E.H.Lo

Breng geluk in je eigen huisInspirerende verhalen om beter te wonen en te leven

E.H.Lo

Breng geluk in je eigen huis

Inspirerende verhalen om beter te wonen

en te leven

Dankwoord

In dit boek zit een stukje van mijn ziel. Maar niet alleen van de mijne. Daarom wil ik devolgende mensen graag danken vanuit het diepste van mijn hart.

Mijn lieve vrouw Annita en mijn twee schatten van dochters Eva en Ilona. Jullie vorm-den en zijn voor mij nog steeds een voortdurende bron van inspiratie. Bedankt dat jul-lie er altijd weer voor me waren. Jullie gaven me veel meer dan de ruimte, tijd en hetgeduld dat ik nodig had.

Mijn publiek bij voordrachten en mijn klanten, net als mijn vrienden die me op mijn spi-rituele weg vergezelden, wil ik oprecht bedanken. Elk van jullie heeft me op een stukjevan de weg begeleid. Sommigen wierpen licht wanneer het donker was, anderen hiel-pen de juiste zijwegen kiezen. Ieder van jullie was belangrijk voor het welslagen van ditproject. Bedankt voor het inzicht dat jullie me hielpen verwerven, zowel op het vlak vanarchitectuur en bouwkunst als in de grote levensvragen. Het moge jullie goed gaan!

Tine Bergen, bedankt voor het rechttrekken van alle kromme zinnen, waardoor mijnboek aangenamer en vlotter leest.

Dank ook aan uitgeverij Yin Books. Voor de opbouwende samenwerking en het enthou-siasme waarmee zij mijn manuscript ontvingen.

Gent, najaar 2006

E.H. Lo

5

AuteurE.H. LoHofstraat 10B-9000 GentTelefoon: 09/223.42.19E-mail: eh.lo@telenet.be

UitgeverUitgeverij Yin BooksOude Vestingsstraat 9/5 - B- 8500 Kortrijktel.056/25 60 63 - fax 056/25 66 320478/27 77 70e-mail : Laurence@yinbooks.com site:www.yinbooks.com

IllustratiesEva Lo

FotografieE.H. Lo

Opmaak, vormgeving en omslagontwerpSaskia Holvoet, SAS, Wevelgem

Druk- en bindwerkDrukkerij Vanoverbeke, Vichte

Copyright © 2006 Yin Books, BelgiëE.H. Lo, Gent, Belgium

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautoma-tiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mecha-nisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestem-ming van de uitgever.

Wettelijk depot D/2006/10.788/1ISBN 908.1038729

Inhoud

1. De basis: het grondplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131.1 De I Tjing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141.2 De Indiase vastu vidya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161.3 De Grote Piramide van Cheops . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161.4 De Ka-lacakrakosmos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181.5 Het juiste getal voor het juiste gebouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191.6 De kracht van een vierkante plattegrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

2. Je woning als je lichaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232.1 Het lichaam van de Verboden Stad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232.2 De boeddhistische stoepa als energielichaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242.3 Vraag en antwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.3.1 Het belang van een ziel in een huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252.3.2 Een gezonde ziel in je lichaam en een evenwichtige ziel in je woning . . . . . . .27

3. Het belang van het centrum van het huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303.1 Het situeren van het centrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303.2 De binnentuin: oud en modern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

3.2.1 Een groen rustpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333.2.2 Een centrum vol licht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .353.2.3 Gericht op het centrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .363.2.4 Een gevoel van veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .373.2.5 De koepel als alternatief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

4. De luchtionentheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .404.1 Positieve en negatieve ionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .404.2 Materialen die de ionenhuishouding beïnvloeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .414.3 Oorzaken van een slechte ionenhuishouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .414.4 Verrijking van de negatieve ionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

7

5. Ch’i: water, damp en lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .455.1 Het element water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .455.2 Ch’i-energie in het dagelijkse leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

5.2.1 Het belang van een goede doorstroming van ch’i-energie in de woning . . . .475.2.2 Ch’i-energie in de tuin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .505.2.3 Ch’i-energie en kamerplanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .545.2.4 Ademhalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .565.2.5 Ch’i-energie en het yin-yangprincipe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

6. Verwarming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .596.1 Convector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .596.2 Kolomradiator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .606.3 Paneel- of plaatradiatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .606.4 Stralingsverwarming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

7. De yin-yangkleurentheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .627.1 Warme en koude kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .637.2 Het kleurenspectrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .637.3 Symboliek en toepassingen van de kleuren in heden en verleden . . . . . . . . . . . . . . . .64

7.3.1 Rood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .657.3.2 Blauw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .687.3.3 Groen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .687.3.4 Geel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .697.3.5 Oranje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .697.3.6 Paars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .697.3.7 Wit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .707.3.8 Zwart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

7.4 Een kleurrijke psyche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .727.4.1 Berekening van yin en yang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

7.5 Het kleurenpalet aangepast aan het klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .797.6 De kleurentheorie als economisch middel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .807.7 De toepassing van de yin-yangkleurentheorie in je interieur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

7.7.1 De woonkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .817.7.2 De slaapkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .827.7.3 De kinderkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

8

7.7.4 Keuken en berging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .837.7.5 De badkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .847.7.6 De werkkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

7.8 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

8. Symboliek van de heiligenbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .878.1 Heiligenbeelden van het hinayana en mahayana boeddhisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

8.1.1 Hinayana boeddhisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .878.1.2 Mahayana boeddhisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

8.2 Religies en filosofieën in China . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .898.2.1 Volksreligie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .898.2.2 Taoïsme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .928.2.3 Confucianisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

8.3 De plaatsing van het heiligenbeeld ter bescherming van de woning . . . . . . . . . . . . . .948.3.1 Open ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .948.3.2 Gesloten ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96

8.4 Het ontwaken van de kracht van het heiligenbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .978.4.1 Het Oosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .978.4.2 Het Westen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98

9. Een kamer voor jezelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1009.1 Evenwicht in intermenselijke relaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1009.2 Creëer je eigen ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

9.2.1 De eigen kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1029.2.2 De gemeenschappelijke ruimtes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

10.De reiniging van de woning en de zuivering van lichaam en geest . . . . . . . . .10410.1 De jaarlijkse zuivering van de woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10410.2 Het gebed als zuivering van geest en lichaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10510.3 Zuivering door chia zhai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10610.4 Het brengen van wierook- en vuuroffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10710.5 Mantra’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

9

11.Vraag en antwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11011.1 Slaapproblemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11011.2 Hoe maak ik mijn appartement leefbaar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11211.3 Harmonie binnen het gezin door de inrichting van de woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11311.4 Trends in het interieur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11511.5 Met weinig middelen kun je harmonie bereiken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11611.6 Hoe strikt zijn de regels? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11611.7 Het beheer van je financiën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11711.8 Tegenslagen, hoe los ik ze op? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11911.9 De woning als een gezellige en geborgen plaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12211.10 Geluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

11.10.1 Het hemelse lot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12611.10.2 Het aardse lot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12611.10.3 De humanitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

10

Woord vooraf

In ons jachtige bestaan zijn harmonie en innerlijke rust zeldzaam geworden. Toch kunje die deugden heel dicht bij huis vinden: onder je eigen dak, om precies te zijn. Als jebij de bouw en de inrichting van je woning rekening houdt met een aantal elementen,zal je huis niet alleen een bijzonder aangename en gelukkige verblijfplaats zijn. Diedeugden zullen ook doorstromen naar de andere aspecten van je leven.

De hedendaagse bouwkunst is alleen gericht op vormgeving, uiterlijke schijn. Maar inde oude methodes ging het nog om een harmonische woonplaats. Deze traditioneleopvatting heeft vandaag nog niets aan kracht ingeboet. Alleen zijn veel mensen haar uithet oog verloren.

In mijn boek wil ik de traditionele kennis en verhalen over het wonen vanonder het stofhalen. Waarom bouwden mensen vroeger zoals ze bouwden? De redenen die zij haddenom de dingen zo en niet anders aan te pakken, kunnen ook vandaag van nut zijn. In devolgende hoofdstukken komen bouwtradities uit verschillende beschavingen aan bod.Met telkens weer de nodige aandacht voor het heden. Want we leven vandaag en nietgisteren.

Om te bouwen heb je stevige fundamenten nodig. Die leggen we uiteraard in het eerstehoofdstuk. Typisch voor de oudere culturen is dat zij een huis niet gewoon als een hoopstenen zagen. Een woning was een lichaam, met een hart. Hoe je ook vandaag eenbezielde woning kunt krijgen, lees je in hoofdstukken twee en drie.

De invloed van lucht en water op bouwen en leven wordt in hoofdstukken vier en vijfbehandeld. Hoofdstuk zes vertelt hoe de juiste verwarming je een aangenamer huisgeeft – wat zeker niet onbelangrijk is in ons koele landje.

Het bouwen van een huis is lang niet altijd simpel. Meer dan eens moet je rekeninghouden met onvermijdelijke tegenslagen, fouten en vertragingen. Tot je eindelijk kuntbeginnen met de inrichting van je nest. De volgende hoofdstukken van het boek kunnenhierbij helpen. Hoofdstuk zeven vertelt meer over kleuren en hun functies. Hoofdstukacht gaat in op het gebruik van heiligenbeelden.

Ook al wonen we meestal met verschillende mensen onder één dak, iedereen heeft weleens behoefte aan wat plaats voor zichzelf. Hier wordt naar gekeken in hoofdstuknegen. Hoofdstuk tien draait rond de grote schoonmaak van je huis en je leven.

11

Mocht je nog vragen hebben na al deze verhalen, dan vind je vast een antwoord in slot-hoofdstuk elf, dat heel wat concrete problemen én hun mogelijke oplossingen aan-kaart.

De aanhouder wint, zegt de volksmond. Dat geldt zeker als je dit boek leest. De eerstehoofdstukken zorgen voor stevige fundamenten. Maar het bouwen van zo’n basis kostook tijd en moeite, net zoals het lezen erover. Voel je niet schuldig als je liever begintmet het luchtigere hoofdstuk zeven, omdat kleuren je sterker interesseren. Het gaattoch om je leven leuker te maken?

We spenderen de helft van ons leven in huis. Wonen vervult zoveel meer dan een pri-maire behoefte. Ga maar eens na hoeveel uren je slaapt, kookt, tv kijkt… Je woning kanook een veilige vluchtplaats, een harmonieus interieur en een warm welkom vormen.En ja, dat ligt ook binnen jouw handbereik. Dit boek reikt je alvast een paar vingersaan…

12

1. De basis : het grondplan Het bouwen van een woning is afgeleid van tempelconstructies. In de Griekse, maar ookbijvoorbeeld de Chinese, pre-Columbiaanse en Indiase oudheid werden tempels ont-worpen door wijsgeren. Die leefden niet alleen dicht bij de natuur, ze hadden ook eengrondige kennis van architectuur, kosmologie, astrologie en filosofie.

Wie zou er geen woning wensen die vanuit zo’n complete, holistische, ja ideale uit-gangspositie is bedacht? Mits enkele aanpassingen is dat ook vandaag best te verwe-zenlijken. Want in tegenstelling tot de tempel, waar alles rond God en/of de godendraait, staan bij de woning de menselijke bewoner en zijn welzijn centraal.

Het huis is eigenlijk een weerspiegeling van het menselijke lichaam. Zowel woning alsmens beschikken over een eigen ziel. Je kunt daarom best volgende gouden regel inacht nemen: bouw je huis zoals de vogel zijn nest: instinctief.

Logica en materie hebben als typische werktuigen, om niet te zeggen obsessies, van demoderne mens de intuïtie steeds verder verdrongen in onze huidige leefwereld. Maarze is nog terug te vinden in de wijsheden en culturen van de oudheid. Toen waren mens,natuur en kosmos nauw met elkaar verweven.

Verschillende beschavingen hebben op erg uiteenlopende manieren een ziel aan dewoning toegekend. Er is de Mongoolse yurt; de farao’s wilden en kregen hun piramides;de hindoes hielden van ratha of rondrijdende tempels, de boeddhisten ontwikkelden destoepa. Ook de I Tjing, de vastu vidya en de legendarische Verboden Stad in Peking vol-gen alle het principe van bezielde huizen. In dit en volgende hoofdstukken komen zulkebouwgenres en hun manier van bezieling nog ter sprake. We beginnen met de basis:het grondplan.

De meeste culturen en beschavingen in de oudheid hadden een soort geheime kennisvoor het oprichten van belangrijke, heilige gebouwen. Mensen leefden dicht bij denatuur, in innige verbondenheid met de kosmos. Zij bezaten dan ook een uitgebreideastronomische kennis en hadden een groot inzicht in het planetaire systeem en de wis-kunde. Het grondplan, vaak gebaseerd op astrologie, is fundamenteel voor het vormenvan een harmonieuze woning.

Met horizontale en verticale lijnen deelt men het grondplan in welbepaalde vlakken in.

13

Dit getekende energieraster zorgt voor evenwichtige onderlinge verhoudingen van deruimte. Die verdeling in vlakken moet correct zijn. De kracht van de ziel van de woningis immers afhankelijk van de juiste plattegrond.

1.1 De I TjingI Tjing betekent letterlijk ‘boek der verandering.’ De I Tjing is een oeroud Chinees ora-kelboek, een van de oudste boeken in de geschiedenis van de mensheid. Confucius enLao Tse, twee grootmeesters van de Chinese filosofie, zouden het in de zesde eeuw voorChristus hebben opgesteld. I Tjing wordt niet alleen voor de bouwkunst gebruikt, het isook van onschatbare waarde voor de astrologie en wordt vandaag ook gebruikt doorkunstenaars – denk aan John Cage die de I Tjing raadpleegde bij zijn composities.

Het basisprincipe van het boek der verandering bestaat uit:

• de doorgetrokken lijn, de yanglijn ________

• de onderbroken lijn, de yinlijn ___ ___

Het hele systeem van de I Tjing is op natuurlijke wijze op deze twee lijnen opgebouwd.Ze zijn terug te vinden in trigrammen en hexagrammen. Een trigram bestaat uit driedoorgetrokken of onderbroken lijnen die samen een grafisch beeld vormen:

________ ________ ________________ ___ ___ ___ ______ ___ ___ ___ ________

Een hexagram bestaat uit zes doorgetrokken of onderbroken lijnen: ________ ___ ___ ___________ ___ ________ ___ ______ ___ ___ ___ ________________ ________ ___ ______ ___ ___ ___ ________________ ___ ___ ___ ___

De I Tjing telt op die manier acht basistrigrammen die, in combinatie, leiden tot vieren-zestig hexagrammen. Zij vormen het uitgangspunt van alle kosmische en intermense-lijke relaties.

Het aantal lijnen van de I Tjing bedraagt 64 x 6 = 384. Dat getal ligt heel dicht bij het aan-tal dagen dat er terug te vinden is in 13 maanmaanden van de maankalender: 29,5306x 13 = 383,8978.

14

Overeenkomstig de I Tjing wordt een woning in vierenzestig clusters ingedeeld op basisvan het getal acht. Acht is ook het belangrijkste beginsel bij de opmaak van een platte-grond voor een tempel. Die plattegrond wordt opgebouwd met behulp van acht trigram-men, pa kwa genoemd. (Pa betekent acht en kwa staat voor trigram.) Deze trigrammenworden gevormd uit de acht windrichtingen:

• oost tsjen• zuidoost zon• zuid li• zuidwest kun• west twee• noordwest gien• noord kan• noordoost ken

15

overzicht van de trigrammen met deacht overeenstemmende windrich-tingen en yin-yang in het centrum

I Tjing: het basispatroon van acht lijnen met een totaal van vierenzestigclusters

1.2 De Indiase vastu vidyaVastu vidya is de aloude Indiase leer van de ruimte of het gebouw. Hij dateert van onge-veer 3000 voor Christus. Grondlegger is Maya Danava, een filosoof, architect en kosmo-loog. Vastu vidya ziet ruimte als oorsprong van alle materie. De ruimte bestaat uit lucht,met als oervorm de kubus. Die houdt namelijk alle energie in een harmonisch even-wicht.

De volmaakte ruimte is een vierkant dat op zijn beurt met kubussen kan worden opge-vuld. Bij de constructie van een ruimte moet er dus altijd met even grote vierkantenworden gewerkt. Zo kan het huis op een harmonische manier de kosmische energieënreflecteren.

In India gebruikt men deze theorie bij het opstellen van plattegronden van tempels énhuizen. Maar er is een verschil. De tempels, plaatsen waar mensen en goden metelkaar kunnen communiceren, hebben acht x acht = vierenzestig vierkanten als basis-matrix. Dit wordt ook kikvorsmandala genoemd.

Mandala is het Sanskriet voor cirkel of veelhoek. Een mandala is een complexe, cirkel-vormige tekening met als doel je aandacht naar je innerlijke centrum te leiden. Het iseen oud symbool voor heelheid. De kikvorsmandala heeft een magische betekenis. Hijis verbonden met het mysterie van het zijn. De plattegronden van woonhuizen zijn geba-seerd op een raster van negen x negen = eenentachtig vierkanten. Dit is de vastupurus-hamandala.

Het is heel belangrijk dat niet wordt afgeweken van dit schema. Elk onderdeel van deconstructie: muren, kolommen… moet samenvallen met het omschreven raster. Dekleinste afwijking van het energierooster en dus ook van de kubus als oervorm, leidt totverstoring van de energie en dus tot disharmonie in huis.

1.3 De Grote Piramide van CheopsDe Grote Piramide in Gizeh, Egypte, werd vermoedelijk rond 2600 voor Christusgebouwd door farao Cheops. De basisvorm van deze piramide is een vierkant dat exactop de noord–zuidas staat. De vier zijden wijzen perfect naar de vier windrichtingen. Ditis een duidelijk bewijs dat de oude Egyptenaren niet alleen exacte astronomischemetingen konden uitvoeren, maar die ook op de grond konden projecteren.

16

Een symbolische verklaring voor de complexe architectuur van de piramide en de tweeschachten kwam er in 1964. Onder leiding van professor Alexander Badawy en dr.Virginia Trimble onderzocht een team van egyptologen en astronomen toen de pirami-de. Zij kwamen tot de conclusie dat de zogenoemde ventilatieschachten in de konings-kamer wel eens een astronomische en kosmologische functie konden hebben. De noordelijke schacht ligt namelijk op één lijn met het hoogste punt van de sterThuban. Voor ons is dat de poolster, voor de Egyptenaren was het de ‘onvergankelijkester.’ Deze schacht zou de geest van de overleden farao naar ‘de onvergankelijke ster-ren’ leiden die ‘de nacht regelden.’ De zuidelijke schacht ligt op één lijn met de gordelvan Orion. Die symboliseerde de god Osiris en de cyclus van geboorte, dood en weder-opstanding. De bodem van de koningskamer bevindt zich op exact een derde van de totale hoogtevan de piramide. De Grote Piramide is berekend op basis van het transcendentale getalpi (ongeveer 3,14; de verhouding van de straal tot de omtrek van de cirkel) en de vie-renzestigjarige cyclus. Die laatste wordt uitgebeeld in de lengte van de zijde van depiramide. Concreet betekent dit dat er 64 delen van 3,6 meter zijn: een totaal van 230,4meter. De vierenzestigjarige cyclus is dus zowel letterlijk als figuurlijk het fundamentvan de Egyptische beschaving.

Deze cyclus is immers ook terug te vinden in de geschiedschrijving van Manetho. Hijwas in ongeveer 280 voor Christus hogepriester in de tempel van Heliopolis. Zijn werkwerd later vaak gebruikt om de bijbelse chronologie te bepalen.

17

vierkant grondplan van de piramide met een exacte noord-zuidas

In die periode had de Amonreligie een sterk overwicht. Amon, god van de wind, werdvooral aanbeden door de schippers op de Nijl. Waarschijnlijk was de invloed van deAmonreligie zo groot dat heel het metrieke stelsel en de feestkalender met rituelengebaseerd waren op de eenheid vierenzestig die in deze religie centraal stond. Het getalacht, waarvan vierenzestig een veelvoud is, duikt in het oude Egypte ook op in de hiëro-glief van de stad Hermopolis. Die telt acht horizontale strepen 1.

1.4 De Ka-lacakrakosmosKa-lacakra komt uit het Tibetaanse boeddhisme. In de volgende figuur worden de corre-laties tussen de proporties van het menselijke lichaam en de Ka-lacakrakosmos weer-gegeven. De Ka-lacakrakosmos wordt verdeeld in een raster van acht op acht vierkanten om zoeen cluster van vierenzestig te krijgen. De afstand van de voeten tot aan de kruin vande mens is dezelfde als die tussen de vingertoppen van beide handen. Deze afstandencorreleren met de hoogte en de breedte van de kosmos. Zowel het lichaam als de kos-mos kan horizontaal en verticaal in acht deelmaten worden verdeeld.

In het boeddhisme keert het getal acht ook terug in de weg naar de opheffing van hetlijden: ‘het edele achtvoudige pad.’ Dit pad is als volgt samengesteld:

1 Wie zich graag in dit onderwerp wil verdiepen, raad ik het boek Kosmische slinger der tijden van WimZitman aan.

18

Ka-lacakrakosmos

• het juiste gezichtspunt• de juiste intentie• het juiste spreken• de juiste handelswijze• de juiste levenswijze• de juiste inspanning• de juiste indachtigheid • de juiste concentratie

1.5 Het juiste getal voor het juiste gebouwZowel in het Oosten als in het Westen worden de energierasters op dit moment maarheel gebrekkig gebruikt. De ontwerper haalt het raster er alleen bij om zuiver functio-nele en technische redenen. De dieperliggende betekenis en waarde zijn bijna helemaalverloren gegaan.

Hoe onderling verschillend de Chinese samenleving, de beschaving van het oudeEgypte, het boeddhisme en het hindoeïsme ook mogen zijn, uit voorgaande blijkt weldat ze ook dingen gemeen hebben. Het belang dat ze hechten aan het getal acht, bij-voorbeeld. Een zuiver vierkant plan dat exact noord-zuid gericht is met als basisgetalacht, duikt altijd opnieuw op. Het getal acht heeft dus een duidelijke functie en is voor-al voor de goden bestemd. Ruimtes voor heiligen hebben meestal een acht in hungrondplan verwerkt.

Ook tien is een getal met een sterke symboliek. In de oosterse filosofie staat tien vooreenheid en harmonie. De aanhangers van Pythagoras zagen in de zesde eeuw voorChristus de tientallen en in het bijzonder het getal tien al als de sleutel tot harmonie vande macrokosmos en symbool van de goddelijke wereldorde. Tien belichaamt ‘het vol-maakte’.

Tien is volgens mij dan ook een heel geschikt getal om de plattegrond van een huis opte baseren. Het zorgt voor een basismatrix van tien op tien, wat honderd velden ople-vert. Deze matrix is ook iets groter dan die van de tempel. De verschillende ruimtes dieeen huis vereist zoals slaapkamer, woonkamer, hal, kunnen er gemakkelijker in wor-den opgenomen. Bovendien is tien een gemakkelijker getal om mee te rekenen enlevert het dus ook een praktisch voordeel.

19

1.6 De kracht van een vierkante plattegrondAlle bouwvormen die hier zijn besproken geven de voorkeur aan een vierkante platte-grond. Woningen die dienen als vaste verblijfplaats hebben overwegend een vierkanteof rechthoekige vorm. Die staat immers voor het onbeweeglijke, het statische. Eenronde vorm staat voor dynamisme, beweeglijkheid.

In principe kun je natuurlijk alle mogelijke vormen in je huis gebruiken. Maar eenheidis hierbij eigenlijk het belangrijkste aspect. Die eenheid bereik je door een vierkant tegebruiken. Hoekjes en kantjes kunnen best zoveel mogelijk worden vermeden. Kiesvoor een regelmatige structuur met gelijke afmetingen.

Een vierkant verdient de voorkeur omdat het staat voor stabiliteit, zekerheid en veilig-heid. De vier gelijke zijden van een vierkant verwijzen zowel naar de vier windrichtin-gen (oost, west, noord en zuid) als naar de vier seizoenen (lente, herfst, zomer en win-ter).

Het vierkant duikt op in de religieuze wereld en de magie. Het vormt een omsloten ele-ment dat beschermt tegen agressie en ongewenste, negatieve krachten. Tegelijkertijdverhoogt de vorm de magische of sacrale kracht van het oppervlak dat binnen het vier-kant ligt.

Concentrische vierkanten komen voor in mandala’s. De mandala bestaat dan (voor eendeel) uit overlappingen van meerdere vierkanten. Deze mandala’s representeren

20

energieraster van de woning,10x10 delen

harmonie: ontwerp volgens derasterlijnen

disharmonie: ontwerp afwijkendvan de rasterlijnen

meestal sacrale voorstellingen van de kosmos. Ze kunnen ook een goed hulpmiddelvormen bij het mediteren.

Een voorbeeld van een mandalaplattegrond is de hindoetempel van Tiruvengalanathain de stad Vijayanagara. Deze stad is gebouwd rond de vastupurushamandala. De tem-pel belichaamt de kosmische berg Meru, die zich in het middelpunt van de wereldbevindt. Daarboven fonkelt de poolster als het centrum van de hemel.

Niet alleen bij de tempel, ook bij de paleizen zijn er heel wat voorbeelden van vierkan-te plattegronden te vinden.

Is het bouwen van een vierkant huis praktisch onmogelijk, dan kies je best voor eenrechthoek. Belangrijk is, zoals al gezegd, dat de vorm zuiver is. Hij mag geen afgebrok-kelde eenheid vormen, maar moet zoals het lichaam van de mens (microkosmos) deeluitmaken van het universum (macrokosmos).

Om tot de ideale, rechthoekige plattegrond te komen, kun je best gebruik maken van deverhoudingsleer van de gulden snede (1:1,618), ontdekt door de Italiaan Leonardo diPisa. De gulden snede geeft een verhouding weer die je vaak in de natuur kunt aantref-fen. Een lijn of lengte wordt op zo’n manier in twee ongelijke delen verdeeld, dat de ver-houding van het kleine deel tot het grote dezelfde is als die van het grote deel tot hetgeheel. Dit wordt ook wel de goddelijke verhouding genoemd. De oude Egyptenarenmaakten hier al gebruik van. De helling van de piramide van Cheops bedraagt bijvoor-beeld 51,50 graden, precies wat de gulden snede voorschrijft. Ook de verhouding 1:V2(A4-formaat) is heel geschikt.

21

grondplan koninklijk paleis Birma

Wat als noch een vierkante, noch een rechthoekige plattegrond tot de mogelijkhedenbehoren? Volgens feng shui, die op dit punt samenvalt met de hindoeïstische filosofievan de vastu vidya, is dit geen goed vertrekpunt.

Bij afwijking van de oervorm verstoor je immers de energieën in en rond het huis. Omde gunstige energie of sheng ch’i uit te nodigen, moet je vertrekken van een regelma-tige, evenwichtige vorm. Bij een onregelmatige plattegrond met heel wat hoeken, kant-jes en zelfs driehoeken circuleert alleen de slechte energie, sha ch’i. De goede ener-giestroom wordt tegengehouden.

Om die sha ch’i-stroom te stoppen, moet je de onregelmatigheid van het bestaandehuis doorbreken. Dat kan door een begrenzing te creëren met de tuininrichting zoalsgras, keien, beplanting, terras, pergola, verlichting. Zo kan de vereiste vierkante ofrechthoekige vorm worden gesuggereerd. Je kunt dus de regelmatige vorm of de een-heid van het lichaam van je huis herstellen met eenvoudige en betaalbare middelen.

Onderstaande afbeeldingen illustreren hoe bestaande onregelmatigheden kunnenworden opgevuld om toch een vierkant of rechthoek te krijgen. De stippellijn duidt deafbakening aan van het totale oppervlak. Met de tuininrichting is het gewenste, zuiverevierkant bereikt.

22

de stippellijn duidt de af bakening van bevloering

2. Je woning als je lichaam In de oudheid beschouwde de mens de natuur als heilig. Alles wat hij deed met denatuur of dankzij de natuur was van fundamenteel belang. De natuur stond hem toemet zijn eigen handen een huis te bouwen. De mens kon daarvoor bovendien de mate-rialen uit zijn omgeving gebruiken. En dat zag hij als een opperste gunst waarvoor hijrespect had. Zijn huis was immers niet alleen een beschutting tegen kou, regen enwilde dieren. Het beschermde zijn familie ook tegen nachtelijke demonen.

De grens tussen woning en tempel is dus heel vaag. Zoals een lichaam een ziel omvat,heeft ook een tempel of een woning een ziel. Deze overtuiging leefde niet alleen in deoudheid. Ook nu, in onze moderne beschaving, geloven de mensen uit het Verre Oostendat een woning een ziel heeft. De industriële en materiële wereld heeft nog geeninvloed gehad op het natuurlijke instinct van de sjamanen, die nog altijd nauw verbon-den leven met de natuur.

2.1 Het lichaam van de Verboden StadOnderstaande plattegrond van het Chinese keizerlijke paleis in de Verboden Stad inPeking is gebaseerd op een diagram volgens feng shui principes. De legende luidt datkeizer Yung Lo (1402-1424) de stad liet heropbouwen nadat die in 1368 was vernietigdtijdens de omverwerping van de Mongoolse dynastie.

23

schematische tekening van de Verboden Stad

De keizer, zoon van de stichter van de Ming-dynastie, was een geniale en machtige mandie de bijnaam ‘Zwarte Draak’ droeg. Hij liet de Verboden Stad opnieuw optrekken vol-gens een plattegrond dat de exacte weergave was van het menselijke lichaam: No Cha.Dit was ook de naam van een legendarische, onsterfelijke reus die over bovennatuurlij-ke krachten beschikte.

Bij de opbouw moest keizer Yung Lo rekening houden met de vijf feng shui elementen:hout, vuur, aarde, metaal en water.

2.2 De boeddhistische stoepa als energielichaamHet principe van een ziel in een lichaam, verenigd met de vijf natuurelementen, is ookterug te vinden in de boeddhistische stoepa. De stoepa wordt vereerd als symbool vanBoeddha. Deze vaak grote bouwwerken staan dikwijls in het centrum van een ceremo-niële ruimte. Meestal bestaan ze uit een koepel die op vijf platforms rust. Deze opbouwin vijf delen heeft heel wat betekenissen.

Op de eerste plaats correspondeert dit ontwerp met de bouwstenen van de tastbarewereld om ons heen. Het vierkante voetstuk vormt de aarde, de afgeronde trapeziumhet water. De kegel representeert vuur, de muts lucht en de vlammende druppel deruimte. Daarnaast staat elk van de vijf delen voor een overeenkomstig chakra, respec-tievelijk: stuitbeen, navel, hart, keel en kruin.

Traditiegetrouw bevat de stoepa de assen van de persoon aan wie het bouwwerk is

24

mens-stoepa

gewijd. De stoepa functioneert als energielichaam voor de overledene. Dat wordt somsnog extra geaccentueerd door mensenogen op de bovenkant van de stoepa te schilde-ren. Vandaag zien boeddhisten in een stoepa allereerst een kosmisch-religieus sym-bool, ze denken minder of niet aan de in oorsprong funeraire functie van de stoepa.

2.3 Vraag en antwoordVolgende vragen doken op tijdens lezingen. Ze tonen hoe in onze moderne, technologi-sche wereld de oude theorieën kunnen worden toegepast.

2.3.1 Het belang van een ziel in een huisHoe belangrijk is het dat een woning een ziel heeft? En hoe kan ik dat in de praktijkverwezenlijken? (Hilde, 47, zelfstandige)

In het Oosten leeft het grootste deel van de bevolking nog in sterke verbondenheid metde natuurkrachten en de kosmos. Zij geloven dat een huis niet alleen onderdak biedtaan de bewoners, maar ook aan de ziel van de woning.

Dit boek benadert tempel, woonhuis en lichaam op dezelfde symbolische wijze. Alledrie huisvesten ze een ziel. Om die ziel volledig tot ontplooiing te kunnen laten komen,moet ze in harmonie worden gebracht. Dat wisten ook de Romeinen al. Hun lijfspreukwas immers ‘mens sana in corpore sano’: een gezonde geest in een gezond lichaam.Onze ziel of geest kan maar goed functioneren als we ons goed voelen in ons vel. Datgeldt niet alleen voor ons lichaam van vlees en bloed, maar ook voor onze woning.

Hoe lichaam en woning beide de ziel huisvesten komt goed naar voor in de rituelen vande Chinese, deels taoïstische, deels boeddhistische begrafenis. Voor het taoïsme is hetjuiste moment van handelen, in overeenstemming met de natuur en het hele univer-sum, erg belangrijk.

Voor de ceremoniële uitvaart bij de lijkverbranding maakt men uit papier, karton, houtof bamboe een mooi, kleurrijk huis. Hoe rijker de familie, hoe groter en luxueuzer dezeconstructie die samen met het lijk wordt verbrand. Deze miniatuurwoning vormt deverblijfplaats voor de onzichtbare wezens van het hemelse wereldrijk. Onze gewonewoning biedt immers alleen onderdak aan de zichtbare wezens van het aardse wereld-rijk.

25