UNIVERZITET U TRAVNIKU

PRAVNI FAKULTET

POJAM, PREDMET I IZVORI BRAČNOG PRAVA

(seminarski rad)

Predmet: Bračno pravo

Mentor:

Student/ica:

Indeks br.

Smjer:

SADRŽAJ

1. UVOD....................................................................................................................................3

2. OPĆA I ZAKONSKA DEFINICIJA BRAKA .................................................................4

3. KRATAK HISTORIJAT EVROPSKOG BRAČNOG PRAVA......................................5

4. KRATAK HISTORIJAT BRAČNOG PRAVA U BIH....................................................6

5. PRAVNA PRIRODA BRAKA............................................................................................7

6. POJAM I PREDMET BRAČNOG PRAVA......................................................................8

7. IZVORI BRAČNOG PRAVA...........................................................................................10

8. ZAKLJUČAK.....................................................................................................................14

LITERATURA ....................................................................................................................15

2

UVOD

Bračno pravo obuhvata pravna pravila kojima se uređuje brak i odnosi u braku. Nije

samostalna pravna grana, već je dio porodičnog prava i poprima značajke koje su

karakteristične za porodično pravo: prije svega strogost propisa i stroga formalnost, uz

minimum dopuštenog odstupanja.

Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima, pravo na brak spada pod jedno od osnovnih

ljudskih prava. Da bismo definirali pojam i predmet bračnog prava, smatramo da je značajno

opisati brak u općem i zakonskom smislu, a iz čega proizilazi znatna razlika između našeg i

bračnog prava pojedinih zemalja Evrope. S tim u vezi, smatramo da je zanimljivo prikazati i

kratak historijat evropskog bračnog prava i bračnog prava u BiH.

 

3

OPĆA I ZAKONSKA DEFINICIJA BRAKA

Najjednostavnija definicija braka je ta da je brak zajednica između muškarca i žene koja je

ovjerena pred nadležnim organom. Međutim, u međunarodnom pravu ova definicija ima

malo šire značenje i glasi: “Brak je životna zajednica dvije osobe koja ima sociološke,

kulturne, vjerske i pravne posljedice.” 1

U međunarodnom pravu je ostavljena mogućnost da zemlje koje prihvate bračno pravo i

ovakvu definiciju, urede svoje zakone prema bračnom pravu kako njima odgovara, što su

neke zemlje i prihvatile (Holandija, Belgija, Danska, Njemačka, itd).

Porodični zakon BiH definiše brak kao zakonom uređenu zajednicu muškarca i žene. Iz ove

definicije proizilaze osnovna obilježja braka:

-Brak je zakonom uređena zajednica - zakon određuje način nastanka, sadržaj, te način

prestanka braka.

-Brak zasnivaju dva lica različitog spola i

-Brak je životna zajednica muškarca i žene.

U braku se zadovoljava čitav niz potreba bračnih drugova: emotivnih, intimnih, seksualnih,

rađanje i podizanje djece, etičkih, moralnih i ekonomskih potreba. Zbog obilja prava i

dužnosti u braku, normirane su samo one najznačajnije, dok je veći broj ostavljen bračnim

drugovima da se o njima sporazumijevaju.

1 http://bs.wikipedia.org/wiki/Brak

4

KRATAK HISTORIJAT EVROPSKOG BRAČNOG PRAVA

Od davnina je o braku članova porodične zajednice odlučivao starješina, a početak braka

obilježavao je prijelaz žene iz vlastite u drugu porodičnu zajednicu.

Dva su temeljna modela prava, Rimsko i germansko, koja su po pitanju braka proizvela

zajedničko shvatanje da brak nije poseban pravni odnos, već običan životni odnos.

No, iz Rimskog prava potiče pravilo da brak nastaje saglasnošću volja budućih supružnika,

nasuprot germanskoj formi, koja na brak gleda kao kupoprodajni ugovor oca mladenke i

malodoženje, gdje je žena najčešće objekat.

Do propisivanja forme sklapanja braka dolazi postepeno, a vezano je uz preuzimanje

jurisdikcije crkve nad tim pitanjem. Naime, zbog čestog tajnog sklapanja braka dolazilo je do

poteškoća u utvrđivanju bračnih odnosa, što je dovelo do pravne nesigurnosti na tom

području, naročito kada je u pitanju problem određivanja nasljednog prava i sl. Crkveno

gledište o braku kao božanskoj ustanovi pihvaćeno je 1439.godine. Nadalje, na Tridentskom

koncilu (1545-1563) uvodi se i formalno sklapanje braka, po kojem se za uspostavu braka traži

formalno sudjelovanje svećenika, uvodi i objava zaruka.

Takva primjena dovela je do problema u pogledu sklapanja braka kod viševjerskih zajednica.

Tome su se suprostavili i protestanti smatrajući brak građanskopravnim ugovorom. Time je

zapravo započeo razvoj svjetovnog brakorazvodnog prava. Normiranje svjetovnog prava

jedna je od posljedica Francuske revolucije; nakon Ustava iz 1791. u Francuskoj je zakonom

uvedena građanskopravna forma sklapanja braka, nazvana civilni brak. Građanske

kodifikacije iz 19. st.uređuju bračne odnose u skladu s pravilom da je muž glava porodice, dok

je žena pravno nesamostalna. Tokom 20. stoljeća u bračnom pravu dolazi do znatnih

promjena. Naročito nakon 1945. godine, povećao se broj zemalja koji propisuju obvezan

5

građanski brak, čime je posebno naglašena ravnopravnost supružnika, te liberalizizacija

režima raskida braka na zahtjev supružnika.

KRATAK HISTORIJAT BRAČNOG PRAVA U BIH

U svom razvoju bračno pravo u BiH prošlo je kroz nekoliko faza.

Prva faza trajala je od 1919.g do donošenja Ustava FNRJ iz 1946. Karakteriše je vjersko pravo

triju konfesija u oblasti statusnog bračnog prava. Zajedničko svim ovim pravima bila je zaštita

patrijarhalne porodice. Primjena vjerskog prava dovela je do nejednakosti položaja

pripadnika različitih konfesija. Tako je muslimanima npr. bila dozvoljena poligamija, a

katolicima zabranjen razvod braka.

Druga faza obuhvata period od 1946.- 1971.godine. Ustav FNRJ iz 1946.godine proklamirao je

načela o državnoj zaštiti braka i porodice, zakonskom uredivanju pravnih odnosa u braku i

porodici, izjednačavanju žene i muškarca u svim sferama porodičnopravnih odnosa, te

uvođenju građanskog braka. Osnovnim zakonom o braku (OZB) iz 1946.godine za cijelu

zemlju su normirani bračni i porodični odnosi na principu civilnog braka, državne zaštite

braka, ravnopravnosti žene i muškarca, mogućnosti razvoda, te instituta zajedničke imovine

bračnih drugova. RBiH je na osnovu ovlaštenja saveznog zakona donijela u oblasti bračnog

prava 2 zakona i to: Zakon o priznavanju punovažnosti brakova sklopljenih prije 09.05.1945 i

Zakon o imovinskim odnosima bračnih drugova.

Treća faza obuhvata period nakon 70-tih godina prošlog stoljeća, kada je ustavnim

amandmanima iz 1971.godine zakonodavna nadležnost u oblasti porodičnog prava prenesena

na republike i pokrajine. Donošenjem Zakona o produženju važnosti saveznih zakona, OZB je

primjenjivan kao republički zakon sve do donošenja Porodičnog zakona BiH 09.07.1979,

odnosno 01.01.1980, kada je stupio na snagu. PZ BiH je u oblasti bračnog prava inovirao

slijedeće segmente: Bračne smetnje - krvno srodstvo zaključno sa 4.stepenom pobočne linije i

donja starosna granica 16 godina; Sistem razvoda braka - smanjen je broj brakorazvodnih

uzroka, a uveden je sporazumni razvod za brakove bez maloljetne djece. Institut mirenja 6

bračnih drugova povjeren je centrima za socijalni rad. Pravo na izdržavanje bračnog druga koji

nema dovoljno sredstava za život, a nesposoban je za rad ili nezaposlen. U okviru ovog prava

unesena su određena ograničenja koja tretiraju samo ostvarivanje prava ili njegovo

vremensko trajanje.

Vanbračne zajednice PZ BiH nije izjednačio sa brakom, ali im je priznao neka dejstva,

uglavnom imovinska i lično-imovinska.

Promjenama koje su nastale u društvenom političkom životu, nakon Dejtonskog sporazuma,

otpočela je reforma pravnog sistema u Bosni i Hercegovini.

Danas su porodica, brak i pravni odnosi u braku, odnosi roditelja i djece, usvojenje,

starateljstvo, pravni učinci vanbračne zajednice žene i muškarca, prava i dužnosti članova

porodice, te postupci nadležnih organa u vezi sa bračnim i porodičnim odnosima i

starateljstvom regulirani Porodičnim zakonom FBiH2 i Porodičnim zakonom u RS3. U Brčko

Distriktu je u primjeni Porodični zakon4 koji je bio ranije u primjeni u Republici Bosni i

Hercegovini.

PRAVNA PRIRODA BRAKA

Postoje dva teorijska shvatanja o pravnoj prirodi braka i oba su nastala u francuskoj pravnoj

teoriji. Zastupnici prve koncepcije, ističu da je brak ugovor građanskog prava koji nastaje i

prestaje kao i svaki drugi ugovor, dok je prema drugom teorijskom shvatanju brak institucija,

uređen kao društvena ustanova, trajna životna zajednica koja nastaje na zakonom predviđeni

način. Institucionalna priroda braka proizilazi iz imperativnog karaktera bračnih odnosa.

Odvojene, ove teorije, ne pružaju odgovor na pitanje pravne prirode braka.

2 „Službene novine FBiH“ br. 35/05 i 41/05.

3 „Službeni glasnik RS“ broj 54/02.

4 „Službeni list SRBiH“ br. 21/79 i 44/89).

7

Po načinu nastanka brak zaista predstavlja ugovor, ali taj je ugovor različit od bilo kog drugog

ugovora građanskog prava. Njegov sadržaj je uvijek isti, predmet su mu prvenstveno lični (a

ne imovinski) odnosi, a prava iz braka ne mogu se prenositi na treća lica. Institucionalna

teorija, koja ističe imperativni karakter bračnih odnosa, također trpi kritike, jer je sve veći

broj normi dispozitivne prirode.

Iz navedenog proizilazi da je brak po načinu zaključenja formalni ugovor sui generis, čiji se

način nastanka i prestanka, kao i sadržaj u smislu međusobnih prava i dužnosti, regulišu

zakonom.

POJAM I PREDMET BRAČNOG PRAVA

Bračno pravo se može posmatrati dvostruko, kao dio pozitivnog prava i kao naučna

disciplina.

Kao grana prava u okviru pravnog sistema, bračno pravo je skup pravnih normi koje uređuju

brak i odnose u braku.

Odredbe bračnog prava normiraju:

- Materijalne i formalne uslove za sklapanje braka;

- Dejstva braka;

- Način prestanka braka;

- Uzroke i postupak njegovog poništenja;

- Uzrok, načine pokretanja i postupak razvoda;

- Dejstva prestanka braka;

- Izdržavanje i imovinski odnosi bračnih partnera;

Odredbe koje uređuju izdržavanje partnera u toku i nakon prestanka braka smještene su u

okviru dejstva braka. I vanbračna zajednica je predmet normiranja bračnog prava. Naime,

takvoj zajednici su priznata samo neka od dejstava koja proizvodi brak.8

Norme koje regulišu najveći dio ličnih i imovinskih odnosa bračnih drugova, kao i odnosa

povodom prestanka braka karakteriše strogost u propisima, odnosno oni su kogentne ili

imperativne prirode. Naravno, ima i odnosa koji nisu uređeni strogim pravilima, već

normama dispozitivne prirode, gdje je bračnim drugovima dopušteno da ih urede

sporazumno, tj na osnovu autonomije volje (npr. sporazum o porodičnom imenu, mjestu

zajedničkog stanovanja, obavljanju poslova u domaćinstvu itd). Dispozitivne norme uređuju

jedan broj ličnih prava i dužnosti partnera, te imovinska dejstva koja bračni partneri uređuju

u skladu sa svojim potrebama u konkretnom slučaju.

Postoji nekoliko kogentnih pravnih normi koje uređuju bračne odnose. Te stroge odredbe

normirani su:

- Materijalni i formalni uslovi za sklapanje braka;

- Jedan broj prava i obaveza bračnih partnera;

- Prestanak braka;

- Posljedice prestanka braka.

Uređenje ovih pitanja na ovakav način je posljedica prirode, ciljeva dejstva braka, te njegovog

značaja za bračne partnere i za društvenu zajednicu. Oni se tiču načela na kojima se zasniva

uređenje braka, sadržanih u našim ustavima, te u međunarodnim ugovorima o ljudskim

pravima.

Samo oni odnosi čije uređenje sporazumom bračnih partnera neće značiti povrede ovih

načela, niti će ugroziti suštinu braka i njegove ciljeve, mogu se normirati dispozitivnim

pravnim normama.

Bračno pravo je i dio porodičnog prava, posmatranog kao naučna disciplina. U tom smislu ono

se bavi proučavanjem pravnog uređenja braka i bračnih odnosa, odnosno svih pitanja koje se

tiču braka, a koje su uređene u porodičnom zakonu. 9

Radi njihovog lakšeg izučavanja, te odredbe se u teoriji sistematiziraju i tumače radi njihove

uspješnije primjene u praksi.

Svi odnosi bračnih partnera nisu uređeni u Porodičnom zakonu, već su odredbe o njima

sadržane u zakonima drugih pravnih oblasti – u okviru propisa radnog, socijalnog, penzionog,

nasljednog, krivičnog prava. Također, određen broj odnosa između bračnih partnera ostaje

izvan oblasti prava, i zasniva se na međusobnom poštivanju.

Predmet bračnog prava, kao grane prava i kao pravne nauke, jesu brak i bračni odnosi.

Subjekti ovih odnosa su samo fizičke osobe, poslovno sposobne (izuzetak su neki slučajevi

maloljetstva i nesposobnosti za rasuđivanje).

IZVORI BRAČNOG PRAVA

Direktni izvori bračnog prava

Domaći izvori (ustav, zakon, podzakonski akti);

Međunarodni izvori (međunarodni ugovori);

Direktni izvori bračnog prava su pisana pravna pravila koja uređuju brak i odnose bračnih

partnera. Pisana pravila su osnovni izvor i našeg bračnog prava. Naime, domaći propisi su

sadržani u ustavima, zakonima i podzakonskim aktima. U posljednje vrijeme izvor bračnog

prava su i brojni međunarodni ugovori iz oblasti ljudskih prava, koji ratifikacijom postaju dio

domaćeg prava. Zapravo ti instrumenti o ljudskim pravima, koji su globalni, prema Aneksu I

Ustava BiH primjenjuju se u našoj državi, a prema Aneksu Ustava Federacije BiH imaju pravnu

snagu ustavnih odredaba, te ujedno spadaju u direktne izvore bračnog prava.

Ustav

Ustav BiH (čl.II/3, tačke j,f i 4.);10

Ustav FBiH (II,čj 2.stav1,t.d i g);

Ustav RS (čl.36 stav 2).

Ustav BiH i FBiH nemaju posebne odredbe koje se odnose na brak i odnose između bračnih

partnera. No, oni su ipak izvor bračnog prava zato što se u njima, među ljudskim pravima i

slobodama, navode i ona koja se tiču braka i odnosa koji nastaju njegovim sklapanjem. U

Ustavu BiH u katalogu prava i sloboda, oblasti odnosa koje se tiču prava na brak i zasnivanje

porodice, zabrana diskriminacije i pravo na privatni i porodični život (čl.II/3, tačke j,f i 4.);

Ustav FBiH u katalogu prava i sloboda, čije se uživanje garantuje svim osobama koji žive na

teritoriji Federacije, normira zabranu svake diskriminacije i pravo na privatnost (II,čj

2.stav1,t.d i g)

Ustav RS normira da se brak i odnosi u braku i porodici uređuju zakonom(čl.36 stav 2)

Međunarodni ugovori

Odredbe određenog broja međunarodnih ugovora u skladu sa Aneksom I Ustava FBiH imaju

snagu ustavnih odredaba, dok se u Aneksu I Ustava BiH za njih kaže da će se primjenjivati u

BiH. Za bračno pravo među njima najvažniji su oni koji normiraju pravo na brak i zasnivanje

porodice, pravo na poštovanje porodičnog i privatnog života, te zabranju ili uklanjanje

diskriminacije.

Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (čl.12, 8. i 14.) priznaje pravo na

brak i zasnivanje porodice; pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života i zabranjuje

diskriminaciju

Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka (čl.16 stav 1);-normira pravo na brak i zasivanje

porodice, ravnopravnost bračnih partnera i mogućnost sklapanja braka samo uz slobodan i

potpun pristanak osoba koje stupaju u brak.

Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (čl.23 stav 2.,3.,4.)-priznaje pravo na brak

i zasnivanje porodice i obavezuje države da osiguraju jednakost bračnih partnera;

Konvencija o eliminisanju svih oblika diskriminacije žene (čl.16 stav 1.tačke a,b,c,g,h);

obavezuje države na osiguranje na osnovu ravnopravnosti žena i muškaraca, jednaka prava 11

na sklapanje braka, na slobodan izbor bračnog pratnera i skklapanje braka samo po slobodnoj

volji i uz potpunu saglasnost, jednaka prava i odgovornosti u braku i pri razvodu, jednaka

lična i imovinska pravamuža i žene;

Jednaka prava i obaveze bračnih partnera te dejstva braka na odnose normirani su i u:

-Protokolu broj 7 Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (čl.5);

-Konvenciji o državljanstvu udatih žena (1957);

-Međunarodnoj konvenciji o zaštiti prava svih radnika-migranata i njihovih porodica.

Zakoni

Kao izvor bračnog prava zakoni se pojavljuju kao osnovni i kao dopunski. Osnovni izvor je

Porodični zakon FBiH (Službene novine FBiH br.35/05);

Ovaj zakon u potunosti uređuje brak – njegov nastanak, dejstva, prestanak i posljedice

prestanka.

Dopunski izvori:

- Zakon o matičnim knjigama

- Zakon o ličnom imenu

- Zakon o državljanstvu BiH i FBiH

- Zakon o vlasničkopravnim odnosima

- Zakon o nasljeđivanju

- Zakon o notarima

- Zakon o parničnom postupku

- Zakon o vanparničnom postupku

- Zakon o izvršnom postupku

- Zakon o upravnom postupku

- Zakon o osnovama socijalne zaštite, zaštite civilnih žrtava rata i zaštite porodice sa

djecom

- Zakon o pravima boraca i članovima njihovih porodica12

- Zakon o pravima demobiliziranih boraca i članova njihovih porodica.

Podzakonski akti

Izvori bračnog prava su i podzakonski akti na čije je donošenje Porodičnim zakonom obavezan

federalni ministar rada i socijalne politike, a tiču se postupka posredovanja. Po isteku roka

određenog u Zakonu, navedeni ministar je donio:

-Pravilnik o uvjetima koje mora ispuniti fizičko i pravno lice ovlašteno za posredovanje

između bračnih partnera prije pokretanja postupka za razvod braka iz 2006.god.;

-Pravilnik o osnovnim elementima koje mora sadržavati stručno mišljenje u postupku

posredovanja prije pokretanja postupka za razvod braka iz 2006.god.

Također, na snazi su i Uputstvo o vođenju matičnih knjiga i Pravilnik o obrascima, registrima,

izvodima i uvjerenjima o činjenicama iz matičnih knjiga.

Posredni (supsidijarni) izvori

Kao posredni izvori bračnog prava ubrajaju se sudska praksa i primjena pravne nauke, koji u

našem pravnom sistemu nisu formalni izvor prava.

Sudska praksa nije niti može biti formalni izvor prava. Sudovi, naime sude po zakonima,

odnosno pisanim pravnim pravilima sadržanim u domaćim i međunarodnim aktima.

Međutim, njihova primjena na konkretnim slučajevima ne može osporiti važnu ulogu koju

ima sud.

Njegov primarni zadatak je da pronađe odgovarajuću pravnu normu koju će primjeniti u

konkretnom predmetu. Prije primjene pravila koji ocijeni relevantnim, sud mora

odgovarajućim metodama tumačenja, odrediti smisao pravne norme, kako bi je na najbolji

mogući način mogao primjeniti u konkretnom slučaju. Tumačenje ne zahtjevaju sve pravne

norme, ali je svakako najizazovnije tumačiti pravne standarde. Prilikom tumačenja, sudovi 13

mogu zauzimati različite stavove i istu odredbu različito tumačiti i primjenjivati.

Neujednačena sudska praksa ugrožava pravnu sigurnost i jednakost građana, te pravni

stručnjaci smatraju da se ona mora spriječiti. Jedan od načina ujednačavanja sudske prakse je

u slučajevima kada pod uticajem viših sudova, donesenih po žalbi protiv presuda nižih

sudova. Naime, niži sudovi uvažavaju pravna shvatanja i stavove višeg suda, kako bi izbjegli d

aim te odluke ponovo budu preinačene. To prihvatanje i pridržavanje stavova viših sudova u

praksi nižih, zapravo čini njihove odluke izvorima prava.

Tako je kod nas sudska praksa faktički a ne formalni izvor prava. Važna je napomena da je

sudska praksa u angloameričkom pravu, kojem smo sve bliži, institucionalizirani izvor prava.

Pravna nauka nema direktan utjecaj u stvaranju prava, već ostvaruje utjecaj na zakonodavce i

sudsku praksu, odnosno utiče na druge izvore prava. Predlaganje savremenijih i boljih

rješenja slijedi kao rezultat izučavanja pojedinih ustanova uporendog i evropskog prava.

Pravna nauka pomaže u iznalaženju smisla i sadržine zakonskih odredaba, doprinosi

otklanjanju sporova i dilema, te ujednačavanju prakse.

ZAKLJUČAK

Obzirom da je BiH u procesu približavanja Evropskoj Uniji, važno je istaći da što se tiče braka i

porodice, evropski identitet još uvijek ne postoji. Naime, definicija braka unutar Evrope je

vrlo različita.

U sjevernom dijelu Evrope, u većini zemalja, brak je opcija. Riječ 'brak' se upotrebljava manje

nego 'registrirani partneri', koji su istog ili različitog spola. Sloboda je svake odrasle osobe da

14

uredi svoj život kako joj odgovara. Zabrana diskriminacije po kriterijima seksualne orijentacije

je neophodna zaštita te slobode.

U definiciji braka je ostavljena mogućnost da evropske države koje priznaju partnerstvo

različitih spolova ili istog spola ne moraju, i ne smiju, spuštati svoje kriterije.

No, mnoge evropske zemlje, uključujući i BiH, neće postići taj nivo u 20 godina, jer je otpor

još uvijek prevelik.

LITERATURA

1. N.Traljić i S.Bubić, (2007.), Bračno pravo, Sarajevo

2. M. Alinčić i dr., (2006.), Obiteljsko pravo, Zagreb

3. Internet:

15

Obiteljski zak on Federacije Bosne i Hercegovine / Slu ž bene novine Federacije BiH , br . 35/05/

Zakon o za š titi od nasilja u obitelji / Slu ž bene novine Federacije BiH , br . 22/05/

Zakon o izmjenama Zakona o za š titi od nasilja u obitelji / Slu ž bene novine Federacije BiH , br . 51/06/

Porodični zakon Federacije BiH

Porodični zakon Republike Srpske

http://www.mhrr.gov.ba/Vijece/PDF/?id=448

http :// www . fbihvlada . gov . ba / bosanski / zakoni / index . php

http://bs.wikipedia.org/wiki/Brak

http://en.wikipedia.org/wiki/Treaties_of_the_European_Union

16