtbaar.Dezemoetinkaartwordengebracht.Wezullendebelangenvanonzeledennietgoedkunnenbehartigenalswenietwetenhoedeinternationaleeconomiewerkt,hoeonzesectorenenbedrijvenerinternationaalvoorstaanenwelkemultinationalsdominantzijnindeverschillendesectoren.MultinationalsDedeelnemerszijnzichbewustvanhetbelangendemachtvanmultinationals.Bijglobaliseringishandelbelangrijk,maardeechtemotorzijndemultinationalebedrijven.Trouwens,handelvindtalvooreengrootdeelbinnenmultinationalsplaats.Zijontwikkelendenieuwemanierenvanproducerenenzettendaarvoornetwerkenvanketensopdiezichoverdehelewerelduitstrekken.ZijnemenMKB-bedrijvenindezeketensop.Zijzettendetrendophetgebiedvanuitbesteding,vanflex,

51

envandebedrijfscultuur.Zijzorgenervoordatdeopbrengstenvandeglobaliseringterechtkomenbijdetopendeeigenarenvandebedrijven.Zekerbijmultinationalsenbedrijvendieinternationaalopererenzullenwedezebedrijfsstrategieënmoetenkennen.Devakbewegingzelfisdaarvooreenbelangrijkebronvaninformatie.Onzekaderledenenbestuurderszijnvaakopdehoogtevanwatspeeltin(internationale)bedrijvenensectoren.Doordatboventafeltehalenenbijeentebrengen,kunnenweermeergreepopkrijgen.Deinternationaalopererendebedrijvenendeinvloedvanfinanciëleinstellingenhebbengeleidtotondoorzichtigeeigendomsverhoudingenbinnenbedrijven.Wewetendaaromnietaltijdwiefeitelijkaandetouwtjestrektenofwewelaandegoedeonderhandelingstafelzittenofvoordegoededeurstaanmetonzeacties.Multinationalsgebruikenonacceptabelveelmogelijkhedenombelastingteontwijken.Erisbreeddraagvlakomditkrachtigaantepakken.Hetisonwenselijkdatdefinanciëlesectorongereguleerdenlosvandereëleeconomieenoverheidscontrolekanopererenendaarbijgroterisico’sneemtmetdeeconomie.Nadecrisisin2008zijnonvoldoendemaatregelengenomenomeenherhalingtevoorkomen.Globaliseringbiedtookeenkansopverbeteringvandelevensvanwerknemers,juistdoordatmultinationalswerknemersmetelkaarverbindenineenwebvanproductieketens.DaarvoormoetenindeheleketenwerknemershetrechtkrijgenopDecentWork,Gewoongoedwerk,waarbijdefundamentelerechtenzijngegarandeerd,datwilzeggen:veiligwerk,eenleefbaarloon,socialezekerheidenzeggenschapvoorwerknemers.Datgebeurtalleenalsdevakbewegingenanderemaatschappelijkegroepenzichdaarvoorinzetten.‘Grensoverschrijdendstaken’TonHeertszegtinzijnafscheidsinterviewinNRC7/8mei2016:“Grotebedrijven,deStarbucksenvandezewerelddenkenooknietinborders.(…)Wijzullenookmoetenlerenomgrensoverschrijdendtestaken”.Waarhetbedrijfslevenallanginternationaalisopgezet,opereertdevakbewegingnogvooralnationaal.Datmoetveranderen.Veruitdemeestedeelnemerssteunendestellingdatdevakbewegingmeerinternationaalmoetgaansamenwerken.Alwerddaarwelbijopgemerktdatditnieteenvervangingkanzijnvooreensterkeorganisatieopnationaalniveau.AlsdeFNVmeergaatinvesterenindeinternationalevakbeweging,ondersteunendedeelnemersaanhetVisietrajectditvanharte.Investerenkandooractieflidtezijnvandestructurenvandeinternationalevakbeweging,dooractiefaanhaaractiesdeeltenemen,dooreennetwerkvanvakbondenbinnenmultinationalsoptezettendatvoorDecentWorkstrijdt,maarookdoorwatwenudoenmethetCWC*:metennamensdeinternationalevakbewegingontwikkelenweMaatschappelijkVerantwoordInvesterenvooronzepensioenfondsenentegelijkookvoordefondseneldersindewereld.DeFNVsteuntvakbondenindeverdrukking,nietalleenfinancieel,maarsomsookmetacties.Dielaatstevormvansolidariteit,jesteuntelkaaralserproblemenzijn,kanookwederzijdszijn.Maaromtegenwichttebiedentegendemachtvanmultinationalebedrijveneninvloedtehebbenopbijvoorbeeldhunstrategievanuitbesteding,belastingontwijkingoftoenemendeflexibilisering,isnogeenanderevormvansamenwerkingnodig.Ditvereistdatdevakbeweginginternationaleinstrumentenontwikkeltomdietegenmachttevormen.WehebbendeRichtlijnenvandeOESOendeVNvoormultinationaleondernemingen,deverdragenenhetbeleidvandeILO*,waarvandevakbewegingwildatze(meer)bindendworden.Maarhetzijnookonzegezamenlijkeinternationaleacties,zoalsdievoordebeschermingvanhetstakingsrecht,dieinvloedzullenhebbenopderichtingvandeglobalisering.DeoverheidGlobaliseringisgeennatuurverschijnsel.Devakbewegingkannietaccepterendatdeoverheiddearmenmachteloosindeluchthefttegenoverdegevolgenervanvoorwerknemers.Datisookhelemaalnietnodig.Denationalestaat(alofnietinEuropeesofinternationaalverband)heeftmogelijkhedenomdeglobaliseringteregulerenopeenmanierzodatwerknemers,ookNederlandse

52

werknemers,ervanprofiteren.Datisookonsuitgangspuntbijdehandels-eninvesteringsverdragenalsTTIP*enCETA*.DeFNVverwachtvandeoverheiddatzijderechtenvanwerknemerswereldwijdbeschermt.VoordeFNVishetterechtalsNederlandsewerknemerseeninspanningvandeoverheidverwachtenomwerkgelegenheidinNederlandtebehoudenofteverwerven.HetisterechtalsNederlandsewerknemerszichzorgenmakenoverdetoegenomenongelijkheid,zichtegengrotebeloningsongelijkheidkerenenverwachtendatdeoverheideenherverdelingspolitiekvoert.Multinationaleondernemingeninbuitenlandsehandendienenzichaanonzearbeidsverhoudingenenoverlegcultuuraantepassen,ookalsdezeinhet‘landvanherkomst’(VS,China,maarzelfsbinnenEuropazijnerverschillen)heelongebruikelijkzijn.Deoverheiddientdezetebeschermen.Tegenoverdeargumentenvoordenoodzaakvanloonmatigingvanwegedebuitenlandseconcurrentieofhetinvesteringsklimaat,isvoordevakbewegingeenversterkingvandebinnenlandsemarktdoorhogerelonennetzobelangrijk.Deoverheidmoetinvesterenininnovatieeninfrastructuur,zowelde‘harde’alsdesocialeinfrastructuurvanscholingenmaatschappelijkecohesie.ConclusievoortoekomstigbeleidDeglobaliseringheeftnietvooriedereendezelfdegevolgen.Laag-enmiddelbaaropgeleidewerknemerservarenmeerdenadelenvandeglobalisering,terwijldezevoorhogeropgeleidenookkansenbiedt.InallefasenvanhetvisietrajectkwamditnaarvorenenhetwerdscherpbevestigdindedraagvlakmetingvanTÖTTA.Deglobaliseringdraagtdaarmeebijaandeongelijkheidendekloofindesamenleving,afhankelijkvanopleidingsniveau.Laag-enmiddelbaaropgeleidewerknemersverwachtenvakerdananderendatdeFNVeerstaanhunproblemenaandachtbesteedt.Hogereopgeleidendenkenvakerdatiedereenerbetervankanworden.DeFNVzalhiermeebijtoekomstigbeleidmeerrekeningmoetenhoudenenmoetenzorgenvoormeermaatwerkvoordeverschillendegroepenwerknemers.Ommaatwerktelevereninhetbeleidt.a.v.globaliseringishetnodigdatdeFNVmeerweetoverdemanierwaaropglobaliseringdekwaliteitvandebanenendewerkgelegenheidbeïnvloedt.DeFNVmoetmeerkennishebbenvanhetbeleidvanmultinationals,ofzenuinNederlandseofbuitenlandsehandenzijn,opdethema’sdieinhetvisietrajectaandeordekomen.Multinationalszijntrendsettersopaldezeterreinen.Deontwikkelingenophetgebiedvanflexibilisering,economisering,uitbesteding,anderswerkenduurzaamheidentechnologischevernieuwingwordennietalleeninNederland,maarmededoorinternationalebedrijvenbepaald.Eenverbindingmethetvakbondswerkbijmultinationalskanopeengrootdraagvlakrekenen.Inallefasenvanhetvisietrajectkwamnaarvorendatdehoudingtenopzichtevanmultinationalsnietpositiefis.Menvindtdatzeteveelmachthebben.Hetwordthenkwalijkgenomendatzebelastingontwijkenenwerknemersinproductielandenslechtbetalenenslechtbehandelen.Eengrootdraagvlakiserookvoorinternationalesamenwerkingomdeglobaliseringtelatenwerkenvoorallewerknemers.DitvereistdatdeFNVinvesteertinnieuwevormenvansolidariteit.Naastdesolidariteitdieeropgerichtiservoortezorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen,moetensamenmetdeinternationalevakbewegingookvormenvansolidariteitwordenontwikkelddiewerknemersinNederlandbeschermentegennegatievegevolgenvanglobalisering.Niettenkostevananderewerknemers,maarsamenmethenvooreenglobaliseringdiewerktvoorallewerknemers.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-ledenverwachtditvandeFNVLijstvanafkortingenTTIP:(TransAtlanticParnershipAgreement.)Voorgenomenhandels-eninvesteringsverdragtussendeEUendeVS,waaroveronderhandeldwordt.CETA:(ComprehensiveEconomicandTradeAgreement).Eenvergelijkbaarhandels-eninvesteringsverdragtussendeEUenCanada.OECD:(OrganisationforEconomicCooperationandDevelopment).Organisatievangeïndustrialiseerdelanden.Geeftadviesenbevordertsamenwerkingtussendezelandenvooreconomischegroeiensocialeontwikkeling.

53

IMVO-convenanten:(InternationaalMaatschappelijkVerantwoordOndernemen)AfsprakenophetgebiedvanbeschermingvanwerknemersrechtentussenNederlandsebranche-organisatiesenbedrijvenenerzijdsenvakbondenenNGO’sanderzijds.Dergelijkeafsprakenzijnbijvoorbeeldgeslotenofindemaakmetdekledingentextiel-sectorenindebankensector.CWC(CommitteeonWorkersCapital):Eenplatformvandeinternationalevakbewegingdatbeschermingvanwerknemersrechtenbijinvesteringendoorpensioenfondsenwilbevorderen.DeFNVishiervandevoorzitter.ILO:(InternationalLabourOrganisation).DeVN-organisatievoorarbeidenbeschermingvanwerknemersrechten.DeILOiseentripartieteorganisatie:naastoverhedenzijnookwerkgeversorganisatiesenvakbondenerinvertegenwoordigd.DeFNVzitinhetbestuurvandeILO.

54

55

7.3.Technologischeontwikkelingen7.3.1 Inleiding

Erisonduidelijkheidbijwerkers,uitkeringsgerechtigdenenseniorenoverdegevolgenvantechnologiealskunstmatigeintelligentie,robotisering,3D-printers,data-analyticsendigitaliseringvandiensten(Uber,Airbnb),enwatditgaatbetekenenvoorsectoren,banen,socialezekerheid,vakmanschapenzeggenschap.Devraagdaarbijiswaartechnologischeontwikkelingentoegaanleiden:• Verdringingvanwerk?• Hulpvoorwerkendenbijhunvakmanschap?• Nieuwwerkvoorwerkzoekenden?• Eenbijdrageaaneensamenlevingmetoogvoordemenselijkemaat?IndevorigeeeuwmaakteICTautomatiseringvanproductieendienstenmogelijk.Detechnologischeontwikkelingenvandekomendetijdkunnendeglobaliseringversterken(denkaan‘offshoring’en24-uurs-economie)maarkunnenookmogelijkhedenscheppenvoor‘reshoring’envooreenorganisatievanarbeidmetechtebanen(kwaliteitenzekerheid).Technologiescheptookmogelijkhedenompubliekedienstverleningteverbeteren.7.3.2 Watiseraandehand?

• Processenalsrobotisering,automatiseringendigitaliseringmakenhetmogelijkommeeren

complexeretakenvanwerknemersovertenemenofteondersteunenendezeveranderingengaansnel.

• Doorrobotisering,automatiseringendigitaliseringveranderenofverdwijnentakenendewijzewaaropdearbeidinorganisatiesnugeorganiseerdis.

• Ditheeftzijngevolgenvoordearbeidsinhoud,voorwatmensenkunnen,envoordekwaliteitvanhetarbeidsaanbod(EchteBanen?).

• Indepraktijkvannuwordenzoweldevoor-alsdenadelenvanrobotiseringuitvergroot.• Recentonderzoeklaatziendatopditmomentvooralinformatieverwerkendebanenmet

routinematigetakeninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktverdwijnen(polarisatie)endaterbanenindeICTbijkomen.

• Invergelijkingmethetbuitenlandisdekrimpvanmidden-beroepeninNederlandechterbeperkter.

• Welkrijgenalleopleidingsniveausmetdigitaliseringenrobotiseringtemaken!Kansen

• Doordedeeleconomiekaneeneconomischongebruiktpotentieelwordenaangeboord:doorrobotiseringendigitaliseringwordenwerkwijzenmogelijkdieefficiënterencomplexzijn(denkaanMarktplaats,Airbnb,WerkspotenUber).Dezewerkwijzenbetekeneneendrastischeveranderingvandemanierwaaropwewerkenensamenleven.Veelproductenendienstenkunnenbeterengoedkoperworden,terwijlnieuweinnovatieskunnenontstaandieonzekwaliteitvansamenlevenkunnenverbeteren.

• Ookkanonzeconcurrentiekrachtverbeterenwaardoorweookindetoekomstduurzamewerkgelegenheidhebben.DiewerkgelegenheidkanzelfsgroeienomdatproductieweernaarNederlandterugkankomenalsgevolgvantechnologischeontwikkelingendieditmogelijkmaken(‘reshoring’).

• Erzullenovervijfjaarbanenvoorkomendienunoghelemaalnietbestaan.• Productiviteitsverbeteringkanooktoteentoenamevandewelvaartleiden:

56

o ongezondensaaiwerkkandoormachineswordenovergenomen;o veiligheidkanwordenverbeterd;o hetevenwichttussenwerkenprivékanbeterwordenenerkunneninteressante

nieuwebanenontstaan,waarinwerknemershuntalentenkunneninzettenomslimmertewerken.

• Metdeinzetvantechnologieishetmogelijkdekwaliteitvanhetwerkteverbeterenofteondersteunenopdathetwerkmensenvoldoeninggeeft,enderuimteomzelftebepalenhoe,waarenwanneerhetwerkgedaanwordt.

Bedreigingen

• Hetnegatievebeeldisdatrobotshetwerkvanmensengaanovernemenendatveelbanenzullengaanverdwijnenzonderdatdaar(voldoende)nieuwebanenvoorindeplaatskomen.Datkanookleidentotgrotedrukopdeinkomensvanveelmensen.

• Banenzullenverdwijnen;44%vandehuidigebanenisindegevarenzone.• Snelletechnologischeontwikkelingenkunnenervoorzorgendatkennisenvaardighedenvan

grotegroepenmenseninrazendsneltempoverouderen.• Technologischeontwikkelingenmakenhetmogelijkombanenopteknippeninlossetaken,

dieafzonderlijkopde(arbeids)marktgebrachtkunnenworden.Hierdoorkandedrukopflexibiliseringvandearbeidsmarkttoenemenenkunnennieuwevormenvanwerkgelegenheidontstaandieminderzekerheidkennen.

• Hetefficiëntewerkenalsgevolghiervankanleidentotkostenbesparingenendaarmeetotprijsdrukoparbeidinhetalgemeen.DiedrukzougroterkunnenwordendoordeconcurrentieslagmetlandenalsdeVSenChina.Zijmakenookgebruikvandetechnologiedieefficiënterwerkenmogelijkmaakt.(Financiële)voordelenvantechnologischeontwikkelingenkunnenterechtkomenbijeenkleinegroep.

• Digitaliseringvergrootdemogelijkheidomwerknemerstecontroleren.Lessenuithetverledenmetoogvoordetoekomst2Deomstandighedenzijnveranderd,maarbijiedereindustriëlerevolutieblijvendedilemma’sendehoofdlijnenindediscussieshetzelfdealstechnologischevernieuwingenbedreigendzijnvoorwerk.Wehebbendaarvankunnenlerendat‘winnaarsenverliezers’nietzozeerhetgevolgzijnvantechnologischeontwikkelingen,maarvandemanierwaaropbelanghebbendendearbeidendearbeidsmarktorganiseren.Latenwedanooknietproberenhetwielopnieuwuittevinden,maardebekendeoplossingenaandenieuweomstandighedenaanpassen.Diebekendeoplossingenzijnophoofdlijnen:

• eensterkesocialedialoogopnationaalensectorniveau;• participatiefleiderschapinorganisaties;• eenhogekwaliteitvandearbeid;• eenstimulerendeenfaciliterendeoverheid.

De‘organisationalchoice’isnogsteedsdedominanteopvattingindewetenschap.Ditbegripverwijstnaardekeuzedieorganisatieskunnenmakenhoezezichorganiserenalsreactieopontwikkelingeninhunomgeving.Creativiteitenorganisatorischherontwerpzijncruciaalvoorinvesteringenindigitaletechnologieën.Metallenadrukopproductiviteiteninnovatiefvermogenlijktdekwaliteitvandearbeidnogaleensveronachtzaamdteworden.Datmaaktwerknemerssomswantrouwend:is‘slimmerwerken’of‘socialeinnovatie’denieuwstemanagementtrucomonsvooralhardertelatenwerken?Tegendeze

2vrijontleendaanhetkenniscollegevanFrankPot

57

uitkomstbiedtparticipatievanwerknemers,hunbazenenhunvertegenwoordigersdebestegarantie.Bijprojectendietotbetereprestatiesenhogerekwaliteitvandearbeidleiden,blijkendewerknemersvanafhetbegintezijnbetrokken.Bijprojectendieopbeidedimensiesgeenbeterresultaatopleveren,isdaarentegenvooreentop-downbenaderinggekozen.Meteenparticipatie-aanpakwordtvoorkomendatrobotiseringendigitaliseringbijdragenaandegradatieinhetonderstesegmentvandearbeidsmarkt,aanhetveronachtzamenvanhetcriterium‘goedwerk’enhetontstaanvaneen‘precariaat’,datwilzeggen,kwetsbaregroepenopdearbeidsmarkt.Veelbeleidsadviezenrichtenzichopaanpassingeninhetonderwijsenhet‘levenlangleren’tijdensdeloopbaan.Opzichisdatnodig,maarhetgegevendatmensenvoorallereninhunwerksituatieraaktdoordieeenzijdigefocusbuitenbeeld.Hierdoorblijftdevraagonbeantwoordhoedearbeidsorganisatie,detechnischeprocessenendearbeidsverhoudingenhetbestevormkunnenkrijgenomdeontwikkelingvanwerknemerstestimuleren.Hetisoverigensnietvoldoendeomhetbijscholingslechtstehebbenoverdemethodenomdigitale,communicatieveenverander-ofaanpassingsvaardighedenteverbeteren.Deinzetvandievaardighedenkandannogsteedsbeperktblijventotkostenbesparing,meerefficiencyenhetontwikkelenvanproductenendienstenwaarmeehetmeestegeldteverdienenis.Omdittevoorkomenmoetenleerlingenenwerknemersooklerennadenkenendiscussiërenoverwatvanwaardeis.Alleenzokaninnovatiefgedragindewerksituatieookmaatschappelijkgezienzijnvruchtenafwerpen.HoeweleconomenhetaanvankelijkvoldoendevondenalsbedrijveninvesteerdenintechnologieenResearchandDevelopment(R&D),rakenookzijevenalsdesocialepartners,wetenschappersenbedrijfskundigendoordrongenvanhetbelangvansocialeinnovatie.Omgroeiterealiserenzijnimmateriëleactivaminstenszobelangrijk.…Zonder‘innovativeworkplaces’lukthetnietomdiecompetentiestotvollewasdomtebrengen.Arbeidsorganisatiesensocialepartnerszijnalseerstenaanzet.Zijmoetenervoorzorgendat:

• deautonomieinfunctiesgewaarborgdis,• dearbeidsverhoudingengoedwerkoverlegmogelijkmaken,• hetpersoneelsbeleidcompetentieontwikkelingbevordert,• endatdemedezeggenschapookoverstrategischevraagstukkengaat.

Organisatiesdiedithetbestevoorelkaarkrijgen,kunnenelkeontwikkelingenverrassingaan.Aangezienhetnietvanzelfgaat,blijvenstimuleringsprogramma’svandeoverheidnoodzakelijkomsocialeinnovatietebevorderen.InFinland,DuitslandenVlaanderenheeftmendathetbestebegrepen.Dieoverhedenstimulereninnovatiewaarvanautonomie,werkoverleg,competentieontwikkelingenmedezeggenschaponderdeelzijn.Bovendiencreërenzesamenmetsocialepartnerseenklimaatwaarinhetnormaalisomaansocialeinnovatietedoenenwaarjuistdeorganisatiesdienietsdoen,ietsuitteleggenhebben.Stimulerengebeurtdoorgewensteontwikkelingenteondersteunen:

• kennisverspreidingviamanifestatiesenleergangen;• stimuleringsregelingenvoorhetMKB;• experimentenwaarbijwetgevingomtrentondernemingsradenruimergeïnterpreteerd

wordt;• enonderzoeknaardeoorzakenvanhetsuccesofmislukkingvanprojectenwaarin

technologischeensocialeinnovatiegeïntegreerdzijn.HetzougoedzijnalsweinNederlandditinternationalevoorbeeldvolgen,opdiemanierhebbenookdewerkendenvan2050kansopgoedwerk.

58

7.3.3Meningenvan(niet)ledenVerkenningInnovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvondenenwatzijvondenvandethema’sentrends,zoalsgeformuleerdnaaraanleidingvandestartbijeenkomstvan19juni2015.Technischeontwikkelingengaanoverautomatisering,internet,socialmediaenrobotisering.Specifiekindezorgendemedischewereldwordenerontwikkelingenverwacht.Erzullenbanenverdwijnen,maarooknieuwemogelijkhedenontstaan.Scholingenkenniszijnindezeontwikkelingenvanbelang.Verkenningnovember2015vandetrendtechnologie Onderwerp MeningenBelangvandetrend

Veelverandering

Dezeontwikkelingenzijnniettegentehouden;zegaansnelensteedssneller.Hierdoorkrijgtiedereenstrakseenanderewerkomgeving,terwijlookdemanierverandertwaaropiemandzijninkomengenereert.Ookvoorwerkersindezorgveranderterdekomendejarenveel.

Overig Eenopleidingblijftbelangrijk;jehoeftnietalleenmaarachtereenschermtezittenenopknopjestedrukken.

Bedreigingen/negatievegevolgen

Baanverlies Automatiseringkanbanenkosten.Daarnaastziejeookdatermeerdoormindermensenkangebeuren.Banenverdwijnenenerontstaateen"survivalofthefittest"-mentaliteitmetongezondecompetitie.Bepaaldeberoepenzullenopdenduurverdwijnen.Denkaandeinkrimpingvandepostdoordekomstvane-mail.Nietalleskanovergenomenworden.Iemandmoetdesystemenookaanzettenenbesturen,dusnietallebanenverdwijnen.Mensenblijvenaltijdnodig,alzalhetanderswordendanwatwe20jaargeledengewendwaren.Demotiebeleidmoetvermedenworden.

Onpersoonlijk Erwordtminderpersoonlijkgecommuniceerd.Digitalecommunicatieisweliswaarsnel,maarleidtgemakkelijkertotmisverstanden.Twitter,Facebookenz.gevenirritatiesopdewerkvloer.Werkerslijkenallemaalwelverslaafdenmethuntelefoonindehandzonderaandachttehebbenvoordeomgeving.Demenselijkezorgvoorpersonenisheelbelangrijk,geenrobots.

Gebrekaankennis

Mensendieweinigaffiniteitmetdedigitalewereldhebben,missendeboot.Eenbedreigingisdatjenietmeersnapthoealleswerkt.Alsjejenietomschoolt,vindjezekergeenwerkmeer.

Ongelijkheid Oudemensenblijvenachter.Mensenaandeonderkantzullensteedsmeerinhetgedrangkomen.

Algemeen Hetiseenbedreiging;destelling‘wiehetverledenkent,kentdetoekomst’gaatnietop.

59

Kansen/positievegevolgen

Efficiency/effectiviteit

Jekuntmakkelijkcontactmakenmetmensenoverdehelewereld.Jekuntsnellerengemakkelijkerdingenregelen.JekuntopafstandwerkenMeerwerkinmindertijdgeeftmeerkansopvrijetijd.Injewerkkanjeeigenlijknietmeerzondertechnologie,hetmaakthetwerk(alsboerin)eenstukgemakkelijker.

Innovatie Detechnologischeontwikkelingiseenkansvoordezorgendemedischewereld.Grijpelkemogelijkheidaanomdegezondheidvandepatiëntteverbeteren.Gevaarlijkeberoepenwordenstraksovergenomendoorrobotisering.Daardoorzijnerminderongelukken.

Meerbanen Erzullenookveelbanen/functiesontstaanwaarvanwenunoggeenideehebben.Erzalmeervraagkomennaarkenniswerkers.Devooruitgangvandetechniekisdetoekomst,waaruitookweeranderewerkzaamhedenvoortkomen.

Leuk Technologieisookleuk.Verbetering Scholing Hoejongerjeermeetemakenkrijgt,hoemakkelijkerhetis.Er

moetenergiegestokenwordeningeneraties"aanboord"houdenineentijdvangrotetechnologischeveranderingen,doortijdigeom-en/ofbijscholingvandeoudegarde.Deouderenzoudeneigenlijkeengratiscomputertjeencursusmoetenkrijgenomergebruikvantekunnenmaken.Jemoetmetdetijdmeegaan.Injewerkishetnoodzakelijk,dusoptijdinspringenenvoorbereiden.

Verdiepingin12bijeenkomsteninmaandfebruari2016.Demeestinhetoogspringendepuntenvoordedeelnemerszijn:

• Tijdigopdeontwikkelingeninspelen.• Iedereenmeenemen.• Garantiesafsprekenvoorbaanzekerheidenkoopkracht.• Tweedeling,polarisatie.• Scholing.

Kansen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:Indebedrijvenishetmogelijkommetrobotiseringdeconcurrentiepositieteversterken.Hiervoorzalgoedopgeleidpersoneelnodigzijn.Goedearbeidsverhoudingenzijnbelangrijk.Initiatievenvanmensengaaneengrotererolspelenwantrobotskunnenmenselijkcontactnietvervangen.Hetisbelangrijkomintespelenopdeveranderingendiegaankomendoortezorgendatmensengoedvoorbereidzijn.Waterpreciesgaatgebeurenismoeilijktevoorspellenmaardoorintespelenopveranderingenkunnenweookdenieuwemogelijkhedenbenutten:

• Robotsgebruikenomwerkteverlichten;• Smerigwerklatenverdwijnen,dathoevenwenietmeertedoen;• Doortijd-enplaats-onafhankelijkwerkenkunnenwewerkengezinbetercombineren;• Alswedoorrobotiseringconcurrerendkunnenproducerenmetlagelonenlanden,kunnen

banenweerterugkomennaaronsland.

60

Bedreigingen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:Doorrobotiseringzullenveelvandehuidigebanenverdwijnen.Vooraldebaneninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktwordenbedreigd.Demachtvandebedrijvenenaandeelhoudersneemthierdoortoe.Eenrelatiefkleinegroephoogopgeleidenkrijgthetbeterquainkomenenzeggenschap.Veelwerknemerszullenomlagergeschooldebanenmoetenconcurrerenwaardoordelonenonderdrukkomentestaanenmensenslechtecontractenzullenaccepteren.Doorhetvervagenvanorganisatiegrenzenishetbovendienvaakonduidelijkwieverantwoordelijkis.Erzijnnualveelzzp-ersmeteenlaaginkomen.Enerzullengrotegroepenwerknemersgeenbaanmeerkunnenvinden.Dehoeveelheidextrabanendoorreshoringwordenoverschat.Mensenzijnbangvooreentehoogwerktempo,voorinbreukophunprivacyenvoorongezondenonveiligwerk.Dooralleennaarkostentekijkenverdwijntookdemenselijkemaatenverliezenbedrijvenookkennisvanwerkprocessen.Daardoortreedtvervreemdingop.Laaggeschooldenenouderenveranderenmindergemakkelijkwaardoorzenietmeekunnenindeveranderingenvanhetvakmanschap.Hoemindermensenerwerken,hoemindergelderbinnenkomtbijdeBVNederland.Ditheeftnegatievegevolgenvoordesocialezekerheidendepensioenen,maarookvoordebinnenlandsevraagnaardieproductenendienstendiedoorrobotswordenvoortgebracht.Oplossingen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:Ommensenmeerinvloedtegevenbijdeimplementatievantechnologieissocialeinnovatiebelangrijk:mensenveelmeermeenemeneninvloedlatenuitoefenenophuneigenwerkenwerkomgeving.Ookisscholingnodig,opICT-gebiedmoetenveelmensenbijgeschooldwordenomeeninhaalslagtemaken.Daarnaasthebbenmensenindehuidigeorganisatiesnieuwevaardighedennodigomopeensociaalinnovatievemaniersamentewerkenennieuwearbeidsorganisatiesvormtegeven.Metmensenzelfingesprekgaanoverloopbaanontwikkelingisbelangrijkomopveranderingenintekunnenspelen.DepositievandeORmoetveelstrategischerwordeningezet,menmoetmeerbijdeimplementatievantechnologiebetrokkenzijn.DeFNVmoetsamenmetondernemingsradenmeedenkenenanticiperenopveranderendewerkorganisaties.Enontwerpersvantechnologieopmenswaardigeproductiemethodenaanspreken.DeFNVmoetmeerinondernemingsradenendesamenwerkingmetondernemingsradeninvesteren.Wekunnenbijvoorbeeldafsprakenmakenincao’sdatondernemingsradenbetrokkenmoetenwordenbijdeimplementatievantechnologie.Bijvoorbeelddoorbedenkersenuitvoerders(werkers)metelkaarinverbindingbrengen.Uitgangspuntenzijnbestaanszekerheid,vakmanschap,koopkracht,enniemanduitsluiten.VandaaruitmoetdeFNVintijdenvanveranderingennieuwezekerhedencreërendoorscholing,empowermenteninkomenszekerheid.Daarnaastmoetdediscussierondhetbasisinkomengevoerdworden.Wemoetenhardvechtenvooreennieuweconomischmodel.Voorhettegengaanvandetweedelingiseenoffensievestellingnamenodig.Vandeoverheidhebbenweeensociaalakkoordnodigomafsprakentemakenoverdekwaliteitvanwerk,scholing,basisinkomen,medezeggenschap,veiligheidvanrobotsenstageplekken.Eengoedeinfrastructuur(onderwijsenkabels)isnodig;ditmaaktdatbedrijvenblijven.Wemoetenindiscussiegaanoverarbeidstijdverkorting.Deoverheidmoetvooropstaanenhaardaadkrachttonen,bijvoorbeelddoortereagerenopwegvallendeberoepenendetransitienaarnieuwebanen.Belangrijkisdatdeoverheidookwerkkancreëren.Draagvlakmetingbij(niet)ledenTechnologischeontwikkelingenhebbenmeestepositieveeffectenZowelledenalsniet-ledenverwachtenvandetechnologischeontwikkelingendemeestepositieveendeminstenegatieveontwikkelingen(30%meerpositief,40%neutraal,30%meernegatief).

61

Kennisenscholingzijnessentieelomdetechnologischeontwikkelingenbijtehouden.Ondanksdatledenenniet-ledenvanditthemademeestepositieveeffectenverwachten,denkenslechtsweinigen(éénopdevijfledenenéénopdevierniet-leden)dattechnologischeontwikkelingenmeerbanenopleverendandatzezullenkosten.Zowelledenalsniet-ledenverwachtendat(bij)scholingenkennisontwikkelingsteedsbelangrijkergaanworden.Zijonderkennendatditvoorbepaaldegroepeneenbarrièrekanvormenomwerktevinden.Lageropgeleideledenzijnwatvakervanmeningdathethierdoorvoorsommigegroepenmoeilijkerwordtomwerktevinden(LBO/MAVO/VMBO:91%vs.HBO/WO:71%).Ditbeeldzienweookonderniet-leden.Ookledendiewerkzaamzijninhetbedrijfslevenzijnhetvakermetdezestellingeens(81%),vooraltenopzichtevanzzp-ers(64%).Ookoudereniet-ledenzijnhetietsvakermetdezestellingeens(65+:79%,<25:67%).Tenslotteverwachtenwerkzameniet-ledenvakermeernieuwebanendanniet-werkzameniet-leden.MogelijkhedenominvloeduitteoefenenopdetechnologischeontwikkelingenEenmeerderheidvandeledenzietzoweldeinzetvanOR/MR,devakbond,cao-afsprakenalsbeïnvloedingvandepolitiekalsgoedemanierenvoorwerknemersominvloeduitteoefenenopdetechnologischeontwikkelingen.Niet-ledenzijnietsterughoudender,maarvolgensruimvieropdetienzijnhetwerkoverlegendeOR/MRgoedemanierenomdezeontwikkelingentebeïnvloeden.Eénopdedrievindtcao-afsprakenenbeïnvloedingvandepolitiekookeengeschiktemanier.7.3.4 HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV

Waaromistechnologiebelangrijkinrelatietotvakbondswerk?DeinvloedvantechnologieraaktaandekernvanhetbeleidvandeFNV:EchteBanen.Robotiseringzorgtvoorhetontstaanvandebanenvandetoekomstmaarbedreigtnaarschattingook44%vandehuidigebanen.InditspanningsveldwildeFNVzorgenvoorEchteBanenwaarindekwaliteitendezekerheidvanwerkvooropstaan.Degevolgenvanrobotiseringvoordewerknemershangensterkafvandemanierwaaropdenieuwetechnologiewordtgeïmplementeerd.“Robotiseringisnuttigisalsweerverstandigmeeomgaan”.Daaromwillenwealsvakbondinvloedhebbenopdeimplementatievantechnologie.HuidigbeleidvandeFNV

• DoordigitaliseringveranderenarbeidsorganisatiesomdatnieuwesamenwerkingsvormenenverdienmodellenmogelijkwordengemaaktdoorICT.Inditspanningsveldwillenwijzorgenvoorbanenwaarindekwaliteitenzekerheidvanwerkvooropstaan,EchteBanendus.

• Daaromishetbelangrijkdatwerknemersbetrokkenwordenbijdeimplementatievanrobotiseringendigitaliseringopalleniveaus.

• Indebedrijvenzorgensocialeinnovatieengoedearbeidsverhoudingenvooreengoedebelangenafwegingtussenwerkgeverenwerknemers.

• Hetgaatuiteindelijkomhetherverdelingsvraagstukvandeverwachteproductiviteits-winstintermenvangeld(wieverdienteraan?),tijd(hoegaanweommetdevrij-gekomentijd?),zeggenschap(wiekrijgthetvoorhetzeggen?)enrisico’s(wiedraagtderisico’s?).DaarbijvormenbehoudencreërenvanEchteBanenvoordeFNVdekern.

62

AanbevelingenvoortoekomstigbeleidFNVAfhankelijkvandemogelijkescenario’szullenweaccentenmoetenverschuiven:Scenario1,Minderbanen:

• Robotsvervangenmensen;• Doelrobotisering=meerwinst;• Banenverdwijnen;• Middenklasseonderdruk=ledenFNV;• Ditheeftnegatievegevolgenvoorinkomen,pensioen,socialezekerheideninhoudvanhet

werk;daarmoetenwealsFNVietsaandoen.Scenario2,Anderebanen:

– Deomvangvandewerkgelegenheidblijftgelijk,– Maardepolarisatie(verdwijningvanbaneninhetmiddensegment)zetdoor.• Polarisatiehangtafvanimplementatievantechnologie.• 1hoogopgeleidebaan=3-4laagopgeleidebanen.• Middengroepenontwikkelenquasalariseninhoudvanhetwerknaarlovelyjobsofnaar

lousyjobs.• Devraagnaarlaaggeschooldwerkneemttoe.• Hetloonstijgtnietdoorverdringing.• Hetminimumloonkanomhoogzonderdevraagnaararbeidnegatieftebeïnvloeden.

Uitdagingen

• Productiviteitsgroeileidttothogerewinsten.Deuitdagingdaarbijisdewerknemerstelatendelenindieextrawinstdoorhogerelonen,minderwerkenvoorhetzelfdegeld,ofvergoedingvanomscholingskostenvanwerknemers.Ookzeggenschapvanmedewerkersisdaarbijvanbelangzodatzekunnenmeebepalenhoetechnologiewordtgeïmplementeerd.Zokunnenzebijvoorbeeldzorgenvoorveiligerengezonderwerkenmeerprivétijd.

• Transitiemanagement,inkomenszekerheid,echtebanen.– Nieuwetechnologiebiedtveelmogelijkheden.– Keuzesinbedrijven,regio’s,sectorenenlandenhangenafvan:

• Dekwaliteitvanwerknemers;• Arbeidsverhoudingenenpositievanvakbondenenondernemingsraden;• Hetpolitiekeklimaat;• Wetgeving;• Beslissingeninanderelandenenbedrijven.

• Degevolgenvanrobotiseringwordenbepaalddoordehandelingenvanallestakeholders.• Monitorenvande‘verschijnbanen’,denieuwebanendieontstaandoorimplementatievan

technologie.Inzetinbedrijven

• Uitdagendwerk,ookvoorlageropgeleiden.• Scholinginbredezin.• Betrokkenheidwerknemersbijinrichtingarbeidsorganisatiedoorsocialeinnovatie.• Transparantieoverprestatiesvanmensenenbedrijvenindewaardeketen.Ditisdeketen

vanbedrijvendievaneengrondstoffenuiteindelijkeindproductenmakendiebijdeconsumentterechtkomen.(Voorbeeldindeagrarischesector:vanzaadjenaarkarbonaadje.)

– Hierdoorwordteengroterevariatiemogelijkintakenenverantwoordelijkheden.– Ooktussenbedrijvenensectoren.

63

Inzetnationaal/internationaal• Investereninscholing,ookindewerksituatie.• Betrokkenheidwerknemersdoor:

– Formeleconsultatierechten;– Ondernemerschapincombinatiemetsocialeinnovatie;– Niettegenverandering,maargebruikmakenvanverandering.

• Verkortingvandewerkweek:– Genoegurenvooreengewoongoedloon(maarhoeveelisdatenvoorwie?)zonder

inkomensverliesvoorlagereinkomens– Gelijkekansen,GelijkWerk,GelijkLoon.

• 30uurperweek/40wekenperjaar/50jaarperloopbaan?Vakbondenrichtenzichtraditioneelopdenegatievegevolgenvan(politieke)veranderprocessen.Erisookaandachtnodigvoordeoorzakenvan(politieke)veranderprocessen.

– Organiserenvanbetrokkenheidvanwerknemers.– Coördinatievanprocesseneninformatieomonsbeleidomtezettenmetmensen:

• Kadernetwerkenscholen,agendasetting,ensamenwerking;• Samenwerkingmetondernemingsraden/EuropeseOndernemingsraden(EOR-en).• Sectoraalenregionaalarbeidsmarktbeleid.• Politiekebeïnvloedingvanonderop;deEUwordtsteedsbelangrijker.

64

65

7.4 Anderswerken

7.4.1InleidingWerkenwerkenisvandaagdedagandersdan30jaargeleden.Nederlandiskampioen‘flex’,koploperinflexibelearbeidscontractenenzzp.Deflexibiliseringopdearbeidsmarktgeeftdevakbewegingveelkopzorgen.Tegelijkertijdzienwedatmensenmeerbehoeftehebbenhunwerkzelfvormtegeven:werkalsmanieromjezelfteontwikkelen.Daarhoortprofessioneleruimtebijomjewerkzoteorganiserendatjejevakmanschapoptimaalkuntinzetten.Mensenclaimenzeggenschapvoorzichzelfinhunwerk.Weziennieuweorganisatievormenontstaan,waarbijmensenmedeeigenaarzijnvanhetbedrijfwaarzezelfwerken.Kortom,metdebehoeftevanorganisatiesaanflexibiliteitinhetwerk,zienwedebehoeftevanwerkerstoenemenomzeggenschaptekrijgenoverhunwerk.7.4.2 Hoeisanderswerkenzichtbaar?

Onzekerwerk• Werkgeversgaansteedsmindereenlangdurendearbeidsrelatieaanmetwerknemers.De

externeflexibiliteitopdearbeidsmarktisdelaatstejarensterktoegenomen.Weomschrijvenditalsalleniet-vastearbeidsrelaties.Voorbeeldenzijnzzp(vrijwillig,maarvaakookgedwongen),uitzendkrachten,detacheringen,tijdelijkedienstverbandenendevastecontractenmetvariabelearbeidsduur(oproep,nul-uren,min-max).Medewerkersmetdezelaatstgenoemdecontractenvormendesnelstgroeiendegroep.

• Hetaantalwerknemersmeteenflexibelcontractisgestegenvan1,1miljoenin2002naar1,8miljoenin2014(CBSBeroepsbevolking,Arbeidsdeelname,maart2015).

• Ruimeenderdevanallewerknemersheefteenflexibelcontractofiszelfstandige.• Nederlandiskampioenflex,maarerisonderzoekwaaruitblijktdatonzekerwerkslecht

uitpaktvoordeinnovatiekrachtvanbedrijven.• Flexibiliteitheeftnietzozeertemakenmetdewensvanwerkgeversomsnellerop

veranderendevraagenaanbodtekunnenreageren,maarvooralmethetstrevenvanwerkgeversdekostentereducerenenderisico’saftewentelenopdewerkendenenopdesamenleving.

• 90%vandewerknemersmeteenonzekercontractwileenvastebaan,zoblijktuitonderzoekvandeFNV(“Gezocht:eenvastebaan;”FNV,2015).

• Werkwordtooksteedsflexibelergeorganiseerd.Interneflexibiliteitinorganisatiesneemttoe.Zokomenersteedsmeerflexibeleroosters/werktijdregelingen;hetplaats-en/oftijd-ongebondenwerkenzienwevakerterugkomen(bijv.thuiswerken).

Zeggenschapenzinvolwerk• Mensenwillenruimteomhunprofessionaliteitenvakmanschapintezetten,willen

zeggenschapoverdeinrichtingvanhunwerk,willenserieusgenomenworden.Zewillenmethunkennisbijdragenaandestrategieenkeuzesinhunbedrijf.

• Mensenhebbenbehoefteaannuttigenzinvolwerk,hetgeenopgespannenvoetstaatmetdeorganisatiestructuuren–cultuurvanveelbedrijven.

• Onsgemiddeldeopleidingsniveaustijgt,enwewillenonsblijvenontwikkelen,ookinonswerk.Werkisvoorveelmensenmeerdanalleeneenmanieromtekunnenleven.Hetisvoorhenookeenlevensinvulling.

66

• Nieuweorganisatievormenontstaan:werknemersfunctionereninzelfsturendeteams,ofincoöperatieswaarinzemedeeigenaarzijnvanhetbedrijf.(bijv.Buurtzorg,Schoongewoon).

Socialeinnovatie• Sindsbeginjaren1990isereentrendomwerknemerseengrotereinvloedtegevenbijde

organisatieontwikkelingwaarbijdeinnovatiekrachtendetalentenvanvakmensenweermeergewaardeerdworden.Dezetrendwordtsocialeinnovatiegenoemd,vernieuwingvanarbeidsorganisatieswaarwerkgeversenwerknemersbetervanworden.

• Onderzoektoontaandatinnovatievebedrijvenhetmetnamemoetenhebbenvandevastemedewerkers;

FlexibelearbeidsrelatiesNaastdearbeidsovereenkomstvooronbepaaldetijdmeteenvastaantalurenkunnenweonderscheidmakentussendevolgendecontracten:

• Vooronbepaaldetijdmeteenvariabelearbeidsduur• Langdurig,tijdelijk• Kortdurend,tijdelijk• Zelfstandigen:zzp’rsenzmp’ers(zelfstandigenzonderenmetpersoneel).

Hoeheeftdeflexibeleschilzichontwikkeld?Indeperiode2003–2014zijner1miljoenflexwerkersbijgekomen.Dezesterkegroeivandeflexibeleschilzitnietzozeerindetoenamevandekortdurendebanen,maarvooralindegroeivandeoproep-nul-uren,enmin-max-contracten.Demeestflexibelecategorie,deuitzendkrachtenopeentijdelijkcontractkorterdan1jaar,ofzondereenvastaantaluren,isintienjaartijdnietgegroeid.Decategorielangdurigetijdelijkecontractenmetuitzichtopvast,infeiteeensoortverlengdeproeftijd,iswelgegroeid.EnandereontwikkelingdiewezienisdetoestroomvanarbeidsmigrantenuitandereEuropeselidstaten.Diewordenhiertewerkgesteldvaakzondercaoenvaakooknoggoedkopervoordewerkgevervanwegelagerelastenensocialeverzekeringspremies.Overigensnemendetijdelijkecontractendeafgelopen30jaartoe,terwijlervanaf2004eentoenametezienisvanhetaantalzzp-ers.Decategoriezzp-ersisechternietgegroeidinaantaluren.Ontwikkelingdienstverbandentussen2003en2014:Degroeivandewerkgelegenheidzitindeflexbanen,vooralinnul-uren-oproepenmin-max-contracten.Hoewelhetaantalvastecontractenlichtafneemt,isdevastebaannogsteedsdestandaard(tweeopdedrie);dezeisnietaanhetverdwijnen.Alsdezetrendzichdoorzet,danheeftover25jaarnog60%eenvastebaan.Mensenmeteenflex-contracthebbenvaakeenkorterearbeidsduur.Erzijnveeldeeltijdbanenvanvrouwenenstudenten.Indelandbouw,horecaencultuurisdeflexibeleschilhetgrootst.Wiezittenerindeflexibeleschil?Dekenmerkenvanzelfstandigenkomenovereenmetdievanvastekrachten.Flexwerkerszijnvaakthuiswonendofalleenstaand.Mannenwerkenvakeralszelfstandige,maarzittenminderindeflex-contracten.Dehelftvandejongeren(onderde35)werktineenflex-baan,terwijldrievierdevandeoudereneenvastcontractheeft.Indeoproepbanenzittenvooralstuderenden.Veelstudentenhebbeneenbaannaasthunstudie.

67

Hoelangzittenmensenindeflexibeleschil?Dehelftvandetijdelijkewerknemersheeftnavijfjaareenvastcontract,maarhetiszorgelijkdatsteedsmindermensenerinslagenuittestromeninderichtingvaneenvastcontract.Flexwerkwordtdusmindereenopstapnaarvastwerk.Dezepercentagesverschillennietzoperopleiding.Mogelijkomdatersteedsmeerhogeropgeleideninlagerefunctieskomen.Deuitstroomvanflexibelnaarvastishetgrootstindeindustrie,deoverheidendezorg.Dezeishetkleinstindeindelandbouw,horecaencultuur.Watverklaartdegroeivandeflexibeleschil?Flexwordtnogaleensgezienalseennatuurverschijnseldatwordtveroorzaaktdoortoenemendeglobaliseringentechnologie.Ditisechterniethetgeval.Dedrijvendekrachtenachterdetoenamevanflexwerkzijnhetstrevenvanwerkgeversnaarkostenreductie(medealsgevolgvandedrukvanactivistischeaandeelhouders)enhetverleggenvanrisico’snaardewerknemersennaardesamenleving.Werkgeverswillenafvandeverplichteloondoorbetalingbijziekte.Degroeivanhetaantalzzp-ersisdeelsteverklarenuithetfeitdatdezewerkersenerzijdswillenontsnappenaandebureaucratieenanderzijdsmeerautonomiewillen.Zzp-erszijngemiddeldouderenhogeropgeleid.Voorouderenisditvaakdeenigemanieromnaverliesvanwerkeeninkomenteverwerven.Zijkomennietmeeraaneenbaan.OokdeVARheeftbijgedragenaandezzp-stijging.Devakbewegingheeftaanmachteninvloedverlorenenheeftdegroeivandeflexibeleschilnietkunnenterugdringen.Ditbetekentechternietdatertegendealmaartoenemendeflexibeleschilnietstebeginnenzouzijn.

Watzijndegevolgenvanflexwerkvoordeflexwerkers?- Flexwerkkanbehoorlijkenadelenvoordebetreffendewerkersmetzichmeebrengen,

maarisnietvooriedereeneenprobleem.Zozijnerdezzp-ersdiebewustvoorditbestaankiezenomredenenvanautonomieofvanwegeweerzintegenhetbureaucratischelevenalswerknemer.Ookzijnerwerkersdiejuistkiezenvooreenflexibelcontractomdatditgoedtecombinerenismetstudieen/ofactiviteitenindeprivésfeer.

- Uitonderzoekblijktdatdeovergrotemeerderheidvandeflexwerkersdevoorkeurgeeftaaneenvastebaanmetvoldoendeurenomvanteleven.Danhelpthetnietdathetflex-contractsteedsminderfungeertalsopstapnaarvastwerk.

- Flexwerkersblijkengemiddeld25%minderteverdienendanvastekrachten.Ditgeldtvooralvoorwerkersmetkorteflex-contractenensterkervooruitzendkrachtenenoproepkrachten.Bijzzp-ersisdespreidingininkomenvrijgroot.Datdecategoriezzpvooralisgegroeidinaantalmensen,maarnietinaantaluren,leidttotmeerverarmingindezegroep.

- Flexwerkersenzzp-erskrijgenminderscholingenlopenmeerrisicoopwerkloosheid.- Flexzetookvastemedewerkersonderdruk.Zijziendathuncollegaminderloonkrijgt

voorhetzelfdewerkenonzekerisoverzijnwerk.Datmaaktdatdemedewerkermeteenvastcontractzichinzijnpositiekwetsbaarenbedreigdvoelt.

VerschuivingvanmachtsverhoudingenOphetvlakvandemedezeggenschapzijnnieuweontwikkelingengaande.Zozijnerexperimentenrondinformeeloverlegmetmindernadrukopwettelijkebevoegdheden.DaarnaastiserveelaandachtvoorhetverbeterenvanderelatietussenOR-ledenenbestuurder.InhetHR-beleidisermeeraandachtgekomenvoorhetontwikkelenvaneenbetererelatietussenleidinggevendeenmedewerker,omdaarinmeer‘gelijkwaardigheid’tebrengen.Insteedsmeerorganisatieswordenmedewerkersinhetwerkoverlegbijverbeteringenenveranderingenbetrokken.Tegelijkertijdlijktde

68

invloedvanondernemingsradenaftenemenenwordenvakbondenminderserieusgenomenofzelfsaandekantgezet.Hieriseenverschuivingvanmachtsverhoudingenaandeganginhetnadeelvanwerknemers.Veelzeggendisdewijzewaaroperoverwordtgesproken.Insommigeverhalenlijkthetwelofvolwassenarbeidsverhoudingenbestaanuitgoedegesprekkentussenmedewerkerenleidinggevende,tussenbestuurderenORopbasisvanvertrouwen.Diegoedegesprekkenzijnnodig,maarzezijnookonvolledigenpotentieelmisleidend.‘Onvolledig’omdatechtebetrokkenheideninnovatiefgedragmogelijkwordengemaaktdoordeorganisatievanhetwerk,datwilzeggenautonomieopfunctieniveauenwerkoverlegopafdelingsniveau.Wenoemendat‘directeparticipatie’.‘Potentieelmisleidend’omdathetbestaanvanstructureelongelijkemachtsverhoudingenwordtgenegeerd.Goedegesprekken,‘directeparticipatie’envertrouwen,hetkanenmoetallemaalveelbeterenmeer,maardeformelemedezeggenschapendecollectieveonderhandelingenmetvakbondenhebbenhuneigenplaatsdaarnaastenzijnonmisbaaromietsvaneenmachtsevenwichtinarbeidsorganisatiesenopdearbeidsmarktterealiseren.

§ Vernieuwingisaltijdnodig,bijvoorbeeldomflexwerkersenzzp-erstebetrekken.Ermoetexperimenteerruimtezijn.

§ EengoedgesprektussenbestuurderenORisonvoldoende.§ Directeparticipatieofwerknemersparticipatieofinformelemedezeggenschapiszeer

belangrijkvoordebedrijfsresultatenendekwaliteitvandearbeid,maarprincipieelietsandersdanformelemedezeggenschap.Doelenenmachtsverhoudingeninbeidesituatiesverschillen

§ Wie dat ontkent of negeert houdt zichzelf voor de gek en zal – ondanks alleinspanningen–teleurgesteldworden.

7.4.3 Meningenvan(niet)ledenVerkenningInnovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvondenenwatzijvondenvandethema’sentrendszoalsdezetotstandwarengekomenn.a.v.destart-bijeenkomstvan19juni2015.BelangvandetrendGesignaleerdwordtdatersteedsmeerflexibelecontractenkomeni.p.v.vastecontractenendatdezetrendzichzaldoorzetten,zekeralsdeVVDinderegeringblijft.Ookbinnendeoverheidwordenzzp-ersingezet.Enerzijdswordtgestelddatmedewerkerszichaandezetrendmoetenaanpassen;anderzijdswordtopgemerktdatmedewerkersernietaangewendzullenraken.Voordewerkgeversisdeflextrendinteressant,zijhebbenbelangbijflexibiliteit.Voorwerknemersbetekenthettoenemendeonzekerheidquawerkeninkomen.Gewezenwordtopdenegatieveinvloedophetsocialestelsel:

• Dearmenwordenarmer.• Erismindersolidariteitenmeerindividualisering.• VreesvoorAmerikaansetoestanden.

69

Alsergeencaovantoepassingiskunnenwerkgeversgemakkelijkervanafsprakenencollectieveregelingenaf.Werkgeverszijngoedkoperuitenmakenmisbruikvanhetgebrekaankennisvandewerkers.Bedreiging/negatief

• Positiejongeren;zijkrijgennauwelijkseenvastebaan• Dekennisvandevastemedewerkersontbreekt.Ermoetensteedsnieuwemedewerkers

wordeningewerkt.• Mindergelegenheideengoedpensioenoptebouwen.

Kansen/positief• Minderfiles.• Mensenkunneneigenrichtingeninvullinggeenaanhunwerk.• Jekuntdoenwaarjegoedinbent.• Jekuntwerkenprivébeterinbalansbrengen.

Verbetering• Deontwikkelingenzosturendatzegeenbedreigingmeerzijn.• Geenopgelegdeflexibiliteit.• Eisenstellenaanwerkzekerheidengelijkevoorwaarden.• Zzp-ersmoetendemogelijkheidkrijgencollectiefpensioenoptebouwen.• Deoverheidmoetzzp-ersbeschermenmetpassendewetgevingenzorgenvoorgoedkope

opleidingenomdeinzetbaarheidteverbeteren.

RolFNVVandeFNVwordtverwachtdatze

• Zzp-ersenflexwerkersaanzichbindt,hencoachtenhunbelangenbehartigt.• Zorgtvooreengoedecaovooriedereenzonderverslechteringenvoordewerknemers.• Werkendenlaathoren,zienenvoelendatsociaaldenkenfundamenteelgoedis.• Meebeweegtmetdeveranderingenindesamenlevingenweetwaterindewereldvanhet

werkspeelt.

Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandfebruariBesprokenthema’sZzpOverzzp-erslopendemeningenuiteen.Ditisooknietvreemdgeletophetheterogenekaraktervandezecategoriewerkers.Discussiebijdragenhierovervariërenvan‘Bevrijdzijnvandeketenenvanhetwerknemerschapishetbestewatmijisoverkomen.’tot’ZZPisuitbuitingenverkaptewerkloosheid.Ditmoetjeoptellenbijdewerkloosheidscijfers.’Opvattingenoverdevraag:moetdeFNVzichinzettenvoorzzp-ersvolgenhieruit:nietvoorondernemers,maarwelvoorzzp-ersdiehetmoeilijkerhebben.VoorhenkandeFNVzakenregelenalsminimumtarieven,belangenbehartiging,schijnconstructiesaanpakkenenvoorbeeldenvanuitbuitingpubliceren.Daarnaastiseenwaarschuwingtebeluisteren:‘ook‘blije’(zelfgekozen)zzp-erssparennietvoorpensioenenhebbenvaakgeenarbeidsongeschiktheidsverzekering,duskostenstraksdesamenlevinggeld.’Eenpleidooidusvoorverplichteverzekeringenvoorzzp-ers.

70

FlexwerkMeerovereenstemmingiseroverflexibelecontracten.Gewezenwordtopnadelenalsverdringingvanvastwerk,bedreigingvandecontinuïteitvandeondernemingdoorminderbetrokkenmedewerkers,onzekerwerkenonveiligwerkendoorontbrekendekennisbijflexwerkers.DeFNVzouopditterreinpro-actievermoetenzijn,heteffectvanonzekerwerkopdekwaliteitaankaarten,enzichervoorinzettendatdekostenvanflexomhooggaan.CombinerenvanwerkenzorgVanAndersWerkenwordtverwachtdatjejetijdzelfkuntindelenenplaats-entijdonafhankelijkkuntwerken.Daardoormoetereenbeterebalansmogelijkzijntussenwerk,reistijdenprivé.

WerkplezierOverdevraagofdeFNVzichmoetinzettenvoorwerkplezierzijndemeningenverdeeld.Autonomie,vrijheid,goedecontactenmetcollega’senwerkplezierwordenzekerprettiggevonden.Maareerstmoeterwerkzekerheidzijnendaarnaastgoedearbeidsomstandighedeneneengoedinkomen.Voldoeninginhetwerkentrotsophetvakwordenenerzijdsbenoemdalsonontbeerlijkearbeidsvoorwaarde.Anderzijdsistebeluisterendathetnajagenvanwerkplezierzondevandetijdis,endatterugdringenvanflexbelangrijkeris.Daarbijishetbeterintezettenopkwaliteitvanhetwerkdanopwerkplezier.Scholing,TweedelingensolidariteitIndediscussieswordtherhaaldelijkgewezenopverschillentussenwerkersenhetbelangvansolidariteitmetdegenendienietgoedkunnenmeekomen.Hetwordtvanbelanggevondendemaatschappijinterichtenophetcreërenvanzoveelmogelijkkansenvooriedereenopbasisvansolidariteit.Zowordtmulti-inzetbaarheid,hoebelangrijkook,gezienalsbedreigingvandemensendienietzomulti-inzetbaarzijn.Bijscholingwordtenerzijdshetbelangvaninvestereninkwalitatiefgoedonderwijsgezienomdatgoedevakmensengoedebanenkunnenkrijgen.Anderzijdswordtopgemerktdatlevenslanglerengeenzinheeftomdatdemaatschappijernietopingerichtis.FNVeenbondvoorheelwerkendNederland?Verschilvanmeningiserookoverdezevraag.EnerzijdsmoetdeFNVeralleenvoorwerknemerszijn,anderzijdsokvoorzzp-ers,gepensioneerden,uitkeringsgerechtigden,werkzoekendenenvrijwilligers.Bijdatallesmoetendekernwaardenvandebondhoogwordengehouden.Solidariteitisenblijfthetbelangrijksteuitgangspuntwaarbijertegenwichtmoetkomentegendeik-maatschappij.Ookgaanerstemmenopomhetlidmaatschapvandebondverplichttestellenvoorwerkendenomdatookniet-ledenprofiterenvanloonsverhogingenstructurelearbeidsvoorwaarden.Startkredietvoorwerklozenvooreencoöperatie?MeereensgezindheidiseroverdevraagofdeFNVstartkredietenbeschikbaarmoetstellenvoorwerklozenvooreencoöperatie.Debondisgeenbank,zoluidtdealgemenemening.WelkandeFNVervoorzorgendatmenseneenstartkredietkunnenkrijgen,enbevorderenvanscholingenvoorlichtingdaarover,maarnietzelfkredietverstrekken.VerbredingUitdedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAkomendevolgendegegevensnaarvoren:VisieopflexLedenennietledenblijkenverschillendeverwachtingentehebbenvanAndersWerken:vandeledenverwacht10%meerpositieveeffectendannegatieveenmaarliefst68%verwachtmeernegatievedanpositieveeffecten.Voordeniet-ledenzijndezepercentagesrespectievelijk23%en30%.Dithangtsamenmetdevisievanledenenniet-ledenopflexwerk.Ledenwilleninmeerderheid(56%)

71

flexwerkzoverterugdringendathetalleenbijziekteenpiekeninhetwerkwordtingezet.Eenaanzienlijkkleinerdeelvandeniet-leden(31%)wildatook.40%vandeledenwilflexwerkopzichaccepteren,maarweldenegatievegevolgenervanbeperken.Bijdeniet-ledenisdatietsmeer(45%).Onderzowelledenalsniet-ledenvindenhogeropgeleiden,jongeren,vrouwenenzzp-ersvakerdatweflexwerkmoetenaccepterenendenegatievegevolgenmoetenbeperken.Demeestkwetsbaregroepenonderniet-leden(arbeidsongeschikt,werkloos,werkzoekendofindebijstand)vindenvakerdatweflexwerkmoetenterugdringen.Zzp-ersencollectievevoorzieningenEenmeerderheidonderzowelleden(77%)alsniet-leden(68%)vindtdatzzp-ersverplichtmoetenwordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenzoalsdeverzekeringtegenwerkloosheidenarbeidsongeschiktheid.Dragenzzp-ersdaaraanbij,dankunnenzeeruiteraardookgebruikvanmaken.Zzp-erszelfzijnverdeeldoverdezekwestie.Bijdeniet-ledenis56%voordestellingenbijdeleden49%.Vandeledenis36%hethiermeenieteensen18%vandeniet-leden.Mogelijkheeftdittemakenmethettypezzp-er(vrijwilligvsgedwongen).Scholing:eigenverantwoordelijkheidmaarvoorrekeningvandewerkgeverDemeerderheidvandeleden(61%)enniet-leden(57%)vindtbijscholinghuneigenverantwoordelijkheid.Datgeldtnietvoordebekostigingvandescholing,want74%vandeledenen65%vandeniet-ledenvindtdatdievoorrekeningvandewerkgeverkomt.Sterkernog,hetmaaktdaarbijnietuitopwelkcontractiemandvoordewerkgeverwerkt:vast,flex,ofzzp.Eennoggroteremeerderheid(leden82%enniet-leden75%)vindtdatallewerkenden,ongeachthuncontractvormofleeftijd,hetzelfderechtopscholingmoetenhebben.Ietsminderdandehelftvandewerklozen,werkzoekendenenlageropgeleidenvindthethuneigenverantwoordelijkheidzichbijtescholen.Vooralzzp-ersvindenbijscholinghuneigenverantwoordelijkheid(85%),terwijl57%vindtdatdewerkgeverhunscholingskostenmoetbetalen.ZekerheidenwerkplezierbelangrijksteaspectenvanhetwerkLedenenniet-ledenhebbenvrijweldezelfdetop-3bijaspectendiezijbelangrijkvindeninhetwerk:voorbeidegroepenstaatinkomenszekerheidbovenaan,terwijlvoorledenwerkzekerheidop2staatenwerkplezierop3.Bijdeniet-ledenzijndenummers2en3omgekeerd.Opdevierdeplaatsstaatvoorledenenniet-ledengezondenveiligkunnenwerken.Zeggenschapinhetwerk,d.w.z.deruimteomhetwerknaareigeninzichttekunnendoen,staatvoorledenopdevijfdeplaatsenvoorniet-ledenopdezesde.Voorzzp-ersstaatwerkplezierbovenaan,gevolgddoornaareigeninzichtkunneninvullenvanhetwerk.Ookvoorhogeropgeleidenzijndezetweeaspectenvanbelang,terwijllageropgeleidenvooralwaardehechtenaanwerkzekerheidengezondenveiligwerken.7.4.4 AandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV

Waaromisditbelangrijkvoorhetwerkvandevakbond?Vanflexibiliseringopdearbeidsmarktwerdenwordteenpositiefeffectverwachtvoordeeconomie.Inmiddelszienweookdenadelenvandoorgeslagenflex.Mensenmetonzekerwerkhebbenvakerfinanciëleproblemenenzijnminderinstaatomvoorzichzelfoptekomen(“Gezocht:eenechtebaan,”FNV,2015).Flexibelewerknemershebbenminderbindingmethunwerkgever.Dewinstenzijnvoordewerkgeversmaarderisico’svanhetondernemerschapwordenafgewenteldopdewerknemers.Ditiseenontwikkelingdiehaaksstaatopdeidealenvandevakbewegingvanafhaaroprichting.

72

Flexondermijntookdepositievanvast.Zowordtzoweldeflexwerkeralsdemedewerkermeteenvastcontractonmondig.Deeersteomdathijandersdirectkanvertrekken,detweedeomdathijanderszijnwerkverliestaaneenflexkracht.Mensenontlenenvoldoeningaanzeggenschapenvakmanschapinhetwerk.Zijzijngelukkigeralszijzichinhunwerkgehoordvoelen,enruimtekrijgenommeeinvullingtegevenaanhoehetwerkwordtgeorganiseerd.Bovendienkanookdecombinatietussenwerkenenzorgenmakkelijkerworden.Mitsernatuurlijkopeenvolwassenmaniermetelkaarwordtoverlegd.Dezeontwikkelingheeftdevakbewegingaltijdgesteund.HuidigbeleidFNVDeFNVrichtzichopvijfcentralegrondwaarden:gelijkwaardigheid,solidariteit,vrijheid,rechtvaardigheidenduurzaamheid.Anderswerken,zoalswehierhebbenbeschreven,metinterneenexterneflexibilisering,kandezewaardenopdeproefstellen.Gelijkwaardigheidvanflexwerkersmetvastewerknemersisonsijkpunt.Mensenmetonzekerwerkdieneneenrechtvaardigebehandelingtekrijgen.Gelijkloonvoorgelijkwerk.DuszetdeFNVsterkinophetbestrijdenvandeuitwassenvanflexibilisering.Doorechtebanenteeisen,metzekerheid,kwaliteitenkoopkracht.Solidariteittussenvastewerknemersenmedewerkersmeteenonzekerebaanisdaarvoornoodzakelijkenmoetsteedsopnieuwgeorganiseerdworden.Anderswerkenkanechterookkansenbieden.DeFNVzetdaaromookinopsocialeinnovatie.Zestimuleertvernieuwingindearbeidsorganisatieeninarbeidsrelaties,zodatorganisatiesbeterpresteren,mensenmeerwerkplezierhebbenenzichmeerkunnenontplooien.Onderhetmotto‘slimmerwerken’zijnveelafsprakengemaaktoverinvloedvanwerknemersophunwerkroosters.AanbevelingenvoornieuwbeleidTweemogelijkebeleidsroutesDeflexibeleschilisnietinzijnalgemeenheideenprobleem,maaralleenvoordegenenvoorwieerlastvanhebben.Erzijntweemogelijkebeleidsroutes:

• Deomvangvandeflexibeleschilterugdringen.• Denegatievegevolgenvanflexwerkbeperken.

Beidekanookmaardanishetvanbelangeenprioriteittestellen.OmvangflexibeleschilterugdringenDitbetekentdekostenvanvastenflexwerkgelijktrekken.Ditisterealiserendoor:

• Gelijkearbeidsvoorwaardenvoorgelijkwerk,waaronderscholingenpensioen;• Ontslagkostenvanflexwerkverhogen;• HogereWW-premievoorflexwerkers;• Beperkensenioriteitsaanspraken;• Fiscalevoordelenvanzzp-ersafschaffen;• Afsprakenmakenoverdeomvangvandeflexibeleschil;• Strevennaarmeerinterneflexibiliteitquaurenenfunctiesinruilvoorminderexterneflex.• Deinternationaledrukopvoerenomuitbuitingvanmigrantentevoorkomen.

NegatievegevolgenflexwerkbeperkenTerealiserendoorgelijkearbeidsvoorwaardenvoorflexwerkers:

• gelijkearbeidsvoorwaardenvoorgelijkwerk;• minimumtarievenvoorzzp-ers.

73

inkomensbeschermingvanflexwerkers:• hogereopbouwWWvoorflexwerkers;• verplichteziekte-,arbeidsongeschiktheids-enpensioenverzekeringvoorzzp-ers.

Hetdilemmadatzichhierbijvoordoetis:bestrijdenweflexofwillenwedepositievanflexwerkersverbeteren?Bestrijdingvanflexkanbetekenen:flexterugbrengenwaarvoorditbedoeldis:voorpiekenziek.Hetvoordeeldaarvanismeerwerkzekerheidvoormeermensen.Erkomtmeerrustvoorvastemedewerkersenzowelzijalshuncollega’smeteenflexibelcontractkunnenzichmondigheidinhunwerkveroorloven.Anderzijdsmoetenwebedenkendathetvooraljongerewerkers(onderde35)zijndieeenflexibeldienstverbandhebben.Alsdebondrigoureuskoerstopterugbrengenvandeflexibeleschiltotpiekenziek,zalditvoordezegroepnietonmiddellijkeenechtebaanbetekenen.Dezeactievandebondkanjongeren(verder)vandebondvervreemden,eeneffectdatwijuiteraardnietnastreven.KiestdeFNVvoorhetverbeterenvoordepositievanflexwerkersdoorgoedevoorwaardenvoorhentebedingen,danhoudtditeenzekereacceptatieinvandeflexibeleschilzoalsdezenuis.FlexenjongerenWaarflexwerkgeenprobleemis,nochvoorflexzelf,nochvoorvast,moetenwedaterooknietvanmaken.Vooreenjongere(onderde25)dienogthuiswoont,hoefteenflexbaanmeteenbescheideninkomennietbezwaarlijktezijn.Anderswordthetvoordegroep25-plussersdienahetafstuderenzelfstandigwoontenzichtelkensgedwongenzietweerbijhunouderstegaanwonenalshunflexbaanisafgelopenofteweinigopbrengtomvanteleven(dezgn.‘boomerangjongeren).Hierbijdoetzichhetvolgendedilemmavoor.Moetjeblijzijnmetelkejongeredieaanhetwerkis,ookalishetineenonzekereflexbaan?Ofmoetje,ookvoorjongerenechtebaneneisen,metwellichtalsgevolgdaterdanminderejongerenaanhetwerkkomen?FlexenscholingMethunflexverslavinglijkenwerkgeverszichveelmeerterichtenopdekortetermijn,waarbijzehetlangetermijnbelangverwaarlozen.Toenemendeflexkeertzichopdelangetermijntegenondernemingen,omdatdit

• weinigbetrokkenmedewerkersoplevert,• werknemersonmondigmaaktmetrisico’svooro.a.eenveiligebedrijfsvoering(zoalsdehaas

dieinhetfellelichtvandekoplampenvandeautoroerloosblijftzitten),• slechtisvoordeinnovatiekrachtvandeonderneming,• dekwaliteitondermijntomdatsteedsmeerwerkers(degenenmeteenflex-contract)nietof

onvoldoendewordengeschoold.

Daarbijleidtonvoldoendescholingtotslechterearbeidsomstandighedenengezondheidsrisico’s,omdatdekennisbijmedewerkersomveiligtewerkenontbreekt.Uitkortetermijnbelanggaanwerkgevershunflexwerkersnietscholen,omdatdeconcurrentdaarvanzoukunnenprofiterenalsdeflexwerkerdaarnaartoeverdwijnt.Maaralselkewerkgeverzoredeneert,ontstaateensteedsgroteregroepmetkennisachterstandwaarondernemingenopdelangeretermijnlastvankrijgen.Zobeschouwdisindividuelerationaliteitcollectieveirrationaliteit.MoetdeFNVhierinmeegaanenstimulerendatscholingeennationalevoorzieningwordt?Ofmoetdebondvandewerkgeverseisendatookflex-krachtendescholingkrijgendiezijnodighebben?

74

GrotereverbandenInhetstrevennaarechtebanenvoorflexwerkerszoujekunnendenkenaangrotereverbandenwaarinwerkgeverssamenwerken.Flexwerkersdieindienstzijnvanbijvoorbeeldeensupermarktcollectiefeninzetbaarzijninverschillendesupermarkten,zulleneerdereenvoldoendeaantalurenhebben.Hetzelfdegeldtvoorinval-leerkrachtenineenpoolvanverschillendesamenwerkendescholen.Moetdebondomvastenflexibelmeergelijktetrekken,eendoordewerkgeversbetaaldebonusvoorflexibiliteitstimuleren?Ofishetverstandigintezettenopcontractenmetmeerwerkuren?ZZPZzp-ersiseenwatingewikkeldverhaalomdatdegroepvarieertvandemet-hart-en-ziel-ondernemersviadetegen-wil-en-dank-zzp-erstotdeschijn-zzp-ers.Vooreendeelvandezzp-ersiseendoordewerkgevertebetalenopslagvoorsocialezekerheidenpensioenhetoverwegenwaard.Daarnaastkanwordengedachtaanhetvastleggenvanminimumtarievenvoorzzp-ersincao’s.ScholingOokhierdoetzicheendilemmavoor.Tijdensdebijeenkomsteninfebruari2016iserherhaaldelijkopgewezendatnietiedereenkanmeekomenendatergeenwerkendenofwerkzoekendenuitdebootmogenvallen.MoetdeFNVuithetoogpuntvanduurzameinzetbaarheidscholingvooriedereenstimuleren,ongeachtleeftijdofleervermogen?Ofmoetdebondervanuitgaandaternueenmaalgroepenwerkerszijndiejeergmoeilijkaanhetlerenkrijgtenvoordezegroepeninzettenopeenbasisinkomen?Ditomtevoorkomendatereengroepwerkersenwerkzoekendenontstaatdiebuitendebootdreigttevallen.Ookzijmoetenvaneeneconomischbestaanverzekerdblijven.PlezierinhetwerkBijditthemadoetzichindefebruari-discussieseenMaslov-achtigepiramidevoor.Nastrevenvanplezierinhetwerkisleukalsaaneenaantalvoorwaardenisvoldaan:werkzekerheid,goedinkomen,zeggenschap,enz.VerwezenwordtnaardezevenredenenvoorArbeidsvreugde:beloning,zeggenschap,ontplooiing,socialecontacten,balansprivéenwerk,uitdagingenwaardering.MoetdeFNVzichooksterkmakenvoorplezierinhetwerk?Ofisditslechtseenleukeluxevoorhogeropgeleidenengaathetinwerkelijkheidvooralomechtebanen:zekerheideneengoedinkomen?CoöperatiesDeFNVzouookeenrolkunnenkrijgenalsmede-initiatorvaninitiatievenalsSchoongewoon,eenschoonmaakbedrijfdateigendomisvandewerknemers.Dewerknemerszijninvastedienstvanhetbedrijf,dusgeenzzp-ers.Dewinstisvoordeschoonmakerszelf,erisgeenhiërarchieengeenmanagement.DitmodelpastbijdewaardenvandeFNV:

• Gelijkwaardigheid:geenhiërarchie,geenwinstoogmerk.• Solidariteit:werknemers“zoekenelkaaruit”,corrigerenzichzelfenelkaarenzorgenvoor

elkaarbijziekteenwerkloosheid.• Vrijheidenrechtvaardigheid,werknemersbepalenhuneigenwerkenarbeidsvoorwaarden,

waarbijdecaohetminimumvormt.Dewinstwordtonderdewerknemersverdeeld.• Duurzaamheid:denadrukligtopduurzamewaardeninplaatsvaneconomischewaarde.

MoetdeFNVditsoortcoöperatiesactiefbevorderenofoverstijgtditdetaakvandebond?Dekernpunten

1. Deomvangvanflexibeleschilterugbrengenofdenegatievegevolgenvanflexwerkbeperken?

2. Hetbelangvanwerkplezier,zeggenschapengoedearbeidsomstandighedentenopzichtevanwerk-eninkomenszekerheid.

75

3. Scholingiseenonlosmakelijkonderdeelvanlevenenwerken.Iedereen,ongeachtcontractvormofleeftijd,heefterbelangbijomperiodiekscholingtevolgen,voorhetwerknuenvoordetoekomst.Ongeachtcontractvormofleeftijdhebbenallewerkersrechtopscholing,betaalddoordewerkgever.Welheeftdewerkerzelfeenzekereverantwoordelijkheidvoorzijnbijscholing.

4. ZZPregelingenmoetenveranderdworden,zodatzijookbijdragenaan(engebruikkunnenmakenvan)collectievevoorzieningen.

76

77

7.5 Klimaatverandering7.5.1Inleiding

VoorhetovergrotedeelvandeFNV-ledenisklimaatveranderingmetdegevolgendaarvanvoorsamenlevingeneconomieeennieuwthema.Datklimaatveranderinggrotegevolgenheeftvooronsvoortbestaanendusaandachtbehoeft,staatvoorveelvakbondsledennietterdiscussie.Maarwatklimaatveranderingtemakenheeftmetvakbondswerkenmetvraagstukkenvanwerkeninkomenisnognietpreciesduidelijk.Hetisdanooknietverbazenddatdeeersteuitkomstenvandeverkenningonderledeneenlageprioriteitgevenaandezetrendinrelatietotvakbondswerk.Alleenvooreenkleine,maargroeiendegroepledenishetallangereenissue.Op1mei2015startenenkeleledenuithetLedenparlementhunactiviteitenindeaanloopnaareensectoroverstijgendewerkgroepmeteennetwerkfunctie.DeklimaatonderhandelingeninParijs,december2015,geveneenboostaandezekaderactiviteitenindevormvaneenactualiteitencollegeoverklimaatverandering,deelnameaandevoorbereidingsconferentievoorParijsvanuitdeinternationalevakbeweging(ITUC),dewandelingMijlpalenvoorParijsendeParijseTop.Voorjaar2016organiseertdeklimaatwerkgroepeenthemabijeenkomstoverCirculaireEconomie(hierbijgaathetomhergebruikenzuinigomgaanmetgrondstoffenenmaterialen)inhetkadervanhetSER-adviestraject.Debijeenkomstwordtdoor100ledenbezocht.HetkenniscollegevanPierVellingainhetkadervanhetVisietrajectinmaart2016wordtdoordedeelnemerszeergewaardeerd.Tijdensdedaaropvolgenderegiobijeenkomstenmetledenblijkthetonderwerpzeertelevenonderdedeelnemers.ZijvindendatdeFNVnietmeeromhetthemaheenkan.Intussenwordendeeerstegevolgenvoelbaarvoorsectoren.HetpolitiekebesluitinNederlandomsteenkolenuittefaserenzalmogelijkleidentothetvroegtijdigsluitenvanallekolencentrales.Ditzetdesectorenergiebedrijvenendesectorvervoer/havensaantotsnelleactie.Ergebeurtnogveelmeer.Zoisereenintersectoraleprojectgroepactief,isergeacteerdrichtinghetkabinet,wordtsamenmetkaderledeneigenonderzoekgestartnaardegevolgenvoordewerkgelegenheidengewerktaaninformatievoorzieningnaardeleden.Deinzetisookhiertezorgenvooreeneerlijktransitiebeleidvoorwerknemersdiemetdegevolgenvansluitingtemakengaankrijgen.Werknemersbelangenmogenniethetsluitstukvandebesluitvormingzijn,maarmoetenvanafhetbeginwordenmeegewogenengefaciliteerd.Klimaatveranderingiseenonderwerpvangroeiendbelang,waardevakbewegingmeetemakengaatkrijgen.MaarhetisvoordeFNVnogzoekenhoehieraanvormtegeven.

7.5.2 Watiseraandehand?Overklimaatveranderingzijndevolgendefeitenbekend.

• Onzeaardewarmtop,deijskappensmelten,onzezeespiegelstijgtendatleidttoteenklimaatmetextremereweeromstandighedenzoalslangdurigedroogte,orkanenenoverstromingen.

• DeopwarmingvandeaardeisgrotendeelshetgevolgvandeuitstootvanCo2enwordtdoormenselijkhandelenveroorzaakt.Eenkleinegroepwetenschapperszegtdatdeopwarmingvandeaardeniethetgevolgisvanmenselijkhandelen.

78

Gevolgenvanklimaatverandering:• Indelenvandewereldzalervoedsel-enwaterschaarsteontstaanen(ei)landenzullen(deels)

onderwaterverdwijnen.Demeestkwetsbareregio’sengroepenondervindenalseersteenhetsterkstdegevolgen.Zijbeschikkenoverdeminstemiddelenomzichtebeschermenenaantepassen.Grotegroepenmensenzullenhuisenhaardmoetenverlatenomzichelderstevestigen.Ditkanleidentotnieuweenomvangrijkemigratiestromen.Conflictentussenlandengaansteedsmeerovertoegangtotwater,voedselenenergie.

• Erzullenanderemachtsverhoudingentussenlandenenbedrijvenontstaanwaarbijerwinnaarsenverliezerszijn.

• InNederlandwordengevolgenverwachtalsforseinvesteringeninenergiebesparingingebouwdeomgeving,investeringeninwindopzee,zonnedakenengasvoorenergieopslag.Tedenkenisookaanaardwarmtealswarmtebronvoordeindustrie,elektrischpersonenvervoerenwaterstof/biogasvoorvrachtvervoer,handhavingmilieuwetgevingenenergie-efficiencyrichtlijnen.Verdereentoenemendedrukopfossieleenergie-intensieveindustrieomaftebouwenoftevernieuwen;koolstofindebodemenemissie-regelgevinglandbouwenvoedsel.

• Alswenietingrijpenzaldegemiddeldetemperatuurverderstijgenmet3-5gradenCelsiusaanheteindvandezeeeuw.

• Ook2gradenopwarmingbetekentdathetdekomendejarensteedswarmerwordt,deregenvaltoeneemtevenalsdroogteenhittegolven;dezeespiegelblijftstijgen.

• AlleenalsdemondialeemissievanCo2enanderebroeikasgassenvoor2050met80%wordtteruggedrongeniserenigekansomdetemperatuurstijgingtebeperkentot2gradenCelsius.

• Duurzameenergie(zonnepanelen,windenergie)wordtsnelconcurrerendmetfossielebrandstoffen.LandenalsChinainvesterenforsinduurzameenergiebronnen,meerdandeVSendeEUsamen.

Maatregelentegenklimaatverandering:

• Wereldwijdbestaatbredeovereenstemmingoverdenoodzaakdeopwarmingvandeaardetebeperkentotmax.2graden(lievertotmax.1,5graden)enoverhetbelangvansnelhandelen.Uitstelmaaktoplossingenduurderenslechterbeheersbaar.

• InEuropahebbendelidstatenafsprakengemaaktenrichtlijnenontwikkeldvooreenemissiereductievan40%in2030envan85-90%in2050.

• NederlandvolgthetEuropesebeleidendebijbehorendedoelstellingen.Voor2020heeftNederlandzichvastgelegdopeenreductie-doelstellingvan25%.HetbelangrijksteinstrumenthiervoorishetEnergieakkoord.Ditleidttoteenmaximalereductievan21%in2020.VolgensdeNationaleEnergieverkenning2015dreigtNederlandzelfseenaantaldoelenvanhetEnergieakkoordniettehalen.Deinspanningenvoorenergiebesparing,energie-efficiencyenhetaandeelhernieuwbareenergieblijvenzoveronderdemaat.

• Na30jaargeharrewarisereindelijkconsensus:niemandkanzichmeerverschuilen.Hetgaatomvrijwilligeafsprakenopbasisvaneigen,nationalevoorstellenmetinternationalerapportageverplichting.Ditvraagtomnagenoegklimaat-neutraleproductieenconsumptiein2050.Aanklimaatfinancieringis100miljardperjaarafgesproken.

• Indecember2015isinParijsnajarenlangevergeefseonderhandelingendaneindelijkeenwereldwijdklimaatakkoordgesloten.Ratificeringzalplaatsvindentussenapril2016-april2017.Hetakkoordtreedtvanaf2020inwerking.

• Deinternationalevakbewegingisblijverrastoverhetakkoord,maarisontevredenoverhettelageambitieniveauendegebrekkigemonitoringenfinancieringsafspraken.Daardoordreigtdeklooftussendedoelstellingvan2%endewerkelijkeplannenalleenmaargroterteworden.Voorheteerstookwordthetstrevennaareeneerlijkeenrechtvaardige

79

verandering(JustTransition)voorwerkendenenrespectvoormensenrechtenerkendindepreambulevanhetakkoord.Teveellandenweigerenechteromditindetekstvanhetakkoordoptenemen,watronduitteleurstellendis.

• Parijsvraagtomeenenormeinvesteringsagenda:transitievanoudenaarnieuweeconomie.Innovatieisergbelangrijk

• Ditkostveelbanen,maarlevertooknieuwebanenop• Europakaneenbelangrijkerolspelenindemondialetransitienaarduurzaamheid.Als

Europadezerolnietpakt,verliestdeEuropeseeconomieaanbetekenis.7.5.3 Meningenvan(niet)ledenVerkenningVerrassendisdatklimaatveranderingindezomervan2015naarvorenkomtalseenvandezesbelangrijkeontwikkelingenvoornadereverkenningindeaanloopnaareennieuwvisie-enbeleidsprogrammavoordekomendejaren.Maarindeverkenningnajaar2015scoorthetthemalaagopdeschaalhoog-midden-laag.Deelnemersaandeverkenningvindenvooraldebelangenvandetoekomstigegeneratieredenomaandachtaanhetonderwerptebesteden.Zorgelijkvindendedeelnemersdathetleefklimaatverslechtertmetnegatievegevolgen:luchtvervuilinginChina,toenemendtekortaanschoondrinkwaterenvoedselenextremerweermetregenvalenoverstromingen.Alspositieveontwikkelingwordthetgebruikvanwindenzonne-energiegenoemdenookhettoenemendgebruikvanwaterkracht.Dedeelnemersbeseffendathetnastrevenvanklimaatdoelennaastwinnaarsookverliezersoplevert.ZijvindendatdeFNVzichmoetinzettenvoorgoedebanenineenduurzameeconomie.Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandmaart2016Dedeelnemersaandebijeenkomstenzijnzogoedalsallemaalbetrokkenbijhetthema.ZijvindendatdeFNVnietomklimaatveranderingheenkan.HetbelangvaneenleefbareaardeisgrootendaarmoetdeFNVopstimulerendeenactiverendewijzemeeaandeslag.Defocusmoetdaarbijliggenopderelatietussenklimaatveranderingenwerkeninkomen.DatsluitaanbijderolenpositievandeFNV.VrijwelalledeelnemersvindendatdeFNVmoetkiezenvoorverduurzamingenhernieuwbareenergieenenergiebesparing.Ditoverigensmetoogvoordekeerzijdenenderisico’senmetaandachtvoordeverliezers.EendilemmavoordeFNVisweldathetmerendeelvanonzeledenwerkzaamisindeoudeeconomiewaardusdeklappengaanvallen,watalserglastigvoordebondwordtbeoordeeld.DitleidttotdeopdrachtvoordeFNVtezoekennaarevenwichtenoplossingen.Ditkandoorledenproactiefteinformeren,tijdigeafsprakentemakenindecao,tezorgenvooreensociaalplanomdeomslagtemakeneniedereendaarinmeetenemen.Verduurzamingvanenergieeneconomieiseenkwestievanlangeademenlange-termijn-beleiden-strategie.DitvraagtomleiderschapvandeFNVbijdetemakenkeuzes,waarbijcultuur-engedragsverandering,ookbinnendeFNVvanbelangzijn.EenaantaldeelnemerszietdeFNVditechternietzomaardoenopbasisvanhuidigeervaringenmethetFNV-beleid.Opvallendisdatdeelnemersuitdewerkorganisatieminderalgemenekennisvanhetonderwerpmeebrengendandeledenvandevereniging.Bestuurderszijnookvoorzichtiger.ZijworstelenmeermethetonderwerpenhebbenmoeitezichconcreetvoortestellenhoeenwatdeFNVofdeeigensectorzoumoetendoen.Vooraldeledenhebbenbelangstellingvoorenbehoefteaanverdiepingvaninhoudelijkekennisoverhetonderwerp.

80

SamenwerkingDeFNVisnietdeeersteenenigemeteenrolinenverantwoordelijkheidvoorhetvoorkomenvanverdereopwarmingvandeaarde.Verwezenwordtnaardevoorbeeldrolvandeoverheid.Daarbijkomtdevraagopofenergieenopenbaarvervoernietgewoonweerinoverheidshandenmoetenkomenalsvoorzieningenvanalgemeenbelang.DeFNVmoetbijhetthemadesamenwerkingmetanderenaangaan,nietalleennationaal,maarookinEuropeeseninternationaalverband.Genoemdzijnuniversiteiten,onderzoeksinstellingen,dewoonbondenanderemaatschappelijkeorganisaties.PracticewhatyoupreachInallebijeenkomstenwordtaandachtgevraagdvoor“practicewhatyoupreach”.Indeeigen(werk)organisatievandeFNVmistmenherkenbareaandachtvoorverduurzaming.Denkdaarbijaanenergiebesparing(eigengebouwen/energie/verlichting),mobiliteit(openbaarvervoer,groenwagenpark,elektrischrijden).LedennoemennogaleensdeconservatievehoudingvandeFNVtenopzichtevanvergroening.Gepleitwordtvooreenanderemaniervankijkennaardewereldenopzoektegaannaarcreatieveoplossingenenverbindingen.Inditverbandwordthetgedachtengoedvandecirculaireeconomieenfiscalevergroeningalspositieveontwikkelingengenoemd.DeFNVmoetopditpuntzelfdeskundigerworden.BelangrijkisdatdemogelijkhedenvanFNVVoordeelbeterwordenbenutomzelfofsamenmetandereneigenprojectenenproductenteontwikkelenofindemarkttezetten.Denkaanwind-enzonne-energie.Gepleitwordtvooreentransitieparagraafinelksectorplanmetaandachtvoor:

• detechnologischeontwikkelingenendegevolgendiedatheeftvoordetoekomstigewerkgelegenheidindesector;

• veranderingeninberoepenenwatdatverondersteltaananticiperendemaatregelen.Denkdaarbijaanhetrechtopscholing,aanlerenvannieuwevaardighedene.d.

• blijvenondersteunenvaninnovatie;• blijvenondersteunenvansociaalduurzaamindustriebeleidencirculaireeconomie.

RegionaleeconomieOpeenaantalbijeenkomstenbrengenledenenbestuurdersdeverbindingmethetlokaleenregionalewerkvandeFNVtersprake.Decentraliseringvanenergiebeleid,lokaleenergieopwekkingeneigenburgerinitiatievenbrengenklimaatveranderingdichtbijdewoon-enwerkomgeving.DaarkanFNVlokaaleenrolspelen.DegrotererolvangemeentenenprovinciesbijhetenergiebeleidvandetoekomstvraagtomeennieuwepositievandeFNVinderegionaleeconomie.Diepositiezijnwenuverloren.Aandachtvoornieuweperspectieveninkrimp-engroeiregio’s(Noord-Nederland/gaswinning/energie-regio);waterkrachtinZeeland).OoknadenkenoverherverdelingvanarbeidInallebijeenkomstenkomtnaarvorendathetrealiserenvannieuwekansenopwerkinvooralenergiebesparing,vervoerenhernieuwbareenergiegoedis.Anderzijdsisgebrekaanvoldoendewerkvooriedereennuenindenabijetoekomstaanleidingomopnieuwnatedenkenoverherverdelingsvraagstukken.Daarbijzijnvooraldediscussieoverhetbasisinkomenenvormenvanarbeidstijdverkortinginallebijeenkomstengenoemd.Daarnaastwilmendegeneriekeverhogingvandepensioenleeftijdopnieuwterdiscussiestellen.VerbredingDraagvlakmetingbij(niet)ledenUitdedraagvlakmetingdieisgehoudeninmei2016(TÖTTA)blijktdateenmeerderheidvanzowelledenalsniet-ledenvanmeningisdatNederlandzosnelmogelijkommoetschakelennaar100%duurzameenergie(leden70%,niet-leden60%).Ookzijnzowelleden(71%)alsniet-leden(50%)van

81

meningdateenduurzameeconomiebelangrijkerisdaneengroeiendeeconomie.Enverrassendisdatbeidegroepenookbereidzijnhierzelfaanbijtedragen.Achtopdetienledenenzevenopdetienniet-ledenwilleninvestereninenergiebesparing;eveneenszevenopdetienledenenruimvijfopdetienniet-ledenwilleninvestereninduurzameenergie.Nietverrassendisdathoogopgeleideenmeerverdienendenwatvakerbereidzijnomteinvesterendanlageropgeleideenminderverdienenden.Inkomenspeeltdusweldegelijkeenrolbijdebereidheidenmogelijkheidomeenactievebijdragetekunnenleverenaaneenmeerduurzameeconomie.Ookzzp-ledenzijnwatvakerbereidteinvesterendanledenmeteenanderewerksituatie.Zzp-erszijnhetvaakstvanmeningdatNederlandmoetomschakelennaar100%duurzameenergie.OpvallendisdatFNV-ersopallevragenhogerscorendanniet-leden.DitbevestigtdetrendvandelaatstemaandendathetbewustzijnendraagvlakvooreenkoersrichtingverduurzamingbinnendeFNVsnelenhardaanhetgroeienis.Alhoewelweuitanderonderzoekwetendatdebereidheidtothandelennietautomatischookleidttotandergedrag,ishetpositiefteconstaterendatFNV-ersaangevendedaadbijhetwoordtewillenvoegenendaarmeeeenbelangrijkevoorbeeldrolkunnenvervullen.Klimaatveranderingisookeenthemawaaropzzp-erszichlatenaanspreken.Vooralsnogisuitdecijfersnietverklaarbaarwaaromniet-ledenlagerscoren.Hetkanrelevantzijnomhiernaderaandachtaantebestedeninhetlichtvandevraagopwelkeissuespotentiëleledenzichaangesprokenvoelen.7.5.4 HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV

Waaromisklimaatbelangrijkinrelatietotvakbondswerk?Deklimaatveranderingheeftgevolgenvooronslevenenwerkennu,maarookvoordatvantoekomstigegeneraties.Wemoetenonsdaaropvoorbereidenendaaraanaanpassen.Datvraagtombetrokkenheidvanvakbondenbijklimaatvraagstukkenenbijhetbeleiddatoverhedenenondernemingenvoerenofnalaten.Sectorenenbedrijvenmoetenwerkenaanenergiebesparing,efficiënteromgaanmetenergieengrondstoffenenmeerhernieuwbareenergiegebruiken.Werkgelegenheidindefossieleenergie-enenergie-intensievesectoren(kolen,olie,gas)zalteruglopen.Kansenopnieuwwerkzijnerophetgebiedvanenergiebesparingindegebouwdeomgeving,maakindustrievoorhernieuwbareenergiebronnen,afvalverwerkingenrecycling,elektrischvervoerenslimmeinfrastructuur.Eenhogeuitstootvanvervuilendestoffenbrengtgezondheidsschademetzichmee.Luchtvervuilingheeftjaarlijksduizendenextradodentotgevolg.Wemoetenveiligengezondlerenomgaanmetnieuwetechnologie,apparatenengrondstoffen.Denkbijvoorbeeldaanveiligwerkenmetwindmolensengebruikvanzonnepanelen.Scholingentrainingzijnnodigomonsnieuweinzichten,techniekenenvaardighedeneigentemakendiehorenbijeenmeerduurzameenergievoorzieningeneconomie.

HuidigbeleidvandeFNVIndegrondslagvandeFNV,vastgesteldop30mei1997,spreektdeFNVzichuitvoor:“…respectvoordenatuurwaarwijdeelvanuitmaken.DeFNVstreeftnaarmanierenvanproducerenenconsumerendieinbalanszijnmetnatuurenmilieu.”“Ondernemingenmoetengaanfunctionerenbinnengrenzendiedeoverheidaanhetgebruikvannatuurenmilieuvastlegt….Eeneconomisch-ecologischstructuurbeleidisnodig.Ditbeleidmoetvormkrijgeninnauwoverlegmethetgeorganiseerdebedrijfsleven.“In2013ishet“NationaalEnergieakkoordvoorduurzamegroei”afgesloten,alsinstrumentomietstedoenaanklimaatveranderingenomonzeenergievoorzieningteverduurzamen.48partijen,waaronderdeFNV,hebbengetekendvoorhetrealiserenvaneenaantaldoelenindeperiode2014-2020:Energiebesparing,DuurzameEnergieopwekkingenhetrealiserenvan15.000extrabanen(6jaarx15.000arbeidsjaren=90.000arbeidsjaren).DeFNVisactiefbetrokkenbijdemonitoringvandezeafspraken.

82

OokindeFNV-verenigingzijnkaderledenactiefbezigmetklimaat-enenergievraagstukken.Zijorganisereninformatiebijeenkomstenvoorledenenvragenaandachtvoordebelangenvanwerkendenbijbelangrijkeactiviteiten.Dezesluitenaanopdeinternationalevakbondscampagne“nojobsonadeadplanet”(klimaatconferentieinParijs).OnderdesloganNOJOBSONADEATHPLANETblijftdeinternationalevakbewegingomstevigerklimaatafsprakenenuitvoeringvanhetakkoordinParijsvragen.Daarnaastbenadruktzijhetbelangvaneensociaalrechtvaardigeomslagmetbetrokkenheidvanenindialoogmetvakbondenenwerkenden.DeFNVmaaktactiefdeeluitvandeinternationalevakbeweging.Deomslagnaareenmeerduurzameenergievoorziening-eneconomielevertookveelkansenopnieuwewerkgelegenheidop.BelangrijkisdatditEchteBanenzijnendaternietalleenaandachtisvoordewinnaars,maarookvoordeverliezersopdearbeidsmarkt.Daarom:'GroeneEchtebaneneneenrechtvaardigetransitie'(GreenJobs,JustTransitionandDecentWork).AanbevelingenvoortoekomstigbeleidFNVDeresultatenuitderegionalegesprekkenbiedeneengoedoverzichtvandestandvanhetdenkenenhandelenopditmomentbinnendeFNV.ZijleverenookeenaantalaanbevelingenvoortoekomstigFNV-beleidop.Scoordehetthemabijaanvangvanhetvisietrajectnajaar2015niethoog,eenhalfjaarlaterblijktuitdedraagvlakmetinginmei2016dateenruimemeerderheidvandeledenookbereidisomzelfteinvestereninenergiebesparendemaatregeleneninhernieuwbareenergieKlimaatveranderingendegevolgenvoorwerkeninkomenvormenvoordeFNVeennieuwthema,datinontwikkelingisenopeenpositieveresponsvandeledenkanrekenen.UithetVisietrajectkomteenduidelijkerichtingnaarvoren:deFNVkiestvooreenmeerduurzameeconomieenzoektnaareennieuwebalans.Daaringaanmilieuenwerkgelegenheidsbelangenhandinhand.Somsstaanzetegenoverelkaarenwaardathetgevalisvragenzevandevakbeweginglastigekeuzes.Bredecoalitievormingenstrategischesamenwerkinghelpenomdejuistewegtebewandelen.Datbetekentookdaternogveelwerkteverzettenvaltinhetinformerenenhetcreërenvanbetrokkenheidvanleden,indeverenigingenindewerkorganisatie.NationaaleninternationaalbeleidindekomendedecenniaomverdergaandeklimaatveranderingeenhalttoeteroepenendeCO2uitstootbeperkttehoudentoteenstijgingvan1,5-2graden,zalgevolgenhebbenvoorallesectoren.Datraaktbelangenvanwerknemers.Erzullenwinnaarsenverliezerszijn.DekoersisverduurzamingvandeeconomieDeFNVmoetmeebewegenrichtingverduurzamingenmeerdoenmetklimaatverandering,vooralalshetgaatomdegevolgenvoorwerkeninkomen.Energiebesparingenhetinzettenvanmeerhernieuwbareenergievormendaarbijtweebelangrijkeaandachtspunten.DatisookdeoverheersendeopvattingvandedeelnemersaanderegionalebijeenkomstenoverdekoersvoordeFNV.Desfeerindebijeenkomstenistekenschetsenalspositief,geanimeerd,inspirerend,verfrissend,kritischenoplossingsgericht.Erwassprakevangemotiveerdedeelnemersenlevendigegesprekken.

83

DriestromingenindeFNV-klimaatdiscussies:• Depragmatischingesteldenvoorwieeenrechtvaardigtransitiebeleidvooropstaaten

voorstellenomditterealiseren.• Defilosofischenmaatschappijkritischingesteldenvoorwieradicaleveranderingen

kritischeanalysevanhetfunctionerenvanonzehuidigeeconomiedeboventoonvoerenDitbijthema’salsprivatisering,marktwerkingendominantievankostengerichtdenken.Eenduurzameeconomievraagtinhunogenookomeenanderemaniervanproducerenenconsumeren,eenandereleefstijl,misschienook‘consuminderen’entevredenzijnmeteeneconomiedienietmeergroeitmaarwelduurzaamis.Ditgedachtengoedwordtdoorsommigenalsinspirerendervaren.Detransitienaareenmeerduurzameeconomiebetekentookandereinspraak-enzeggenschapsverhoudingenenheeftgroteimpactoponzearbeidsmarkt.

• Eenkleineminderheiddiewelderichtingonderschrijft,maarzichtochafvraagtofdeFNVwelmethetonderwerpaandeslagmoetofwelindepositieverkeertomdattedoen.Indezestromingvraagtmenzichafofwetochnietmoetenblijvenkiezenvoorfossielenofhetallemaalzo’nvaartwelloopt.

DerolvandeFNVwordtvooralgezienals:

• Kiezenmakenvoorduurzaamenstellingnemen(metanderen).• Internediscussieaangaanenvoeren.• Draagvlakvoorveranderingenhelpenrealiseren.• Investereninorganisatievormingvannieuweenergiesectoren.• Ledeninsectoreninde“oudeeconomie”helpendeomslagtemaken.• Informerenensensibiliserenvanleden.• Voorbeeldrol/Practicewhatyoupreachindeeigenwerkorganisatieenvereniging.• Eenanalysemakenvanontwikkelingeninsectoren.• Proactiefafsprakenmaken,anticiperenenperspectiefontwikkelen.• Eigenproductenvoorledenontwikkelen.• Monitorenvanafspraken(bijvoorbeeldvanhetklimaatakkoord).• Ookinde“oude,fossiele”sectorendeverduurzamingsslaghelpenmaken.• Derolinpensioenfondsenbenuttenvoordeomslagnaarverduurzaming.

Dilemma’senbelemmeringenvoordeomslagnaarduurzameenergieErwordtvooralgewezenopdegrotebelangenendelobbyvandefossieleindustriediehetmoeilijkmaaktomtotveranderingtekomen.LastigvoordeFNVishetdilemmadathaarledenvooralwerkzaamzijnindeoudeeconomiewaardeklappenvallen.ErisdiscussieoverdevraagofdeFNVinstaatisomookinnieuwesectorenpositieoptebouwen.Maarerzijnvoorbeeldendielatenziendathetwelkan:devormingvandevakbondsorganisatiebijdewindindustrieinDuitsland,deorganisatieenmobilisatieindeschoonmaaksector,enhetsuccesvanYoungandUnited.Depositivo’svindendatjehetgewoonmoetdoen,maardatditwelleiderschapeninvesteringenvraagtvandeFNV.Detwijfelaarszijndaarentegennognietzoovertuigdvandekansvanslagen.Hethuidigegebrekaanvoldoendewerkvooriedereendoetmensentwijfelenofhetperspectiefopnieuwewerkkansenwelreëelis.Datbetreftdeoude,maarookdenieuweeconomie.VoorwaardevoornieuwwerkisnatuurlijkdaterEchteBanenontstaan.KansenbenuttenVeelsteuniservoorhetbenuttenvannieuwekansenopwerk.Ookhetgedachtengoedvaneencirculaireeconomiewerktinspirerendvoorhetzienvannieuwemogelijkhedenenuitdagingen.Kansenwordenvooralgezienvoor:

84

Ø DebouwsectorØ Energiebesparing,energieneutraalbouwen,verantwoordomgaanmetgrondstoffen

(sloopafval).Hiergebeurtalheteenenander;datkondenledenuitdebouwsectoruiteigenervaringmelden.

Ø Eenforseinvesteringindehuursectorkanhuurdersmetlagereinkomensoverdestreeptrekkenmetmindermilieulast,mindergebruikvanenergieeneenlagereenergierekeningalswinstvooriedereen.Daarbijwerdsamenwerkingmetdewoonbondenwoningcorporatiesonderstreept.

Ø Demobiliteit:investereninopenbaarvervoerengroenerrijden.Ø Dedelenvandeindustriedieonderdelenmakenvoorwindindustrie.Ø Devoedselsector/agrarisch:biogas,biomassa,mestvergisting.Ø Deafvalscheidingenafvalverwerking.Ø Lokaleinitiatievenendecentraleenergieopwekking.Ø Deomscholingvandeoperatorsfunctieiseenhaalbaartraject(vankolencentralenaar

schoneenergie,vantechnicusindeoffshoreopeenolieplatformnaarwindmolenpark).BedreigingenBedreigingenwordenwelonderkend,maarzijnindediscussiesminderprominentaandeordegesteld.Vooralhetdreigendeverliesvanbanenendebeschikbaarheidvanalternatievenisvaakalszorgpuntgenoemd.Hierwordtvooralsteunbetuigdaanoplossingsrichtingenalsvoortijdigsignalerenenafsprakenmakenincaoensociaalplan,vanwerknaarwerkarrangementen,scholingenomscholing.Andereideeënzijneentransitieparagraafinelkecaoeninelksectorplan.Ookwordtaandachtgevraagdvoordeafbraakvanwerkgelegenheidinderioleringssector,bijenergiebedrijven,endeafvalsector.Maarerwordtookopgewezendatdezesectorenookzelfalbezigzijnmethetontwikkelenvannieuwemarkteneninspelenoptoekomstigeontwikkelingen.BijnavanzelfsprekendisdatdeFNVmoetblijvenopkomenvoordebelangenvanledenindeoudeeconomieenledenmoetmeenemenintoekomstigeontwikkelingen.Ditbetekentenerzijdseenduidelijkekeusvoorrichtingduurzaam,maaranderzijdsookweerniettevervooroplopenmethetrisicohetcontactmetdeledenteverliezen.Hetvoorhandenzijnvanvoldoendenieuwperspectiefenalternatievenwordtdaarbijergbelangrijkgevonden.DaarnaastzijerkritischebedenkingenofdeFNVnietteconservatiefisenzelfteveeldeelvandeoudeeconomieisomeenrolindeveranderingentekunnenenwillenspelen.Kernwaardenbijditthema:Duurzaamheid,solidariteit,eerlijkheidenrechtvaardigheid,verantwoordelijkomgaanmetgrondstoffenenversterkingvandeFNV.

85

86

7.6. Demografischeveranderingen:vergrijzingenontgroening

7.6.1 InleidingWelevensteedslanger.Tegelijkertijddaalthetgeboortecijfer.Daardoorkomenerrelatiefmeerouderenenminderjongeren,ookopdearbeidsmarkt.Dekostenvoorouderenzorgnementoeenpensioenuitkeringenstaanonderdruk.HoezorgenweervoordatouderengezondlangerkunnendoorwerkenéndatjongereneenplekkunnenvindenopdearbeidsmarktineenEchteBaan?Hoegaanweommetzorgenronddebetaalbaarheidvanvoorzieningenenmetdedrukophetinkomen,ookvangepensioneerden?Hoekunnenweervoorzorgendathetwerkerzouitzietdatiederewerknemerzijnwerkkancombinerenmetvoldoendetijdvoorzichzelf,voorkinderenenomtezorgenvooranderen?Enhoegaanweommetmantelzorg?7.6.2 Hoezijndemografischeveranderingenzichtbaar?

OpbouwbevolkingFeiten

• Wekunnensteedsmeerziektesgenezen.Daardoorwordenweouder.Vanaf2025verdubbelthetaantal65-plussersen80-plussers.In2060isnaarverwachting26,3%vandebevolking65jaarofouder.

• Hetgeboortecijferblijftdalen.Hetkindertalpervrouwisgedaaldvan2,5in1970naar1,65in2015.Eriseenkindertalvan2,1nodigomdebevolkingsomvangoppeiltehouden.

• Deleeftijdwaaropvrouwenkinderenkrijgen,wordtsteedshoger.Naarverwachtingstijgtdegemiddeldeleeftijdbijdegeboortevanheteerstekindvan29,0jaarin2014naar29,2jaarvanaf2025.

ProblemenenuitdagingenDoordatwemetonsallenouderworden,ontstaatdemografischedruk.Dezorgvoorouderenmoetdooractievenwordenopgebracht.Hetaantalactieven(werkenden)wordtnaarverhoudingsteedskleiner.InNederlandzijnveelmensenactief;zewerkenbetaaldwaardoordedemografischedrukmeevalt.Maardeverhoudingactiefeninactief(gepensioneerd;65+)moetwelinbalanswordengebracht.Daartoezijnmaatregelengenomenomervoortezorgendatmensenmeerurengaanwerken.DaarnaastisdeAOW-/pensioensleeftijdverhoogd.Ouderenwerkennulangerdoor.ArbeidsmarktFeiten

• In2025isdehelftvandeberoepsbevolkingouderdan50jaar.• Voornieuwegeneratiesjongerenduurthetlangerom‘gesetteld’teraken.Doorde

flexibiliseringopdearbeidsmarktvindenzemindersneleenvastebaan.Welhebbenzetemakenmethogerehuurlastenenstrengereeisenvoorhypotheekverstrekkingdaneerderegeneraties.

• Hetaantalniet-werkendentenopzichtevanhetaantalwerkendenisnu1:4.In2040zaldit1:2zijn.Ditbetekentdaterminderwerkendenkomentenopzichtevanhetaantalniet-werkenden.

• Deregeringsteltdathetnoodzakelijkisdatwelangerdoorwerkenomtevoorkomendateroptermijntekortenopdearbeidsmarktontstaan.

87

ProblemenenuitdagingenWemoetenmetonsallenlangerdoorwerken;ditisindewetgeregeld.Datisvooreendeelvandeouderewerknemersgeenprobleem.Velenvanhenvragenzichechterafofzehunwerkkunnenvolhoudentothun67stejaar.Indepraktijkneemtdelangdurigewerkloosheidonderouderentoeeneenmaalwerkloos,komenzemoeilijkweeraanhetwerk.Ditprobleemisnadecrisisalleennogmaargrotergeworden.Vooralouderenmeteenlageopleidinghebbenhetmoeilijkopdearbeidsmarkt.Zijoverlijdenooknogeenseerderdanmensenmeteenhogereopleiding.Opdearbeidsmarktwordtnueenaantalhardnekkigeproblemenzichtbaar.Veelmensenwerkenonderhunniveau.Hogeropgeleidenverrichtenwerkdatooklageropgeleidenkunnendoen.OpMBO-niveauzijnbanenverdwenen.Voorlopigisergeensprakevanbanengroei.Devoorspeldegrotetekortenopdearbeidsmarktblijven(inelkgevalvoorlopig)uit.Vraagstukken• Hoezorgenweervoordatoudereninhunbedrijfoforganisatiegezondenlangerkunnen

doorwerkenénjongerendearbeidsmarktkunnenbetredenineenEchteBaan?• Hoekunnenwerealiserendatwerknemerstijdignaaranderwerkoverstappenalshunwerk

dreigtteverdwijnen?• Hoehelpenwewerklozeouderenweeraaneenbaan?• Hoelossenwedeproblematiekvanlaagopgeleideouderenopdearbeidsmarktop?• MoetvooriedereendeAOW-leeftijdindetoekomsthogerwordenbijeenstijgende

levensverwachtingofzijnerandereoplossingenmogelijk?• Hoemoetenweomgaanmetderegionaleverschillenvandevergrijzinginbepaaldedelen

vanNederland?• Omhetgeboortecijferendusookdeberoepsbevolkingoppeiltehouden,moetenjonge

oudersgemakkelijkerhunwerkkunnencombinerenmethungezin.Moetenwehiervooroverstappenopeen‘Zweeds’model:langbetaaldouderschapsverlofvoorbeideoudersengratiskinderopvangvoorallekinderen?

AOWenanderinkomenvanmensenFeiten

• WerkendenfinancierenviadebelastingendoorbetalingvanpremiesdekostenvandeAOWende(ouderen-)zorg.Alserminderwerkendenzijn,moetenzijmeervanhuninkomengaanbetalenaanouderenzorgenAOW.Ditkaneendrukleggenophetinkomens-enuitgavenpatroonvanmensendiewerken.

• OmdekostenvandeouderenzorgendeAOWtekunnenbetalenmoetenerzoveelmogelijkmensenaanhetwerkzijn.

• DeAOW-leeftijdisin202167jaar;vanaf2022isdezegekoppeldaandelevensverwachting.ProblemenenuitdagingenDeverhogingvandeAOW-leeftijdheeftervoorgezorgddatdeAOWbetaalbaarblijftengeenprobleemmeervormtvoordeoverheidsbegroting.Omdekostenvoordeouderenzorgtedrukken,wilderegeringdatwijmeeraanmantelzorggaandoen.Mensenvragenzichafofzede(ouderen)zorgnogwelkunnenbetalengeletopdestijgendepremiesendeeigenbijdragendiemenmoetbetalenincombinatiemeteenmogelijklagerpensioen.Ookvraagtmenzichafofdekwaliteitvande(ouderen)zorgindetoekomstweloppeilblijft.

88

Vraagstukken• Hoegaanwijmantelzorgcombinerenmetonswerk?Moetenweminderurengaan

werken(betaaldmantelzorgverlof)ommantelzorgtekunnenverlenen?Kandeoverheidwelvanonsverwachtendatwijallemaal(verplicht)gaanmantelzorgen?

• Hoehoudenwehetstelselsolidair?Enwathebbenwedaarfinancieelvoorover:o collectiefdoorhogerepremiesenbelastingentebetalen.o individueeldoorkapitaalkrachtigeouderenhogereeigen

bijdragenvoorzorgtevragen.• Watbetekenteenmogelijklagerpensioenvoormensen?

Betaalbaarheid(ouderen)zorgProblemenenuitdagingenCollectievelastenvoorzorguitgavengaanstijgenen/ofdepremiesvoordeziektekostenwordenhoger.VolgenshetCPBstijgendecollectievekostenvoordezorgvan19%vanhetbrutonationaalproducttot31%in2040.Ditkomtdoormeerenbeterezorgenstijgingvande(loon)kostenindezorg.Eenkleingedeeltevandestijgingvandekostenwordtveroorzaaktdoordelangdurigezorgvoorouderen.Vooralouderenbovende75jaarhebbenhogeziektekostenindelaatstedagenvanhunleven.

• DefinancieringvandevergrijzingdoordeoverheidwordtvolgenshetCPBgeenprobleemdoordemaatregelendiedeoverheidalheeftgenomenomdekostenvoor(ouderen)zorgminderhardtelatengroeienendeAOW–leeftijdteverhogen.Devraagisofditzois,omdatdebezuinigingenopdelichtezorgookkunnenleidentotmeergebruikvandezwaarderezorg.

• Omdekostenvandezorgvoorouderentedrukken,moetenouderensteedslangerzelfstandigblijvenwonen.Wijmoetenmeervooronzeouders,partners,kinderenenburengaanzorgen(mantelzorg).Erzijnalveelmensendiemantelzorgverlenen.Erzijn500.000mantelzorgerswaarvanruimtweederdeditcombineertmetbetaaldwerk.

ArbeidenzorgFeiten

- Erzijnverschillentussenlagerenhogeropgeleidenbijdeelnameaanopleidingen,dekansomgezonddoortekunnenwerkenendecombinatievanarbeidenzorg.

- Binnenhalenvanarbeidsmigratieomdeverhoudingtussendewerkendeberoepsbevolkingenhetaantalouderendatnietmeerwerkt,oppeiltehouden,biedtgeenoplossing;datisuitdiverseonderzoekengebleken.

ProblemenenuitdagingenSteedsmeermensenondervindenproblemenomhunwerktecombinerenmettakendiezedaarnaasthebben,zoalsdezorgvoorkinderenofvoorzorgbehoevendenaasten.Mantelzorgissteedsmeernodig,maartegelijkertijdisersteedsmindertijdvoormantelzorg.Hetuitgangspuntisdatdezorgprimairbijdeprofessionalsmoetliggen.Aandeverdwijningvandeprofessionelezorgmoetenwedanooknietmeewerken.Mantelzorgistebeschouwenalsaanvullend.Mensenvindenhetbelangrijkomaandachtenzorgtekunnengeven.Zorgisgeenprivéprobleem,maarmoetjuistwordengefaciliteerd.Vraagstukken/Maatregelen

- Decombinatiearbeidenzorgvoorkinderenmoetvooriedereentoegankelijkzijn,dusvoorrijkeenarmemensenenvoorhoogenlaagopgeleiden.Kinderopvangmoetdusals

89

“publieke“voorzieningdeeluitmakenvandesocialeinfrastructuur.Daarbijgaathetomgoedgeorganiseerde,kwalitatiefhoogwaardigekinderopvang.

- Ouderschapsverlofisnu26wekenonbetaald.Wanneerdezorgvoorhetjongekindbelangrijkwordtgevondenmoetersprakezijnvaneenpubliekevoorzieningvoordoorbetaaldverlofvoorbeideouders.

- Zorgomvatkinderopvang,mantelzorgendeopkomstvande‘participatiemaatschappij’.Om(mantel-)zorgmogelijktemaken,moetendearbeidstijdenflexibelzijnenmoetermindervoltijds(40uurperweek)gewerktworden.Werknemersmoetenmeerzeggenschapkrijgenoverhunwerktijden,zodatzehunzorgtakenenhunwerkbeteropelkaaraankunnenlatensluiten.

- Belangrijkiseengoedeverdelingvantijdoverbetaaldenonbetaaldwerkennadenkenoverdevraagwateenzinvollebijdrageisaandemaatschappijofdedirecteomgeving.

- Indeveranderendecontextzijnnietlangere,maarjuistkorterewerkwekenvoorwerknemerseenkans.Parttimewerkwaarjevankanlevenzoudemaatmoetenworden.

- Gabetaaldwerkherverdelen.Zekernudearbeidsproductiviteitistoegenomenendewinstenindebedrijvenhoogzijn,zijnergunstigeomstandighedenommindertegaanwerkenvoorhetzelfdesalarisenookdepensioenopbouwopniveautehouden.

LevenslanglerenenarbeidsmarktmaatregelenFeiten

• Hogeropgeleidenvolgenvakereenopleiding.Erzijngroteverschillentussenlagerenhogeropgeleiden.Deoorzaakdaarvanisnietbekend.Mogelijkgaathetomeenverschilinleerculturen.InScandinavischelandenlijkthetgoedtegaan.Volwassenonderwijssluitdaarbeteraan.(deeltijdopleidingismogelijk.)

• Erzijngroteverschilleninwerkloosheid.Ouderentussende55en64jaarzijnvakerwerkloos,metnamedelageropgeleiden.

• Ongeveer20%vandeberoepsbevolkingvolgtgeenscholingofisniet‘schoolbaar’.• Levenslanglerengaatgeldkostenenooktijd.Opditmomentisergeendrukop

werkgeversomhunwerknemerstescholen(veeltijdelijkeenflexcontracten).ProblemenenuitdagingenDatwevergrijzen,betekentnietdatereentekortopdearbeidsmarktgaatontstaanwaardoordehuidigearbeidsmarktproblemenzichvanzelfzoudenoplossen.Factorenalsautomatisering,globaliseringenverduurzamingvandeeconomiezijnvaninvloedopdearbeidsmarkt.Veeleconomenverwachtenvoorlopiggeentekortenopdearbeidsmarktenevenmineconomischegroeioftoenamevanbanen.Dehelestructuurvandewerkgelegenheidverandertfundamenteel.Denkdaarbijaandepolarisatieopdearbeidsmarkt.BanenopMBO-niveau(bijvoorbeeldbijbanken)vallenweg.Opzichiservoldoendeaanbodopdearbeidsmarkt.Hooguitishierendaarsprakevaneenkwalitatievemismatchenmoetenmensenzichsnelleraanpassenaandeveranderingeninhunwerk.Laaggeschooldwerkverdampt,maarookwerkvanhogeropgeleidenbijvoorbeeldvanjuristenkandoorautomatiseringveranderenofzelfswegvallen.Werkraaktgefragmenteerd.Detoekomstvanwerkzieterheelandersuit,danwetotnutoehebbengedacht.Erzalnietgenoeg(betaald)werkzijnvooriedereen.Nederlandheefteengoedeuitgangspositieomdatnietiedereen40uurperweekwerkt.Vooralvrouwenwerkenveelindeeltijd.Vraagstukken

• Eennieuwediscussieoverdebetekenisvanvolledigewerkgelegenheid.• Nadrukoplevenslangleren.

90

• Nadrukoplevensfasebewustpersoneelsbeleidendezorgomdeouderewerknemer.• Eennieuwediscussieoverdecombinatievanarbeidenzorg(kinderopvangen

mantelzorg).• Eenfundamentelediscussieoverdebetekenisvanhethuidigeonderscheidtussen

betaaldenonbetaaldwerk• Eenpraktischediscussieoverexperimentenmetdesocialezekerheid(basisuitkeringe.d.)• Herverdelingvanwerkdoorverkortingvandewerkweek(afscheidvande40-urige

werkweekvooriedereen).Maatregelen

• Ouderenlangerindiensthoudenbijvoorbeelddoordeeltijdpensioentebevorderen,endeinkomenspositieoppeilhouden.Ditkanmethet100/90/80-systeem:Werknemersbouwen100%pensioenop(volledigpensioen),terwijlze80%vanhunoorspronkelijkewerktijdgaanwerkenenhiervoor90%vanhunsalarisdoorbetaaldkrijgen.

• Generatiepactenafsluiten,ouderenminderlatenwerkenenopdevrijgekomenplekkenjongerenlateninstromen.

• Vooraloudereninfysieken/ofmentaalzwareberoepengaanhetnietvolhoudentothunpensioenleeftijd.Voordezegroepmoetenontzie-maatregelenwordengenomen.Nietsdoenleidttotuitvalenhogerekosten.

• Alsblijktdathetineenaantalberoepenoffunctiesnietmogelijkisomtot65,67oflangerdoortewerken,moetereengoedepubliekevoorzieningkomenomopterugtevallen.

• Houdkennisvanmensenlevenslangoppeil,bijvoorbeelddoorscholingfiscaalvriendelijkencollectiefteorganiseren.Vrijwilligescholing,alsonderdeelvanhetwerk,moetnormalerworden.Datbrengtwelmaatschappelijkekostenmetzichmee,maarhetlevertookgeldop.

7.6.3 Meningenvan(niet)ledenVerkenningInnovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvindenenwatzijvindenvandethema’sentrends,zoalsgeformuleerdnaaraanleidingvandestartbijeenkomstvan19juni2015.Demografischeveranderingenstaanhoogopdeagenda.Daarbijgaathetvooralomdevolgendepunten(tussenhaakjeshetpercentagedeelnemersdateenpuntheeftgenoemd):

1. Betaalbaarheidenkwaliteitvandezorgenouderenzorg(80%)• Erwordtteveelbezuinigdinde(ouderen)zorg,zorgwordtuitgekleed.• Wewillengeenmarktwerkingindezorg.• Iederkindheeftrechtopkinderopvang.Alsbeideouderswerken,moetditvooreigen

rekeningkomen.

2. Fysiekehaalbaarheidvanlangerwerken(60%)• Inveelberoepenishetwerknietvoltehoudentot67jaar(zoalsonderwijsenzware

lichamelijkeberoepenenpsychischbelastendeberoepen).Nietveelwerkendeninhetonderwijskunnenhetvolhoudentot67jaar.

• Hetwerkwordtextrazwaaralsergeenaanpassingwordtgedaanaantochalzwaarwerk.

91

• Groteonzekerheidovernoglangermoetendoorwerkendan67jaar(eenonvoorspelbaretoekomstwaarjejemoeilijkopkuntinstellen).

3. Werkgelegenheidvanjongeren(22%)

• Ouderenenjongerenzitteninprincipeinhetzelfdeschuitje;erzijnteweinigbanen.• Grotestroomvluchtelingendieookeenbaanmoetenkrijgen.• Zorgenoverontoereikendpensioenvoorjongeren.

Kwetsbarepositievanouderen(20%)

• Hethoudenvanwerkenvindenvannieuwewerkvoorouderenisheelmoeilijk.Ouderenwordengemakkelijkvervangendoorjongeren.

• Vooroordelenvanwerkgeverst.a.v.ouderen(teduur,vaakziek,nietproductiefetc.)• Afnemendewerkgelegenheid,waardoorbaankansenvanouderenookafnemen.• Hogewerkdruk,nietkunnenmeekomen;alsjeouderbent,ligjeeruit.• Betaalbaarheidendehoogtevanhetpensioen• Veelwisselenvanbanenlevertamperpensioenop.

Devolgendeoplossingenzijngenoemd:Positievanouderen

• eerderkunnenstoppenmetwerken(voorhet65stejaar).• DeVUTmoetterugkomen.• Ermoetmeerouderenbeleidkomenopdewerkvloer.• Ermoetonderzochtwordenvoorwelkeberoependoorwerkenna65jaarhaalbaarengezond

is.• Vanaf60jaarmoetjelangzaamjewerkkunnenafbouwenendaarmeeruimtemakenvoor

nieuwkomers.• Bedrijvenstimuleren65plusserstebehouden.• Ouderenhelpenmetdeoverstapnaareenanderebaan.• Ouderennietmeerverplichtmetpensioensturen.

Pensioen• Pensioenstelselmetzekerheid.• Zelfextrapensioenkunnensparenvoorerbij.

Werkgelegenheid• Pensioenleeftijdverlagenomjongerenaanwerktehelpen.• Inzettenopalgemenearbeidstijdverkortingenherbezettingvanbanen.• Inzettenopsocialeeconomie.

Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandmaart2016Ledenverwachtendatdemografischeveranderingenveelimpactzullenhebbenophunwerkeninkomen.Voor50%vandeondervraagdenishetthemaherkenbaar.37%denktdatditveelinvloedheeftophunlevenen31%denktdathetheelveelinvloedheeftophunleven,42%vindthetbelangrijken49%vindthetheelbelangrijk.

92

Bijditthemadenkenledenenniet-ledenaandevolgendeonderwerpen:• Pensioen• Mantelzorg• Verplichtlangerdoorwerken• Pensioenleeftijd• Hogerekostenzorgengezondheidszorg

Devolgendepuntenzijnbijditthemahetmeestgenoemd:

• Erzijnveelvraagtekensbijhetlangerdoorwerkenvanouderendieheteigenlijknietaankunnen,terwijljongerenwerklooszijn.

• Ermoeteennieuweverdelingvanwerkkomendoorbijvoorbeeld:o Verkortingvandewerkweekzodatmeermensenaandeslagkunnen.o Eenbasisinkomenvoormensendiemantelzorgverlenenofvoorwiegeenwerkis.o Eenbasisinkomenvooriedereen.o Creatieveoplossingenalseengeneratiepact.

• Hetverlofvoorvadersmoetlangerworden.• Bijoudereledenzijnerveelzorgenoverhunpensioen.Zewijzenopdenaarhunmening

‘foute’beslissingvandeFNVommeetegaaninhetverhogenvandeAOW-leeftijd.• Debezuinigingenopdezorgmoetenteruggedraaidworden.Mantelzorgkandatniet

opvangenenmoetzekergeenverplichtingworden.Departicipatiesamenlevingkanenmagnietopgelegdworden.DeFNVmoethiernietinmeegaan.

• Beidekantenvanhetvluchtelingendebatkomenaandeordeindebijeenkomsten.Dezorgenofonzesamenlevingzo’ntoestroomwelaankanenzorgenoververdringingopdearbeidsmarkt.Maarookdekansendiemigratiebiedtineenvergrijzendesamenleving.Vluchtelingenmoetendanzospoedigmogelijkomgeschooldworden.Ookisheteenvormvansolidariteitdatwemensenopvangendievluchtenvooroorlogofgeweld.

• Sommigewerknemerskomenindeknelmetwerkenprivé.Zeggenschapoverwerktijdenkanhenhelpen,maarookeenverkortingvandewerkweekzoalsinZweden.

• Werkenzorgtakenmoeteneerlijkerverdeeldwordentussenmannenenvrouwen.Waaromwordtonbetaaldwerk(huishouden,zorgvoorkinderen)nietgewaardeerd?Ermoeteenherwaarderingvanonbetaaldwerkkomen.

• Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?Enmoetdewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetdekwetsbarearbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievanjongeren?Iseerlijkerverdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?

• Inkomenenkoopkracht.Maakjejezorgenoverdehoogtevanjepensioenuitkeringenoverdebetaalbaarheidvanzorg?Islangerdoorwerkenvooralleouderenhaalbaarenwatzijneventuelealternatieven?

• Mantelzorgenarbeidenzorg.Willenweeenparticipatiesamenleving(waarinmantelzorgeenessentieelelementvormt)?Willenweeenbeterecombinatievanarbeidenzorgenwelkevoorzieningenzijndaarvoornodig?

93

VerbredingInmei2016ismetbehulpvanTÖTTAonderzochtwatledenennietledenvondenvandevraagstukkendieuitdebijeenkomstenkwamen.Indeenquêtewerdgevraagdnaardezorgenoverhunpensioenenoverdebeschikbaarheidenkwaliteitvandezorg.Inhoeverrezijnledenenniet-ledenheteensmetdevolgendestellingen:

o Ikmaakmijzorgenoverdehoogtevanmijnpensioen(uitkering)Leden: 76%Niet-leden: 70%o IkmaakmijzorgenofikgezonddoorkanwerkentotmijnpensioenLeden: 70%Niet-leden: 57%o IkmaakmijzorgendatiknuofstraksdezorgdieiknodighebnietkanbetalenLeden: 72%Niet-leden: 71%

Zowelledenalsnietledenmerkenopdatdecombinatievanmantelzorgenwerkzwaarisendathetmaardevraagisofmenseninhunomgevingruimtehebbenommeermantelzorgteverlenen.Inhoeverrezijnledenenniet-ledenheteensmetdevolgendestellingen:

• Ikdenkdatmensenommijheengeenruimtehebbenom(meer)mantelzorgtegaanverlenenLeden: 69%Niet-leden: 64%

• IkzieommijheendathetvoorveelmensenmoeilijkisomwerkenzorgtecombinerenLeden: 81%Niet-leden: 72%

• Ommantelzorgbetermogelijktemaken,moeterietsveranderenindemaniervanwerken(bv.betaaldzorgverlof,meerflexibelewerktijdenofdeeltijdwerken)Leden: 79%Niet-leden: 74%

7.6.4 HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV

Waaromzijndemografischeveranderingenbelangrijkinrelatietotvakbondswerk?Hiervooriseenviertalredenenaantegeven.

1. Debevolkingvergrijstenontgroent.Ditisvaninvloedopdesamenstellingendeomvangvande(beroeps)bevolkingenhetheeftgevolgenvoordewerkgelegenheid.InbepaaldegebiedeninNederland(zoalsGroningenenLimburg)krimptdebevolking.Jongerentrekkenweg,ouderen(65-plussers)blijvenachter.Voorbedrijvenwordthethierdoorminderaantrekkelijkomzichertevestigen.Werkgelegenheidverdwijnthierdoor.

2. Deoverheidheeftveelmaatregelengenomenomdecollectievekostenvande(ouderen)zorgendeAOWbinnendeperkentehouden.DitheeftgevolgenvooronsinkomenendebelastingenpremiediewemoetenbetalenvoorAOWen(ouderen)zorg.Wemoeten,afhankelijkvanonsinkomenenvermogen,eenhogereeigenbijdragegaanbetalenvoorbijvoorbeeldlangdurigeouderenzorg,medicijnenetc.

3. DeleeftijdwaaropwemetAOWofpensioenkunnengaan,kanindetoekomststeedshogerworden.Wemoetenlangerdoorwerken,zekeralsdegemiddeldeleeftijdblijftstijgenendeAOW-leeftijdaandelevensverwachtinggekoppeldblijft.

94

4. De(beroeps)bevolkingmoetzichzelfkunnenblijvenvernieuwen.Omhetwerkgedaantekrijgen,maarookomdecollectievelastentekunnenblijvendragen.

HuidigbeleidvandeFNVDeFNVgaatuitvandegrondrechtenzoalsdezezijnneergelegdindeUniverseleVerklaringvandeRechtenvandeMens.Dezeluidt:”Iedereenheeftrechtopeenlevenstandaarddiehooggenoegisvoordegezondheidenhetwelzijnvanzichzelfenzijngezin,waarbijinbegrepenvoeding,kleding,huisvestingengeneeskundigeverzorgingendenoodzakelijkesocialediensten,alsmedehetrechtopvoorzieningeningevalvanwerkloosheid,ziekte,invaliditeit,overlijdenvandeechtgenoot,ouderdomofeenandergemisaanbestaansmiddelen,ontstaantengevolgevanomstandighedenonafhankelijkvanzijnwil”.Onsijkpuntblijftsolidariteit.DeFNVwileensolidairsociaalzekerheidsstelseleneengoedegezondheidszorgenouderenzorgdievooriedereentoegankelijkenbetaalbaaris.Tegendeachtergrondvandestijgendelevensverwachtingblijvendepensioenendeverantwoordelijkheidvoordesocialepartners.Zijmoetenzorgenvoordehoudbaarheidvandepensioenen.DeFNVzetzichinvooreengoedpensioenvoorallegeneraties.DeFNVstreeftnaareenzolaagmogelijkewerkloosheidenkwalitatiefgoedebanen,waarmeemenseninhuneigenonderhoudkunnenvoorzien.DeFNVheeftmetdewerkgeversendeoverheidafsprakengemaaktomhetmogelijktemakenomouderenlangertelatendoorwerkenendearbeidsmarktpositievanouderenteverbeteren.Levensfasebewustpersoneelsbeleidisdaarnaastvangrootbelangzodatwerkenden(ouderen)gezondaanhetwerkkunnenblijven.Inzetisnodigvoorwerkendenmetzwareberoepen.DeFNVwildatiedereendiewilwerken,aanhetwerkkan.DeFNVzetzichdanookinvooreeneerlijkeverdelingvanwerk.Zolangdewerkloosheidnadecrisisonderjongerenendeleeftijdsgroepvan45-65jaarstructureelhoogisenblijft,omdaterteweinigbanenzijn,wildeFNVdatouderenvanaf60jaargeheelofgedeeltelijkmetvervroegdpensioenkunnengaanincombinatiemetmeerwerkgelegenheidvoorjongeren.Zolangernogteweinigbanenzijnvooriedereenenouderenlangdurigwerklooszijnmoetenouderenkunnenblijvenrekenenopeengoedeinkomensvoorzieningbijwerkloosheid,zoalsdeIOAWendeIOW.Deperiodemetjongekinderenvormt(vaak)dedruksteenduursteperiodeinhetleven.DeFNVzetzichinvooreenoverheidsbeleidwaarbijjongeoudersontlastworden.Tijdensheteerstejaarvanhetkindzouer(gedeeltelijk)betaaldouderschapsverlofmoetenzijn.Kinderopvangmoettoegankelijkzijnvoorallekinderen,ofdeoudersnuwerkenofniet.Doorgoedevoorzieningenvoorkinderentecreërenkanhetgeboortecijferstijgen.Steedsmeerwerknemerscombinerenmantelzorgtakenmetbetaaldwerk.Hierdoorwerkenveelmantelzorgersminderurenofstoppenzijsoms(tijdelijk)helemaalmetwerken.Mantelzorgersbesparenhierdoorveelcollectievezorgkosten,maarlopenzelfwelveelinkomenmis.DeFNVvindtdatmantelzorgershiervooreentegemoetkomingmoetenkrijgen.AandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNVWemoetenafvaneensamenlevingdiealleendraaitomgeldennut.Belangrijkisdatwenadenkenoverdeherverdelingvanwerk,hetstrevennaarvolledigewerkgelegenheid,debetekenisvanwerkenderoldiehetbasisinkomenhierbijkanspelen.Nadrukopgeldenwinstleidttotwerkendearmen.Eerlijkeverdelingvanwerkenkwaliteitvanwerkeninkomen,daargaathetom.Voordevakbondzijnnetwerkenoplokaalniveaubelangrijkomherkenbaartezijnindewijk.Debondmoetnietalleeneenledenorganisatiezijn,maarookmensenverbindendoormeteenpositiefverhaaltekomen.Endoorinitiatieventenemenbijvoorbeeldophetterreinvanverzekeringen.Dit

95

bijvoorkeursamenmetandereorganisatiesdienietzijngebaseerdopwinstbejag,maaropbehoeftenvanmensen.

- Betekenisvanwerk.- Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?Enmoetdewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetdekwetsbarearbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievanjongeren?Iseerlijkerverdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?

- Inkomenenkoopkracht.- Maakjejezorgenoverdehoogtevanjepensioenuitkeringenoverdebetaalbaarheidvanzorg?Islangerdoorwerkenvooralleouderenhaalbaarenwatzijneventuelemogelijkealternatieven?

- Mantelzorgenarbeidenzorg.- Willenweeenparticipatiesamenleving(waarinmantelzorgeenessentieelelementvormt)?Willenweeenbeterecombinatievanarbeidenzorgenwelkevoorzieningenzijndaarvoornodig?

96

Bijlage1:toelichtingbijdeevaluatievandeelnemersaanhetVisietraject

ToelichtingbijwaarderingkenniscollegesKeywords:informatief,verhelderend,boeiend,uitschieters,kwaliteitsverschil,leerzaam,kleineschermen,goedeverzorging,tegestuurd,onlinefantastisch

1. Informatiefengafredelijkdestandvanzakenopdeonderwerpen.2. Erwarentweecollegeswaarvanikdesprekersnietergopinhoudofontwikkelingeningingen

(robotiseringentechnologischeontwikkelingendieoverdeleeftijdsopbouwenvergrijzing.3. Zeerverhelderendenboeiend.4. Deze7iseengemiddelde;erwarenmarkante/significanteuitschieters.5. "Cijferislastig,omdatdevoorbereidingbijvoorbeeldwisselendwas.Somsgingmenteveel

inopvragen/opmerkingenuitdezaal(goed)bedoeld)waardoordedraadvanhetverhaalverlorenging.Degeluidsinstallatiezijnnietaltijdideaal."

6. Demeestecollegeswarenzeergoed.Doordebeperktedocumentatiebleeferechterminderhangendanmogelijkzouzijngeweest.

7. Decollegeswarenprima,hetpubliekjammergenoegtegrijs(ikookoverigens)Maareenpaarmensenwildenzichgraagzelfhoren,eenstrengerediscussieleiderhadmisschienbetergeweest!Maartoch,eenvolgendekeerziejemewaarschijnlijkweer.

8. "Ikvondhetteveelgestuurdopaannameswaardoorhetruimtebiedenombijmensenoptehalenwatmogelijkwaardevolzouzijnvoorhetontwikkelenvaneenvisie.Deprogrammaleiderkendendemeesteaanwezigenendaardoorwerdhetalssneleenbekendewegwaarlangsenookoverdeinhoud.Nieuweinbrengofandersdenkenkwamdaardoornietaandeorde.Echtteleurstellend.Ikkreegechtdeindrukdateenopdrachtwerduitgevoerdwaarnietachterwerdgestaan.Heelergdittemoetenconstateren."

9. Helderenduidelijk.10. Deeerstewasheelgoedendetweedeteleurstellend11. Jammerdatdeschermenkleinwarenvoordeopzetvandezaal12. Hebveelgeleerdoverdecomplexiteitvandeflexibiliseringopdearbeidsmarkt.Volgensmij

moetendegeldendieuitgespaardwordendoorwerkgeversineenfondsgestortworden,waaruitdesocialeverzekeringenvandezzp-erswordtgefinancierd.Nuishetvoordelagerinkomensalsopstukloonwerken.Deheleverzorgingsstaatisaanhetverdwijnvoordeminstkansrijkedelenvanonzesamenleving

13. Goedeverzorging(eten,koffie,reiskosten),primalocaties,goedediversiteitvanlocaties,boeiendeinbrengvanpubliek,helderebegeleidendefilmpjes,strakkeleidingvandekaderacademieenfijndatereenschrijverbijzatdieallesnoteerde.Deslidesmetvragenwasechtereenberoerdeaanvulling.

14. "Ikvindhetpersoonlijkprettigomcontext,indevormvanachtergrondenverdiepingenverbreding,tekrijgen,voorikmeekanpraten.Metnamede(sociaal/economische)mythenontzenuwenendaarmeedeverlammendebeeldvorming/framingblootleggen,kanhetvakbondswerkdienen"

15. Grootverschilinkwaliteit.Vaneencollegevoldooddoenersdiegoedvallenbijdelenpubliektoteyeopenersdiehetpubliekmindergoedbevielen.

16. Detweecollegesoverdetoekomstigearbeidsmarktgingeigenlijkoverdeontwikkelingentotnutoe,nietoverwatonsechttewachtenstaatenwatderolvandevakbewegingzoumoetenzijn.

17. "Verrijkend,vooreenvolgendtrajectlijkthetmijgoeddedatabeteropelkaaraftestemmenzodatdeelnameaankenniscolleges,bijeenkomstenenklankbordgroepvergaderingen,LP

97

vergaderingenelkaarnietoverlappen.Demogelijkheidomeenkenniscollegesterugtekunnenzienvondikfantastischenlostbovengenoemdprobleemookgedeeltelijkop."

18. "HetwasinR'dam.hetgingovertechnologieinonswerkenZZ-Persinfo.Dielaatstegroep,watbetekentdattussencollega's."

19. "Ikhebdeeerstetweekenniscollegesbezochtikzaldecijfersgeven:1Globalisering(8)-Economisering(8);2Anderswerken(7)-Robotisering(8);Anderswerkenwasergstatistisch;daarbijwerdenzakenweliswaarbenoemd;detijdsduurliepuit,waardoorprof.PotdaarnametzijnRobotisering-informatiseringzichmoestbeperken."

20. Sprekersdiewistenwaarzehetoverhadden.Veelruimtevoorvragenenopmerkingen.21. Goedverzorgtenweinigoptemerken22. Konmijnmeninggoedonderbouwenenerwerdgeluisterd.23. Ikvonddatzeallemaalgoedluisterdenalseenanderaanhetwoordwas.Datisweleens

andersgeweest.24. Weinigvisiewathetvervolgmoetzijnopdeuitkomsten

ToelichtingbijwaarderingregionalebijeenkomstenKeywords:gespreksleidingwisselend,betrokken,leerzaam,oudereheren,roeptumaar,stuurloos,respectvol,teveelstellingen,teveelpolitiek

1. Fijnomteziendatmensenbetrokkenzijn,ookleerzaam(fijnvooreenbezorgdeleek)2. InGroningengeefikdeeersteeen10endetweedeeen2.Verschilzathemin

gespreksleiding.Bijdeeerstebepaaldedezaaldeinhoudendedynamiek.Bijdetweedewashetdegesprekleidsterdiehetmiddelpuntenzijbepaaldedeavond.Jammer.

3. Eindelijkeensmensenbinnendebonddiehetnietoverorganisatorischemaaroverinhoudelijkezakendiscussieerden.

4. Ikbenop2bijeenkomstengeweest.Decateringwasprimaverzorgd.Inhoudelijkwasergenoegruimteomzinnigeofonzinnige(naarmijnmeningdan)ideeënengedachtennaarvorentebrengen.

5. Deuitlegwasinbegrijpelijketaal6. Interessantenleerzaam7. Vonddaterietsteveelgestuurdwerd.Degemiddeldeleeftijdwashoog.Tebehoudend

vasthoudenaanhetverleden.8. Ikvondjuistdaterslechtgeluisterdwerd.Erwaseenopsommingvanverklaringenvan

sommigendiezichzelfgraaghoordenpraten9. "Goedegespreksleidster.Hetwasleukomvantevoreneenavondmaaltijdtemogen

nuttigen.Onderwerpenactueel.Hebhetgevoeldatikalslidmeetel."10. Hoeweliknaareigenmeningtochredelijkbreedgeïnformeerdbenwarensommigezaken

tochdermatespecifiekdatzevoormijniethelemaaluitdeverfkwamen.11. "Oudereherendiedebloedgroepenstrijdnogvoeren.Alletijdnemenomhuneigen

ongenoegenteventileren,stoordevoorjongeren.Nietaltijdcapabel,quataalenkennisv.zaken."

12. Opzichinteressant,helaasdatsommigesprekershetonderwerpdirectalspolitiekverhaalbenaderden.Hetonderwerpkonbrederwordenbenaderdomdaarnavoorjezelfeenstandpuntintenemen

13. Goedeuitlegvanvisietrajectenideeënoverklimaat&werk14. Opteweinigplaatseninhetland.15. Belangrijkomanderendiezichmethetonderwerpbezighoudentelerenkennen.16. Hetwaseenroeptumaarbijeenkomstzonderenigestructuurblijkbaarvaneenorganisatie

zondereenbehoorlijkstuur.

98

17. Goeddatgeluisterdwordt.helaasvooraleenbijeenkomstvanblankegrijzemannen.Ikdenkdateenaantalgroepennietbereiktworden.

18. Goedgeleid.Levendigediscussie.Doorgebruiktemakenvaneenbalwashetduidelijkwieeraanhetwoordwas.Welwarendeinleidingensomswateenzijdig.Devakbondblijktnoggeenoogtehebbenvoorhungepensioneerdeleden,hoewelditdegrootstesectoris.

19. AlledriebezochtinDeventer.Deeerstewaswataansluitingzoeken;detweedeenderdeliepengesmeerder.

20. "Somshaddeneenpaarmenseneengroteinbreng.Sommigediscussiesblevenelkeavondterugkomenzoalsbasisinkomen.Groepwasniettegroot.Verschillendemeningenkwamengoednaarvorenenrespectvolgepraatnaarelkaartoe.Somseenbeetjegeforceerdnaardestellingenhetwarenerteveel"

21. Primageorganiseerd.Waszelfaanwezigomtehorenwatanderekaderledenervanvonden.Minpunten:Velouderenenweinigwerkenden

22. hetzelfdealsvolgenopmerking23. Zeerleerzaameninteressant.24. Goedgepresenteerd25. Goedeopkomst26. "Hetniveauvankenniseninzichtindemateriebijdedeelnemersverschildesterk.

Onduidelijkwerdofdeinbrengookoverkwam,erwaseenverslag,waarinjekontoetsenofjouwinbrengdaarinisterugtevinden,enofdiegoedisovergekomen.WaarschijnlijkvindendevisiemensendeinbrengdusnietzorelevantIkkreegerookeensterkV&Dgevoelvan,Netalsdaar,werkendeFNVmensenhard,maarisdeFBVzosterkverouderdenvastgeroest,datergeenverbeteringzaloptredenn.a.v.ditvisietraject.Maakereenfotovanalshetnieuwevisiedocumentindelaligt."

27. Zekerdeavondoverglobaliseringwasechthoogniveau.Leukomtezienhoeveelinvalshoekeneropzo'navondnaarvorenkunnenkomen

28. Vangoedgehaltealwashetsomswatrommelig.29. ALLESBIJELKAARMOEILIJKENMOEIZAAMSNELINEENZIJDIGVERHAALTERECHTKOMEN.30. Wasvoormij1ekeer.Gevoelsmatighebikhetideedaternietveelmetdeopmerkingen

gedaangaatworden.Hetetenwasgoed.31. Ikvondhetergleerzaam.32. Iedereenwasruimschootsindegelegenheidmeetepraten.Denkdatdoordediscussies

aardigbeeldontstond.Meningenwarendivers.33. Teveelouderen,weinigjongeren.Daardoorzieikgeenvisieontwikkelingvoordetoekomst

maarvooralveelhoudenwateris.34. RegionalebijeenkomstenvanwerknemersFNVzijnslechtbezocht.Leukegesprekkenin

kleinegroep,maarikhadermeervanverwacht.35. Enerverendenhebookkennisindiversiteitopgedaan.36. "Inprincipegoedopgezet,iedereenkoniedereenzijnzegjedoenenwaserruimteomop

elkaartereageren.Ditwasdanookzotijdensdeeerstebijeenkomstdieikbijwoonde.Bijdetweedebijeenkomstvielhetwelopdatéénbepaaldpersoonwelsteedshetwoordkreeg,terwijleranderemensenindezaalwarendieookwatwildenzeggen,nietgoedaanbodkwamen."

37. WasgoedgeregeldToelichtingbijwaarderingfilmpjesregionalebijeenkomstenKeywords:tekort,tijdrovend,informatiebombardement,duidelijk,leuk

1. Zelfdeargumentenalsdeverdiepingslezing/kenniscolleges,enookgoedvoordestroomlijningvandediscussie

99

2. Beetjekinderlijk.3. Nietergbijzonder4. Mooiomerevenintekomen.5. Kostteveeltijd6. Hetonderwerpinleidenmeteenfilmpjeofmetbeeldenvindikpersoonlijkheelbelangrijk

omdatveelmenseninbeeldendenken.Hoevaakhoorjeiemandzeggenikkanmijdaargeenbeeldvanvormenofikziedatzoofikkanmedaareenbeeldbijvormen.Veelmensenproberentekstenomtezetteninbeelden.

7. Kanikmenietzogoedmeerherinneren.8. "Goedtestellenwaarhetoverzougaan!Scheelttijd,helptverduidelijking."9. Somsoverdrevenpolitiekcorrect.10. Kosttijd.Eenkorteschriftelijkeinleiding,liefstthuisal,werktbeter.11. Geluidwasnietzobest12. Goedterverduidelijking13. Veelalgoed,maardeeenzijdigheidkwamdaarbijjuistkijken.Eenmeergenuanceerde

benaderingwaswenselijkergeweest.Eenenanderkwamindediscussiewelweergoed.14. "Defilmpjeswarensnel,informatiebombardement,deaansluitingmetdestellingenwasniet

meteenaltijdevenduidelijk.Ookwerdennietallestellingenbehandeld,keuzevandeleiding,detijdvoorallestellingenzougezienhetverloop,zeerzekerontbrokenhebben."

15. Gafeenduidelijkbeeldwaarhetthemaovergingzodatjeookwistwaarjevragenenopmerkingenovermoestgeven/stellen

16. Leukefilmsentoegelicht17. Heelmooi18. Heelveeléndiverseinfoineenergkortetijd.19. "hetfilmpjezetdeproblematiekgoedneer,alzateralwelenigesturingin,vandeverkeerde

soort,zekerwatbetreftklimaatennieuwwerk,hoeomtegaanmetrobots.Speciaalnieuwwerkvergteenextraproces,wantjuistdeFNVmoetzorgendaternieuwwerkkomt"

20. Defilmpjeswarensomswatonduidelijk.21. TEKORTVANINHOUDDAAROMOEIZAAMOPGANGKOMEN22. Ikvondzewatkort.23. Goederichtingaanduidingen.24. Buidelijkefilmpjes25. Leukefilmpjes.26. "Watvindjij?"werdnietvoorgelezen,dusvoormensendiealleenluisteren,kanhet

verwarrendzijnwaterpreciesverwachtwordt.Verderergduidelijkengoedgedaan.27. Somseenbeetjedruk

ToelichtingbijwaarderingsfeerregionalebijeenkomstenKeywords:goed,open,haantjesgedrag,vastgeroest

1. TypischNederlands,polderen,praten,zonderruggengraat2. Doordachtopgezetengespreksleidingevenwichtig3. Somsteveelemotiesbijdeelnemerswaardoorereennaarmijnmeningeenteverhitte

discussieontstond.Hierdoordwaaldenweafvandekernenmogelijke"oplossingen"voorindetoekomst.

4. Zievraag35. Eigenlijkgenprobleem,waarbijikopmerkdathaantjesgedragvanenkeleaanwezigen,

oftewelprominenteigenstandpuntnaarvorenbrengen,zoalsgebruikelijkaanwezigwasenmijwelwatstoorde.

6. Goedommedestanderstevinden

100

7. "Goed"8. Goedesfeerenbetrokkenleden/mensen.9. Mitsgoedbegeleidvondikdebijeenkomstenconstructiefenverrijkend.Mensenwaren

creatiefengedreven.Vuldenelkaaraanofopendeelkaarsogen.10. "Meestalvriendelijkemensen.Doorteweinignieuweaanwinstnemendieouderealle

tijd.......besefhoejetepresenteren."11. Opensfeer,maarikvondhetopvallenddatveelmensendieerwarenwerkloosdanwelmet

pensioenwaren.Datgeefttochanderperspectief/prioriteiten.Blijkbaarishetvoorveelwerkenden(gezinnen)tochtebelastendom'savondsnognaareenbijeenkomsttekomen.

12. Met3soortenbondenziejedeonderliggendeopleidingnaarvorenkomen13. Teveeloudenetalsikvastgeroestemannelijkekaderleden.14. Teveelkregendezelfdemensenhetwoordofnamenhet.15. Goedediscussieenerwerdechtnaarelkaargeluisterd16. Goedesfeer,veelaandachtvoordeverschillendemeningen.17. Goed.Openenrespectvolnaarelkaartoe.Ookhumorontbrakniet18. Ikbenbij5regionalebijeenkomstengeweesten1daarvanvondikvandekantvande

deelnemerseenbeetjefel/agressiefnaarelkaar,2bijeenkomstenkwamenmoeizaamlos.19. Goed20. Sfeerwasgoed21. "voldoendeopen,maarnietiedereenkonzeggenwathijwilde,daarwasgeentijdvoor,dit

vergtookeenonlineproces,nogsteeds.MardaarisdeFNVtevastgeroestvoor,kennelijk"22. Gesfeerwasgoederwerdnaarelkaargeluisterdenmenwerdinzijnwaardegelaten.23. GEZELLIG24. Allewarenvriendelijktegenelkaar25. Tochergveeloverwaternietwerktenhoehetnietmoetenweinigoplossingenhoedanwel

behalvedebekendekreten26. "Desfeerwasvoortreffelijk."27. Desfeerdeeerstebijeenkomstwasgoed.Detweedebijeenkomstwerdgedomineerddoor

eenbepaaldpersoondieoveralwelzijnmeningoverhad.28. Zondevandelullersdiewillenlullenennikstoevoegen

ToelichtingbijwaarderinginhoudregionalebijeenkomstenKeywords:goed,weinigdiscussie,geendiepte,weiniginspelenopdejeugd

1. "Jammerdathetmaarop5plaatsengeorganiseerdwerd.Datbeperktdenkikweldeopkomsttotdeplaatselijkeleden."

2. soft3. Ikhebweiniggeleerd4. Teweinigruimteomvragentestellenoftoelichtingtevragen5. Geenverdereopmerkingen.6. "Goededocumentatie"7. Onzesecretarisisgoed,goedeinfo.8. Prima,albenikhetnieteensmethetwatterughoudendestandpuntvanFNVt.a.v.klimaat

enenergietransitie.AlsFNVhetKlimaatakkoordéchtsteuntpastgeenterughoudendheid,ooknietalsdatbaneninfossielesectorkost.

9. eldershebikmeerkennisopgedaan10. Zievoorafgaande11. Inhoudelijkwerderweinigechtgediscussieerd.Beidebijeenkomstengingenuiteindelijkover

hetzelfdeonderwerp,nldatdeouderenhetzoslechthebben.

101

12. Veelgeleerd.Basisinkomenkwamergveelterug.ookterugkijkennaarwaterallemaalfoutgegaanwasvroeger.

13. Voldeedaanmijnverwachtingen.Ikkwamomtebrengen/meetediscussiërenenoptehalenendatisgelukt.

14. Konmeeleven15. n.v.t.16. "Inhoudelijkwashetgoed,alleenvindikdaterbestwelwatmeertijdvooruitgetrokkenhad

mogenwordenvoorbepaaldeonderwerpen."17. "Deopzetleiddeertoedatdedeelnemersnietdediepteingingen,duswashetnietzo

nuttigvoordevisieontwikkelingzelf.MaarikdenkookdatdeFNVmedewerkersdieaandenieuwevisiewerkenhelemaalgeenbehoeftehebbenaaninzichtenvangewoneFNVleden.DusdevisiebijeenkomstenwarenhooguitnuttigomdeeigenideeënvandeFNVmensentetoetsen.ZelfhebikzwarekritiekopdemanierwaaropdeFNVacteertinhetSERenergieakkoord,deFNVdelegatieaccepteerthetstelenvanmiljardenvoordeelvanledenenandereburgers.Zijdoetdatindienstvanbedrijven.Heelergkwalijk.EntekenenddatdaargeenreactieopkomtalsjeerovermailtmetbijvoorbeeldElsBos.DitsoortbedrijfscorruptievandezeFNVledeninclusiefRuudKuingaatdeFNVnogzwaaropbreken,terwijldeevaluatievanhetenergieakkoordnujuisteenkansvoordeFNVwasommooiedingenteregelenvoorledenenandereburgers."

18. goed19. "HETISDEWEERKAATZINGVANDEVERANDERINGENDIEOPONSAFKOMEN.NIEUWE

KANSENMAARWEZULLENWELCREATIEFMOETENZIJNNAARDEWERGDEVERSTOEDEZESCHAKELENSNELLERDANWIJWELOPENERSTEEDSACHTERAAN"

20. zie*1.21. teweinigconcreteoplossingenenvooralgerichtopbehoudvanwerkouderenmaarveelte

weiniginspelenopdejeugdendeoplossingendiezijnodighebben,zekerinrelatietotdevraagwaaromzijnoglidzoudenwillenwordenvandeFNV

22. Wemoestenwenenaanelkaar.23. Goedeonderwerpen.Welwerderteweinig(beschroomd)gesprokenoverdevluchtelingen

problematiekenallesdaaromheen.24. Inhoudelijkprima

ToelichtingbijwaarderinggespreksleidersregionalebijeenkomstenKeywords:goed,leuk,ervaren,dirigistisch,sturend,veelpraterstemakkelijkaanhetwoord,griepepidemie

1. InGroningenwasbijeenkomst1een10,enbijeenkomst2een2.2. Nietallegespreksleidershieldenzichaandemethodevanhetonderlingeballetjeaanelkaar

doorgeven,waardoornietiedereenaanhetwoordkwam.3. Zelietdeveelpraterstemakkelijkaanhetwoord.4. Geenprobleemmee.Somsmoeilijkomookwatminderprominentaanwezigendietochwel

watnaarvorenwildenbrengenaanhetwoordtelaten.5. Leukegesprekleidsters6. Ikvinddateengespreksleiderervoormoetzorgendatiederedeelnemerzijn/haarmening

kaninbrengen.Datvondikweleenstewensenoverlaten!7. HetkonduidelijkervooraldesectorenenlokaalFNVkwamonvoldoendeaanbod.8. Hetissomslastigombijhetonderwerpteblijvenomdateraltijdmensenzijndietochzijnof

haarzaak(dieerlangnietaltijdrechtstreeksmeetemakenhebben)naarvorenwillenbrengen.

9. Goed.Zedoenhunbest,kappenherhalingenwelaf.......

102

10. Goed,enzedeedhaarbestom'langpraters'vriendelijktebeperken.11. Goedenervarengeleid12. Zorgdeerwelvoordatiedereenaanbodkwam,maarbrachtzelfsomsookzakeninwaarik

nietvanweetofjedathoorttezeggenalsgespreksleider.13. Goedgedaanmetzo'nverschillendegroepmensen14. Degespreksleidersdieikhadwarenalle5meerdancapabel15. Goedesprekers,wistenwatzeoverhadden.Enthema'swordenbijze16. "Deenebeterdandeander(3bijeenkomstenbijgewoond)Delaatstewasdebeste.Hijging

meermeeindeflowvanhetgesprek,hieldniethalsstarrigvastaandewerkvorm(wiehetballetjeheeftmagwatzeggen)Ookhetgebruikvandemicrofoondiedooreenvandegespreksleiderszowatinjemondwerdgeduwd,vraagtom""meerervaring""/prettigersamenwerkenbvdoordemicrofoonteoverhandigen.Hetsamenvattenvanwaterwerdverteldwaszekernietmakkelijk.Hierdoorkwamerweinigverdiepingenwerdhetthemabreedenvanuitdiversekantenbelicht,besproken.Iederkreegweldekanserietsvantezeggen.Hetwasooknietconsensus-gericht."

17. Goed18. Geenopmerkingenopdegespreksleider.19. tedirigistisch,maarookwisselend20. werdbegrijpelijkgebrachtzondermeningtebeïnvloeden21. "3VERSCHILLENDEGEHADDEEENHOUDHETWATSTRAKKERINDEHANDMETHET

BALLETJEWERPENDANDEANDER."22. warengoedenwarenallenduidelijk.23. ikhaddeindrukdatzijhetgesprekineenrichtprobeerdentesturen24. Goedopgroepgericht.25. Desfeerwarenaldiebijeenkomstenzeergoed.26. "JomethaarballetjeheeftvooreenwaregriepepidemiegezorgdonderdeFNVdeelnemers

enhungezinnen.DagJo"Toelichtingbijwel/nietalleskunnenzeggentijdensderegionalebijeenkomstenKeywords:teweinigtijd,teveelanderen,teveeldezelfdepersonenaanhetwoord

1. Erwasrelatiefweinigtijdvoorhetdiscussiegedeelte.Ikweetooknietofdezevormgeschiktisomwatmeerinhoudelijktepraten.

2. Voeldeooknietzodebehoefte3. Teweinigtijdenruimte4. Ikdenkhetwel,maardatweetikookniethelemaalzeker.Tijdisookeenfactorenik

probeeralleenietstezeggenalsikdenkdatdatookenigemeerwaardeheeft.5. Desfeerwasernaar,maardetijdniet6. Opzichwel,maarerwarenvelesprekers7. ja,maarikvondhetjammerweiniggelijkgestemdentetreffen(werkenden,mensenonder

de50)8. Tijdtekort9. Nee,ikbenernaartoegegaanomoptehalen(lidvandecommissieVisie/strategie.10. Overhetalgemeenwelenerwerdooknaarmijgeluisterd.Natuurlijkineengroepsdiscussie

ookaanjezelfgrenzenstellen.11. "Daarwasgeziendeduurvandebijeenkomstgeentijdvoor;datgolddenkikvoorvrijwel

iedereen;verderverplaatstdeaandachtzichvoortdurendnaarvolgende(in)sprekersenonderwerp-delen.Watiemandbedenkttewillenzeggen,pastevenlaternietgoedmeerindelijnvandatogenblik.Verderdenkik,datikenookanderen,diecollegeshaddenbezocht

103

endevoorbereidinghaddendoorgenomen,metdieballastwatmeermoeitehaddenomsnelietsindegesprekslijnintevoegen."

12. omdatsomsanderenookwatmoetenzeggen13. Erwasruimtegenoegomietstezeggen.14. geen15. Daarwasdetijdtekortvoor.16. hetwassomswatmoeilijkaanhetwoordtekomen,maardatismenietzwaargevallenben

eraangewend.17. "FLEXWERKENPAYROLLOPENDEWERKGEVERSVERVOORUITONS.DEVASTEBANENZIEJE

HIERENDAARWELVERSCHIJNENMAARINDEBOUWISHETNOGSTEEDSHOPELOOS"18. neehetmeteenbalrondgaangingveelnaardezelfdepersonen19. Jaennee.Eerstbijeenkomstwennenmaartweedeenhelaasooklaatsteeenenander

kunnenzeggen.20. HetgaatookomdetoekomstvandeFNV.21. Tijdtekort22. Teveelophaalsessie,waarbijiederz'npuntkonmaken.Zodraerverdiepingontstond

(uitwisseling/discussie)werderafgebroken.Jammer.23. Erzijnbelangrijkeopmerkingengemaaktomdevisieopeenaantalpuntenaantepassen,

maarikkreegnietdeindrukdatditopgepaktwerd.Watwiljeverdereventueelnogkwijt?Keywords:meervandit,goedestap,volhouden,scepsisoverinbreng,onlinecollegesprettig

1. stopmetpolderen,entoonruggengraat2. Dankvoorhetuitnodigendehoudingenhetonlinezettenvandekenniscolleges!3. Dezebijeenkomstenzoudenvakermoetenwordengehouden,betreffendediverse

onderwerpen.4. erwarenteveelzzp-ers.5. Nietaltijdwerdenindekenniscollegesdedilemma'sduidelijk.Watkanjenogbeïnvloeden.6. Hetpubliek,vooralindeBurcht,washetstandaardFNV-publiek.Heelveelgingindesfeer

vanvroegerwasallesbeter.7. Goedideeommensenbijbeleidtebetrekkenmaardewijzewaaropkanbeter.ookweetje

nooitwatermetaldiediemeningengebeurdbinnenhetFNVbestuur.Hetstaatteveraf.8. IkwasdeelnemerinWeerterzoudenstukkenpermailwordennagestuurdtothedenniks

mogenontvangen.9. UitstekendeBijeenkomsten10. Nietveel.Goeddaterzulkebijeenkomstenzijn!11. in2021weerdevragenlijststurennaaralledeelnemers.12. Niets13. "totziens"14. Ikvonddekennisoverdrachtinteressant.Devormiseenbeetjeouderwetsenweinig

interactief.Dewijzevanbehandelenvanenonderwerpisselectief.15. DeFNVisopdegoedewegomzoietsteorganiseren.Hetzoufijnzijnomdittevervolgen.16. Ikzounadedraagkrachtmetinggraaghetresultaatvanhetonderzoekmetdeelnemers

willendelen.17. Bijsommigekenniscollegeswaskunnenmeepratennogalmoeizaamomdatereenpaar

dominantedeelnemerswarendiedeboventoonvoerden.18. Ikvindhetbelangrijkominderegiodebijeenkomstentekunnenbezoeken.19. "Ikwilgraagdatallesectorengoedgaanoverleggenenregionaal.Ookinvakbondshuizen

wordthetnuweltijdomditgoedteregelen."

104

20. "Eenkortoverzichtvanhetheletrajectvankenniscollegesenregionalebijeenkomsten+degangvanzakentijdensdebijeenkomsten,zouinelkeaankondigingsmailmoetenstaan.Dezeevaluatiehadbeterooktussentijdseenkeerkunnenkomenomdatmijndeelnamealeentijdjegeledenwas."

21. wijalsFNV-ersmoetenervanbewustwordendat,alswijnietoppassen,wijsteedsmeerindeverdrukkingkomen

22. Graagvakervanditsoortcollegesoverdiverseonderwerpen,dieofindebondspelenofmaatschappelijkrelevantzijn.

23. Kijkhetaan...omietstebetekenen.24. bijhetcollegeovereconomiseringenlaterdemografischeveranderingen,teweinigaandacht

wasvoordeinkomenskortingenbijseniorenengepensioneerden,alsgevolgvandieveranderingen.Daaroverwarenvragenvandeaanwezigen.

25. IkbenverontwaardigddatFNVzeerkritischekanttekeningenbijKlimaatwetheeftonderverwijzingvanvermeendontbrekendraagvlakbijleden.Ditisnietgepeildbijledenofledenparlement,enookindebijeenkomstoverklimaatzijnambitiesvanhetinitiatiefKlimaatwetinhetgeheelnietaandeordegeweest.

26. Diekenniscollegeszijnvoormijalskaderlideenonmiskenbareverrijking27. Aangezienikpasbijéénbijeenkomstaanwezigwas,onthoudikmenogevenvan

commentaar.28. voorherhalingvatbaar29. Meteenpluisballetjegooienterwillevandediscussievindikwatmindergeslaagd.

Organisatieensfeerwarendaarentegenprima!!!30. Strakgeregeld.complimenten31. "Robotiseringvondikeenonderwerpwatergaanspreekt.Kansenenbedreigingenookvoor

laaggeschoolden!Wellichtkunnenhiernogmeersessiesoverwordengehoudenmetmeerexternedeskundigen!"

32. "Opzichzijndekenniscollegeeengeodemanieromledeneerstbijtepratenoverkwestiedielevenindemaatschappij.Eenindividuheftveelaleenbeperktblikveld."

33. Hetmomentopeenreactievaneenanderendatweetiknunietmeer.34. Heelgoedeninteressant,datjulliedezethemabijeenkomstenorganiseren35. N.v.t.36. Dathetleerzaamwasenjebliktverruimdwordtdoorveelmensentespreken37. Tijdensdecollegeswerdaandedeelnemerstoegezegddatdehand-outsvandepresentaties

tijdensdecollegesnaaflooppermailtoegezondenzoudenworden.Ditisnietgebeurd,althans,ikhebzenietontvangen.

38. Primaverzorgd.39. Jammerdaternietveeljongerenwaren.40. "Colleges;Zeernuttig.Vaakverhelderend.Naslaan-terugkijken,opdesiteblijktinmiddels

nietmeermogelijk!Ruimtegebrekopdeserver?Regiobijeenkomsten:democratischeinspraak;goedomelkaarrondeenonderwerpteontmoeten.Welwerdeninalle3bijeenkomsten,stokpaardenalsZZPenbasisloonveelvuldigbereden.Deonderwerpenverdienendaaromzekerdeverdereaandacht,maardanishetookeenkeergenoeg."

41. "Ditisvoorherhalingvatbaar.Ookdekenniscolleges.wemoetenkijkenofmetdatmateriaalmeertedoenis.Korteflitsengebruikenvoorandereavonden.Gebruikenopdesite.netalsdefilmpjes.Ikbenbijeenbijeenkomstwerkorganisatiegeweest.Hetniveauvanhetkaderwashogerenzewarenslechtbezocht.Volgendekeersamendoen.Goedegespreksleiderhoudtdedominantebestuurderwelkort"

42. Formulezouindetoekomstbijgrotethema'sookgedaanmoetenworden.Eenvoorbeeld:een/tweekenniscolleges(spreidingoverhetland)overbasisinkomeneneen6talregiobijeenkomsten

105

43. Doorgaan!Verdergaan!Enafmaken.Ikbedoeldetoekomstvandevakbondisvoordejeugd!Daarzijnwijouderenvoorennietenkelvooronseigenbelang(leespensioen,energieverspillingetc.)

44. Jammerdaterteweinigjongerenaanwezigwaren,tenslotteginghetoverhuntoekomst.45. Goedverzorgdenookdecateringvoorafwasprima.46. Voldoendediepgangeninbreng47. HetisgoeddatFNVhaarledenindezebijeenkomsteninformeert.Deonderwerpenzijn

interessantenvandezetijd.Ontwikkelingenzijnniettegentehouden,maarvoorhetslagenervanishetvereistdatallenerbijbetrokkenwordenzodaterdraagvlakis.Zonderinspraak,geenverantwoordelijkheid.

48. Hebikallatenwetenindetoelichting,waarvoordank!49. Leerzameennuttigebijeenkomsten50. "Perfectuitgevoerdebijeenkomsten.Alleenvervelenddatersomsgelazerwasoverde

declaratiesvaneenmaaltijdnadekenniscolleges.Pasnaveelheenenweermailenkrijgje,veeltelaat,tochbetaald.Volgensdemedewerkersmochtjenietdeclarerenvooreenmaaltijd.Maarwanneerjeom09:00vanhuisuitVlissingennaarAmsterdamvertrektenpas21:00uurthuisbentoverleefjehetnietalsjenieteet.Bovendienhetvoldoetaandedeclaratieregels."

51. N.v.t.52. Primageorganiseerd,complimenten53. Datdezeevaluatiewatlaatkomt.Hetislanggeledenengevoelensenkennisisdaardoor

vervaagd54. ziemijnvorigeantwoorden,hetheeftverderweinigzin,debedrijfsbelangenbinnendeFNV

liggenvast,eennieuwevisiegaatdaaromweinigopleveren,datmagnietvanVNONCW55. SomsleekheteropdatdesectorUGenSeniorenwerdenvergeten,hetleekdanmeerop

werkendengericht.56. ikhoopdatderodedraaduitdebijeenkomstenzichtbaarwordtindestrategievanhetFNV

indepolitiekendaterresultaatwordtgeboekt57. Ikheballesgezegd58. "Ikvondhetjammerdatikeenkenniscollegemoestafzeggen.Ikheberveelvanopgestoken.

Hetwarenvoormijboeiendemiddagen"59. Volgendekeerineenwatmeersfeervolleomgeving60. GRAAGDEUITSLAGINZIJNGEHEEL61. Hadgraagmeervoorinformatiegehad.Verderverfoeiikmicrofoongebruikalsditnietnodig

is,eninmijnogenisditnietvaaknodigbijeenbijeenkomstmet30personen.62. datleerzaamwasenermogenmijbetreftnogmeervandezeonderwerpenbesproken

worden.63. opkomstwasmatiginRotterdamongeveer40mensenheelergweinigvoordezeregioik

heber2meegemaakt64. Geensamenvattinggedeeldemeningenenhopelijkdaaruitvoortvloeiendebeleidsideeën

FNV65. veelmeerinformatievooraf,inengroterezaal,meerwervingmetnameonderjongenen

actieveledenenkaderleden.voorafdiscussieinbijvoorbeeldFNV-magazineenz.66. "Dediscussieswarensomsongestructureerd.Deoudevakbondsleden,diealstondente

trappelenomdebarricadesoptegaan,versusdewatmeerrealistischeleden.Lastigomdannogwattezeggen.VerderbenikzeerbenieuwdnaarderesultatenvandediversecollegesenwelkedeFNVgaatoppakken.Tenslottezouikhetopprijsstellenalseropvolgingaanditinitiatiefgegevenwordt."

67. jullieveelsuccestoewensenmetdeuitwerkingvandebijdragenvandekaderleden.

106

68. Hoopdatditietsoplevert.Benbenieuwdnaarresultaat.Mogelijkomditsoortbijeenkomstenvoorttezetten.

69. graagwatserieuzernetdemensenomgaanerzijnaltijdwelroepersdiehoedanookhunvisiewillendoordrukken

70. Jammerteconstaterendaterrelatiefmeerouderenaanwezigwaren.71. Gazodooromdeledenmeetelatenpraten,zohoorhet,hetmoetvandeledenkomen,om

allesmeetenemennaardetoekomstenhetcongreswatvolgendjaaris,alsdeBobo’smaarnaardeledenwillenluisteren.

72. Ikvondheteenzinvolleavondengoedommetelkaarinformatieuittewisselenvandewerkvloer.

73. Vondhetjammerdatdegastenandereverwachtingenhaddenvandespreker,meerpraktischer

74. Almetalfijneenleerzamebijeenkomsten,moetenwejaarlijksmeerdoen!75. Volhouden!76. "Teweinigdiepgang.Teoppervlakkig.Teweiniguitdagend.Teveelhetzelfde.Teweinig

jongerenaanwezig.HebtotaalniethetgevoelofideegehaddaterookmaarietsuitgekomeniswaarFNVmeeaandeslaggaat.Naarmijnideeligtdevisiealminofmeervast.Isopzichnieterg,maarnoemhetdannieteenvisietraject.Noemhetdangewoondaarwaarmogelijkaccentenleggen,afhankelijkvandepolitiekekleurwordtdoorFNVgeïnvesteerdinbepaaldbeleidenafgeleidedoelstellingen.Dewerkvormenmoetenechtanders.Dezaalingaanmeteenmicrofoonkanechtnietmeer.Datwerktgewoonniet.Eenmeerinteractievemethodegebruiken."

77. DeFNVmoeteenvastpunthoudenzoalsherverdelingvanwerkenzorgendatdeAOWleeftijdwordteruggedraaidwordnaar65endeziekenfondsterugwaarwevoorheeftgestaan

78. Zorgdatdergelijkekennisbijeenkomstenblijvendeelementenzijnvoorledenomaandeeltenemen.Dekennisvandeledenistebeperktenveelaldoordeleeftijdteeenzijdiggericht.HetkenniscollegevandeklimaatgroepteUtrechtjl.wasookeengeweldigeaanvullingopdekennisvanenvoorleden.Daarnaastwarenderegionalebijeenkomstenprimaplatformsvooruitwisselingvangedachtentussenleden.HetistebeperktalsdeFNVzichv.w.b.ledenalleenrichtopdebelangenbehartigingofdekraaltjesenkettinkjes(zoalsreisjesbijKRAS,ZorgpremiesbijMenzisenaldieanderflauwekul).HetisooknietmeervandezetijdalsdeFNVmetzijnledenalleenbezigismetCAObesprekingen,optochtenzoalsReddeZorgenandereevenementenuitdevorigeeeuw.FNVzouveelmeermoeteninzettenophetbinnenhalenvankennisvanbuitendevakbondendeledenveelmeeruptodatemoetenbrengen.DitiswatmijbetreftgeluktmetdekenniscollegesindeBurchtenderegionalebijeenkomsten.

79. Eenbelangrijkpuntindediscussiemetdezaalwasdeconclusiedathetwerkenaaneenbasisinkomenandereoplossingenbiedtdanwaternualsconceptvisievoorligt.AlwashetmaareeneerstestaptezettendoorhetwetenschappelijkbureauvanhetFNVdeopdrachttegeveneenonderzoektelatendoennaardemogelijkhedenvanhetbasisinkomen.

80. Alsikmijnooropditmomentteluisterenlegindeorganisatie,vraagikmeafofdeopbrengstvandevisiebijeenkomstenwelvoldoendegeborgdzalzijnindeontwikkelingvanvisieenbeleidbijdegeheleFNV.WatgaanwijterugzienindeprioriteitenvandeFNVvanalleswaarweonsmetveelpassieeninzetoverhebbenuitgelaten?

81. "Alsjeafhankelijkbentvanhetopenbaarvervoermoetjeietseerderweg,andersmoetjeavondsaltijdlangerwachtenopdebusdiejedanterugnaarhetstation.IkvinddatoverhetalgemeengeenbijhetFNVgeenrekeningwordtgehoudenmetmensendievanhetopenbaarvervoergebruikmoetenmaken.Ookbijanderebijeenkomstenwordtdaargeenrekeningmeegehouden,enzittensomsoplocatiesdieavondsslechtbereikbaarzijn."

107

82. Zagergoeduitdebondmoetvernieuwenditiseengoedestap83. "Nietergconstructiefmaarveelgeklaag"

fnv.nl