SamantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈya

AtthavaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantasÈriputtattherena katÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ (Dutiyo bhÈgo)

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1960

© BuddhasÈsana Society

®ÊkÈ Series 02

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PΣI ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya ͧ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ

DutiyabhÈga _____

1. PÈrÈjikakaÓÉa

1. PaÔhamapÈrÈjika

MÈtikÈ PiÔÔha~ka SudinnabhÈÓavÈravaÓÓanÈ ... ... 1 MakkaÔivatthukathÈvaÓÓanÈ ... ... 39

SanthatabhÈÓavÈra

VajjiputtakavatthuvaÓÓanÈ ... ... 43 CatubbidhavinayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 44 BhikkhupadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 50 SikkhÈsÈjÊvapadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 58 SikkhÈpaccakkhÈnavibha~gavaÓÓanÈ ... ... 64 M|lapaÒÒattivaÓÓanÈ ... ... 82 AnupaÒÒattivaÓÓanÈ ... ... 84 PaÔhamacatukkakathÈvaÓÓanÈ ... ... 87 Ek|nasattatidvisatacatukkakathÈvaÓÓanÈ ... ... 89 SanthatacatukkabhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 92 RÈjapaccatthikÈdicatukkabhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 93 ŒpattÈnÈpattivÈravaÓÓanÈ ... ... 94 PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 94 VinÊtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 99

ii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

2. DutiyapÈrÈjika

DhaniyavatthuvaÓÓanÈ ... ... 112 PÈÄimuttakavinicchayavaÓÓanÈ ... ... 119 PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 123 PaÒcavÊsati-avahÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 128 Bh|maÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 131 ŒkÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 139 VehÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 139 UdakaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 140 NÈvaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 141 YÈnaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 142 BhÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 142 ŒrÈmaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 143 VihÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 144 KhettaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 144 VatthuÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 145 GÈmaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 145 AraÒÒaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 146 UdakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 147 DantaponakathÈvaÓÓanÈ ... ... 147 VanappatikathÈvaÓÓanÈ ... ... 148 HaraÓakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 148 UpanidhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 149 Su~kaghÈtakathÈvaÓÓanÈ ... ... 152 PÈÓakathÈvaÓÓanÈ ... ... 153 ApadakathÈvaÓÓanÈ ... ... 154 CatuppadakathÈvaÓÓanÈ ... ... 154 OÓirakkhakathÈvaÓÓanÈ ... ... 155

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ dutiyabhÈga iii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka SaÑvidÈvahÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 155 Sa~ketakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 156 NimittakammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 157 ŒÓattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 157 ŒpattibhedavaÓÓanÈ ... ... 158 AnÈpattibhedavaÓÓanÈ ... ... 159 PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 160 VinÊtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 160 AnusÈsanÊkathÈvaÓÓanÈ ... ... 169

3. TatiyapÈrÈjika

PaÔhamapaÒÒattinidÈnavaÓÓanÈ ... ... 169 ŒnÈpÈnassatisamÈdhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 181 PaÔhamapaÒÒattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 249 AnupaÒÒattikathÈvaÓÓanÈ ... ... 249 PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 250 AdhiÔÔhÈyÈti -pa- payogakathÈvaÓÓanÈ ... ... 262 D|takathÈvaÓÓanÈ ... ... 264 PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ ... ... 272 VinÊtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 272

4. CatutthapÈrÈjika

VaggumudÈtÊriyabhikkhuvatthuvaÓÓanÈ ... ... 278 AdhimÈnavatthuvaÓÓanÈ ... ... 281 Savibha~gasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 283 PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ ... ... 286 SuddhikavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 289 VattukÈmavÈrakathÈvaÓÓanÈ ... ... 290

iv SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka AnÈpattibhedakathÈvaÓÓanÈ ... ... 291 VinÊtavatthuvaÓÓanÈ ... ... 291 NigamanavaÓÓanÈ ... ... 297

2. SaÑghÈdisesakaÓÉa

1. SukkavissaÔÔhisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 300 2. KÈyasaÑsaggasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 316 3. DuÔÔhullavÈcÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 322 4. AttakÈmapÈricariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 323 5. SaÒcarittasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 325 6. KuÔikÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 330 7. VihÈrakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 338 8. PaÔhamaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 342 9. DutiyaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 356 10. PaÔhamasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 359 11. DutiyasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 363 12. DubbacasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 363 13. Kulad|sakasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 367 NigamanavaÓÓanÈ ... ... 377

3. AniyatakaÓÉa

1. PaÔhama-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 379 2. Dutiya-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 381

4. NissaggiyakaÓÉa

1. CÊvaravagga

1. PaÔhamakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 384 2. UdositasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 393

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ dutiyabhÈga v

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 3. TatiyakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 396 4. PurÈÓacÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 398 5. CÊvarapaÔiggahaÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 400 6. AÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 401 7. TatuttarisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 403 8. PaÔhama-upakkhaÔasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 406 10. RÈjasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 406

2. Kosiyavagga

1. KosiyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 412 3. DvebhÈgasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 413 4. ChabbassasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 414 5. NisÊdanasanthatasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 414 6. EÄakalomasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 415 8. R|piyasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 417 9. R|piyasaÑvohÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 422 10. KayavikkayasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 425

3. Pattavagga

1. PattasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 427 2. �napaÒcabandhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 428 3. BhesajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 430 4. VassikasÈÔikasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 436 5. CÊvara-acchindanasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 440 6. SuttaviÒÒattisikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 442 7. MahÈpesakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 443

vi SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 8. AccekacÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 443 9. SÈsa~kasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 445 10. PariÓatasikkhÈpadavaÓÓanÈ ... ... 448

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ

(Dutiyo bhÈgo) _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

1. PÈrÈjikakaÓÉa

1. PaÔhamapÈrÈjika sudinnabhÈÓavÈravaÓÓanÈ

24. AnupadavaÓÓananti padaÑ padaÑ paÔivaÓÓanaÑ, padÈnukkamena vaÓÓanaÑ vÈ. BhaÓÉappayojana-uddhÈrasÈraÓÈdinÈ kiccenÈti ettha vikkÈyikabhaÓÉassa vikkiÓanaÑ bhaÓÉappayojanaÑ, dÈtuÑ sa~ketite divase gantvÈ gahaÓaÑ uddhÈro, “asukasmiÑ divase dÈtabban”ti satuppÈdanaÑ sÈraÓaÑ. CatubbidhÈyÈti khattiyabrÈhmaÓagahapatisamaÓÈnaÑ vasena catubbidhÈya, bhikkhubhikkhunÊ-upÈsaka-upÈsikÈnaÑ vasena vÈ. DisvÈnassa etadahosÊti hetu-attho ayaÑ disvÈnasaddo asamÈnakattuko yathÈ “ghataÑ pivitvÈ balaÑ hoti, sÊhaÑ disvÈ bhayaÑ hotÊ”ti. DassanakÈraÓÈ hi evaÑ parivitakkanaÑ ahosi. KiÒcÈpi ettha “bhabbakulaputtassÈ”ti vuttaÑ, tathÈpi upanissayasampannassapi ajÈtasattuno viya antarÈyo bhavissatÊti imassa therassapi katapÈpakammam|lavippaÔisÈravasena adhigamantarÈyo ahosÊti vadanti.

KiÑ pana yesaÑ maggaphalÈnaÑ upanissayo atthi, buddhÈnaÑ sammukhÊbhÈvepi tesaÑ antarÈyo hotÊti? Œma hoti, na pana buddhe paÔicca. BuddhÈ hi

VinayapiÔaka 2

paresaÑ maggaphalÈdhigamÈya ussÈhajÈtÈ tattha nirantaraÑ yuttpayuttÈ eva honti, tasmÈ te paÔicca tesaÑ antarÈyo na hoti, atha kho kiriyÈparihÈniyÈ vÈ pÈpamittatÈya vÈ hoti, kiriyÈparihÈni ca desakassa tasseva vÈ puggalassa tajjapayogÈbhÈvato veditabbÈ, desakavasena panettha parihÈni sÈvakÈnaÑ vaseneva veditabbÈ, na buddhÈnaÑ vasena. TathÈ hi sace dhammasenÈpati dhanaÒjÈniyassa brÈhmaÓassa ÈsayaÑ ÒatvÈ dhammaÑ desayissa, brÈhmaÓo sotÈpanno abhavissa. EvaÑ tÈva desakassa vasena kiriyÈparihÈniyÈ antarÈyo hoti. Sace pesso hatthÈrohaputto bhagavato sammukhÈ dhammaÑ suÓanto muhuttaÑ nisÊdeyya, yÈva tassa bhagavÈ attantapÈdike cattÈro puggale vitthÈrena vibhajitvÈ deseti, sotÈpattiphalena saÑyutto abhavissa. EvaÑ puggalassa vasena kiriyÈparihÈniyÈ antarÈyo hoti nÈma. Imassa hi upÈsakassa kiriyÈparihÈni jÈtÈ apariniÔÔhitÈya desanÈya uÔÔhahitvÈ pakkantattÈ. Sace ajÈtasattu devadattassa vacanaÑ gahetvÈ pitughÈtakammaÑ nÈkarissa, sÈmaÒÒaphalasuttakathitadivase sotÈpanno abhavissa, tassa vacanaÑ gahetvÈ pitughÈtakammassa katattÈ pana nÈhosi. EvaÑ pÈpamittatÈya antarÈyo hoti. Sudinnassapi pÈpamittavasena antarÈyo ahosÊti daÔÔhabbaÑ. Yadi hi tena mÈtÈpit|naÑ vacanaÑ gahetvÈ purÈÓadutiyikÈya methunadhammo paÔisevito nÈbhavissa, na taÑm|lavippaÔisÈravasena adhigamantarÈyo abhavissa.

Yann|nÈti parivitakkanatthe nipÈtoti Èha “parivitakkadassanametan”ti. “DhammaÑ suÓeyyan”ti kiriyÈpadena vuccamÈno eva hi attho “yann|nÈ”ti nipÈtapadena jotÊyati. AhaÑ yann|na dhammaÑ suÓeyyanti yojanÈ. Yann|nÈti ca yadi panÈti attho. Yadi panÈti idampi hi tena samÈnatthameva. YaÑ dhammaÑ suÓÈtÊti sambandho. UÄÈruÄÈrajanÈti khattiyamahÈsÈlÈdi-uÄÈruÄÈrajanÈkiÓÓÈ. Sace ayampi paÔhamaÑ Ègaccheyya, bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ nisÊdituÑ arahar|poti Èha “pacchÈ ÈgatenÈ”ti. Sikkhattay|pasaÑhitanti adhisÊla-adhicitta-adhipaÒÒÈsa~khÈtasikkhattayayuttaÑ. ThokaÑ dhammakathaÑ sutvÈ ahosÊti sambandho. IdhÈpi sutvÈ-saddo hetu atthoti daÔÔhabbo, savanakÈraÓÈ etadahosÊtÊ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 3

vuttaÑ hoti. Yadi evaÑ atha kasmÈ “ekamantaÑ nisinnassa -pa- etadahosÊ”ti vuttanti Èha “taÑ panassa yasmÈ”ti-Èdi. Tattha tanti parivitakkanaÑ.

Sa~khepakathÈti visuÑ visuÑ paduddhÈraÑ akatvÈ samÈsato atthavaÓÓanÈ. Yena yena ÈkÈrenÈti yena yena pakÈrena. Tena tena me upaparikkhatoti “kÈmÈ nÈmete aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ aÔÔhika~kal|pamÈ”ti1 ca ÈdinÈ yena yena ÈkÈrena kÈmesu ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÑ, tabbipariyÈyato nekkhamme ÈnisaÑsaÑ guÓaÑ pakÈsentaÑ bhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmi avabujjhÈmi, tena tena pakÈrena upaparikkhato vÊmaÑsantassa mayhaÑ evaÑ hoti evaÑ upaÔÔhÈti. Sikkhattayabrahmacariyanti adhisÊlasikkhÈdisikkhattayasa~gahaÑ seÔÔhacariyaÑ. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. AkhaÓÉaÑ katvÈti dukkaÔamattassapi anÈpajjanena akhaÓÉitaÑ katvÈ, akhaÓÉa-acchiddÈdibhÈvÈpÈdanena vÈ. AkhaÓÉalakkhaÓavacanaÒhetaÑ. Carimakacittanti cuticittaÑ. KiÒcipi ekadesaÑ asesetvÈ ekanteneva parip|retabbatÈya ekantaparipuÓÓaÑ. Kilesamalena amalÊnaÑ katvÈti taÓhÈsaÑkilesÈdinÈ asaÑkiliÔÔhaÑ katvÈ, cittuppÈdamattampi saÑkilesamalaÑ anuppÈdetvÈ. Accantameva visuddhaÑ katvÈ pariharitabbatÈya ekantaparisuddhaÑ. Tato-eva sa~khaÑ viya likhitanti sa~khalikhitaÑ. TenÈha “likhitasa~khasadisan”ti. PariyodÈtaÔÔhena nimmalabhÈvena sa~khaÑ viya likhitaÑ dhotanti sa~khalikhitanti Èha “dhotasa~khasappaÔibhÈgan”ti. “AjjhovasatÈ”ti padappayogena agÈranti bhummatthe upayogavacananti Èha “agÈramajjhe”ti. DÈÔhikÈpi massuggahaÓeneva gahetvÈ “massu”tveva vuttaÑ, uttarÈdharamassunti attho. KasÈyena rattÈnÊti kÈsÈyÈnÊti Èha “kasÈyarasapÊtatÈyÈ”ti. ParidahitvÈti nivÈsetvÈ ceva pÈrupitvÈ ca. AgÈrassa hitanti agÈravÈso agÈraÑ uttarapadalopena, tassa vaÉÉhi-ÈvahaÑ agÈrassa hitaÑ. 25. ©ÈtisÈlohitÈti-ÈdÊsu “ayaÑ ajjhattiko”ti jÈnanti, ÒÈyanti vÈti2 ÒÈtÊ, lohitena sambandhÈti sÈlohitÈ. PitupakkhikÈ ÒÈtÊ, mÈtupakkhikÈ sÈlohitÈ. MÈtupakkhikÈ pitupakkhikÈ vÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 182; Ma 2. 27; Vi 2. 175; Khu 7. 5; Khu 8. 282 piÔÔhesu. 2. CÈti (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 4

ÒÈtÊ, sassusasurapakkhikÈ sÈlohitÈ. MittÈyantÊti mittÈ, minanti vÈ sabbaguyhesu anto pakkhipantÊti mittÈ. KiccakaraÓÊyesu sahabhÈvaÔÔhena amÈ hontÊti amaccÈ. MamÈyatÊti mÈtÈ, piyÈyatÊti pitÈ. SarÊrakiccalesenÈti uccÈrapassÈvÈdisarÊrakiccalesena. AnanuÒÒÈtaÑ puttaÑ na pabbÈjetÊti “mÈtÈpit|naÑ lokiyamahÈjanassa ca cittaÒÒathattaÑ mÈ hot|”ti na pabbÈjeti. Tatoyeva ca suddhodanamahÈrÈjassa tathÈ varo dinno. 26. DhuranikkhepenÈti bhaÓÉappayojanÈdÊsu dhuranikkhepena. TenÈha “na hÊ”ti-Èdi. PiyÈyitabboti piyoti Èha “pÊtijananako”ti. Manassa appÈyanato manÈpoti Èha “manavaÉÉhanako”ti. Sukhedhito taruÓadÈrakakÈle, tato paraÒca sappikhÊrÈdisÈdurasamanuÒÒabhojanÈdi-ÈhÈrasampattiyÈ sukhaparihato. Atha vÈ daÄhabhattikadhÈtijanÈdiparijanasampattiyÈ ceva paricchedasampattiyÈ ca uÄÈrapaÓÊta sukhapaccay|pahÈrehi ca sukhedhito, akiccheneva dukkhapaccayavinodanena Sukhaparihato. Ajjhattika~gasampattiyÈ vÈ sukhedhito, bÈhira~gasampattiyÈ sukhaparihato.

KaÒcÊti etassa vivaraÓaÑ “appamattakampi kalabhÈgan”ti. YadÈ jÈnÈtisaddo bodhanattho na hoti, tadÈ tassa payoge “sappino jÈnÈti, madhuno jÈnÈtÊ”ti-ÈdÊsu viya karaÓatthe sÈmivacanaÑ saddatthavid| icchantÊti Èha “kiÒci dukkhena nÈnubhosÊ”ti. TenÈha “karaÓatthe sÈmivacanaÑ, anubhavanatthe ca jÈnanÈ”ti. Ettha ca kiÒci dukkhena nÈnubhosÊti kenaci dukkhena karaÓabh|tena visayaÑ nÈnubhosÊti evamattho veditabbo. “KiÒcÊ”ti etthÈpi hi karaÓatthe sÈmivacanassa lopo kato. Te neva ca vakkhati “vikappadvayepi purimapadassa uttarapadena samÈnavibhattilopo daÔÔhabbo”ti yadÈ pana jÈnÈtisaddo saraÓattho hoti, tadÈ saraÓatthÈnaÑ dhÈtusaddÈnaÑ payoge “mÈtu sarati, pitu sarati, bhatu jÈnÈtÊ”ti-ÈdÊsu viya upayogatthe sÈmivacanaÑ saddasatthavid| vadantÊti Èha “atha vÈ kiÒci dukkhaÑ nassarasÊti attho”ti, kassaci dukkhassa ananubh|tattÈ attanÈ anubh|taÑ appamattakampi dukkhaÑ pariyesamÈnopi abhÈvatoyeva nassarasÊti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 5

attho. VikappadvayepÊti anubhavanasaraÓatthavasena vutte dutiyatatiyavikappadvaye. PurimapadassÈti “kiÒcÊ”ti padassa. UttarapadenÈti “dukkhassÈ”ti padena. SamÈnavibhattilopoti uttarapadena samÈnassa sÈmivacanassa lopo. “Kassaci dukkhassÈ”ti vattabbe vikappadvayepi purimapade sÈmivacanassa lopaÑ katvÈ “kiÒci dukkhassÈ”ti niddeso kato. AnicchakÈti anicchantÈ. EvaÑ santeti nanu mayaÑ sudinna sÈmÈdÊsu kenacipi upÈyena appaÔisÈdhanena appaÔikÈrena maraÓenapi tayÈ akÈmakÈpi vinÈ bhavissÈma, evaÑ sati. YenÈti yena kÈraÓena. KiÑ panÈti ettha kinti karaÓatthe paccattavacananti dassento Èha “kena pana kÈraÓenÈ”ti. 28. GandhabbanaÔanÈÔakÈdÊnÊti ettha gandhabbÈ nÈma gÈyanakÈ1, naÔÈ nÈma ra~ganaÔÈ, nÈÔakÈ la~ghanakÈdayo. ParicÈrehÊti ettha parito tattha tattha yathÈsakaÑ visayesu cÈrehÊti atthoti Èha “indriyÈni cÈrehÊ”ti-Èdi. ParicÈrehÊti vÈ sukh|pakaraÓehi attÈnaÑ paricÈrehi attano paricaraÓaÑ kÈrehi. TathÈbh|to ca yasmÈ laÄanto kÊÄanto nÈma hoti, tasmÈ “laÄÈ”ti-Èdi vuttaÑ. BhuÒjitabbato paribhuÒjitabbato visesato paÒca kamaguÓÈ bhogÈ nÈmÈti Èha “bhoge bhuÒjanto”ti. DÈnappadÈnÈnÊti ettha niccadÈnaÑ dÈnaÑ nÈma, uposathadivasÈdÊsu dÈtabbaÑ atirekadÈnaÑ padÈnaÑ nÈma. PaveÓÊrakkhaÓavasena vÈ dÊyamÈnaÑ dÈnaÑ nÈma, attanÈva paÔÔhapetvÈ dÊyamÈnaÑ padÈnaÑ nÈma. PacurajanasÈdhÈraÓaÑ vÈ nÈti-uÄÈraÑ dÈnaÑ nÈma, anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ ati-uÄÈraÑ padÈnaÑ nÈma. Œdi-saddena sÊlÈdÊni sa~gaÓhÈti. Natthi etassa vacanappaÔivacanasa~khÈto ÈlÈpasallÈpoti nirÈlÈpasallÈpo. 30. BalaÑ gÈhetvÈti ettha balaggahaÓaÑ nÈma kÈyabalassa uppÈdanamevÈti Èha “kÈyabalaÑ janetvÈ”ti. Assumukhanti ass|ni mukhe etassÈti assumukho, taÑ assumukhaÑ, assukilinnamukhanti attho. GÈmoyeva gÈmantasenÈsanaÑ gÈmapariyÈpannattÈ gÈmantasenÈsanassa. AtirekalÈbhapaÔikkhepenÈti “piÓÉiyÈlopabhojanaÑ nissÈyÈ”ti2 evaÑ vuttabhikkhÈhÈralÈbhato adhikalÈbho sanghabhattÈdi-atirekalÈbho, tassa paÔikkhepenÈti attho. TenÈha ______________________________________________________________ 1. GÈyakÈ (SÊ, SyÈ) 2. Vi 3. 133 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 6

“cuddasa bhattÈni paÔikkhipitvÈ”ti. SaÑghabhattaÑ uddesabhattaÑ nimantanabhattaÑ salÈkabhattaÑ pakkhikaÑ uposathikaÑ pÈÔipadikaÑ ÈgantukabhattaÑ gamikabhattaÑ gilÈnabhattaÑ gilÈnupaÔÔhÈkabhattaÑ vihÈrabhattaÑ dhurabhattaÑ vÈrabhattanti imÈni cuddasa bhattÈni. Tattha sakalassa saÑghassa dÈtabbaÑ bhattaÑ saÑghabhattaÑ. Katipaye bhikkh| uddisitvÈ dÈtabbaÑ bhattaÑ uddesabhattaÑ. EkasmiÑ pakkhe ekadivasaÑ dÈtabbaÑ bhattaÑ pakkhikaÑ. Uposathe dÈtabbaÑ bhattaÑ uposathikaÑ. PÈÔipadadivase dÈtabbaÑ bhattaÑ pÈÔipadikaÑ. VihÈraÑ uddissa dÈtabbaÑ bhattaÑ vihÈrabhattaÑ. Dhurageheyeva ÔhapetvÈ dÈtabbaÑ bhattaÑ dhurabhattaÑ. GÈmavÈsÊ-ÈdÊhi vÈrena dÈtabbaÑ bhattaÑ vÈrabhattaÑ.

Atha “gahapaticÊvaraÑ paÔikkhipitvÈ”ti kasmÈ vuttaÑ. GahaÓe hi sati paÔikkhepo yujjeyya, na ca paÔhamabodhiyaÑ gahapaticÊvarassa paÔiggahaÓaÑ anuÒÒÈtaÑ parato jÊvakavatthusmiÑ anuÒÒÈtattÈ. Teneva vakkhati jÊvakavatthusmiÑ1 “bhagavato hi buddhabhÈvappattito paÔÔhÈya yÈva idaÑ vatthaÑ, etthantare vÊsati vassÈni na koci gahapaticÊvaraÑ sÈdiyi, sabbe paÑsuk|likÈva ahesun”ti. Sudinno ca paÔhamabodhiyaÑ yeva pabbajito. Teneva vakkhati “sudinno hi bhagavato dvÈdasame vasse pabbajito, vÊsatime vasse ÒÈtikulaÑ piÓÉÈya paviÔÔho, sayaÑ pabbajjÈya aÔÔhavassiko hutvÈ”ti2. TasmÈ “gahapaticÊvaraÑ paÔikkhipitvÈ”ti kasmÈ vuttanti? Vuccate–ananuÒÒÈtepi gahapaticÊvare paÑsuk|lika~gasamÈdÈna vasena gahapaticÊvaraÑ paÔikkhittaÑ nÈma hotÊti katvÈ vuttaÑ “gahapaticÊvaraÑ paÔikkhipitvÈ”ti.

LoluppacÈraÑ paÔikkhipitvÈti kusalabhaÓÉassa bhusaÑ vilumpanaÔÔhena loluppaÑ vuccati taÓhÈ, loluppena caraÓaÑ loluppacÈro, taÓhÈvasena gharapaÔipÈÔiÑ atikkamitvÈ bhikkhÈya caraÓaÑ, taÑ paÔikkhipitvÈti attho. TenÈha “gharapaÔipÈÔiyÈ bhikkhÈya pavisatÊ”ti. Ettha ca ÈraÒÒika~gÈdipadhÈna~gavasena sesadhuta~gÈnipi gahitÈneva hontÊti veditabbaÑ. VajjÊnanti rÈjÈno apekkhitvÈ sÈmivacanaÑ kataÑ, vajjÊrÈj|nanti attho. Janapadasaddassa taÑnivÈsÊsupi pavattanato “vajjÊs|”ti janapadÈpekkhaÑ bhummavacanaÑ, vajjinÈmake janapadeti attho. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 3. 401 piÔÔhe. 2. ViÔÔha 1. 174 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 7

Upabhogaparibhog|pakaraÓamahantatÈyÈti paÒcakÈmaguÓasa~khÈtÈnaÑ upabhogÈnaÒceva hatthi-assaratha-itthiyÈdi-upabhog|pakaraÓÈnaÒca mahantatÈya. Upabhog|pakaraÓÈneva hi idha paribhog|pakaraÓasaddena vuttÈni. TenevÈha “ye hi tesaÑ upabhogÈ, yÈni ca upabhog|pakaraÓÈni, tÈni mahantÈnÊ”ti. “UpabhogÈ hatthi-assaratha-itthÊ-Èdayo, upabhog|pakaraÓÈni tesameva suvaÓÓÈdi-upakaraÓÈnÊ”tipi vadanti. SarakÈnÊti sÈrabh|tÈni. NidhetvÈti nidahitvÈ, nidhÈnaÑ katvÈti attho. Divasaparibbayasa~khÈtabhogamahantatÈyÈti divase divase paribhuÒjitabbasa~khÈtabhogÈnaÑ mahantatÈya. JÈtar|parajatasseva pah|tatÈyÈti piÓÉapiÓÉavasena ceva suvaÓÓamÈsakarajatamÈsakÈdivasena ca jÈtar|parajatasseva pah|tatÈya. VittÊti tuÔÔhi. VittiyÈ upakaraÓaÑ vitt|pakaraÓaÑ, pah|taÑ nÈnÈvidhÈla~kÈrabh|taÑ vitt|pakaraÓametesanti pah|tavitt|pakaraÓÈ. TenÈha “ala~kÈrabh|tassÈ”ti-Èdi. VohÈravasenÈti vaÓijjÈvasena vaÉÉhikatÈdivasena. DhanadhaÒÒassa pah|tatÈyÈti sattaratanasa~khÈtassa dhanassa sabbapubbaÓÓÈparaÓÓasa~gahitassa dhaÒÒassa ca pah|tatÈyÈti attho. Tattha “suvaÓÓarajatamaÓimuttÈveÄuriyavajirapavÈÄÈni satta ratanÈnÊ”ti vadanti. SÈlivÊhi-Èdi pubbaÓÓaÑ purakkhataÑ sassaphalanti katvÈ, tabbipariyÈyato muggamÈsÈdi aparaÓÓanti veditabbaÑ. UkkaÔÔhapiÓÉapÈtikattÈti sesadhuta~gaparivÈritena ukkaÔÔhapiÓÉapÈtadhuta~gena samannÈgatattÈ. TenÈha “sapadÈnacÈraÑ caritukÈmo”ti. 31. AntojÈtatÈya vÈ ÒÈtisadisÊ dÈsÊti ÒÈtidÈsÊ. P|bhibhÈveneva lakkhitabbadoso vÈ Èbhidosiko, abhidosaÑ vÈ pacc|sakÈlaÑ gato patto atikkantoti Èbhidosiko. TenÈha “ekarattÈtikkantassavÈ”ti-Èdi. P|tibh|tabhÈvena paribhogaÑ nÈrahatÊti aparibhogÈraho. ChaÉÉanÊyasabhÈve nicchitepi pucchÈkÈle sandehavohÈravaseneva pucchituÑ yuttanti Èha “sace”ti. AriyavohÈrenÈti ariyasamudÈcÈrena. AriyÈ hi mÈtugÈmaÑ bhaginivÈdena samudÈcaranti. NissaÔÔhapariggahanti pariccattÈlayaÑ.

“ŒkirÈ”ti vuttattÈ “viÒÒatti vÈ”ti vuttaÑ, “sace taÑ chaÉÉanÊyadhamman”ti pariyÈyaÑ amuÒcitvÈ vuttattÈ “payuttavÈcÈ vÈ”ti vuttaÑ, paccayapaÔisaÑyuttÈ vÈcÈ payuttavÈcÈ. VattuÑ vaÔÔatÊti nirapekkhabhÈvato

VinayapiÔaka 8

vuttaÑ, idha pana visesato aparibhogÈrahattÈva vatthuno. Agga-ariyavaÑsikoti ariyavaÑsapaÔipattip|rakÈnaÑ aggo uttamo. NimÊyati saÒÒÈyatÊti nimittaÑ, yathÈsallakkhito ÈkÈroti Èha “gihikÈle sallakkhitapubbaÑ ÈkÈran”ti. HatthapiÔÔhi-ÈdÊni olokayamÈnÈ “sÈmiputtassa me sudinnassa viya suvaÓÓakacchapapiÔÔhisadisÈ imÈ hatthapÈdapiÔÔhiyo, haritÈlavaÔÔiyo viya suvaÔÔitÈ a~guliyo, madhuro saro”ti gihikÈle sallakkhitapubbaÑ ÈkÈraÑ aggahesi saÒjÈni sallakkhesi. KasmÈ pana sÈ ÒÈtidÈsÊ disvÈva na saÒjÈnÊti Èha “sudinno hÊ”ti-Èdi. PabbajjupagatenÈti pabbajjaÑ upagatena, pabbajitenÈti attho. GharaÑ pavisitvÈti gehasÈminiyÈ nisÊditabbaÔÔhÈnabh|taÑ antogehaÑ pavisitvÈ. Yaggheti imassa ÈrocayÈmÊti ayamatthoti Èha “Èrocanatthe nipÈto”ti. “Yagghe jÈneyyÈsÊti suÔÔhu jÈneyyÈsÊ”tipi atthaÑ vadanti. Œlapaneti dÈsijanassa Èlapane. TenÈha “evaÒhÊ”ti-Èdi. 32. Gharesu sÈlÈ hontÊti gharesu ekamante bhojanasÈlÈ honti pÈkÈraparikkhittÈ susaÑvihitadvÈrabandhÈ susammaÔÔhavÈlika~gaÓÈ. UdakakaÒjiyanti udakaÒca kaÒjiyaÒca. KasmÈ pana ÊdisÈyameva sÈlÈya aÒÒataraÑ kuÔÔam|lanti ayamattho vuttoti Èha “na hi pabbajitÈ”ti-Èdi. AsÈruppe ÔhÈneti bhikkh|naÑ ananucchavike padese. Atthi nu khoti nu-saddo pucchanatthe, kho-saddo vacanasiliÔÔhatÈya vutto. Nukhoti vÈ nipÈtasamudÈyo pucchanattho. Tena nÈmasaddassa pucchanatthataÑ dasseti. YesaÑ no tvanti yesaÑ no putto tvaÑ. ¢diseÔhÈneti kiÒcÈpi taÑ ÔhÈnaÑ bhikkh|naÑ ananur|paÑ na hoti, tathÈpi mÈdisÈnaÑ mahÈbhogakulÈnaÑ puttassa parakule ÈsanasÈlÈyaÑ nisÊditvÈ bhojanaÑ nÈma ayuttar|panti maÒÒamÈno Èha. TenevÈha “nanu nÈma tÈta sudinna sakaÑ gehaÑ gantabban”ti. AÒÒenapi pakÈrena nÈmasaddassa pucchanatthatameva dassento Èha “tathÈ atthi nu kho tÈtÈ”ti-Èdi. TathÈti samuccayattho. IdÈni nÈmasaddassa maÒÒanatthataÑ dassento Èha “tathÈ atthi maÒÒe”ti-Èdi.

DukkhÈbhitunnatÈyÈti mÈnasikena dukkhena abhipÊÄitattÈ. Etamatthanti “atthi nu kho tÈta sudinna amhÈkaÑ dhanan”ti-ÈdinÈ yathÈvuttamatthaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 9

AnokappanÈmarisanatthavasenÈti ettha anokappanaÑ asaddahanaÑ. AmarisanaÑ asahanaÑ. AnÈgatavacanaÑ anÈgatasaddappayogo, attho pana vattamÈnakÈlikova. TenÈha “paccakkhampÊ”ti. Na marisayÈmÊti na visahÈmi. TaÑ na sundaranti “tadÈyan”ti pÈÔhaÑ sandhÈyÈha. AlaÑ gahapati, kataÑ me ajja bhattakiccanti thero ukkaÔÔha-ekÈsanikatÈya paÔikkhipanto evamÈha. UkkaÔÔha-ekÈsanikatÈyÈti ca idaÑ bh|takathanavasena vuttaÑ therassa tathÈbhÈvadÊpanatthaÑ. Mudukassapi hi ekÈsanikassa yÈya nisajjÈya kiÒcimattampi bhojanaÑ bhuttaÑ, vattasÊsenapi tato vuÔÔhitassa puna bhuÒjituÑ na vaÔÔati. TenÈha tipiÔakac|ÄÈbhayatthero “ÈsanaÑ vÈ rakkheyya bhojanaÑ vÈ”ti. UkkaÔÔhapiÓÉapÈtikopi samÈnoti nidassanamattamidaÑ, thero sapadÈnacÈrikesupi ukkaÔÔhoyeva. UkkaÔÔhasapadÈnacÈrikopi hi purato ca pacchato ca ÈhaÔabhikkhampi aggahetvÈva gharadvÈre ÔhatvÈ pattavissajjanameva karoti, tasmÈ thero ukkaÔÔhasapadÈnacÈrikattÈpi svÈtanÈya bhikkhaÑ nÈdhivÈseti. Atha kasmÈ “adhivÈsesÊ”ti Èha “sace ekabhattampi na gahessÈmÊ”ti-Èdi. PaÓÉitÈ hi mÈtÈpit|naÑ ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vÈ kÈtabbaÑ anuggahaÑ ajjhupekkhitvÈ dhuta~gavisuddhikÈ na bhavanti. 33. MajjhimappamÈÓoti catuhattho puriso majjhimappamÈÓo. “Chahattho”tipi keci. Tiro karonti etÈyÈti tirokaraÓÊti sÈÓipÈkÈravacano ayaÑ tirokaraÓÊ-saddoti Èha “tirokaraÓiyanti karaÓatthe bhumman”ti. “TirokaraÓiyÈ”ti vattabbe “tirokaraÓiyan”ti karaÓatthe bhummaÑ vuttaÑ. TirokaraÓÊya-saddo vÈ ayaÑ sÈÓipÈkÈrapariyÈyoti dassento Èha “athavÈ”ti-Èdi. TaÑ parikkhipitvÈti taÑ samantatokhipitvÈ, parito bandhitvÈti vuttaÑ hoti. TenÈha “samantato katvÈ”ti. Vibhattipatir|pakopi nipÈto hotÊti Èha “tenÈti ayampi vÈ”ti-Èdi. 34. “Atha kho Èyasmato sudinnassa pitÈ sake nivesane paÓÊtaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ paÔiyÈdÈpetvÈ Èyasmato sudinnassa kÈlaÑ Èrocesi ‘kÈlo tÈta sudinna, niÔÔhitaÑ bhattan’ti” evaÑ kÈlÈrocanassa pÈÄiyaÑ anÈruÄhattÈ Èha “kiÒcÈpi pÈÄiyaÑ

VinayapiÔaka 10

kÈlÈrocanaÑ na vuttan”ti. Œrociteyeva kÈleti “kÈlo tÈta sudinna, niÔÔhitaÑ bhattan”ti kÈle Èrociteyeva. Dve puÒjeti kahÈpaÓapuÒjaÒca suvaÓÓapuÒjaÒca.

Pettikanti pitito ÈgataÑ pettikaÑ. Nihitanti bh|migataÑ. Payuttanti vaÉÉhivasena payojitaÑ. TaddhitalopaÑ katvÈ veditabbanti yathÈ aÒÒatthÈpi “pitÈmahaÑ dhanaÑ laddhÈ, sukhaÑ jÊvati saÒjayo”ti vuttaÑ, evaÑ taddhitalopaÑ katvÈ vuttanti daÔÔhabbaÑ, pitÈmahato ÈgataÑ, pitÈmahassa vÈ idaÑ petÈmahaÑ. Pabbajitali~ganti samaÓavesaÑ. Na rÈjabhÊtoti aparÈdhakÈraÓÈ na rÈjakulÈ bhÊto. YesaÑ santakaÑ dhanaÑ gahitaÑ, te iÓÈyikÈ. Palibuddho pÊÄito.

Vibhattipatir|pakoti “tenÈ”ti padaÑ sandhÈyÈha. TaÑnidÈnanti taÑ dhanaÑ nidÈnaÑ kÈraÓamassÈti taÑnidÈnaÑ. AssÈti paccattavacanassa, padassa vÈ. Bhayanti cittassa utrastÈkÈrena pavattabhayaÑ adhippetaÑ, na ÒÈÓabhayaÑ, nÈpi “bhÈyati etasmÈ”ti evaÑ vuttaÑ ÈrammaÓabhayanti Èha “cittutrÈsoti attho”ti. Chambhitattanti teneva cittutrÈsabhayena sakalasarÊrassa chambhitabhÈvo. Visesato pana hadayamaÑsacalananti Èha “kÈyakampo hadayamaÑsacalanan”ti. LomahaÑsoti tena bhayena tena chambhitattena sakalasarÊralomÈnaÑ haÔÔhabhÈvo1, so pana nesaÑ bhittiyaÑ nÈgadantÈnaÑ viya uddhaÑmukhatÈti Èha “lomÈnaÑ haÑsanaÑ uddhaggabhÈvo”ti. 35. AttanÈti paccatte karaÓavacanaÑ, sayanti attho. DevaccharÈnanti anaccantiyo sandhÈyÈha. DevanÈÔakÈnanti naccantiyo, pariyÈyavacanaÑ vÈ etaÑ devakaÒÒÈnaÑ. SamuppannabalavasokÈ hutvÈti ayaÑ loko nÈma attÈnaÑva cinteti, tasmÈ sÈpi “idÈni ahaÑ anÈthÈ jÈtÈ”ti attÈnaÑva cintayamÈnÈ “ayaÑ ajja Ègamissati, ajja ÈgamissatÊ”ti aÔÔha vassÈni bahi na nikkhantÈ etaÑ nissÈya mayÈ dÈrakopi na laddho, yassa ÈnubhÈvena jÊveyyÈmi, ito cÈmhi parihÊnÈ aÒÒato cÈti samuppannabalavasokÈ hutvÈ. KularukkhapatiÔÔhÈpane bÊjasadisattÈ kulavaÑsappatiÔÔhÈpako putto idha bÊjakoti adhippebhoti Èha ______________________________________________________________ 1. ThaddhabhÈvo (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 11

“KulavaÑsabÊjakaÑ ekaÑ puttan”ti. SaÑ nÈma dhanaÑ, tassa patÊti saÑpati, dhanavÈ vibhavasampanno. DiÔÔhadhammikasamparÈyikahitÈvahattÈ tassa hitanti sÈpateyyaÑ, tadeva dhanaÑ vibhavoti Èha “imaÑ sÈpateyyaÑ evaÑ mahantaÑ amhÈkaÑ vibhavan”ti. 36. ItthÊnaÑ kumÈrÊbhÈvappattito paÔÔhÈya pacchimavayato oraÑ asati vibandhe aÔÔhame aÔÔhame sattÈhe gabbhÈsayasaÒÒite tatiye Èvatte katipayÈ lohitapÊÄakÈ saÓÔhahitvÈ aggahitapubbÈ eva bhijjanti, tato lohitaÑ paggharati, tattha utusamaÒÒÈ pupphasamaÒÒÈ cÈti Èha “pupphanti utukÈle uppannalohitassa nÈman”ti. GabbhapatiÔÔhÈnaÔÔhÈneti yasmiÑ okÈse dÈrako nibbattati, tasmiÑ padese. SaÓÔhahitvÈti nibbattitvÈ. BhijjantÊti aggahitapubbÈ eva bhijjanti. AyaÒhi tÈsaÑ sabhÈvo. DosenÈti lohitamalena. Suddhe vatthumhÊti paggharitalohitattÈ anÈmayattÈ ca nahÈnato paraÑ catutthadivasato paÔÔhÈya suddhe gabbhÈsaye. Suddhe pana vatthumhÊ mÈtÈpit|su ekavÈraÑ sannipatitesu yÈva satta divasÈni khettameva hoti gabbhasaÓÔhahanassa parittassa lohitalepassa1 vijjamÈnattÈ. Keci pana “aÉÉhamÈsamattampi khettamevÈ”ti vadanti. BÈhÈyanti adhikaraÓe bhummanti Èha “purÈÓadutiyikÈya yÈ bÈhÈ, tatra naÑ gahetvÈ”ti. Upayogatthe bhummavacanampi yujjatiyeva yathÈ “sudinnassa pÈdesu gahetvÈ”ti.

Pubbepi paÒÒattasikkhÈpadÈnaÑ sabbhÈvato “apaÒÒatte sikkhÈpade”ti pÈrÈjikaÑ sandhÈya vuttanti Èha “paÔhamapÈrÈjikasikkhÈpade aÔÔhapite”ti. VuttamevatthaÑ vibhÈvento Èha “bhagavato kira paÔhamabodhiyan”ti-Èdi. Evar|panti pÈrÈjikapaÒÒattiyÈ anur|paÑ. NidassanamattaÒcetaÑ, saÑghÈdisesapaÒÒattiyÈ anur|pampi ajjhÈcÈraÑ nÈkaÑsuyeva. TenevÈha “avasese paÒca khuddakÈpattikkhandhe eva paÒÒapesÊ”ti. IdaÒca thullaccayÈdÊnaÑ paÒcannaÑ lahukÈpattikkhandhÈnaÑ sabbÈvamattaÑ sandhÈya vuttaÑ, na paÒcÈpattikkhandhÈnaÑ anavasesato paÒÒattattÈva. PaÔhamabodhiyaÑ paÒcannaÑ lahukÈpattÊnaÑ sabbÈvavacaneneva dhammasenÈpatissa sikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanÈ visesato garukÈpattipaÒÒattiyÈ pÈtimokkhuddesassa ca hetubh|tÈti daÔÔhabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Lohitalesassa (SÊ)

VinayapiÔaka 12

Keci pana “tasmiÑ tasmiÑ pana vatthusmiÑ avasesapaÒcakhuddakÈpattikkhandhe eva paÒÒapesÊti idaÑ dvÈdasame vasse veraÒjÈyaÑ vutthavassena bhagavatÈ tato paÔÔhÈya aÔÔhavassabbhantare paÒÒattasikkhÈpadaÑ sandhÈya vuttan”ti vadanti, taÑ na sundaraÑ tato pubbepi sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ sabbhÈvato. Teneva veraÒjakaÓÉe “ekabhikkhunÈpi ratticchedo vÈ pacchimikÈya tattha vassaÑ upagacchÈmÈti vassacchedo vÈ na kato”ti ca “sÈmampi pacanaÑ samaÓasÈruppaÑ na hoti, na ca vaÔÔatÊ”ti ca vuttaÑ. ŒrÈdayiÑs|ti cittaÑ gaÓhiÑsu, ajjhÈsayaÑ p|rayiÑsu, hadayagÈhiniÑ paÔipattiÑ paÔipajjiÑs|ti attho. EkaÑ samayanti ekasmiÑ samaye, paÔhamabodhiyanti attho.

YaÑ ÈdÊnavanti sambandho. SikkhÈpadaÑ paÒÒapentoti paÔhamapÈrÈjikasikkhÈpadaÑ paÒÒapento. ŒdÊnavaÑ dassessatÊti “varaÑ te moghapurisa ÈsÊvisassa ghoravisassa mukhe a~gajÈtaÑ pakkhittaÑ, na tveva mÈtugÈmassa a~gajÈte a~gajÈtaÑ pakkhittan”ti-ÈdinÈ yaÑ ÈdÊnavaÑ dassessati. AbhiviÒÒÈpesÊti imassa “pavattesÊ”ti ayamattho kathaÑ laddhoti Èha “pavattanÈpi hÊ”ti-Èdi. KÈyaviÒÒatticopanatoti kÈyaviÒÒattivasena pavattacalanato. KasmÈ panesa methunadhammena anatthikopi samÈno tikkhattuÑ abhiviÒÒÈpesÊti Èha “tikkhattuÑ abhiviÒÒÈpanaÒcesÈ”ti-Èdi. Tattha tikkhattuÑ abhiviÒÒÈpananti muttipÈpanavasena tÊsu vÈresu methunadhammassa pavattanaÑ.

Sabbesampi padÈnaÑ avadhÈraÓaphalattÈ vinÈpi evakÈraÑ avadhÈraÓattho viÒÒÈyatÊti Èha “teneva ajjhÈcÈrenÈ”ti. AÔÔha hi gabbhakÈraÓÈni. VuttaÒhetaÑ–

“MethunacoÄaggahaÓaÑ, tanusaÑsaggo ca nÈti-ÈmasanaÑ. PÈnaÑ dassanasavanaÑ, ghÈyanamiti gabbhahetavo aÔÔhÈ”ti.

IdÈni avadhÈraÓena nivattitamatthaÑ dassetukÈmo Èha “kiÑ pana aÒÒathÈpi gabbhaggahaÓaÑ hotÊ”ti-Èdi. Nanu ca nÈbhiparÈmasanampi kÈyasaÑsaggoyeva, kasmÈ naÑ visuÑ vattanti? UbhayesaÑ chandarÈgavasena kÈyasaÑsaggo vutto, itthiyÈ chandarÈgavasena nÈbhiparÈmasanaÑ, vatthuvasena vÈ taÑ visuÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. KathaÑ pana kÈyasaÑsaggena gabbhaggahaÓaÑ hoti, kathaÒca tattha sukkasoÓi tassa sambhavoti Èha “itthiyo

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 13

hÊ”ti-Èdi. ChandarÈguppattivasena itthiyÈ sukkakoÔÔhÈso calito hoti, sopi gabbhasaÓÔhÈnassa paccayo hotÊti adhippÈyo. ItthisantÈnepi hi rasÈdisattadhÈtuyo labbhantiyeva. TenÈha “a~gapacca~gaparÈmasanaÑ sÈdiyantiyopi gabbhaÑ gaÓhantÊ”ti. GaÓÔhipadesu pana “kÈyasaÑsaggÈdinÈ sattappakÈrena gabbhaggahaÓe pitu sukkakoÔÔhÈsaÑ vinÈ chandarÈgavasena mÈtu vikÈrappattaÑ lohitameva gabbhasaÓÔhÈnassa paccayo hotÊ”ti vuttaÑ. “Yassa a~gapacca~gaparÈmasanaÑ sÈdiyitvÈ mÈtÈ puttaÑ paÔilabhati, sace so aparena samayena paripuÓÓindriyo1 hutvÈ tÈdisaÑ pitaraÑ manussajÈtikaÑ jÊvitÈ voropeti, pitughÈtakova hotÊ”ti vadanti.

TaÑ asuciÑ ekadesaÑ mukhena aggahesÊti purÈÓacÊvaraÑ dhovantÊ tattha yaÑ asuciÑ addasa, taÑ asuciÑ ekadesaÑ pivi. “VaÔÔati tumhÈkaÑ methunadhammo”ti puÔÔho “kappatu vÈ mÈ vÈ kappatu, mayaÑ tena anatthikÈ”ti dassento Èha “anatthikÈ mayaÑ etenÈ”ti. KiÒcÈpi nÈbhiparÈmasane methunarÈgo natthi, tathÈpi nÈbhiparÈmasanakÈle phassasÈdiyanavasena assÈdamattaÑ tassÈ ahosÊti gahetabbaÑ, aÒÒathÈ gabbhasaÓÔhahanaÑ na siyÈ. DiÔÔhama~galikÈya nÈbhiparÈmasanena maÓÉabyassa nibbatti ahosi, caÓÉapajjotamÈtu nÈbhiyaÑ vicchikÈ pharitvÈ gatÈ, tena caÓÉapajjotassa nibbatti ahosÊti Èha “eteneva nayenÈ”ti-Èdi. PurisaÑ upanijjhÈyatÊti vÈtapÈnÈdinÈ disvÈ vÈ diÔÔhapubbaÑ vÈ purisaÑ upanijjhÈyati. RÈjorodhÈ viyÈti sÊhaÄadÊpe kira ekissÈ itthiyÈ tathÈ ahosi, tasmÈ evaÑ vuttaÑ.

IdhÈti imasmiÑ vatthusmiÑ. Ayanti sudinnassa purÈÓadutiyikÈ. YaÑ sandhÈyÈti yaÑ ajjhÈcÈraÑ sandhÈya. SukkaÑ2 sandhÈya “mÈtÈpitaro ca sannipatitÈ hontÊ”ti vuttaÑ, mÈtÈ ca utunÊ hotÊti lohitaÑ sandhÈya. Tattha sannipatitÈ hontÊti asaddhammavasena ekasmiÑ ÔhÈne samÈgatÈ sa~gatÈ honti. MÈtÈ ca utunÊ hotÊti idaÑ utusamayaÑ sandhÈya vuttaÑ, na lokasamaÒÒÈkarajassa lagganadivasamattaÑ. Gandhabboti tatr|pagasatto, gantabboti vuttaÑ hoti. TakÈrassa dhakÈro katoti daÔÔhabbaÑ. Atha vÈ gandhanato uppajjanagatiyÈ nimittupaÔÔhÈnena ______________________________________________________________ 1. Paripakkindriyo (SÊ, SyÈ) 2. Na sukkaÑ (Ka)

VinayapiÔaka 14

s|canato dÊpanato gandhoti laddhanÈmena bhavagÈmikammunÈ abbati pavattatÊti gandhabbo, tattha uppajjanakasatto. PaccupaÔÔhito hotÊti upagato hoti. Ettha ca na mÈtÈpit|naÑ sannipÈtaÑ olokayamÈno samÊpe Ôhito nÈma hoti, kammayantayantito1 pana eko satto tasmiÑ okÈse nibbattanako purimajÈtiyaÑ Ôhitoyeva gatinimittÈdi-ÈrammaÓakaraÓavasena upapattÈbhimukho hotÊti adhippÈyo.

SannipÈtÈti samodhÈnena samÈgamena. GabbhassÈti gabbhe nibbattanakasattassa. Gabbhe nibbattanakasattopi hi gabbhoti vuccati. YathÈha “yathÈ kho panÈnanda aÒÒÈ itthikÈ nava vÈ dasa vÈ mÈse gabbhaÑ kucchinÈ pariharitvÈ vijÈyantÊ”ti2. Katthaci pana gabbhoti mÈtukucchi vutto. YathÈha–

“YamekarattiÑ paÔhamaÑ, gabbhe vasati mÈÓavo. AbbhuÔÔhitova so yÈti, sa gacchaÑ na nivattatÊ”ti3.

Ettha ca gabbhati attabhÈvabhÈvena pavattatÊti gabbho, kalalÈdi-avattho dhammappabandho, taÑnissitattÈ pana sattasantÈno “gabbho”ti vutto yathÈ “maÒcÈ ukkuÔÔhiÑ karontÊ”ti. TaÑnissayabhÈvato mÈtukucchi “gabbho”ti veditabbo. Gabbho viyÈti vÈ. YathÈ hi nivÈsaÔÔhÈnatÈya sattÈnaÑ ovarako “gabbho”ti vuccati, evaÑ gabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ yÈva abhijÈti nivÈsaÔÔhÈnatÈya mÈtukucchi “gabbho”ti vuttoti veditabbo. Avakkanti hotÊti nibbatti hoti.

ŒrakkhadevatÈti tassa ÈrakkhatthÈya ÔhitÈ devatÈ. Assa taÑ ajjhÈcÈranti sambandho. TathÈ nicchÈresunti tathÈ mahantaÑ saddaÑ katvÈ nicchÈresuÑ. KiÒcÈpi idha pÈÄiyaÑ ÈkÈsaÔÔhadevatÈ visuÑ na ÈgatÈ, tathÈpi saddassa anussÈvane ayamanukkamoti dassetuÑ cÈtumahÈrÈjikadevatÈyo dvidhÈ katvÈ ÈkÈsaÔÔhadevatÈ visuÑ vuttÈ. Tenettha ÈkÈsaÔÔhakÈnaÑ visuÑ gahitattÈ cÈtumahÈrÈjikÈti paribhaÓÉapabbataÔÔhakÈ veditabbÈ. ItihÈti nipÈtasamudÈyo evaÑsaddassa atthe daÔÔhabboti Èha “evan”ti. KhaÓena muhuttenÈti padadvayaÑ vevacanabhÈvato samÈnatthamevÈti daÔÔhabbaÑ. EkakolÈhalamahosÊti ______________________________________________________________ 1. KammayantasaÓÔhito (SÊ, Ka) 2. Ma 3. 136 piÔÔhe. 3. Khu 5. 353 piÔÔhe JÈtake.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 15

devabrahmalokesu ekakolÈhalamahosi. KiÒcÈpi hi so saddo yÈva brahmalokÈ abbhuggacchi, tathÈpi na so manussÈnaÑ visayo tesaÑ r|paÑ viya, teneva bhikkh| pucchiÑsu “kacci no tvaÑ Èvuso sudinna anabhirato”ti. 37. “EvaÑ mÈtÈputtÈnaÑ pabbajjÈ saphalÈ ahosi, pitÈ pana vippaÔisÈrÈbhibh|to vihÈsÊ”ti vacanato sudinnassa tasmiÑattabhÈve arahattÈdhigamo nÈhosÊti viÒÒÈyati. Keci pana “pubbekatapuÒÒatÈya codiyamÈnassa bhabbakulaputtassÈti vuttattÈ sudinno taÑ kukkuccaÑ vinodetvÈ arahattaÑ sacchÈkÈsi, teneva pabbajjÈ anuÒÒÈtÈ”ti vadanti. TaÑ pÈÄiyÈ aÔÔhakathÈya ca na sameti. PubbekatapuÒÒatÈ ca appamÈÓaÑ tÈdisassapi antarÈkatapÈpakammassa vasena ajÈtasattuno viya adhigamantarÈyadassanato. KatÈkatÈnusocanalakkhaÓaÑ kukkuccaÑ idhÈdhippetanti Èha “ajjhÈcÈrahetuko pacchÈnutÈpo”ti. KataÑ ajjhÈcÈraÑ paÔicca anusocanavasena vir|paÑ saraÓaÑ cintanaÑ vippaÔisÈroti Èha “vippaÔisÈrotipi tasseva nÈman”ti. KucchitaÑ kataÑ kiriyÈti kukataÑ, kukatameva kukkuccanti Èha “kucchitakiriyÈbhÈvato kukkuccan”ti. PariyÈdinnamaÑsalohitattÈti parikkhÊÓamaÑsalohitattÈ. AvipphÈrikoti uddesÈdÊsu byÈpÈrarahito, abyÈvaÔoti attho. Vahacchinnoti chinnavaho, bhÈravahanena chinnakkhandhoti vuttaÑ hoti. TaÑ taÑ cintayÊti “yadi ahaÑ taÑ pÈpaÑ na karissaÑ, ime bhikkh| viya paripuÓÓasÊlo assan”ti-ÈdinÈ taÑ taÑ cintayi. 38. EvaÑbh|tanti kisal|khÈdibhÈvappattaÑ. GaÓasa~gaÓikÈpapaÒcenÈti gaÓe janasamÈgame sannipatanaÑ gaÓasa~gaÓikÈ, gaÓasa~gaÓikÈyeva papaÒco gaÓasa~gaÓikÈpapaÒco, tena. Ya’ssÈti ye assa. KathÈphÈsukÈti vissÈsikabhÈveneva kathÈkaraÓe phÈsukÈ, sukhena vattuÑ sakkuÓeyyÈ, sukhasambhÈsÈti attho. PasÈdassa pamÈÓato |nÈdhikattaÑ sabbadÈ sabbesaÑ natthÊti Èha “pasÈdapatiÔÔhÈnokÈsassa sampuÓÓattÈ”ti. DÈnÊti imasmiÑ atthe etarahisaddo atthÊti Èha “dÈnÊti nipÈto”ti. No-saddopi nu-saddo viya pucchanatthoti Èha

VinayapiÔaka 16

“kacci nu tvan”ti. Tameva anabhiratinti tehi bhikkh|hi pucchitaÑ tameva gihibhÈvapatthanÈkÈraÑ anabhiratiÑ. “TamevÈ”ti avadhÈraÓena nivattitamatthaÑ dassento Èha “adhikusalÈnan”ti-Èdi. AdhikusalÈ dhammÈ samathavipassanÈdayo. AtthÊti visayabhÈvena citte parivattanaÑ sandhÈya vuttaÑ, na pÈpassa vattamÈnataÑ sandhÈya, atthivisayabhÈvena citte parivattatÊti vuttaÑ hoti. TenÈha “niccakÈlaÑ abhimukhaÑ viya me tiÔÔhatÊ”ti.

YaÑ tvanti ettha yanti hetu-atthe nipÈto, karaÓatthe vÈ paccattavacananti Èha “yena pÈpenÈ”ti. AnekapariyÈyenÈti ettha pariyÈya saddo kÈraÓavacanoti Èha “anekakÈraÓenÈ”ti. VirÈgatthÈyÈti bhavabhogesu virajjanatthÈya. No rÈgena rajjanatthÈyÈti bhavabhogesuyeva rÈgena araÒjanatthÈya. TenÈha “bhagavatÈ hÊ”ti-Èdi. Esa nayo sabbapades|ti adhippÈyikamattaÑ sabbapadesu atidissati. IdaÑ panettha pariyÈyavacanamattanti “visaÑyogÈyÈ”ti-ÈdÊsu sabbapadesu “kilesehi visaÑyujjanatthÈyÈ”ti-ÈdinÈ padatthavibhÈvanavasena vuttapariyÈyavacanaÑ sandhÈya vadati. Na saÑyujjanatthÈyÈti kilesehi na saÑyujjanatthÈya. AggahaÓatthÈyÈti kilese aggahaÓatthÈya, bhavabhoge vÈ taÓhÈdiÔÔhivasena aggahaÓatthÈya. Na sa~gahaÓatthÈyÈti etthÈpi iminÈva nayena attho videtabbo.

NibbattitalokuttaranibbÈnamevÈti sa~khÈrehi nikkhantaÑ vivittaÑ, tatoyeva lokato uttiÓÓattÈ lokuttaraÑ nibbÈnaÑ. MadanimmadanÈyÈtivÈti ettha avuttasamuccayatthena vÈ-saddena Èdi-atthena iti-saddena vÈ “pipÈsavinayÈyÈ”ti-Èdi sabbaÑ sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. NibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnena ariyamaggena pahÊyamÈnÈ rÈgamÈnamadÈdayo taÑ patvÈ pahÊyanti nÈmÈti Èha “yasmÈ pana taÑ ÈgammÈ”ti-Èdi. Tattha taÑ ÈgammÈti nibbÈnaÑ Ègamma paÔicca ariyamaggassa ÈrammaÓapaccayabhÈvahetu. MÈnamadapurisamadÈdayoti ettha jÈti-ÈdiÑ nissÈya seyyassa “seyyohamasmÊ”ti-ÈdinÈ uppajjanakamÈnoyeva madajananaÔÔhena madoti mÈnamado. Purisamado vuccati purisamÈno, “ahaÑ puriso”ti uppajjanakamÈno. “AsaddhammasevanasamatthataÑ nissÈya pavatto mÈno, rÈgo eva vÈ purisamado”ti keci. Œdi-saddena balamadayobbanamadÈdiÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 17

sa~gaÓhÈti. MahÈgaÓÔhipade pana majjhimagaÓÔhipade ca “purisamado nÈma sambhavo”ti vuttaÑ, taÑ idha yuttaÑ viya na dissati. Na hi “bhagavatÈ sambhavassa vinÈsÈya dhammo desito”ti vattuÑ vaÔÔati. NimmadÈti vigatamadabhÈvÈ. Imameva hi atthaÑ dassetuÑ “amadÈ”ti vuttaÑ. MadÈ nimmadÊyanti ettha amadabhÈvaÑ vinÈsaÑ gacchantÊti madanimmadano. Esa nayo sesapadesupi.

KÈmapipÈsÈti kÈmÈnaÑ pÈtukamyatÈ, kÈmataÓhÈti attho. ŒlÊyanti abhiramitabbaÔÔhena sevÊyantÊti ÈlayÈ, paÒca kÈmaguÓÈti Èha “paÒca kÈmaguÓÈlayÈ”ti. PaÒcasu hi kÈmaguÓesu chandarÈgaggahÈneneva paÒca kÈmaguÓÈpi pahÊnÈ nÈma honti, teneva “yo bhikkhave r|pesu chandarÈgo”ti-Èdi1 vuttaÑ. PaÒcakÈmaguÓesu vÈ ÈlayÈ paÒcakÈmaguÓÈlayÈ. ŒlÊyanti allÊyanti abhiramanavasena sevantÊti ÈlayÈti hi taÓhÈvicaritÈnaÑ adhivacanaÑ. Tebh|makavaÔÔanti tÊsu bh|mÊsu kammakilesavipÈkÈ vaÔÔanaÔÔhena vaÔÔaÑ. VirajjatÊti palujjati. “VirajjatÊti kÈmavinÈso vutto, nirujjhatÊti ekappahÈrena vinÈso”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. VirÈgo nirodhoti sÈmaÒÒacodanÈyapi “taÓhÈkkhayo”ti adhikatattÈ taÓhÈya eva virajjanaÑ nirujjhanaÒca vuttaÑ.

Catasso yoniyoti ettha yonÊti khandhakoÔÔhÈsassapi kÈraÓassapi passÈvamaggassapi nÈmaÑ. “Catasso nÈgayoniyo catasso supaÓÓayoniyo”ti2 ettha hi khandhakoÔÔhÈso yoni nÈma. “Yoni hesÈ bh|mija phalassa adhigamÈyÈ”ti3 ettha kÈraÓaÑ. “Na cÈhaÑ brÈhmaÓaÑ br|mi, yonijaÑ mattisambhavan”ti4ettha passÈvamaggo. Idha pana khandhakoÔÔhÈso “yonÊ”ti adhippeto. Yavanti tÈya sattÈ amissitÈpi samÈnajÈtitÈya missitÈ hontÊti yoni. SÈ pana atthato aÓÉÈdi-uppattiÔÔhÈnavisiÔÔho khandhÈnaÑ bhÈgaso pavattiviseso, sÈ ca aÓÉajajalÈbujasaÑsedaja-opapÈtikavasena catubbidhÈ. VuttaÒhetaÑ “catasso kho imÈ sÈriputta yoniyo. KatamÈ catasso? AÓÉajÈ yoni jalÈbujÈ yoni saÑsedajÈ yoni opapÈtikÈ yonÊ”ti5. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 194 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 202 piÔÔhe. 3. Ma 3. 182 piÔÔhe. 4. Ma 2. 410; Khu 1. 70 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 105 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 18

Tattha aÓÉe jÈtÈ aÓÉajÈ. JalÈbumhi jÈtÈ jalÈbujÈ. SaÑsede jÈtÈ saÑsedajÈ. VinÈ etehi kÈraÓehi uppatitvÈ viya nibbattÈti opapÈtikÈ. Ettha ca petaloke tiracchÈne manussesu ca aÓÉajÈdayo catassopi yoniyo sambhavanti, manussesu panettha kecideva opapÈtikÈ honti mahÈpadumakumÈrÈdayo viya. AÓÉajÈpi kontaputtÈ dvebhÈtiyattherÈ viya, saÑsedajÈpi padumagabbhe nibbattapokkharasÈtibrÈhmaÓapadumavatÊdevÊ-Èdayo viya kecideva honti, yebhuyyena pana manussÈ jalÈbujÈva. Petesupi nijjhÈmataÓhikapetÈnaÑ niccadukkhÈturatÈya kÈmasevanÈ natthi, tasmÈ te gabbhaseyyakÈ na honti. JÈlÈvantatÈya na tÈsaÑ kucchiyaÑ gabbho saÓÔhÈti, tasmÈte opapÈtikÈyeva saÑsedajatÈyapi asambhavato, avasesapetÈ pana catuyonikÈpi honti. YathÈ ca te, evaÑ yakkhÈpi sabbacatuppadapakkhijÈtidÊghajÈti-Èdayopi sabbe catuyonikÈyeva. Sabbe nerayikÈ ca cÈtumahÈrÈjikato paÔÔhÈya uparidevÈ ca opapÈtikÈyeva, bhummadevÈ pana catuyonikÈva honti. Tattha devamanussesu saÑsedaja-opapÈtikÈnaÑ ayaÑ viseso–saÑsedajÈ mandÈ daharÈ hutvÈ nibbattanti, opapÈtikÈ soÄasavassuddesikÈ hutvÈ.

PaÒca gatiyoti ettha sukatadukkaÔakammavasena gantabbÈ upapajjitabbÈti gatiyo. YathÈ hi kammabhavo paramatthato asatipi kÈrake paccayasÈmaggiyÈ siddho, taÑsama~gÊnÈ santÈnalakkhaÓena sattena katoti voharÊyati, evaÑ upapattibhavalakkhaÓagatiyo paramatthato asatipi gamake taÑtaÑkammavasena yesaÑ tÈni kammÈni tehi gantabbÈti voharÊyanti. Apica gatigati nibbattigati ajjhÈsayagati vibhavagati nipphattigatÊti bahuvidhÈ gati nÈma. Tattha “taÑ gatiÑ pecca gacchÈmÊ”ti1 ca “yassa gatiÑna jÈnanti, devÈ gandhabbamÈnusÈ”ti2 ca ayaÑ gatigati nÈma. “ImesaÑ kho panÈhaÑ bhikkh|naÑ sÊlavantÈnaÑ neva jÈnÈmi ÈgatiÑ vÈ gatiÑ vÈ”ti3 ayaÑ nibbattigati nÈma. “Evampi kho te ahaÑ brahme gatiÒca pajÈnÈmi cutiÒca pajÈnÈmÊ”ti4 ayaÑ ajjhÈsayagati nÈma. “Vibhavo gati dhammÈnaÑ, nibbÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 494 piÔÔhe. 2. Khu 1. 73, 378 piÔÔhesu. 3. Ma 1. 409 piÔÔhe. 4. Ma 1. 404 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 19

arahato gatÊ”ti1 ayaÑ vibhavagati nÈma. “Dveyeva gatiyo sambhavanti anaÒÒÈ”ti2 ayaÑ nipphattigati nÈma. TÈsu idha gatigati adhippetÈ, sÈ pana nirayatiracchÈnayonipettivisayamanussadevÈnaÑ vasena paÒcavidhÈ hoti. VuttaÒhetaÑ “paÒca kho imÈ sÈriputta gatiyo. KatamÈ paÒca? Nirayo tiracchÈnayoni pettivisayo manussÈ devÈ”ti3.

Tattha yassa uppajjati, taÑ br|hentoyeva uppajjatÊti ayo, sukhaÑ. Natthi ettha ayoti nirayo, tato eva ramitabbaÑ assÈdetabbaÑ tattha natthÊti nirati-atthena nirassÈdaÔÔhena ca nirayoti vuccati. TiriyaÑ aÒcitÈti4 tiracchÈnÈ, devamanussÈdayo viya uddhaÑ dÊghÈ ahutvÈ tiriyaÑ dÊghÈti attho. PakaÔÔhato sukhato ayanaÑ apagamo peccabhÈvo, taÑ peccabhÈvaÑ pattÈnaÑ visayoti pettivisayo, petayoni. Manassa ussannatÈya manussÈ, satis|rabhÈvabrahmacariyayogyatÈdiguÓavasena upacitamÈnasatÈya ukkaÔÔhaguÓacittatÈya manussÈti vuttaÑ hoti, ayaÑ panattho nippariyÈyato jambudÊpavÈsÊvasena veditabbo. YathÈha “tÊhi bhikkhave ÔhÈnehi jambudÊpakÈ manussÈ uttarakuruke ca manusse adhiggaÓhanti deve ca tÈvatiÑse. Katamehi tÊhi? S|rÈ satimanto idha brahmacariyavÈso”ti5. TathÈ hi buddhÈ ca bhagavanto paccekabuddhÈ aggasÈvakÈ mahÈsÈvakÈ cakkavattino aÒÒe ca mahÈnubhÈvÈ sattÈ tattheva uppajjanti, tehi samÈnar|pÈditÈya pana saddhiÑ parittadÊpavÈsÊhi itaramahÈdÊpavÈsinopi manussÈtveva paÒÒÈyiÑsu.

Apare pana bhaÓanti “lobhÈdÊhi alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa ussannatÈya manussÈ. Ye hi sattÈ manussajÈtikÈ, tesu visesato lobhÈdayo alobhÈdayo ca ussannÈ. Te lobhÈdi-ussannatÈya apÈyamaggaÑ, alobhÈdi-ussannatÈya sugatimaggaÑ nibbÈnagÈmimaggaÒca parip|renti, tasmÈ lobhÈdÊhi alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa ussannatÈya parittadÊpavÈsÊhi saddhiÑ catumahÈdÊpavÈsino sattavisesÈ manussÈti vuccantÊ”ti. LokayÈ pana ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 263 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 83; DÊ 2. 14; DÊ 3. 117 piÔÔhesu. 3. Ma 1. 106 piÔÔhe. 4. AÒjitÈti (SÊ), aÒchitÈti (Ka) 5. AÑ 3. 198 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 20

“manuno apaccabhÈvena manussÈ”ti vadanti. Manu nÈma paÔhamakappiko lokamariyÈdÈya Èdibh|to sattÈnaÑ hitÈhitavidhÈyako kattabbÈkattabbatÈvasena pituÔÔhÈniyo, yo sÈsane mahÈsammatoti vuccati amhÈkaÑ bodhisatto, paccakkhato paramparÈya ca tassa ovÈdÈnusÈsaniyaÑ ÔhitÈ sattÈ puttasadisatÈya “manussÈ, mÈnusÈ”ti ca vuccanti. Tato eva hi te “mÈnavÈ manujÈ”ti ca voharÊyanti.

PaÒcahi kÈmaguÓehi attano attano devÈnubhÈvasa~khÈtehi iddhavisesehi ca dibbanti kÊÄanti laÄanti jotantÊti devÈ. Tattha kÈmadevÈ kÈmaguÓehi ceva iddhivisesehi ca, itare iddhiviseseheva dibbantÊti veditabbÈ. SaraÓanti vÈ gamiyanti abhitthavÊyantÊti vÈ devÈ. Ettha ca nirayagatidevagatimanussagatÊhi saddhiÑ okÈsena khandhÈ vuttÈ. TiracchÈnayonipettivisayaggahaÓena khandhÈnaÑ eva gahaÓaÑ veditabbaÑ tesaÑ tÈdisassa paricchinnassa okÈsassa abhÈvato. Yattha yattha vÈ te araÒÒasamuddapabbatapÈdÈdike nibaddhavÈsaÑ vasanti, tÈdisassa ÔhÈnassa vasena okÈsopi gahetabbo. Satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo nava sattÈvÈsÈ ca heÔÔhÈ saÑvaÓÓitanayÈ eva. AparÈparabhÈvÈyÈti aparÈparaÑ yoni-Èdito yoni-ÈdibhÈvÈya. ŒbandhanaÑ gaÓÔhikaraÓaÑ, saÑsibbanaÑ tunnakaraÓaÑ. TaÓhÈya nikkhantaÑ tattha tassÈ sabbaso abhÈvato, nikkhamanaÒcassa1

taÓhÈya visaÑyogo evÈti Èha “visaÑyuttan”ti.

KÈmÈnaÑ pahÈnanti ettha kÈmaggahaÓena kÈmÊyatÊti kÈmo, kÈmetÊti kÈmoti duvidhassapi kÈmassa sa~gaho katoti Èha “vatthukÈmÈnaÑ kilesakÈmÈnaÒca pahÈnan”ti. VatthukÈmappahÈnaÒcettha tesu chandarÈgappahÈnenÈti veditabbaÑ. KÈmasaÒÒÈnanti kÈmesu, kÈmasahagatÈnaÑ vÈ saÒÒÈnaÑ. PariÒÒÈti tividhÈpi pariÒÒÈ idhÈdhippetÈti Èha “ÒÈtatÊraÓapahÈnavasena tividhÈ pariÒÒÈ”ti. Tattha katamÈ ÒÈtapariÒÒÈ? SabbaÑ tebh|makaÑ nÈmar|paÑ “idaÑ r|paÑ, ettakaÑ r|paÑ, na ito bhiyyo, idaÑ nÈmaÑ, ettakaÑ nÈmaÑ, na ito bhiyyo”ti bh|tupÈdÈyabhedaÑ r|paÑ phassÈdibhedaÑ nÈmaÒca lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnato vavatthapeti, kammÈvijjÈdikaÒcassa paccayaÑ pariggaÓhÈti, ayaÑ ÒÈtapariÒÒÈ. ______________________________________________________________ 1. NikkhamanaÒcassÈ (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 21

KatamÈ tÊraÓapariÒÒÈ? EvaÑ ÒÈtaÑ katvÈ taÑ sabbaÑ tÊreti aniccato dukkhato rogatoti dvÈcattÈlÊsÈya ÈkÈrehi, ayaÑ tÊraÓapariÒÒÈ nÈma. KatamÈ pahÈnapariÒÒÈ? EvaÑ tÊrayitvÈ aggamaggena sabbasmiÑ chandarÈgaÑ pajahati, ayaÑ pahÈnapariÒÒÈ. DiÔÔhivisuddhika~khÈvitaraÓavisuddhiyo vÈ ÒÈtapariÒÒÈ, maggÈmaggapaÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhi-Èdayo, kalÈpasammasanÈdi-anulomapariyosÈnÈ vÈ paÒÒÈ tÊraÓapariÒÒÈ, ariyamagge ÒÈÓaÑ nippariyÈyena pahÈnapariÒÒÈ. Idha pana kÈmasaÒÒÈnaÑ sabhÈvalakkhaÓapaÔivedhavasena aniccÈdisÈmaÒÒalakkhaÓavasena ca pavattamÈnÈnaÑ ÒÈtatÊraÓapariÒÒÈnampi kiccanipphattiyÈ maggeneva ijjhanato maggakkhaÓaÑyeva sandhÈya tividhÈpi pariÒÒÈ vuttÈ. Teneva “imesu paÒcasu ÔhÈnesu kilesakkhayakaro lokuttaramaggova kathito”ti vuttaÑ.

KÈmesu, kÈme vÈ pÈtumicchÈ kÈmapipÈsÈti Èha “kÈmesu pÈtabyatÈnaÑ, kÈme vÈ pÈtumicchÈnan”ti. Imesu paÒcasu ÔhÈnes|ti “kÈmÈnaÑ pahÈnaÑ akkhÈtan”ti-ÈdinÈ vuttesu paÒcasu ÔhÈnesu. TÊsu ÔhÈnes|ti “virÈgÈya dhammo desito, no sarÈgÈya, visaÑyogÈya dhammo desito, no saÑyogÈya, anupÈdÈnÈya dhammo desito, no sa-upÈdÈnÈyÈ”ti evaÑ vuttesu ÔhÈnesu. VippaÔisÈraÑ karotÊti evaÑ taÑ pÈpaÑ vippaÔisÈraÑ uppÈdeti. KÊdisaÑ vippaÔisÈraÑ karotÊti Èha “Êdisepi nÈmÈ”ti-Èdi. 39. NevapiyakamyatÈyÈti attanisatthu neva piyabhÈvakÈmatÈya. Na bhedapurekkhÈratÈyÈti na satthu tena bhikkhunÈ bhedanÈdhippÈyapurekkhÈratÈya. Na kalisÈsanÈropanatthÈyÈti na dosÈropanatthÈya. KalÊti kodhassetaÑ adhivacanaÑ, tassa sÈsanaÑ kalisÈsanaÑ, kodhavasena vuccamÈno garahadoso. Velanti sikkhÈpadavelaÑ. MariyÈdanti tasseva vevacanaÑ. SikkhÈpadaÒhi anatikkamanÊyaÔÔhena “velÈ, mariyÈdÈ”ti ca vuccati.

AjjhÈcÈravÊtikkamoti methunavasena pavatta-ajjhÈcÈrasa~khÈto vÊtikkamo. PakaraÓeti ettha pa-saddo Èrambhavacanoti Èha “kattuÑ ÈrabhatÊ”ti. Katthaci upasaggo dhÈtu-atthameva vadati, na visesatthajotakoti Èha “karotiyeva vÈ”ti.

VinayapiÔaka 22

JÈtiyÈti khattiyÈdijÈtiyÈ. GottenÈti gotamakassapÈdigottena. KolaputtiyenÈti khattiyÈdijÈtÊsuyeva sakkakulasotthiyakulÈdivisiÔÔhakulÈnaÑ puttabhÈvena. YasassÊti mahÈparivÈro. Pesalanti piyasÊlaÑ. AvikampamÈnenÈti paÔighÈnunayehi akampamÈnena. Yassa tasmiÑ attabhÈve uppajjanÈrahÈnaÑ maggaphalÈnaÑ upanissayo natthi, taÑ buddhÈ “moghapurisÈ”ti vadanti ariÔÔhalÈÄudÈyÊ-Èdike viya. Upanissaye satipi tasmiÑ khaÓe magge vÈ phale vÈ asati “moghapurisÈ”ti vadantiyeva dhaniya-upasenattherÈdike viya. Sudinnassa pana tasmiÑ attabhÈve maggaphalÈnaÑ upanissayo samucchinnoyeva, tena naÑ “moghapurisÈ”ti Èha.

SamaÓakaraÓÈnaÑ dhammÈnanti hirottappÈdÊnaÑ. MaggaphalanibbÈnaggahaÓena paÔivedhasÈsanassa gahitattÈ sÈsanÈnanti paÔipattipariyattisÈsanÈnaÑ gahanaÑ veditabbaÑ. Chavinti tesaÑ pabhassarakaraÓaÑ chaviÑ. KiÑ tanti Èha “chÈyan”ti, tesaÑ pakÈsakaÑ obhÈsanti attho. KiÑ tanti Èha “sundarabhÈvan”ti. ChavimanugataÑ anucchavikaÑ. Patir|panti-ÈdÊsupi “tesan”ti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. SamaÓÈnaÑ kammaÑ sÈmaÓakaÑ, na sÈmaÓakaÑ assÈmaÓakaÑ. KathaÑsaddayogena “na sakkhissasÊ”ti anÈgatavacanaÑ kataÑ. “NÈmasaddayogenÈ”ti ca vadanti.

DayÈlukenÈti anukampÈya sahitena. ParibhÈsantoti garahanto. Niruttinayena ÈsÊvisa-saddassa atthaÑ dassento Èha “Èsu sÊghan”ti-Èdi. EtassÈti ÈsÊvisassa. ŒgacchatÊti yo tena daÔÔho, taÑ pati-Ègacchati1. Œsittavisotipi ÈsÊviso, sakalakÈye ÈsiÒcitvÈ viya Ôhapitaviso parassa ca sarÊre ÈsiÒcanavisoti attho. Asitavisotipi ÈsÊviso. YaÑ yaÑ hi etena asitaÑ hoti paribhuttaÑ, taÑ visameva sampajjati, tasmÈ asitaÑ visaÑ etassÈti asitavisoti vattabbe “ÈsÊviso”ti niruttinayena vuttaÑ. Asisadisavisotipi ÈsÊviso, asi viya tikhiÓaÑ parassa mammacchedanasamatthaÑ2 visaÑ etassÈhi ÈsÊvisoti vuttaÑ hoti. ŒsÊti vÈ dÈÔhÈ vuccati, tattha sannihitavisoti ÈsÊviso. Sesasappehi kaÓhasappassa mahÈvisattÈ ÈsÊvisassÈnantaraÑ kaÓhasappo vutto. ______________________________________________________________ 1. Pati Ègacchati (SÊ, SyÈ) 2. CammacchedanasamatthaÑ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 23

Sappamukhampi a~gÈrakÈsu viya bhayÈvahattÈ akusaluppattiyÈ ÔhÈnaÑ na hotÊti akusalakammato nivÈraÓÈdhippÈyena sÊlabhedatopi suddhasÊle Ôhitassa maraÓameva varataranti dassetuÑ “ÈsÊvisassa kaÓhasappassa mukhe a~gajÈtaÑ pakkhittaÑ varan”ti vuttaÑ. Pabbajitena hi katapÈpakammaÑ bhagavato ÈÓÈtikkamanato vatthumahantatÈya mahÈsÈvajjaÑ. KÈsunti ÈvÈÔopi vuccati rÈsipi.

“Kinnu santaramÈnova, kÈsuÑ khaÓasi sÈrathi. PuÔÔho me samma akkhÈhi, kiÑ kÈsuyÈ karissasÊ”ti1–

ettha hi ÈvÈÔo kÈsu nÈma.

“A~gÈrakÈsuÑ apare phuÓanti, narÈ rudantÈ paridaÉÉhagattÈ”ti2–

ettha rÈsi. Idha pana ubhayampi adhippetanti Èha “a~gÈrapuÓÓak|pe a~gÈrarÈsimhi vÈ”ti. Kassati khaÓÊyatÊti kÈsu, ÈvÈÔo. KasÊyati cÊyatÊti kÈsu, rÈsi. PadittÈyÈti dippamÈnÈya. SaÑ-saddo ettha samantapariyÈyoti Èha “samantato pajjalitÈyÈ”ti.

IdaÑ mÈtugÈmassa a~gajÈte a~gajÈtapakkhipanaÑ nidÈnaÑ kÈraÓamassa nirayupapajjanassÈti itonidÈnaÑ, bhÈvanapuÑsakaÒcetaÑ. Paccattavacanassa to-Èdeso kato, tassa ca samÈsepi alopo. Tattha nÈma tvanti ettha tvaÑ-saddo “samÈpajjissasÊ”ti iminÈ sambandhamupagacchamÈno atthÊti3 Èha “tvanti taÑsaddassa vevacanan”ti. “YaÑ tanti pana pÈÔho yuttar|po”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. YaÑ tanti nÈyaÑ uddesaniddeso, yathÈ loke yaÑ vÈ taÑ vÈti avaÒÒÈtavacanaÑ, evaÑ daÔÔhabbanti Èha “yaÑ vÈ taÑ vÈ hÊÄitaÑ avaÒÒÈtanti vuttaÑ hotÊ”ti. NÊcajanÈnanti nihÊnaguÓÈnaÑ sattÈnaÑ. GÈmadhammanti ettha gÈma-saddena gÈmavÈsino vuttÈ abhed|pacÈrenÈti Èha “gÈmavÈsikamanussÈnan”ti. KilesapaggharaÓakaÑ dhammanti rÈgÈdikilesavissandanakadhammaÑ. Methunadhammo hi rÈgaÑ paggharati. Methunadhammassa mahÈsÈvajjatÈya oÄÈrikattÈ vuttaÑ “asukhuman”ti. AnipuÓanti tasseva vevacanaÑ. Udake bhavaÑ odakaÑ. KiÑ taÑ? Udakakiccanti Èha “udakakiccaÑ antikaÑ avasÈnaÑ assÈ”ti. SamÈpajjissatÊti anÈgatavacanaÑ nÈma-saddayogena katanti Èha “samÈpajjissatÊti -pa- ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 149 piÔÔhe JÈtake. 2. Khu 6. 189 piÔÔhe JÈtake. 3. Atthoti (SÊ)

VinayapiÔaka 24

nÈma-saddenayojetabban”ti. Loke methunadhammassa ÈdikattÈ koci paÔhamakappiko, na panÈyanti Èha “sÈsanaÑ sandhÈya vadatÊ”ti. Bah|nanti puggalÈpekkhaÑ, na pana akusalÈpekkhanti Èha “bah|naÑ puggalÈnan”ti.

YaÑ asaÑvaraÑ paÔicca dubbharatÈdupposatÈdi hoti, so asaÑvaro dubbharatÈdisaddena vutto kÈraÓe phal|pacÈrenÈti Èha “dubbharatÈdÊnaÑ vatthubh|tassa asaÑvarassÈ”ti. Vatthubh|tassÈti kÈraÓabh|tassa. Vasati ettha phalaÑ tadÈyattavuttitÈyÈti hi kÈraÓaÑ vatthu. AttÈti cittaÑ sarÊraÒca, cittameva vÈ. DubbharataÒceva dupposataÒca ÈpajjatÊti attanÈ paccayadÈyakehi ca dukkhena bharitabbataÑ posetabbataÒca Èpajjati. AsaÑvare Ôhito hi ekacco attanopi dubbharo hoti dupposo, ekacco upaÔÔhÈkÈnampi. KathaÑ? Yo hi ambilÈdÊni laddhÈ anambilÈdÊni pariyesati, aÒÒassa ghare laddhaÑ aÒÒassa ghare chaÉÉento sabbaÑ gÈmaÑ caritvÈ rittapattova vihÈraÑ pavisitvÈ nipajjati, ayaÑ attano dubbharo. Yo pana sÈlimaÑsodanÈdÊnaÑ patte p|retvÈ dinnepi dummukhabhÈvaÑ anattamanabhÈvameva dasseti, tesaÑ vÈ sammukhÈva taÑ piÓÉapÈtaÑ “kiÑ tumhehi dinnan”ti apasÈdento sÈmaÓeragahaÔÔhÈdÊnaÑ deti, ayaÑ upaÔÔhÈkÈnaÑ dubbharo. EtaÑ disvÈ manussÈ d|ratova parivajjenti “dubbharo bhikkhu na sakkÈ posetun”ti.

Mahicchatanti ettha mahantÈni vatth|ni icchati, mahatÊ vÈ panassa icchÈti mahiccho, tassa bhÈvo mahicchatÈ, santaguÓavibhÈvanatÈ paÔiggahaÓe amattaÒÒutÈ ca. Mahiccho hi icchÈcÈre ÔhatvÈ attani vijjamÈnasÊladhutadhammÈdiguÓe vibhÈveti, tÈdisassa paÔiggahaÓe amattaÒÒutÈpi hoti. YaÑ sandhÈya vadanti “santaguÓasambhÈvanatÈ paÔiggahaÓe ca amattaÒÒutÈ, etaÑ mahicchatÈlakkhaÓan”ti. SÈ panesÈ mahicchatÈ “idhekacco saddho samÈno ‘saddhoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, sÊlavÈ samÈno ‘sÊlavÈti maÑ jano jÈnÈt|’ti” iminÈ nayena ÈgatÈyeva, tÈya samannÈgato puggalo dussantappiyo hoti, vijÈtamÈtÈpissa cittaÑ gahetuÑ na sakkoti. TenetaÑ vuccati–

“Aggikkhandho samuddoca, mahiccho cÈpi puggalo. SakaÔena paccayaÑ dentu, tayopete atappiyÈ”ti1. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 2. 45; AÑ-®Ôha 1. 57; Abhi-®Ôha 2. 455; UdÈna-®Ôha 206; MahÈniddesa-®Ôha 286 piÔÔhesupi.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 25

Sattehi kilesehi ca sa~gaÓanaÑ samodhÈnaÑ sa~gaÓikÈti Èha “gaÓasa~gaÓikÈya ceva kilesasa~gaÓikÈya cÈ”ti. KosajjÈnugato ca hotÊti kusÊtabhÈvena anugato hoti, kusÊtassa bhÈvo kosajjaÑ. AÔÔhakusÊtavatthupÈrip|riyÈti ettha kucchitaÑ sÊdatÊti kusÊto da-kÈrassa ta-kÈraÑ katvÈ. Yassa dhammassa vasena puggalo “kusÊto”ti vuccati, so kusÊtabhÈvo idha kusÊta-saddena vutto. VinÈpi hi bhÈvajotana-saddaÑ bhÈvattho viÒÒÈyati yathÈ “paÔassa sukkan”ti, tasmÈ kusÊtabhÈvavatth|nÊti attho, kosajjakÈraÓÈnÊti vuttaÑ hoti. TathÈ hi–

“KammaÑ kho me kattabbaÑ bhavissati, kammaÑ kho pana me karontassa kÈyo kilamissati, handÈhaÑ nipajjÈmÊti so nipajjati, na vÊriyaÑ Èrabhati appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya, idaÑ paÔhamaÑ kusÊtavatthu. AhaÑ kho kammaÑ akÈsiÑ, kammaÑ kho pana me karontassa kÈyo kilanto, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “maggo kho me gantabbobhavissati, maggaÑ kho pana me gacchantassa kÈyo kilamissati, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “ahaÑ kho maggaÑ agamÈsiÑ, maggaÑ kho pana me gacchantassa kÈyo kilanto, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto nÈlatthaÑ l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo kilanto akammaÒÒo, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto alatthaÑ l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo garuko akammaÒÒo mÈsÈcitaÑ maÒÒe, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “uppanno kho me ayaÑ appamattako ÈbÈdho, atthi kappo nipajjituÑ, handÈhaÑ nipajjÈmi” -pa- “ahaÑ kho gilÈnÈ vuÔÔhito aciravuÔÔhito gelaÒÒÈ, tassa me kÈyo dubbalo akammaÒÒo, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti so nipajjati, na vÊriyaÑ Èrabhati appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya. IdaÑ aÔÔhamaÑ kusÊtavatth|” ti1–

______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 211; AÑ 3. 147 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 26

evamÈgatÈni “handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti evaÑ pavatta-osÊdanÈni upar|pari kosajjakÈraÓattÈ aÔÔha kusÊtavatth|ni nÈma, tesaÑ pÈrip|riyÈ saÑvattatÊti attho.

Subharo hoti suposoti attano upaÔÔhÈkehi ca sukhena bharitabbo posetabboti attho. SaÑvare Ôhito hi ekacco attanopi subharo hoti suposo, ekacco upaÔÔhÈkÈnampi. KathaÑ? Yo hi yaÑ kiÒci l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ laddhÈ tuÔÔhacittova bhuÒjitvÈ vihÈraÑ gantvÈ attano kammaÑ karoti, ayaÑ attano subharo. Yo pana paresampi appaÑ vÈ bahuÑ vÈ l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ dÈnaÑ ahÊÄetvÈ attamano vippasannamukho hutvÈ etesaÑ sammukhÈva paribhuÒjitvÈ yÈti, ayaÑ upaÔÔhÈkÈnaÑ subharo. EtaÑ disvÈ manussÈ ativiya vissatthÈ honti, “amhÈkaÑ bhadanto subharo, thokathokenapi tussati, mayameva naÑ posessÈmÈ”ti paÔiÒÒaÑ katvÈ posenti. Appicchatanti icchÈvirahitattaÑ. Ettha hi byaÒjanaÑ sÈvasesaÑ viya, attho pana niravaseso. Appa-saddo hettha abhÈvatthoti sakkÈ viÒÒÈtuÑ “appÈbÈdhataÒca saÒjÈnÈmÊ”ti-ÈdÊsu1viya. TenevÈha “nittaÓhabhÈvan”ti.

TippabhedÈya santuÔÔhiyÈti yathÈlÈbhÈdisantosasÈmaÒÒena vuttaÑ, cat|su pana paccayesu tayo tayo santosÈti dvÈdasavidho hoti santoso. KathaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantosoti tividho hoti santoso. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsu. TassÈyaÑ pabhedasaÑvaÓÓanÈ2–idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vÈ hoti ÈbÈdhajarÈbhibh|to vÈ, garucÊvaraÑ pÈrupanto kilamati, so sabhÈgena bhikkhunÈ saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhoyeva hoti. Ayamassa cÊvare yathÈbalasantoso. PakatidubbalÈdÊnaÒhi garucÊvarÈni na phÈsubhÈvÈvahÈni sarÊrakhedÈvahÈni ca hontÊti payojanavasena anatricchatÈdivasena tÈni parivattetvÈ lahukacÊvaraparibhogo na santosavirodhÊti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 175 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 2. 47; SaÑ-®Ôha 2. 150; AÑ-®Ôha 1. 60 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 27

Aparo paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti, so paÔÔacÊvarÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ mahagghacÊvaraÑ bah|ni vÈ pana cÊvarÈni labhitvÈ “idaÑ therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ, idaÑ bahussutÈnaÑ anur|paÑ, idaÑ gilÈnÈnaÑ, idaÑ appalÈbhÈnaÑ hot|”ti datvÈ tesaÑ purÈÓacÊvaraÑ vÈ sa~kÈrak|ÔÈdito vÈ nantakÈni uccinitvÈ tehi sa~ghÈÔiÑ katvÈ dhÈrentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso. MahagghaÒhi cÊvaraÑ bah|ni vÈ cÊvarÈni labhitvÈpi tÈni vissajjetvÈ tadaÒÒassa gahaÓaÑ yathÈsÈruppanaye ÔhitattÈ na santosavirodhÊti.

Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ piÓÉapÈtaÑ labhati, yenassa paribhuttena aphÈsu hoti, so sabhÈgassa bhikkhuno taÑ datvÈ tassa hatthato sappÈyabhojanaÑ bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈbalasantoso. Aparo bahuÑ paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya cirapabbajitabahussuta-appalÈbhagilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ vÈ sesakaÑ piÓÉÈya vÈ cÈritvÈ missakÈhÈraÑ bhuÒjantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu senÈsanaÑ labhati manÈpaÑ vÈ amanÈpaÑ vÈ, so tena neva somanassaÑ, na paÔighaÑ uppÈdeti, antamaso tiÓasantharakenapi yathÈladdheneva tussati. Ayamassa senÈsane yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ senÈsanaÑ labhati, yatthassa vasato aphÈsu hoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa santake sappÈyasenÈsane vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane yathÈbalasantoso. Aparo mahÈpuÒÒo leÓamaÓÉapak|ÔÈgÈrÈdÊni bah|ni paÓÊtasenÈsanÈni labhati, so tÈni cÊvarÈdÊni viya cirapabbajitabahussuta-appalÈbhagilÈnÈnaÑ datvÈ yattha katthaci vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso. Yopi “uttamasenÈsanaÑ nÈma pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tattha nisinnassa thinamiddhaÑ okkamati, niddÈbhibh|tassa puna paÔibujjhato pÈpavitakkÈ pÈtubhavantÊ”ti paÔisaÒcikkhitvÈ tÈdisaÑ

VinayapiÔaka 28

senÈsanaÑ pattampi na sampaÔicchati, so taÑ paÔikkhipitvÈ abbhokÈsarukkham|lÈdÊsu vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayampissa senÈsane yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so yaÑ labhati, teneva tussati, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Yo pana telena atthiko phÈÓitaÑ labhati, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telaÑ gahetvÈ aÒÒadeva vÈ pariyesitvÈ bhesajjaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso. Aparo mahÈpuÒÒo bahuÑ telamadhuphÈÓitÈdipaÓÊtabhesajjaÑ labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya cirapabbajitabahussuta-appalÈbhagilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ Èbhatena yena kenaci yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Yo pana ekasmiÑ bhÈjane muttaharÊtakaÑ ÔhapetvÈ ekasmiÑ catumadhuraÑ “gaÓha bhante yadicchasÊ”ti vuccamÈno sacassa tesu aÒÒatarenapi rogo v|pasammati, atha “muttaharÊtakaÑ nÈma buddhÈdÊhi vaÓÓitan”ti catumadhuraÑ paÔikkhipitvÈ muttaharÊtakeneva bhesajjaÑ karonto paramasantuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈsÈruppasantoso. EvaÑ yathÈlÈbhÈdivasena tippabhedo santoso catunnaÑ paccayÈnaÑ vasena dvÈdasavidho hotÊti veditabbo.

KÈmavitattabyÈpÈdavitakkavihiÑsÈvitakkÈnaÑ vasena akusalavitakkattayaÑ. Nekkhammavitakka-abyÈpÈdavitakka-avihiÑsÈvitakkÈnaÑ vasena kusalavitakkattayaÑ. SabbakilesÈpacayabh|tÈya vivaÔÔÈyÈti rÈgÈdisabbakilesÈnaÑ apacayahetubh|tÈya nibbÈnadhÈtuyÈ. AÔÔhavÊriyÈrambhavatthupÈrip|riyÈti aÔÔhannaÑ vÊriyÈrambhakÈraÓÈnaÑ pÈrip|riyÈ. YathÈ tathÈ paÔhamaÑ pavatta-abbhussahanaÒhi upari vÊriyÈrambhassa kÈraÓaÑ hoti. Anur|papaccavekkhaÓÈsahitÈni hi abbhussahanÈni tamm|lakÈni vÈ paccavekkhaÓÈni aÔÔha vÊriyÈrambhavatth|nÊti veditabbÈni. TathÈ hi–

“KammaÑ kho me kattabbaÑ bhavissati, kammaÑ kho pana me karontena na sukaraÑ buddhÈnaÑ sÈsanaÑ manasi kÈtuÑ, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya. AhaÑ kho kammaÑ akÈsiÑ, kammaÑ kho panÈhaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 29

karonto nÈsakkhiÑ buddhÈnaÑ sÈsanaÑ manasi kÈtuÑ, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaÑ kho pana me gacchantena na sukaraÑ buddhÈnaÑ sÈsanaÑ manasi kÈtuÑ, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “ahaÑ kho maggaÑ agamÈsiÑ, maggaÑ kho panÈhaÑ gacchanto nÈsakkhiÑ buddhÈnaÑ sÈsanaÑ manasi kÈtuÑ, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto nÈlatthaÑ l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo lahuko kammaÒÒo, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto alatthaÑ l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo balavÈ kammaÒÒo, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “uppanno kho me ayaÑ appamattako ÈbÈdho, ÔhÈnaÑ kho panetaÑ vijjati, yaÑ me ÈbÈdho pavaÉÉheyya, handÈtaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi” -pa- “ahaÑ kho gilÈnÈ vuÔÔhito aciravuÔÔhito gelaÒÒÈ, ÔhÈnaÑ kho panetaÑ vijjati, yaÑ me ÈbÈdho paccudÈvatteyya, handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmi appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈyÈ”ti1–

evaÑ pavatta-anur|papaccavekkhaÓÈsahitÈni abbhussahanÈni tamm|lakÈni vÈ paccavekkhaÓÈni aÔÔha vÊriyÈrambhavatth|ni nÈma.

TadanucchavikaÑ tadanulomikanti ettha ta-saddo vakkhamÈnÈpekkho ca atÊtÈpekkho ca hotÊti Èha “yaÑ idÈni sikkhÈpadaÑ paÒÒapessatÊ”ti-Èdi. SabbanÈmÈni hi vakkhamÈnavacanÈnipi honti pakkantavacanÈnipi2. SaÑvarappahÈnapaÔisaÑyuttanti paÒcasaÑvarehi ceva paÒcapahÈnehi ca paÔisaÑyuttaÑ. PaÒcavidho hi saÑvaro sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti. PahÈnampi paÒcavidhaÑ tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti.

Tattha “iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto”ti3 evamÈgato pÈtimokkhasaÑvaro sÊlasaÑvaro nÈma, so ca ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 212; AÑ 3. 149 piÔÔhesu. 2. PakkhantaravacanÈnipi (SyÈ) 3. Abhi 2. 255 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 30

atthato kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo. “Rakkhati cakkhundriyaÑ, cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti1 evamÈgatÈ indriyÈrakkhÈ satisaÑvaro, sÈ ca atthato tathÈpavattÈ sati eva. “SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mi, paÒÒÈyete pidhÊyare”ti2 evamÈgato ÒÈÓasaÑvaro. Ettha hi “sotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mÊ”ti vatvÈ “paÒÒÈyete pidhÊyare”ti vacanato sotasa~khÈtÈnaÑ taÓhÈdiÔÔhiduccarita-avijjÈdikilesÈnaÑ samucchedakaÒÈÓaÑ pidahanaÔÔhena saÑvaroti vuttaÑ. “Khamo hoti sÊtassa uÓhassÈ”ti3evamÈgatÈ adhivÈsanÈ khantisaÑvaro, sÈ ca atthato tathÈpavattÈ khandhÈ adoso vÈ. PaÒÒÈti eke, taÑ na gahetabbaÑ. “UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti4 evamÈgataÑ kÈmavitakkÈdÊnaÑ vinodanavasena pavattaÑ vÊriyameva vÊriyasaÑvaro. Sabbo cÈyaÑ saÑvaro yathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ dussÊlyasa~khÈtÈnaÑ kÈyavacÊduccaritÈnaÑ muÔÔhassaccasa~khÈtassa pamÈdassa abhijjhÈdÊnaÑ vÈ akkhanti-aÒÒÈÓakosajjÈnaÒca saÑvaraÓato pidahanato chÈdanato “saÑvaro”ti vuccati. SaÑvaratÊti saÑvaro, pidahati nivÈreti pavattituÑ na detÊti attho. PaccayasamavÈye uppajjanÈrahÈnaÑ kÈyaduccaritÈdÊnaÑ tathÈ tathÈ anuppÈdanameva hi idha saÑvaraÓaÑ nÈma. EvaÑ tÈva paÒcavidho saÑvaro veditabbo.

Tena tena guÓa~gena tassa tassa aguÓa~gassa pahÈnaÑ tada~gappahÈnaÑ. NÈmar|paparicchedÈdÊsu hi vipassanÈÒÈÓesu paÔipakkhabhÈvato dÊpÈlokeneva tamassa nÈmar|pavavatthÈnena sakkÈyadiÔÔhiyÈ, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiÔÔhÊnaÑ, tasseva aparabhÈge uppannena ka~khÈvitaraÓena kathaÑkathÊbhÈvassa, kalÈpasammasanena “ahaÑ mamÈ”ti gÈhassa, maggÈmaggavavatthÈnena amagge maggasaÒÒÈya, udayadassanena ucchedadiÔÔhiyÈ, vayadassanena sassatadiÔÔhiyÈ, bhayadassanena sabhaye abhayasaÒÒÈyÈti-ÈdinÈ nayena tena tena vipassanÈÒÈÓena tassa tassa aguÓa~gassa pahÈnaÑ tada~gappahÈnanti veditabbaÑ. YaÑ pana upacÈrappanÈbhedena samÈdhinÈ pavattinivÈraÓato ghaÔappahÈreneva udakapiÔÔhe sevÈlassa tesaÑ tesaÑ nÊvaraÓÈdidhammÈnaÑ pahÈnaÑ, etaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ nÈma. Vikkhambhanameva pahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ. YaÑ catunnaÑ ariyamaggÈnaÑ bhÈvitattÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 66; Ma 1. 238; AÑ 1. 111 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 434; Khu 10. 13 piÔÔhesu. 3. Ma 1. 13; Ma 3. 139; AÑ 1. 433 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 14; AÑ 3. 342 piÔÔhesu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 31

taÑtaÑmaggavato attano santÈne “diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈyÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaÓassa accantaÑ appavattibhÈvena pahÈnaÑ, idaÑ samucchedappahÈnaÑ nÈma. YaÑ pana phalakkhaÓe paÔippassaddhattaÑ v|pasantatÈ kilesÈnaÑ, etaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nÈma. YaÑ sabbasa~khatanissaÔattÈ pahÊnasabbasa~khataÑ nibbÈnaÑ, etaÑ nissaraÓappahÈnaÑ nÈma. Sabbampi cetaÑ cÈgaÔÔhena pahÈnanti vuccati. Evamimehi yathÈvuttasaÑvarehi ceva pahÈnehi ca paÔisaÑyuttÈ dhammadesanÈ “saÑvarappahÈnapaÔisaÑyuttÈ”ti veditabbÈ.

Asuttantavinibaddhanti suttantesu anibaddhaÑ, pÈÄi-anÈruÄhanti attho. PakiÓÓakadhammadesanÈ hi sa~gahaÑ na Èrohati. VuttamevatthaÑ pakÈsento Èha “pÈÄivinimuttan”ti. Atha vÈ asuttantavinibaddhanti suttÈbhidhammapÈÄiÑ anÈruÄhabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, pÈÄivinimuttanti vinayapÈÄiÑ anÈruÄhabhÈvaÑ sandhÈya. OkkantikadhammadesanÈ nÈma ÒÈÓena anupavisitvÈ antarÈ kathiyamÈnÈ dhammadesanÈ, paÔikkhipanÈdhippÈyÈ bhaddÈlittherasadisÈ. Samparetabbato peccagantabbato samparÈyo, paraloko. Tattha bhavaÑ samparÈyikaÑ. VaÔÔabhayena tajjentoti “evaÑ dussÊlÈ nirayÈdÊsu dukkhaÑ pÈpuÓantÊ”ti tajjento. DÊghanikÈyappamÈÓampi majjhimanikÈyappamÈÓampi dhammadesanaÑ karotÊti “tena khaÓena tena muhuttena kathaÑ bhagavÈ tÈvamahantaÑ dhammadesanaÑ karotÊ”ti na vattabbaÑ. YÈvatÈ hi lokiyamahÈjanÈ ekaÑ padaÑ kathenti, tÈva Ènandatthero aÔÔha padÈni katheti. Œnandatthere pana ekaÑ padaÑ kathenteyeva bhagavÈ soÄasa padÈni katheti. IminÈ nayena lokiyajanassa ekapaduccÈraÓakkhaÓe bhagavÈ aÔÔhavÊsasataÑ padÈni katheti. KasmÈ? Bhagavato hi jivhÈ mudu, dantÈvaraÓaÑ suphusitaÑ, vacanaÑ agaÄitaÑ, bhava~gaparivÈso lahuko, tasmÈ sace eko bhikkhu kÈyÈnupassanaÑ pucchati, aÒÒo vedanÈnupassanaÑ, aÒÒo cittÈnupassanaÑ, aÒÒo dhammÈnupassanaÑ, “iminÈ puÔÔhe ahaÑ pucchissÈmÊ”ti eko ekaÑ na oloketi, evaÑ santepi tesaÑ bhikkh|naÑ “ayaÑ paÔhamaÑ pucchi, ayaÑ dutiyan”ti-ÈdinÈ pucchanavÈro tÈdisassa paÒÒavato paÒÒÈyati sukhumassa antarassa labbhanato. BuddhÈnaÑ pana desanÈvÈro aÒÒesaÑ na ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 72 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 32

paÒÒÈyateva accharÈsa~ghÈtamatte khaÓe anekakoÔisahassacittappavattisambhavato. DaÄhadhammena dhanuggahena khittasarassa vidatthicatura~gulaÑ tÈlacchÈyaÑ atikkamanato puretaraÑyeva bhagavÈ cuddasavidhena kÈyÈnupassanaÑ, navavidhena vedanÈnupassanaÑ, soÄasavidhena cittÈnupassanaÑ, paÒcavidhena dhammÈnupassanaÑ katheti. TiÔÔhantu vÈ ete cattÈro, sace hi aÒÒe cattÈro sammappadhÈnesu, aÒÒe iddhipÈdesu, aÒÒe paÒcindriyesu, aÒÒe paÒcabalesu, aÒÒe sattabojjha~gesu, aÒÒe aÔÔhamagga~gesu paÒhe puccheyyuÑ, tampi bhagavÈ katheyya. TiÔÔhantu vÈ ete aÔÔha, sace aÒÒe sattatiÑsa janÈ bodhipakkhiyesu paÒhe puccheyyuÑ, tampi bhagavÈ tÈvadeva katheyya.

M|laÑ nissayo patiÔÔhÈti pacchimaÑ pacchimaÑ paÔhamassa paÔhamassa vevacananti daÔÔhabbaÑ. Tattha patiÔÔhÈti sampayogavasena upanissayavasena ca okÈsabhÈvo. SikkhÈsa~khÈtÈnaÒhi avasesakusaladhammÈnaÑ methunaviratisampayogavasena vÈ patiÔÔhÈ siyÈ upanissayabhÈvena vÈ. TenevÈha “methunasaÑvaro hÊ”ti-Èdi. VuttatthavasenÈti patiÔÔhÈ-adhigam|pÈyavasena. SikkhÈpadavibha~ge niddiÔÔhaviraticetanÈ taÑsampayuttadhammÈ ca sikkhÈpadanti dassetukÈmo Èha “ayaÒca attho sikkhÈpadavibha~ge vuttanayena veditabbo”ti. SikkhÈpadavibha~ge hi virati-Èdayo dhammÈ nippariyÈyato pariyÈyato ca “sikkhÈpadan”ti vuttÈ. VuttaÒhetaÑ–

“Tattha katamaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye kÈmesumicchÈcÈrÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈnatikkamo setughÈto, idaÑ vuccati kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ sampayuttÈ.

Tattha katamaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ viramantassa, yÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 33

tasmiÑ samaye cetanÈ saÒcetanÈ cetayitattaÑ, idaÑ vuccati kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.

Tattha katamaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ kÈmesumicchÈcÈrÈ viramantassa, yo tasmiÑ samaye phasso -pa- paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadan”ti1.

Ettha hi yasmÈ na kevalaÑ viratiyeva sikkhÈpadaÑ, cetanÈpi sikkhÈ padameva, tasmÈ taÑ dassetuÑ dutiyanayo vutto. YasmÈ ca na kevalaÑ eteyeva dve dhammÈ sikkhÈpadaÑ, cetanÈsampayuttÈ pana paropaÓÓÈsa dhammÈpi sikkhitabbakoÔÔhÈsato sikkhÈpadameva, tasmÈ tatiyanayo dassito. DuvidhaÒhi sikkhÈpadaÑ nippariyÈyasikkhÈpadaÑ pariyÈyasikkhÈpadanti. Tattha virati nippariyÈyasikkhÈpadaÑ. SÈ hi “pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ”ti pÈÄiyaÑ ÈgatÈ, no cetanÈ. Viramanto ca tÈya eva tatotato viramati, na cetanÈya, cetanampi pana ÈharitvÈ dasseti, tathÈ sesacetanÈsampayuttadhamme. TasmÈ cetanÈ ceva avasesasampayuttadhammÈ ca pariyÈyasikkhÈpadanti veditabbaÑ.

IdÈni na kevalaÑ idha virati-Èdayo dhammÈva sikkhÈpadaÑ, atha kho tadatthajotikÈ paÒÒattipÊti dassento Èha “apicÈ”ti-Èdi. “Yo tattha nÈmakÈyo padakÈyoti idaÑ mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttan”ti vadanti. NÈmakÈyoti nÈmasam|ho nÈmapaÓÓattiyeva. PadaniruttibyaÒjanÈni nÈmavevacanÈneva “nÈmaÑ nÈmakammaÑ nÈmaniruttÊ”ti-ÈdÊsu2 viya. SikkhÈkoÔÔhÈsoti virati-Èdayova vuttÈ, tadatthajotakaÑ vacanampi sikkhÈpadanti idampi ettha labbhateva.

Atthavaseti vuddhivisese ÈnisaÑsavisese. TesaÑ pana sikkhÈpadapaÒÒattikÈraÓattÈ Èha “dasa kÈraÓavase”ti, dasa kÈraÓaviseseti attho. TenÈha “hitavisese”ti. Atthoyeva vÈ atthavaso, dasa atthe dasa kÈraÓÈnÊti vuttaÑ hoti. Atha vÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 300 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 256 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 34

attho phalaÑ tadadhÊnavuttitÈya vaso etassÈti atthavaso, het|ti evampettha attho daÔÔhabbo. SuÔÔhudevÈti idaÑ rÈjantepurappavesanasikkhÈpade1 vuttaÑ. “Ye mama sotabbaÑ saddahÈtabbaÑ maÒÒissanti, tesaÑ taÑ assa dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ”ti vuttattÈ “yo ca tathÈgatassa vacanaÑ sampaÔicchati, tassa taÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya hotÊ”ti vuttaÑ. AsampaÔicchane ÈdÊnavanti bhaddÈlisutte2 viya asampaÔicchane ÈdÊnavaÑ dassetvÈ. SukhavihÈrÈbhÈve sahajÊvamÈnassa abhÈvato sahajivitÈpi sukhavihÈrova vutto. SukhavihÈro nÈma catunnaÑ iriyÈpathavihÈrÈnaÑ phÈsutÈ.

Ma~kutanti nittejabhÈvaÑ. DhammenÈti-ÈdÊsu dhammoti bh|taÑ vatthu. Vinayoti codanÈ ceva sÈraÓÈ ca. SatthusÈsananti ÒattisampadÈ ceva anussÈvanasampadÈ ca. PiyasÊlÈnanti sikkhÈkÈmÈnaÑ. TesaÒhi sÊlaÑ piyaÑ hoti. TenevÈha “sikkhattayapÈrip|riyÈ ghaÔamÈnÈ”ti. SandiÔÔhamÈnÈti saÑsayaÑ ÈpajjamÈnÈ3. UbbaÄhÈ hontÊti pÊÄitÈ honti. SaÑghakammÈnÊti satipi uposathapavÈraÓÈnaÑ saÑghakammabhÈve gobalibaddaÒÈyena uposathaÑ pavÈraÓaÒca ÔhapetvÈ upasampadÈdisesasaÑghakammÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. SamaggÈnaÑ bhÈvo sÈmaggÊ.

“Na vo ahaÑ cunda diÔÔhadhammikÈnaÑyeva ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya dhammaÑ desemÊ”ti4 ettha vivÈdam|labh|tÈ kilesÈ ÈsavÈti ÈgatÈ.

“Yena dev|papatyassa, gandhabbo vÈ viha~gamo. YakkhattaÑ yena gaccheyyaÑ, manussattaÒca abbaje. Te mayhaÑ ÈsavÈ khÊÓÈ, viddhastÈ vinaÄÊkatÈ”ti5–

ettha tebh|makaÑ kammaÑ avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ. Idha pana par|pavÈdavippaÔisÈravadhabandhÈdayo ceva apÈyadukkhabh|tÈ ca nÈnappakÈrÈ upaddavÈ ÈsavÈti Èha “asaÑvare Ôhitena tasmiÑyeva attabhÈve pattabbÈ”ti-Èdi. Yadi hi bhagavÈ sikkhÈpadaÑ na paÒÒapeyya, tato asaddhammapaÔisevana-adinnÈdÈnapÈÓÈtipÈtÈdihetu ye uppajjeyyuÑ par|pavÈdÈdayo diÔÔhadhammikÈ nÈnappakÈrÈ anatthÈ, ye ca taÑnimittameva ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 205 piÔÔhe. 2. Ma 2. 100 piÔÔhe. 3. SandiddhamanÈti saÑsayaÑ ÈpajjamÈnamanÈ (?) 4. DÊ 3. 107 piÔÔhe. 5. AÑ 1. 348 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 35

nirayÈdÊsu nibbattassa paÒcavidhabandhanakammakÈraÓÈdivasena mahÈdukkhÈnubhavananÈnappakÈrÈ anatthÈ, te sandhÈya idaÑ vuttaÑ “diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈyÈ”ti. DiÔÔhadhammo vuccati paccakkho attabhÈvo, tattha bhavÈ diÔÔhadhammikÈ. Tena vuttaÑ “tasmiÑyeva attabhÈve pattabbÈ”ti. SammukhÈ garahaÓaÑ akitti, parammukhÈ garahaÓaÑ ayaso. Atha vÈ sammukhÈ parammukhÈ ca garahaÓaÑ akitti, parivÈrahÈni ayasoti veditabbaÑ. ŒgamanamaggathakanÈyÈti ÈgamanadvÈrapidahanatthÈya. Samparetabbato pecca gantabbato samparÈyo, paralokoti Èha “samparÈye narakÈdÊs|”ti. MethunÈdÊni rajjanaÔÔhÈnÈni, pÈÓÈtipÈtÈdÊni dussanaÔÔhÈnÈni.

Cuddasa khandhakavattÈni nÈma vattakkhandhake vuttÈni ÈgantukavattaÑ ÈvÈsika, gamika, anumodana, bhattagga, piÓÉacÈrika, ÈraÒÒika, senÈsana, jantÈghara, vaccakuÔi, upajjhÈya, saddhivihÈrika, Ècariya, antevÈsikavattanti imÈni cuddasa vattÈni. Tato aÒÒÈni pana kadÈci tajjanÊyakammakatÈdikÈleyeva caritabbÈni dve asÊti mahÈvattÈni, na sabbÈsu avatthÈsu caritabbÈni, tasmÈ cuddasakhandhakavattesu agaÓitÈni, tÈni pana “pÈrivÈsikÈnaÑ bhikkh|naÑ vattaÑ paÒÒapessÈmÊ”ti1 ÈrabhitvÈ “na upasampÈdetabbaÑ -pa- na chamÈyaÑ ca~kamante ca~kame ca~kamitabban”ti1 vuttÈvasÈnÈni chasaÔÔhi, tato paraÑ “na bhikkhave pÈrivÈsikena bhikkhunÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarena bhikkhunÈ saddhiÑ, m|lÈyapaÔikassanÈrahena, mÈnattÈrahena, mÈnattacÈrikena, abbhÈnÈrahena bhikkhunÈ saddhiÑ ekacchanne ÈvÈse vattabban”ti-ÈdinÈ2 vuttavattÈni pakatattacaritabbehi anaÒÒattÈ visuÑ agaÓetvÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarÈdÊsu puggalantaresu caritabbattÈ tesaÑ vasena sampiÓÉetvÈ ekekaÑ katvÈ gaÓitÈni paÒcÈti ekasattati vattÈni, upakkhepanÊyakammakatavattesu vuttaÑ “na pakatattassa bhikkhuno abhivÈdanaÑ paccuÔÔhÈnaÑ -pa- nahÈne piÔÔhiparikammaÑ sÈditabban”ti3 idaÑ abhivÈdanÈdÊnaÑ asÈdiyanaÑ ekaÑ, “na pakatatto bhikkhu sÊlavipattiyÈ anuddhaÑsetabbo”ti-ÈdÊni4 ca dasÈti evametÈni dvÈsÊti vattÈni. Etesveva pana kÈnici tajjanÊyakammÈdivattÈni, kÈnici pÈrivÈsikÈdivattÈnÊti aggahitaggahaÓena dvÈsÊti eva, aÒÒattha pana aÔÔhakathÈpadese ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 83 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 4. 86 piÔÔhe. 3. Vi 4. 63 piÔÔhe. 4. Vi 4. 52 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 36

appakaÑ |namadhikaÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hotÊti “asÊti khandhakavattÈnÊ”ti vuttaÑ.

SaÑvaravinayoti sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti paÒcavidhopi saÑvaro yathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ vinetabbÈnaÒca kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑvaraÓato saÑvaro, vinayanato vinayoti vuccati. PahÈnavinayoti tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti paÒcavidhampi pahÈnaÑ yasmÈ cÈgaÔÔhena pahÈnaÑ, vinayanaÔÔhena vinayo, tasmÈ pahÈnavinayoti vuccati. Samathavinayoti satta adhikaraÓasamathÈ. PaÒÒattivinayoti sikkhÈpadameva. SikkhÈpadapaÒÒattiyÈ hi vijjamÈnÈya eva sikkhÈpadasambhavato paÒÒattivinayopi sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ anuggahito hoti.

IdÈni1–

“YaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈsu, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya, yaÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya, taÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya, yaÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya, taÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya, yaÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya, taÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya, yaÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya, taÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya, yaÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya, taÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya, yaÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya, taÑ saddhammaÔÔhitiyÈ, yaÑ saddhammaÔÔhitiyÈ, taÑ vinayÈnuggahÈya.

YaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈsu, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu taÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saddhammaÔÔhitiyÈ, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ vinayÈnuggahÈya.

______________________________________________________________ 1. Vi 5. 253 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 37

YaÑ saÑghaphÈsu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ saddhammaÔÔhitiyÈ, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ vinayÈnuggahÈya, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ saÑghasuÔÔhutÈya.

YaÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya -pa-. YaÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya -pa-. YaÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya -pa-. YaÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya -pa-. YaÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya -pa-. YaÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya -pa-. YaÑ saddhammaÔÔhitiyÈ -pa-. YaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ saÑghasuÔÔhutÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ saÑghaphÈsutÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ appasannÈnaÑ pasÈdÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ pasannÈnaÑ bhiyyobhÈvÈya, yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ saddhammaÔÔhitiyÈ.

AtthasataÑ dhammasataÑ, dve ca niruttisatÈni. CattÈri ÒÈÓasatÈni, atthavase pakaraÓe”ti–

yaÑ vuttaÑ parivÈre, taÑ dassento “apicetthÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha “yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈsu, yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈ”ti iminÈ anukkamena yaÑ vuttaÑ, taÑ sandhÈya ÈsannÈsannapadÈnaÑ upar|paripadehi saddhiÑ yojitattÈ sa~khalikabandhanasadisattÈ “sa~khalikanayan”ti vuttaÑ. Sa~khalikanayaÑ katvÈti sambandho. “YaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈsu, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈ”ti evamÈdinÈ dasasu padesu ekamekaÑ padaÑ tadavasesehi navanavapadehi yojetvÈ yaÑ vuttaÑ, taÑ sandhÈya “ekekapadam|likaÑ dasakkhattuÑ yojanaÑ katvÈ”ti vuttaÑ.

VinayapiÔaka 38

Atthasatanti-ÈdÊsu sa~khalikanaye tÈva purimapurimapadÈnaÑ vasena dhammasataÑ veditabbaÑ, pacchimapacchimÈnaÑ vasena atthasataÑ daÔÔhabbaÑ. KathaÑ? KiÒcÈpi parivÈre “yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈs|”ti-ÈdinÈ sa~khalikanaye khaÓÉacakkameva vuttaÑ, tathÈpi teneva nayena baddhacakkassapi nayo dinno, tasmÈ “yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈs|”ti-ÈdiÑ vatvÈ “yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ saÑghasuÔÔh|”ti yojetvÈ baddhacakkaÑ kÈtabbaÑ. EvaÑ “yaÑ saÑghaphÈsu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈpi “yaÑ vinayÈnuggahÈya, taÑ saÑghasuÔÔhu, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈs|”ti yojetvÈ baddhacakkaÑ kÈtabbaÑ. IminÈ anukkamena sesapadesupi yojitesu sa~khalikanayena dasa baddhacakkÈni honti. Tesu ekekasmiÑ cakke purimapurimapadÈnaÑ vasena dasa dasa dhammÈ, pacchimapacchimapadÈnaÑ vasena dasa dasa atthÈti sa~khalikanaye atthasataÑ dhammasataÒca sampajjati. Ekam|lakanaye pana “yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ saÑghaphÈsu, yaÑ saÑghasuÔÔhu, taÑ dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈ”ti evamÈdinÈ ekameva padaÑ sesehi navahi padehi yojitanti purimapadassa ekattÈ ekameva dhammapadaÑ naveva atthapadÈni honti, tasmÈ ekam|lakanaye dasasu padesu ekamekaÑ m|laÑ katvÈ dasakkhattuÑ yojanÈya katÈya dhammapadÈnaÑ vasena dhammapadÈni dasa, atthapadÈni navutÊti atthasataÑ dhammasataÒca na sampajjati, tasmÈ ekam|lakanaye sa~khalikanaye vuttanayena atthasataÑ dhammasataÒca aggahetvÈ yaÑ tattha dasadhammapadÈnaÑ navuti-atthapadÈnaÒca vasena padasataÑ vuttaÑ, taÑ sabbaÑ dhammasatanti gahetvÈ tadatthajotanavasena aÔÔhakathÈyaÑ vuttÈni saÑghasuÔÔhubhÈvÈdÊni atthapadÈni atthasatanti evaÑ gahite atthasataÑ dhammasataÒca sampajjati. EvaÑ tÈva atthasataÑ dhammasataÒca veditabbaÑ. Dve ca niruttisatÈnÊti ettha pana atthajotikÈnaÑ niruttÊnaÑ vasena niruttisataÑ, dhammabh|tÈnaÑ niruttÊnaÑ vasena niruttisatanti dve niruttisatÈni ca veditabbÈni. CattÈri ÒÈÓasatÈnÊti atthasate ÒÈÓasataÑ, dhammasate ÒÈÓasataÑ, dvÊsu niruttisatesu dve ÒÈÓasatÈnÊti cattÈri ÒÈÓasatÈni.

EvaÒca pana bhikkhaveti ettha ca saddo bhinnakkamena yojetabboti Èha “uddiseyyÈtha cÈ”ti. KathaÑ panettha “uddiseyyÈthÈ”ti vutte pariyÈpuÓeyyÈthÈti-Èdi atthasambhavoti Èha “atirekÈnayanattho hi ettha ca saddo”ti. Vuttatthato atirekassa atthassa ÈnayanaÑ atirekÈnayanaÑ, so attho etassÈti atirekÈnayanattho,

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 39

avuttasamuccayatthoti vuttaÑ hoti. “AsaÑvÈso”ti vuttattÈ “daÄhaÑ katvÈ”ti vuttaÑ.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

PaÔhamapaÒÒattikathÈ niÔÔhitÈ.

SudinnabhÈÓavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

MakkaÔivatthukathÈvaÓÓanÈ

40. AnuttÈnapadavaÓÓanÈti uttÈnaÑ vuccati pÈkaÔaÑ, tappaÔipakkhena anuttÈnaÑ apÈkaÔaÑ appacuraÑ duviÒÒeyyaÒca, anuttÈnÈnaÑ padÈnaÑ vaÓÓanÈ anuttÈnapadavaÓÓanÈ. UttÈnapadavaÓÓanÈya payojanÈbhÈvato anuttÈnaggahaÓaÑ. PacurapaÔisevano hotÊti bahulapaÔisevano hoti, divase divase nirantaraÑ paÔisevatÊti attho. Pacuratthe hi vattamÈnavacananti sabbadÈ paÔisevanÈbhÈvepi “iha mallÈ yujjhantÊ”ti-ÈdÊsu viya bÈhullavuttiÑ upÈdÈya vattamÈnavacanaÑ. ŒhiÓÉantÈti vicarantÈ. AÒÒesupÊti aÒÒesupi bhikkh|su. 41. SahoÉÉhaggahitoti1 saha bhaÓÉena gahito. Attano micchÈgÈhena lesa-oÉÉanena vÈ paripuÓÓatthampi paÔhamapaÒÒattiÑ aÒÒathÈ karonto “taÒca kho manussitthiyÈ, no tiracchÈnagatÈyÈ”ti Èha. Dassananti sÈnurÈgadassanaÑ. GahaÓanti anurÈgavaseneva hatthena gahaÓaÑ. ŒdhasanaÑ attano sarÊrena tassÈ sarÊrassa-upari ÈmasanamattaÑ, phusanaÑ tato daÄhataraÑ katvÈ saÑphusanaÑ, ghaÔÔanaÑ tatopi daÄhataraÑ katvÈ sarÊrena sarÊrassa ghaÔÔanaÑ. TaÑ sabbampÊti dassanÈdi sabbampi. 42. DaÄhataraÑ sikkhÈpadamakÈsÊti imasmiÑ adhikÈre anupaÒÒattiyÈ sikkhÈpadassa daÄhÊkaraÓaÑ sithilakaraÓaÒca pasa~gato ÈpannaÑ vibhajitvÈ dassetukÈmo “duvidhaÒhi sikkhÈpadan”ti-ÈdimÈha. Tattha yassa sacittakassa sikkhÈpadassa cittaÑ akusalameva hoti, taÑ lokavajjaÑ. Yassa sacittakÈcittakapakkhasahitassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaÑ ______________________________________________________________ 1. SabhaÓÉagahitoti (SÊ), sahoÉhagahitoti (SyÈ)

VinayapiÔaka 40

akusalameva hoti, tampi surÈpÈnÈdi lokavajjanti imamatthaÑ sampiÓÉetvÈ dassetuÑ “yassa sacittakapakkhe cittaÑ akusalameva hoti, taÑ lokavajjaÑ nÈmÈ”ti vuttaÑ. “Sacittakapakkhe”ti hi idaÑ vacanaÑ acittakaÑ sandhÈya vuttaÑ. Na hi ekaÑsato sacittakassa “sacittakapekkha”ti visesane payojanaÑ atthi. Sacittakapakkheti ca vatthuvÊtikkamavijÈnanacittena “sacittakapakkhe”ti gahetabbaÑ, na paÓÓattivijÈnanacittena. Yadi hi “na vaÔÔatÊ”ti paÓÓattivijÈnanacittenapi yassa sikkhÈpadassa sacittakapakkhe cittaÑ akusalameva, tampi lokavajjanti vadeyya, sabbesaÑ paÓÓattivajjasikkhÈpadÈnampi lokavajjatÈ Èpajjeyya paÓÓattivajjÈnampi “na vaÔÔatÊ”ti jÈnitvÈ vÊtikkame akusalacittasseva sambhavato. Na hi bhagavato ÈÓaÑ jÈnitvÈ maddantassa kusalacittaÑ uppajjati anÈdariyavasena paÔighacittasseva uppajjanato.

Apicettha “sacittakapakkhe cittaÑ akusalamevÈ”ti vacanato acittakassa vatthu-ajÈnanavasena acittakapakkhe cittaÑ akusalamevÈti ayaÑ niyamo natthÊti viÒÒÈyati. Yadi hi acittakassa acittakapakkhepi cittaÑ akusalameva siyÈ, “sacittakapakkhe”ti idaÑ visesanaÑ niratthakaÑ siyÈ. “Yassa cittaÑ akusalameva hoti, taÑ lokavajjan”ti ettake vutte surÈti ajÈnitvÈ pivantassa gandhavaÓÓakÈdibhÈvaÑ ajÈnitvÈ tÈni limpantÊnaÑ bhikkhunÊnaÒca vinÈpi akusalacittena Èpattisambhavato ekantÈkusalaÑ sacittakasikkhÈpadaÑ ÔhapetvÈ surÈpÈnÈdi-acittakasikkhÈpadÈnaÑ lokavajjatÈ na siyÈti tesampi sa~gaÓhatthaÑ “yassa sacittakapakkhe cittaÑ akusalameva hoti, taÑ lokavajjan”ti vuttaÑ. Teneva c|ÄagaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ “etaÑ sattaÑ mÈressÈmÊti tasmiÑyeva padese nipannaÑ aÒÒaÑ mÈrentassa pÈÓasÈmaÒÒassa atthitÈya yathÈ pÈÓÈtipÈto hoti, evaÑ etaÑ majjaÑ pivissÈmÊti aÒÒaÑ majjaÑ pivantassa majjasÈmaÒÒassa atthitÈya akusalameva hoti. YathÈ pana kaÔÔhasaÒÒÈya sappaÑ ghÈtentassa pÈÓÈtipÈto na hoti, evaÑ nÈÄikerapÈnasaÒÒÈya majjaÑ pivantassa akusalaÑ na hotÊ”ti.

Keci pana vadanti “sÈmaÓerassa surÈti ajÈnitvÈ pivantassa pÈrÈjiko natthi, akusalaÑ pana hotÊ”ti, taÑ tesaÑ matimattaÑ. “Bhikkhuno ajÈnitvÈpi bÊjato paÔÔhÈya majjaÑ pivantassa pÈcittiyaÑ, sÈmaÓero

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 41

jÈnitvÈ pivanto sÊlabhedaÑ Èpajjati, na ajÈnitvÈ”ti ettakameva hi aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ, “akusalaÑ pana hotÊ”ti na vuttanti. Aparampi vadanti “ajÈnitvÈ pivantassapi sotÈpannassa mukhaÑ surÈ na pavisati kammapathappatta-akusalacitteneva pÈtabbato”ti, tampi na sundaraÑ. Bodhisatte kucchigate bodhisattamÈtu sÊlaÑ viya hi idampi ariyasÈvakÈnaÑ dhammatÈsiddhanti veditabbaÑ. Teneva dÊghanikÈye k|ÔadantasuttaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ–

“Bhavantarepi hi ariyasÈvako jÊvitahetupi neva pÈÓaÑ hanati, na suraÑ pivati. Sacepissa suraÒca khÊraÒca missetvÈ mukhe pakkhipanti, khÊrameva pavisati, na surÈ. YathÈ kiÑ? YathÈ koÒcasakuÓÈnaÑ khÊramissake udake khÊrameva pavisati, na udakaÑ. IdaÑ yonisiddhanti ce? Idampi dhammatÈsiddhanti veditabban”ti.

Yadi evaÑ surÈpÈnasikkhÈpadaÔÔhakathÈyaÑ2 “vatthu-ajÈnanatÈya cettha acittakatÈ veditabbÈ, akusaleneva pÈtabbatÈya lokavajjatÈ”ti kasmÈ vuttaÑ? NÈyaÑ doso. AyaÑ hettha adhippÈyo–sacittakapakkhe akusalacitteneva pÈtabbatÈya lokavajjatÈti. IminÈyeva hi adhippÈyena aÒÒesupi lokavajjesu acittakasikkhÈpadesu akusalacittatÈyeva vuttÈ, na pana sacittakatÈ. Teneva bhikkhunÊvibha~gaÔÔhakathÈyaÑ3 vuttaÑ–

“GiraggasamajjaÑ cittÈgÈrasikkhÈpadaÑ sa~ghÈÓi itthÈla~kÈro gandhakavaÓÓako vÈsitakapiÒÒÈko bhikkhunÊ-ÈdÊhi ummaddanaparimaddanÈti imÈni dasa sikkhÈpadÈni acittakÈni lokavajjÈni akusalacittÈnÊ”ti,

ayaÑ panettha adhippÈyo–vinÈpi cittena ÈpajjitabbatÈ acittakÈni, citte pana sati akusaleneva ÈpajjitabbattÈ lokavajjÈni ceva akusalacittÈni cÈti tasmÈ bhikkhuvibha~ge ÈgatÈni surÈpÈna-uyyutta-uyyodhikasikkhÈpadÈni tÊÓi, bhikkhunÊvibha~ge ÈgatÈni giraggasamajjÈdÊni dasÈti imesaÑ terasannaÑ acittakasikkhÈpadÈnaÑ lokavajjatÈdassanatthaÑ “sacittakapakkhe”ti idaÑ visesanaÑ katanti niÔÔhamettha gantabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 273 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 127 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 3. 229 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 42

YasmÈ pana paÓÓattivajjassa vatthuvÊtikkamavijÈnanacittena sacittakapakkhe cittaÑ siyÈ kusalaÑ, siyÈ akusalaÑ, siyÈ abyÈkataÑ, tasmÈ tassa sacittakapakkhe cittaÑ akusalamevÈti ayaÑ niyamo natthÊti sesaÑ paÓÓattivajjanti vuttaÑ.

RundhantÊti vÊtikkamaÑ rundhantÊ. DvÈraÑ pidahantÊti vÊtikkamalesassa dvÈraÑ pidahantÊ. SotaÑ pacchindamÈnÈti upar|pari vÊtikkamasotaÑ pacchindamÈnÈ. Atha vÈ r|ndhantÊti anÈpattilesaÑ rundhantÊ. DvÈraÑ pidahantÊti anÈpattilesassa dvÈraÑ pidahantÊ. SotaÑ pacchindamÈnÈti anÈpattisotaÑ pacchindamÈnÈ, Èpattimeva kurumÈnÈti vuttaÑ hoti. Nanu ca lokavajje kÈci anupaÒÒatti uppajjamÈnÈ sithilaÑ karontÊ uppajjati, tasmÈ “lokavajje anupaÒÒatti uppajjamÈnÈ -pa- gÈÄhataraÑ karontÊ uppajjatÊ”ti idaÑ kasmÈ vuttanti Èha “aÒÒatra adhimÈnÈ, aÒÒatra supinantÈ”ti-Èdi. “AÒÒatra adhimÈnÈ”ti imissÈ anupaÒÒattiyÈ “vÊtikkamÈbhÈvÈ”ti kÈraÓaÑ vuttaÑ, “aÒÒatra supinantÈ”ti imissÈ “abbohÈrikattÈ”ti kÈraÓaÑ vuttaÑ. Tattha vÊtikkamÈbhÈvÈti pÈpiccho icchÈpakatoti-ÈdivÊtikkamÈbhÈvÈ. Uttarimanussadhamme hi “pÈpiccho icchÈpakato uttarimanussadhammaÑ ullapatÊ”ti1 vacanato visaÑvÈdanÈdhippÈyena musÈ bhaÓanto pÈrÈjiko hoti. AyaÑ pana adhimÈnena adhigatasaÒÒÊ hutvÈ ullapati, na sikkhÈpadaÑ vÊtikkamitukÈmo, tasmÈ “aÒÒatra adhimÈnÈ”ti ayaÑ anupaÒÒatti uppajjamÈnÈ vÊtikkamÈbhÈvÈ anÈpattikarÈ jÈtÈ. AbbohÈrikattÈti supinante vijjamÈnÈyapi cetanÈya vÊtikkamicchÈya ca abbohÈrikattÈ. KiÒcÈpi hi supinante mocanassÈdacetanÈ saÑvijjati, kadÈci upakkamanampi hoti, tathÈpi thinamiddhena abhibh|tattÈ taÑ cittaÑ abbohÈrikaÑ, cittassa abbohÈrikattÈ upakkamakiriyÈsaÑvattanikÈpi cetanÈ abbohÈrikÈ. Teneva “atthesÈ bhikkhave cetanÈ, sÈ ca kho abbohÈrikÈ”ti2 bhagavatÈ vuttÈ, tasmÈ “aÒÒatra supinantÈ”ti ayaÑ anupaÒÒatti abbohÈrikattÈ anÈpattikarÈ jÈtÈ.

Akate vÊtikkameti “kukkuccÈyantÈ na bhuÒjiÑs|”ti-ÈdÊsu viya vÊtikkame akate. SithilaÑkarontÊti paÔhamaÑ sÈmaÒÒato baddhasikkhÈpadaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 135 piÔÔhe. 2. Vi 1. 153 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 43

mocetvÈ attano attano visaye anÈpattikaraÓavasena sithilaÑ karontÊ”. DvÈraÑ dadamÈnÈti anÈpattiyÈ dvÈraÑ dadamÈnÈ. TenevÈha “aparÈparampi anÈpattiÑ kurumÈnÈ”ti. Nanu ca saÒcarittasikkhÈpade “antamaso ta~khaÓikÈyapÊ”ti anupaÒÒatti uppajjamÈnÈ Èpattimeva karontÊ uppannÈ, atha kasmÈ “anÈpattiÑ kurumÈnÈ uppajjatÊ”ti vuttanti Èha “antamaso ta~khaÓikÈyapÊ”ti-Èdi. UdÈyinÈ bhikkhunÈ ta~khaÓikÈya saÒcarittaÑ ÈpannavatthusmiÑ paÒÒattattÈ “kate vÊtikkame”ti vuttaÑ. PaÒÒattigatikÈva hotÊti m|lapaÒÒattiyaÑyeva antogadhÈ hoti.

MakkaÔivatthukathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

SanthatabhÈÓavÈra

VajjiputtakavatthuvaÓÓanÈ

43. VesÈlÊ nivÈso etesanti vesÈlikÈti Èha “vesÈlivÈsino”ti. VajjÊsu janapade vasantÈ vajjino, vajjÊnaÑ puttakÈ vajjiputtakÈti Èha “vajjiraÔÔhe vesÈliyaÑ kulÈnaÑ puttÈ”ti. ©ÈtÊnaÑ byasananti ÒÈtÊnaÑ vinÈso. So pana ÒÈtÊnaÑ vinÈso rÈjadaÓÉÈdikÈraÓena hotÊti Èha “rÈjadaÓÉabyÈdhimaraÓavippavÈsanimittenÈ”ti. BhogÈnaÑ byasanaÑ vinÈso bhogabyasanaÑ. TaÒca hiraÒÒasuvaÓÓadÈsidÈsÈdÊnaÑ upabhogaparibhogavatth|naÑ rÈjadaÓÉÈdinÈ vinÈsoti Èha “esa nayo dutiyapadepÊ”ti. Na buddhaÑ garahÈmÈti “asabbaÒÒubuddho”ti-ÈdinÈ buddhaÑ na garahÈma. Na dhammagarahinoti “aniyyÈniko dhammo”ti-ÈdinÈ dhammaÑ na garahÈma. Na saÑghagarahinoti “duppaÔipanno saÑgho”ti-ÈdinÈ saÑghaÑ na garahÈma. AÔÔhatiÑsÈrammaÓes|ti dasa kasiÓÈ dasa asubhÈ dasÈnussatiyo cattÈro brahmavihÈrÈ cattÈro ÈruppÈ catudhÈtuvavatthÈnaÑ ÈhÈre paÔik|lasaÒÒÈti imesu cattÈlÊsakammaÔÔhÈnesu pÈÄiyaÑ anÈgatattÈ ÈlokÈkÈsakasiÓadvayaÑ ÔhapetvÈ avasesÈni gahetvÈ vuttaÑ. VibhattÈ kusalÈ dhammÈti “imasmiÑ ÈrammaÓe idaÑ hotÊ”ti evaÑ vibhattÈ upacÈrajjhÈnena saddhiÑ paÔhamajjhÈnÈdayo mahaggatakusalÈ

VinayapiÔaka 44

dhammÈ. Teva dhammeti te eva kusale dhamme. MajjhimayÈmo bhikkh|naÑ niddÈkilamathavinodanokÈsattÈ na gahitoti Èha “paÔhamayÈmaÒca pacchimayÈmaÒcÈ”ti. SaccÈni bujjhati paÔivijjhatÊti bodhi, arahattamaggaÒÈÓaÑ. UpakÈrakattena tassa pakkhe bhavÈ bodhipakkhiyÈti Èha “bodhissa pakkhe bhavÈnaÑ, arahattamaggaÒÈÓassa upakÈrakÈnan”ti. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggoti ime sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ. “GihipalibodhaÑ ÈvÈsapalibodhaÒcapahÈyÈ”ti imesaÑyeva dvinnaÑ palibodhÈnaÑ upacchedassa sudukkarabhÈvato vuttaÑ. YuttapayuttÈti sammadeva yuttÈ.

Œsayanti ajjhÈsayaÑ. SikkhaÑ appaccakkhÈya bhikkhubhÈve ÔhatvÈ paÔisevitamethunÈnaÑ tesaÑ vajjiputtakÈnaÑ upasampadaÑ anujÈnanto bhagavÈ “pÈrÈjiko hoti asaÑvÈso”ti evaÑ paÒÒattasikkhÈpadaÑ sam|hanati nÈmÈti Èha “yadi hi bhagavÈ -pa- paÒÒattaÑsam|haneyyÈ”ti. “Yo pana bhikkh|”ti vuttattÈ pana sikkhaÑ paccakkhÈya paÔisevitamethunassa upasampadaÑ anujÈnanto na sam|hanati nÈma. Na hi so bhikkhu hutvÈ paÔisevati. “So Ègato na upasampÈdetabbo”ti vacanato sÈmaÓerabh|mi anuÒÒÈtÈti Èha “sÈmaÓerabh|miyaÑ pana Ôhito”ti-Èdi. Uttamatthanti arahattaÑ nibbÈnameva vÈ.

VajjiputtakavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

CatubbidhavinayakathÈvaÓÓanÈ

45. NÊharitvÈti sÈsanato nÊharitvÈ. TathÈ hi “paÒcahupÈli a~gehi samannÈgatena bhikkhunÈ nÈnuyuÒjitabbaÑ. Katamehi paÒcahi? SuttaÑ na jÈnÈti, suttÈnulomaÑ na jÈnÈtÊ”ti1 evamÈdipariyattisÈsanato suttaÑ suttÈnulomaÒca nÊharitvÈ pakÈsesuÑ, “anÈpatti evaÑ amhÈkaÑ ÈcariyÈnaÑ uggaho paripucchÈti gaÓhÈtÊ”ti2 evamÈdipariyattisÈsanato ÈcariyavÈdaÑ nÊharitvÈ pakÈsesuÑ, bhÈrukacchakavatthusmiÑ3 ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 333 piÔÔhe. 2. BhaÓantÊti (SÊ), bhaÓatÊti (SyÈ) 3. Vi 1. 49 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 45

“ÈyasmÈ upÈli evamÈha anÈpatti Èvuso supinantenÈ”ti-evamÈdipariyattisÈsanato eva attanomatiÑ nÊharitvÈ pakÈsesuÑ. TÈya hi attanomatiyÈ thero etadaggaÔÔhÈnaÑ labhi.

Vuttanti nÈgasenattherena vuttaÑ. Pajjate anena atthoti padaÑ, bhagavatÈ kaÓÔhÈdivaÓÓappavattiÔÔhÈnaÑ Èhacca visesetvÈ bhÈsitaÑ padaÑ ÈhaccapadaÑ, bhagavatoyeva vacanaÑ. TenÈha “Èhaccapadanti suttaÑ adhippetan”ti. “IdaÑ kappati, idaÑ na kappatÊ”ti evaÑ avisesetvÈ “yaÑ bhikkhave mayÈ ‘idaÑ na kappatÊ”ti appaÔikkhittaÑ, taÒce akappiyaÑ anulometi, kappiyaÑ paÔibÈhati, taÑ vo na kappatÊ”ti-ÈdinÈ1 vuttaÑ sÈmaÒÒalakkhaÓaÑ idha “raso”ti adhippetanti Èha “rasoti suttÈnuloman”ti. Dhammasa~gÈhakappabhuti-Ècariyaparamparato ÈnÊtÈ aÔÔhakathÈtanti idha “ÈcariyavaÑso”ti adhippetÈti Èha “ÈcariyavaÑsoti ÈcariyavÈdo”ti.

Idha vinayavinicchayassa adhikatattÈ tadanucchavikameva suttaÑ dassento Èha “suttaÑ nÈma sakale vinayapiÔake pÈÄÊ”ti. MahÈpadesÈti mahÈ-okÈsÈ, mahantÈni vinayassa patiÔÔhÈpanaÔÔhÈnÈni yesu patiÔÔhÈpito vinayo vinicchayati asandehato. MahantÈni vÈ kÈraÓÈni mahÈpadesÈ, mahantÈni vinayavinicchayakÈraÓÈnÊti vuttaÑ hoti. “Atthato pana ‘yaÑ bhikkhave’ti-ÈdinÈ vuttÈ sÈdhippÈyÈ pÈÄiyeva mahÈpadesÈ”ti vadanti. TenevÈha “ye bhagavatÈ evaÑ vuttÈ”ti-Èdi. Ime ca mahÈpadesÈ khandhake ÈgatÈ, tasmÈ tesaÑ vinicchayakathÈ tattheva Èvi bhavissatÊti idha na vuccati. Yadipi tattha tattha bhagavatÈ pavattitÈ pakiÓÓakadesanÈva aÔÔhakathÈ, sÈ pana dhammasa~gÈhakehi paÔhamaÑ tÊÓi piÔakÈni sa~gÈyitvÈ tassa-atthavaÓÓanÈnur|peneva vÈcanÈmaggaÑ ÈropitattÈ “ÈcariyavÈdo”ti vuccati ÈcariyÈ vadanti saÑvaÓÓenti pÈÄiÑ etenÈti katvÈ. TenÈha “ÈcariyavÈdo nÈma -pa- aÔÔhakathÈtantÊ”ti. Tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhoyeva ca buddhavacanassa atthasaÑvaÓÓanÈbh|to kathÈmaggo mahÈmahindattherena tambapaÓÓidÊpaÑ Èbhato, pacchÈ tambapaÓÓiyehi mahÈtherehi sÊhaÄabhÈsÈya Ôhapito nikÈyantaraladdhisa~karapariharaÓatthaÑ. KiÒcÈpi attanomati suttÈdÊhi saÑsanditvÈva parikappÊyati, tathÈpi sÈ na suttÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 348 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 46

visesato niddiÔÔhÈti Èha “suttasuttÈnuloma-ÈcariyavÈde muÒcitvÈ”ti. AnubuddhiyÈti suttÈdÊniyeva anugatabuddhiyÈ. NayaggÈhenÈti suttÈdito labbhamÈnanayaggahaÓena.

AttanomatiÑ sÈmaÒÒato paÔhamaÑ dassetvÈ idÈni tameva visesetvÈ dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha. IdÈni tattha paÔipajjitabbÈkÈraÑ dassento Èha “taÑ pana attanomatiÑ gahetvÈ kathentenÈ”ti-Èdi. AtthenÈti attanÈ sallakkhitena atthena. ŒcariyavÈde otÈretabbÈti ÈcariyavÈde ÒÈÓena anuppavesetabbÈ. SabbadubbalÈti puggalassa sayaÑ paÔibhÈnabhÈvato. PamÈdapÈÔhavasena ÈcariyavÈdassa kadÈci suttÈnulomena asaÑsandanÈpi siyÈ, so na gahetabboti dassento Èha “ÈcariyavÈdopi -pa- samento eva gahetabbo”ti. Samentamevagahetabbanti yathÈ suttena saÑsandati, evaÑ mahÈpadesato atthÈ uddharitabbÈti dasseti. SuttÈnulomassa suttekadesattepi sutte viya “idaÑ kappati, idaÑ na kappatÊ”ti paricchinditvÈ ÈhaccabhÈsitaÑ kiÒci natthÊti Èha “suttÈnulomato hi suttameva balavataran”ti. AppaÔivattiyanti appaÔibÈhiyaÑ. KÈrakasaÑghasadisanti pamÈÓattÈ sa~gÊtikÈrakasaÑghasadisaÑ. BuddhÈnaÑ ÔhitakÈlasadisanti iminÈ buddheheva kathitattÈ dharamÈnabuddhasadisanti vuttaÑ hoti. Sutte hi paÔibÈhite buddhova paÔibÈhito hoti. SakavÈdÊ suttaÑ gahetvÈ kathetÊti sakavÈdÊ attano suttaÑ gahetvÈ voharati. ParavÈdÊ suttÈnulomanti aÒÒanikÈyavÈdÊ attano nikÈye suttÈnulomaÑ gahetvÈ katheti. KhepaÑ vÈ garahaÑ vÈ akatvÈti “kiÑ iminÈ”ti khepaÑ vÈ “kimesa bÈlo vadatÊ”ti garahaÑ vÈ akatvÈ. SuttÈnulomanti paravÈdinÈ vuttaÑ aÒÒanikÈye suttÈnulomaÑ. Sutte otÈretabbanti sakavÈdinÈ attano sutte otÈretabbaÑ. SuttasmiÑyeva ÔhÈtabbanti attano sutteyeva ÔhÈtabbaÑ. EvaÑ sesavÈresupi atthayojanÈ kÈtabbÈ. Ayanti sakavÈdÊ. Paroti aÒÒanikÈyavÈdÊ. EvaÑ sesesupi.

Nanu ca “suttÈnulomato suttameva balavataran”ti heÔÔhÈ vuttaÑ, idha pana “suttÈnulome suttaÑ otÈretabban”ti-Èdi kasmÈ vuttanti? NÈyaÑ virodho. “SuttÈnulomato suttameva balavataran”ti hi

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 47

idaÑ sakamateyeva suttaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tattha hi sakamatipariyÈpannameva suttÈdiÑ sandhÈya “attanomati sabbadubbalÈ, attanomatito ÈcariyavÈdo balavataro, ÈcariyavÈdato suttÈnulomaÑ balavataraÑ, suttÈnulomato suttameva balavataran”ti ca vuttaÑ. Idha pana paravÈdinÈ ÈnÊtaÑ aÒÒanikÈye suttaÑ sandhÈya “suttÈnulome suttaÑ otÈretabban”ti-Èdi vuttaÑ. TasmÈ paravÈdinÈ ÈnÊtaÑ suttÈdiÑ attano suttÈnuloma-ÈcariyavÈda-attanomatÊsu otÈretvÈ samentaÑyeva gahetabbaÑ, itaraÑ na gahetabbanti ayaÑ nayo idha vuccatÊti na koci pubbÈparavirodho.

BÈhirakasuttanti tisso sa~gÊtiyo anÈr|ÄhaguÄhavessantarÈdÊni mahÈsaÑghikanikÈyavÈsÊnaÑ suttÈni. VedallÈdÊnanti Èdi-saddena guÄha-ummaggÈdiggahaÓaÑ veditabbaÑ, itaraÑ gÈrayhasuttaÑ na gahetabbaÑ. Attanomatiyameva ÔhÈtabbanti iminÈ aÒÒanikÈyato ÈnÊtasuttatopi sakanikÈye attanomatiyeva balavatarÈti dasseti. SakavÈdÊ suttaÑ gahetvÈ katheti, paravÈdÊpi suttamevÈti-evamÈdinÈ samÈnajÈtikÈnaÑ vasena vÈro na vutto, suttassa sutteyeva otÈraÓaÑ bhinnaÑ viya hutvÈ na paÒÒÈyati, vuttanayeneva ca sakkÈ yojetunti.

IdÈni sakavÈdÊparavÈdÊnaÑ kappiyÈkappiyÈdibhÈvaÑ sandhÈya vivÈde uppanne tattha paÔipajjitabbavidhiÑ dassento Èha “atha panÈyaÑ kappiyanti gahetvÈ kathetÊ”ti-Èdi. Tattha sutte ca suttÈnulome ca otÈretabbanti sakavÈdinÈ attanoyeva sutte ca suttÈnulome ca otÈretabbaÑ. Paro kÈraÓaÑ na vindatÊti paravÈdÊ kÈraÓaÑ na labhati. Suttato bahuÑ kÈraÓaÒca vinicchayaÒca dassetÊti paravÈdÊ attano suttato bahuÑ kÈraÓaÑ vinicchayaÒca ÈharitvÈ dasseti. SÈdh|ti sampaÔicchitvÈ akappiyeva ÔhÈtabbanti iminÈ attano nikÈye suttÈdÊni alabhantena sakavÈdinÈ paravÈdÊvacaneyeva ÔhÈtabbanti vadati. Dvinnampi kÈraÓacchÈyÈ dissatÊti sakavÈdÊparavÈdÊnaÑ ubhinnampi kappiyÈkappiyabhÈvasÈdhakaÑ kÈraÓapatir|pakaÑ dissati. Yadi dvinnampi kÈraÓacchÈyÈ dissati, kasmÈ “akappiyeva ÔhÈtabban”ti Èha “vinayaÒhi patvÈ”ti-Èdi. “VinayaÑ patvÈ”ti vuttamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ katvÈ dassento Èha “kappiyÈkappiyavicÈraÓamÈgammÈ”ti.

VinayapiÔaka 48

Rundhitabbanti-ÈdÊsu dubbiÒÒeyyavinicchaye kappiyÈkappiyabhÈve sati kappiyanti gahaÓaÑ rundhitabbaÑ, akappiyanti gahaÓaÑ gÈÄhaÑ kÈtabbaÑ. AparÈparaÑ pavattakappiyagahaÓasotaÑ pacchinditabbaÑ, garukabhÈvasa~khÈte akappiyabhÈveyeva ÔhÈtabbanti attho.

Bah|hi suttavinicchayakÈraÓehÊti bah|hi suttehi ceva tato ÈnÊtavinicchayakÈraÓehi ca. Attano gahaÓaÑ na vissajjetabbanti sakavÈdinÈ attano akappiyanti gahaÓaÑ na vissajjetabbaÑ. IdÈni vuttamevatthaÑ nigamento “evan”ti-ÈdimÈha. Tattha yoti sakavÈdÊparavÈdÊsu yo koci. Keci pana “sakavÈdÊsuyeva yo koci idhÈdhippeto”ti vadanti, evaÑ sante “atha panÈyaÑ kappiyanti gahetvÈ kathetÊ”ti-ÈdÊsu sabbattha ubhopi sakavÈdinoyeva siyuÑ heÔÔhÈ vuttasseva nigamanavasena “evan”ti-ÈdÊnaÑ vuttattÈ, tasmÈ taÑ na gahetabbaÑ. AtirekakÈraÓaÑ labhatÊti ettha suttÈdÊsu purimaÑ purimaÑ atirekakÈraÓaÑ nÈma, yo vÈ suttÈdÊsu cat|su bahutaraÑ kÈraÓaÑ labhati, so atirekakÈraÓaÑ labhati nÈma.

SuÔÔhu pavatti etassÈti suppavatti, suÔÔhu pavattati sÊlenÈti vÈ suppavatti. TenÈha “suppavattÊti suÔÔhu pavattan”ti. VÈcÈya uggataÑ vÈcuggataÑ, vacasÈ suggahitanti1 vuttaÑ hoti. Suttatoti imassa vivaraÓaÑ “pÈÄito”ti. Ettha ca “suttaÑ nÈma sakalaÑ vinayapiÔakan”ti vuttattÈ pÈÄitoti tadatthadÊpikÈ aÒÒÈyeva pÈÄi veditabbÈ. AnubyaÒjanasoti imassa vivaraÓaÑ “paripucchato ca aÔÔhakathÈto cÈ”ti. PÈÄiÑ anugantvÈ atthassa byaÒjanato pakÈsanato anubyaÒjananti hi paripucchÈ aÔÔhakathÈ ca vuccati. Ettha ca aÔÔhakathÈya visuÑ gahitattÈ paripucchÈti theravÈdo vutto. SaÑghabhedassa pubbabhÈge pavattakalahassetaÑ adhivacanaÑ saÑgharÈjÊti. Kukkuccakoti aÓumattesupi vajjesu bhayadassanavasena kukkuccaÑ uppÈdento. TantiÑ avisaÑvÈdetvÈti pÈÄiÑ aÒÒathÈ akatvÈ. Avokkamantoti anatikkamanto.

VitthunatÊti atthaÑ adisvÈ nitthunati. VipphandatÊti kampati. SantiÔÔhituÑ na sakkotÊti ekasmiÑyeva atthe patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti. TenÈha ______________________________________________________________ 1. Paggahitanti (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 49

“yaÑ yaÑ parena vuccati, taÑ taÑ anujÈnÈtÊ”ti. ParavÈdaÑ gaÓhÈtÊti “ucchumhi kasaÔaÑ yÈvajÊvikaÑ, raso sattÈhakÈliko, tadubhayavinimutto ca ucchu nÈma visuÑ natthi, tasmÈ ucchupi vikÈle vaÔÔatÊ”ti paravÈdinÈ vutte tampi gaÓhÈti. Eke kalomanti palitaÑ sandhÈya vuttaÑ. YamhÊti yasmiÑ puggale. ParikkhayaÑ pariyÈdÈnanti atthato ekaÑ.

ŒcariyaparamparÈ kho panassa suggahitÈ hotÊ”ti ettha ÈcariyaparamparÈti ÈcariyÈnaÑ vinicchayaparamparÈ. Teneva vakkhati “yathÈ Ècariyo ca ÈcariyÈcariyo ca pÈÄiÒca paripucchaÒca vadanti, tathÈ ÒÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti. PubbÈparÈnusandhitoti “idaÑ pubbavacanaÑ, idaÑ paravacanaÑ, ayamanusandhÊ”ti evaÑ pubbÈparÈnusandhito. Œcariyaparamparanti imasseva vevacanaÑ theravÈda~ganti1, therapaÔipÈÔinti attho. Dve tayo parivaÔÔÈti dve tisso paramparÈ.

Imehica pana tÊhi lakkhaÓehÊti “suttamassa svÈgataÑ hotÊ”ti-ÈdinÈ heÔÔhÈ vuttehi tÊhi lakkhaÓehi. Ettha ca paÔhamena lakkhaÓena vinayassa suÔÔhu uggahitabhÈvo vutto, dutiyena uggahitena acalatÈ suppatiÔÔhitatÈ vuttÈ, tatiyena yaÑ pÈÄiyÈ aÔÔhakathÈya ca natthi, tampi Ècariyavacanena vinicchinituÑ samatthatÈ vuttÈ. OtiÓÓe vatthusminti codanÈsa~khÈte vÊtikkamasa~khÈte vÈ vatthusmiÑ saÑghamajjhe otiÓÓe, osaÔeti attho. Vuttameva vibhÈvento “codakena ca cuditakena ca vutte vattabbe”ti Èha. Keci pana “codakena otiÓÓe vatthusmiÑ cuditakena ca vutte vattabbe”ti evaÑ yojenti. Apare pana “codakena ca cuditakena ca vutte vinayadharena ca vattabbe”ti evampi yojenti. “Codakena ca cuditakena ca vutte vattabbe”ti ayameva pana yojanÈ sundaratarÈti veditabbÈ. Vatthu oloketabbanti tassa tassa sikkhÈpadassa vatthu oloketabbaÑ. “TiÓena vÈ paÓÓena vÈ -pa- yo Ègaccheyya, Èpatti dukkaÔasÈ”ti2 hi idaÑ nissaggiye aÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadassa vatthusmiÑ paÒÒattaÑ, thullaccayadubbhÈsitÈpattÊnaÑ mÈtikÈya anÈgatattÈ “paÒcannaÑ ÈpattÊnaÑ aÒÒataran”ti vuttaÑ. AÒÒataraÑ vÈ Èpattinti “kÈle vikÈlesaÒÒÊ Èpatti dukkaÔassa, kÈle vematiko Èpatti ______________________________________________________________ 1. Theratara~ganti (SÊ, SyÈ) 2. Vi 1. 314 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 50

dukkaÔassÈ”ti evamÈdinÈ1 ÈgataÑ dukkaÔaÑ sandhÈya vuttaÑ. SikkhÈpadantares|ti vinÊtavatthuÑ antokatvÈ ekekasmiÑ sikkhÈpadantare.

SukhumÈti attanopi duviÒÒeyyasabhÈvassa lahuparivattino cittassa sÊghaparivattitÈya vuttaÑ. TenÈha “cittalahukÈ”ti. CittaÑ lahu sÊghaparivatti etesanti cittalahukÈ. Teti te vÊtikkame. TaÑvatthukanti te adinnÈdÈnamanussaviggahavÊtikkamÈ vatthu adhiÔÔhÈnaÑ kÈraÓametassÈti taÑvatthukaÑ. SÊlÈni sodhetvÈti yaÑvatthukaÑ kukkuccaÑ uppannaÑ, taÑ amanasikaritvÈ avasesasÊlÈni sodhetvÈ. PÈkaÔabhÈvato sukhavaÄaÒjanatÈya ca “dvattiÑsÈkÈraÑ tÈva manasi karohÊ”ti vuttaÑ. AÒÒasmiÑ pana kammaÔÔhÈne kataparicayena tadeva manasi kÈtabbaÑ. KammaÔÔhÈnaÑ ghaÔayatÊti antarantarÈ khaÓÉaÑ adassetvÈ cittena saddhiÑ ÈlambanabhÈvena cirakÈlaÑ ghaÔayati. Sa~khÈrÈ pÈkaÔÈ hutvÈ upaÔÔhahantÊti vipassanÈkammaÔÔhÈniko ce, tassa sa~khÈrÈ pÈkaÔÈ hutvÈ upaÔÔhahanti. Sace katapÈrÈjikavÊtikkamo bhaveyya, tassa satipi asaritukÈmatÈya vippaÔisÈravatthuvasena punappunaÑ taÑ upaÔÔhahatÊti cittekaggataÑ na vindati. Tena vuttaÑ “kammaÔÔhÈnaÑ na ghaÔayatÊ”ti-Èdi. AttanÈ jÈnÈtÊti sayameva jÈnÈti. Paccatte cetaÑ karaÓavacanaÑ, attÈ jÈnÈtÊti vuttaÑ hoti. AÒÒÈ ca devatÈ jÈnantÊti ÈrakkhadevatÈhi aÒÒÈ paracittaviduniyo devatÈ ca jÈnanti.

NiÔÔhitÈ catubbidhavinayakathÈvaÓÓanÈ

Vinayadharassa ca lakkhaÓÈdikathÈvaÓÓanÈ. _____

BhikkhupadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

TasmÈti yasmÈ pana-saddaÑ apanetvÈ aniyamena puggaladÊpakaÑ yosaddameva Èha, tasmÈ. EtthÈti imasmiÑ yo-sadde. Pana-saddassa nipÈtamattattÈ yo-saddasseva atthaÑ pakÈsento “yo kocÊti vuttaÑ hotÊ”ti Èha. Yo koci nÈmÈti yo vÈ so vÈ yo kocÊti vutto. VÈsadhurayutto vÈti vipassanÈdhurayutto vÈ. SÊles|ti pakatÊsu. ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 116 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 51

BhikkhatÊti yÈcati. Labhanto vÈ alabhanto vÈti yo koci bhikkhati bhikkhaÑ esati gavesati, so taÑ labhatu vÈ mÈ vÈ, tathÈpi bhikkhatÊti bhikkh|ti ayamettha adhippÈyo. AriyÈya yÈcanÈyÈti “uddissa ariyÈ tiÔÔhanti, esÈ ariyÈna yÈcanÈ”ti evaÑ vuttÈya ariyayÈcanÈya, na kapaÓaddhikavaÓibbakayÈcakÈnaÑ viya “dehi dehÊ”ti evaÑ pavattayÈcanÈya. BhikkhÈcariyanti uÒchÈcariyaÑ. AjjhupagatattÈti anuÔÔhitattÈ. KÈjabhattanti kÈjehi ÈnÊtaÑ bhattaÑ. AgghaphassavaÓÓabhedenÈti agghÈdÊnaÑ purimapakativijahena. PurimapakativijahanaÒhettha bhedoti adhippetaÑ. DhovitvÈ apanetuÑ asakkuÓeyyasabhÈvaÑ malaÑ, tathÈ apanetuÑ sakkuÓeyyasabhÈvÈ jallikÈ. BhinnapaÔadharoti nibbacanaÑ bhinnapaÔadhare bhikkhu-saddassa niruÄhattÈ kataÑ.

Upanissayasampannanti pubbe aÔÔhaparikkhÈradÈn|panissayasampannaÑ. Yo hi cÊvarÈdike aÔÔha parikkhÈre pattacÊvarameva vÈ sotÈpannÈdi-ariyassa puthujjanasseva vÈ sÊlasampannassa datvÈ “idaÑ parikkhÈradÈnaÑ anÈgate ehibhikkhubhÈvÈya paccayo hot|”ti patthanaÑ paÔÔhapesi, tassa taÑ sati adhikÈrasampattiyaÑ buddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve iddhimayaparikkhÈralÈbhÈya saÑvattatÊti veditabbaÑ. Brahmaghosanti uttamaghosaÑ, brahmuno ghosasadisaÑ vÈ ghosaÑ. Brahmacariyanti sÈsanabrahmacariyaÑ maggabrahmacariyaÒca. Dukkhassa sammÈ antakiriyÈyÈti yojetabbaÑ. BhaÓÉ|ti muÓÉo. VÈsÊti dantakaÔÔhacchedanavÈsi. Bandhananti kÈyabandhanaÑ. Yutto bhÈvanÈnuyogo assÈti yuttayogo, tassa yuttayogassa, bhÈvanÈnuyogamanuyuttassÈti vuttaÑ hoti. IriyÈpathasampannatÈvibhÈvanatthaÑ “saÔÔhivassikatthero1 viyÈ”ti vuttaÑ. Buddhova pabbajjÈcariyo upasampadÈcariyo ca assÈti buddhÈcariyako. PaÔhamabodhiyampi paÔhamakÈleyeva sesa-upasampadÈnaÑ abhÈvoti Èha “paÔhamabodhiyaÑ ekasmiÑ kÈle”ti. PaÒca paÒcavaggiyattherÈti paÒcavaggiyattherÈ paÒca. TÊÓi satanti tÊÓi satÈni, gÈthÈbandhasukhatthaÑ vacanavipallÈso kato. Eko ca theroti a~gulimÈlattheraÑ sandhÈya vuttaÑ. Na vuttÈti aÔÔhakathÈyaÑ na vuttÈ. TatthÈti vinayapÈÄiyaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vassasatikatthero (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 52

VeÄuvanamahÈvihÈre gandhakuÔiyaÑ nisinnoyeva bhagavÈ mahÈkassapattherassa attÈnaÑ uddissa pabbajitabhÈvaÑ viditvÈ tassa paccuggamanaÑ karonto tigÈvutaÑ maggaÑ ekakova gantvÈ bahuputtanigrodham|le palla~kaÑ ÈbhujitvÈ nisinno attano santikaÑ ÈgantvÈ paramanipaccakÈraÑ dassetvÈ “satthÈ me bhante bhagavÈ, sÈvakohamasmi, satthÈ me bhante bhagavÈ, sÈvakohamasmÊ”ti tikkhattuÑ attano sÈvakattaÑ sÈvetvÈ Ôhitassa mahÈkassapattherassa nipaccakÈramahattataÑ attano ca mahÈnubhÈvataÑ dÊpetuÑ yassa aÒÒassa ajÈnaÑyeva “jÈnÈmÊ”ti paÔiÒÒassa bÈhirakassa satthuno evaÑ sabbacetasÈ samannÈgato pasannacitto sÈvako evar|paÑ paramanipaccakÈraÑ kareyya, tassa vaÓÔacchinnatÈlapakkaÑ viya gÊvato muddhÈpi vipateyya, sattadhÈ vÈ phaleyyÈti dassento “yo kho kassapa evaÑ sabbacetasÈ samannÈgataÑ sÈvakaÑ ajÈnaÑyeva vadeyya ‘jÈnÈmÊ’ti, apassaÑyeva vadeyya ‘passÈmÊ’ti, muddhÈpi tassa vipateyya, sattadhÈ vÈ phaleyya, ahaÑ kho kassapa jÈnaÑyeva vadÈmi ‘jÈnÈmÊ’ti, passaÑyeva vadÈmi ‘passÈmÊ’ti”1 vatvÈ jÈtimadamÈnamadar|pamadappahÈnatthaÑ tÊhi ovÈdehi mahÈkassapattheraÑ ovadanto tasmÈtiha te kassapÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha2 tasmÈtihÈti tasmÈ icceva vuttaÑ hoti, yasmÈ ahaÑ jÈnantova “jÈnÈmÊ”ti passanto eva ca “passÈmÊ”ti vadÈmi, tasmÈti attho. Ti-kÈra ha-kÈrÈ nipÈtÈ. IhÈti vÈ imasmiÑ sÈsane ta-kÈro padasandhivasena Ègato. EvaÑ sikkhitabbanti idÈni vuccamÈnÈkÈrena sikkhitabbaÑ. Tibbanti bahalaÑ mahantaÑ. HirottappaÒcÈti hirÊ ca ottappaÒca. PaccupaÔÔhitaÑ bhavissatÊti upasa~kamanato paÔhamatarameva upaÔÔhitaÑ bhavissati. TathÈ hi sati tesaÑ purato assa sagÈravasappatissavatÈ saÓÔhÈti. Yo ca therÈdÊsu hirottappaÑ upaÔÔhapetvÈ upasa~kamati, therÈdayopi taÑ sahirikÈ sa-ottappÈ ca hutvÈ upasa~kamantÊti ayamettha ÈnisaÑso. Kusal|pasaÑhitanti kusalanissitaÑ, anavajjadhammanissitanti attho. AÔÔhiÑ katvÈti attÈnaÑ tena dhammena aÔÔhikaÑ katvÈ, taÑ vÈ dhammaÑ “esa mayhaÑ dhammo”ti aÔÔhiÑ katvÈ. Manasi katvÈti citte ÔhapetvÈ. SabbacetasÈ samannÈharitvÈti cittassa thokampi bahi gantuÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 420 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 2. 183 piÔÔhepi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 53

adento sabbena samannÈhÈracittena samannÈharitvÈ. Ohitasototi Ôhapitasoto, dhamme nihitasototi attho. EvaÒhi te sikkhitabbanti ÒÈÓasotaÒca pasÈdasotaÒca odahitvÈ “mayÈ desitaÑ dhammaÑ sakkaccameva suÓissÈmÊ”ti evaÒhi te sikkhitabbaÑ. SÈtasahagatÈ ca me kÈyagatÈsatÊti asubhesu ceva ÈnÈpÈne ca paÔhamajjhÈnavasena sukhasampayuttÈ kÈyagatÈsati. Yo ca panÈyaÑ tividho ovÈdo, therassa ayameva pabbajjÈ ca upasampadÈ ca ahosi.

KasiÓÈrammaÓaÑ r|pÈvacarajjhÈnaÑ r|pasaÒÒÈ. SaÒÒÈsÊsena hettha jhÈnaÑ vuttaÑ, tadeva ca uddhumÈtakapaÔibhÈgÈrammaÓattÈ “uddhumÈtakasaÒÒÈ”ti vuttaÑ. SopÈkasÈmaÓero bhagavatÈ puÔÔho “ete dve r|pÈvacarabhÈvena ekatthÈ, byaÒjanameva nÈnan”ti Èha. Œraddhacittoti ÈrÈdhitacitto. GarudhammapaÔiggahaÓÈdi-upasampadÈ upari vitthÈrato sayameva Èvi bhavissati.

KalyÈÓaputhujjanÈdayoti ettha bah|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ avihatattÈ janeti, tÈhi vÈ janitoti puthujjano, kalyÈÓo ca so puthujjano cÈti kalyÈÓaputhujjano, so Èdi yesaÑ sotÈpannÈdÊnaÑ te kalyÈÓaputhujjanÈdayo. KalyÈÓaggahaÓena cettha andhaputhujjanaÑ nivatteti. DvidhÈ hi puthujjanÈ andhaputhujjano kalyÈÓaputhujjanoti. VuttaÒhetaÑ–

“Duve puthujjanÈ vuttÈ, buddhenÈdiccabandhunÈ. Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti1.

BhadrÈya paÒÒÈya bhadrÈya vimuttiyÈti yojetabbaÑ. SÊlenÈti-ÈdÊsu sÊlanti catupÈrisuddhisÊlaÑ. SamÈdhÊti vipassanÈpÈdakÈ aÔÔha samÈpattiyo. PaÒÒÈti lokiyalokuttaraÒÈÓaÑ. VimuttÊti ariyaphalavimutti. VimuttiÒÈÓadassananti ek|navÊsatividhaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. YathÈsambhavena cettha yojanÈ veditabbÈ. KalyÈÓaputhujjanassa hi sÊlÈdayo tayo eva sambhavanti, ariyÈnaÑ pana sabbepi sÊlÈdayo. SÈro bhikkh|tipi kalyÈÓaputhujjanÈdayova vuttÈti Èha “tehi- ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 58; Ma-®Ôha 1. 22; SaÑ-®Ôha 2. 90; AÑ-®Ôha 1. 47 piÔÔhesupi.

VinayapiÔaka 54

yeva sÊlasÈrÈdÊhÊ”ti-Èdi. Atha vÈ nippariyÈyato khÊÓÈsavova sÈro bhikkhu nÈmÈti Èha “vigatakilesapheggubhÈvato vÈ”ti-Èdi.

Yopi kalyÈÓaputhujjano anulomapaÔipadÈya parip|rakÈrÊ sÊlasampanno indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ| jÈgariyÈnuyogamanuyutto pubbarattÈpararattaÑ bodhipakkhiyÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈnuyogamanuyutto viharati “ajja vÈ sve vÈ aÒÒataraÑ sÈmaÒÒaphalaÑ adhigamissÈmÊ”ti, sopi vuccati sikkhatÊti sekhoti Èha “puthujjanakalyÈÓakena saddhin”ti. Satta ariyÈti cattÈro maggaÔÔhÈ, heÔÔhimÈ ca tayo phalaÔÔhÈti ime satta ariyÈ. Tisso sikkhÈti adhisÊlÈdikÈ tisso sikkhÈ. SikkhÈsu jÈtoti vÈ sekho. Ariyapuggalo hi ariyÈya jÈtiyÈ jÈyamÈno sikkhÈsu jÈyati, na yoniyaÑ. SikkhanasÊloti vÈ sekho, puggalÈdhiÔÔhÈnÈya vÈ kathÈya sekhassa ayanti anaÒÒasÈdhÈraÓÈ maggaphalattayadhammÈ sekhapariyÈyena vuttÈ. Asekhoti ca yattha sekhabhÈvÈsa~kÈ atthi, tatthÈyaÑ paÔisedhoti lokiyanibbÈnesu asekhabhÈvÈnÈpatti daÔÔhabbÈ. SÈlasamÈdhipaÒÒÈsa~khÈtÈ hi sikkhÈ attano paÔipakkhakilesehi vimuttattÈ parisuddhÈ, upakkilesÈnaÑ ÈrammaÓabhÈvampi anupagamanato etÈ sikkhÈti vattuÑ yuttÈ, aÔÔhasupi maggaphalesu vijjanti, tasmÈ catumaggaheÔÔhimaphalattayasama~gino viya arahattaphalasama~gÊpi tÈsu sikkhÈsu jÈtoti taÑsama~gino arahato itaresaÑ viya sekhatte sati sekhassa ayanti, sikkhÈ sÊlaÑ etassÈti ca sekhoti vattabbo siyÈti taÑ nivattanatthaÑ “asekho”ti yathÈvuttasekhabhÈvapaÔisedho kato. Arahattaphalehi pavattamÈnÈ sikkhÈ pariniÔÔhitasikkhÈkiccattÈ na sikkhÈkiccaÑ karonti, kevalaÑ sikkhÈphalabhÈveneva pavattanti, tasmÈ tÈ na sikkhÈvacanaÑ arahanti, nÈpi taÑsama~gÊ sekhavacanaÑ, na ca sikkhanasÊlo, sikkhÈsu jÈtoti ca vattabbataÑ arahati, heÔÔhimaphalesu pana sikkhÈ sakadÈgÈmimaggavipassanÈdÊnaÑ upanissayabhÈvato sikkhÈkiccaÑ karontÊti sikkhÈvacanaÑ arahanti, taÑsama~gino ca sekhavacanaÑ sikkhanasÊlÈ, sikkhÈsu jÈtÈti ca vattabbataÑ arahanti “sikkhantÊti sekhÈ”ti apariyositasikkhÈnaÑ dassitattÈ, “na sikkhatÊti asekho”ti iminÈ pariyositasikkho dassito. Na sikkhÈya rahitoti Èha “sekkhadhamme

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 55

atikkamma -pa- khÊÓÈsavo asekhoti vuccatÊ”ti. Vuddhippattasikkho vÈ asekhoti etasmiÑ atthe sekhadhammesu eva Ôhitassa kassaci ariyassa asekhabhÈvÈpattÊti arahattamaggadhammÈ vuddhippattÈ ca yathÈvuttehi atthehi sekhÈti katvÈ taÑsama~gino aggamaggaÔÔhassa asekhabhÈvo Èpannoti? Na, taÑsadisesu tabbohÈrato. Arahattamaggato hi ninnÈnÈkaraÓaÑ arahattaphalaÑ ÔhapetvÈ pariÒÒÈkiccakaraÓaÑ vipÈkabhÈvaÒca, tasmÈ te eva sekhÈ aggaphaladhammabhÈvaÑ ÈpannÈti sakkÈ vattuÑ. Kusalasukhato ca vipÈkasukhaÑ santataratÈya paÓÊtataranti vuddhippattÈ ca te dhammÈ hontÊti taÑsama~gÊ asekhoti vuccatÊti.

Sabbantimena pariyÈyenÈti sabbantimena paricchedena. UpasampadÈkammassa adhikÈrattÈ “paÒcavaggakaraÓÊye”ti vuttaÑ. PaÒcannaÑ vaggo sam|hoti paÒcavaggo, paÒcaparimÈÓayutto vÈ vaggo paÒcavaggo, tena kattabbaÑ kammaÑ paÒcavaggakaraÓÊyaÑ. YÈvatikÈ bhikkh|ti yattakÈ bhikkh|. KammappattÈti kammÈrahÈ pÈrÈjikaÑ anÈpannÈ anukkhittÈ ca. UpasampadÈkammassa paÒcavaggakaraÓÊyattÈ paÒceva bhikkh| kammappattÈ ettakehipi kammasiddhito, itare chandÈrahÈ. ©atticatutthenÈti ettha kiÒcÈpi ÒattisabbapaÔhamaÑ vuccati, tissannaÑ pana anussÈvanÈnaÑ atthabyaÒjanabhedÈbhÈvato atthabyaÒjanabhinnÈ Òatti tÈsaÑ catutthÈti katvÈ “Òatticatutthan”ti vuccati. ByaÒjanÈnur|pameva aÔÔhakathÈyaÑ “tÊhi anussÈvanÈhi ekÈya ca ÒattiyÈ”ti vuttaÑ, atthappavattikkamena pana “ekÈya ÒattiyÈ tÊhi anussÈvanÈhÊ”ti vattabbaÑ. VatthuÒatti-anussÈvanasÊmÈparisasampattisampannattÈti ettha vatth|ti upasampadÈpekkho puggalo, so ÔhapetvÈ |navÊsativassaÑ antimavatthuÑ ajjhÈpannapubbaÑ paÓÉakÈdayo ca ekÈdasa abhabbapuggale veditabbo. �navÊsativassÈdayo hi terasa puggalÈ upasampadÈya avatthu, ime pana ÔhapetvÈ aÒÒasmiÑ upasampadÈpekkhe sati upasampadÈkammaÑ vatthusampattisampannaÑ nÈma hoti.

VatthusaÑghapuggalaÒattÊnaÑ aparÈmasanÈni pacchÈ ÒattiÔÔhapanaÒcÈti ime tÈva paÒca ÒattidosÈ. Tattha “ayaÑ itthannÈmo”ti upasampadÈpekkhassa akittanaÑ vatthu-aparÈmasanaÑ nÈma. “SuÓÈtu me bhante saÑgho”ti ettha “suÓÈtu me bhante”ti vatvÈ “saÑgho”ti abhaÓanaÑ saÑgha-aparÈmasanaÑ nÈma. “ItthannÈmassa upasampadÈpekkho”ti upajjhÈyassa akittanaÑ

VinayapiÔaka 56

puggala-aparÈmasanaÑ nÈma. Sabbena sabbaÑ ÒattiyÈ anuccÈraÓaÑ Òatti-aparÈmasanaÑ nÈma. PaÔhamaÑ kammavÈcaÑ niÔÔhÈpetvÈ “esÈ ÒattÊ”ti vatvÈ “khamati saÑghassÈ”ti evaÑ ÒattikittanaÑ pacchÈ ÒattiÔÔhapanaÑ nÈma. Iti imehi dosehi vimuttÈya ÒattiyÈ sampannaÑ ÒattisampattisampannaÑ nÈma.

VatthusaÑghapuggalÈnaÑ aparÈmasanÈni sÈvanÈya hÈpanaÑ akÈle sÈvananti ime paÒca anussÈvanadosÈ. Tattha vatthÈdÊnaÑ aparÈmasanÈni ÒattiyaÑ vuttasadisÈneva. TÊsu pana anussÈvanÈsu yattha katthaci etesaÑ aparÈmasanaÑ aparÈmasanameva. Sabbena sabbaÑ pana kammavÈcaÑ avatvÈ catukkhattuÑ Òattikittanameva, atha vÈ pana kammavÈcabbhantare akkharassa vÈ padassa vÈ anuccÈraÓaÑ vÈ duruccÈraÓaÑ vÈ sÈvanÈya hÈpanaÑ nÈma. SÈvanÈya anokÈse paÔhamaÑ ÒattiÑ aÔÔhapetvÈ anussÈvanakaraÓaÑ akÈle sÈvanaÑ nÈma. Iti imehi dosehi vimuttÈya anussÈvanÈya sampannaÑ anussÈvanasampattisampannaÑ nÈma.

VipattisÊmÈlakkhaÓaÑ samatikkantÈya pana sÊmÈya kataÑ sÊmÈsampattisampannaÑ nÈma. YÈvatikÈ bhikkh| kammappattÈ, tesaÑ anÈgamanaÑ, chandÈrahÈnaÑ chandassa anÈharaÓaÑ, sammukhÊbh|tÈnaÑ paÔikkosananti ime pana tayo parisadosÈ, tehi vimuttÈya parisÈya kataÑ parisasampattisampannaÑ nÈma.

UpasampadÈkammavÈcÈsa~khÈtaÑ bhagavato vacanaÑ upasampadÈkammakaraÓassa kÈraÓattÈ ÔhÈnaÑ, yathÈ ca taÑ kattabbanti bhagavatÈ anusiÔÔhaÑ, tathÈ katattÈ tadanucchavikaÑ yathÈvuttaÑ an|naÑ Òatti-anussÈvanaÑ uppaÔipÈÔiyÈ ca avuttaÑ ÔhÈnÈrahaÑ. YathÈ kattabbanti hi bhagavatÈ vuttaÑ, tathÈ akate upasampadÈkammassa kÈraÓaÑ na hotÊti na taÑ ÔhÈnÈrahaÑ. TenÈha “kÈraÓÈrahena satthusÈsanÈrahenÈ”ti. IminÈ Òatti-anussÈvanasampatti kathitÈti veditabbÈ. “Samaggena saÑghenÈ”ti iminÈ pana parisasampatti kathitÈva. “AkuppenÈ”ti iminÈ pÈrisesato vatthusÊmÈsampattiyo kathitÈti veditabbÈ. AÔÔhakathÈyaÑ pana akuppalakkhaÓaÑ ekattha sampiÓÉetvÈ dassetuÑ akuppenÈti imassa “vatthuÒatti-anussÈvanasÊmÈ parisasampattisampannattÈ akopetabbataÑ appaÔikkositabbataÑ upagatenÈ”ti attho vutto. Keci pana “ÔhÈnÈrahenÈti ettha ‘na hatthacchinno pabbÈjetabbo’ti-Èdi1 satthusÈsanaÑ ÔhÈnan”ti vadanti. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 126 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 57

“©atticatutthena kammenÈ”ti imasmiÑ adhikÈre pasa~gato ÈharitvÈ yaÑ kammalakkhaÓaÑ sabba-aÔÔhakathÈsu papaÒcitaÑ, taÑ yath-gataÔÔhÈneyeva dassetukÈmo idha tassa avacane tattha vacane ca payojanaÑ dassetuÑ “imasmiÑ pana ÔhÈne ÔhatvÈ”ti-ÈdimÈha.

AÔÔhasu upasampadÈsu ehibhikkh|pasampadÈ saraÓagaman|pasampadÈ ovÈdapaÔiggahaÓ|pasampadÈ paÒhabyÈkaraÓ|pasampadÈti imÈhi upasampadÈhi upasampannÈnaÑ lokavajjasikkhÈpadavÊtikkame abhabbattÈ garudhammapaÔiggahaÓ|pasampadÈ d|ten|pasampadÈ aÔÔhavÈcik|pasampadÈti imÈsaÒca tissannaÑ upasampadÈnaÑ bhikkhunÊnaÑyeva anuÒÒÈtattÈ Òatticatuttheneva kammena upasampanno gahitoti veditabbo. TathÈ hi ehibhikkh|pasampadÈ antimabhavikÈnaÑyeva, saraÓagaman|pasampadÈ parisuddhÈnaÑ, ovÈdapaÔiggahaÓapaÒhabyÈkaraÓ|pasampadÈ mahÈkassapasopÈkÈnaÑ, na ca te bhabbÈ pÈrÈjikÈdilokavajjaÑ ÈpajjituÑ, garudhammapaÔiggahaÓÈdayo ca bhikkhunÊnaÑyeva anuÒÒÈtÈ, ayaÒca bhikkhu, tasmÈ ettha Òatticatutthena upasampannova gahitoti veditabbo.

PaÓÓattivajjesu pana sikkhÈpadesu aÒÒepi ehibhikkh|pasampadÈya upasampannÈdayo sa~gahaÑ gacchanti. Tepi hi sahaseyyÈdipaÓÓattivajjaÑ ÈpattiÑ Èpajjantiyeva. Yadi evaÑ paÓÓattivajjesupi sikkhÈpadesu “ayaÑ imasmiÑ atthe adhippeto bhikkh|”ti Òatticatuttheneva kammena upasampanno kasmÈ vuttoti? SabbasikkhÈpadavÊtikkamÈrahattÈ sabbakÈlikattÈ ca. Ehibhikkh|pasampadÈdayo hi na sabbasikkhÈpadavÊtikkamÈrahÈ asabbakÈlikÈ ca. TathÈ hi aÔÔhasu upasampadÈsu Òatticatutthakamm|pasampadÈ d|ten|pasampadÈ aÔÔhavÈcik|pasampadÈti imÈ tissoyeva thÈvarÈ, sesÈ buddhe dharamÈneyeva ahesuÑ. Teneva ca bhikkhunÊvibha~gepi1 “tatra yÈyaÑ bhikkhunÊ samaggena ubhatosaÑghena Òatticatutthena kammena akuppena ÔhÈnÈrahena upasampannÈ, ayaÑ imasmiÑ atthe adhippetÈ bhikkhunÊ”ti d|ten|pasampadÈya aÔÔhavÈcik|pasampadÈya ca upasampannaÑ antokatvÈ ubhatosaÑghena Òatticatuttheneva kammena upasampannÈ bhikkhunÊ vuttÈ, na garudhammapaÔiggahaÓ|pasampadÈya upasampannÈ tassÈ upasampadÈya pÈÔipuggalikabhÈvato asabbakÈlikattÈ. GarudhammapaÔiggahaÓ|pasampadÈ hi mahÈpajÈpatiyÈ eva anuÒÒÈtattÈ pÈÔipuggalikÈti, tasmÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 276 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 58

sabbasikkhÈpadavÊtikkamÈrahaÑ sabbakÈlikÈya Òatticatutthakamm|pasampadÈya upasampannameva gahetvÈ sabbasikkhÈpadÈni paÒÒattÈnÊti gahetabbaÑ. Yadi evaÑ paÓÓattivajjesu sikkhÈpadesu ca ehibhikkh|pasampannÈdÊnampi sa~gaho kathaÑ viÒÒÈyatÊti? Atthato ÈpannattÈ. TathÈ hi “dve puggalÈ abhabbÈ ÈpattiÑ ÈpajjituÑ buddhÈ ca paccekabuddhÈ ca, dve puggalÈ bhabbÈ ÈpattiÑ ÈpajjituÑ bhikkh| ca bhikkhuniyo cÈ”ti1 sÈmaÒÒato vuttattÈ ehibhikkh|pasampannÈdayopi asaÒcicca assatiyÈ acittakaÑ paÓÓattivajjaÑ sahaseyyÈdi-ÈpattiÑ ÈpajjantÊti atthato Èpannanti ayamettha sÈro. YaÑ panettha ito aÒÒathÈ kenaci papaÒcitaÑ, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ.

NiruttivasenÈti nibbacanavasena. AbhilÈpavasenÈti vohÈravasena. AnuppannÈya kammavÈcÈyÈti anuppannÈya ÒatticatutthakammavÈcÈya. GuÓavasenÈti sÊlÈditaÑtaÑguÓayogato. Ettha ca “bhindati pÈpake akusale dhammeti bhikkh|”ti nibbacanaÑ veditabbaÑ.

BhikkhupadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

SikkhÈsÈjÊvapadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

SikkhitabbÈti ÈsevitabbÈ. Uttamanti visiÔÔhaÑ. AdhisÊlÈdÊsu vijjamÈnesu sÊlÈdÊhipi bhavitabbaÑ. YathÈ hi omakatarappamÈÓaÑ chattaÑ vÈ dhajaÑ vÈ upÈdÈya atirekappamÈÓaÑ “atichattaÑ atidhajo”ti vuccati, evamihÈpi “anukkaÔÔhasÊlaÑ upÈdÈya adhisÊlena bhavitabbaÑ, tathÈ anukkaÔÔhaÑ cittaÑ paÒÒaÒca upÈdÈya adhicittena adhipaÒÒÈya ca bhavitabban”ti manasi katvÈ sÊlÈdiÑ sar|pato vibhÈvetukÈmo “katamaÑ panettha sÊlan”ti-ÈdimÈha. AÔÔha~gasÊlaÑ dasa~gasÊlesveva antogadhattÈ visuÑ aggahetvÈ “paÒca~gadasa~gasÊlan”ti ekatthameva vuttaÑ. PÈtimokkhasaÑvarasÊlanti cÈrittavÈrittavasena duvidhaÑ vinayapiÔakapariyÈpannaÑ sikkhÈpadasÊlaÑ. TaÒhi yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti moceti ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehÊti pÈtimokkhanti vuccati. SaÑvaraÓaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 214 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 59

saÑvaro, kÈyavÈcÈhi avÊtikkamo. PÈtimokkhameva saÑvaro pÈtimokkhasaÑvaro. So eva sÊlanaÔÔhena sÊlanti pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ.

Aparo nayo1–kilesÈnaÑ balavabhÈvato pÈpakiriyÈya sukarabhÈvato puÒÒakiriyÈya ca dukkarabhÈvato bahukkhattuÑ apÈyesu patanasÊloti pÈtÊ, puthujjano. AniccatÈya vÈ bhavÈbhavÈdÊsu kammavegakkhitto ghaÔiyantaÑ viya anavaÔÔhÈnena paribbhamanato gamanasÊloti pÈtÊ, maraÓavasena vÈ tamhi tamhi sattanikÈye attabhÈvassa patanasÊloti pÈtÊ, sattasantÈno, cittameva vÈ. TaÑ pÈtinaÑ saÑsÈradukkhato mokkhetÊti pÈtimokkhaÑ. Cittassa hi vimokkhena satto vimuttoti vuccati. VuttaÒhi “cittavodÈnÈ visujjhantÊ”ti2, “anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuttan”ti3 ca.

Atha vÈ avijjÈdinÈ hetunÈ saÑsÈre patati gacchati pavattatÊti pÈti. “AvijjÈnÊvaraÓÈnaÑ sattÈnaÑ taÓhÈsaÑyojanÈnaÑ sandhÈvataÑ saÑsaratan”ti4 hi vuttaÑ. Tassa pÈtino sattassa taÓhÈdisaÑkilesattayato mokkho etenÈti pÈtimokkho. “KaÓÔhekÈÄo”ti-ÈdÊnaÑ5 viyassa samÈsasiddhi veditabbÈ.

Atha vÈ pÈteti vinipÈteti dukkhehÊti pÈti, cittaÑ. VuttaÒhi “cittena nÊyati loko, cittena parikassatÊ”ti6. Tassa pÈtino mokkho etenÈti pÈtimokkho. Patati vÈ etena apÈyadukkhe saÑsÈradukkhe cÈti pÈti, taÓhÈsaÑkileso. VuttaÒhi “taÓhÈ janeti purisaÑ7, taÓhÈdutiyo puriso”ti8 ca Èdi. Tato pÈtito mokkhoti pÈtimokkho.

Atha vÈ patati etthÈti pÈti, cha ajjhattikabÈhirÈni ÈyatanÈni. VuttaÒhi “chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhavan”ti9. Tato cha-ajjhattikabÈhirÈyatanasa~khÈtato pÈtito mokkhoti pÈtimokkho. ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 202; Itivuttaka-®Ôha 290 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. SaÑ 2. 123 piÔÔhe. 3. Vi 3. 23 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 387 piÔÔhe. 5. KaÓÔhakÈÄoti-ÈdÊnaÑ (SyÈ-Ka) 6. SaÑ 1. 36 piÔÔhe. 7. SaÑ 1. 34 piÔÔhe. 8. AÑ 1. 316; Khu 1. 201, 268 piÔÔhesu. 9. Khu 1. 304; SaÑ 3. 38 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 60

Atha vÈ pÈto vinipÈto assa atthÊti pÈtÊ, saÑsÈro. Tato mokkhoti pÈtimokkho.

Atha vÈ sabbalokÈdhipatibhÈvato dhammissaro bhagavÈ patÊti vuccati, muccati etenÈti mokkho, patino mokkho tena paÒÒattattÈti patimokkho, patimokkho eva pÈtimokkho. SabbaguÓÈnaÑ vÈ m|labhÈvato uttamaÔÔhena pati ca so yathÈvuttena atthena mokkho cÈti patimokkho, patimokkho eva pÈtimokkho. TathÈ hi vuttaÑ “pÈtimokkhanti mukhametaÑ pamukhametan”ti1 vitthÈro.

Atha vÈ pa-iti pakÈre, atÊti accantatthe nipÈto, tasmÈ pakÈrehi accantaÑ mokkhetÊti pÈtimokkho. IdaÒhi sÊlaÑ sayaÑ tada~gavasena samÈdhisahitaÑ paÒÒÈsahitaÒca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaÑ mokkheti mocetÊti pÈtimokkho.

Pati pati mokkhoti vÈ patimokkho, tamhÈ tamhÈ vÊtikkamadosato paccekaÑ mokkhetÊti attho, patimokkho eva patimokkho. Mokkho vÈ nibbÈnaÑ, tassa mokkhassa paÔibimbabh|toti patimokkho. SÊlasaÑvaro hi s|riyassa aruÓuggamanaÑ viya nibbÈnassa udayabh|to tappaÔibhÈgo ca yathÈrahaÑ kilesanibbÈpanato, patimokkhoyeva pÈtimokkho. Pativattati mokkhÈbhimukhanti vÈ patimokkhaÑ, patimokkhameva pÈtimokkhanti evaÑ tÈvettha pÈtimokkhasaddassa attho veditabbo.

SaÑvarati pidahati etenÈti saÑvaro, pÈtimokkhameva saÑvaro pÈtimokkhasaÑvaro. So eva sÊlaÑ pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ, atthato pana tato tato vÊtikkamitabbato viratiyo ceva cetanÈ ca.

AdhisÊlanti vuccatÊti anavasesato kÈyikavÈcasikasaÑvarabhÈvato ca maggasÊlassa padaÔÔhÈnabhÈvato ca pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ adhikaÑ visiÔÔhaÑ sÊlaÑ adhisÊlanti vuccati. PajjotÈnanti ÈlokÈnaÑ. Nanu ca paccekabuddhÈpi dhammatÈvasena pÈtimokkhasaÑvarasÊlena samannÈgatÈva honti, evaÑ sati kasmÈ “buddhÈppÈdeyeva pavattati, na vinÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 141 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 61

buddhuppÈdÈ”ti niyametvÈ vuttanti Èha “na hi taÑ paÒÒattiÑ uddharitvÈ”ti-Èdi. KiÒcÈpi paccekabuddhÈ pÈtimokkhasaÑvarasamannÈgatÈ honti, na pana tesaÑ vasena vitthÈritaÑ hutvÈ pavattatÊti adhippÈyo. “ImasmiÑ vatthusmiÑ imasmiÑ vÊtikkame idaÑ nÈma hotÊ”ti paÒÒapanaÑ aÒÒesaÑ avisayo, buddhÈnaÑyeva esa visayo, buddhÈnaÑ balanti Èha “buddhÈyeva panÈ”ti-Èdi. LokiyasÊlassa adhisÊlabhÈvo pariyÈyenÈti nippariyÈyameva taÑ dassetuÑ “pÈtimokkhasaÑvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sÊlaÑ adhisÊlan”ti vuttaÑ. Na hi taÑ samÈpanno bhikkh|ti gahaÔÔhesu sotÈpannÈnaÑ sadÈravÊtikkamasambhavato vuttaÑ. TathÈ hi te saputtadÈrÈ agÈraÑ ajjhÈvasanti.

SamÈdÈpanaÑ samÈdÈnaÒcÈti aÒÒesaÑ samÈdÈpanaÑ sayaÑ samÈdÈnaÒca. Adhicittanti vuccatÊti maggasamÈdhissa adhiÔÔhÈnabhÈvato adhicittanti vuccati. Na vinÈ buddhuppÈdÈti kiÒcÈpi paccekabuddhÈnaÑ vipassanÈpÈdakaÑ aÔÔhasamÈpatticittaÑ hotiyeva, na pana te tattha aÒÒe samÈdÈpetuÑ sakkontÊti na tesaÑ vasena vitthÈritaÑ hutvÈ pavattatÊti adhippÈyo. VipassanÈpaÒÒÈyapi adhipaÒÒatÈsÈdhane “na vinÈ buddhuppÈdÈ”ti vacanaÑ iminÈva adhippÈyena vuttanti veditabbaÑ. Lokiyacittassa adhicittatÈ pariyÈyenÈti nippariyÈyameva taÑ dassetuÑ “tatopi ca maggaphalacittameva adhicittan”ti Èha. TaÑ pana idha anadhippetanti iminÈ aÔÔhakathÈvacanena lokiyacittassa vasena adhicittasikkhÈpi idha adhippetÈti viÒÒÈyati. Na hi taÑ samÈpanno bhikkhu methunaÑ dhammaÑ paÔisevatÊti ca iminÈ lokiya-adhicittaÑ samÈpanno methunaÑ dhammaÑ paÔisevatÊti ÈpannaÑ. AdhipaÒÒÈniddese ca “tatopi ca maggaphalapaÒÒÈva adhipaÒÒÈ”ti vatvÈ “sÈ pana idha anadhippetÈ. Na hi taÑ samÈpanno bhikkhu methunaÑ dhammaÑ paÔisevatÊ”ti vuttattÈ lokiyapaÒÒÈvasena adhipaÒÒÈsikkhÈyapi idhÈdhippetabhÈvo taÑ samÈpannassa methunadhammapaÔisevanaÒca aÔÔhakathÈyaÑ anuÒÒÈtanti viÒÒÈyati. IdaÒca sabbaÑ “tatra yÈyaÑ adhisÊlasikkhÈ, ayaÑ imasmiÑ atthe adhippetÈ sikkhÈ”ti imÈya pÈÄiyÈ na sameti. AyaÒhi pÈÄi adhisÊlasikkhÈva idha adhippetÈ, na itarÈti dÊpeti, tasmÈ pÈÄiyÈ aÔÔhakathÈya ca evamadhippÈyo veditabbo–lokiya-adhicitta-adhipaÒÒÈsamÈpannassa tathÈr|papaccayaÑ paÔicca “methunaÑ dhammaÑ paÔisevissÈmÊ”ti citte uppanne tato

VinayapiÔaka 62

adhicittato adhipaÒÒato ca parihÈni sambhavatÊti taÑ dvayaÑ samÈpannena na sakkÈ methunaÑ dhammaÑ paÔisevitunti pÈÄiyaÑ adhisÊlasikkhÈva vuttÈ. AdhisÊlasikkhaÒhi yÈva vÊtikkamaÑ na karoti, tÈva samÈpannova hoti. Na hi cittuppÈdamattena pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ bhinnaÑ nÈma hotÊti. AÔÔhakathÈyaÑ pana lokiya-adhicittato adhipaÒÒato ca parihÈyitvÈpi bhikkhuno methunadhammapaÔisevanaÑ kadÈci bhaveyyÈti taÑ dvayaÑ appaÔikkhipitvÈ maggaphaladhammÈnaÑ akuppasabhÈvattÈ taÑ samÈpannassa bhikkhuno tato parihÈyitvÈ methunadhammapaÔisevanaÑ nÈma na kadÈci sambhavatÊti lokuttarÈdhicitta-adhipaÒÒÈnaÑyeva paÔikkhepo katoti veditabbo.

Atthi dinnaÑ atthi yiÔÔhanti-Èdinayapavattanti iminÈ–

“Tattha katamaÑ kammassakataÒÒÈÓaÑ? ‘Atthi dinnaÑ, atthi yiÔÔhaÑ, atthi hutaÑ, atthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko, atthi ayaÑ loko, atthi paro loko, atthi mÈtÈ, atthi pitÈ, atthi sattÈ opapÈtikÈ, atthi loke samaÓabrÈhmaÓÈ sammaggatÈ sammÈ paÔipannÈ, ye imaÒca lokaÑ paraÒca lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedentÊ’ti yÈ evar|pÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati kammassakataÒÒÈÓaÑ. ®hapetvÈ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓaÑ sabbÈpi sÈsavÈ kusalÈ paÒÒÈ kammassakataÒÒÈÓan”ti1–

ImaÑ vibha~gapÈÄiÑ sa~gaÓhÈti.

Tattha2 atthi dinnanti-ÈdÊsu dinnapaccayÈ phalaÑ atthÊti iminÈ upÈyena attho veditabbo. Dinnanti ca deyyadhammasÊsena dÈnaÑ vuttaÑ. YiÔÔhanti mahÈyÈgo, sabbasÈdhÈraÓaÑ mahÈdÈnanti attho. Hutanti pahonakasakkÈro adhippeto. Atthi mÈtÈ, atthi pitÈti mÈtÈpit|su sammÈpaÔipattimicchÈpaÔipatti-ÈdÊnaÑ phalasambhavo vutto. IdaÑ vuccatÊti yaÑ ÒÈÓaÑ “idaÑ kammaÑ sakaÑ, idaÑ no sakan”ti jÈnÈti, idaÑ kammassakataÒÒÈÓaÑ nÈma vuccatÊti attho. Tattha tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ catubbidhaÑ vacÊduccaritaÑ tividhaÑ manoduccaritanti idaÑ na sakakammaÑ nÈma, tÊsu dvÈresu dasavidhampi sucaritaÑ sakakammaÑ nÈma. Attano vÈpi hotu parassa vÈ, sabbampi akusalaÑ na ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 341 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 397 piÔÔhepi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 63

sakakammaÑ nÈma. KasmÈ? AtthabhaÒjanato anatthajananato ca. Attano vÈ hotu parassa vÈ, sabbampi kusalaÑ sakakammaÑ nÈma. KasmÈ? AnatthabhaÒjanato atthajananato ca. EvaÑ jÈnanasamatthe imasmiÑ kammassakataÒÒÈÓe ÔhatvÈ bahuÑ dÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ p|retvÈ uposathaÑ samÈdiyitvÈ sukhena sukhaÑ sampattiyÈ sampattiÑ anubhavitvÈ nibbÈnaÑ pattÈnaÑ sattÈnaÑ gaÓanaparicchedo natthi. ®hapetvÈ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccÈnulomikanti laddhanÈmaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ ÔhapetvÈ avasesÈ sabbÈpi sÈsavÈ kusalÈ paÒÒÈ kammassakataÒÒÈÓamevÈti attho.

TilakkhaÓÈkÈraparicchedakanti aniccÈdilakkhaÓattayassa hutvÈ abhÈvÈdi-ÈkÈraparicchindanakaÑ. AdhipaÒÒÈti vuccatÊti maggapaÒÒÈya adhiÔÔhÈnabhÈvato vipassanÈÒÈÓaÑ adhipaÒÒÈti vuccati.

“KalyÈÓakÈrÊ kalyÈÓaÑ, pÈpakÈrÊ ca pÈpakaÑ. Anubhoti dvayametaÑ, anubandhati kÈrakan”ti1–

evaÑ atÊte anÈgate ca vaÔÔam|lakadukkhasallakkhaÓavasena saÑvegavatthutÈya vimutti-Èka~khÈya paccayabh|tÈ kammassakatapaÒÒÈ adhipaÒÒÈtipi vadanti. LokiyapaÒÒÈya adhipaÒÒÈbhÈvo pariyÈyenÈti nippariyÈyameva taÑ dassetuÑ “tatopi ca maggaphalapaÒÒÈva adhipaÒÒÈ”ti vuttaÑ.

Saha ÈjÊvanti etthÈti sÈjÊvoti sabbasikkhÈpadaÑ vuttanti Èha “sabbampi -pa- tasmÈ sÈjÊvanti vuccatÊ”ti. Tattha sikkhÈpadanti “nÈmakÈyo padakÈyo niruttikÈyo byaÒjanakÈyo”ti vuttaÑ bhagavato vacanasa~khÈtaÑ sikkhÈpadaÑ. SabhÈgavuttinoti samÈnavuttikÈ, sadisappavattikÈti attho. TasmiÑ sikkhatÊti ettha ÈdheyyÈpekkhattÈ adhikaraÓassa kimÈdheyyamapekkhitvÈ “tasmin”ti adhiÓaraÓaÑ niddiÔÔhanti Èha “taÑ sikkhÈpadaÑ cittassa adhikaraÓaÑ katvÈ”ti, taÑ sÈjÊvasa~khÈtaÑ sikkhÈpadaÑ “yathÈsikkhÈpadaÑ nu kho sikkhÈmi, na sikkhÈmÊ”ti evaÑ pavattivasena sikkhÈpada visayattÈ tadÈdheyyabh|tassa cittassa adhikaraÓaÑ katvÈti attho. Nanu ca “sikkhÈsÈjÊva samÈpanno”ti imassa padabhÈjanaÑ karontena “yaÑ sikkhaÑ sÈjÊvaÒca samÈpanno, tadubhayaÑ dassetvÈ tesu sikkhati, ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 229 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 64

tena vuccati sikkhÈsÈjÊvasamÈpanno”ti vattabbaÑ siyÈ, evamavatvÈ “tasmiÑ sikkhati, tena vuccati sÈjÊvasamÈpanno”ti ettakameva kasmÈ vuttanti antolÊnacodanaÑ sandhÈyÈha “na kevalaÒcÈyametasmin”ti-Èdi.

TassÈ ca sikkhÈyÈti tassÈ adhisÊlasa~khÈtÈya sikkhÈya. SikkhaÑ parip|rentoti sÊlasaÑvaraÑ parip|rento, vÈrittasÊlavasena viratisampayuttaÑ cetanaÑ cÈrittasÊlavasena virativippayuttaÑ cetanaÒca attani pavattentoti attho. TasmiÒca sikkhÈpade avÊtikkamanto sikkhatÊti “nÈmakÈyo padakÈyo niruttikÈyo byaÒjanakÈyo”ti evaÑ vuttaÑ bhagavato vacanasa~khÈtaÑ sikkhÈpadaÑ avÊtikkamanto hutvÈ tasmiÑ yathÈvuttasikkhÈpade sikkhatÊti attho. SÊlasaÑvarap|raÓaÑ sÈjÊvÈnatikkamanaÒcÈti idameva ca dvayaÑ idha sikkhanaÑ nÈmÈti adhippÈyo. Tattha sÈjÊvÈnatikkamo sikkhÈpÈrip|riyÈ paccayo. SÈjÊvÈnatikkamato hi yÈva maggÈ sikkhÈpÈrip|rÊ hoti. Apicettha “sikkhaÑ parip|rento sikkhatÊ”ti iminÈ viraticetanÈsa~khÈtassa sÊlasaÑvarassa visesato santÈne pavattanakÈlova gahito, “avÊtikkamanto sikkhatÊ”ti iminÈ pana appavattanakÈlopi. SikkhaÒhi parip|raÓavasena attani pavattentopi niddÈdivasena appavattentopi vÊtikkamÈbhÈvÈ “avÊtikkamanto sikkhatÊ”ti vuccatÊti.

SikkhÈsÈjÊvapadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

SikkhÈpaccakkhÈnavibha~gavaÓÓanÈ

“AppaccakkhÈya appaccakkhÈtÈyÈ”ti ubhayathÈpi pÈÔho tÊsupi gaÓÔhipadesu vutto. Dubbalye ÈvikatepÊti “yann|nÈhaÑ buddhaÑ paccakkheyyan”ti-ÈdinÈ dubbalabhÈve pakÈsitepi. SikkhÈya pana paccakkhÈtÈyÈti “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ sikkhÈya paccakkhÈtÈya. YasmÈ dirattavacane gahite tena purimapacchimapadÈni saÑsiliÔÔhÈni honti, na tasmiÑ aggahite, tasmÈ dirattavacanena byaÒjanasiliÔÔhatÈmattameva payojananti Èha “byaÒjanasiliÔÔhatÈyÈ”ti. MukhÈruÄhatÈyÈti yasmÈ evar|paÑ vacanaÑ lokassa mukhamÈruÄhaÑ, tasmÈti attho.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 65

ByaÒjanaÑ sampÈdetÊti tassa visuÑ atthÈbhÈvato vuttamevatthaÑ aÒÒapadena dÊpento byaÒjanaÑ sampÈdeti. VuttamevatthaÑ kÈraÓena vibhÈvento Èha “parivÈrakapadavirahitaÓhÊ”ti-Èdi. AtthadÊpakaÑ padaÑ atthapadaÑ.

SikkhÈpaccakkhÈnassÈti “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdisikkhÈpaccakkhÈnavacanassa. “BuddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdÊsu “evaÑ kho bhikkhave dubbalyÈvikammaÒceva hoti sikkhÈ ca paccakkhÈtÈ”ti vuttattÈ ubhayampi hotÊti Èha “ekaccaÑ dubbalyÈvikammaÑ attho hotÊ”ti. KiÒcÈpi “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdisikkhÈpaccakkhÈnavacanassa dubbalyÈvikammapadattho na hoti, tathÈpi “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti vutte sikkhÈparip|raÓe dubbalyÈvibhÈvassapi gamyamÈnattÈ “sikkhÈpaccakkhÈnassa ekaccaÑ dubbalyÈvikammaÑ attho hotÊ”ti vuttaÑ. NaÑ sandhÈyÈti naÑ atthabh|taÑ dubbalyÈvikammaÑ sandhÈya.

VisesÈvisesanti ettha yena dubbalyÈvikammameva hoti, na sikkhÈpaccakkhÈnaÑ, tattha sikkhÈpaccakkhÈnadubbalyÈvikammÈnaÑ atthi viseso. Yena pana sikkhÈpaccakkhÈnaÒceva dubbalyÈvikammaÒca hoti, tattha nevatthi visesoti veditabbaÑ. KaÔha kicchajÊvanetidhÈt|su paÔhitattÈ vuttaÑ “kiccha jÊvikappatto”ti. UkkaÓÔhanaÑ ukkaÓÔhÈ, kicchajÊvikÈ, taÑ ito pattoti ukkaÓÔhito. Itoti ito ÔhÈnato, ito vihÈrato vÈ. EtthÈti gantumicchitaÑ padesaÑ vadati. AnabhiratiyÈ pÊÄito vikkhittacitto hutvÈ sÊsaÑ ukkhipitvÈ uddhaÑmukho ito cito ca olokento ÈhiÓÉatÊti Èha “uddhaÑ kaÓÔhaÑ katvÈ viharamÈno”ti.

AÔÔÊyamÈnoti ettha aÔÔamiva attÈnamÈcarati aÔÔÊyatÊti aÔÔÊyasaddassa antogadha-upamÈnabh|takammattÈ upameyyabh|tena attanÈva sakammakattaÑ, na bhikkhubhÈvenÈti Èha “bhikkhubhÈvanti bhikkhubhÈvenÈ”ti. Na hi so bhikkhubhÈvaÑ aÔÔamiva Ècarati, kiÒcarahi attÈnaÑ, tasmÈ bhikkhubhÈvena karaÓabh|tena attÈnaÑ aÔÔÊyamÈnoti evamettha attho daÔÔhabboti Èha “karaÓatthe upayogavacanan”ti. KaÓÔhe Èsattena aÔÔÊyeyyÈti ettha pana karaÓattheyeva karaÓavacananti Èha “yathÈlakkhaÓaÑ karaÓavacaneneva vuttan”ti. Kattu-atthe vÈ upayogavacanaÑ daÔÔhabbanti Èha “tena vÈ bhikkhubhÈvenÈ”ti-Èdi, tena kattubh|tena bhikkhubhÈvenÈti attho. ImasmiÑ panatthe aÔÔaÑ karotÊti

VinayapiÔaka 66

aÔÔÊyatÊti aÔÔÊya-saddaÑ nipphÈdetvÈ tato kammani mÈna-sadde kate “aÔÔÊyamÈno”ti padasiddhi veditabbÈ. TenevÈha “aÔÔo kariyamÈno pÊÄiyamÈno”ti. JigucchamÈnoti iminÈ pana sambandhe kariyamÈne bhikkhubhÈvanti upayogatthe eva upayogavacananti Èha “asuciÑ viya taÑ jigucchanto”ti, taÑ bhikkhubhÈvaÑ jigucchantoti attho. SacÈhanti sace ahaÑ.

PaccakkhÈnÈkÈrena vuttÈnÊti “paccakkheyyaÑ paccakkheyyan”ti vuttattÈ paccakkhÈnÈkÈrasambandhena vuttÈni. BhÈvavikappÈkÈrenÈti “assaÑ assan”ti ÈgatattÈ yaÑ yaÑ bhavitukÈmo, tassa tassa bhÈvassa vikappÈkÈrena, bhikkhubhÈvato aÒÒabhÈvavikappÈkÈrenÈti adhippÈyo. 50. Na ussahÈmÊti attano tattha tattha ussÈhÈbhÈvaÑ dasseti. Na visahÈmÊti ekabhattÈdÊnaÑ asayhabhÈvaÑ dasseti. Na ramÈmÊti “pabbajjÈm|lakaÑ natthi me sukhan”ti dasseti. NÈbhiramÈmÊti pabbajjÈya attano santosÈbhÈvaÑ dasseti.

IdÈni sikkhÈpaccakkhÈnavÈre ÔhatvÈ ayaÑ vinicchayo veditabbo–tattha “sÈmaÒÒÈ cavitukÈmo”ti-ÈdÊhi padehi cittaniyamaÑ dasseti. “BuddhaÑ dhamman”ti-ÈdÊhi padehi khettaniyamaÑ dasseti. YathÈ hi loke sassÈnaÑ ruhanaÔÔhÈnaÑ “khettan”ti vuccati, evamidampi sikkhÈpaccakkhÈnassa ruhanaÔÔhÈnattÈ “khettan”ti vuccati. “PaccakkhÈmi dhÈrehÊ”ti etena kÈlaniyamaÑ dasseti. “VadatÊ”ti iminÈ payoganiyamaÑ dasseti. “AlaÑ me buddhena, kinnu me buddhena, na mamattho buddhena, sumuttÈhaÑ buddhenÈ”ti-ÈdÊhi anÈmaÔÔhakÈlavasenapi paccakkhÈnaÑ hotÊti dasseti. “ViÒÒÈpetÊ”ti iminÈ vijÈnananiyamaÑ dasseti. “Ummattako sikkhaÑ paccakkhÈti, ummattakassa santike sikkhaÑ paccakkhÈtÊ”ti-ÈdÊhi puggalaniyamaÑ dasseti. “Ariyakena milakkhassa santike sikkhaÑ paccakkhÈti, so ca nappaÔivijÈnÈti, appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti-ÈdÊhi puggalÈdiniyame satipi vijÈnananiyamÈsambhavaÑ dasseti. “DavÈya sikkhaÑ paccakkhÈti, appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti-ÈdÊhi khettÈdiniyame satipi cittaniyamÈbhÈvena na ruhatÊti dasseti. “SÈvetukÈmo na sÈveti, appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti iminÈ cittaniyamepi sati payoganiyamÈbhÈvena na

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 67

ruhatÊti dasseti. “AviÒÒussa sÈveti, viÒÒussa na sÈvetÊ”ti etehi cittakhettakÈlapayogapuggalavijÈnananiyamepi sati yaÑ puggalaÑ uddissa sÈveti, tasseva savanena ruhati, na aÒÒassÈti dasseti. “Sabbaso vÈ pana na sÈveti, appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti idaÑ pana cittÈdiniyameneva sikkhÈ paccakkhÈtÈ hoti, na aÒÒathÈti dassanatthaÑ vuttaÑ. TasmÈ cittakhettakÈlapayogapuggalavijÈnananiyamavasena sikkhÈya paccakkhÈnaÑ ÒatvÈ tadabhÈvena appaccakkhÈnaÑ veditabbaÑ.

KathaÑ? UpasampannabhÈvato cavitukÈmatÈcitteneva hi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na davÈ vÈ ravÈ vÈ bhaÓantassa. EvaÑ cittavasena sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena.

TathÈ “buddhaÑ paccakkhÈmi, dhammaÑ paccakkhÈmi, saÑghaÑ paccakkhÈmi, sikkhaÑ, vinayaÑ, pÈtimokkhaÑ, uddesaÑ, upajjhÈyaÑ, ÈcariyaÑ, saddhivihÈrikaÑ, antevÈsikaÑ, samÈnupajjhÈyakaÑ, samÈnÈcariyakaÑ, sabrahmacÈriÑ paccakkhÈmÊ”ti evaÑ vuttÈnaÑ buddhÈdÊnaÑ catuddasannaÑ, “gihÊti maÑ dhÈrehi, upÈsako, ÈrÈmiko, sÈmaÓero, titthiyo, titthiyasÈvako, assamaÓo, asakyaputtiyoti maÑ dhÈrehÊ”ti evaÑ vuttÈnaÑ gihi-ÈdÊnaÑ aÔÔhannaÒcÈti imesaÑ dvÈvÊsatiyÈ khettapadÈnaÑ yassa kassaci savevacanassa vasena tesu ca yaÑkiÒci vattukÈmassa yaÑkiÒci vadatopi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na rukkhÈdÊnaÑ aÒÒatarassa nÈmaÑ gahetvÈ sikkhaÑ paccakkhantassa. EvaÑ khettavasena sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena.

Tattha yadetaÑ “paccakkhÈmÊ”ti ca “maÑ dhÈrehÊ”ti ca vuttaÑ vattamÈnakÈlavacanaÑ, yÈni ca “alaÑ me buddhena, kinnu me buddhena, na mamattho buddhena, sumuttÈhaÑ buddhenÈ”ti-ÈdinÈ nayena ÈkhyÈtavasena kÈlaÑ anÈmasitvÈ purimehi cuddasahi padehi saddhiÑ yojetvÈ vuttÈni “alaÑ me”ti-ÈdÊni cattÈri padÈni, tesaÑyeva ca savevacanÈnaÑ vasena paccakkhÈnaÑ hoti, na “paccakkhÈsin”ti vÈ “paccakkhissan”ti vÈ “maÑ dhÈresÊ”ti vÈ “dhÈressasÊ”ti vÈ “yann|nÈhaÑ paccakkheyyan”ti vÈti-ÈdÊni atÊtÈnÈgataparikappavacanÈni bhaÓantassa. EvaÑ vattamÈnakÈlavasena ceva anÈmaÔÔhakÈlavasena ca paccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena.

VinayapiÔaka 68

Payogo pana duvidho kÈyiko vÈcasiko. Tattha “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena yÈya kÈyaci bhÈsÈya vacÊbhedaÑ katvÈ vÈcasikapayogeneva paccakkhÈnaÑ hoti, na akkharalikhanaÑ vÈ hatthamuddÈdidassanaÑ vÈ kÈyapayogaÑ karontassa. EvaÑ vÈcasikapayogeneva paccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena.

Puggalo pana duvidho yo ca paccakkhÈti, yassa ca paccakkhÈti. Tattha yo paccakkhÈti, so sace ummattakakhittacittavedanÈÔÔÈnaÑ aÒÒataro na hoti. Yassa pana paccakkhÈti, so sace manussajÈtiko hoti, na ca ummattakÈdÊnaÑ aÒÒataro, sammukhÊbh|to ca sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti. Na hi asammukhÊbh|tassa d|tena vÈ paÓÓena vÈ ÈrocanaÑ ruhati. EvaÑ yathÈvuttapuggalavasena paccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena.

VijÈnanampi niyamitÈniyamitavasena duvidhaÑ. Tattha yassa yesaÑ vÈ niyametvÈ “imassa imesaÑ vÈ ÈrocemÊ”ti vadati, sace te yathÈ pakatiyÈ loke manussÈ vacanaÑ sutvÈ Èvajjanasamaye jÈnanti, evaÑ tassa vacanÈnantarameva tassa “ayaÑ ukkaÓÔhito”ti vÈ “gihibhÈvaÑ patthayatÊ”ti vÈ yena kenaci ÈkÈrena sikkhÈpaccakkhÈnabhÈvaÑ jÈnanti, paccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ. Atha aparabhÈge “kiÑ iminÈ vuttan”ti cintetvÈ jÈnanti, aÒÒe vÈ jÈnanti, appaccakkhÈtÈva hoti sikkhÈ. AniyametvÈ Èrocentassa pana sace vuttanayena yo koci manussajÈtiko vacanatthaÑ jÈnÈti, paccakkhÈtÈva hoti sikkhÈ. EvaÑ vijÈnanavasena paccakkhÈnaÑ hoti, na tadabhÈvena. Iti imesaÑ vuttappakÈrÈnaÑ cittÈdÊnaÑ vaseneva sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na aÒÒathÈti daÔÔhabbaÑ. 51. “VadatÊ”ti vacÊbhedappayogaÑ dassetvÈ tadanantaraÑ “viÒÒÈpetÊ”ti vuttattÈ teneva vacÊbhedena adhippÈyaviÒÒÈpanaÑ idhÈdhippetaÑ, na yena kenaci upÈyenÈti Èha “teneva vacÊbhedenÈ”ti. PadapaccÈbhaÔÔhaÑ katvÈti padaviparÈvuttiÑ katvÈ. IdaÒca padappayogassa aniyamitattÈ vuttaÑ. YathÈ hi loke “Èhara pattaÑ, pattaÑ ÈharÈ”ti aniyamitena padappayogena tadatthaviÒÒÈpanaÑ diÔÔhaÑ, evamidhÈpi “buddhaÑ paccakkhÈmi, paccakkhÈmi buddhan”ti aniyamitena padappayogena tadatthaviÒÒÈpanaÑ hotiyevÈti adhippÈyo. BuddhaÑ paccakkhÈmÊti atthappadhÈno

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 69

ayaÑ niddeso, na saddappadhÈnoti Èha “milakkhabhÈsÈsu vÈ aÒÒatarabhÈsÈya tamatthaÑ vadeyyÈ”ti. MÈgadhabhÈsato avasiÔÔhÈ sabbÈpi andhadamiÄÈdibhÈsÈ milakkhabhÈsÈti veditabbÈ. Khettapadesu ekaÑ vattukÈmo sacepi aÒÒaÑ vadeyya, khettapadantogadhattÈ paccakkhÈtÈva hoti sikkhÈti dassento Èha “buddhaÑ paccakkhÈmÊti vattukÈmo”ti-Èdi. Yadipi “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti vattuÑ anicchanto cittena taÑ paÔikkhipitvÈ aÒÒaÑ vattukÈmo puna virajjhitvÈ tameva vadeyya, tathÈpi sÈsanato cavitukÈmatÈcitte sati khettapadasseva vuttattÈ a~gapÈrip|risambhavato hotveva sikkhÈpaccakkhÈnanti veditabbaÑ. Khettameva otiÓÓanti sikkhÈpaccakkhÈnassa ruhanaÔÔhÈnabh|taÑ khettameva otiÓÓaÑ.

“PaccakkhÈmi dhÈrehÊ”ti vattamÈnakÈlassa padhÈnabhÈvena vattumicchitattÈ atÊtÈnÈgataparikappavacanehi nevatthi sikkhÈpaccakkhÈnanti dassento Èha “sace pana buddhaÑ paccakkhinti vÈ”ti-Èdi. Vadati viÒÒÈpetÊti ettha vadatÊti iminÈ payogassa niyamitattÈ ekassa santike attano vacÊbhedappayogeneva sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na d|tasÈsanÈdippayogenÈti dassento Èha “d|taÑ vÈ pahiÓÈtÊ”ti-Èdi. Tattha “mama sikkhÈpaccakkhÈnabhÈvaÑ kathehÊ”ti mukhasÈsanavasena “d|taÑ vÈ pahiÓÈtÊ”ti vuttaÑ. PaÓÓe likhitvÈ pahiÓanavasena “sÈsanaÑ vÈ pesetÊ”ti vuttaÑ. RukkhÈdÊsu akkharÈni likhitvÈ dassanavasena “akkharaÑ vÈ chindatÊ”ti vuttaÑ. HatthamuddÈya vÈ tamatthaÑ ÈrocetÊti hatthena adhippÈyaviÒÒÈpanaÑ sandhÈya vuttaÑ. AdhippÈyaviÒÒÈpako hi hatthavikÈro hatthamuddÈ. Hattha-saddo cettha tadekadesesu a~gulÊsu daÔÔhabbo “na sabbaÑ hatthaÑ mukhe pakkhipissÈmÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. TasmÈ adhippÈyaviÒÒÈpakena a~gulisa~kocÈdinÈ hatthavikÈrena tamatthaÑ ÈrocetÊti evamettha attho daÔÔhabbo.

Cittasampayuttanti paccakkhÈtukÈmatÈcittasampayuttaÑ. IdÈni vijÈnanavasena sikkhÈpaccakkhÈnaÑ niyamitÈniyamitavasena dvidhÈ veditabbanti dassento Èha “yadi ayameva jÈnÈt|”ti-Èdi. AyaÒca vibhÈgo “vadati viÒÒÈpetÊti ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 255 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 70

ekavisayattÈ yassa vadati, tasseva vijÈnanaÑ adhippetaÑ, na aÒÒassÈ”ti iminÈ nayena laddhoti daÔÔhabbaÑ. Na hi yassa vadati, tato aÒÒaÑ viÒÒÈpetÊti ayamattho sambhavati. Soyeva jÈnÈtÊti avadhÈraÓena tasmiÑ avijÈnanteyeva aÒÒassa jÈnanaÑ paÔikkhipati. TenevÈha “atha so na jÈnÈti, aÒÒo samÊpe Ôhito jÈnÈti, appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti. TasmÈ “ayameva jÈnÈt|”ti ekaÑ niyametvÈ Èrocite yadipi sopi jÈnÈti aÒÒopi, niyamitassa pana niyamitavasena vijÈnanasambhavato sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ “aÒÒo mÈ jÈnÈt|”ti aniyamitattÈ. Dvinnampi niyametvÈti idaÑ “dve vÈ jÈnantu eko vÈ, imesaÑyeva dvinnaÑ ÈrocemÊ”ti evaÑ niyametvÈ ÈrocanaÑ sandhÈya vuttaÑ. TenevÈha “ekasmiÑ jÈnantepi dvÊsu jÈnantesupÊ”ti. TasmÈ “dveyeva jÈnantu, eko mÈ jÈnÈt|”ti evaÑ dvinnaÑ niyametvÈ Èrocite dvÊsuyeva jÈnantesu sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hoti, na ekasmiÑ jÈnanteti vadanti.

SabhÈgeti vissÈsike. Parisa~kamÈnoti “sace te jÈneyyuÑ, maÑ tevÈressantÊ”ti Èsa~kamÈno. SamayaÒÒ|ti sÈsanÈcÈrakusalo, idha pana tadadhippÈyajÈnanamattenapi samayaÒÒ| nÈma hoti. Teneva Èha “ukkaÓÔhito ayaÑ -pa- sÈsanato cutoti jÈnÈtÊ”ti. TasmÈ “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti imassa atthaÑ ÒatvÈpi sace “ayaÑ bhikkhubhÈvato cavitukÈmo, gihÊ vÈ hotukÈmo”ti na jÈnÈti, appaccakkhÈtÈva hoti sikkhÈ. Sace pana “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti vacanassa atthaÑ ajÈnitvÈpi “ukkaÓÔhito gihÊ hotukÈmo”ti adhippÈyaÑ jÈnÈti, paccakkhÈtÈva hoti sikkhÈ. AÒÒasmiÑ khaÓe sotaviÒÒÈÓavÊthiyÈ saddaggahaÓaÑ, aÒÒasmiÑyeva ca manoviÒÒÈÓavÊthiyÈ tadatthavijÈnananti Èha “ta~khaÓaÒÒeva pana apubbaÑ acarimaÑ dujjÈnan”ti. Na hi ekasmiÑyeva khaÓe saddasavanaÑ tadatthavijÈnanaÒca sambhavati. TathÈ hi “ghaÔo”ti vÈ “paÔo”ti vÈ kenaci vutte tattha gha-saddaÑ paccuppannaÑ gahetvÈ ekÈ sotaviÒÒÈÓavÊthi uppajjitvÈ nirujjhati. TadanantaraÑ ekÈ manoviÒÒÈÓavÊthi tameva atÊtaÑ gahetvÈ uppajjati. EvaÑ tena vuttavacane yattakÈni akkharÈni honti, tesu ekamekaÑ akkharaÑ paccuppannamatÊtaÒca gahetvÈ sotaviÒÒÈÓavÊthiyÈ manoviÒÒÈÓavÊthiyÈ ca uppajjitvÈ niruddhÈya

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 71

avasÈne tÈni akkharÈni sampiÓÉetvÈ akkharasam|haÑ gahetvÈ ekÈ manoviÒÒÈÓavÊthi uppajjitvÈ nirujjhati. TadanantaraÑ “ayamakkharasam|ho etassa nÈman”ti nÈmapaÒÒattiggahaÓavasena aparÈya manoviÒÒÈÓavÊthiyÈ uppajjitvÈ niruddhÈya tadanantaraÑ uppannÈya manoviÒÒÈÓavÊthiyÈ “ayametassa attho”ti pakatiyÈ tadatthavijÈnanaÑ sambhavati.

ŒvajjanasamayenÈti bhummatthe karaÓavacanaÑ, atthÈbhogasamayeti attho. IdÈni tameva ÈvajjanasamayaÑ vibhÈvento Èha “yathÈ pakatiyÈ -pa- jÈnantÊ”ti. Teneva vacÊbhedena adhippÈyaviÒÒÈpanassa idhÈdhippetattÈ aparabhÈge “kiÑ iminÈ vuttan”ti taÑ ka~khantassa cirena adhippÈyavijÈnanaÑ aÒÒenapi kenaci upÈyantarena sambhavati, na kevalaÑ vacÊbhedamattenÈti Èha “atha aparabhÈge -pa- appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ”ti. “GihÊ bhavissÈmÊ”ti vutte atthabhedo kÈlabhedo ca hotÊti appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ. “DhÈrehÊ”ti hi imassa yo attho kÈlo ca, na so “bhavissÈmÊ”ti etassa. “GihÊ homÊ”ti vutte pana atthabhedoyeva, na kÈlabhedo “homÊ”ti vattamÈnakÈlasseva vuttattÈ. “GihÊ jÈtomhi, gihÊmhÊ”ti etthÈpi atthassa ceva kÈlassa ca bhinnattÈ appaccakkhÈtÈ hoti sikkhÈ. “Ajja paÔÔhÈyÈ”ti idaÑ tathÈ vuttepi dosabhÈvato paripuÓÓaÑ katvÈ vuttaÑ. “DhÈrehÊ”ti atthappadhÈnattÈ niddesassa pariyÈyavacanehipi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hotiyevÈti dassento Èha “jÈnÈhÊ”ti-Èdi. DhÈrehi jÈnÈhi saÒjÈnÈhi manasi karohÊti hi etÈni padÈni atthato kÈlato ca abhinnÈni. 52. PurimÈneva cuddasÈti buddhÈdisabrahmacÈrÊpariyantÈni. Hotu bhavat|ti idampi paÔikkhepamattamevÈti Èha “hotu, pariyattanti attho”ti. 53. VaÓÓapaÔÔhÈnanti mahÈsaÑghikÈnaÑ buddhaguÓaparidÊpakaÑ ekaÑ suttanti vadanti. UpÈligÈthÈs|tiÑ– ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 48 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 72

“DhÊrassa vigatamohassa, PabhinnakhÊlassa vijitavijayassa. AnÊghassa susamacittassa, VuddhasÊlassa sÈdhupaÒÒassa. Vesamantarassa1 vimalassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

AkathaÑkathissa tusitassa, VantalokÈmisassa muditassa. KatasamaÓassa manujassa, AntimasÈrÊrassa narassa. Anopamassa virajassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

AsaÑsayassa kusalassa, Venayikassa sÈrathivarassa. Anuttarassa ruciradhammassa, Nikka~khassa pabhÈsakassa2. MÈnacchidassa vÊrassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

Nisabhassa appameyyassa, GambhÊrassa monappattassa. Khema~karassa vedassa, DhammaÔÔhassa saÑvutattassa. Sa~gÈtigassa3 muttassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

NÈgassa pantasenassa, KhÊÓasaÑyojanassa muttassa. PaÔimantakassa dhonassa, Pannaddhajassa vÊtarÈgassa. Dantassa nippapaÒcassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmi. ______________________________________________________________ 1. Vessantarassa (SÊ, SyÈ) 2. Pabhassarassa (SÊ, SyÈ) 3. Sa~gÈtivattassa (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 73

Isisattamassa akuhassa,

Tevijjassa brahmappattassa.

NhÈtakassa padakassa,

Passaddhassa viditavedassa.

Purindadassa sakkassa,

Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

Ariyassa bhÈvitattassa,

Pattippattassa veyyÈkaraÓassa.

Satimato vipassissa,

Anabhinatassa no apanatassa.

Anejassa vasippattassa,

Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

Samuggatassa1 jhÈyissa,

Ananugatantarassa2 suddhassa.

Asitassa hitassa3,

Pavivittassa aggappattassa.

TiÓÓassa tÈrayantassa,

Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

Santassa bh|ripaÒÒassa,

MahÈpaÒÒassa vÊtalobhassa.

TathÈgatassa sugatassa,

AppaÔipuggalassa asamassa.

VisÈradassa nipuÓassa,

Bhagavato tassa sÈvakohamasmi.

______________________________________________________________ 1. Sammaggatassa (SÊ), sammatattassa (SyÈ) 2. Anudantagatantarassa (SyÈ)

3. AppaÓihitassa (SÊ), appabhitassa (SyÈ)

VinayapiÔaka 74

TaÓhacchidassa buddhassa, VÊtadh|massa anupalittassa. Œhuneyyassa yakkhassa, Uttamapuggalassa atulassa. Mahato yasaggappattassa, Bhagavato tassa sÈvakohamasmÊ”ti–

evaÑ upÈligahapatinÈ vuttÈsu upÈlisutte ÈgatagÈthÈsu.

YathÈrutamevÈti yathÈvuttameva, pÈÄiyaÑ ÈgatamevÈti adhippÈyo. YasmÈ “sammÈsambuddhaÑ anantabuddhiÑ anomabuddhiÑ bodhipaÒÒÈÓan”ti imÈni vaÓÓapaÔÔhÈne ÈgatanÈmÈni, “dhÊran”ti-ÈdÊni pana upÈligÈthÈsu ÈgatanÈmÈni. Tattha bodhi vuccati sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, taÑ saÒjÈnanahetuttÈ paÒÒÈÓaÑ etassÈti bodhipaÒÒÈÓo, bhagavÈ. DhiyÈ paÒÒÈya1 rÈti gaÓhÈti, sevatÊti vÈ dhÊro. SamucchinnasabbacetokhÊlattÈ pabhinnakhÊlo. Sabbaputhujjane vijiniÑsu vijayanti vijinissanti cÈti vijayÈ. Ke te? MaccumÈrakilesamÈradevaputtamÈrÈ. Te vijitÈ vijayÈ etenÈti vijitavijayo, bhagavÈ. KilesamÈramaccumÈravijayeneva panettha abhisa~khÈrakkhandhamÈrÈpi vijitÈva hontÊti daÔÔhabbaÑ.

SvÈkkhÈtanti-ÈdÊsu2 sÈtthasabyaÒjanakevalaparipuÓÓaparisuddhabrahmacariyassa pakÈsanato svÈkkhÈto dhammo, atthavipallÈsÈbhÈvato vÈ suÔÔhu akkhÈtoti svÈkkhÈto. YathÈ hi aÒÒatitthiyÈnaÑ dhammassa attho vipallÈsaÑ Èpajjati “antarÈyikÈ”ti vuttadhammÈnaÑ antarÈyikattÈbhÈvato, “niyyÈnikÈ”ti ca vuttadhammÈnaÑ niyyÈnikattÈbhÈvato, tena te aÒÒatitthiyÈ durakkhÈtadhammÈyeva honti, na tathÈ bhagavato dhammassa attho vipallÈsaÑ Èpajjati “ime dhammÈ antarÈyikÈ niyyÈnikÈ”ti evaÑ vuttadhammÈnaÑ tathÈbhÈvÈnatikkamanatoti. EvaÑ tÈva pariyattidhammo svÈkkhÈto dhammo.

Lokuttaradhammo pana nibbÈnÈnur|pÈya paÔipattiyÈ paÔipadÈnur|passa ca nibbÈnassa akkhÈtattÈ svÈkkhÈto. YathÈha– ______________________________________________________________ 1. Dhiyo paÒÒÈyo (SyÈ, Ka) 2. Visuddhi 1. 206 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 75

“SupaÒÒattÈ kho pana tena bhagavatÈ sÈvakÈnaÑ nibbÈnagÈminÊ paÔipadÈ saÑsandati nibbÈnaÒca paÔipadÈ ca. SeyyathÈpi nÈma ga~godakaÑ yamunodakena saÑsandati sameti, evameva supaÒÒattÈ tena bhagavatÈ sÈvakÈnaÑ nibbÈnagÈminÊ paÔipadÈ saÑsandati nibbÈnaÒca paÔipadÈ cÈ”ti1.

Ariyamaggo cettha antadvayaÑ anupagamma majjhimÈpaÔipadÈbh|tova “majjhimÈ paÔipadÈ”ti akkhÈtattÈ svÈkkhÈto. SÈmaÒÒaphalÈni paÔippassaddhakilesÈneva “paÔippassaddhakilesÈnÊ”ti akkhÈtattÈ svÈkkhÈtÈni. NibbÈnaÑ sassatÈmatatÈÓaleÓÈdisabhÈvameva sassatÈdisabhÈvavasena akkhÈtattÈ svÈkkhÈtanti evaÑ lokuttaradhammopi svÈkkhÈto.

Ariyamaggo attano santÈne rÈgÈdÊnaÑ abhÈvaÑ karontena ariyapuggalena sÈmaÑ daÔÔhabbo “ariyamaggena mama rÈgÈdayo pahÊnÈ”ti sayaÑ attanÈ anaÒÒaneyyena passitabboti sandiÔÔhi, sandiÔÔhi eva sandiÔÔhiko. Apica navavidho lokuttaradhammo yena yena adhigato hoti, tena tena ariyasÈvakena parasaddhÈya gantabbataÑ hitvÈ paccakkhaÒÈÓena sayaÑ daÔÔhabboti sandiÔÔhiko, atha vÈ pasatthÈ diÔÔhi sandiÔÔhi, sandiÔÔhiyÈ jayatÊti sandiÔÔhiko. TathÈ hettha ariyamaggo sampayuttÈya, ariyaphalaÑ kÈraÓabh|tÈya, nibbÈnaÑ visayibh|tÈya sandiÔÔhiyÈ kilese jayati, tasmÈ yathÈ rathena jayatÊti rathiko, evaÑ navavidhopi lokuttaradhammo sandiÔÔhiyÈ jayatÊti sandiÔÔhiko. Atha vÈ diÔÔhanti dassanaÑ vuccati, diÔÔhameva sandiÔÔhaÑ, sandassananti attho. SandiÔÔhaÑ arahatÊti sandiÔÔhiko. Lokuttaradhammo hi bhÈvanÈbhisamayavasena sacchikiriyÈbhisamayavasenaca dissamÈnoyeva vaÔÔabhayaÑ nivatteti, tasmÈ yathÈ vatthamarahatÊti vatthiko, evaÑ sandiÔÔhaÑ arahatÊti sandiÔÔhiko.

Attano phaladÈnaÑ sandhÈya nÈssa Ègametabbo kÈlo atthÊti akÈlo. YathÈ hi lokiyakusalassa upapajja-aparÈpariyÈyeti-ÈdinÈ phaladÈnaÑ pati Ègametabbo kÈlo atthi, na evametassÈti attho. AkÈloyeva akÈliko, na paÒcÈhasattÈhÈdibhedaÑ kÈlaÑ khepetvÈ phalaÑ deti, attano pana pavattisamanantarameva ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 180 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 76

phaladoti vuttaÑ hoti. Atha vÈ attano phalappadÈne vippakaÔÔho d|ro kÈlo patto upanÊto assÈti kÈliko, kÈlantaraphaladÈyÊ. Ko so? Lokiyo kusaladhammo. AyaÑ pana samanantaraphaladÈyakattÈ na kÈlikoti akÈliko. Maggameva hi sandhÈya “akÈliko”ti idaÑ vuttaÑ.

“Ehi passa imaÑ dhamman”ti evaÑ pavattaÑ ehipassavidhiÑ arahatÊti ehipassiko. KasmÈ panesa taÑ vidhiÑ arahatÊti? Paramatthato vijjamÈnattÈ parisuddhattÈ ca. RittamuÔÔhiyaÒhi hiraÒÒaÑ vÈ suvaÓÓaÑ vÈ atthÊti vatvÈpi “ehi passa iman”ti na sakkÈ vattuÑ. KasmÈ? AvijjamÈnattÈ. VijjamÈnampi ca g|thaÑ vÈ muttaÑ vÈ manuÒÒabhÈvappakÈsanena cittasampahaÑsanatthaÑ “ehi passa iman”ti na sakkÈ vattuÑ, apica kho naÑ tiÓehi vÈ paÓÓehi vÈ paÔicchÈdetabbameva hoti. KasmÈ? AparisuddhattÈ. AyaÑ pana navavidhopi lokuttaradhammo sabhÈvato ca vijjamÈno vigatavalÈhake ca ÈkÈse sampuÓÓacandamaÓÉalaÑ viya paÓÉukambale nikkhittajÈtimaÓi viya ca parisuddho, tasmÈ vijjamÈnattÈ parisuddhattÈ ca ehipassavidhiÑ arahatÊti ehipassiko.

Upanetabboti opaneyyiko. AyaÑ panettha vinicchayo–upanayanaÑ upanayo, ÈdittaÑ celaÑ vÈ sÊsaÑ vÈ ajjhupekkhitvÈpi bhÈvanÈvasena attano citte upanayanaÑ uppÈdanaÑ arahatÊti opaneyyiko. IdaÑ sa~khate lokuttaradhamme yujjati, asa~khato pana attano citte ÈrammaÓabhÈvena upanayanaÑ arahatÊti opaneyyiko, sacchikiriyÈvasena allÊyanaÑ arahatÊti attho. Atha vÈ nibbÈnaÑ upaneti ariyapuggalanti ariyamaggo upaneyyo, sacchikÈtabbataÑ upanetabboti phalanibbÈnadhammo upaneyyo, upaneyyo eva opaneyyiko.

Sabbehi ugghaÔitaÒÒ|-ÈdÊhi viÒÒ|hi “bhÈvito me maggo, adhigataÑ phalaÑ, sacchikato nirodho”ti attani attani veditabboti paccattaÑ veditabbo viÒÒ|hi. Na hi upajjhÈyena bhÈvitena maggena saddhivihÈrikassa kilesÈ pahÊyanti, na so tassa phalasamÈpattiyÈ phÈsu viharati, na tena sacchikataÑ nibbÈnaÑ sacchikaroti, tasmÈ na esa parassa sÊse ÈbharaÓaÑ viya daÔÔhabbo, attano pana citteyeva daÔÔhabbo, anubhavitabbo viÒÒ|hÊti vuttaÑ hoti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 77

Asa~khatanti sa~gamma samÈgamma paccayasamodhÈnalakkhaÓena sa~gamena sannipatitvÈ anur|pehi paccayehi akataÑ anibbattitanti asa~khataÑ. Natthi ettha matanti amataÑ, etasmiÑ vÈ adhigate natthi puggalassa mataÑ maraÓanti amataÑ. KiÒcÈpi ettha “svÈkkhÈtaÑ dhammaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ sabbattha dhammasaddappayogo dassito, tathÈpi dhamma-saddena ayojetvÈ vutte vevacane na paccakkhÈnaÑ nÈma na hotÊti “svÈkkhÈtaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ vuttepi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ. “SvÈkkhÈtaÑ dhamman”ti-ÈdinÈ pana dhammasaddappayogo svÈkkhÈtÈdisaddÈnaÑ dhammavisesanabhÈvadassanatthaÑ katoti veditabbaÑ. Ekadhammakkhandhassapi nÈmanti ettha “paÔhamadhammakkhandhaÑ dutiyadhammakkhandhaÑ pucchÈdhammakkhandhaÑ vissajjanÈdhammakkhandhan”ti-ÈdinÈ dhammakkhandhanÈmÈni veditabbÈni.

SuppaÔipannanti svÈkkhÈte dhammavinaye yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipannattÈ suppaÔipannaÑ. MajjhimÈya paÔipadÈya antadvayaÑ anupagamma paÔipannattÈ kÈyavacÊmanova~kakuÔilajimhadosappahÈnÈya paÔipannattÈ ca ujuppaÔipannaÑ. ©Èyo vuccati nibbÈnaÑ ariyamaggÈdÊhi ÒÈyati paÔivijjhÊyati sacchikarÊyatÊti katvÈ, tadatthÈya paÔipannattÈ ÒÈyappaÔipannaÑ. YathÈ paÔipannÈ guÓasambhÈvanÈya parehi kariyamÈnaÑ paccuÔÔhÈnÈdisÈmÊcikammaÑ arahanti, tathÈ paÔipannattÈ sÈmÊcippaÔipannaÑ.

YugaÄavasena paÔhamamaggaÔÔho phalaÔÔhoti idamekaÑ yugaÄanti evaÑ cattÈri purisayugÈni honti. Ettha pana “catupurisayugaÑ saÑghan”ti vattabbe “cattÈrÊ”ti vibhattilopaÑ akatvÈ niddeso katoti daÔÔhabbaÑ. CattÈri purisayugÈni etthÈti catupurisayugoti hi saÑgho vuccati. AÔÔhapurisapuggalanti purisapuggalavasena eko paÔhamamaggaÔÔho, eko phalaÔÔhoti iminÈ nayena aÔÔheva purisapuggalÈ honti. AÔÔha purisapuggalÈ etthÈti aÔÔhapurisapuggalo, saÑgho. Ettha ca purisoti vÈ puggaloti vÈ ekatthÈnetÈni padÈni, veneyyavasena panetaÑ vuttaÑ.

Œhuneyyanti-ÈdÊsu1 ÈnetvÈ hunitabbanti ÈhunaÑ. D|ratopi ÈnetvÈ sÊlavantesu dÈtabbÈnaÑ catunnaÑ paccayÈnametaÑ adhivacanaÑ. TaÑ ÈhunaÑ paÔiggahetuÑ yutto tassa mahapphalabhÈvakaraÓatoti Èhuneyyo, saÑgho. Atha vÈ d|ratopi ÈgantvÈ sabbasÈpateyyampi ettha ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 213 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 78

hunitabbanti ÈhavanÊyo, sakkÈdÊnampi vÈ ÈhavanaÑ arahatÊti ÈhavanÊyo. Yo cÈyaÑ brÈhmaÓÈnaÑ ÈhavanÊyo aggi, yattha hutaÑ mahapphalanti tesaÑ laddhi. Sace hutassa mahapphalatÈya ÈhavanÊyo, saÑghova ÈhavanÊyo. SaÑghe hutaÒhi mahapphalaÑ hoti. YathÈha–

Yo ca vassasataÑ jantu, aggiÑ paricare vane. EkaÒca bhÈvitattÈnaÑ, muhuttamapi p|jaye. SÈyeva p|janÈ seyyo, yaÒce vassasataÑ hutan”ti1.

TadetaÑ nikÈyantare “ÈhavanÊyo”ti padaÑ idha “Èhuneyyo”ti iminÈ padena atthato ekaÑ, byaÒjanato panettha kiÒcimattameva nÈnaÑ.

PÈhuneyyanti ettha pana pÈhunaÑ vuccati disÈvidisato ÈgatÈnaÑ piyamanÈpÈnaÑ ÒÈtimittÈnaÑ atthÈya sakkÈrena paÔiyattaÑ ÈgantukadÈnaÑ. Tampi ÔhapetvÈ te tathÈr|pe piyamittÈdike pÈhunake saÑghasseva dÈtuÑ yuttaÑ, saÑghova taÑ paÔiggahetuÑ yutto. SaÑghasadiso hi pÈhunako natthi. TathÈ hesa ekabuddhantare vÊtivatteyeva dissati, abbokiÓÓaÒca piyamanÈpattakarehi sÊlÈdidhammehi samannÈgatoti evaÑ pÈhunamassa dÈtuÑ yuttaÑ, pÈhunaÒca paÔiggahetuÑ yuttoti pÈhuneyyo.

Dakkhanti etÈya sattÈ yathÈdhippetÈhi sampattÊhi vaÉÉhantÊti dakkhiÓÈ, paralokaÑ saddahitvÈ dÈtabbadÈnaÑ. TaÑ dakkhiÓaÑ arahati, dakkhiÓÈya vÈ hito yasmÈ naÑ mahapphalakaratÈya visodhetÊti dakkhiÓeyyo. Ubho hatthe sirasi patiÔÔhÈpetvÈ sabbalokena kariyamÈnaÑ aÒjalikammaÑ arahatÊti aÒjalikaraÓÊyo. AnuttaraÑ puÒÒakkhettanti sabbalokassa asadisaÑ puÒÒaviruhanaÔÔhÈnaÑ. YathÈ hi raÒÒo vÈ amaccassa vÈ sÈlÊnaÑ vÈ yavÈnaÑ vÈ viruhanaÔÔhÈnaÑ raÒÒo sÈlikkhettaÑ yavakkhettanti vuccati, evaÑ saÑgho sabbalokassa puÒÒÈnaÑ viruhanaÔÔhÈnaÑ. SaÑghaÑ nissÈya hi lokassa nÈnappakÈrahitasukhasaÑvattanikÈni puÒÒÈni viruhanti, tasmÈ saÑgho anuttaraÑ puÒÒakkhettaÑ lokassa. EtthÈpi “suppaÔipannaÑ saÑghan”ti-ÈdinÈ sabbattha saÑghasaddappayogo suppaÔipannÈdisaddÈnaÑ saÑghavisesanabhÈvadassanatthaÑ kato, tasmÈ “suppaÔipannaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ vuttepi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 29 piÔÔhe Dhammapade.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 79

SikkhÈvevacanesu pana sikkhÈsaddaÑ vinÈ kevalaÑ bhikkhu saddo bhikkhunÊsaddo ca sikkhÈya adhivacanaÑ na hotÊti “bhikkhusikkhaÑ bhikkhunÊsikkhan”ti vutteyeva sÊsaÑ eti, adhisÊlÈdayo pana sikkhÈ evÈti “adhisÊlaÑ paccakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ vuttepi sÊsaÑ eti, paÔhamaÑ pÈrÈjikanti-ÈdinÈ sikkhÈpadÈnaÑyeva gahaÓaÑ veditabbaÑ, na ÈpattÊnaÑ.

UpajjhÈyavevacanesu upajjhÈyo hutvÈ yo pabbÈjesi ceva upasampÈdesi ca, taÑ sandhÈya “yo maÑ pabbÈjesÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Yassa m|lenÈti yassa padhÈnabhÈvena kÈraÓabhÈvena vÈ. Yassa m|laÑ padhÈnabhÈvo kÈraÓabhÈvo vÈ etissÈti yassam|likÈ, pabbajjÈ upasampadÈ ca. M|la-saddassa sÈpekkhabhÈvepi niccasÈpekkhatÈya gamakattÈ taddhitavutti daÔÔhÈbbÈ.

Œcariyavevacanesu pana yo upajjhaÑ adatvÈ Ècariyova hutvÈ pabbÈjesi, kammavÈcÈcariyo hutvÈ upasampÈdesi ca, taÑ sandhÈya “yo maÑ pabbÈjesi, yo maÑ anusÈvesÊ”ti vuttaÑ. Imehi dvÊhi vacanehi pabbajjÈcariyo ca upasampadÈcariyo ca dassito. YÈhaÑ nissÈya vasÈmÊti nissayÈcariyaÑ dasseti. YÈhaÑ uddisÈpemÊti-ÈdinÈ pana dhammÈcariyo vutto. Tattha uddisÈpemÊti pÈÔhaÑ uddisÈpemi. ParipucchÈmÊti uggahitapÈÔhassa atthaÑ paripucchÈmi. SaddhivihÈrikavevacanÈdÊsu ca vuttÈnusÈreneva attho veditabbo. Tassa m|leti ettha pana tassa santiketi attho daÔÔhabbo.

Okallakoti1 khuppipÈsÈdidukkhaparetÈnaÑ khÊÓasukhÈnaÑ nahÈnÈdisarÊrapaÔijagganarahitÈnaÑ kapaÓamanussÈnametaÑ adhivacanaÑ. MoÄibaddhoti sikhÈbaddho omukkamakuÔo vÈ. KiÒcÈpi dvevÈciko upÈsako paÔhamabodhiyaÑyeva sambhavati, tathÈpi tadÈ labbhamÈnanÈmaÑ gahetvÈ vuttepi sikkhÈpaccakkhÈnaÑ hotiyevÈti dassanatthaÑ “dvevÈciko upÈsako”ti vuttaÑ. “DvevÈciko”ti idameva panettha vevacananti daÔÔhabbaÑ, tasmÈ “dvevÈcikoti maÑ dhÈrehÊ”ti ettakepi vutte sÊsaÑ eti. EvaÑ sesesupi. ______________________________________________________________ 1. Otallakoti (SÊ), ogallakoti (SyÈ)

VinayapiÔaka 80

KumÈrakoti kumÈrÈvattho ativiya daharasÈmaÓero. Cellakoti tato mahantataro khuddakasÈmaÓero. CeÔakoti majjhimo. MoÄigalloti1 mahÈsÈmaÓero. SamaÓuddesoti pana avisesato sÈmaÓerÈdhivacanaÑ. NigaÓÔhupaÔÔhÈkoti-ÈdÊnipi titthiyasÈvakavevacanÈnÊti daÔÔhabbaÑ.

DussÊloti nissÊlo sÊlavirahito. PÈpadhammoti dussÊlattÈ eva hÊnajjhÈsayatÈya lÈmakasabhÈvo. Asucisa~kassarasamÈcÈroti aparisuddhakÈyakammÈditÈya asuci hutvÈ sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. DussÊlo hi kiÒcideva asÈruppaÑ disvÈ “idaÑ asukena kataÑ bhavissatÊ”ti paresaÑ Èsa~kanÊyo hoti. Kenacideva karaÓÊyena mantayante bhikkh| disvÈ “kacci nu kho ime mayÈ katakammaÑ jÈnitvÈ mantentÊ”ti attanoyeva sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. PaÔicchannakammantotilajjitabbatÈyapaÔicchÈdetabbakammanto. AssamaÓoti na samaÓo. SalÈkaggahaÓÈdÊsu “ahampi samaÓo”ti micchÈpaÔiÒÒÈya samaÓapaÔiÒÒo, aseÔÔhacÈritÈya abrahmacÈrÊ, uposathÈdÊsu “ahampi brahmacÈrÊ”ti micchÈpaÔiÒÒÈya brahmacÈripaÔiÒÒo, p|tinÈ kammena sÊlavipattiyÈ anto anupaviÔÔhattÈ antop|ti, chahi dvÈrehi rÈgÈdikilesÈnussavanena tintattÈ avassuto, saÒjÈtarÈgÈdikacavarattÈ sÊlavantehi chaÉÉetabbattÈ ca kasambujÈto. KoÓÔhoti dussÊlÈdhivacanametaÑ.

“YÈni vÈ panaÒÒÈnipi atthi buddhavevacanÈni vÈ”ti-ÈdinÈ yaÑ-saddaparÈmaÔÔhÈnaÑ buddhÈdivevacanÈnaÑyeva taÑ-saddena parÈmasanaÑ hotÊti Èha “tehi ÈkÈrehi -pa- BuddhÈdÊnaÑ vevacanehÊ”ti. KathaÑ pana tÈni ÈkÈrÈdisaddehi voharÊyantÊti Èha “vevacanÈni hÊ”ti-Èdi. SaÓÔhÈnavantÈnaÑ buddhÈdÊnaÑ saÓÔhÈnadÊpanaÑ tÈva hotu, saÓÔhÈnarahitÈnaÑ pana dhammasikkhÈdÊnaÑ kathanti Èha “sikkhÈpaccakkhÈnasaÓÔhÈnattÈ eva vÈ”ti. SikkhÈpaccakkhÈnar|pÈni hi vevacanÈni “sikkhÈpaccakkhÈnasaÓÔhÈnÈnÊ”ti vuccanti. EvaÑ khoti ettha khoti avadhÈraÓatthe nipÈtoti Èha “evamevÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. Monigalloti (SÊ), moÓigalloti (SyÈ), moÄikattoti (Ka) Vi 3. 119 piÔÔhe passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 81

54. MucchÈparetoti mucchÈya abhibh|to. VacanatthavijÈnanasamatthaÑ tiracchÈnagataÑ dassetuÑ “nÈgamÈÓavakassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TihetukapaÔisandhikÈti yebhuyyavasena vuttaÑ. Na hi sabbÈpi devatÈ tihetukapaÔisandhikÈva honti dvihetukÈnampi sambhavato. AtikhippaÑ jÈnantÊti devatÈnaÑ bhava~gaparivÈsassa manussÈnaÑ viya adandhabhÈvato vuttaÑ.

SabhÈgassÈti purisassa. VisabhÈgassÈti mÈtugÈmassa. Anariyakoti mÈgadhavohÈrato aÒÒo. DavÈti sahasÈ. RavÈti virajjhitvÈ. AÒÒaÑ bhaÓissÈmÊti aÒÒaÑ bhaÓanto buddhaÑ paccakkhÈmÊti bhaÓatÊti yojetabbaÑ. AkkharasamayÈnabhiÒÒatÈya vÈ karaÓasampattiyÈ abhÈvato vÈ kathetabbaÑ kathetuÑ asakkonto hutvÈ aÒÒaÑ kathento ravÈ bhaÓati nÈma. UbhayathÈpi aÒÒaÑ bhaÓitukÈmassa aÒÒabhaÓanaÑ samÈnanti Èha “purimena ko viseso”ti.

VÈcetÊti pÈÄiÑ kathento, aÒÒaÑ uggaÓhÈpento vÈ vÈceti. ParipucchatÊti pÈÄiyÈ atthaÑ paripucchanto pÈÄiÑ paripucchati. UggaÓhÈtÊti aÒÒassa santike pÈÄiÑ uggaÓhÈti. SajjhÈyaÑ karotÊti uggahitapÈÄiÑ sajjhÈyati. VaÓÓetÊti pÈÄiyÈ atthaÑ saÑvaÓÓento pÈÄiÑ vaÓÓeti. Mahallakassa kiÒci ajÈnanato aviditindriyatÈya vÈ “potthakar|pasadisassÈ”ti vuttaÑ, mattikÈya katar|pasadisassÈti attho. GarumedhassÈti ÈrammaÓesu lahuppavattiyÈ abhÈvato dandhagatikatÈya garupaÒÒassa, mandapaÒÒassÈti vuttaÑ hoti. Sabbaso vÈti iminÈ “idaÑ padaÑ sÈvessÈmi ‘sikkhaÑ paccakkhÈmÊ’ti” evaÑ pavattacittuppÈdassa abhÈvaÑ dasseti. YasmÈ pana asati evar|pe cittuppÈde kenaci pariyÈyena tathÈvidhaÑ vacÊbhedaÑ katvÈ sÈvanaÑ nÈma neva sambhavati, tasmÈ vuttaÑ “buddhaÑ paccakkhÈmÊti-ÈdÊsu -pa- vacÊbhedaÑ katvÈ na sÈvetÊ”ti.

SikkhÈpaccakkhÈnavibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka 82

M|lapaÒÒattivaÓÓanÈ

55. NiddisitabbassÈti viparitabbassa pakÈsetabbassa. KilesehÊti ahirikÈdÊhi kilesehi. Ito paÔÔhÈyÈti duÔÔhullapadato paÔÔhÈya. Tassa kammassÈti methunadhammapaÔisevanasa~khÈtassa kammassa. Dassananti-Èdi vuttanayameva. AssÈti methunadhammassa.

DvÊhi dvÊhi samÈpajjitabbÈ dvayaÑdvayasamÈpattÊti Èha “dvayena dvayena samÈpajjitabbato”ti. RÈgapariyuÔÔhÈnena sadisabhÈvappattiyÈ mithunÈnaÑ idaÑ methunaÑ, methunameva dhammo methunadhammoti Èha “ubhinnaÑ rattÈnan”ti-Èdi. Tattha rattÈnanti methunarÈgena rattÈnaÑ. SÈrattÈnanti teneva rÈgena ativiya rattÈnaÑ. AvassutÈnanti lokassÈdamittasanthavavasena uppannamethunarÈgena tintÈnaÑ. PariyuÔÔhitÈnanti methunarÈguppattiyÈ pariyonaddhacittÈnaÑ. SadisÈnanti rattatÈdÊhi sadisÈnaÑ.

YasmÈ “paÔisevati nÈmÈ”ti padaÑ mÈtikÈya natthi, tasmÈ “paÔisevati nÈmÈti kasmÈ uddhaÔan”ti yo maÒÒati, tassa kÈraÓaÑ dassento “paÔiseveyyÈti ettha -pa- mÈtikÈpadan”ti Èha. ItthiyÈ nimittenÈti idaÑ “maggena gacchatÊ”ti-Èdi viya daÔÔhabbaÑ. YathÈ hi “maggena gacchatÊ”ti vutte “maggaÑ gacchati, magge vÈ gacchatÊ”ti ayamattho labbhati, evaÑ “itthiyÈ nimittena pavesetÊ”ti vutte “itthiyÈ nimittaÑ paveseti, nimitte vÈ pavesetÊ”ti ayamattho labbhati. IdaÒca yebhuyyena purisapayogadassanatthaÑ vuttaÑ. NimittaÑ a~gajÈtanti atthato ekaÑ. PavesanaÑ nÈma na bahi chupanamattanti Èha “vÈtena asamphuÔÔhe allokÈse”ti. AbbhantaraÒhi pavesento “pavesetÊ”ti vuccati, na bahi chupanto. Abbhantaranti ca pakatiyÈ sabbaso pihitassa nimittassa vÈtena asamphuÔÔhokÈso vuccatÊti.

IdÈni sabbathÈ lesokÈsapidahanatthaÑ itthinimitte purisanimitte ca labbhamÈnaÑ pavesakÈle aÒÒamaÒÒaÑ phassÈrahaÑ padesavisesaÑ vibhajitvÈ dassento “itthinimitte cattÈri passÈnÊ”ti-ÈdimÈha. VÈtena hi asamphuÔÔhe allokÈse yattha katthaci ekenapi padesena chupitvÈ pavesento “pavesetÊ”ti vuccati. Vemajjhanti yathÈ cattÈri passÈni asamphusanto paveseti, evaÑ katavivarassa itthinimittassa heÔÔhimatalaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 83

vuccati, purisanimitte pana majjhanti aggakoÔiÑ sandhÈya vadati. UparÊti aggakoÔito uparibhÈgappadeso. IdaÒca majjhena samiÒjitvÈ pavesentassa majjhimapabbasamiÒjita~guliÑ katthaci pavesentassa a~guliyÈ majjhimapabbapiÔÔhisadisaÑ a~gajÈtassa uparibhÈgavemajjhaÑ sandhÈya vuttaÑ. HeÔÔhÈ pavesentoti itthinimittassa heÔÔhimabhÈgena chupantaÑ pavesento. Majjhena pavesentoti abbhantaratalaÑ chupitvÈ majjhena pavesento. Katthaci acchupantaÑ pavesetvÈ nÊharantassa hi natthi pÈrÈjikaÑ, dukkaÔaÑ pana hoti chinnasÊsavatthusmiÑ vaÔÔakate mukhe acchupantaÑ pavesetvÈ nÊharantassa viya. Majjheneva chupantaÑ pavesentoti aggakoÔiyÈ chupantaÑ pavesento. MajjhimapabbapiÔÔhiyÈ samiÒjita~gulinti sambandho. Atha vÈ samiÒjita~guliÑ majjhimapabbapiÔÔhiyÈ pavesento viyÈti yojetabbaÑ. Sa~kocetvÈti nimittamajjhena bhinditvÈ. UparibhÈgenÈti sa~kocitassa uparibhÈgakoÔiyÈ. IdÈni purisanimittassa heÔÔhÈ vuttesu chasu ÔhÈnesu uparÊti vuttaÔÔhÈnantarassa vasena visuÑ cattÈri passÈni gahetvÈ purisanimitte dasadhÈ ÔhÈnabhedaÑ dassento “tatthÈ”ti-ÈdimÈha. HeÔÔhÈ pana visuÑ tÈni aggahetvÈ “cattÈri passÈnÊ”ti vacanasÈmaÒÒatopi visuÑ visuÑ labbhamÈnÈni ekaccaÑ gahetvÈ cha ÔhÈnÈni vuttÈni. TulÈdaÓÉasadisaÑ pavesentassÈti ujukaÑ pavesentassa.

Nimitte jÈtanti attano nimitte jÈtaÑ. CammakhÊlanti nimitte uÔÔhitaÑ cammameva. “UÓÓigaÓÉo”tipi vadanti. Nimitte jÈtampi cammakhÊlÈdinimittamevÈti Èha “Èpatti pÈrÈjikassÈ”ti. “UpahatakÈyappasÈdan”ti avatvÈ “naÔÔhakÈyappasÈdan”ti vacanaÑ upÈdinnabhÈvassa natthitÈdassanatthaÑ. TenevÈha “matacammaÑ vÈ sukkhapÊÄakaÑ vÈ”ti. Sati hi upÈdinnabhÈve upahatepi kÈyappasÈde upahatindriyavatthusmiÑ viya pÈrÈjikÈpattiyeva siyÈ, matacammaÑ pana sukkhapÊÄakaÒca anupÈdinnakaÑ upÈdinnakeyeva ca pÈrÈjikÈpatti. TenevÈha “Èpatti dukkaÔassÈ”ti. Na ca evaÑ karontassa anÈpatti sakkÈ vattunti dukkaÔaÑ vuttaÑ, itthinimittassa pana naÔÔhepi upÈdinnabhÈve pÈrÈjikÈpattiyeva. Mate akkhÈyite yebhuyyena akkhÈyite pÈrÈjikÈpattivacanato methunassÈdenÈti iminÈ kÈyasaÑsaggarÈgaÑ nivatteti. Sati hi kÈyasaÑsaggarÈge saÑghÈdisesova siyÈ, bÊjÈnipi nimittasa~khyaÑ na gacchantÊti dukkaÔameva vuttaÑ. “Nimittena nimittaÑ pavesetÊ”ti hi vuttaÑ.

VinayapiÔaka 84

IdÈni imissÈ methunakathÈya asabbhir|pattÈ “ÊdisaÑ ÔhÈnaÑ kathentehi suÓantehi ca evaÑ paÔipajjitabban”ti anusÈsanto “ayaÒca methunakathÈ nÈmÈ”ti-ÈdimÈha. MethunakathÈya rÈgavuddhihetuttÈ hÈsavisayattÈ ca tadubhayanivattanatthaÑ paÔik|lamanasikÈrÈdÊsu niyojeti. PaÔik|lamanasikÈrena hi rÈgo nivattati, samaÓasaÒÒÈdÊsu paccupaÔÔhitesu hÈso nivattati. SattÈnuddayÈyÈti sattÈnaÑ apÈyadukkhÈdÊhi anurakkhaÓatthaÑ. LokÈnukampÈyÈti sattalokavisayÈya anukampÈya.

MukhaÑ apidhÈyÈti mukhaÑ apidahitvÈ, yena kenaci pamÈdena kadÈci mandahÈso bhaveyya, tadÈ garuttaÑ kuppeyya, tasmÈ tÈdise kÈle garubhÈvassa avikopanatthaÑ bÊjakena mukhaÑ paÔicchÈdetvÈ nisÊditabbanti adhippÈyo. Atha vÈ mukhaÑ apidhÈyÈti mukhaÑ pidahitvÈti attho. BÊjakena mukhaÑ paÔicchÈdetvÈ hasamÈnena na nisÊditabbanti ayamettha adhippÈyo. DantavidaÑsakanti dante dassetvÈ vivaritvÈ cÈti attho. GabbhitenÈti sa~kocaÑ anÈpajjantena, ussÈhajÈtenÈti attho. Yadi hi “ÊdisaÑ nÈma asabbhiÑ kathemÊ”ti sa~kocaÑ Èpajjeyya, atthavibhÈvanaÑ na siyÈ, tasmÈ “tÈdisena sammÈsambuddhenapi tÈva ÊdisaÑ kathitaÑ, kima~gaÑ panÈhaÑ kathemÊ”ti evaÑ ussÈhajÈtena kathetabbanti adhippÈyo. SatthupaÔibhÈgenÈti satthukappena, satthusadisenÈti attho.

M|lapaÒÒattivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

AnupaÒÒattivaÓÓanÈ

TiracchÈnesu gatÈyÈti tiracchÈnesu uppannÈya. YasmÈ tiracchÈnagatÈ nÈma atiduddakÈpi honti, yesaÑ maggesu tilaphalamattampi pavesanaÑ nappahoti, tasmÈ na sabbÈva tiracchÈnagatitthiyo pÈrÈjikavatthubh|tÈti pavesanappahonakavasena labbhamÈnakatiracchÈnagatitthiyo paricchinditvÈ dassento “pÈrÈjikavatthubh|tÈ eva cetthÈ”ti-ÈdimÈha. ApadÈnaÑ ahimacchÈti-ÈdigÈthÈ pÈrÈjikavatth|naÑ heÔÔhimaparicchedadassanatthaÑ porÈÓehi ÔhapitÈ. Tattha ahÊti jÈtiniddesena

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 85

sabbÈpi sappajÈti sa~gahitÈti Èha “ahiggahaÓena -pa- dÊghajÈti sa~gahitÈ”ti. Tattha gonasÈti sappavisesÈ, yesaÑ piÔÔhÊsu mahantÈni maÓÉalÈni sandissanti. MacchaggahaÓaÑ odakajÈtiyÈ upalakkhaÓapadanti Èha “macchaggahaÓena -pa- odakajÈti sa~gahitÈ”ti. Teneva maÓÉ|kakacchapÈnaÑ sapÈdakattepi odakajÈtikattÈ sa~gaho kato.

MukhasaÓÔhÈnanti oÔÔhacammasaÓÔhÈnaÑ. VaÓasa~khepaÑ gacchatÊti vaÓasa~gahaÑ gacchati navasu vaÓamukhesu sa~gahitattÈti adhippÈyo. VaÓe thullaccayaÒca “amaggena amaggaÑ paveseti, Èpatti thullaccayassÈ”ti imassa vasena veditabbaÑ. TasmiÒhi sutte dvÊsu sambhinnavaÓesu ekena vaÓena pavesetvÈ dutiyena nÊharantassa thullaccayaÑ vuttaÑ. Vakkhati ca “imassa suttassa anulomavasena sabbattha vaÓasa~khepe thullaccayaÑ veditabban”ti1. KukkuÔiggahaÓampi sabbÈya pakkhijÈtiyÈ upalakkhaÓapadanti Èha “kukkuÔiggahaÓena -pa- pakkhijÈti sa~gahitÈ”ti. MajjÈriggahaÓampi catuppadajÈtiyÈ upalakkhaÓapadanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “majjÈriggahaÓena -pa- catuppadajÈti sa~gahitÈ”ti. RukkhasunakhÈ nÈma kalandakÈtipi vadanti. Ma~gusÈti na~gulÈ.

ParÈjitasaddo upasaggassa vuddhiÑ katvÈ ta-kÈrassa ca ka-kÈraÑ katvÈ pÈrÈjikoti niddiÔÔhoti Èha “pÈrÈjikoti parÈjito”ti. “Katthaci ÈpattÊti ‘pÈrÈjikena dhammena anuddhaÑseyyÈ’ti-ÈdÊsu2, katthaci sikkhÈpadanti idaÑ pana disvÈ jÈnitabban”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. ParÈjayatÊti pÈrÈjikaÑ, pÈrÈjikÈti ca kattusÈdhanena pÈrÈjika-saddena sikkhÈpadaÑ Èpatti ca vuccatÊti dassento Èha “yo taÑ atikkamatÊ”ti-Èdi. Puggalo pana kammasÈdhanena pÈrÈjika-saddena vuccatÊti dassento Èha “puggalo yasmÈ parÈjito”ti-Èdi.

Etameva hi atthaÑ sandhÈyÈti “taÑ ÈpattiÑ Èpanno puggalo parÈjito hoti parÈjayamÈpanno”ti etamatthaÑ sandhÈya. Cuto paraddhoti-ÈdinÈ hi taÑ ÈpattiÑ Èpannapuggalo cuto hoti parÈjito parÈjayaÑ Èpannoti ayamattho viÒÒÈyati, na pana puggalo pÈrÈjiko nÈma hotÊti etamatthaÑ sandhÈyÈti evamattho gahetabbo. Na hi parivÈrepi gÈthÈ puggalavuttipÈrÈjikasaddanibbacanadassanatthaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 233 piÔÔhe. 2. Vi 1. 249, 256 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 86

vuttÈ ÈpattivuttÊnaÑ pÈrÈjikÈ disaddÈnaÑ nibbacanavibhÈgappasa~ge vuttattÈ. AyaÒhi parivÈragÈthÈya attho1–yadidaÑ puggalÈpattisikkhÈpadapÈrÈjikesu ÈpattipÈrÈjikaÑ nÈma vuttaÑ, taÑ Èpajjanto puggalo yasmÈ parÈjito parÈjayamÈpanno saddhammÈ cuto paraddho bhaÔÔho nira~kato ca hoti, anÊhaÔe tasmiÑ puggale puna uposathapavÈraÓÈdibhedo saÑvÈso natthi, tenetaÑ iti vuccati tena kÈraÓena etaÑ ÈpattipÈrÈjikaÑ iti vuccatÊti. AyaÑ panettha sa~khepattho–yasmÈ parÈjito hoti etena, tasmÈ etaÑ pÈrÈjikanti vuccatÊti. ParibhaÔÔhoti sÈsanato bhaÔÔho, parihÊnoti attho. Chinnoti antarÈ khaÓÉito.

SaddhiÑ yojanÈyÈti padayojanÈya saddhiÑ. CatubbidhaÑ saÑghakammanti apalokanÈdivasena catubbidhaÑ kammaÑ. SÊmÈparicchinnehÊti ekasÊmÈpariyÈ pannehi. PakatattÈ nÈma pÈrÈjikaÑ anÈpannÈ anukkhittÈ ca. PaÒcavidhopÊti nidÈnuddesÈdivasena paÒcavidhopi. NahÈpitapubbakÈnaÑ viya odhisa-anuÒÒÈtaÑ ÔhapetvÈ avasesaÑ sabbampi sikkhÈpadaÑ sabbehipi lajjÊpuggalehi anatikkamanÊyattÈ vuttaÑ “sabbehipi lajjÊpuggalehi samaÑ sikkhitabbabhÈvato”ti. Samanti saddhiÑ, ekappahÈrena vÈ. SikkhitabbabhÈvatoti anatikkamanavasena uggahaparipucchÈdinÈ ca sikkhitabbabhÈvato. SÈmaÒÒasikkhÈpadesu “idaÑ tayÈ na sikkhitabban”ti evaÑ abahikÈtabbato “na ekopi tato bahiddhÈ sandissatÊ”ti vuttaÑ. YaÑ taÑ vuttanti sambandho. 56. Na kevalaÑ itthiyÈ eva nimittaÑ pÈrÈjikavatth|ti iminÈ kevalaÑ itthiyÈ eva nimittaÑ pÈrÈjikavatthu na hoti, atha kho ubhatobyaÒjanakapaÓÉakapurisÈnampi nimittaÑ pÈrÈjikavatth|ti dasseti. Na ca manussitthiyÈ evÈti iminÈ pana manussitthiyÈ eva nimittaÑ pÈrÈjikavatthu na hoti, amanussitthitiracchÈnagatitthi-amanussubhatobyaÒjanakÈdÊnampi nimittaÑ pÈrÈjikavatth|ti dasseti. “Vatthumeva na hotÊti amanussitthipasa~gena ÈgataÑ suvaÓÓarajatÈdimayaÑ paÔikkhipatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ yuttaÑ viya na dissati. Na hi ito pubbe amanussitthiggahaÓaÑ kataÑ atthi, yena tappasa~go siyÈ. IdÈneva hi “tisso itthiyo”ti-ÈdinÈ amanussitthiggahaÓaÑ kataÑ, na ca amanussitthiggahaÓena ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 4. 191 piÔÔhepi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 87

suvaÓÓarajatÈdimayÈnaÑ pasa~go yutto. ManussÈmanussatiracchÈnajÈtivasena tividhÈ katvÈ pÈrÈjikavatthubh|tasattÈnaÑ niddesena suvaÓÓarajatÈdimayÈnaÑ pasa~gassa nivattitattÈ. TathÈ hi itthipurisÈdÊsu manussÈmanussÈdÊsu vÈ kaÒci anÈmasitvÈ avisesena “methunaÑ dhammaÑ paÔiseveyyÈ”ti ettakameva mÈtikÈyaÑ vuttaÑ. Tassa padabhÈjane ca “paÔisevati nÈmÈ”ti mÈtikaÑ padaÑ uddharitvÈ “yo nimittena nimittaÑ a~gajÈtena a~gajÈtaÑ antamaso tilaphalamattampi paveseti, eso paÔisevati nÈmÈ”ti paÔisevanÈkÈrova dassito, na pana pÈrÈjikavatthubh|tanimittanissayÈ manussÈmanussatiracchÈnagatÈ itthipurisapaÓÉaka-ubhatobyaÒjanakÈ niyametvÈ dassitÈ, tasmÈ “itthiyÈ eva nukho nimittaÑ pÈrÈjikavatthu, udÈhu aÒÒesampÊ”ti evamÈdi sandeho siyÈ, nimittavohÈro ca suvaÓÓarajatÈdimayar|pakesu ca labbhatiyeva. Teneva vinÊtavatth|su1 “lepacittassa nimittaÑ a~gajÈtena chupi, dÈrudhÊtalitÈya nimittaÑ a~gajÈtena chupÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ nimittasÈmaÒÒato “suvaÓÓarajatÈdimayÈnampi nimittaÑ pÈrÈjikavatthu hoti, na hotÊ”ti kassaci Èsa~kÈ siyÈ. Teneva “lepacittÈdivatth|su tassa kukkuccaÑ ahosÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ tadÈsa~kÈnivattanatthaÑ pÈrÈjikavatthubh|tasattaniyamanatthaÒca jÈtivasena manussÈmanussÈdito tidhÈ katvÈ pÈrÈjikavatthubh|te satte bhagavÈ vibhajitvÈ dasseti, tasmÈ “vatthumeva na hotÊ”ti nimittasÈmaÒÒato pasa~gÈgataÑ suvaÓÓarajatÈdimayÈnaÑ nimittaÑ paÔikkhipatÊti vattabbaÑ.

Tayo maggeti bhummatthe upayogavacananti Èha “tÊsu magges|ti attho veditabbo”ti. EvaÑ sabbatthÈti iminÈ “dve magge”ti etthÈpi dvÊsu magges|ti attho veditabboti atidissati.

AnupaÒÒattivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

PaÔhamacatukkakathÈvaÓÓanÈ

57. AssÈti ÈkhyÈtikapadanti tassa atthaÑ dassento “hotÊ”ti Èha. GaÓÔhipadesu pana “assÈti puggalaÑ parÈmasitvÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 44, 45 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 88

hotÊti vacanaseso dassito”tipi atthavikappo dassito, na so sundarataro. Yadi hi vacanaseso adhippeto siyÈ, “hotÊ”ti vattabbaÑ, teneva aÒÒasmiÑ atthavikappe hotÊti vacanaseso kato. 58. SÈdiyantassevÈti ettha sÈdiyanaÑ nÈma sevetukÈmatÈcittassa upaÔÔhÈpananti Èha “paÔisevanacittasama~gÊssÈ”ti. “PaÔipakkhaÑ atthayantÊti sikkhÈkÈmÈnaÑ bhikkh|naÑ paÔipakkhaÑ dussÊlabhÈvaÑ atthayantÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Attano veripuggalassa pana paÔipakkhabh|taÑ kaÒci amittaÑ atthayanti gavesantÊti evamettha attho daÔÔhabbo. PaccatthikÈ hi attano veriÑ nÈsetukÈmÈ tassa paÔipakkhabh|taÑ kaÒci amittaÑ attano sahÈyabhÈvamupagacchantaÑ icchanti. RÈjapaccatthikÈdÊnaÑ upari vakkhamÈnattÈ tadanur|pavasena atthaÑ dassento “bhikkh| eva paccatthikÈ bhikkhupaccatthikÈ”ti Èha. “Bhikkhussa paccatthikÈ bhikkhupaccatthikÈ”ti evaÑ pana vuccamÈne bhikkhussa paccatthikÈ rÈjÈdayopi ettheva sa~gayhantÊti rÈjapaccatthikÈdayo visuÑ na vattabbÈ siyuÑ, aÒÒattha pana bhikkhussa paccatthikÈ bhikkhupaccatthikÈti ayamattho labbhateva “sÈsanapaccatthikÈ”ti yathÈ. IssÈpakatÈti paresaÑ lÈbhasakkÈrÈdi-asahanalakkhaÓÈya issÈya abhibh|tÈ. Nipparipphandanti paripphandavirahitaÑ, yathÈ calituÑ parivattituÑ na sakkoti, tathÈ gahetvÈti attho. SampayojentÊti vaccamaggena saddhiÑ yojenti.

TasmiÑ khaÓeti tasmiÑ pavesanakkhaÓe, aggato yÈva m|lÈ pavesanakÈlo “pavesanakkhaÓo”ti vuccati. SÈdiyanaÑ nÈma sevanacittassa uppÈdananti-Èha “sevanacittaÑupaÔÔhÈpetÊ”ti. PaviÔÔhakÈleti a~gajÈtassa yattakaÑ ÔhÈnaÑ pavesanÈrahaÑ, tattakaÑ anavasesato paviÔÔhakÈle. EvaÑ paviÔÔhassa uddharaÓÈrambhato antarÈ ÔhitakÈlo ÔhitaÑ nÈma. AÔÔhakathÈyaÑ pana mÈtugÈmassa sukkavissaÔÔhiÑ patvÈ sabbathÈ vÈyamato oramitvÈ ÔhitakÈlaÑ sandhÈya “sukkavissaÔÔhisamaye”ti vuttaÑ. UddharaÓaÑ nÈma yÈva aggÈ nÊharaÓakÈloti Èha “nÊharaÓakÈle paÔisevanacittaÑ upaÔÔhÈpetÊ”ti. A~gÈrakÈsunti a~gÈrarÈsiÑ. Evar|pe kÈle asÈdiyanaÑ nÈma na sabbesaÑ visayoti Èha “imaÒhi evar|paÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 89

Èraddhavipassakan”ti-Èdi. EkÈdasahi aggÊhÊti rÈgadosamohajÈtijarÈmaraÓasokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsasa~khÈtehi ekÈdasahi aggÊhi. RÈgÈdayo hi anuÉahanaÔÔhena “aggÊ”ti vuccanti. Te hi yassa santi, taÑ niÉahanti, mahÈpariÄÈhÈ ca honti dunnibbÈpayÈ ca. BhagavatÈ ca dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggaho icchitoyevÈti Èha “paccatthikÈnaÒcassa manorathavighÈtaÑ karonto”ti. AssÈti asÈdiyantassa yathÈvuttaguÓasama~gissa.

PaÔhamacatukkakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

Ek|nasattatidvisatacatukkakathÈvaÓÓanÈ

59-60. AkkhÈyitanimittÈ akkhÈyita-saddena vuttÈ uttarapadalopenÈti Èha “soÓasi~gÈlÈdÊhi akkhÈyitanimittan”ti. AkkhÈyitaÑ nimittaÑ yassÈ sÈ akkhÈyitanimittÈ. “JÈgarantin”ti-Èdi visesanarahitattÈ “suddhikacatukkÈnÊ”ti vuttaÑ.

SamÈnÈcariyakÈ therÈti ekÈcariyassa pÈÔhakantevÈsikÈ. MahÈbhayeti brÈhmaÓatissabhaye1. Ga~gÈya aparabhÈgo aparaga~gaÑ. Vata reti garahatthe nipÈto. Avissajjantena kiÑ kattabbanti Èha “niccakÈlaÑ sotabban”ti-Èdi. EvaÑ vinayagarukÈnanti iminÈ upari tehi vuccamÈnavinicchayassa garukaraÓÊyatÈya kÈraÓaÑ vuttaÑ. SabbaÑ pariyÈdiyitvÈti sabbaÑ pÈrÈjikakkhettaÑ anavasesato gahetvÈ. SotaÑ chinditvÈti pÈrÈjikakkhette vÊtikkamasotaÑ chinditvÈ. ApaÒÒattabhÈvato yutti-abhÈvato ca “pÈrÈjikacchÈyÈ panettha na dissatÊ”ti vuttaÑ. Keci pana “upaÉÉhakkhÈyitabhÈvassa dubbinicchayattÈ tattha pÈrÈjikaÑ na paÒÒapesÊ”ti vadanti, taÑ akÈraÓaÑ, na ca dubbinicchayatÈ apaÒÒattikÈraÓaÑ yebhuyyakkha yitÈdÊsupi dubbinicchayabhÈvassa samÈnattÈ. UpaÉÉhakkhÈyitato hi kiÒcideva adhikaÑ |naÑ vÈ yadi khÈyitaÑ siyÈ, tampi yebhuyyena khÈyitaÑ akkhÈyitanti sa~khyaÑ gacchatÊti upaÉÉhakkhÈyitamiva yebhuyyakkhÈyitÈdÊnipi dubbinicchayÈneva. Apica upaÉÉhakkhÈyitaÑ yadi ______________________________________________________________ 1. BrÈhmaÓÈtiyabhaye (SÊ)

VinayapiÔaka 90

sabhÈvato pÈrÈjikakkhettaÑ siyÈ, na tattha bhagavÈ dubbinicchayanti pÈrÈjikaÑ na paÒÒapeti.

IdÈni therena katavinicchayameva upatthambhetvÈ aparampi tattha kÈraÓaÑ dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha. Nimitte appamattikÈpi maÑsarÈji sace avasiÔÔhÈ hoti, taÑ yebhuyyakkhÈyitameva hoti, tato paraÑ pana sabbaso khÈyite nimitte dukkaÔamevÈti dassento Èha “tato paraÑ thullaccayaÑ natthÊ”ti. Atha vÈ yebhuyyena khÈyitaÑ nÈma vaccamaggavassÈpamaggamukhÈnaÑ cat|su koÔÔhÈsesu dve koÔÔhÈse atikkamma yÈva tatiyakoÔÔhÈsassa pariyosÈnÈ khÈditaÑ, tato paraÑ pana tatiyakoÔÔhÈsaÑ atikkamma yÈva catutthakoÔÔhÈsassa pariyosÈnÈ khÈditaÑ dukkaÔavatth|ti veditabbaÑ. MatasarÊrasmiÑyeva veditabbanti “mataÑ yebhuyyena akkhÈyitan”ti-Èdivacanato. “Yadipi nimittaÑ sabbaso khÈyitanti-Èdi sabbaÑ jÊvamÈnakasarÊrameva sandhÈya vuttan”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. Kenaci pana “taÑ vÊmaÑsitvÈ gahetabban”ti likhitaÑ. Kimettha vÊmaÑsitabbaÑ jÊvamÈnakasarÊsseva adhikatattÈ matasarÊre labbhamÈnassa vinicchayassa visuÑ vakkhamÈnattÈ ca. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyampi1–

“JÈvamÈnakasarÊrassa vuttappakÈre magge sacepi tacÈdÊni anavasesetvÈ sabbaso chinne nimittasaÓÔhÈnamattaÑ paÒÒÈyati, tattha antamaso a~gajÈte uÔÔhitaÑ anaÔÔhakÈyappasÈdaÑ pÊÄakaÑ vÈ cammakhÊlaÑ vÈ pavesentassapi sevanacitte sati pÈrÈjikaÑ, naÔÔhakÈyappasÈdaÑ sukkhapÊÄakaÑ vÈ matacammaÑ vÈ lomaÑ vÈ pavesentassa dukkaÔaÑ. Sace nimittasaÓÔhÈnamattampi anavasesetvÈ sabbaso maggo uppÈÔito, tattha upakkamato vaÓasa~khepavasena thullaccayan”ti–

jÊvamÈnakasarÊrasmiÑyeva yathÈvuttavinicchayo dassito.

SabbasokhÈyitanti nimittappadese bahiÔÔhitaÑ chavicammaÑ sabbaso chinditvÈ soÓasi~gÈlÈdÊhi khÈyitasadisaÑ kataÑ. TenevÈha “chavicammaÑ natthÊ”ti. NimittamaÑsassa pana abbhantare chavicammassa ca vijjamÈnattÈ “nimittasaÓÔhÈnaÑ paÒÒÈyatÊ”ti vuttaÑ. TenevÈha “pavesanaÑ jÈyatÊ”ti. NimittasaÓÔhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 113 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 91

pana anavasesetvÈti nimittÈkÈrena ÔhitaÑ chavicammamaÑsÈdiÑ anavasesetvÈ. JÊvamÈnakasarÊre labbhamÈnavisesaÑ dassetvÈ idÈni matasarÊre labbhamÈnavisesaÑ dassento Èha “matasarÊre panÈ”ti-Èdi.

ManussÈnaÑ jÊvamÈnakasarÊreti-ÈdinÈ pana akkhi-Èdayopi vaÓasa~gahaÑ gacchantÊti vaÓena ekaparicchedaÑ katvÈ akkhi-ÈdÊsupi thullaccayaÑ vuttaÑ. TesaÒca vaÓasa~gaho “navadvÈro mahÈvaÓo”ti1 evamÈdisuttÈnusÈrena veditabbo. TiracchÈnagatÈnaÑ akkhikaÓÓavaÓesu dukkaÔaÑ pana aÔÔhakathÈppamÈÓena gahetabbaÑ. YathÈ hi manussÈmanussatiracchÈnagatesu vaccamaggapassÈvamaggamukhÈnaÑ pÈrÈjikavatthubhÈve nÈnÈkaraÓaÑ natthi, evaÑ akkhi-ÈdÊnampi thullaccayÈdivatthubhÈve ninnÈnÈkaraÓena bhavitabbaÑ. VaÓe thullaccayaÒca “amaggena amaggaÑ paveseti, Èpatti thullaccayassÈ”ti2 sÈmaÒÒato vuttaÑ, na pana “manussÈnan”ti visesanaÑ atthi. Yadi ca tiracchÈnagatÈnaÑ vaÓesu thullaccayena na bhavitabbaÑ, pata~gamukhamaÓÉ|kassa mukhasaÓÔhÈne vaÓasa~khepato thullaccayaÑ na vattabbaÑ, vuttaÒca, tasmÈ aÔÔhakathÈcariyÈ evettha pamÈÓaÑ. Bhagavato adhippÈyaÒÒuno hi aÔÔhakathÈcariyÈ. Teneva vuttaÑ “buddhena dhammo vinayo ca vutto, yo tassa puttehi tatheva ÒÈto”ti-Èdi3. ManussÈnanti itthipurisapaÓÉaka-ubhatobyaÒjanakÈnaÑ sÈmaÒÒato vuttaÑ. Vatthikoses|ti vatthipuÔesu purisÈnaÑ a~gajÈtakosesu. MatasarÊraÑ yÈva uddhumÈtakÈdibhÈvena kuthitaÑ na hoti, tÈva allasarÊranti veditabbaÑ. TenÈha “yadÈ pana sarÊraÑ uddhumÈtakaÑ hotÊ”ti-Èdi. PÈrÈjikavatthuÒca thullaccayavatthuÒca vijahatÊti ettha pÈrÈjikavatthubhÈvaÑ thullaccayavatthubhÈvaÒca vijahatÊti attho veditabbo. MatÈnaÑ tiracchÈnagatÈnanti sambandho.

MethunarÈgena vatthikosaÑ pavesentassa thullaccayaÑ vuttanti Èha “vatthikosaÑ appavesento”ti. ItthiyÈ appavesentoti itthiyÈ nimittaÑ appavesento. Appavesentoti ca pavesanÈdhippÈyassa abhÈvaÑ dasseti. PavesanÈdhippÈyena bahi chupantassa pana methunassa pubbavayogattÈ dukkaÔeneva bhavitabbaÑ. Nimittena nimittaÑ chupati, thullaccayanti idaÑ “na ca bhikkhave rattacittena a~gajÈtaÑ chupitabbaÑ, yo chupeyya, Èpatti ______________________________________________________________ 1. Khu 11. 78 piÔÔhe. 2. Vi 1. 41 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 1. 3 piÔÔhe ganthÈrambhakathÈyaÑ.

VinayapiÔaka 92

thullaccayassÈ”ti1 imassa suttassa vasena vuttaÑ. Tattha ca kesaÒci aÒÒathÈpi atthavikappassa vidhiÑ dassento “mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ panÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kiÒcÈpi “katvÈ mahÈ-aÔÔhakathaÑ sarÊran”ti2 vuttaÑ, tathÈpi sesa-aÔÔhakathÈsu “methunarÈgena mukhenÈ”ti vacanassa abhÈvaÑ dassetuÑ “mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ panÈ”ti vuttaÑ. “A~gajÈtenÈ”ti avuttattÈ “avisesenÈ”ti vuttaÑ.

IdÈni mahÈ-aÔÔhakathaÑ pÈÄiyÈ saÑsanditvÈ dassento “yaÑ tÈva mahÈ-aÔÔhakathÈyan”ti-ÈdimÈha. ItarathÈ hi dukkaÔaÑ siyÈti pakatimukhena chupantassa visÈÓÈdiggahaÓe viya dukkaÔaÑ siyÈ. EvaÑ mahÈ-aÔÔhakathaÑ pÈÄiyÈ saÑsanditvÈ idÈni tattha kesaÒci aÒÒathÈ atthavikappaÑ dassento “keci panÈ”ti-ÈdimÈha. SaÑghÈdisesoti kÈyasaÑsaggasikkhÈpadena saÑghÈdiseso. VuttanayenevÈti methunarÈgeneva. “NimittamukhenÈ”ti vuttattÈ tiracchÈnagatitthiyÈ passÈvamaggaÑ methunarÈgena pakatimukhena chupantassa dukkaÔanti veditabbaÑ. KÈyasaÑsaggarÈgena dukkaÔanti nimittamukhena vÈ pakatimukhena vÈ kÈyasaÑsaggarÈgena chupantassa dukkaÔameva.

Ek|nasattatidvisatacatukkakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

SanthatacatukkabhedakathÈvaÓÓanÈ

61-2. PaÔipannakassÈti Èraddhavipassakassa. UpÈdinnakanti kÈyindriyaÑ sandhÈya vuttaÑ. UpÈdinnakena phusatÊti upÈdinnakena phusÊyati ghaÔÔÊyatÊti evaÑ kammani ya-kÈralopena attho veditabbo. Atha vÈ evaÑ karonto kiÒci upÈdinnakaÑ upÈdinnakena na phusati na ghaÔÔetÊti evamettha attho daÔÔhabbo. LesaÑ oÉÉessantÊti lesaÑ samuÔÔhÈpessanti, parikappessantÊti vuttaÑ hoti. SanthatÈdibhedehi bhinditvÈti santhatÈdivisesanehi visesetvÈ, santhatÈdÊhi cat|hi yojetvÈti vuttaÑ hoti.

SanthatÈyÈti ekadese samudÈyavohÈro “paÔo daÉÉho”ti-ÈdÊsu viya. TathÈ hi paÔassa ekadesepi daÉÉhe “paÔo daÉÉho”ti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 280 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 1. 2 piÔÔhe ganthÈrambhakathÈyaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 93

voharanti, evaÑ itthiyÈ vaccamaggÈdÊsu kismiÒci magge santhate itthÊ “santhatÈ”ti vuccati. TenÈha “santhatÈ nÈmÈ”ti-Èdi. VatthÈdÊni anto appavesetvÈ bahi ÔhapetvÈ bandhanaÑ sandhÈya “paliveÔhetvÈ”ti vuttaÑ. Ekadese samudÈyavohÈravaseneva bhikkhupi “santhato”ti vuccatÊti Èha “santhato nÈmÈ”ti-Èdi. Yattake paviÔÔheti tilaphalamatte paviÔÔhe. Akkhi-Èdimhi santhatepi yathÈvatthukamevÈti Èha “thullaccayakkhette thullaccayaÑ, dukkaÔakkhette dukkaÔameva hotÊ”ti.

KhÈÓuÑ ghaÔÔentassa dukkaÔanti itthinimittassa anto khÈÓuÑ pavesetvÈ samatalaÑ atirittaÑ vÈ khÈÓuÑ ghaÔÔentassa dukkaÔaÑ pavesÈbhÈvato. Sace pana ÊsakaÑ anto pavisitvÈ ÔhitaÑ khÈÓukameva a~gajÈtena chupati, pÈrÈjikameva. Tassa talanti veÄunaÄÈdikassa antotalaÑ. VinÊtavatth|su “tena kho pana samayena aÒÒataro bhikkhu sÊvathikaÑ gantvÈ chinnasÊsaÑ passitvÈ vaÔÔakate mukhe acchupantaÑ a~gajÈtaÑ pavesesi. Tassa kukkuccaÑ ahosi -pa- anÈpatti bhikkhu pÈrÈjikassa, Èpatti dukkaÔassÈ”ti1 vuttattÈ tassa suttassa anulomato “ÈkÈsagatameva katvÈ pavesetvÈ nÊharati, dukkaÔan”ti vuttaÑ. BahiddhÈkhÈÓuketi antopavesitaveÓupabbÈdikassa bahi nikkhantakhÈÓuke. MethunarÈgena indriyabaddhÈnindriyabaddhasantÈnesu yattha katthaci upakkamantassa na sakkÈ anÈpattiyÈ bhavitunti “dukkaÔamevÈ”ti vuttaÑ. Teneva vinÊtavatthumhi aÔÔhikesu upakkamantassa dukkaÔaÑ vuttaÑ.

SanthatacatukkabhedakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

RÈjapaccatthikÈdicatukkabhedakathÈvaÓÓanÈ

65. SÈmaÒÒajotanÈya pakaraÓato visesavinicchayoti Èha “dhuttÈti methunupasaÑhitakhiÉÉÈpasutÈ”ti-Èdi. IdÈni sÈmaÒÒatopi atthasambhavaÑ dassento “itthidhuttasurÈdhuttÈdayo vÈ”ti Èha. Hadayanti hadayamaÑsaÑ.

SabbÈkÈrena catukkabhedakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 46 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 94

ŒpattÈnÈpattivÈravaÓÓanÈ

66. PaÔiÒÒÈkaraÓaÑ natthÊti pucchitabbÈbhÈvato. Na hi d|sako “kena cittena vÊtikkamaÑ akÈsi, jÈnitvÈ akÈsi, udÈhu ajÈnitvÈ”ti evaÑ pucchÈya arahati. TatthevÈti vesÈliyaÑ mahÈvane eva. Sabba~gagatanti ÔhapetvÈ kesalomadantanakhÈnaÑ maÑsavinimuttaÔÔhÈnaÒceva thaddhasukkhacammaÒca udakamiva telabindu avasesasabbasarÊraÑ byÈpetvÈ ÔhitaÑ. SarÊrakampÈdÊnÊti Èdi-saddena akkhÊnaÑ pÊtavaÓÓÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Pittakosake Ôhitanti hadayapapphÈsÈnaÑ antare yakanamaÑsaÑ nissÈya patiÔÔhite mahÈkosÈtakÊkosasadise pittakose ÔhitaÑ. Kupiteti pittakosato calitvÈ bahi nikkhante.

VissaÔÔhacittoti vissaÔÔhapakaticitto. Yakkhummattakoti yakkhÈ kira yassa cittaÑ khipitukÈmÈ honti, tassa setamukhaÑ nÊlodaraÑ surattahatthapÈdaÑ mahÈsÊsaÑ pajjalitanettaÑ bheravaÑ vÈ attabhÈvaÑ nimminitvÈ dassenti, bheravaÑ vÈ saddaÑ sÈventi, kathentasseva vÈ mukhena hatthaÑ pakkhipitvÈ hadayamaÑsaÑ maddanti, tena so satto ummattako hoti khittacitto. TenevÈha “bheravÈni vÈ ÈrammaÓÈni dassetvÈ”ti-Èdi. Tattha bheravÈnÊti dassanamatteneva sattÈnaÑ bhayaÑ chambhitattaÑ lomahaÑsaÑ uppÈdetuÑ samatthÈni. Niccameva ummattako hotÊti yassa pittakosato pittaÑ calitvÈ bahi nikkhantaÑ hoti, taÑ sandhÈya vuttaÑ. Yassa pana pittaÑ calitvÈ pittakoseyeva ÔhitaÑ hoti bahi anikkhantaÑ, so antarantarÈ saÒÒaÑ paÔilabhati, na niccameva ummattako hotÊti veditabbaÑ. ©atvÈti saÒÒÈpaÔilÈbhena jÈnitvÈ. AdhimattÈyÈti adhikappamÈÓÈya.

ŒpattÈnÈpattivÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ

PakiÓÓakanti vomissakanayaÑ. SamuÔÔhÈnanti uppattikÈraÓaÑ. KiriyÈti-Èdi nidassanamattaÑ, akiriyÈdÊnampi sa~gaho daÔÔhabbo. VedanÈyÈti sahayoge karaÓavacanaÑ, vedanÈya saha kusalaÒcÈti vuttaÑ hoti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 95

Sabbasa~gÈhakavasenÈti sabbesaÑ sikkhÈpadÈnaÑ sa~gÈhakavasena. Cha sikkhÈpadasamuÔÔhÈnÈnÊti kÈyo vÈcÈ kÈyavÈcÈ kÈyacittaÑ vÈcÈcittaÑ kÈyavÈcÈcittanti evaÑ vuttÈni cha ÈpattisamuÔÔhÈnÈni. Œpattiyeva hi sikkhÈpadasÊsena vuttÈ. SamuÔÔhÈnÈdayo hi ÈpattiyÈ honti, na sikkhÈpadassa, imesu pana chasu samuÔÔhÈnesu purimÈni tÊÓi acittakÈni, pacchimÈni sacittakÈni. Tesu ekena vÈ dvÊhi vÈ tÊhi vÈ cat|hi vÈ chahi vÈ samuÔÔhÈnehi Èpattiyo samuÔÔhahanti, paÒcasamuÔÔhÈnÈ Èpatti nÈma natthi. Tattha ekasamuÔÔhÈnÈ catutthena ca paÒcamena ca chaÔÔhena ca samuÔÔhÈnena samuÔÔhÈti, na aÒÒena. DvisamuÔÔhÈnÈ paÔhamacatutthehi ca dutiyapaÒcamehi ca tatiyachaÔÔhehi ca catutthachaÔÔhehi ca paÒcamachaÔÔhehi ca samuÔÔhÈnehi samuÔÔhÈti, na aÒÒehi. TisamuÔÔhÈnÈ paÔhamehi ca tÊhi, pacchimehi ca tÊhi samuÔÔhÈnehi samuÔÔhÈti, na aÒÒehi. CatusamuÔÔhÈnÈ paÔhamatatiyacatutthachaÔÔhehi ca dutiyatatiyapaÒcamachaÔÔhehi ca samuÔÔhÈnehi samuÔÔhÈti, na aÒÒehi. ChasamuÔÔhÈnÈ chahipi samuÔÔhÈti.

SikkhÈpadaÑ nÈma atthi chasamuÔÔhÈnanti etthÈpi sikkhÈpadasÊsena Èpatti vuttÈti veditabbÈ. Teneva vakkhati “sabbaÒcetaÑ ÈpattiyaÑ yujjati, sikkhÈpadasÊsena pana sabba-aÔÔhakathÈsu desanÈ ÈruÄhÈ”ti1. KÈyÈdÊhi chahi samuÔÔhÈnaÑ uppatti, cha vÈ samuÔÔhÈnÈni etassÈti chasamuÔÔhÈnaÑ. Atthi catusamuÔÔhÈnanti kÈyo kÈyavÈcÈ kÈyacittaÑ kÈyavÈcÈcittanti imÈni cattÈri, vÈcÈ kÈyavÈcÈ vÈcÈcittaÑ kÈyavÈcÈcittanti imÈni vÈ cattÈri samuÔÔhÈnÈni etassÈti catusamuÔÔhÈnaÑ. Atthi tisamuÔÔhÈnanti kÈyo vÈcÈ kÈyavÈcÈti imÈni tÊÓi, kÈyacittaÑ vÈcÈcittaÑ kÈyavÈcÈcittanti imÈni vÈ tÊÓi samuÔÔhÈnÈni etassÈti tisamuÔÔhÈnaÑ. DvisamuÔÔhÈnaÑ ekasamuÔÔhÈnaÒca samuÔÔhÈnasÊsavasena dassento “atthi kathinasamuÔÔhÈnan”ti-ÈdimÈha. Terasa hi samuÔÔhÈnasÊsÈni paÔhamapÈrÈjikasamuÔÔhÈnaÑ adinnÈdÈnasamuÔÔhÈnaÑ saÒcarittasamuÔÔhÈnaÑ samanubhÈsanasamuÔÔhÈnaÑ kathinasamuÔÔhÈnaÑ eÄakalomasamuÔÔhÈnaÑ padasodhammasamuÔÔhÈnaÑ addhÈnasamuÔÔhÈnaÑ theyyasatthasamuÔÔhÈnaÑ dhammadesanÈsamuÔÔhÈnaÑ bh|tÈrocanasamuÔÔhÈnaÑ corivuÔÔhÈpanasamuÔÔhÈnaÑ ananuÒÒÈtasamuÔÔhÈnanti. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 235 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 96

Tattha “atthi chasamuÔÔhÈnan”ti iminÈ saÒcarittasamuÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. “Atthi catusamuÔÔhÈnan”ti iminÈ pana addhÈnasamuÔÔhÈnaÑ ananuÒÒÈtasamuÔÔhÈnaÒca sa~gahitaÑ. YaÒhi paÔhamatatiyacatutthachaÔÔhehi samuÔÔhÈti, idaÑ addhÈnasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ pana dutiyatatiyapaÒcamachaÔÔhehi samuÔÔhÈti, idaÑ ananuÒÒÈtasamuÔÔhÈnaÑ. “Atthi tisamuÔÔhÈnan”ti iminÈ adinnÈdÈnasamuÔÔhÈnaÑ bh|tÈrocanasamuÔÔhÈnaÒca sa~gahitaÑ. YaÒhi sacittakehi tÊhi samuÔÔhÈnehi samuÔÔhÈti, idaÑ adinnÈdÈnasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ pana acittakehi tÊhi samuÔÔhÈti, idaÑ bh|tÈrocanasamuÔÔhÈnaÑ. “Atthi kathinasamuÔÔhÈnan”ti-ÈdinÈ pana avasesasamuÔÔhÈnasÊsena dvisamuÔÔhÈnaÑ ekasamuÔÔhÈnaÒca sa~gaÓhÈti. TathÈ hi yaÑ tatiyachaÔÔhehi samuÔÔhÈti, idaÑ kathinasamuÔÔhÈnanti vuccati. YaÑ paÔhamacatutthehi samuÔÔhÈti, idaÑ eÄakalomasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ chaÔÔheneva samuÔÔhÈti, idaÑ dhuranikkhepasamuÔÔhÈnaÑ, samanubhÈsanasamuÔÔhÈnantipi tasseva nÈmaÑ. Œdi-saddasa~gahitesu pana paÔhamapÈrÈjikasamuÔÔhÈna padasodhammatheyyasatthadhammadesanÈcorivuÔÔhÈpanasamuÔÔhÈnesu yaÑ kÈyacittato samuÔÔhÈti, idaÑ paÔhamapÈrÈjikasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ dutiyapaÒcamehi samuÔÔhÈti, idaÑ padasodhammasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ catutthachaÔÔhehi samuÔÔhÈti, idaÑ theyyasatthasamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ paÒcameneva samuÔÔhÈti, idaÑ dhammadesanÈsamuÔÔhÈnaÑ. YaÑ paÒcamachaÔÔhehi samuÔÔhÈti, idaÑ corivuÔÔhÈpanasamuÔÔhÈnanti veditabbaÑ.

EvaÑ samuÔÔhÈnasÊsena sabbasikkhÈpadÈni terasadhÈ dassetvÈ idÈni kiriyÈvasena paÒcadhÈ dassento “tatrÈpi kiÒci kiriyato samuÔÔhÈtÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha kiÒcÊti sikkhÈpadasÊsena ÈpattiÑ vadati. TasmÈ yÈ kÈyena vÈ vÈcÈya vÈ pathavÊkhaÓanÈdÊsu viya vÊtikkamaÑ karontassa hoti, ayaÑ kiriyato samuÔÔhÈti nÈma. YÈ kÈyavÈcÈya katthabbaÑ akarontassa hoti paÔhamakathinÈpatti viya, ayaÑ akiriyato samuÔÔhÈti nÈma. YÈ karontassa ca akarontassa ca hoti aÒÒÈtikÈya bhikkhuniyÈ hatthato cÊvarapaÔiggahaÓÈpatti viya, ayaÑ kiriyÈkiriyato samuÔÔhÈti nÈma. YÈ siyÈ karontassa ca siyÈ akarontassa ca hoti r|piyapaÔiggahaÓÈpatti viya, ayaÑ siyÈ kiriyato siyÈ akiriyato samuÔÔhÈti nÈma. YÈ siyÈ karontassa ca siyÈ karontassa ca akarontassa ca hoti kuÔikÈrÈpatti viya, ayaÑ siyÈ kiriyato siyÈ kiriyÈkiriyato samuÔÔhÈti nÈma.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 97

IdÈni sabbasikkhÈpadÈni saÒÒÈvasena dvidhÈ katvÈ dassento “tatrÈpi atthi saÒÒÈvimokkhan”ti-ÈdimÈha. SaÒÒÈya abhÈvena vimokkho assÈti saÒÒÈvimokkhanti majjhepadalopasamÈso daÔÔhabbo. Yato hi vÊtikkamasaÒÒÈ-abhÈvena muccati, idaÑ saÒÒÈvimokkhanti vuccati. Citta~gaÑ labhatiyevÈti kÈyacittÈdisacittakasamuÔÔhÈneheva samuÔÔhahanato. “LabhatiyevÈ”ti avadhÈraÓena no na labhatÊti dasseti. TasmÈ yaÑ citta~gaÑ labhati, na labhati ca, taÑ “itaran”ti vuttaÑ itara-saddassa vuttapaÔiyogavisayattÈ.

Puna sabbasikkhÈpadÈni cittavasena dvidhÈ dassento “puna atthi sacittakan”ti-ÈdimÈha. YaÑ saheva cittena ÈpajjatÊti yaÑ sacittakeneva samuÔÔhÈnena Èpajjati, no acittakena. VinÈpÊti api-saddena sahÈpi cittena ÈpajjatÊti dasseti. YaÒhi kadÈci acittakena, kadÈci sacittakena samuÔÔhÈnena samuÔÔhÈti, taÑ acittakanti vuccati. Ettha ca saÒÒÈdukaÑ anÈpattimukhena, sacittakadukaÑ Èpattimukhena vuttanti idametesaÑ nÈnÈkaraÓanti veditabbaÑ.

Lokavajjadukassa heÔÔhÈ vuttalakkhaÓattÈ taÑ avibhajitvÈ idÈni sabbasikkhÈpadÈni kammavasena duvidhÈni, kusalÈdivasena vedanÈvasena ca tividhÈni hontÊti dassento “kammakusalavedanÈvasenÈ”ti-ÈdimÈha. Ettha pana kiÒcÈpi aÔÔhakathÈsu Ègatanayena kÈyakammaÑ vacÊkammanti kammavasena dukaÑ vuttaÑ, tikameva pana dassetuÑ vaÔÔati. Sabbameva hi sikkhÈpadaÑ kÈyadvÈre Èpajjitabbato vacÊdvÈre Èpajjitabbato kÈyavacÊdvÈre Èpajjitabbato ca tividhaÑ hoti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “sabbÈva kÈyakammavacÊkammatadubhayavasena tividhÈ honti. Tattha kÈyadvÈre ÈpajjitabbÈ kÈyakammanti vuccati, vacÊdvÈre ÈpajjitabbÈ vacÊkammanti vuccati, ubhayattha ÈpajjitabbÈ kÈyakammavacÊkamman”ti. Tatoyeva ca adinnÈdÈnasikkhÈpadÈdÊsu kÈyakammavacÊkammanti tadubhayavasena dassitaÑ.

Atthi pana sikkhÈpadaÑ kusalanti-ÈdinÈ ÈpattiÑ Èpajjanto kusalacittasama~gÊ vÈ Èpajjati akusalacittasama~gÊ vÈ abyÈkatacittasama~gÊ ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 112 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 98

vÈti dasseti, na pana kusalÈpi Èpatti atthÊti. Na hi kusalÈ Èpatti nÈma atthi “ÈpattÈdhikaraÓaÑ siyÈ akusalaÑ siyÈ abyÈkataÑ, natthi ÈpattÈdhikaraÓaÑ kusalan”ti1 vacanato. Dasa kÈmÈvacarakiriyacittÈnÊti hasituppÈdavoÔÔhabbanehi saddhiÑ aÔÔha mahÈkiriyacittÈni. DvinnaÑ abhiÒÒÈcittÈnaÑ ÈpattisamuÔÔhÈpakattaÑ paÒÒattiÑ ajÈnantassa iddhivikubbanÈdÊsu daÔÔhabbaÑ. YaÑ kusalacittena ÈpajjatÊti yaÑ sikkhÈpadasÊsena gahitaÑ ÈpattiÑ kusalacittasama~gÊ Èpajjati. IminÈ pana vacanena taÑ kusalanti ÈpattiyÈ vuccamÈno kusalabhÈvo pariyÈyatova, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi ÈpattiÑ Èpajjanto saviÒÒattikaÑ aviÒÒattikaÑ vÈ sikkhÈpadavÊtikkamÈkÈrappavattaÑ r|pakkhandhasa~khÈtaÑ abyÈkatÈpattiÑ Èpajjati. Itarehi itaranti itarehi akusalÈbyÈkatacittehi yaÑ Èpajjati, taÑ itaraÑ, akusalaÑ abyÈkataÒcÈti attho. IdaÒca ÈpattiÑ Èpajjanto akusalacittasama~gÊ vÈ Èpajjati kusalÈbyÈkatacittasama~gÊ vÈti dassanatthaÑ vuttaÑ. EvaÑ santepi sabbasikkhÈpadesu kiÒci akusalacittameva kiÒci kusalÈbyÈkatavasena dvicittaÑ, kiÒci sabbesaÑ vasena ticittanti ayameva pabhedo labbhati, na aÒÒoti veditabbaÑ.

TivedanaÑ dvivedanaÑ ekavedananti idaÒca yathÈvuttavedanÈvaseneva labbhati, nÈÒÒathÈti daÔÔhabbaÑ. NipajjitvÈ nirodhaÑ samÈpannassa sahaseyyavasena tadÈkÈrappavattar|pakkhandhasseva ÈpattibhÈvato “atthi avedanan”tipi vattabbametaÑ, kadÈci karahaci yadicchakaÑ sambhavatÊti aggahetvÈ yebhuyyavasena labbhamÈnaÑyeva gahetvÈ vuttanti veditabbaÑ.

IdÈni yathÈvuttasamuÔÔhÈnÈdÊni imasmiÑ saÑvaÓÓiyamÈnasikkhÈpade vibhajitvÈ dassento “imaÑ pakiÓÓakaÑ viditvÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha viditvÈti imassa “veditabban”ti iminÈ aparakÈlakiriyÈvacanena sambandho veditabbo. KiriyasamuÔÔhÈnanti idaÑ yebhuyyavasena vuttaÑ par|pakkame sati sÈdiyantassa akiriyasamuÔÔhÈnabhÈvato. “ManodvÈre Èpatti nÈma natthÊti idampi bÈhullavaseneva vuttan”ti vadanti. CittaÑ panettha a~gamattaÑ hotÊti paÔhamapÈrÈjikaÑ kÈyacittato samuÔÔhÈtÊti cittamettha ÈpattiyÈ a~gameva hoti. Na tassa vasena kammabhÈvo labbhatÊti ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 191 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 99

viÒÒattijanakavasena kÈyadvÈre pavattattÈ tassa cittassa vasena imassa sikkhÈpadassa manokammabhÈvo na labbhatÊti attho. SikkhÈpadassa heÔÔhÈ vuttanayena paÒÒattibhÈvato “sabbaÒcetaÑ ÈpattiyaÑ yujjatÊ”ti vuttaÑ. Na hi yathÈvuttasamuÔÔhÈnÈdi paÒÒattiyaÑ yujjati.

PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ

IdaÑ kinti kathetukamyatÈya pucchati. VinÊtÈni vinicchitÈni vatth|ni vinÊtavatth|ni. TÈni hi “ÈpattiÑ tvaÑ bhikkhu Èpanno pÈrÈjikaÑ. AnÈpatti bhikkhu pÈrÈjikassa, Èpatti saÑghÈdisesassa. AnÈpatti bhikkhu asÈdiyantassÈ”ti-ÈdinÈ bhagavatÈyeva vinicchitÈni. TenÈha “bhagavato sayaÑ vinicchitÈnan”ti. UddÈnagÈthÈti uddesagÈthÈ, sa~gahagÈthÈti vuttaÑ hoti. VatthugÈthÈti “tena kho pana samayena aÒÒataro bhikkh|”ti-ÈdikÈ nidÈnavatthudÊpikÈ vinÊtavatthupÈÄiyeva tesaÑ tesaÑ vatth|naÑ ganthanato “vatthugÈthÈ”ti vuttÈ, na chandovicitilakkhaÓena. GÈthÈnaÑ vatthu vatthugÈthÈti evaÑ vÈ ettha attho daÔÔhabbo. EtthÈti vinÊtavatth|su. DutiyÈdÊnanti dutiyapÈrÈjikÈdÊnaÑ. DutiyÈdÊni vinicchinitabbÈnÊti yojetabbaÑ. SippikÈnanti cittakÈrÈdisippikÈnaÑ. YaÑ passitvÈ passitvÈ cittakÈrÈdayo cittakammÈdÊni uggaÓhantÈ karonti, taÑ “paÔicchannakar|pan”ti vuccati. 67. PurimÈni dve vatth|nÊti makkaÔivatthuÑ vajjiputtakavatthuÒca. TÈni pana kiÒcÈpi anupaÒÒattiyaÑ ÈgatÈneva, tathÈpi bhagavatÈ sayaÑ vinicchitavatthubhÈvato adinnÈdÈnÈdÊsu anupaÒÒattiyaÑ ÈgatÈni rajakÈdivatth|ni viya puna vinÊtavatth|su pakkhittÈni. Yadi evaÑ “tassa kukkuccaÑ ahosÊ”ti idaÑ virujjheyya, anupaÒÒattiyaÒhi aÒÒe bhikkh| disvÈ taÑ bhikkhuÑ codesunti? SaccametaÑ, tehi pana bhikkh|hi anupaÒÒattiyaÑ vuttanayena codetvÈ “nanu Èvuso tatheva taÑ hotÊ”ti vutte tassa kukkuccaÑ ahosÊti gahetabbaÑ. “Bhagavato etamatthaÑ ÈrocesÊ”ti idaÒca tehi bhikkhuhi anupaÒÒattiyaÑ vuttanayena bhagavato Èrocite “saccaÑ kira tvaÑ bhikkhu makkaÔiyÈ methunaÑ dhammaÑ paÔisevÊ”ti

VinayapiÔaka 100

bhagavato puÔÔho samÈno “saccaÑ bhagavÈ”ti bhagavato etamatthaÑ ÈrocesÊ”ti gahetabbaÑ.

Vajjiputtakavatthumhi pana sikkhaÑ appaccakkhÈya dubbalyaÑ anÈvikatvÈ methunaÑ dhammaÑ paÔisevitvÈ vibbhamitvÈ ye ÈnandattheraÑ upasa~kamitvÈ puna pabbajjaÑ upasampadaÒca yÈciÑsu, te sandhÈya “aÔÔhÈnametaÑ Ènanda anavakÈso, yaÑ tathÈgato vajjÊnaÑ vÈ vajjiputtakÈnaÑ vÈ kÈraÓÈ sÈvakÈnaÑ pÈrÈjikaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ sam|haneyyÈ”ti-Èdi anupaÒÒattiyaÑ vuttaÑ. Ye pana avibbhamitvÈ sali~ge ÔhitÈyeva uppannakukkuccÈ bhagavato etamatthaÑ ÈrocesuÑ, te sandhÈya “ÈpattiÑ tumhe bhikkhave ÈpannÈ pÈrÈjikan”ti idha vuttaÑ. Keci pana imaÑ adhippÈyaÑ ajÈnantÈva “aÒÒameva makkaÔivatthu vajjiputtakavatthu ca vinÊtavatth|su Ègatan”ti vadanti.

Kuse ganthetvÈti kusatiÓÈni ganthetvÈ. KesehÊti manussakesehi. TaÑ rÈganti kÈyasaÑsaggarÈgaÑ. ©atvÈti sayameva jÈnitvÈ. Yadi kÈyasaÑsaggarÈgena kataÑ, kÈyasaÑsaggarÈgasikkhÈpadassa vinÊtavatth|su avatvÈ idha kasmÈ vuttanti? Vuccate–kiÒcÈpi taÑ kÈyasaÑsaggarÈgena kataÑ, tassa pana bhikkhuno pÈrÈjikakkhette katupakkamattÈ “pÈrÈjikaÑ nu kho ahaÑ Èpanno”ti pÈrÈjikavisayaÑ kukkuccaÑ ahosÊti idha vuttaÑ. TenevÈha “anÈpatti bhikkhu pÈrÈjikassa, Èpatti saÑghÈdisesassÈ”ti. 68. AtidassanÊyÈti divasampi passantÈnaÑ atittikaraÓato ativiya dassanayoggÈ. VaÓÓapokkharatÈyÈti ettha pokkharatÈ vuccati sundarabhÈvo, vaÓÓassa pokkharatÈ vaÓÓapokkharatÈ, tÈya vaÓÓapokkharatÈya, vaÓÓasampattiyÈti attho. PorÈÓÈ pana pokkharanti sarÊraÑ vadanti, vaÓÓaÑ vaÓÓameva. TesaÑ matena vaÓÓaÒca pokkharaÒca vaÓÓapokkharÈni, tesaÑ bhÈvo vaÓÓapokkharatÈ, tasmÈ vaÓÓapokkharatÈyÈti parisuddhena vaÓÓena ceva sarÊrasaÓÔhÈnasampattiyÈ cÈti attho. Atha vÈ vaÓÓasampannaÑ pokkharaÑ vaÓÓapokkharanti uttarapadalopo pubbapadassa daÔÔhabbo, tassa bhÈvo vaÓÓapokkharatÈ, tÈya vaÓÓapokkharatÈya, vaÓÓasampannasarÊratÈyÈti attho. PadhaÑsesÊti abhibhavÊti attho. KathaÑ pana asÈdiyantÊ nisÊdÊti Èha “asaddhammÈdhippÈyena -pa- khÈÓukÈ viyÈ”ti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 101

Na limpatÊti na allÊyati. KÈmes|ti vatthukÈmakilesakÈmesu. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ paduminipaÓÓe udakabindu na saÓÔhÈti, yathÈ ca s|cimukhe sÈsapo na santiÔÔhati, evameva yo abbhantare duvidhenapi kÈmena na limpati, tasmiÑ kÈmo na saÓÔhÈti, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti. 69. PurisasaÓÔhÈnaÑ antarahitaÑ, itthisaÓÔhÈnaÑ uppannanti phalassa vinÈsuppÈdadassanena kÈraÓassapi vinÈsuppÈdÈ vuttÈti daÔÔhabbaÑ. Purisindriye hi naÔÔhe purisasaÓÔhÈnaÑ antaradhÈyati, itthindriye samuppanne itthisaÓÔhÈnaÑ pÈtubhavati. TathÈ hi “yassa itthindriyaÑ uppajjati, tassa purisindriyaÑ uppajjatÊti. No. Yassa vÈ pana purisindriyaÑ uppajjati, tassa itthindriyaÑ uppajjatÊti. No”ti yamakapakaraÓe1 vuttattÈ indriyadvayassa ekasmiÑ santÈne sahapavattiyÈ asambhavato yasmiÑ khaÓe itthindriyaÑ pÈtubhavati, tato pubbe sattarasamacittato paÔÔhÈya purisindriyaÑ nuppajjati. Tato pubbe uppannesu ca purisindriyesu sahajar|pehi saddhiÑ kamena niruddhesu tasmiÑ santÈne itthindriyaÑ uppajjati. Tato purisasaÓÔhÈnÈkÈrena pavattesu kammajar|pesu sesar|pesu ca kaÒci kÈlaÑ pavattitvÈ niruddhesu itthisaÓÔhÈnÈkÈrena ca catujar|pasantatiyÈ pavattÈya purisasaÓÔhÈnaÑ antarahitaÑ, itthisaÓÔhÈnaÑ pÈtubh|tanti vuccati. ItthiyÈ purisali~gapÈtubhÈvepi ayameva nayo veditabbo.

Purisali~gaÑ uttamaÑ, itthili~gaÑhÊnanti iminÈca purisindriyassa uttamabhÈvo, itthindriyassa ca hÊnabhÈvo vuttoti daÔÔhabbaÑ. Na hi indriyassa hÊnukkaÔÔhabhÈvaÑ vinÈ tannissayassa li~gassa hÊnukkaÔÔhatÈ sambhavati. Purisali~gaÑ balava-akusalena antaradhÈyatÊti-ÈdinÈpi indriyasseva vinÈsuppÈdÈ vuttÈti daÔÔhabbaÑ. Indriye hi vinaÔÔhe uppanne ca tannissayassa li~gassapi antaradhÈnaÑ patiÔÔhÈnaÒca sambhavati. KathaÑ panettha purisali~gaÑ balava-akusalena antaradhÈyati, itthili~gaÑ dubbalakusalena patiÔÔhÈtÊti? Vuccate–paÔisandhiyaÑ tÈva purisindriyuppÈdakaÑ anupahatasÈmatthiyaÑ balavakusalakammaÑ yÈvatÈyukaÑ purisindriyameva uppÈdeti, antarÈ pana kenaci laddhapaccayena pÈradÈrikattÈdinÈ balava-akusalakammena upahatasÈmatthiyaÑ tadeva paÔisandhidÈyakaÑ kusalakammaÑ dubbalÊbh|taÑ purisindriyaÑ anuppÈdetvÈ attano ______________________________________________________________ 1. Abhi 7. 117 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 102

sÈmatthiyÈnur|paÑ itthindriyaÑ pavatte uppÈdeti. YadÈ pana paÔisandhidÈnakÈleyeva kenaci laddhapaccayena pÈradÈrikattÈdinÈ balava-akusalakammena purisindriyuppÈdanasÈmatthiyaÑ upahataÑ hoti, tadÈ dubbalÊbh|taÑ kusalakammaÑ purisindriyaÑ anuppÈdetvÈ paÔisandhiyaÑyeva itthindriyaÑ uppÈdeti. TasmÈ “purisali~gaÑ balava-akusalena antaradhÈyati, itthili~gaÑ dubbalakusalena patiÔÔhÈtÊ”ti vuccati.

Dubbala-akusalena antaradhÈyatÊti pÈradÈrikattÈdibalava-akusalakammassa purisindriyuppÈdanavibandhakassa dubbalabhÈve sati antaradhÈyantaÑ itthili~gaÑ dubbala-akusalena antaradhÈyatÊti vuttaÑ. TathÈ hi pÈradÈrikattÈdinÈ balava-akusalakammena bÈhitattÈ purisindriyuppÈdane asamatthaÑ paÔisandhiyaÑ itthiyÈ itthindriyuppÈdakaÑ dubbalakusalakammaÑ yadÈ pavattiyaÑ brahmacariyavÈsamicchÈcÈrapaÔivirativasena purisattapatthanÈvasena vÈ katupacitabalavakusalakammena ÈhitasÈmatthiyaÑ purisindriyuppÈdane samatthaÑ itthindriyaÑ anuppÈdetvÈ attano sÈmatthiyÈnur|paÑ purisindriyaÑ uppÈdeti, tadÈ purisindriyuppÈdanavibandhakassa balava-akusalakammassa dubbalabhÈve sati taÑ itthindriyaÑ antarahitanti “itthili~gaÑ antaradhÈyantaÑ dubbala-akusalena antaradhÈyatÊ”ti vuccati. YathÈvuttanayeneva balavatÈ kusalakammena purisindriyassa uppÈditattÈ “purisali~gaÑ balavakusalena patiÔÔhÈtÊ”ti vuccati. Pubbe itthibh|tassa paÔisandhiyaÑ purisindriyuppÈdepi ayaÑ nayo veditabbo. Ubhayampi akusalena antaradhÈyati, kusalena paÔilabbhatÊti1 idaÑ sugatibhavaÑ sandhÈya vuttaÑ, duggatiyaÑ pana ubhinnaÑ uppatti vinÈso ca akusalakammenevÈti daÔÔhabbaÑ.

Ubhinnampi sahaseyyÈpatti hotÊti “yo pana bhikkhu mÈtugÈmena sahaseyyaÑ kappeyya, pÈcittiyaÑ. YÈ pana bhikkhunÊ purisena sahaseyyaÑ kappeyya, pÈcittiyan”ti vuttattÈ ubhinnampi sahaseyyavasena pÈcittiyÈpatti hoti. DukkhÊti cetodukkhasama~gÊtÈya dukkhÊ. Dummanoti dosena duÔÔhamano, vir|pamano vÈ domanassÈbhibh|tatÈya. “SamassÈsetabbo”ti vatvÈ samassÈsetabbavidhiÑ dassento “hotu mÈ cintayitthÈ”ti-ÈdimÈha. AnÈvaÔoti avÈrito. Dhammoti pariyattipaÔipattipaÔivedhasa~khÈto tividhopi saddhammo. Saggo ca maggo ca saggamaggo, ______________________________________________________________ 1. PaÔilabhatÊti (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 103

saggassa vÈ maggo saggamaggo, sagg|papattisÈdhikÈ paÔipatti. BhikkhuniyÈ saddiÑ saÑvidhÈya addhÈnagamane Èpatti pariharitabbÈti dassento “saÑvidahanaÑ parimocetvÈ”ti Èha. “MayaÑ asukaÑ nÈma ÔhÈnaÑ gacchÈmÈ”ti vatvÈ “ehi saddiÑ gamissÈmÈ”ti-ÈdinÈ asaÑvidahitattÈ anÈpatti.

BahigÈmeti attano vasanagÈmato bahi. GÈmantaranadÊpÈrarattivippavÈsagaÓa-ohÊyanÈpattÊhi anÈpattÊti “dutiyikÈ bhikkhunÊ pakkantÈ vÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ1 vutta-anÈpattilakkhaÓehi saÑsandanato vuttaÑ. ŒrÈdhikÈti cittÈrÈdhane samatthÈ. TÈ kopetvÈti tÈ pariccajitvÈ. Lajjiniyo -pa- labbhatÊti “sa~gahe asati ukkaÓÔhitvÈ vibbhameyyÈpÊ”ti sa~gahavaseneva vuttaÑ. Alajjiniyo -pa- labbhatÊti alajjibhÈvato asantapakkhaÑ bhajantÊti vuttaÑ. AÒÒÈtikÈ -pa- vaÔÔatÊti idaÑ pana imissÈ ÈveÓikaÑ katvÈ aÔÔhakathÈyaÑ anuÒÒÈtanti vadanti. BhikkhubhÈvepÊti bhikkhukÈlepi. ParisÈvacaroti upajjhÈyo ca Ècariyo ca hutvÈ parisupaÔÔhÈko. AÒÒassa santike nissayo gahetabboti tassa santike upasampannehi saddhivihÈrikehi aÒÒassa Ècariyassa santike nissayo gahetabbo. TaÑ nissÈya vasantehipÊti antevÈsike sandhÈya vadati. UpajjhÈ gahetabbÈti upasampadatthaÑ upajjhÈ gahetabbÈ, aÒÒassa santike upasampajjitabbanti vuttaÑ hoti.

Vinayakammanti vikappanaÑ sandhÈya vuttaÑ. Puna kÈtabbanti puna vikappetabbaÑ. Puna paÔiggahetvÈ sattÈhaÑ vaÔÔatÊti “anujÈnÈmi bhikkhave bhikkhunÊnaÑ sannidhi bhikkh|hi, bhikkh|naÑ sannidhi bhikkhunÊhi paÔiggÈhÈpetvÈ paribhuÒjitun”ti2 vacanato puna paÔiggahitaÑ tadahu sÈmisampi vaÔÔatÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. Sattame divaseti idaÑ taÒca nissaggiyaÑ anÈpajjitvÈva punapi sattÈhaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. YasmÈ pana bhikkhuniyÈ nissaggiyaÑ bhikkhussa vaÔÔati, bhikkhussa nissaggiyaÑ bhikkhuniyÈ vaÔÔati, tasmÈ aÔÔhamepi divase li~gaparivatte sati anissajjitvÈva antosattÈhe paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊti vadanti. TaÑ pakatatto rakkhatÊti aparivattali~go taÑ paÔiggahaÓavijahanato rakkhati, avibhattatÈya paÔiggahaÓaÑ na vijahatÊti adhippÈyo. SÈmaÑ gahetvÈna nikkhipeyyÈti paÔiggahetvÈ sayaÑ nikkhipeyya. ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 296 piÔÔhe. 2. Vi 4. 462 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 104

ParibhuÒjantassa ÈpattÊti li~gaparivatte sati paÔiggahaÓavijahanato puna paÔiggahetvÈ paribhuÒjantassa Èpatti.

“HÊnÈyÈvattanenÈti pÈrÈjikaÑ Èpannassa gihibhÈv|pagamanenÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ suvuttaÑ. Na hi pÈrÈjikaÑ anÈpannassa sikkhaÑ appaccakkhÈya “vibbhamissÈmÊ”ti gihili~gaggahaÓamattena bhikkhubhÈvo vinassati. PÈrÈjikaÑ Èpanno ca bhikkhuli~ge Ôhito yÈva na paÔijÈnÈti, tÈva attheva tassa bhikkhubhÈvo, na so anupasampannasa~khyaÑ gacchati. TathÈ hi so saÑvÈsaÑ sÈdiyantopi theyyasaÑvÈsako na hoti, sahaseyyÈdi-ÈpattiÑ na janeti, omasavÈde pÈcittiyaÒca janeti. Teneva “asuddho hoti puggalo aÒÒataraÑ pÈrÈjikaÑ dhammaÑ ajjhÈpanno, taÒce suddhadiÔÔhi samÈno okÈsaÑ kÈrÈpetvÈ akkosÈdhippÈyo vadeti, Èpatti omasavÈdassÈ”ti1 omasavÈde pÈcittiyaÑ vuttaÑ. Asati hi bhikkhubhÈve dukkaÔaÑ bhaveyya2, sati ca bhikkhubhÈve paÔiggahitassa paÔiggahaÓavijahanaÑ nÈma ayuttaÑ, tasmÈ sabbaso bhikkhubhÈvassa abhÈvato pÈrÈjikaÑ ÈpajjitvÈ gihili~gaggahaÓena gihibhÈv|pagamanaÑ idha “hÊnÈyÈvattanan”ti adhippetaÑ, na pana pakatattassa gihili~gaggahaÓamattaÑ. Teneva katthaci sikkhÈpaccakkhÈnena samÈnagatikattÈ hÊnÈyÈvattanaÑ visuÑ na gaÓhanti. SikkhÈpaccakkhÈnena paÔiggahaÓavijahane vutte pÈrÈjikaÑ Èpannassa gihibhÈv|pagamanena sabbaso bhikkhubhÈvassa abhÈvato vattabbameva natthÊti. TathÈ hi buddhadattÈcariyena attano vinayavinicchaye–

“AcchedagÈhanirapekkhanisaggato ca, SikkhÈppahÈnamaraÓehi ca li~gabhedÈ. DÈnena tassa ca parassa abhikkhukassa, SabbaÑ paÔiggahaÓameti vinÈsamevan”ti–

ettakameva vuttaÑ. TathÈ dhammasirittherenapi–

“SikkhÈmaraÓali~gehi, anapekkhavisaggato. AcchedÈnupasampanna-dÈnÈ gÈhopasammatÊ”ti– ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 254 piÔÔhe. 2. Vadeyya (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 105

vuttaÑ. Yadi ca pakatattassa gihili~gaggahaÓamattenapi paÔiggahaÓaÑ vijaheyya, tepi ÈcariyÈ visuÑ tampi vadeyyuÑ, na vuttaÒca, tato viÒÒÈyati “pakatattassa gihili~gaggahaÓamattaÑ idha hÊnÈyÈvattananti nÈdhippetan”ti. BhikkhuniyÈ pana sikkhÈpaccakkhÈnassa abhÈvato gihili~gaggahaÓamattenapi paÔiggahaÓaÑ vijahati.

AnapekkhavissajjanenÈti aÒÒassa adatvÈva anatthikatÈya “natthi iminÈ kammaÑ, na idÈni naÑ paribhuÒjissÈmÊ”ti vatth|su vÈ “puna paÔiggahetvÈ paribhuÒjissÈmÊ”ti paÔiggahaÓe vÈ anapekkhavissajjanena. AcchinditvÈ gÈhenÈti corÈdÊhi acchinditvÈ gahaÓena.

EtthÈti bhikkhuvihÈre. UparopakÈti tena ropitÈ rukkhagacchÈ. Terasasu sammutÊs|ti bhattuddesakasenÈsanapaÒÒÈpakabhaÓÉÈgÈrikacÊvarapaÔiggÈhakacÊvarabhÈjakayÈgubhÈjakaphalabhÈjakakhajjabhÈjaka-appamattakavissajjakasÈÔiyaggÈhÈpakapattaggÈhÈpaka-ÈrÈmikapesakasÈmaÓerapesakasammutisa~khÈtÈsu terasasu sammutÊsu. KÈmaÑ purimikÈya pacchimikÈya ca senÈsanaggÈho paÔippassambhatiyeva, purimikÈya pana senÈsanaggÈhe paÔippassaddhe pacchimikÈya aÒÒattha upagantuÑ sakkÈti purimikÈya senÈsanaggÈhapaÔippassaddhiÑ visuÑ dassetvÈ pacchimikÈya senÈsanaggÈhe paÔippassaddhe na sakkÈ aÒÒattha upagantunti tattha bhikkh|hi kattabbasa~gahaÑ dassento “sace pacchimikÈya senÈsane gahite”ti-ÈdimÈha.

PakkhamÈnattameva dÈtabbanti bhikkhunÊnaÑ paÔicchannÈyapi ÈpattiyÈ mÈnattacÈrasseva anuÒÒÈtattÈ. Puna pakkhamÈnattameva dÈtabbanti bhikkhukÈle ciÓÓamÈnattÈbhÈvato. BhikkhunÊhi abbhÈnakammaÑ kÈtabbanti bhikkhukÈle ciÓÓamÈnattatÈya bhikkhunÊkÈlepi ciÓÓamÈnattÈ icceva sa~khyaÑ gacchatÊti katvÈ vuttaÑ. Sace akusalavipÈke -pa- chÈrattaÑ mÈnattameva dÈtabbanti mÈnattaÑ carantassa li~gaparivattÈdhikÈrattÈ vuttaÑ. Sace pana bhikkhukÈle paÔicchannÈya sÈdhÈraÓÈpattiyÈ parivasantassa asamÈdiÓÓaparivÈsassa vÈ li~gaÑ parivattati, tassa bhikkhunÊkÈle pakkhamÈnattaÑ carantassa akusalavipÈke parikkhÊÓe puna li~ge parivattite parivÈsaÑ datvÈ parivutthaparivÈsassa chÈrattaÑ mÈnattaÑ dÈtabbanti vadanti.

VinayapiÔaka 106

SaÒcarittÈpattÊti sÈdhÈraÓÈpattidassanatthaÑ vuttaÑ. ParivÈsadÈnaÑ natthÊti bhikkhukÈle appaÔicchannabhÈvato. BhikkhunÊkÈle pana ÈrocitÈpi sÈdhÈraÓÈpatti sace bhikkhukÈle anÈrocitÈ, paÔicchannÈva hotÊti vadanti. Bhikkh|hi mÈnatte adinneti ÈciÓÓamÈnattÈya li~gaparivatte sati. BhikkhunÊbhÈve ÔhitÈyapi tÈ suppaÔippassaddhÈ evÈti sambandho. YÈ Èpattiyo pubbe paÔippassaddhÈti yÈ asÈdhÈraÓÈpattiyo pubbe bhikkhubhÈve paÔippassaddhÈ. “PÈrÈjikaÑ Èpannassa li~gaparivatte sati santÈnassa ekattÈ na puna so upasampadaÑ labhati, tathÈ vibbhantÈpi bhikkhunÊ li~gaparivatte sati puna upasampadaÑ na labhatÊ”ti vadanti. 71. “AnupÈdinnakes|ti adhikÈrattÈ upÈdinnakepi eseva nayoti vuttan”ti c|ÄagaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ, taÑ duvuttaÑ. Na hi upÈdinnakesu nimitte upakkamantassa dukkaÔaÑ dissati. TathÈ hi upÈdinnakesu nimitte appavesetvÈ bahi upakkamantassa thullaccayaÑ vuttaÑ “na ca bhikkhave rattacitena a~gajÈtaÑ chupitabbaÑ, yo chupeyya, Èpatti thullaccayassÈ”ti1 vuttattÈ. Ettha ca yaÑ vattabbaÑ, taÑ sabbaÑ aÔÔhakathÈyaÑ pubbe vicÈritameva. DukkaÔamevÈti mocanarÈgassa abhÈvato. TathevÈti muccatu vÈ mÈ vÈti imamatthaÑ atidissati.

Avisayoti asÈdiyanaÑ nÈma evar|pe ÔhÈne dukkaranti katvÈ vuttaÑ. MÈtugÈmassa vacanaÑ gahetvÈti “ahaÑ vÈyamissÈmi, tvaÑ mÈ vÈyamÊ”ti-ÈdinÈ vuttavacanaÑ gahetvÈ. UbhayavÈyÈmeneva ÈpattÊti saÒÒÈya “tvaÑ mÈ vÈyamÊ”ti vuttaÑ. 73. VaÔÔakateti imassa atthaÑ dassento “vivaÔe”ti Èha. “PÈrÈjikabhayena ÈkÈsagatameva katvÈ pavesanÈdÊni karontassa sahasÈ tÈlukaÑ vÈ passaÑ vÈ a~gajÈtaÑ phusati ce, dukkaÔameva methunarÈgassa abhÈvato”ti vadanti, upaparikkhitvÈ gahetabbo. SuphusitÈti suÔÔhu pihitÈ. Antomukhe okÈso natthÊti dantÈnaÑ supihitabhÈvato antomukhe pavesetuÑ okÈso natthi. UppÈÔite pana oÔÔhamaÑse dantesuyeva upakkamantassa thullaccayanti pata~gamukhamaÓÉ|kassa2 ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 280 piÔÔhe. 2. Bara~kamukhamaÓÉ|kassa (SÊ), kharakamukhamaÓÉ|kassa (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 107

mukhasaÓÔhÈne viya vaÓasa~khepavasena thullaccayaÑ. “MethunarÈgena itthiyÈ appavesento nimittena nimittaÑ chupati, thullaccayan”ti iminÈ vÈ lakkhaÓena samÈnattÈ idha thullaccayaÑ vuttaÑ. Bahi nikkhantadantajivhÈsupi eseva nayo.

Amuccante thullaccayanti “ceteti upakkamati na muccati, Èpatti thullaccayassÈ”ti1 vacanato. NijjhÈmataÓhikÈdÊti Èdi-saddena khuppipÈsikÈdipetÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. AllÊyitumpi na sakkÈti nijjhÈmataÓhikÈnaÑ lomak|pehi samuÔÔhita-aggijÈlÈhi niccaÑ pajjalitasarÊratÈya khuppipÈsikÈdÊnaÑ ativiya paÔik|lavir|pabÊbhaccha-aÔÔhicammÈvasiÔÔhaniccÈturasarÊratÈya Èmasitumpi na sakkÈ. DevatÈ viya sampattiÑ anubhontÊti ettha yÈsanti sÈmivacanaÑ yÈti paccattavacanena vipariÓÈmetvÈ yojetabbaÑ “yÈ devatÈ viya sampattiÑ anubhontÊ”ti. DassanÈdÊsu dassanaÑ nÈma bhikkhunÈ tÈsaÑ dassanaÑ, gahaÓampi bhikkhunÈva tÈsaÑ a~gapacca~gagahaÓaÑ. ŒmasanÈdÊni pana tÈsaÑ kiccÈni. Tattha ÈmasanaÑ nÈma attano sarÊrena bhikkhuno sarÊrassa upari ÈmasanamattaÑ, phusanaÑ tato daÄhataraÑ katvÈ samphusanaÑ, ghaÔÔanaÑ tatopi daÄhataraÑ katvÈ sarÊrena sarÊrassa ghaÔÔanaÑ. VisaÒÒaÑ katvÈti yathÈ so katampi upakkamanaÑ na jÈnÈti, evaÑ katvÈ yadipi ÈmasanÈdi tassÈ kiccaÑ, tathÈpi teneva anÈpattiÑ avatvÈ “taÑ puggalaÑ visaÒÒaÑ katvÈ”ti vacanato akatavisaÒÒo jÈnitvÈ sÈdiyati ce, pÈrÈjikameva. Bhikkhuno pana dassanagahaÓesu sati asÈdiyanaÑ nÈma na hotÊti dassanagahaÓesu paÒÒÈyamÈnesu anÈpatti na vuttÈ. Yadi pana paÔhamaÑ dassanagahaÓesu sati pacchÈ taÑ puggalaÑ visaÒÒaÑ katvÈ ÈmasanÈdÊni karontÊ attano manorathaÑ p|retvÈ gacchati, natthi pÈrÈjikaÑ.

UpahatakÈyappasÈdoti anaÔÔhepi kÈyappasÈde kÈyaviÒÒÈÓuppÈdane asamatthatÈpÈdanavasena vÈtapittÈdÊhi upahatakÈyappasÈdo. Sevanacittavasena ÈpattÊti yathÈ santhatanimittavasena upÈdinnaphassaÑ avindantassapi sevanacittavasena Èpatti, evamidhÈpi pittavÈtÈdinÈ upahatakÈyappasÈdattÈ avediyantassapi sevanacittavasena Èpatti. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 165 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 108

Nanu ca chupitamattavatthusmiÑ “methunaÑ dhammaÑ paÔisevissÈmÊti chupitamatte vippaÔisÈrÊ ahosÊ”ti vuttattÈ methunassa pubbapayoge dukkaÔena bhavitabbaÑ, atha kasmÈ “Èpatti saÑghÈdisesassÈ”ti vuttanti imaÑ antolÊnacodanaÑ manasikatvÈ taÑ pariharituÑ “yo methunan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha sÊsanti maggena maggapaÔipÈdanaÑ. TaÒhi payogÈnaÑmatthakasadisattÈ “sÊsan”ti vuttaÑ tato paraÑ payogÈbhÈvato. DukkaÔe tiÔÔhantÊti dukkaÔaÑ janenti. DukkaÔaÒhi janentÈ hatthaggÈhÈdayo payogÈ “dukkaÔe tiÔÔhantÊ”ti vuttÈ aÒÒissÈ ÈpattiyÈ janakavasena appavattanato. 74. JÈtipupphagumbÈnanti jÈtisumanagumbÈnaÑ. UssannatÈyÈti bÈhullatÈya. UpacÈreti Èsannappadese. Tena vÈtupatthambhenÈti “a~gama~gÈni vÈtupatthaddhÈni hontÊ”ti evaÑ vuttavÈtupatthambhena. IminÈ niddokkamanassa kÈraÓaÑ vuttaÑ. Ekarasanti ÈvajjanÈdivÊthicittehi abbokiÓÓaÑ. 76. Sa~gÈmasÊsayodho bhikkh|ti yasmÈ kilesÈrÊhi anabhibh|to hutvÈ te parÈjesi, tasmÈ sa~gÈmamukhe yodhasadiso bhikkhu. 77. Uppanne vatthusmÊnti methunavatthusmiÑ uppanne. ParivattakadvÈram evÈti saÑvaraÓavivaraÓavasena ito cito ca parivattanayoggadvÈrameva. Rukkhas|cikaÓÔakadvÈranti rukkhas|cidvÈraÑ kaÓÔakadvÈraÒca. “Rukkhas|cidvÈraÑ kaÓÔakadvÈram”icceva vÈ pÈÔho. YaÑ ubhosu passesu rukkhathambhe nikhaÓitvÈ tattha vijjhitvÈ majjhe dve tisso rukkhas|ciyo pavesetvÈ karonti, taÑ rukkhas|cidvÈraÑ. YaÑ pavesana nikkhamanakÈle apanetvÈ thakanayoggaÑ, ekÈya bah|hi vÈ kaÓÔakasÈkhÈhi kataÑ, taÑ kaÓÔakadvÈraÑ. CakkalakayuttadvÈranti heÔÔhÈ etaÑ cakkaÑ yojetvÈ kataÑ mahÈdvÈraÑ, yaÑ naÑ sakkÈ ekena saÑvarituÑ vivarituÒca. GopphetvÈti rajj|hi ganthetvÈ. EkaÑ dussasÈÓidvÈramevÈti ettha kilaÒjasÈÓidvÈrampi sa~gahaÑ gacchati.

Yattha dvÈraÑ saÑvaritvÈ nipajjituÑ na sakkÈ hoti, tattha kattabbavidhiÑ dassetuÑ “sace bah|naÑ vaÄaÒjanaÔÔhÈnaÑ hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Bah|naÑ avaÄaÒjanaÔÔhÈnepi ekaÑ ÈpucchitvÈ nipajjituÑ vaÔÔatiyeva. Atha bhikkh| -pa- nisinnÈ hontÊti idaÑ tattha bhikkh|naÑ sannihitabhÈvasandassanatthaÑ vuttaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 109

“Nisinno vÈ pana hotu nipanno vÈ, yena kenaci iriyÈpathena samannÈgato sace tattha sannihito hoti, ÈbhogaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “nisinnÈ hontÊti vacanato sace nipannÈ honti, ÈbhogaÑ kÈtuÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ na sundaraÑ. Yadi hi “nisinnÈ hontÊ”ti vacanato nipanne ÈbhogaÑ kÈtuÑ na vaÔÔati. ®hitepi ca~kamantepi ÈbhogaÑ kÈtuÑ na vaÔÔati. Na hi nisinnavacanaÑ nipannaÑyeva nivatteti, tasmÈ “nisinnÈ hontÊ”ti idaÑ tattha tesaÑ atthitÈmattasandassanatthaÑ, na sesa-iriyÈpathasama~gÊtÈnivattanatthaÑ. EvaÑ santepi nipajjitvÈ niddÈyanto asantapakkhe ÔhitattÈ ÈbhogÈraho na hotÊti amhÈkaÑ khanti. Asantapakkhe ÔhitattÈyeva hi raho nisajjÈya nipajjitvÈ niddÈyanto anÈpattiÑ na karotÊti vuttaÑ. DvÈrasaÑvaraÓaÑ nÈma bhikkhunÊ-ÈdÊnaÑ pavesananivÈraÓatthanti Èha “bhikkhuniÑ vÈ mÈtugÈmaÑ vÈ ÈpucchituÑ na vaÔÔatÊ”ti. “Itthi-ubhatobyaÒjanakaÑ itthipaÓÉakaÒca ÈpucchituÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti. MÈtugÈmassa antogabbhe ÔhitabhÈvaÑ jÈnitvÈpi dvÈre yathÈvuttavidhiÑ katvÈ nipajjantassa anÈpatti. NisseÓiÑ ÈropetvÈti uparitalaÑ ÈropetvÈ visa~kharitvÈ bh|miyaÑ pÈtetvÈ chinditvÈ vÈ nipajjitumpi vaÔÔati. Dvepi dvÈrÈni jaggitabbÈnÊti ettha sace ekasmiÑ dvÈre kavÈÔaÑ vÈ natthi, heÔÔhÈ vuttanayena saÑvarituÑ vÈ na sakkÈ, itaraÑ dvÈraÑ asaÑvaritvÈpi nipajjituÑ vaÔÔati.

BhikkhÈcÈrÈ paÔikkammÈti bhikkhÈcÈrato nivattitvÈ. DvÈrapÈlassÈti dvÈrakoÔÔhake mahÈdvÈre nisseÓim|le vÈ ÔhatvÈ dvÈrarakkhaÓakassa. PacchimÈnaÑ bhÈroti ekÈnubandhavasena1 Ègacchante sandhÈya vuttaÑ. AsaÑvutadvÈre antogabbhe vÈti yojetabbaÑ. Bahi vÈti gabbhato bahi. NipajjanakÈlepi -pa- vaÔÔatiyevÈti ettha “dvÈrajagganakassa tadadhÊnattÈ tadÈ tassa tattha sannihitÈsannihitabhÈvaÑ anupadhÈretvÈpi ÈbhogaÑ kÈtuÑ vaÔÔatiyevÈ”ti vadanti.

Yena kenaci parikkhitteti pÈkÈrena vÈ vatiyÈ vÈ yena kenaci parikkhitte. “Parikkhepassa uccato pamÈÓaÑ sahaseyyappahonake vuttanayena veditabban”ti vadanti. Yadi pana ekasmiÑ padese parikkhepo vuttappamÈÓato nÊcataro hoti, vaÔÔati. MahÈpariveÓaÑ hotÊti ______________________________________________________________ 1. EkÈnubaddhavasena (SÊ)

VinayapiÔaka 110

mahantaÑa~gaÓaÑ hoti. MahÈbodhiya~gaÓalohapÈsÈdaya~gaÓasadisanti bahusaÒcÈradassanatthaÑ vuttaÑ, na mahÈparicchedadassanatthaÑ. AruÓe uggate uÔÔhahati, anÈpattÊti suddhacittena nipannassa niddÈyantasseva aruÓe uggateyeva niddÈvaseneva anÈpatti. PabujjhitvÈ puna supati, ÈpattÊti aruÓe uggate pabujjhitvÈ aruÓuggamanaÑ ajÈnitvÈpi anuÔÔhahitvÈva sayitasantÈnena sayantassa Èpatti, purÈruÓe pabujjhitvÈpi ajÈnitvÈ sayitasantÈnena sayantassapi aruÓe uggate Èpattiyeva. YathÈparicchedameva vuÔÔhÈtÊti aruÓe uggateyeva uÔÔhahati. Tassa ÈpattÊti asuddhacitteneva nipannattÈ niddÈyantassapi aruÓe uggate divÈpaÔisallÈnam|likÈ Èpatti. “EvaÑ nipajjanto anÈdariyadukkaÔÈpi na muccatÊ”ti vuttattÈ asuddhacittena nipajjanto aruÓuggamanato puretaraÑ uÔÔhahantopi anuÔÔhahantopi nipajjanakÈleyeva anÈdariyadukkaÔaÑ Èpajjati, divÈpaÔisallÈnam|likaÑ pana dukkaÔaÑ aruÓe uggateyeva Èpajjati.

YaÑ panettha tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ “rattiÑ dvÈraÑ saÑvaritvÈ nipanno sace aruÓuggamanavelÈyaÑ dvÈre vivaÔepi nipajjati, tassa Èpatti akhette saÑvaritvÈ nipannattÈ. AruÓuggamanavelÈyaÑ vivaÔepi dvÈre ‘nipajjissÈmÊ’ti rattiÑ dvÈraÑ saÑvaritvÈpi nipannassa akhette pihitattÈ nipajjanakÈle anÈdariyadukkaÔaÑ, aruÓe uggate nipajjanam|ladukkaÔaÒca hoti. RattiÑ pihitepi apihitepi dvÈre nipannassa aruÓuggamanakkhaÓeyeva apihitadvÈre pihite pihitadvÈre ca puna vivaritvÈ pihite khette pihitattÈ anÈpattÊ”ti, taÑ aÔÔhakathÈya na sameti. RattiÑ dvÈraÑ asaÑvaritvÈ nipannasseva hi aruÓuggamane Èpatti aÔÔhakathÈyaÑ dassitÈ, tasmÈ khette vÈ pihitaÑ hotu akhette vÈ, saÑvaraÓamevettha pamÈÓanti amhÈkaÑ khanti.

NiddÈvasena nipajjatÊti niddÈbhibh|tatÈya ekapassena nipajjati, evaÑ pana nipanno nipanno nÈma na hotÊti anÈpatti vuttÈ. ApassÈya supantassÈti kaÔiyÈ piÔÔhivemajjhassa ca antare appamattakampi padesaÑ bh|miÑ aphusÈpetvÈ thambhÈdiÑ apassÈya supantassa, sahasÈva vuÔÔhÈtÊti pakkhalitvÈ patito viya sahasÈ vuÔÔhÈti. Tattheva sayati na vuÔÔhÈtÊti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 111

niddÈbhibh|tatÈya supanto na vuÔÔhÈti, na mucchÈpareto. Teneva “avisayattÈ Èpatti na dissatÊ”ti na vuttaÑ.

Ekabha~genÈti ekassa passassa bhaÒjanena, heÔÔhÈ vuttanayena pÈde bh|mito amocetvÈva ekaÑ passaÑ bhaÒjitvÈ nÈmetvÈ nipannoti vuttaÑ hoti. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ pana mahÈpadumattherena vuttanti sambandho. MucchitvÈ patitattÈ therena “avisayattÈ Èpatti na dissatÊ”ti vuttaÑ. ŒcariyÈ pana yathÈ yakkhagahitako bandhitvÈ nipajjÈpito ca paravaso hoti, eva aparavasattÈ mucchitvÈ patito kaÒci kÈlaÑ jÈnitvÈpi nipajjatÊti anÈpattiÑ na vadanti. Yo ca yakkhagahitako, yo ca bandhitvÈ nipajjÈpitoti imassa mahÈ-aÔÔhakathÈvÈdassa pacchimattÈ soyeva pamÈÓato gahetabbo. TathÈ ca vakkhati “sabbattha yo yo aÔÔhakathÈvÈdo vÈ theravÈdo vÈ pacchÈ vuccati, sova pamÈÓato daÔÔhabbo”ti1. YakkhagahitaggahaÓeneva cettha visaÒÒÊbh|topi sa~gahitoti veditabbaÑ. Ekabha~gena nipanno pana atthato anipannattÈ muccatiyevÈti mahÈ-aÔÔhakathÈvÈdena so appaÔikkhittova hotÊti daÔÔhabbaÑ. DivÈ saÑvaritvÈ nipannassa kenaci vivaÔepi dvÈre anÈpatti nipajjanakÈle saÑvaritvÈ nipannattÈ. Sace divÈ saÑvaritvÈ dvÈrasamÊpe nipanno pacchÈ sayameva dvÈraÑ vivarati, evampi vaÔÔati. AcittakÈ cÈyaÑ Èpatti kiriyÈ ca akiriyÈ ca. 78. “Apade padaÑ karonto viyÈ”ti vatvÈ puna tamevatthaÑ Èvikaronto “ÈkÈse padaÑ dassento viyÈ”ti Èha. Etadagganti eso aggo. Yadidanti yo ayaÑ. Sesamettha uttÈnatthameva.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. Tatridanti-Èdi heÔÔhÈ vuttatthameva.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

PaÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 260 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 112

2. DutiyapÈrÈjika

Adutiyena jinena yaÑ dutiyaÑ pÈrÈjikaÑ pakÈsitaÑ, tassa idÈni yasmÈ saÑvaÓÓanÈkkamo patto, tasmÈ yaÑ suviÒÒeyyaÑ, yaÒca pubbe pakÈsitaÑ, taÑ sabbaÑ vajjayitvÈ assa dutiyassa ayaÑ saÑvaÓÓanÈ hotÊti sambandho.

DhaniyavatthuvaÓÓanÈ

84. RÈjagaheti ettha duggajanapadaÔÔhÈnavisesasampadÈdiyogato padhÈnabhÈvena rÈj|hi gahitaÑ pariggahitanti rÈjagahanti Èha “mandhÈtu -pa- vuccatÊ”ti. Tattha mahÈgovindena mahÈsattena pariggahitaÑ reÓunÈ pariggahitameva hotÊti mahÈgovindaggahaÓaÑ. MahÈgovindapariggahitatÈkittanaÒhi tadÈ reÓunÈ magadharÈjena pariggahitabhÈv|palakkhaÓaÑ. Tassa hi so purohito. “MahÈgovindoti mahÈnubhÈvo purÈtano eko magadharÈjÈ”ti keci. PariggahitattÈti rÈjadhÈnÊbhÈvena pariggahitattÈ. GayhatÊti gaho, rÈj|naÑ gahoti rÈjagahaÑ, nagarasaddÈpekkhÈya napuÑsakaniddeso. AÒÒepettha pakÈreti “nagaramÈpanena1 raÒÒÈ kÈritasabbagahattÈ rÈjagahaÑ, gijjhak|ÔÈdÊhi parikkhittattÈ pabbatarÈjehi parikkhittagehasadisantipi rÈjagahaÑ, sampannabhavanatÈya rÈjamÈnaÑ gehantipi rÈjagahaÑ, suvihitÈrakkhatÈya anatthÈvahabhÈvena upagatÈnaÑ paÔirÈj|naÑ gahaÑ gehabh|tantipi2

rÈjagahaÑ, rÈj|hi disvÈ sammÈ patiÔÔhÈpitattÈ3 tesaÑ gahaÑ gehabh|tantipi rÈjagahaÑ. ŒrÈmarÈmaÓeyyakÈdÊhi rÈjate, nivÈsasukhatÈdinÈ sattehi mamattavasena gayhati pariggayhatÊti vÈ rÈjagahan”ti edise pakÈre. So padeso ÔhÈnavisesabhÈvena uÄÈrasattaparibhogoti Èha “taÑ panetan”ti-Èdi. Tattha buddhakÈle cakkavattikÈle cÈti idaÑ yebhuyyavasena vuttaÑ. Tesanti yakkhÈnaÑ. Vasanavananti ÈpÈnabh|mibh|taÑ upavanaÑ4. GijjhÈ ettha santÊti gijjhaÑ, k|ÔaÑ. TaÑ etassÈti gijjhak|Ôo, gijjho viyÈti vÈ gijjhaÑ, k|ÔaÑ. TaÑ etassÈti gijjhak|Ôo, pabbato. Gijjhasadisak|Ôoti gijjhak|Ôoti vÈ majjhepadalopÊsamÈso yathÈ “sÈkapatthavo”ti, tasmiÑ gijjhak|Ôe. TenÈha “gijjhÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. NagaramÈpane (SÊ, SyÈ) 2. PaÔirÈj|naÑ gahabh|tantipi (SÊ, SyÈ) 3. RÈj|hi svÈkhiÔÔhitattÈ (SÊ, SyÈ) 4. Vasantavananti kÊÄÈvanaÑ, vasantakÈle kÊÄÈya yebhuyyattÈ pana vasantavananti

vuttaÑ. (VimativinodanÊÔÊkÈyaÑ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 113

Tato paraÑ saÑghoti tiÓÓaÑ janÈnaÑ upari saÑgho catuvaggakaraÓÊyÈdikammappattattÈ. TasmiÑ pabbate sannipatitvÈ samÈpattiyÈ vÊtinÈmentÊti yathÈphÈsukaÔÔhÈne piÓÉÈya caritvÈ katabhattakiccÈ ÈgantvÈ cetiyagabbhe yamakamahÈdvÈraÑ vivarantÈ viya taÑ pabbataÑ dvidhÈ katvÈ anto pavisitvÈ rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni mÈpetvÈ tattha samÈpattiyÈ vÊtinÈmenti.

KadÈ panete tattha vasiÑsu? AtÊte kira anuppanne tathÈgate bÈrÈÓasiÑ upanissÈya ekasmiÑ gÈmake ekÈ kuladhÊtÈ khettaÑ rakkhati, tassÈ khettakuÔiyÈ vÊhayo bhajjantiyÈ tattha mahÈkaraÒjapupphappamÈÓÈ mahantamahantÈ manoharÈ paÒcasatamattÈ lÈjÈ jÈyiÑsu. SÈ te gahetvÈ mahati paduminipatte Ôhapesi. TasmiÒca samaye eko paccekasambuddho tassÈ anuggahatthaÑ avid|re khettapÈÄiyÈ gacchati. SÈ taÑ disvÈ pasannamÈnasÈ supupphitaÑ mahantaÑ ekaÑ padumaÑ gahetvÈ tattha lÈje pakkhipitvÈ paccekabuddhaÑ upasa~kamitvÈ paÒcahi lÈjasatehi saddhiÑ taÑ padumapupphaÑ datvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ “imassa bhante puÒÒassa ÈnubhÈvena ÈnubhÈvasampanne paÒcasataputte labheyyan”ti paÒca puttasatÈni patthesi. TasmiÑyeva khaÓe paÒcasatÈ migaluddakÈ sambhatasambhÈrÈ paripakkapaccekabodhiÒÈÓÈ tasseva paccekabuddhassa madhuramaÑsaÑ datvÈ “etissÈ puttÈ bhaveyyÈmÈ”ti patthayiÑsu. AtÊtÈsu anekÈsu jÈtÊsu tassÈ puttabhÈvena ÈgatattÈ tathÈ tesaÑ ahosi. SÈ yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ devaloke nibbatti, tato cutÈ jÈtassare padumagabbhe nibbatti. Tameko tÈpaso disvÈ paÔijaggi. TassÈ padasÈ vicarantiyÈ paduddhÈre paduddhÈre bh|mito padumÈni uÔÔhahanti. Eko vanacarako disvÈ bÈrÈÓasiraÒÒo Èrocesi. RÈjÈ taÑ ÈnetvÈ aggamahesiÑ akÈsi, tassÈ gabbho saÓÔhÈti. MahÈpadumakumÈro mÈtukucchiyaÑ vasi, sesÈ bahi nikkhantaÑ gabbhamalaÑ nissÈya saÑsedajabhÈvena nibbattÈ. “OpapÈtikabhÈvenÈ”ti keci. Te vayappattÈ uyyÈne padumassare kÊÄantÈ ekekasmiÑ padume nisÊditvÈ khayavayaÑ paÔÔhapetvÈ paccekabodhiÒÈÓaÑ nibbattayiÑsu. AyaÑ tesaÑ byÈkaraÓagÈthÈ ahosi–

VinayapiÔaka 114

“SaroruhaÑ padumapalÈsamatrajaÑ, SupupphitaÑ bhamaragaÓÈnuciÓÓaÑ. AniccatÈ’yaÑ1 vayataÑ viditvÈ, Eko care khaggavisÈÓakappo”ti.

TasmiÑ kÈle te tattha vasiÑsu. TadÈ cassa pabbatassa “isigilÊ”ti samaÒÒÈ udapÈdi. Ime isayoti ime paccekabuddha-isÊ. SamÈ ÒÈyati etÈyÈti samaÒÒÈ, nÈmanti attho.

TiÓacchadanÈ kuÔiyo majjhepadalopÊsamÈsaÑ katvÈ, ekadese vÈ samudÈyavohÈravasena “tiÓakuÔiyo”ti vuttÈ. “VassaÑ upagacchiÑs|”ti vacanato vass|pagamanÈrahÈ sadvÈrabandhÈ eva veditabbÈti Èha “tiÓacchadanÈ sadvÈrabandhÈ kuÔiyo”ti. VassaÑ upagacchantenÈti vassÈvÈsaÑ upagacchantena nÈlakapaÔipadanti “moneyyaÑ te upaÒÒissan”ti-ÈdinÈ2 satthÈrÈ nÈlakattherassa desitaÑ puthujjanakÈlato pabhuti kilesacittaÑ anuppÈdetvÈ paÔipajjitabbaÑ moneyyapaÔipadaÑ. TaÑ pana paÔipadaÑ sutvÈ nÈlakatthero tÊsu ÔhÈnesu appiccho ahosi dassane savane pucchÈyÈti. So hi desanÈpariyosÈne pasannacitto bhagavantaÑ vanditvÈ vanaÑ paviÔÔho. Puna “aho vatÈhaÑ bhagavantaÑ passeyyan”ti lolabhÈvaÑ na janesi, ayamassa dassane appicchatÈ. TathÈ “aho vatÈhaÑ puna dhammadesanaÑ suÓeyyan”ti lolabhÈvaÑ na janesi, ayamassa savane appicchatÈ. TathÈ “aho vatÈhaÑ puna moneyyapaÔipadaÑ puccheyyan”ti lolabhÈvaÑ na janesi, ayamassa pucchÈya appicchatÈ.

So evaÑ appiccho samÈno pabbatapÈdaÑ pavisitvÈ ekavanasaÓÉe dve divasÈni na vasi, ekarukkham|le dve divasÈni na nisÊdi, ekasmiÑ gÈme dve divasÈni piÓÉÈya na pÈvisi. Iti vanato vanaÑ, rukkhato rukkhaÑ, gÈmato gÈmaÑ ÈhiÓÉanto anur|papaÔipadaÑ paÔipajjitvÈ aggaphale patiÔÔhÈsi. Ekassa bhagavato kÈle ekoyeva naÑ p|reti. ImaÒhi moneyyapaÔipadaÑ ukkaÔÔhaÑ katvÈ p|rento bhikkhu satteva mÈsÈni jÊvati, majjhimaÑ katvÈ p|rento satta vassÈni, mudukaÑ katvÈ p|rento soÄasa vassÈni. AyaÑ pana thero ukkaÔÔhaÑ katvÈ p|resi, tasmÈ satta mÈse ÔhatvÈ ______________________________________________________________ 1. AniccatÈya (SyÈ, Ka) 2. Khu 1. 390 piÔÔhe suttanipÈte.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 115

attano Èyusa~khÈrassa parikkhayaÑ ÒatvÈ nahÈyitvÈ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ diguÓaÑ sa~ghÈÔiÑ pÈrupitvÈ dasabalÈbhimukho paÒcapatiÔÔhitena taÑ1 vanditvÈ aÒjaliÑ paggahetvÈ hi~gulakapabbataÑ nissÈya Ôhitakova anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi. Tassa parinibbutabhÈvaÑ ÒatvÈ bhagavÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ tattha gantvÈ sarÊrakiccaÑ katvÈ dhÈtuyo gÈhÈpetvÈ cetiyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ agamÈsi. Evar|paÑ paÔipadaÑ paÔipannenapi vassaÑ upagacchantena channe sadvÈrabandheyeva ÔhÈne upagantabbaÑ. AppicchataÑ nissÈyapi sikkhÈpadassa anatikkamanÊyattaÑ dassetuÑ “nÈlakapaÔipadaÑ paÔipannenapÊ”ti vuttaÑ.

PaÒcannaÑ chadanÈnanti tiÓapaÓÓa-iÔÔhakasilÈsudhÈsa~khÈtÈnaÑ paÒcannaÑ chadanÈnaÑ. “Na bhikkhave asenÈsanikena vassaÑ upagantabbanti2 vacÊbhedaÑ katvÈ vass|pagamanaÑ sandhÈyeva paÔikkhepo, na ÈlayakaraÓavasena upagamanaÑ sandhÈyÈ”ti vadanti. PÈÄiyaÑ pana avisesattÈ aÔÔhakathÈyaÒca “nÈlakapaÔipadaÑ paÔipannenapÊ”ti-ÈdinÈ aviseseneva daÄhaÑ katvÈ vuttattÈ asenÈsanikassa nÈvÈdiÑ vinÈ aÒÒattha Èlayo na vaÔÔatÊti amhÈkaÑ khanti. NÈvÈsatthavajesuyeva hi “anujÈnÈmi bhikkhave nÈvÈyaÑ vassaÑ upagantun”ti-ÈdinÈ3 sati asati vÈ senÈsane vass|pagamanassa visuÑ anuÒÒÈtattÈ “na bhikkhave asenÈsanikena vassaÑ upagantabban”ti ayaÑ paÔikkhepo tattha na labbhatÊti asati senÈsane Èlayavasenapi nÈvÈdÊsu upagamanaÑ vuttaÑ. AnudhammatÈti vattaÑ, rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈdÊnÊti Èdi-saddena vaccakuÔipassÈvaÔÔhÈnÈdiÑ sa~gaÓhÈti.

KatikavattÈni ca khandhakavattÈni ca adhiÔÔhÈyÈti pariyattidhammo nÈma tividhampi saddhammaÑ patiÔÔhÈpeti, tasmÈ sakkaccaÑ uddisatha uddisatha uddisÈpetha, sajjhÈyaÑ karotha, padhÈnaghare vasantÈnaÑ sa~ghaÔÔanaÑ akatvÈ antovihÈre nisÊditvÈ uddisatha uddisÈpetha, sajjhÈyaÑ karotha, dhammassavanaÑ samiddhaÑ karotha, pabbÈjentÈ sodhetvÈ pabbÈjetha, sodhetvÈ upasampÈdetha, sodhetvÈ nissayaÑ detha. Ekopi hi kulaputto pabbajjaÒca upasampadaÒca labhitvÈ sakalaÑ sÈsanaÑ patiÔÔhÈpeti. Attano thÈmena yattakÈni sakkotha, tattakÈni dhuta~gÈni samÈdiyatha, antovassaÑ nÈmetaÑ sakaladivasaÑ rattiyÈ ca paÔhamapacchimayÈmesu appamattehi bhavitabbaÑ, vÊriyaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÒcapatiÔÔhitaÑ (Ka) 2. Vi 3. 212 piÔÔhe. 3. Vi 3. 211 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 116

ÈrabhitabbaÑ. PorÈÓakamahÈtherÈpi sabbapalibodhe chinditvÈ antovasse ekacariyavattaÑ p|rayiÑsu. Bhasse mattaÑ jÈnitvÈ dasavatthukakathaÑ dasa asubhadasÈnussati-aÔÔhatiÑsÈrammaÓakathaÑ kÈtuÑ vaÔÔati. ŒgantukÈnaÑ vattaÑ kÈtuÑ, sattÈhakaraÓÊyena gatÈnaÑ apaloketvÈ dÈtuÑ vaÔÔati. ViggÈhikapisuÓapharusavacanÈni mÈ vadatha, divase divase sÊlÈni ÈvajjentÈ caturÈrakkhaÑ ahÈpentÈ manasikÈrabahulÈ viharatha, cetiyaÑ vÈ bodhiÑ vÈ vandantena gandhamÈlaÑ vÈ p|jentena pattaÑ vÈ thavikÈya pakkhipantena na kathetabbaÑ, antogÈme manussehi saddhiÑ paccayasaÑyuttakathÈ vÈ visabhÈgakathÈ vÈ na kathetabbÈ, rakkhitindriyehi bhavitabbaÑ, khandhakavattaÒca sekhiyavattaÒca p|retabbanti evamÈdinÈ katikavattÈni khandhakavattÈni ca adhiÔÔhahitvÈ.

“AnujÈnÈmi bhikkhave vassaÑvuÔÔhÈnaÑ tÊhi ÔhÈnehi pavÈretun”ti1 vuÔÔhavassÈnaÑ pavÈraÓÈya anuÒÒÈtattÈ imassa suttassa vasena pavÈraÓÈdivasassa aruÓuggamanato paÔÔhÈya appavÈritÈpi “vuÔÔhavassÈ”ti vuccanti. KiÒcÈpi “imaÑ temÈsaÑ vassaÑ upemÊ”ti2 vacanato pavÈraÓÈdivasassa temÈsantogadhattÈ taÑ divasaÑ yÈva na pavÈrenti, tÈva vassaÑ vasantÈ nÈma honti, tathÈpi ekadesena avuÔÔhampi taÑ divasaÑ vuÔÔhabhÈgÈpekkhÈya vuÔÔhameva hotÊti katvÈ evaÑ vuttaÑ katÈkatabhÈgÈpekkhÈya samudÈye pavattakatÈkatavohÈro viya. VippakataÒhi yaÑ kiÒci “katÈkatan”ti vuccati. “AnujÈnÈmi bhikkhave vassaÑvuÔÔhÈnaÑ kathinaÑ attharitun”ti3 imassa pana suttassa vasena nippariyÈyato mahÈpavÈraÓÈya pavÈritÈ pÈÔipadadivasato paÔÔhÈya “vuÔÔhavassÈ”ti vuccantÊti dassetuÑ “mahÈpavÈraÓÈya pavÈritÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PÈÔipadadivasato paÔÔhÈya hi vassÈnassa pacchime mÈse kathinatthÈro anuÒÒÈto parivÈre “kathinassa atthÈramÈso jÈnitabboti vassÈnassa pacchimo mÈso jÈnitabbo”ti4 vuttattÈ. “MahÈpavÈraÓÈya pavÈritÈ”ti idaÒca purimikÈya vass|pagatÈnaÑ sabhÈvadassanamattaÑ, kenaci antarÈyena appavÈritÈpi “vuÔÔhavassÈ” icceva vuccanti.

“ŒpucchitabbÈ”ti vatvÈ idÈni ÈpucchanavidhiÑ dassento “sace imaÑ kuÔin”ti-ÈdimÈha. PaÔijagganakaÑ vÈ na labhatÊti vihÈrapaccante ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 223 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 349 piÔÔhe. 3. Vi 3. 351 piÔÔhe. 4. Vi 5. 308 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 117

kate paÔijagganakaÑ na labhati. Te pana bhikkh| janapadacÈrikaÑ pakkamiÑs|ti sambandho. AddhÈnagamane cÈrikÈvohÈro sÈsane niruÄho. KiÒcÈpi ayaÑ cÈrikÈ nÈma mahÈjanasa~gahatthaÑ buddhÈnaÑyeva labbhati, buddhe upÈdÈya pana ruÄhÊsaddavasena sÈvakÈnampi vuccati kilaÒjÈdÊhi katabÊjanÊnampi tÈlavaÓÔavohÈro viya. Sa~gopetvÈti ekasmiÑ padese rÈsiÑ katvÈ. IdÈni tameva sa~gopanavidhiÑ dassento “yathÈ ca Ôhapitan”ti-ÈdimÈha. Na ovassÊyatÊti anovassakaÑ, kammani aka-saddo daÔÔhabbo. YathÈ ca ÔhapitaÑ na ovassÊyati na temÊyatÊti attho.

Anavayoti ettha vayoti hÈni “Èyavayo”ti-ÈdÊsu viya. Natthi etassa attano sippe vayo |natÈti avayoti Èha “an|no paripuÓÓasippo”ti. Œcariyassa kammaÑ Ècariyakanti Èha “Ècariyakamme”ti. PiÔÔhasa~ghÈÔo dvÈrabÈhÈ, kaÔÔhakammaÑ thambhÈdi. TelatambamattikÈyÈti telamissatambamattikÈya. 85. KuÔikÈya karaÓabhÈvanti kuÔiyÈ katabhÈvaÑ. Saddasatthavid|hi kiÑ saddayoge anÈgatavacanassa icchitattÈ vuttaÑ “tassa lakkhaÓaÑ saddasatthato pariyesitabban”ti. MettÈpubbabhÈganti mettÈjhÈnassa pubbabhÈgabh|taÑ sabbasattesu hitapharaÓamattaÑ. KasmÈ panetaÑ vuttaÑ, nanu anuddayÈ-saddo karuÓÈya pavattatÊti? SaccametaÑ, ayaÑ pana anuddayÈ-saddo anurakkhaÓamatthaÑ antonÊtaÑ katvÈ pavattamÈno mettÈya karuÓÈya ca pavattatÊti idha mettÈya pavattamÈno vutto, tasmÈ suvuttametaÑ “etena mettÈpubbabhÈgaÑ dassetÊ”ti. KaruÓÈpubbabhÈganti karuÓÈjhÈnassa pubbabhÈgabh|taÑ sattesu anukampamattaÑ. CikkhallaÑ mattikÈ, tassa maddanaÑ udakaÑ ÈsiÒcitvÈ hatthÈdÊhi parimaddanaÑ. MettÈkaruÓÈnanti appanÈppattamettÈkaruÓÈnaÑ. KiÒcÈpi therena saÒcicca khuddÈnukhuddakÈ pÈÓÈ maraÓÈdhippÈyena na byÈbÈdhitÈ, tathÈpi karuÓÈya abhÈvena “evaÑ kate ime pÈÓÈ vinassissantÊ”ti anupaparikkhitvÈ katattÈ theraÑ vigarahi. JanÈnaÑ sam|ho janatÈti Èha “pacchimo janasam|ho”ti. PÈtabyabhÈvanti vinÈsetabbataÑ. PÈÓÈtipÈtaÑ karontÈnanti therena akatepi pÈÓÈtipÈte parehi sallakkhaÓÈkÈraÑ dasseti. Imassa diÔÔhÈnugatinti imassa diÔÔhiyÈ anugamanaÑ. GhaÑsitabbeti ghaÔÔayitabbe, vinÈsitabbeti attho. EvaÑ maÒÒÊti yathÈ therena kataÑ, evaÑ mÈ maÒÒi. “MÈ

VinayapiÔaka 118

pacchimÈ janatÈ pÈÓesu pÈtabyataÑ ÈpajjÊ”ti vacanato yo bhikkhu iÔÔhakapacanapattapacanakuÔikaraÓavihÈrakÈrÈpanavihÈrasammajjanapaÔaggidÈnak|papokkharaÓÊkhaÓÈpanÈdÊsu yattha “khuddÈnukhuddakÈnaÑ pÈÓÈnaÑ vihiÑsÈ bhavissatÊ”ti jÈnÈti, tena tÈdise padese kappiyavacanaÑ vatvÈpi na taÑ kammaÑ kÈretabbanti dasseti.

Tattha tattha vuttameva Èpattinti pathavÊkhaÓanabh|tagÈmapÈtabyatÈdÊsu vuttapÈcittiyÈdi-ÈpattiÑ. ŒdikammikattÈ anÈpattÊti kuÔikaraÓapaccayÈ anÈpatti. SikkhÈpadaÑ atikkamitvÈti “na ca bhikkhave sabbamattikÈmayÈ kuÔikÈ kÈtabbÈ, yo kareyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti vuttasikkhÈpadaÑ atikkamitvÈ. Yadi aÒÒena kataÑ labhitvÈ vasantassa anÈpatti siyÈ, na bhagavÈ taÑ kuÔikaÑ bhindÈpeyyÈti Èha “kataÑ labhitvÈ tattha vasantÈnampi dukkaÔamevÈ”ti. YathÈ vÈ tathÈ vÈ missÈ hot|ti heÔÔhÈ mattikÈ upari dabbasambhÈrÈti-ÈdinÈ yena kenaci ÈkÈrena missÈ hotu. GiÒjakÈvasathasa~khepenÈti ettha giÒjakÈ vuccanti iÔÔhakÈ, giÒjakÈhi eva kato Èvasatho giÒjakÈvasatho. IÔÔhakÈmayassa ÈvasathassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ kira ÈvasathaÑ yathÈ sudhÈparikammena payojanaÑ natthi, evaÑ iÔÔhakÈhi eva cinitvÈ chÈdetvÈ karonti, tulÈdaÓÉakavÈÔaphalakÈni pana dÈrumayÈneva. VikirantÈti cuÓÓavicuÓÓaÑ karontÈ.

KissÈti kena kÈraÓena. Vayakammampi atthÊti dvÈrakavÈÔÈdi-abhisa~kharaÓÈdÊsu katavayakammampi atthi. Bhikkh|naÑ akappiyattÈ eva titthiyavatÈnur|pattÈ titthiyadhajo. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttakÈraÓesu attano adhippetakÈraÓadvayaÑ patiÔÔhÈpetvÈ aparÈnipi tattha vuttakÈraÓÈni dassento Èha “aÔÔhakathÈyaÑ pana aÒÒÈnipi kÈraÓÈni vuttÈnÊ”ti-Èdi. Tattha sattÈnuddayÈyÈti tÈdisÈya kuÔikÈya karaÓapaccayÈ vinassamÈnasattesu anuddayÈya. YasmÈ sabbamattikÈmayÈ kuÔi sukarÈ bhindituÑ. TasmÈ tattha ÔhapitaÑ pattacÊvarÈdi aguttaÑ hoti, corÈdÊhi avaharituÑ sakkÈ. Tena vuttaÑ “pattacÊvaraguttatthÈyÈ”ti. SenÈsanabÈhullapaÔisedhanatthÈyÈti senÈsanÈnaÑ bahubhÈvanisedhanatthÈya, tÈdisassa vÈ senÈsanassa abhisa~kharaÓe bhikkh|naÑ uddesaparipucchÈdÊni sesakammÈni pariccajitvÈ niccabyÈvaÔatÈnisedhanatthaÑ. Anupavajjoti dosaÑ ÈropetvÈ na vattabbo.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 119

PÈÄimuttakavinicchayavaÓÓanÈ

PÈÄimuttakavinicchayesu taÒca kho -pa- na vaÓÓamaÔÔhatthÈyÈti idaÑ chattadaÓÉaggÈhakasalÈkapaÒjaravinandhanaÑ sandhÈyÈti vadanti. SabbatthÈti chattadaÓÉe sabbattha. ŒraggenÈti nikhÈdanamukhena. GhaÔakampi vÈÄar|pampi bhinditvÈ dhÈretabbanti sace tÈdisaÑ akappiyachattaÑ labhati, ghaÔakampi vÈÄar|pampi bhinditvÈ tacchetvÈ dhÈretabbaÑ. Suttakena vÈ daÓÉo veÔhetabboti yathÈ chattadaÓÉe lekhÈ na paÒÒÈyati, tathÈ veÔhetabbo. DaÓÉabundeti daÓÉam|le, chattadaÓÉassa heÔÔhimataleti attho. ChattamaÓÉalikanti chattassa anto khuddakamaÓÉalaÑ. UkkiritvÈti uÔÔhapetvÈ. SÈ vaÔÔatÊti yadipi rajjukehi na bandhanti, bandhituÑ pana yuttaÔÔhÈnattÈ vaÔÔati.

NÈnÈsuttakehÊti nÈnÈvaÓÓehi suttehi. IdaÒca tathÈ karontÈnaÑ karaÓappakÈradassanatthaÑ vuttaÑ, ekavaÓÓasuttakenapi vuttappakÈrena sibbituÑ na vaÔÔatiyeva. PaÔÔamukheti paÔÔakoÔiyaÑ. DvinnaÑ paÔÔÈnaÑ sa~ghaÔÔitaÔÔhÈnaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Pariyanteti cÊvarapariyante. CÊvara-anuvÈtaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. VeÓinti varakasÊsÈkÈrena sibbanaÑ. Sa~khalikanti biÄÈlabandhanÈkÈrena sibbanaÑ. “VeÓiÑ sa~khalikan”ti cettha upayogavacanaÑ “karontÊ”ti karaÓakiriyÈpekkhaÑ. AgghiyagayamuggarÈdÊnÊti ettha agghiyaÑ nÈma cetiyasaÓÔhÈnena sibbanaÑ, m|le tanukaÑ agge mahantaÑ katvÈ gadÈkÈrena sibbanaÑ gayÈ, m|le ca agge ca ekasadisaÑ katvÈ muggarÈkÈrena sibbanaÑ muggaro. KakkaÔakkhÊni uttirantÊti gaÓÔhikapaÔÔapÈsakapaÔÔÈnaÑ ante pÈÄibaddhaÑ katvÈ kakkaÔakÈnaÑ akkhisaÓÔhÈnaÑ uÔÔhapenti, karontÊti attho. “KoÓasuttapiÄakÈti gaÓÔhikapÈsakapaÔÔÈnaÑ koÓehi nÊhaÔasuttÈnaÑ koÔiyo”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. KathaÑ pana tÈ piÄakÈ duviÒÒeyyar|pÈ kÈtabbÈti? KoÓehi nÊhaÔasuttÈnaÑ antesu ekavÈraÑ gaÓÔhikakaraÓena vÈ puna nivattetvÈ sibbanena vÈ duviÒÒeyyasabhÈvaÑ katvÈ suttakoÔiyo rassaÑ katvÈ chinnitabbÈ. Dhammasirittherena pana–

“KoÓasuttÈ ca piÄakÈ, duviÒÒeyyÈva kappare”ti–

vuttaÑ. TathÈ Ècariya buddhadattattherenapi–

“SuttÈ ca piÄakÈ tattha, duviÒÒeyyÈva dÊpitÈ”ti–

VinayapiÔaka 120

vuttaÑ. TasmÈ tesaÑ matena koÓasuttÈ ca piÄakÈ ca koÓasuttapiÄakÈti evamettha attho daÔÔhabbo.

MaÓinÈti masÈragallÈdipÈsÈÓena. Na ghaÔÔetabbanti na ghaÑsitabbaÑ, aÑsabaddhakakÈyabandhanÈni pana sa~khÈdÊhi ghaÑsituÑ vaÔÔati. PÈsakaÑ katvÈ bandhitabbanti rajanakÈle bandhitabbaÑ, sesakÈle mocetvÈ ÔhapetabbaÑ. GaÓÔhiketi dantamayÈdigaÓÔhike. PiÄakÈti binduÑ binduÑ katvÈ uÔÔhÈpetabbapiÄakÈ.

“TelavaÓÓoti samaÓasÈruppavaÓÓaÑ sandhÈya vuttaÑ, maÓivaÓÓaÑ pana pattaÑ aÒÒena kataÑ labhitvÈ paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. PattamaÓÉaleti tipusÊsÈdimaye pattamaÓÉale. “Na bhikkhave citrÈni pattamaÓÉalÈni dhÈretabbÈni r|pakÈkiÓÓÈni bhittikammakatÈnÊ”ti1 vuttattÈ “bhittikammaÑ na vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. “AnujÈnÈmi bhikkhave makaradantakaÑ chinditun”ti1 vacanato “makaradantakaÑ pana vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ.

Makaramukhanti makaramukhasaÓÔhÈnaÑ. DeÉÉhubhasÊsanti udakasappasÊsasaÓÔhÈnaÑ. AcchÊnÊti kuÒjaracchisaÓÔhÈnÈni. RajjukakÈyabandhanaÑ ekameva vaÔÔatÊti rajjukaÑ bandhantena ekaguÓameva katvÈ bandhituÑ vattati, majjhe bhinditvÈ diguÓaÑ katvÈ bandhituÑ na vaÔÔati, diguÓaÑ pana akatvÈ ekarajjukameva satavÈrampi punappunaÑ ÈvijjitvÈ2 bandhituÑ vaÔÔati. Ekampi na vaÔÔatÊti ekaguÓampi katvÈ bandhituÑ na vaÔÔati. Bahurajjuke -pa- vaÔÔatÊti idaÑ kÈyabandhanaÑ sandhÈya vuttaÑ, na dasÈ sandhÈya. ¢disaÒhi kÈyabandhanaÑ bandhituÑ vaÔÔati. Teneva Ècariyabuddhadattattherena vuttaÑ–

“EkarajjumayaÑ vuttaÑ, muninÈ kÈyabandhanaÑ. PaÒcapÈma~gasaÓÔhÈnaÑ, ekampi ca na vaÔÔati.

Rajjuke ekato katvÈ, bah| ekÈya rajjuyÈ. NirantaraÒhi veÔhetvÈ, kataÑ vaÔÔati bandhitun”ti.

MurajaÑ pana kÈyabandhanaÑ na vaÔÔati “na bhikkhave uccÈvacÈni kÈyabandhanÈni dhÈretabbÈni kalÈbukaÑ deÉÉhubhakaÑ murajaÑ maddavÊÓaÑ, yo dhÈreyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti3 vuttattÈ. KiÑ pana bahurajjuke ekato ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 248 piÔÔhe. 2. AvijjhitvÈ (SÊ), ÈviÒjitvÈ (SyÈ) 3. Vi 4. 276 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 121

katvÈ ekena nirantaraÑ veÔhetvÈ kataÑ murajasa~khyaÑ na gacchatÊti? Œma na gacchati. MurajaÒhi nÈma nÈnÈvaÓÓehi suttehi murajavaÔÔisaÓÔhÈnaÑ veÔhetvÈ kataÑ. Keci pana “murajanti bahurajjuke ekato sa~kaÉÉhitvÈ ekÈya rajjuyÈ paliveÔhetvÈ katarajj|”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. Yadi cetaÑ murajaÑ siyÈ, “bahurajjuke ekato katvÈ ekena nirantaraÑ veÔhetvÈ kataÑ bahurajjukan”ti na vattabbaÑ, “taÑ vaÔÔatÊ”ti idaÑ virujjheyya. MurajaÑ pana pÈma~gasaÓÔhÈnaÒca dasÈsu vaÔÔati “kÈyabandhanassa dasÈ jÊranti. AnujÈnÈmi bhikkhave murajaÑ maddavÊÓan”ti1 vuttattÈ. Teneva vakkhati “anujÈnÈmi bhikkhave murajaÑ maddavÊÓanti idaÑ dasÈsuyeva anuÒÒÈtan”ti.

KÈyabandhanavidheti “kÈyabandhanassa pavananto jÊrati. AnujÈnÈmi bhikkhave vidhan”ti1 vuttattÈ kÈyabandhanassa pÈsante dasÈm|le tassa thirabhÈvatthaÑ kattabbe dantavisÈÓÈdimaye vidhe. “AÔÔha ma~galÈni nÈma sa~kho cakkaÑ puÓÓakumbho gayÈ sirÊvaccho a~kuso dhajaÑ sovatthikan”ti vadanti. ParicchedalekhÈmattanti ubhosu koÔÊsu kÈtabbaparicchedarÈjimattaÑ. “UjukamevÈ”ti vuttattÈ caturassÈdiva~kagatikaÑ na vaÔÔati. “ChattadaÓÉadhammakaraÓa-aÒjananÈÄikÈ nÈnÈvaÓÓalekhÈparikammakatÈ na vaÔÔantÊ”ti vadanti.

ŒrakaÓÔaketi potthakÈdi-abhisa~kharaÓatthaÑ kate dÊghamukhasatthake. VaÔÔamaÓikanti vaÔÔaÑ katvÈ aggakoÔiyaÑ uÔÔhÈpetabbapubbuÄaÑ2. AÒÒaÑ vÈ vaÓÓamaÔÔhanti iminÈ piÄakÈdiÑ sa~gaÓhÈti. MaÓikanti ekÈvaÔÔamaÓi. PiÄakanti sÈsapamattikÈ muttarÈjisadisÈ bahuvaÔÔalekhÈ. “ImasmiÑ adhikÈre avuttattÈ lekhaniyaÑ yaÑ kiÒci vaÓÓamaÔÔhaÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. Valitakanti majjhe valiÑ uÔÔhÈpetvÈ. MaÓÉalaÑ hotÊti uttarÈraÓiyÈ pavesanatthaÑ ÈhaÔamaÓÉalaÑ3 hoti.

KiÒcÈpi ettha dantakaÔÔhacchedanavÈsiyeva vuttÈ, mahÈvÈsiyampi pana na vaÔÔatiyeva. Ujukameva bandhitunti sambandho. “Ubhosu vÈ passesu ekapassevÈ”ti vacanaseso. KattarayaÔÔhikoÔiyaÑ kata-ayovalayÈnipi vaÔÔanti, yesaÑ aÒÒamaÒÒasa~ghaÔÔanena saddo niccharati. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 277 piÔÔhe. 2. UÔÔhÈpetabbabubbuÄaÑ (SÊ, SyÈ) 3. ŒvaÔÔamaÓÉalaÑ (SÊ), ÈvÈÔamaÓÉalaÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 122

ŒmaÓÉasÈraketi Èmalakehi katabhÈjane. Bh|mattharaÓeti cittakaÔasÈrakacittattharaÓÈdike parikammakatÈya bh|miyÈ attharitabba-attharaÓe. PÈnÊyaghaÔeti iminÈ kuÓÉikasarakepi sa~gaÓhÈti. BÊjaneti caturassabÊjane. SabbaÑ -pa- vaÔÔatÊti yathÈvuttesu maÒcapÊÔhÈdÊsu itthir|paÑ vinÈ sabbaÑ mÈlÈkammalatÈkammÈdi vaÓÓamaÔÔhaÑ bhikkhuno vaÔÔati. SenÈsane kiÒci paÔisedhetabbaÑ natthi aÒÒatra viruddhasenÈsanÈti etthÈyamadhippÈyo–senÈsanaparikkhÈresu paÔisedhetabbaÑ nÈma kiÒci natthi, viruddhasenÈsanaÑ pana sayameva paÔikkhipitabbanti. AÒÒesanti sÊmasÈmino vuttÈ. RÈjavallabhÈ paranikÈyikÈpi ekanikÈyikÈpi uposathapavÈraÓÈnaÑ antarÈyakarÈ alajjino rÈjakul|pagÈ vuccanti. TesaÑ lajjiparisÈti tesaÑ sÊmasÈmikÈnaÑ pakkhÈ hutvÈ anubalaÑ dÈtuÑ samatthÈ lajjiparisÈ. SukatamevÈti aÒÒesaÑ santakepi attano sÊmÈya antovuttavidhinÈ kataÑ sukatameva.

PÈÄimuttakavinicchayavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 86. Devena gahitadÈr|nÊti raÒÒÈ pariggahitadÈr|ni, raÒÒo santakÈnÊti vuttaÑ hoti. KhaÓÉÈkhaÓÉaÑ karontoti khuddakaÑ mahantaÒca khaÓÉaÑ karonto. 87. Kulabhoga-issariyÈdÊhi mahatÊ mattÈ pamÈÓaÑ etassÈti mahÈmatto. TenÈha “mahatiyÈ issariyamattÈya samannÈgato”ti. 88. AvajjhÈyantÊti heÔÔhÈ katvÈ olokenti, cintenti vÈ. TenÈha “avajÈnantÈ”ti-Èdi. LÈmakato vÈ cintentÊti nihÊnato cintenti. KathentÊti “kiÑ nÈmetaÑ kiÑnÈmetan”ti aÒÒamaÒÒaÑ kathenti.

KathaÑ panettha “dÈr|nÊ”ti bahuvacanaÑ “adinnan”ti ekavacanena saddhiÑ sambandhamupagacchatÊti Èha “adinnaÑ ÈdiyissatÊti ayaÑ ujjhÈyanattho”ti-Èdi. UjjhÈyanassa adinnÈdÈnavisayattÈ adinnÈdÈnaÑ ujjhÈyanatthoti vuttaÑ. Satipi panettha gopakena dinnadÈr|naÑ gahaÓe ujukaÑ avatvÈ lesena gahitattÈ thero “adinnaÑ ÈdiyÊ”ti veditabbo. Vacanabhedeti ekavacanabahuvacanÈnaÑ bhede.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 123

SabbÈvantaÑ parisanti bhikkhubhikkhunÊ-ÈdisabbÈvayavavantaÑ parisaÑ. SabbÈ catuparisasa~khÈtÈ pajÈ ettha atthÊti sabbÈvantÈ, parisÈ. SenÈ etassa atthÊti seniko, seniko eva seniyo. BimbisÈroti tassa nÈmanti ettha bimbÊti suvaÓÓaÑ, tasmÈ sÈrasuvaÓÓasadisavaÓÓatÈya bimbisÈroti vuccatÊti veditabbo. Catuttho bhÈgo pÈdoti veditabboti iminÈva sabbajanapadesu kahÈpaÓassa vÊsatimo bhÈgo mÈsakoti idaÒca vuttameva hotÊti daÔÔhabbaÑ. PorÈÓasatthÈnur|paÑ lakkhaÓasampannÈ uppÈditÈ nÊlakahÈpaÓÈti veditabbÈ. RudradÈmena uppÈdito rudradÈmako. So kira nÊlakahÈpaÓassa tibhÈgaÑ agghati. YasmiÑ padese nÊlakahÈpaÓÈ na santi, tatthÈpi nÊlakahÈpaÓÈnaÑ vaÄaÒjanaÔÔhÈne ca avaÄaÒjanaÔÔhÈne ca samÈna-agghavasena pavattamÈnaÑ bhaÓÉaÑ gahetvÈ nÊlakahÈpaÓavaseneva paricchedo kÈtabboti vadanti.

DhaniyavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Tassattho -pa- vuttanayeneva veditabboti iminÈ “bhagavatÈ bhikkh|naÑ idaÑ sikkhÈpadaÑ evaÑ paÒÒattaÑ hoti ca, idaÒca aÒÒaÑ vatthu udapÈdÊ”ti evaÑ paÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayena tassattho veditabbo. “IdÈni yaÑ taÑ aÒÒaÑ vatthu uppannaÑ, taÑ dassetuÑ ‘tena kho pana samayenÈ’ti-ÈdimÈhÈ”ti evaÑ anupaÒÒattisambandho ca tattha vuttanayeneva veditabboti dasseti. 90-91. RajakÈ attharanti etthÈti rajakattharaÓaÑ, rajakattharaÓanti rajakatitthaÑ vuccatÊti Èha “rajakatitthaÑ gantvÈ”ti. VuttamevatthaÑ vibhÈvento Èha “taÒhÊ”ti-Èdi.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

92. “AbhinavaniviÔÔho ekakuÔikÈdigÈmo yÈva manussÈ pavisitvÈ vÈsaÑ na kappenti, tÈva gÈmasa~khyaÑ na gacchatÊ”ti vadanti, tasmÈ tattha gÈmappavesanÈpucchÈdikiccampi natthi. Yakkhapariggahabh|toti sa-upaddavavasena vuttaÑ, yakkhanagarÈdiÑ vÈ sa~gaÓhÈti. Yakkhanagarampi ÈpaÓÈdÊsu dissamÈnesu ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 191 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 124

gÈmasa~khyaÑ gacchati, adissamÈnesu na gacchati, tasmÈ yakkhanagarampi pavisantena ÈpaÓÈdÊsu dissamÈnesu sabbaÑ gÈmappavesanavattaÑ kÈtabbaÑ, adissamÈnesu na kÈtabbanti vadanti. Punapi ÈgantukÈmÈti iminÈ tesaÑ tattha sÈpekkhabhÈvaÑ dasseti. Yato pana nirapekkhÈva hutvÈ pakkamanti, so gÈmasa~khyaÑ na gacchati, tasmÈ tattha gÈmappavesanÈpucchÈdikiccampi natthi.

Nanu ca “gÈmÈ vÈ araÒÒÈ vÈ”ti ettakameva mÈtikÈyaÑ vuttaÑ, tasmÈ gÈmalakkhaÓaÑ dassetvÈ araÒÒameva dassetabbaÑ siyÈ, gÈm|pacÈro nÈmÈti-Èdi pana kasmÈ vuttanti Èha “gÈm|pacÈroti-Èdi araÒÒaparicchedadassanatthaÑ vuttan”ti. GÈm|pacÈre hi dassite ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca avasesaÑ araÒÒaÑ nÈmÈti araÒÒaparicchedo sakkÈ dassetuÑ, idaÒca gÈmagÈm|pacÈre asa~karato dassetuÑ vuttaÑ. MÈtikÈyaÑ pana gÈmaggahaÓeneva gÈm|pacÈropi sa~gahitoti daÔÔhabbaÑ. GÈm|pacÈro hi loke gÈmasa~khyameva gacchati. EvaÒca katvÈ mÈtikÈya anavasesa-avaharaÓaÔÔhÈnapariggaho siddho hoti. IndakhÊleti ummÈre. AraÒÒasa~khepaÑ gacchatÊti “nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ sabbametaÑ araÒÒan”ti1 abhidhamme vuttattÈ. Vemajjhameva indakhÊloti vuccatÊti indakhÊlaÔÔhÈniyattÈ asatipi indakhÊle vemajjhameva tathÈ vuccati. Yattha pana dvÈrabÈhÈpi natthi, tattha ubhosu passesu vatiyÈ vÈ pÈkÈrassa vÈ koÔivemajjhameva indakhÊlaÔÔhÈniyattÈ “indakhÊlo”ti gahetabbaÑ. UÉÉÈpentoti2 palÈpento. LuÔhitvÈti parivattetvÈ.

Majjhimassa purisassÈti thÈmamajjhimassa purisassa. IminÈ pana vacanena suppamusalapÈtopi baladassanavaseneva katoti daÔÔhabbaÑ. KurundaÔÔhakathÈyaÑ mahÈpaccariyaÒca ghar|pacÈro gÈmoti adhippÈyena “ghar|pacÈre Ôhitassa leÉÉupÈto gÈm|pacÈro”ti vuttaÑ. DvÈreti nibbakosassa udakapatanaÔÔhÈnato abbhantaraÑ sandhÈya vuttaÑ. Antogeheti ca pamukhassa abbhantarameva sandhÈya vuttaÑ. Kataparikkhepoti iminÈva gharassa samantato tattako paricchedo ghar|pacÈro nÈmÈti vuttaÑ hoti. Yassa pana gharassa samantato gor|pÈnaÑ pavesananivÈraÓatthaÑ pÈkÈravati-ÈdÊhi parikkhepo kato hoti, tattha sova parikkhepo ghar|pacÈro, suppapÈtÈdiparicchedo pana aparikkhittagharaÑ sandhÈya vuttoti ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 2. UÔÔhÈpentoti (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 125

daÔÔhabbaÑ. Idamettha pamÈÓanti vikÈlagÈmappavesanÈdÊsu gÈmagÈm|pacÈrÈnaÑ asa~karato vinicchayassa veditabbattÈ. KurundÊ-ÈdÊsu vuttanayena hi ghar|pacÈrassa gÈmoti ÈpannattÈ gharaghar|pacÈragÈmagÈm|pacÈrÈnaÑ sa~karo siyÈ. EvaÑ sabbatthÈti iminÈ ito pubbepi pacchimasseva vÈdassa pamÈÓabhÈvaÑ dasseti, keci pana “ito paÔÔhÈya vakkhamÈnavÈdaÑ sandhÈya vuttan”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ.

SesampÊti gÈm|pacÈralakkhaÓaÑ sandhÈya vadati. TatrÈti tasmiÑ gÈm|pacÈraggahaÓe. Tassa gÈmaparicchedadassanatthanti tassa aparicchedassa gÈmassa gÈmaparicchedaÑ dassetunti attho. Yadi evaÑ “gÈmo nÈmÈ”ti padaÑ uddharitvÈ “aparikkhittassa gÈmassa ghar|pacÈre Ôhitassa majjhimassa purisassa leÉÉupÈto”ti kasmÈ na vuttanti? “GÈmo nÈmÈti idha avuttampi adhikÈravasena labbhatiyevÈ”ti vadanti. Apare pana bhaÓanti “gÈm|pacÈro nÈmÈti iminÈva gÈmassa ca gÈm|pacÈrassa ca sa~gaho daÔÔhabbo, kathaÑ? ‘GÈmassa upacÈro gÈm|pacÈro’ti evaÑ viggahe kariyamÈne ‘parikkhittassa gÈmassa indakhÊle Ôhitassa majjhimassa purisassa leÉÉupÈto’ti iminÈ parikkhittassa gÈmassa gÈm|pacÈralakkhaÓaÑ dassitaÑ hoti, ‘gÈmasa~khÈto upacÈro gÈm|pacÈro’ti evaÑ pana gayhamÈne aparikkhittassa gÈmassa ghar|pacÈre Ôhitassa majjhimassa purisassa leÉÉupÈto’ti iminÈ aparikkhittassa gÈmassa gÈmaparicchedo dassitoti sakkÈ viÒÒÈtun”ti. “Ghar|pacÈre Ôhitassa majjhimassa purisassa leÉÉupÈto”ti iminÈ parikkhittassapi gÈmassa sace leÉÉupÈtato d|re parikkhepo hoti, leÉÉupÈtoyeva gÈmaparicchedoti gahetabbanti vadanti. Pubbe vuttanayenevÈti parikkhittagÈme1 vuttanayeneva.

Sa~karÊyatÊti missÊyati. EtthÈti gharaghar|pacÈragÈmagÈm|pacÈresu. “VikÈle gÈmappavesane parikkhittassa gÈmassa parikkhepaÑ atikkamantassa Èpatti pÈcittiyassa, aparikkhittassa gÈmassa upacÈraÑ okkamantassa Èpatti pÈcittiyassÈ”ti2 vuttattÈ gÈmagÈm|pacÈrÈnaÑ asa~karatÈ icchitabbÈti Èha “asa~karato cettha vinicchayo veditabbo vikÈle gÈmappavesanÈdÊs|”ti. Ettha ca “parikkhittassa gÈmassa parikkhepaÑ, ______________________________________________________________ 1. Parikkhittassa gÈmassa (SÊ, SyÈ, Ka) VimativinodanÊÔÊkÈ pana passitabbÈ. 2. Vi 2. 216 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 126

aparikkhittassa parikkhepÈrahaÔÔhÈnaÑ atikkamantassa vikÈlagÈmappavesanÈpatti hotÊ”ti keci vadanti, taÑ na gahetabbaÑ, padabhÈjaniyaÑ pana “parikkhittassa gÈmassa parikkhepaÑ atikkamantassa Èpatti pÈcittiyassa, aparikkhittassa gÈmassa upacÈraÑ okkamantassa Èpatti pÈcittiyassÈ”ti1 vuttattÈ. Aparikkhittassa gÈmassa ghar|pacÈrato paÔÔhÈya dutiyaleÉÉupÈtasa~khÈtassa gÈm|pacÈrassa okkamane Èpatti veditabbÈ. Teneva vikÈlagÈmappavesanasikkhÈpadaÔÔhakathÈyaÑ2 “aparikkhittassa gÈmassa upacÈro adinnÈdÈne vuttanayeneva veditabbo”ti vuttaÑ. MÈtikÈÔÔhakathÈyampi3 vuttaÑ “yvÈyaÑ aparikkhittassa gÈmassa upacÈro dassito, tassa vasena vikÈlagÈmappavesanÈdÊsu Èpatti paricchinditabbÈ”ti. Yadi evaÑ “vikÈle gÈmaÑ paviseyyÈ”ti iminÈ virujjhatÊti? Na virujjhati gÈm|pacÈrassapi gÈmaggahaÓena gahitattÈ. TasmÈ parikkhittassa gÈmassa parikkhepaÑ atikkamantassa, aparikkhittassa upacÈraÑ okkamantassa vikÈlagÈmappavesanÈpatti hotÊti niÔÔhamettha gantabbaÑ. VikÈle gÈmappavesanÈdÊs|ti Èdi-saddena gharaghar|pacÈrÈdÊsu ÔhitÈnaÑ uppannalÈbhabhÈjanÈdiÑ sa~gaÓhÈti.

NikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈti indakhÊlato bahi nikkhamitvÈti attho. Ettha ca vinayapariyÈyena tÈva “ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca avasesaÑ araÒÒan”ti4 ÈgataÑ, suttantapariyÈyena ÈraÒÒikaÑ bhikkhuÑ sandhÈya “ÈraÒÒakaÑ nÈma senÈsanaÑ paÒcadhanusatikaÑ pacchiman”ti5 ÈgataÑ. VinayasuttantÈ ubhopi pariyÈyadesanÈ nÈma. Abhidhammo pana nippariyÈyadesanÈ. NippariyÈyato ca gÈmavinimuttaÑ ÔhÈnaÑ araÒÒameva hotÊti abhidhammapariyÈyena araÒÒaÑ dassetuÑ “nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ”ti6 vuttaÑ. “Œcariyadhanu nÈma pakatihatthena navavidatthippamÈÓaÑ, jiyÈya pana ÈropitÈya catuhatthappamÈÓan”ti vadanti. LesokÈsanisedhanatthanti “mayÈ neva gÈme, na araÒÒe haÔaÑ, ghare vÈ ghar|pacÈresu vÈ gÈm|pacÈresu vÈ aÒÒatarasmin”ti vattuÑ mÈ labhat|ti vuttaÑ hoti.

Kappiyanti anur|pavasena vuttaÑ. Akappiyampi pana appaÔiggahitaÒce, adinnasa~khyameva gacchati. PariccÈgÈdimhi akate “idaÑ mayhaÑ santakan”ti aviditampi ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 216 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 154 piÔÔhe. 3. Ka~khÈ-®Ôha 115 piÔÔhe. 4. Vi 1. 57 piÔÔhe. 5. Vi 1. 377 piÔÔhe. 6. Abhi 2. 260 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 127

parapariggahitameva mÈtÈpit|naÑ accayena mandÈnaÑ uttÈnaseyyakÈnaÑ dÈrakÈnaÑ santakamiva.

Yassa vasena puriso thenoti vuccati, taÑ theyyanti Èha “avaharaÓacittassetaÑ adhivacanan”ti. Sa~khÈ-saddo ÒÈÓakoÔÔhÈsapaÒÒattigaÓanÈdÊsu dissati. “Sa~khÈyekaÑ paÔisevatÊ”ti-ÈdÊsu1 hi ÒÈÓe dissati. “PapaÒcasaÒÒÈsa~khÈ samudÈcarantÊ”ti-ÈdÊsu2 koÔÔhÈse. “TesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sa~khÈ samaÒÒÈ”ti-ÈdÊsu3 paÒÒattiyaÑ. “Na sukaraÑ sa~khÈtun”ti-ÈdÊsu4 gaÓanÈyaÑ. Tattha koÔÔhÈsavacanaÑ sa~khÈsaddaÑ sandhÈyÈha “sa~khÈsa~khÈtunti atthato ekan”ti. TenÈha “koÔÔhÈsassetaÑ adhivacanan”ti. PapaÒcasa~khÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhisa~khÈtÈ papaÒcakoÔÔhÈsÈ. “Eko cittakoÔÔhÈsoti yaÒca pubbabhÈge avaharissÈmÊti pavattaÑ cittaÑ, yaÒca gamanÈdisÈdhakaÑ parÈmasanÈdisÈdhakaÑ vÈ majjhe pavattaÑ, yaÒca ÔhÈnÈcÈvanappayogasÈdhakaÑ, tesu ayameveko pacchimo cittakoÔÔhÈso idhÈdhippeto”ti keci vadanti. C|ÄagaÓÔhipade pana “|namÈsakamÈsaka-|napaÒcamÈsakapaÒcamÈsakÈvaharaÓacittesu eko cittakoÔÔhÈso”ti vuttaÑ. “AnekappabhedattÈ cittassa eko cittakoÔÔhÈsoti vuttan”ti mahÈgaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ. Idamevettha sundarataraÑ “theyyacittasa~khÈto eko cittakoÔÔhÈso”ti vuttattÈ. Theyyasa~khÈtenÈti theyyacittakoÔÔhÈsena karaÓabh|tena, na vissÈsatÈvakÈlikÈdigÈhavasappavattacittakoÔÔhÈsenÈti vuttaÑ hoti.

AbhiyogavasenÈti aÉÉakaraÓavasena. AbhiyuÒjatÊti codeti, aÉÉaÑ karotÊti attho. ParikappitaÔÔhÈnanti okÈsaparikappanavasena parikappitappadesaÑ. Su~kaghÈtanti ettha rÈj|naÑ deyyabhÈgassa etaÑ adhivacanaÑ su~koti, so ettha haÒÒati adatvÈ gacchantehÊti su~kaghÈto, “Ettha paviÔÔhehi su~ko dÈtabbo”ti rukkhapabbatÈdisaÒÒÈÓena niyamitappadesassetaÑ adhivacanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 127 piÔÔhe. 2. Ma 1. 159 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 256 piÔÔhe. 4. Khu 1. 42; Khu 3. 147 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 128

PaÒcavÊsati-avahÈrakathÈvaÓÓanÈ

ŒkulÈti sa~kulÈ. LuÄitÈti viloÄitÈ. KatthacÊti ekissÈya aÔÔhakathÈyaÑ. EkaÑ paÒcakaÑ dassitanti “parapariggahitaÒca hoti, parapariggahitasaÒÒÊ ca, garuko ca hoti parikkhÈro paÒcamÈsako vÈ atirekapaÒcamÈsako vÈ, theyyacittaÒca paccupaÔÔhitaÑ hoti, Èmasati, Èpatti dukkaÔassa. PhandÈpeti, Èpatti thullaccayassa. ®hÈnÈ cÈveti, Èpatti pÈrÈjikassÈ”ti1 evaÑ vuttapaÒca-avahÈra~gÈni ekaÑ paÒcakanti dassitaÑ. Dve paÒcakÈni dassitÈnÊti “chahÈkÈrehi adinnaÑ Èdiyantassa Èpatti pÈrÈjikassa. Na ca sakasaÒÒÊ, na ca vissÈsaggÈhÊ, na ca tÈvakÈlikaÑ, garuko ca hoti parikkhÈro paÒcamÈsako vÈ atirekapaÒcamÈsako vÈ, theyyacittaÒca paccupaÔÔhitaÑ hoti, Èmasati, Èpatti dukkaÔassa. PhandÈpeti, Èpatti thullaccayassa. ®hÈnÈ cÈveti, Èpatti pÈrÈjikassÈ”ti evaÑ vuttesu chasu padesu ekaÑ apanetvÈ avasesÈni paÒca padÈni ekaÑ paÒcakanti dassetvÈ heÔÔhÈ vuttapaÒcakaÒca gahetvÈ dve paÒcakÈni dassitÈni. Ettha panÈti “paÒcahÈkÈrehi adinnaÑ ÈdiyantassÈ”ti-ÈdÊsu. Sabbehipi padehÊti “parapariggahitaÒca hotÊ”ti-ÈdÊhi padehi. LabbhamÈnÈniyeva paÒcakÈnÊti paÒcavÊsatiyÈ avahÈresu labbhamÈnapaÒcakÈni.

PaÒcannaÑ avahÈrÈnaÑ sam|ho paÒcakaÑ, sako hattho sahattho, tena nibbatto, tassa vÈ sambandhÊti sÈhatthiko, avahÈro. SÈhatthikÈdi paÒcakaÑ sÈhatthikapaÒcakanti-Èdipadavasena nÈmalÈbho daÔÔhabbo kusalÈdittikassa kusalattikavohÈro viya. IminÈva nayena pubbapayogÈdi paÒcakaÑ pubbapayogapaÒcakaÑ, theyyÈvahÈrÈdi paÒcakaÑ theyyÈvahÈrapaÒcakanti nÈmalÈbho daÔÔhabboti. TatiyapaÒcamesu paÒcakes|ti sÈhatthikapaÒcakatheyyÈvahÈrapaÒcakesu. LabbhamÈnapadavasenÈti sÈhatthikapaÒcake labbhamÈnassa nissaggiyÈvahÈrapadassa vasena theyyÈvahÈrapaÒcake labbhamÈnassa parikappÈvahÈrapadassa ca vasena yojetabbanti attho.

ŒÓattiyÈ nibbatto avahÈro ÈÓattiko. NissajjanaÑ nissaggo. Su~kaghÈtaÔÔhÈne parikappitokÈse vÈ ÔhatvÈ bhaÓÉassa bahi pÈtanaÑ. Nissaggova nissaggiyo2. KiriyÈsiddhito puretarameva ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 67 piÔÔhe. 2. Nissaggiko (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 129

pÈrÈjikÈpattisa~khÈtaÑ atthaÑ sÈdhetÊti atthasÈdhako. “Asukassa bhaÓÉaÑ yadÈ sakkosi, tadÈ avaharÈ”ti evar|po hi ÈÓÈpanapayogo parassa telakumbhiyÈ pÈdagghanakaÑ telaÑ avassaÑ pivanakÈnaÑ upÈhanÈdÊnaÑ nikkhepapayogo ca ÈÓattassa bhaÓÉaggahaÓato upÈhanÈdÊnaÑ telapÈtanato ca puretarameva pÈrÈjikÈpattisa~khÈtaÑ atthaÑ sÈdheti. SÈhatthikapayogopi hi evar|po atthasÈdhakoti vuccati. VuttaÒhetaÑ mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1–

“AtthasÈdhako nÈma ‘asukassa bhaÓÉaÑ yadÈ sakkosi tadÈ taÑ avaharÈ’ti ÈÓÈpeti. Tattha sace paro anantarÈyiko hutvÈ taÑ avaharati, ÈÓÈpakassa ÈÓattikkhaÓeyeva pÈrÈjikaÑ. Parassa vÈ pana telakumbhiyÈ pÈdagghanakaÑ telaÑ avassaÑ pivanakÈni upÈhanÈdÊni pakkhipati, hatthato muttamatteyeva pÈrÈjikan”ti.

Dhurassa nikkhipanaÑ dhuranikkhepo. ŒrÈmÈbhiyuÒjanÈdÊsu attano ca parassa ca dÈnaggahaÓesu nirussÈhabhÈvÈpajjanaÑ. SahatthÈ avaharatÊti sahatthena gaÓhÈti. “Asukassa bhaÓÉaÑ avaharÈ”ti aÒÒaÑ ÈÓÈpetÊti etthÈpi ÈÓÈpakassa ÈÓattikkhaÓeyeva Èpatti daÔÔhabbÈ. Yadi evaÑ imassa, atthasÈdhakassa ca ko visesoti? Ta~khaÓaÒÒeva gahaÓe niyuÒjanaÑ ÈÓattikapayogo, kÈlantarena gahaÓatthaÑ niyogo atthasÈdhakoti ayametesaÑ viseso. TenevÈha “asukassa bhaÓÉaÑ yadÈ sakkosi, tadÈ avaharÈti ÈÓÈpetÊ”ti. Ettha ca ÈÓÈpanapayogova atthasÈdhakoti dassito, sÈhatthikavasenapi atthasÈdhakapayogo pana upari Èvi bhavissati. Dhuranikkhepo pana upanikkhittabhaÓÉavasena veditabboti idaÑ nidassanamattaÑ. ŒrÈmÈbhiyuÒjanÈdÊsupi tÈvakÈlikabhaÓÉadeyyÈnaÑ adÈnepi eseva nayo.

“ŒÓattivasena pubbapayogo veditabbo”ti vuttattÈ anantarÈyena gaÓhantassa “asukassa bhaÓÉaÑ avaharÈ”ti ÈÓÈpanaÑ bhaÓÉaggahaÓato pubbattÈ pubbapayogo, payogena saha vattamÈno avahÈro sahapayogo, “asukaÑ nÈma bhaÓÉaÑ harissÈmÈ”ti ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 117 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 130

saÑvidahitvÈ sammantayitvÈ avaharaÓaÑ saÑvidÈvahÈro. Sa~ketakammaÑ nÈma pubbaÓhÈdikÈlaparicchedavasena saÒjÈnanakammaÑ, nimittakammaÑ nÈma saÒÒuppÈdanatthaÑ akkhinikhaÓanÈdinimittakaraÓaÑ. ®hÈnÈcÈvanavasena sahapayogoti idaÑ pana nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ, khilasa~kamanÈdÊsupi asati ca ÔhÈnÈcÈvane sahapayogo daÔÔhabbo. VuttaÒhetaÑ mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “ÔhÈnÈcÈvanavasena khilÈdÊni sa~kÈmetvÈ khettÈdiggahaÓavasena ca sahapayogo veditabbo”ti.

Theno vuccati coro, tassa bhÈvo theyyaÑ, tena avaharaÓaÑ theyyÈvahÈro. Yo hi sandhicchedÈdÊni katvÈ adissamÈno avaharati, tulÈk|ÔamÈnak|Ôak|ÔakahÈpaÓÈdÊhi vÈ vaÒcetvÈ gaÓhÈti, tassevaÑ gaÓhato avahÈro theyyÈvahÈro. Pasayha abhibhavitvÈ avaharaÓaÑ pasayhÈvahÈro. Yo hi pasayha balakkÈrena paresaÑ santakaÑ gaÓhÈti gÈmaghÈtakÈdayo viya, attano pattabalito vÈ vuttanayena adhikaÑ gaÓhÈti rÈjabhaÔÈdayo viya, tassevaÑ gaÓhato avahÈro pasayhÈvahÈro. BhaÓÉavasena ca okÈsavasena ca parikappetvÈ avaharaÓaÑ parikappÈvahÈro. TiÓapaÓÓÈdÊhi a~gulimuddikÈdiÑ paÔicchÈdetvÈ pacchÈ tassa paÔicchannassa avaharaÓaÑ paÔicchannÈvahÈro. KusaÑ sa~kÈmetvÈ avaharaÓaÑ kusÈvahÈro.

TulayitvÈti upaparikkhitvÈ. SÈmÊcÊti vattaÑ, Èpatti pana natthÊti adhippÈyo. MahÈjanasammaddotimahÈjanasa~khobho. BhaÔÔhejanakÈyeti apagate janakÈye. “IdaÒca kÈsÈvaÑ attano santakaÑ katvÈ etasseva bhikkhuno dehÊ”ti kiÑkÈraÓÈ evamÈha? CÊvarasÈmikena yasmÈ dhuranikkhepo kato, tasmÈ tassa adinnaÑ gahetuÑ na vaÔÔati. AvahÈrakopi vippaÔisÈrassa uppannakÈlato paÔÔhÈya cÊvarasÈmikaÑ pariyesanto vicarati “dassÈmÊ”ti, cÊvarasÈmikena ca “mametan”ti vutte etenapi avahÈrakena Èlayo pariccatto, tasmÈ evamÈha. Yadi evaÑ cÊvarasÈmikoyeva “attano santakaÑ gaÓhÈhÊ”ti kasmÈ na vuttoti? Ubhinnampi kukkuccavinodanatthaÑ. KathaÑ? AvahÈrakassa “mayÈ sahatthena na dinnaÑ, bhaÓÉadeyyametan”ti kukkuccaÑ uppajjeyya, itarassa “mayÈ paÔhamaÑ dhuranikkhepaÑ katvÈ pacchÈ adinnaÑ gahitan”ti kukkuccaÑ uppajjeyyÈti. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 117 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 131

Samagghanti appagghaÑ. DÈru-atthaÑ pharatÊti dÈr|hi kattabbakiccaÑ sÈdheti. Mayi santeti-Èdi sabbaÑ raÒÒÈ pasÈdena vuttaÑ, “therena pana ananucchavikaÑ katan”ti na maÒÒitabbaÑ.

EkadivasaÑ dantakaÔÔhacchedanÈdinÈ yÈ ayaÑ agghahÈni vuttÈ, sÈ sabbÈ bhaÓÉasÈminÈ kiÓitvÈ gahitameva sandhÈya vuttÈ, sabbaÑ panetaÑ aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena gahetabbaÑ. PÈsÈÓaÒca sakkharaÒca pÈsÈÓasakkharaÑ. DhÈreyyatthaÑ vicakkhaÓoti imasseva vivaraÓaÑ “ÈpattiÑ vÈ anÈpattiÑ vÈ”ti-Èdi.

PaÒcavÊsati-avahÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ AkkhadassÈti ettha akkha-saddena kira vinicchayasÈlÈ vuccati. Tattha nisÊditvÈ vajjÈvajjaÑ passantÊti1 akkhadassÈ vuccanti dhammavinicchanakÈ. Haneyyunti ettha hananaÑ nÈma hatthapÈdÈdÊhi pothanaÒceva sÊsÈdicchedanaÒca hotÊti Èha “haneyyunti potheyyuÒceva chindeyyuÒcÈ”ti. Teneva padabhÈjaniyaÒca “hatthena vÈ pÈdena vÈ kasÈya vÈ vettena vÈ aÉÉhadaÓÉakena vÈ chejjÈya vÈ haneyyun”ti vuttaÑ. Tattha aÉÉhadaÓÉakenÈti dvihatthappamÈÓena rassamuggarena2 veÄupesikÈya vÈ. ChejjÈyÈti hatthapÈdasÊsÈdÊnaÑ chedanena. NÊhareyyunti gÈmanigamÈdito nÊhareyyuÑ. Corosi -pa- thenosÊti ettha “paribhÈseyyun”ti padaÑ ajjhÈharitvÈ attho veditabboti Èha “corosÊti evamÈdÊni ca vatvÈ paribhÈseyyun”ti. 93. YaÑ taÑ bhaÓÉaÑ dassitanti sambandho. Yattha yattha Ôhitanti bh|mi-ÈdÊsu yattha yattha ÔhitaÑ. YathÈ yathÈ ÈdÈnaÑ gacchatÊti bh|mi-ÈdÊsu ÔhitaÑ bhaÓÉaÑ sabbaso aggahaÓepi yena yena ÈkÈrena gahaÓaÑ upagacchati.

Bh|maÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

94. PhandÈpeti, sabbattha dukkaÔamevÈti ettha “uÔÔhahissÈmÊ”ti phandÈpetvÈ puna anuÔÔhahitvÈ tattheva3sayantassapi a~gapacca~gaÑ aphandÈpetvÈ ekapayogena uÔÔhahantassapi dukkaÔamevÈti daÔÔhabbaÑ. AÒÒasmiÑ vÈ ______________________________________________________________ 1. Nir|payantÊti (SÊ, SyÈ) 2. Ayamuggarena (Ka) 3. Tatheva (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 132

gamanassa anupakÈreti yathÈ dvÈrapidahane kumbhiÔÔhÈnagamanassa anupakÈrattÈ anÈpatti, evaÑ aÒÒasmiÑ vÈ gamanassa anupakÈre kÈyavacÊkamme anÈpatti. VÈcÈya vÈcÈyÈti ekekatthadÊpikÈya vÈcÈya vÈcÈya. Upaladdhoti ÒÈto. PuÒÒÈni ca karissÈmÈti ettha “musÈvÈdaÑ katvÈ puÒÒÈni karissÈmÈti vadantassa dukkaÔamevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ imasmiÑyeva padese aÔÔhakathÈvacanena virujjhati. TathÈ hi “yaÑ yaÑ vacanaÑ musÈ, tattha tattha pÈcittiyan”ti ca, “na hi adinnÈdÈnassa pubbapayoge pÈcittiyaÔÔhÈne dukkaÔaÑ nÈma atthÊ”ti ca vakkhati. EvaÑ pana vutte na virujjhati “musÈvÈdaÑ katvÈ puÒÒÈni ca karissÈmÈti vadantassa pÈcittiyena saddhiÑ dukkaÔan”ti. TathÈ hi “akappiyapathaviÑ khaÓantÈnaÑ dukkaÔehi saddhiÑ pÈcittiyÈnÊti mahÈpaccariyaÑ vuttan”ti ca, “yathÈ ca idha, evaÑ sabbattha pÈcittiyaÔÔhÈne dukkaÔÈ na muccatÊ”ti ca vakkhati. Sace pana kusalacitto “puÒÒÈni karissamÈ”ti vadati, anÈpatti “buddhap|jaÑ vÈ dhammap|jaÑ vÈ saÑghabhattaÑ vÈ karissÈmÈti kusalaÑ uppÈdeti, kusalacittena gamane anÈpattÊ”ti ca, “yathÈ ca idha, evaÑ sabbattha atheyyacittassa anÈpattÊ”ti1 ca vakkhamÈnattÈ.

PamÈdalikhitanti veditabbanti aparabhÈge potthakÈruÄhakÈle pamajjitvÈ likhitanti veditabbaÑ. PÈÄiyaÑ sesa-aÔÔhakathÈsu ca “kudÈlaÑ vÈ piÔakaÑ vÈ”ti idameva dvayaÑ vatvÈ vÈsipharas|naÑ avuttattÈ tesampi sa~khepaÔÔhakathÈdÊsu ÈgatabhÈvaÑ dassetuÑ “sa~khepaÔÔhakathÈyaÑ pana mahÈpaccariyaÒcÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Theyyacittena katattÈ “dukkaÔehi saddhiÑ pÈcittiyÈnÊ”ti vuttaÑ. Tato paraÑ sabbakiriyÈs|ti bÊjaggahaÓato paraÑ kattabbakiriyÈsu. SabbaÑ purimanayenevÈti yÈva piÔakapariyosÈnÈ hatthavÈrapadavÈresu dukkaÔaÑ.

Therehi dassitanti pubbapayogasahapayogadukkaÔesu asammohatthaÑ samodhÈnetvÈ dhammasa~gÈhakattherehi dassitaÑ. “Sabbesampi dukkaÔÈnaÑ imesuyeva aÔÔhasu sa~gahetabbabhÈvato itarehi sattahi dukkaÔehi vinimuttaÑ vinayadukkaÔeyeva sa~gahetabban”ti vadanti. DasavidhaÑ ratananti “muttÈ maÓi veÄuriyo sa~kho silÈ pavÈÄaÑ rajataÑ jÈtar|paÑ lohita~go masÈragallan”ti evamÈgataÑ dasavidhaÑ ratanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 27 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 133

“MaÓi muttÈ veÄuriyo ca sa~kho, SilÈ pavÈÄaÑ rajataÒca hemaÑ. Salohita~gaÒca masÈragallaÑ, Daseti dhÊro ratanÈni jaÒÒÈ”ti–

hi vuttaÑ.

SattavidhaÑ dhaÒÒanti sÈli vÊhi yavo ka~gu kudr|so varako godhumoti idaÑ sattavidhaÑ dhaÒÒaÑ. ŒvudhabhaÓÉÈdinti Èdi-saddena t|riyabhaÓÉa-itthir|pÈdiÑ sa~gaÓhÈti, anÈmasitabbe vatthumhi dukkaÔaÑ anÈmÈsadukkaÔaÑ. DurupaciÓÓadukkaÔanti “na kattabban”ti vÈritassa katattÈ duÔÔhu ÈciÓÓaÑ caritanti durupaciÓÓaÑ, tasmiÑ dukkaÔaÑ durupaciÓÓadukkaÔaÑ. Vinaye paÒÒattaÑ dukkaÔaÑ vinayadukkaÔaÑ. “SaÑghabhedÈya parakkamatÊ”ti sutvÈ taÑnivÈraÓatthÈya ÒÈte atthe avadantassa ÒÈtadukkaÔaÑ. EkÈdasa samanubhÈsanÈ nÈma bhikkhupÈtimokkhe cattÈro yÈvatatiyakÈ saÑghÈdisesÈ, ariÔÔhasikkhÈpadanti paÒca, bhikkhunÊpÈtimokkhe ekaÑ yÈvatatiyakaÑ pÈrÈjikaÑ, cattÈro saÑghÈdisesÈ, caÓÉakÈÄÊsikkhÈpadanti cha. VassÈvÈsÈdiÑ paÔissuÓitvÈ na sampÈdentassa paÔissavanimittaÑ dukkaÔaÑ paÔissavadukkaÔaÑ.

Pubbasahapayoge ca, anÈmÈsadurupaciÓÓe. Vinaye ceva ÒÈte ca, ÒattiyÈ ca paÔissave. AÔÔhete dukkaÔÈ vuttÈ, vinaye vinayaÒÒunÈ.

Sahapayogato paÔÔhÈya cettha purimÈ purimÈ Èpattiyo paÔippassambhantÊti Èha “atha dhuranikkhepaÑ akatvÈ”ti-Èdi. Tattha “dhuranikkhepaÑ akatvÈ”ti vuttattÈ dhuranikkhepaÑ katvÈ khaÓantassa purimÈpattiyo na paÔippassambhantÊti daÔÔhabbaÑ. Viy|hanadukkaÔaÑ paÔippassambhati, uddharaÓadukkaÔe patiÔÔhÈtÊti idaÑ pÈÔiyaÑ ÈgatÈnukkamena dassetuÑ vuttaÑ. Yadi pana paÑsuÑ uddharitvÈ sa-ussÈhova puna khaÓati, uddharaÓadukkaÔaÑ paÔippassambhati, khaÓanadukkaÔe patiÔÔhÈti.

KataÑ karaÓaÑ kiriyÈti atthato ekanti Èha “vir|pÈ sÈ kiriyÈ”ti. IdÈni vuttamevatthaÑ parivÈrapÈÄiyÈ nidassento ‘vuttampi cetan”ti-ÈdimÈha. Tattha aparaddhaÑ viraddhaÑ khalitanti sabbametaÑ yaÒca dukkaÔanti ettha vuttassa dukkaÔassa pariyÈyavacanaÑ. YaÒhi duÔÔhu kataÑ, vir|paÑ vÈ

VinayapiÔaka 134

kataÑ, taÑ dukkaÔaÑ. TaÑ panetaÑ yathÈ satthÈrÈ vuttaÑ, evaÑ akatattÈ aparaddhaÑ, kusalaÑ virajjhitvÈ pavattattÈ viraddhaÑ, ariyavaÑsappaÔipadaÑ anÈruÄhattÈ khalitaÑ. YaÑ manusso kareti idaÑ panettha opammanidassanaÑ. Tassattho–yathÈ yaÑ loke manusso Èvi vÈ yadi vÈ raho pÈpaÑ karoti, taÑ dukkaÔanti pavedenti, evamidampi buddhapaÔikuÔÔhena lÈmakabhÈvena pÈpaÑ, tasmÈ dukkaÔanti veditabbanti.

YathÈ dukkhÈ, kucchitÈ vÈ gati dugatÊti vattabbe “duggatÊ”ti vuttaÑ. YathÈ ca kaÔukaÑ phalametassÈti kaÔukaphalanti vattabbe “kaÔukapphalan”ti vuttaÑ, evamidhÈpi th|lattÈ accayattÈ ca th|laccayanti vattabbe “thullaccayan”ti vuttanti dassetuÑ “samparÈye ca duggatÊ”ti-ÈdimÈha. SaÑyoge pana kate saÑyogaparassa rassattaÑ siddhamevÈti manasi katvÈ “saÑyogabhÈvo veditabbo”ti ettakameva vuttaÑ. Ekassa m|leti ekassa santike. Accayo tena samo natthÊti desanÈgÈmÊsu accayesu tena samo th|lo accayo natthi. TenetaÑ iti vuccatÊti th|lattÈ accayassa etaÑ thullaccayanti vuccatÊti attho.

“SabbatthÈpi Èmasane dukkaÔaÑ, phandÈpane thullaccayaÒca visuÑ visuÑ theyyacittena ÈmasanaphandÈpanapayogaÑ karontasseva hoti, ekapayogena gaÓhantassa pana uddhÈre pÈrÈjikameva, na dukkaÔathullaccayÈnÊ”ti vadanti. SahapayogaÑ pana akatvÈti ettha “pubbapayoge ÈpannÈpattÊnaÑ paÔippassaddhiyÈ abhÈvato sahapayogaÑ katvÈpi lajjidhammaÑ okkantena pubbapayoge ÈpannÈpattiyo desetabbÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AÔÔhakathÈvacanaÑ pana kate sahapayoge pubbapayoge ÈpannÈpattÊnampi paÔippassaddhiÑ dÊpeti aÒÒathÈ “sahapayogaÑ pana akatvÈ”ti idaÑ visesanameva niratthakaÑ siyÈ. YaÒca heÔÔhÈ vuttaÑ “sace panassa tatthajÈtake tiÓarukkhalatÈdimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saÑvaro uppajjati, chedanapaccayÈ dukkaÔaÑ desetvÈ muccatÊ”ti, tampi sahapayoge kate pubbapayoge ÈpannÈpattÊnaÑ paÔippassaddhimeva dÊpeti sahapayoge chedanapaccayÈ ÈpannadukkaÔasseva desanÈya vuttattÈ. Sahapayogato paÔÔhÈyevÈti ca idaÑ sahapayogaÑ pattassa tato pubbe ÈpannÈnaÑ pubbapayogÈpattÊnampi paÔippassaddhiÑ dÊpeti. Tena hi ayamattho viÒÒÈyati “yÈva sahapayogaÑ na pÈpuÓÈti, tÈva pubbe ÈpannÈpattÊnaÑ paÔippassaddhi

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 135

na hoti, sahapayogaÑ pattakÈlato pana paÔÔhÈya tÈsampi paÔippassaddhi hotÊ”ti, tasmÈ suÔÔhu upaparikkhitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ.

BahukÈpi Èpattiyo hontu, ekameva desetvÈ muccatÊti etthÈyamadhippÈyo–sace khaÓanaviy|hanuddharaÓesu dasa dasa katvÈ Èpattiyo ÈpannÈ, tÈsu uddharaÓe dasa Èpattiyo desetvÈ muccati visabhÈgakiriyaÑ patvÈ purimÈpurimÈpattÊnaÑ paÔippassaddhattÈti. JÈtivasena pana samÈnakiriyÈya ÈpannÈpattiyo ekattena gahetvÈ “ekameva desetvÈ”ti vuttaÑ, tasmÈ iminÈpi kurundaÔÔhakathÈvacanena paÔhamaÑ mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttapurimÈpattipaÔippassaddhimeva samatthayati, na pana ubhinnaÑ aÔÔhakathÈnaÑ atthato nÈnÈkaraÓaÑ atthi. Aparampettha pakÈraÑ vaÓÓayanti “samÈnakiriyÈsupi purimapurimakhaÓanapaccayÈ ÈpannÈpattiyo pacchimapacchimakhaÓanaÑ patvÈ paÔippassambhantÊti iminÈ adhippÈyena ‘paÑsukhaÓanÈdÊsu ca lajjidhamme uppanne bahukÈpi Èpattiyo hontu, ekameva desetvÈ muccatÊti kurundaÔÔhakathÈyaÑ vuttan’ti”. “EvaÒca sati ‘bahukÈpi Èpattiyo hont|’ti na vattabbaÑ bhaveyya, vuttaÒca, tasmÈ visabhÈgakiriyameva patvÈ purimÈpattÊnaÑ paÔippassaddhiÑ icchanteneva bahukÈsupi ÈpattÊsu ekameva desetvÈ muccatÊti imasmiÑ ÔhÈne visuÑyeveko desanÈkkamo dassito”tipi vadanti. AyametesaÑ adhippÈyo–yathÈ idha purimÈpattÊnaÑ paÔippassaddhi aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena gahitÈ, evaÑ bahukÈsupi ÈpattÊsu ekameva desetvÈ muccatÊti idampi idha aÔÔhakathÈcariyappamÈÓatoyeva veditabbaÑ. YathÈ ca pÈÄiyaÑ pÈcittiyaÔÔhÈnepi dukkaÔameva hotÊti idha ÈveÓikaÑ katvÈ Èpattiviseso dassito, evaÑ purimÈpattÊnaÑ paÔippassaddhiviseso ca desanÈviseso ca aÔÔhakathÈcariyehi dassitoti.

HeÔÔhatho osÊdentoti “sÈmikesu ÈgantvÈ apassitvÈ gatesu gaÓhissÈmÊ”ti theyyacittena heÔÔhÈbh|miyaÑ osÊdento. BundenÈti kumbhiyÈ heÔÔhimatalena. EvaÑ ekaÔÔhÈne ÔhitÈya kumbhiyÈ ÔhÈnÈcÈvanaÑ chahi ÈkÈrehi veditabbanti sambandho. ValayaÑ nÊharati, pÈrÈ jikanti ÈkÈsagataÑ akatvÈ ghaÑsitvÈ nÊharantassa chinnakoÔito nÊhaÔamatte pÈrÈjikaÑ. Ito cito ca sÈretÊti ghaÑsantoyeva ÈkÈsagataÑ akatvÈ sÈreti.

VinayapiÔaka 136

Chinnamatte pÈrÈjikanti avassaÑ ce patati, chinnamatte pÈrÈjikaÑ. Paricchedoti “paÒcamÈsakaÑ vÈ atirekapaÒcamÈsakaÑ vÈ”ti vuttagaÓanaparicchedo. Apaby|hantoti “heÔÔhÈ ÔhitaÑ gaÓhissÈmÊ”ti hatthena dvidhÈ karonto. UpaÉÉhakumbhiyanti upaÉÉhapuÓÓÈya kumbhiyÈ. Nanu ca aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena sa~khepaÔÔhakathÈdÊsu vuttampi kasmÈ na gahetabbanti Èha “vinayavinicchaye hi Ègate garuke ÔhÈtabban”ti. VinayadhammatÈti vinayagarukÈnaÑ dhammatÈ. VinayagarukÈ hi vinayavinicchaye Ègate garuke tiÔÔhanti. VinayagarukatÈbyÈpanatthaÒhi1 vinayagarukoyevettha vinaya saddena vuttho, vinayassa vÈ esÈ dhammatÈ tesaÑ garugÈravaÔÔhÈnassa vinayavisayattÈ.

IdÈni sa~khepaÔÔhakathÈdÊsu vuttaÑ pÈÄiyÈpi na sametÊti dassento Èha “apicÈ”ti-Èdi. BhÈjananti pattÈdibhÈjanaÑ. PattÈdiÑ ap|retvÈ gaÓhantassa anuddhaÔepi mukhavaÔÔiparicchedo hoti, p|retvÈ gaÓhantassa pana uddharaÓakÈle hotÊti Èha “mukhavaÔÔiparicchedena vÈ uddhÈrena vÈ”ti. YadÈ pana telakumbhÊ-ÈdÊsu telÈdÊnaÑ abahubhÈvato bhÈjanaÑ nimujjÈpetvÈ gaÓhituÑ na sakkÈ hoti, tadÈ mukhavaÔÔiparicchedeneva hoti. Cikkananti thaddhaÑ2. ŒkaÉÉhanavikaÉÉhanayogganti ettha abhimukhaÑ kaÉÉhanaÑ ÈkaÉÉhanaÑ. Parato kaÉÉhanaÑ vikaÉÉhanaÑ. PaÔinÊharitunti attano bhÈjanato paÔinÊharituÑ. Hatthato muttamatte pÈrÈjikanti theyyacittena parasantakaggahaÓapayogassa katattÈ. MahÈ-aÔÔhakathÈyameva “sacepi mariyÈdaÑ dubbalaÑ katvÈ sukkhataÄÈkassa udakanibbahanaÔÔhÈnaÑ udakaniddhanetumbaÑ vÈ pidahati, aÒÒato ca gamanamagge vÈ pÈÄiÑ bandhati, sukkhamÈtikaÑ vÈ ujuÑ karoti, pacchÈ deve vuÔÔhe udakaÑ ÈgantvÈ mariyÈdaÑ bhindati, sabbattha bhaÓÉadeyyan”ti vuttattÈ “taÑ pana tattheva sukkhataÄÈke sukkhamÈtikÈya ujukaraÓavinicchayena virujjhatÊ”ti vuttaÑ.

AvahÈralakkhaÓanti paÒcavÊsatiyÈ avahÈresu ekampi avahÈralakkhaÓaÑ, ÔhÈnÈcÈvanapayogo eva vÈ. UddhÈreti kumbhiyÈ phuÔÔhaÔÔhÈnato kesaggamattepi uddhaÔe. Yuttanti ÔhÈnÈcÈvanapayogasabbhÈvato yuttaÑ. Sa~gopanatthÈyÈti iminÈ suddhacittataÑ dasseti. PalibujjhissatÊti nivÈressati. Vuttanayeneva pÈrÈjikanti hatthato muttamatteyeva pÈrÈjikaÑ. ______________________________________________________________ 1. VinayagarukatÈkhyÈpanatthaÒhi (?) 2. BaddhaÑ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 137

Suddhacittova uddharatÊti kumbhiyaÑ telassa ÈkiraÓato puretara meva suddhacitto nikkhipitvÈ pacchÈ suddhacittova uddharati. Neva avahÈroti theyyacittena avaharaÓapayogassa akatattÈ. Attano bhÈjanattÈ pana “na gÊvÈ”ti vuttaÑ, anÈpattimattameva vuttaÑ, na pana evaÑ vicÈritanti adhippÈyo. Atha vÈ anÈpattimattameva vuttanti iminÈpi tattha “gÊvÈ”ti vacanÈbhÈvato “na gÊvÈ”ti pubbe vuttamahÈ-aÔÔhakathÈvÈdameva patiÔÔhÈpeti, pacchÈ dassitena kurundivÈdenapi mahÈ-aÔÔhakathÈvÈdova samatthito. Attano bhaÓÉanti telÈkiraÓato puretarameva attano kumbhiyaÑ suddhacittena ÔhapitaÑ pÊtatelaÑ attano parikkhÈraÑ. SammohaÔÔhÈnanti Èpattivinicchayavasena sammohaÔÔhÈnaÑ.

BahigataÑ nÈma hotÊti tato paÔÔhÈya telassa aÔÔhÈnabhÈvato adhomukhabhÈvato ca bahigataÑ nÈma hoti. Anto paÔÔhÈya chidde kariyamÈne telassa nikkhamitvÈ gatagataÔÔhÈnaÑ bhÈjanasa~khyameva gacchatÊti Èha “bÈhirantato pÈdagghanake gaÄite pÈrÈjikan”ti. YathÈtathÈ vÈ katassÈti bÈhirantato abbhantarato vÈ paÔÔhÈya katassa. Majjhe ÔhapetvÈ katachiddeti majjhe thokaÑ kapÈlaÑ ÔhapetvÈ pacchÈ taÑ chindantena katachidde. “MariyÈdacchedane anto ÔhatvÈ bahimukho chindanto bahi antena kÈretabbo, bahi ÔhatvÈ antomukho chindanto anto antena kÈretabbo, anto ca bahi ca chinditvÈ majjhe ÔhapetvÈ taÑ chindanto majjhena kÈretabbo”ti1 vuttattÈ “taÄÈkassa ca mariyÈdabhedena sametÊ”ti vuttaÑ. Idamettha yuttanti anto ca bahi ca paÔÔhÈya katachidde majjhena kÈretabbo. Anto paÔÔhÈya kate pana bÈhirantena, bahi paÔÔhÈya kate abbhantarena kÈretabboti ayaÑ tippakÈropi ettha vemaÔÔhachidde2 yutto. Udake katapayogassa abhÈvato “ÔhÈnÈcÈvanapayogassa abhÈvÈ”ti vuttaÑ.

AÔÔhakathÈyaÑ tÈva vuttanti mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. Patthinnassa khÈdanaÑ itarassa pÈnaÒca sappi-ÈdÊnaÑ paribhogoti Èha “akhÈditabbaÑ vÈ apÈtabbaÑ vÈ karotÊ”ti. KathaÑ pana tathÈ karotÊti Èha “uccÈraÑ vÈ passÈvaÑ vÈ”ti-Èdi. KasmÈ panettha dukkaÔaÑ vuttanti Èha “ÔhÈnÈcÈvanassa natthitÈya dukkaÔan”ti. Purimadvayanti bhedanaÑ chaÉÉanaÒca. KasmÈ na ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 300 piÔÔhe. 2. Vemajjhachidde (SÊ)

VinayapiÔaka 138

sametÊti Èha “taÒhÊ”ti-Èdi. KumbhijajjarakaraÓenÈti puÓÓakumbhiyÈ jajjarakaraÓena. MÈtikÈ-ujukaraÓenÈti udakapuÓÓÈya mÈtikÈya ujukaraÓena. EkalakkhaÓanti bhedanaÑ kumbhijajjarakaraÓena chaÉÉanaÑ mÈtikÈya ujukaraÓena saddhiÑ ekasabhÈvaÑ ÔhÈnÈcÈvanapayogasabbhÈvato. PacchimaÑ pana dvayanti jhÈpanaÑ aparibhogakaraÓaÒca.

Ettha evaÑ vinicchayaÑ vadantÊti ettha mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vutte eke ÈcariyÈ evaÑ vinicchayaÑ vadanti. PacchimadvayaÑ sandhÈya vuttanti ettha purimadvaye vinicchayo heÔÔhÈ vuttÈnusÈrena sakkÈ viÒÒÈtunti tattha kiÒci avatvÈ pacchimadvayaÑ sandhÈya ÔhÈnÈcÈvanassa natthitÈya dukkaÔanti idaÑ vuttanti adhippÈyo. TheyyacittenÈti attano vÈ parassa vÈ kÈtukÈmatÈvasena uppannatheyyacittena. VinÈsetukÈmatÈyÈti hatthapÈdÈdiÑ chindanto viya kevalaÑ vinÈsetukÈmatÈya. Purimadvaye kiÑ hoti, kiÑ adhippÈyena na kiÒci vuttanti Èha “Purimadvaye pana -pa- pÈrÈjikan”ti. Tattha vuttanayena bhindantassa vÈ chaÉÉentassa vÈti muggarena pothetvÈ bhindantassa udakaÑ vÈ vÈlikaÑ vÈ ÈkiritvÈ uttarÈpentassÈti attho. Ayuttanti ceti pÈÄiyaÑ purimapadadvayepi dukkaÔasseva vuttattÈ “purimadvaye -pa- pÈrÈjikanti idaÑ ayuttan”ti yadi tumhÈkaÑ siyÈti attho. NÈti1 ayuttabhÈvappasa~gaÑ nisedhetvÈ tattha kÈraÓamÈha “aÒÒathÈ gahetabbatthato”ti. KathaÑ panettha attho gahetabboti Èha “pÈÄiyaÑ hÊ”ti-Èdi. NÈsetukÈmatÈpakkhe heÔÔhÈ vuttanayeneva atthassa avirujjhanato “theyyacittapakkhe”ti vuttaÑ. “EvaÑ vinicchayaÑ vadantÊ”ti ito paÔÔhÈya vuttassa sabbassapi ekasseva vacanattÈ “evameke vadantÊ”ti nigamanavasena vuttaÑ.

IdÈni yathÈvuttavasena pÈÄiyÈ atthe gayhamÈne mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ catunnampi sÈmaÒÒato vuttassa pacchimadvayaÑ sandhÈya vuttanti vacane visesÈbhÈvato pÈÄiyaÑ vuttesu cat|su padesu “chaÉÉeti vÈ aparibhogaÑ vÈ karotÊ”ti imesaÑ padÈnaÑ visesÈbhÈvappasa~gato ca sayaÑ aÒÒathÈ pÈÄiÑ aÔÔhakathaÒca saÑsanditvÈ atthaÑ dassetukÈmo “ayaÑ panettha sÈro”ti-ÈdimÈha. VinÊtavatthumhi “saÑghassa puÒjakitaÑ tiÓaÑ theyyacitto jhÈpesÊ”ti2 vuttattÈ vinÊtavatthumhi tiÓajjhÈpako viyÈti ______________________________________________________________ 1. Neti (SÊ, SyÈ) 2. Vi 1. 83 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 139

iminÈva ÔhÈnÈ acÈvetukÈmovÈti etthÈpi theyyacittena ÔhÈnÈ acÈvetukÈmoti idaÑ vuttameva hotÊti daÔÔhabbaÑ. AchaÉÉetukÈmoyevÈti etthÈpi theyyacittenÈti sambandhitabbaÑ. IdaÒhi theyyacittapakkhaÑ sandhÈya vuttaÑ nÈsetukÈmatÈpakkhassa vakkhamÈnattÈ. TenevÈha “nÈsetukÈmatÈpakkhe panÈ”ti-Èdi. ItarathÈpi yujjatÊti theyyacittÈbhÈvÈ ÔhÈnÈ cÈvetukÈmassapi dukkaÔaÑ yujjatÊti vuttaÑ hoti.

Bh|maÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

ŒkÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

96. ŒkÈsaÔÔhakathÈyaÑ mukhatuÓÉakenÈti mukhaggena. KalÈpaggenÈti piÒchakalÈpassa aggena. PasÈretÊti gahaÓatthaÑ pasÈreti. AggahetvÈ vÈti leÉÉu-ÈdÊhi paharitvÈ nayanavasena aggahetvÈ vÈ. ŒkÈsaÔÔhavinicchaye vuccamÈnepi tappasa~gena ÈkÈsaÔÔhassa vehÈsaÔÔhÈdibhÈvamupagatepi asammohatthaÑ “yasmiÑ a~ge nilÊyatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AntovatthumhÊti parikkhittavatthussa anto. AntogÈmeti parikkhittassa gÈmassa anto. Aparikkhitte pana vatthumhi, gÈme vÈ ÔhitaÔÔhÈnameva ÔhÈnaÑ. AÔavimukhaÑ karotÊti araÒÒÈbhimukhaÑ karoti. RakkhatÊti tena payogena tassa icchitaÔÔhÈnaÑ agatattÈ rakkhati. Bh|miyÈ gacchantaÑ sandhÈya “dutiyapadavÈre vÈ”ti vuttaÑ. GÈmato nikkhantassÈti parikkhittagÈmato nikkhantassa. KapiÒjaro nÈma ekÈ pakkhijÈti.

ŒkÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VehÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

97. VehÈsaÔÔhakathÈyaÑ pana cÊvaravaÑse Ôhapitassa cÊvarassa ÈkaÉÉhane yathÈvuttappadesÈtikkamo ekadva~gulamattÈkaÉÉhanena siyÈti adhippÈyena vuttaÑ “ekadva~gulamattÈkaÉÉhaneneva pÈrÈjikan”ti. IdaÒca tÈdisaÑ nÈtimahantaÑ cÊvaravaÑsadaÓÉakaÑ sandhÈya vuttaÑ, mahante pana tato

VinayapiÔaka 140

adhikamattÈkaÉÉhaneneva siyÈ. Rajjukena bandhitvÈti ekÈya rajjukoÔiyÈ cÊvaraÑ bandhitvÈ aparÈya koÔiyÈ cÊvaravaÑsaÑ bandhitvÈ ÔhapitacÊvaraÑ. Muttamatte aÔÔhatvÈ patanakasabhÈvattÈ “mutte pÈrÈjikan”ti vuttaÑ.

Ekamekassa phuÔÔhokÈsamatte atikkante pÈrÈjikanti bhittiÑ aphusÈpetvÈ ÔhapitattÈ vuttaÑ. BhittiÑ nissÈya Ôhapitanti paÔipÈÔiyÈ Ôhapitesu nÈgadantÈdÊsuyeva ÈropetvÈ bhittiÑ phusÈpetvÈ ÔhapitaÑ. PaÓÓantaraÑ ÈropetvÈ ÔhapitÈti aÒÒehi ÔhapitaÑ sandhÈya vuttaÑ.

VehÈsaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

UdakaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

98. UdakaÔÔhakathÈyaÑ sandamÈna-udake nikkhittaÑ na tiÔÔhatÊti Èha “asandanake udake”ti. AnÈpattÊti hatthavÈrapadavÈresu dukkaÔÈpattiyÈ abhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ. KaÉÉhatÊti heÔÔhito osÈreti. UppalÈdÊs|ti Èdi-saddena padumapuÓÉarÊkÈdiÑ sa~gaÓhÈti. RattaÑ padumaÑ, setaÑ puÓÉarÊkaÑ. SetaÑ vÈ padumaÑ, rattaÑ puÓÉarÊkaÑ. Atha vÈ rattaÑ vÈ hotu setaÑ vÈ satapattaÑ padumaÑ, |nasatapattaÑ puÓÉarÊkaÑ. Vatthu p|ratÊti pÈrÈjikavatthu pahoti. TasmiÑ chinnamatte pÈrÈjikanti udakato accuggatassa udakavinimuttaÔÔhÈnato chedanaÑ sandhÈya vuttaÑ. YaÑ vatthuÑ p|retÊti yaÑ pupphaÑ pÈrÈjikavatthuÑ p|reti. Dasahi pupphehi katakalÈpo hatthako, mahantaÑ kalÈpaÑ katvÈ baddhaÑ bhÈrabaddhaÑ. Rajjukesu tiÓÈni santharitvÈti ettha “dve rajjukÈni udakapiÔÔhe ÔhapetvÈ tesaÑ upari tiriyato tiÓÈni santharitvÈ tesaÑ upari bandhitvÈ vÈ abandhitvÈ vÈ tiriyatoyeva pupphÈni ÔhapetvÈ heÔÔhato gatÈni dve rajjukÈni ukkhipitvÈ pupphamatthake ÔhapentÊ”ti vadanti.

Kesaggamattampi yathÈÔÔhitaÔÔhÈnato cÈvetÊti pÈrimantena phuÔÔhokÈsaÑ, orimantena kesaggamattaÑ cÈveti. Sakalamudakanti daÓÉena phuÔÔhokÈsagataÑ sakalamudakaÑ. Na udakaÑ ÔhÈnanti attanÈ kataÔÔhÈnassa aÔÔhÈnattÈ. IdaÑ ubhayanti ettha “bandhanaÑ amocetvÈ -pa- pÈrÈjikan”ti idamevekaÑ, “paÔhamaÑ bandhanaÑ -pa- thÈnaparicchedo”ti idaÑ dutiyaÑ. Paduminiyanti padumagacche. UppÈÔitÈyÈti parehi attano atthÈya uppÈÔitÈya.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 141

Bahi Ôhapiteti udakato bahi Ôhapite. Hatthakavasena khuddakaÑ katvÈ baddhaÑ kalÈpabaddhaÑ. MuÄÈlanti kandaÑ. PattaÑ vÈ pupphaÑ vÈti idaÑ kaddamassa anto pavisitvÈ ÔhitaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sakalamudakanti vÈpi-ÈdÊsu pariyÈpannaÑ sakalamudakaÑ. Niddhamanatumbanti vÈpiyÈ udakassa nikkhamanamaggaÑ. UdakavÈhakanti mahÈmÈtikaÑ. Na avahÈroti idaÑ pubbasadisaÑ na hotÊti Èha “kasmÈ -pa-. Evar|pÈ hi tattha katikÈ”ti. AvahÈro natthÊti sabbasÈdhÈraÓe aparigahaÔÔhÈne gahitattÈ. MÈtikaÑ ÈropetvÈti khuddakamÈtikaÑ ÈropetvÈ. MaritvÈ -pa- tiÔÔhantÊti ettha “matamacchÈnaÑyeva tesaÑ santakattÈ amate gaÓhantassa natthi avahÈro”ti vadanti.

UdakaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

NÈvaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

99. NÈvaÔÔhakathÈyaÑ pana yÈ bandhanÈ muttamatte ÔhÈnÈ na cavatÊti iminÈ caÓÉasote baddhanÈvaÑ paÔikkhipati. TÈva dukkaÔanti “bandhanaÑ moceti1, Èpatti dukkaÔassÈ”ti evaÑ mocentassa paÒÒattaÑ dukkaÔaÑ sandhÈya vuttaÑ. Thullaccayampi pÈrÈjikampi hotÊti ettha paÔhamaÑ ÔhÈnÈ acÈvetvÈ mutte thullaccayaÑ, paÔhamaÑ ÔhÈnÈ cÈvetvÈ mutte pÈrÈjikanti veditabbaÑ.

“PÈse baddhas|karo viyÈ”ti-ÈdinÈ vuttaÑ sandhÈyÈha “tattha yutti pubbe vuttÈ evÈ”ti. VippanaÔÔhÈ nÈvÈti2 visamavÈtÈdÊhi vinÈsaÑ patvÈ udake nimujjitvÈ heÔÔhÈ bh|mitalaÑ appatvÈ majjhe ÔhitaÑ sandhÈya vadati. Teneva “adho vÈ opilÈpentassa -pa- nÈvÈtalena phuÔÔhokÈsaÑ mukhavaÔÔiÑ atikkantamatte pÈrÈjikan”ti vuttaÑ. OpilÈpentassÈti osÊdÈpentassa. Atikkantamatteti phuÔÔhokÈsaÑ atikkantamatte. Eseva nayoti muttamatte pÈrÈjikanti dasseti.

NÈvÈkaÉÉhanayoggamahÈyottatÈya yottakoÔito paÔÔhÈya sakalampi “ÔhÈnan”ti vuttaÑ. Asatipi vÈte yathÈ vÈtaÑ gaÓhÈti, tathÈ ÔhapitattÈ “vÈtaÑ gaÓhÈpetÊ”ti vuttaÑ. BalavÈ ca vÈto ÈgammÈti ______________________________________________________________ 1. MocemÊti Èmasati (SÊ, Ka) 2. VipannaÔÔhÈ nÈvÈti (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 142

iminÈ asati vÈte ayaÑ payogo katoti dasseti. Teneva “puggalassa natthi avahÈro”ti vuttaÑ. Sati pana vÈte kato payogo ÔhÈnÈcÈvanapayogoyevÈti mÈtikÈ-ujukaraÓe viya attheva avahÈroti daÔÔhabbaÑ. ®hÈnÈcÈvanapayogo na hotÊti sukkhamÈtikÈ-ujukaraÓe viya asati vÈte katapayogattÈ. BhaÓÉadeyyaÑ pana hotÊti nÈvÈsÈmikassa bhaÓÉadeyyaÑ hoti.

NÈvaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

YÈnaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

100. YÈnaÔÔhakathÈyaÑ dukayuttassÈti dvÊhi goÓehi yuttassa. Ayuttakanti goÓehi ayuttaÑ. KappakatÈti yathÈ dvÊhi bhÈgehi heÔÔhÈ patiÔÔhÈti, evaÑ katÈ. TÊÓi vÈ cattÈri vÈ ÔhÈnÈnÊti akappakatÈya upatthambhaniyÈ vasena tÊÓi ÔhÈnÈni, kappakatÈya vasena cattÈri ÔhÈnÈnÊti. TathÈ pathaviyaÑ Ôhapitassa tÊÓi ÔhÈnÈnÊti sambandho. Tanti phalakassa vÈ dÈrukassa vÈ upari ÔhapitaÑ pathaviyaÑ ÔhapitaÒca. DvÊhi akkhasÊsehÊti dvÊhi akkhakoÔÊhi. DÈr|naÑ upari ÔhapitassÈti dvinnaÑ dÈr|naÑ upari dvÊhi akkhakoÔÊhi olambetvÈ sakaÔasÈlÈyaÑ Ôhapitassa. HeÔÔhimatalassÈti sakaÔabÈhÈya bh|miÑ phusitvÈ Ôhitassa heÔÔhimabhÈgassa. SesaÑ nÈvÈyaÑ vuttasadisanti iminÈ “yadi pana taÑ evaÑ gacchantaÑ pakatigamanaÑ upacchinditvÈ aÒÒaÑ disÈbhÈgaÑ neti, pÈrÈjikaÑ. Sayameva yaÑ kaÒci gÈmaÑ sampattaÑ ÔhÈnÈ acÈventova vikkiÓitvÈ gacchati, nevatthi avahÈro, bhaÓÉadeyyaÑ pana hotÊ”ti imaÑ nayaÑ atidissati.

YÈnaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

BhÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

101. BhÈraÔÔhakathÈyaÑ purimagale galavÈÔakoti purimagale uparimagalavÈÔako. Uraparicchedamajjheti urapariyantassa majjhe. AnÈÓattattÈti “asukaÔÔhÈnaÑ nehÊ”ti anÈÓattattÈ. Yo cÈyaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 143

sÊsabhÈre vuttoti yo cÈyaÑ vinicchayo sÊsabhÈre vutto. SÊsÈdÊhi vÈ gahito hot|ti sambandho. TÈdisanti tappaÔicchÈdanasamatthaÑ.

BhÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

ŒrÈmaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

102. ŒrÈmaÔÔhakathÈyaÑ bandhananti pupphÈnaÑ vaÓÔe patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ. AbhiyuÒjatÊti codeti aÉÉaÑ karoti. AdinnÈdÈnassa payogattÈti sahapayogamÈha vatthumhiyeva katapayogattÈ. Sahapayogavasena hetaÑ dukkaÔaÑ. Vinicchayappasutanti vinicchaye niyuttaÑ. KakkhaÄoti dÈruÓo. DhuraÑ nikkhipatÊti ussÈhaÑ Ôhapeti, attano santakakaraÓe nirussÈho hotÊti attho. K|ÔaÉÉakÈrakopi sace dhuraÑ na nikkhipati, natthi avahÈroti Èha “sace sayampi katadhuranikkhepo hotÊ”ti. SayampÊti abhiyuÒjakopi. Katadhuranikkhepoti “na dÈni naÑ imassa dassÈmÊ”ti evaÑ tassa dÈne katadhuranikkhepo. Ki~kÈrappaÔissÈvibhÈveti “kiÑ karomi kiÑ karomÊ”ti evaÑ ki~kÈrameva paÔissuÓanto vicaratÊti ki~kÈrapaÔissÈvÊ, tassa bhÈvo ki~kÈrapaÔissÈvibhÈvo, tasmiÑ, attano vasavattibhÈveti vuttaÑ hoti.

UkkocaÑ datvÈti laÒjaÑ datvÈ. K|ÔavinicchayikÈnanti k|Ôavinicchaye niyuttÈnaÑ vinayadharÈnaÑ. “GaÓhÈ”ti avatvÈ “asÈmikassa sÈmiko ayan”ti-ÈdinÈ pariyÈyena vuttepi tassa santakabhÈvaÑ paricchinditvÈ pavattavacanattÈ k|ÔavinicchayaÑ karontÈnaÑ k|ÔasakkhÊnaÒca pÈrÈjikameva. Asatipi cettha ÔhÈnÈcÈvane ubhinnaÑ dhuranikkhepoyeva ÔhÈnÈcÈvanaÔÔhÈne tiÔÔhati. ImasmiÑ dhuranikkhepe pÈrÈjike sÈmikassa vimatuppÈdanapayoge kate thullaccayaÑ, tasseva dhuranikkhepapayoge nipphÈdite pÈrÈjikaÑ. SayaÑ parÈjayaÑ pÈpuÓÈtÊti k|ÔaÉÉakÈrako parÈjayaÑ pÈpuÓÈti.

ŒrÈmaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka 144

VihÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

103. VihÈraÔÔhakathÈyaÑ vihÈropi pariveÓampi ÈvÈsopi vihÈrotveva sa~khaÑ gacchatÊti Èha “vihÈraÑ vÈ”ti-Èdi. Tattha vihÈranti mahÈvihÈraÑ. PariveÓanti mahÈvihÈrassa abbhantare visuÑ visuÑ pÈkÈraparicchinnaÔÔhÈnaÑ. ŒvÈsanti ekaÑ ÈvasathaÑ. Abhiyoge katepi avahÈrassa asijjhanato vuttaÑ “abhiyogo na ruhatÊ”ti. GaÓasantake pana paricchinnasÈmikattÈ sakkÈ dhuraÑ nikkhipÈpetunti Èha “dÊghabhÈÓakÈdibhedassa pana gaÓassÈ”ti. IdhÈpi sace ekopi dhuraÑ na nikkhipati, rakkhatiyeva. SabbesaÑ dhuranikkhepeneva hi pÈrÈjikaÑ.

VihÈraÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

KhettaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

104. KhettaÔÔhakathÈyaÑ satta dhaÒÒÈnÊti sÈlivÊhiyavaka~gukudr|savarakagodhumÈnaÑ vasena satta dhaÒÒÈni. NirumbhitvÈ1 vÈti-ÈdÊsu “gaÓhantassÈ”ti paccekaÑ yojetabbaÑ. Tattha nirumbhitvÈ gahaÓaÑ nÈma vÊhisÊsaÑ acchinditvÈ yathÈÔhitameva hatthena gahetvÈ ÈkaÉÉhitvÈ bÊjamattasseva gahaÓaÑ. Ekamekanti ekamekaÑ vÊhisÊsaÑ. UppÈÔetvÈ vÈti muggamÈsÈdÊni uddharitvÈ vÈ. YasmiÑ bÊje vÈti-Èdi nirumbhitvÈ gahaÓÈdÊsu yathÈkkamaÑ yojetabbaÑ. SÈlisÊsÈdÊni nirumbhitvÈ gaÓhantassa yasmiÑ bÊje vatthu p|rati, ekamekaÑ hattheneva chinditvÈ gaÓhantassa yasmiÑ sÊse vatthu p|rati, asitena lÈyitvÈ gaÓhantassa yassaÑ muÔÔhiyaÑ vatthu p|rati, bah|ni ekato uppÈÔetvÈ gaÓhantassa yasmiÑ muggamÈsÈdiphale vatthu p|ratÊti evamettha yathÈkkamo veditabbo. “TasmiÑ bandhanÈ mocitamatte”ti vacanato tasmiÑ bÊjÈdimhi bandhanÈ mocite sati tato anapanÊtepi pÈrÈjikamevÈti daÔÔhabbaÑ. AcchijjamÈnoti acchinno hutvÈ Ôhito. JaÔitÈnÊti chinditÈni acchinnehi saddhiÑ jaÔitÈni hontÊti attho. Sabhusanti palÈlasahitaÑ. Abhusanti palÈlarahitaÑ. ______________________________________________________________ 1. NirappitvÈ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 145

KhÊlenÈti khÈÓukena. Ettha ca khÊlasa~kamanÈdÊsu ubhayaÑ sambhavati sahapayogo dhuranikkhepo ca. YadÈ hi parassa khettÈdÊsu ekadesaÑ khÊlasa~kamanÈdivasena attano santakaÑ karoti, tadÈ satipi paÔhamataraÑ sÈmikÈnaÑ dhuranikkhepe khÊlasa~kamanÈdisahapayogaÑ vinÈ na hotÊti sahapayogeneva pÈrÈjikaÑ. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “ÔhÈnÈcÈvanavasena khÊlÈdÊni sa~kÈmetvÈ khettÈdiggahaÓavasena ca sahapayogo veditabbo”ti. YadÈ pana asati dhuranikkhepe khÊlasa~kamanÈdimattaÑ kataÑ, tadÈ vinÈ dhuranikkhepena na hotÊti dhuranikkhepeneva pÈrÈjikaÑ. Tenevettha “taÒca kho sÈmikÈnaÑ dhuranikkhepenÈ”ti vuttaÑ. EvaÑ sabbatthÈti yathÈvuttamatthaÑ rajjusa~kamanÈdÊsupi atidissati.

YaÔÔhinti mÈnadaÓÉaÑ. EkasmiÑ anÈgate thullaccayaÑ, tasmiÑ Ègate pÈrÈjikanti ettha sace dÈr|ni nikhaÓitvÈ tattakeneva gaÓhitukÈmo hoti, avasÈne dÈrumhi pÈrÈjikaÑ. Sace tattha sÈkhÈyopi katvÈ gahetukÈmo hoti, avasÈnasÈkhÈya pÈrÈjikanti veditabbaÑ. Tattakena asakkontoti dÈr|ni nikhaÓitvÈ vatiÑ kÈtuÑ asakkonto. KhettamariyÈdanti vuttamevatthaÑ vibhÈvetuÑ “kedÈrapÈÄin”ti vuttaÑ. VitthataÑ karotÊti pubbe vijjamÈnameva mariyÈdaÑ vitthiÓÓaÑ karoti. AkataÑ vÈ pana patiÔÔhapetÊti pubbe akataÑ vÈ mariyÈdaÑ Ôhapeti.

KhettaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VatthuÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

105. VatthuÔÔhakathÈyaÑ tiÓÓaÑ pÈkÈrÈnanti iÔÔhakasilÈdÈr|naÑ vasena tiÓÓaÑ pÈkÈrÈnaÑ. Eteneva nayenÈti iminÈ “kevalaÑ bh|miÑ sodhetvÈ -pa- aparikkhipitvÈ vÈ”ti vuttamatthaÑ nidasseti.

GÈmaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

106. GÈmaÔÔhakathÈyaÑ gÈmo nÈmÈti pÈÄiyaÑ na vuttaÑ sabbaso gÈmalakkhaÓassa pubbe vuttattÈ. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 117 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 146

AraÒÒaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ

107. AraÒÒaÔÔhakathÈyaÑ araÒÒaÑ nÈmÈti idaÑ pana na kevalaÑ pubbe vutta-araÒÒalakkhaÓappattimattena araÒÒaÑ idhÈdhippetaÑ, kintu yaÑ attano araÒÒalakkhaÓena araÒÒaÑ parapariggahitaÒca hoti, taÑ araÒÒaÑ idhÈdhippetanti dassetuÑ vuttaÑ. TenÈti puna araÒÒavacanena. Na pariggahitabhÈvo araÒÒassa lakkhaÓanti yadi hi pariggahitabhÈvo araÒÒalakkhaÓaÑ siyÈ, “araÒÒaÑ nÈma yaÑ manussÈnaÑ pariggahitan”ti ettakameva vadeyyÈti adhippÈyo. Yanti iminÈ pubbe vuttalakkhaÓameva araÒÒaÑ parÈmaÔÔhanti Èha “yaÑ pana attano araÒÒalakkhaÓena araÒÒan”ti.

VinivijjhitvÈti ujukameva vinivijjhitvÈ. PaÓÓaÑ vÈti tÈlapaÓÓÈdi paÓÓaÑ vÈ. AddhagatopÊti cirakÈlaÑ tattheva Ôhitopi. Na gahetabboti ettha pana yo parehi araÒÒasÈmikÈnaÑ hatthato kiÓitvÈ tacchetvÈ tattheva Ôhapito, so araÒÒasÈmikena anuÒÒÈtopi na gahetabbo. SÈmikehi chaÉÉitoti gahetuÑ vaÔÔatÊti paÑsuk|lasaÒÒÈya gahaÓaÑ vuttaÑ. LakkhaÓacchinnassÈpÊti araÒÒasÈmikÈnaÑ hatthato kiÓitvÈ gaÓhantehi katasaÒÒÈÓassa. ChalliyÈ pariyonaddhaÑ hotÊti iminÈ sÈmikÈnaÑ nirapekkhataÑ dÊpeti. Tena vuttaÑ “gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti, yadi sÈmikÈnaÑ sÈpekkhatÈ atthi, na vaÔÔati. TÈni katÈni ajjhÈvutthÈni ca hontÊti tÈni gehÈdÊni katÈni pariniÔÔhitÈni manussehi ca ajjhÈvutthÈni honti. DÈr|nipÊti gehÈdÊnaÑ katattÈ tato avasiÔÔhadÈr|nipi. Etesanti etesaÑ yathÈvuttadÈr|naÑ.

TesaÑ ÈrakkhaÔÔhÈnanti tesaÑ araÒÒapÈlÈnaÑ ÔhitaÔÔhÈnaÑ. DehÊti vutte dÈtabbamevÈti ettha “dehÊ”ti vutte “dassÈmÊ”ti ÈbhogasabbhÈvato “dehÊ”ti avutte adatvÈpi gantuÑ vaÔÔatiyeva, gantuÑ dethÈti gamanaÑ detha. AdisvÈ gacchati, bhaÓÉadeyyanti parisuddhacittena gacchati, bhaÓÉadeyyaÑ. Yattha katthaci nÊtÈnampi dÈr|naÑ araÒÒasÈmikÈnaÑyeva santakattÈ suddhacittena nikkhantopi puna theyyacittaÑ uppÈdetvÈ gacchati, pÈrÈjikamevÈti vadanti.

AraÒÒaÔÔhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 147

UdakakathÈvaÓÓanÈ

108. UdakakathÈyaÑ mahÈkucchikÈ udakacÈÔi udakamaÓiko. “SamekhalÈ cÈÔi udakamaÓiko”tipi vadanti. TatthÈti tesu bhÈjanesu. Nibbahana-udakanti “mahodakaÑ ÈgantvÈ taÄÈkamariyÈdaÑ mÈ chindÊ”ti taÄÈkarakkhaÓatthaÑ tassa ekapassena vissajjita-udakaÑ. Niddhamanatumbanti sassÈdÊnaÑ atthÈya udakanikkhamanamaggaÑ. MariyÈdaÑ dubbalaÑ katvÈti idaÑ avassaÑ chinnasabhÈvadassanatthaÑ bhaÓÉadeyyavisayadassanatthaÒca vuttaÑ. MariyÈdaÑ dubbalaÑ akatvÈpi yathÈvuttappayoge kate mariyÈdaÑ chinditvÈ nikkhanta-udakagghÈnur|pena avahÈrena kÈretabbameva.

Aniggateti anikkhamitvÈ taÄÈkasmiÑyeva udake Ôhite. AsampattevÈti taÄÈkato nikkhamitvÈ mahÈmÈtikÈya eva Ôhite. Anikkhanteti taÄÈkato anikkhante udake. SubaddhÈti bhaÓÉadeyyampi na hotÊti adhippÈyo. TenÈha “nikkhante baddhÈ bhaÓÉadeyyan”ti, taÄÈkato nikkhamitvÈ paresaÑ khuddakamÈtikÈmukhaÑ apÈpuÓitvÈ mahÈmÈtikÈyaÑyeva Ôhite baddhÈ ce, bhaÓÉadeyyanti attho. “Anikkhante baddhÈ subaddhÈ, nikkhante baddhÈ bhaÓÉadeyyan”ti hi idaÑ dvayaÑ heÔÔhÈ vuttavikappadvayassa yathÈkkamena vuttaÑ. Natthi avahÈroti ettha “avahÈro natthi, bhaÓÉadeyyaÑ pana hotÊ”ti keci vadanti, taÄÈkagata-udakassa sabbasÈdhÈraÓattÈ taÑ ayuttaÑ viya dissati, “anikkhante baddhÈ subaddhÈ”ti iminÈ ca aÔÔhakathÈvacanena na sameti. VatthuÑ -pa- na sametÊti ettha taÄÈkagata-udakassa sabbasÈdhÈraÓattÈ apariggahitaÑ idha vatthunti adhippÈyo.

UdakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

DantaponakathÈvaÓÓanÈ

109. DantakaÔÔhakathÈyaÑ tato paÔÔhÈya avahÈro natthÊti “yathÈsukhaÑ bhikkhusaÑgho paribhuÒjat|”ti yathÈsukhaÑ paribhogatthÈya ÔhapitattÈ vassaggena abhÈjetabbattÈ arakkhitabbattÈ sabbasÈdhÈraÓattÈ ca aÒÒaÑ saÑghikaÑ viya na hotÊti theyyacittena gaÓhantassapi natthi

VinayapiÔaka 148

avahÈro. Vattanti dantakaÔÔhaggahaÓe vattaÑ. IdÈni tadeva vattaÑ dassento “yo hÊ”ti-ÈdimÈha. “Puna sÈmaÓerÈ ÈharissantÊ”ti keci therÈ vadeyyunti yojetabbaÑ.

DantaponakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VanappatikathÈvaÓÓanÈ

110. VanappatikathÈyaÑ “ujukameva tiÔÔhatÊti rukkhabhÈrena kiÒcideva bhassitvÈ ÔhitattÈ hotiyeva ÔhÈnÈcÈvananti adhippÈyena vuttan”ti vadanti. VÈtamukhaÑ sodhetÊti yathÈ vÈto ÈgantvÈ rukkhaÑ pÈteti, evaÑ vÈtassa ÈgamanamaggaÑ rundhitvÈ ÔhitÈni sÈkhÈgumbÈdÊni chinditvÈ apanento sodheti. “MaÓÉ|kakaÓÔakaÑ vÈ visanti maÓÉ|kÈnaÑ na~guÔÔhe aggakoÔiyaÑ ÔhitakaÓÔakan”ti vadanti, “ekaÑ visamacchakaÓÔakan”tipi vadanti.

VanappatikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

HaraÓakakathÈvaÓÓanÈ

111. HaraÓakakathÈyaÑ haraÓakanti hariyamÈnaÑ. AbhimukhaÑ katvÈ kaÉÉhanaÑ ÈkaÉÉhanaÑ, sesadisÈkaÉÉhanaÑ vikaÉÉhanaÑ. PÈdaÑ agghati, pÈrÈjikamevÈti ettha antaÑ1 na gaÓhÈmÊti asallakkhitattÈ antassa2 ca gaÓhissÈmÊti sallakkhitasseva paÔassa ekadesattÈ pÈrÈjikaÑ vuttaÑ. SahabhaÓÉahÈrakanti bhaÓÉahÈrakena saddhiÑ. SantajjetvÈti dhanu-ÈdÊhi santajjetvÈ.

Soti bhaÓÉahÈrako. AnajjhÈvutthakanti apariggahitakaÑ, asÈmikanti attho. ŒharÈpente dÈtabbanti ettha “chaÉÉetvÈ dhuraÑ nikkhipitvÈ gatÈnampi nirÈlayÈnaÑ puna ÈharÈpanassa vuttattÈ bhikkh|nampi attano santake parikkhÈre acchinditvÈ parehi gahite tattha dhuranikkhepaÑ katvÈpi puna taÑ balakkÈrenapi ÈharÈpetuÑ vaÔÔatÊ”ti desavÈsino ÈcariyÈ vadanti, sÊhaÄadÊpavÈsino pana taÑ keci ÈcariyÈ na icchanti. ______________________________________________________________ 1. AddhaÑ (SÊ) 2. Addhassa (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 149

Teneva mahÈgaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ “amhÈkaÑ pana taÑ na ruccatÊ”ti. AÒÒes|ti mahÈpaccari-ÈdÊsu. VicÈraÓÈ eva natthÊti tatthÈpi paÔikkhepÈbhÈvato ayamevatthoti vuttaÑ hoti.

HaraÓakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

UpanidhikathÈvaÓÓanÈ

112. UpanidhikathÈyaÑ “sa~gopanatthÈya attano hatthe nikkhittassa bhaÓÉassa guttaÔÔhÈne paÔisÈmanapayogaÑ vinÈ aÒÒasmiÑ payoge akatepi rajjasa~khobhÈdikÈle na dÈni tassa dassÈmi, na mayhaÑ dÈni dassatÊ”ti ubhohipi sakasakaÔÔhÈne nisÊditvÈ dhuranikkhepe kate pÈrÈjikameva paÔisÈmanapayogassa katattÈ”ti vadanti. Attano hatthe nikkhittattÈti ettha attano hatthe sa~gopanatthÈya nikkhittakÈlato paÔÔhÈya tappaÔibaddhattÈ ÈrakkhÈya bhaÓÉasÈmikaÔÔhÈne ÔhitattÈ ÔhÈnassa ca tadÈyattatÈya ÔhÈnÈcÈvanassa alabbhanato natthi avahÈroti adhippÈyo.

DhammaÑ vÈcÈpetvÈti dhammaÑ kathÈpetvÈ. Eseva nayoti uddhÈreyeva pÈrÈjikaÑ. KasmÈ? AÒÒehi asÈdhÈraÓassa abhiÒÒÈÓassa vuttattÈ. “AÒÒaÑ tÈdisameva gaÓhante yujjatÊti idaÑ saÒÒÈÓaÑ kathenteneva, ‘asukasmiÑ ÔhÈne’ti okÈsassa ca niyamitattÈ tasmiÑ ÔhÈne ÔhitaÑ pattaÑ apanetvÈ tasmiÑ okÈse aÒÒaÑ tÈdisameva pacchÈ ÔhapitaÑ pattaÑ sandhÈya kathitan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Corena sallakkhitapattassa gahaÓÈbhÈvepi “idaÑ thenetvÈ gaÓhissÈmÊ”ti tasmiÑ okÈse Ôhite tÈdise vatthumatte tassa theyyacittasabbhÈvato aÒÒaÑ tÈdisameva gaÓhante yujjatÊti corassa avahÈro dassito. PadavÈrenÈti therena nÊharitvÈ dinnaÑ pattaÑ gahetvÈ gacchato corassa padavÈrena. TaÑ atÈdisameva gaÓhante yujjatÊti “mamÈyaÑ patto na hotÊ”ti vÈ “mayÈ kathito ayaÑ patto na hotÊ”ti vÈ jÈnitvÈ theyyacittena gaÓhantassa “idaÑ thenetvÈ gaÓhissÈmÊ”ti vatthumatte theyyacittaÑ uppÈdetvÈ gaÓhantassa ca avahÈrasabbhÈvato vuttaÑ.

VinayapiÔaka 150

GÈmadvÈranti samaÓasÈruppaÑ vohÈramattametaÑ, antogÈmaÑ icceva vuttaÑ hoti. Vuttanayeneva therassa pÈrÈjikanti theyyacitteneva parasantakassa gahitattÈ uddhÈreyeva therassa pÈrÈjikaÑ. Corassa dukkaÔanti asuddhacittena gahitattÈ gahitakÈle corassa dukkaÔaÑ. Vuttanayeneva ubhinnampi dukkaÔanti corassa sÈmikena dinnattÈ pÈrÈjikaÑ natthi, asuddhacittena gahitattÈ dukkaÔaÑ, therassa pana attano santakepi asuddhacittatÈya dukkaÔanti.

ŒÓattiyÈ gahitattÈti ettha “pattacÊvaraÑ gaÓha, asukaÑ nÈma gÈmaÑ gantvÈ piÓÉÈya carissÈmÈ”ti evaÑ therena kata-ÈÓattiyÈ vihÈrassa parabhÈge upacÈrato paÔÔhÈya yÈva tassa gÈmassa parato upacÈro, tÈva sabbaÑ khettameva jÈtanti adhippÈyo. Maggato okkammÈti ettha ubhinnaÑ sakaÔacakkamaggÈnaÑ antarÈÄampi maggoyevÈti daÔÔhabbaÑ. AÔÔhatvÈ anisÊditvÈti ettha vihÈraÑ pavisitvÈ sÊsÈsÊsu bhÈraÑ bh|miyaÑ anikkhipitvÈva tiÔÔhanto nisÊdanto vÈ vissamitvÈ theyyacitte v|pasante puna theyyacittaÑ uppÈdetvÈ gacchati ce, pÈduddhÈrena kÈretabbo. Sace bh|miyaÑ nikkhipitvÈ puna taÑ gahetvÈ gacchati, uddhÈrena kÈretabbo. KasmÈ? ŒÓÈpakassa ÈÓattiyÈ yaÑ kattabbaÑ, tassa tÈva pariniÔÔhitattÈ, keci pana “purimasmiÑ theyyacitte av|pasantepi vuttanayeneva vissamitvÈ gacchato pÈduddhÈrena uddhÈrena vÈ kÈrettabbo”ti vadanti, “asukaÑ nÈma gÈmanti aniyametvÈ ‘antogÈmaÑ pavisissÈmÈ’ti avisesena vutte vihÈrasÈmantÈ sabbopi gocaragÈmo khettamevÈ”tipi vadanti. Sesanti maggukkamanavihÈrÈbhimukhagamanÈdi sabbaÑ. PurimasadisamevÈti anÈÓattiyÈ gahitepi sÈmikassa kathe tvÈ gahitattÈ heÔÔhÈ vuttavihÈr|pacÈrÈdi sabbaÑ khettamevÈti katvÈ vuttaÑ.

Eseva nayoti “antarÈmagge theyyacittaÑ uppÈdetvÈ”ti-ÈdinÈ vuttanayaÑ atidissati. Nimitte vÈ kateti “cÊvaraÑ me kiliÔÔhaÑ, ko nu kho rajitvÈ dassatÊ”ti-ÈdinÈ nimitte kate. VuttanayenevÈti anÈÓattassa therena saddhiÑ pattacÊvaraÑ gahetvÈ gamanavÈre vuttanayeneva. Ekapasse vÈti vihÈrassa mahantatÈya attÈnaÑ adassetvÈ ekasmiÑ passe vasanto vÈ. Theyyacittena paribhuÒjanto jÊrÈpetÊti theyyacitte uppanne ÔhÈnÈcÈvanaÑ akatvÈ nivatthapÈrutanÊhÈreneva

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 151

paribhuÒjanto jÊrÈpeti, ÔhÈnÈ cÈventassa pana theyyacitte sati pÈrÈjikameva sÊse bhÈraÑ khandhe karaÓÈdÊsu viya. YathÈ tathÈ vÈ nassatÊti aggi-ÈdinÈ vÈ upacikÈdÊhi khÈditaÑ vÈ nassati.

AÒÒo vÈ kocÊti iminÈ pana yena ÔhapitaÑ, sopi sa~gahitoti veditabbaÑ. Tava th|lasÈÔako laddhoti-ÈdinÈ musÈvÈde dukkaÔaÑ adinnÈdÈnapayogattÈ. ItaraÑ gaÓhato uddhÈre pÈrÈjikanti ettha “pavisitvÈ tava sÈÔakaÑ gaÓhÈhÊ”ti iminÈva upanidhibhÈvato muttattÈ sÈmikassa itaraÑ gaÓhatopi attano sÈÔake Èlayassa sabbhÈvato ca uddhÈre pÈrÈjikaÑ vuttaÑ. Na jÈnantÊti tena vuttaÑ vacanaÑ asuÓantÈ na jÈnanti. Eseva nayoti ettha sace jÈnitvÈpi cittena na sampaÔicchanti, eseva nayoti daÔÔhabbaÑ. PaÔikkhipantÊti ettha cittena paÔikkhepopi sa~gahitovÈti veditabbaÑ. YÈcitÈ vÈ ayÈcitÈ vÈti ettha yÈcitÈ yadi cittenapi sampaÔicchanti, naÔÔhe gÊvÈ. AyÈcitÈ pana yadipi cittena sampaÔicchanti, natthi gÊvÈ.

GahetvÈ ÔhapetÊti ettha cÈletvÈ tasmiÑyeva ÔhÈne Ôhapitepi naÔÔhe gÊvÈ. UpacÈre vijjamÈneti bhaÓÉÈgÈrassa samÊpe uccÈrapassÈvaÔÔhÈne vijjamÈne. Mayi ca mate saÑghassa ca senÈsane vinaÔÔheti ettha “kevalaÑ saÑghassa senÈsanaÑ mÈ nassÊti iminÈva adhippÈyena vivaritumpi vaÔÔatiyevÈ”ti vadanti. SahÈyehi bhavitabbanti tehipi kiÒci kiÒci dÈtabbanti vuttaÑ hoti. AyaÑ sÈmÊcÊti bhaÓÉÈgÈre vasantÈnaÑ idaÑ vattaÑ.

LolamahÈtheroti mando mom|ho hasitakÊÄitappasuto vÈ mahÈthero. Attano attano vasanagabbhesu sabhÈgabhikkh|naÑ parikkhÈraÑ ÔhapentÊti yojetabbaÑ. ItarehÊti tasmiÑyeva gabbhe vasantehi itarabhikkh|hi. VihÈravÈre niyutto vihÈravÈriko, vÈraÑ katvÈ vihÈrarakkhaÓako. NivÈpanti bhattavetanaÑ. PaÔipathaÑ gates|ti corÈnaÑ ÈgamanaÑ ÒatvÈ “paÔhamataraÑyeva gantvÈ saddaÑ karissÈmÈ”ti corÈnaÑ abhimukhaÑ gatesu. Nissitake jaggentÊti attano attano nissitake sikkhÈcariyÈya posentÈpi nissitake vihÈraÑ jaggÈpenti. “AsahÈyassa adutiyassÈ”ti pÈÔho yutto, pacchimaÑ purimasseva vevacanaÑ. AsahÈyassa vÈ attadutiyassa vÈti imasmiÑ pana pÈÔhe ekena ÈnÊtaÑ dvinnaÑ

VinayapiÔaka 152

nappahotÊti attadutiyassapi vÈro nivÈritoti vadanti, taÑ “yassa sabhÈgo bhikkhu bhattaÑ ÈnetvÈ dÈtÈ natthÊ”ti iminÈ na sametÊti vÊmaÑsitabbaÑ. UpajÊvantena ÔhÈtabbanti abbhokÈsikena rukkham|likenapi pÈkavaÔÔaÑ upanissÈya jÊvantena pattacÊvararakkhaÓatthÈya vihÈravÈre sampatte ÔhÈtabbaÑ. Paripucchanti pucchitapaÒhavissajjanaÑ aÔÔhakathaÑ vÈ. DiguÓanti vassaggena pÈpitaÑ vinÈva dve koÔÔhÈseti vadanti. PakkhavÈrenÈti aÉÉhamÈsavÈrena.

UpanidhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

Su~kaghÈtakathÈvaÓÓanÈ

113. Su~kaghÈtakathÈyaÑ tato hanantÊti tato nÊharantÈ hananti. Tanti su~kaÔÔhÈnaÑ. Yatoti yato nÊhariyamÈnabhaÓÉato. RÈjakanti rÈjÈyattaÑ. Tampi rÈjÈrahamevÈti Èha “ayamevattho”ti. Itoti ito bhaÓÉato. DutiyaÑ pÈdaÑ atikkÈmetÊti ettha “paÔhamaÑ pÈdaÑ paricchedato bahi ÔhapetvÈ dutiye pÈde uddhaÔamatte pÈrÈjikan”ti vadanti uddharitvÈ bahi aÔÔhapitopi bahi Ôhitoyeva nÈma hotÊti katvÈ. Yattha yattha padavÈrena Èpatti kÈretabbÈ. Tattha tattha sabbatthÈpi eseva nayoti vadanti. Su~kaghÈtato bahi bahisu~kaghÈtaÑ. AvassaÑ patanakanti avassaÑ su~kaghÈtato bahi patanakaÑ. Pubbe vuttanayenevÈti avassaÑ patanake hatthato muttamatteti vuttaÑ hoti. VaÔÔantaÑ puna-antopavisatÊti mahÈ-aÔÔhakathÈvacanassa kurundisa~khepaÔÔhakathÈhi adhippÈyo pakÈsito. AntoÔhatvÈ bahi gacchantaÑ rakkhatÊti bhikkhuno payogena gamanavegassa antoyeva v|pasantattÈ. ParivattetvÈ abbhantarimaÑbahi ÔhapetÊti abbhantare ÔhitaÑ puÔakaÑ parivattetvÈ bahi Ôhapeti. Ettha ca “abbhantarime puÔake bh|mito mocitamatte pÈrÈjikan”ti vadanti.

“Gacchante yÈne vÈ -pa- thapetÊti su~kaghÈtaÑ apavisitvÈ bahiyeva ÔhapetÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ su~kaÔÔhÈnassa bahi Ôhapitanti vakkhamÈnattÈ. ŒcariyÈ pana “su~kaÔÔhÈnassa bahi Ôhitan”ti pÈÔhaÑvikappetvÈ “paÔhamaÑ antosu~kaghÈtaÑ paviÔÔhesuyeva yÈnÈdÊsu ÔhapitaÑ pacchÈ yÈnena saddhiÑ nÊhaÔaÑ su~kaghÈtassa bahi ÔhitaÑ, na ca tena

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 153

nÊtan”ti atthaÑ vadanti. AyaÑ pana tesaÑ adhippÈyo–su~kaÔÔhÈnassa anto paviÔÔhayÈnÈdÊsu Ôhapitepi bhikkhussa payogaÑ vinÈ aÒÒena nÊhaÔattÈ nevatthi pÈrÈjikaÑ, “atra paviÔÔhassa su~kaÑ gaÓhant|”ti vuttattÈ aÒÒena nÊhaÔassa bahi Ôhite bhaÓÉadeyyampi na hotÊti. Ayameva ca nayo “vaÔÔitvÈ gamissatÊti vÈ aÒÒo naÑ vaÔÔessatÊti vÈ anto ÔhapitaÑ pacchÈ sayaÑ vÈ vaÔÔamÈnaÑ aÒÒena vÈ vaÔÔitaÑ bahi gacchati, rakkhatiyevÈ”ti iminÈ vacanena sametÊti yuttataro viya dissati. su~kaÔÔhÈnassa anto pavisitvÈ puna paccÈgacchatopi tena passena paricchedaÑ atikkamantassa yadi tatopi gacchantÈnaÑ hatthato su~kaÑgaÓhanti, sÊmÈtikkame pÈrÈjikameva.

HatthisuttÈdÊs|ti hatthisikkhÈdÊsu. ImasmiÑ ÔhÈneti yathÈvuttayÈnÈdÊhi vuttappakÈrena nÊharaÓe. AnÈpattÊti tattha “sahatthÈ”ti vacanato aÒÒena nÊharÈpentassa anÈpatti. IdhÈti imasmiÑ adinnÈdÈnasikkhÈpade. TatrÈti tasmiÑ eÄakalomasikkhÈpade. HontÊti ettha iti-saddo hetu-attho, yasmÈ eÄakalomÈni nissaggiyÈni honti, tasmÈ pÈcittiyanti attho. Idha-anÈpattÊti imasmiÑ sikkhÈpade avahÈrÈbhÈvÈ anÈpatti. UpacÈranti su~kaghÈtaparicchedato bahi samantÈ dvinnaÑ leÉÉupÈtÈnaÑ abbhantaraÑ vati-Èsannappadesasa~khÈtaÑ upacÈraÑ. TÈdisaÑ upacÈraÑ okkamitvÈ pariharaÓe sÈdÊnavattÈ dukkaÔaÑ vuttaÑ. EtthÈti su~kaghÈte. “DvÊhi leÉÉupÈtehÊti ayaÑ niyamo ÈcariyaparamparÈbhato”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ.

Su~kaghÈtakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PÈÓakathÈvaÓÓanÈ

114. PÈÓakathÈyaÑ tiracchÈnagatassa ekantena pÈdagghanakatÈ na sambhavatÊti Èha “ekaÑsena avahÈrakappahonakapÈÓaÑ dassento”ti. BhujissaÑharantassa avahÈro natthÊti parapariggahitÈbhÈvato. Bhujissoti adÈso. ŒÔhapitoti mÈtÈpit|hi iÓaÑ gaÓhantehi “yÈva iÓadÈnÈ ayaÑ tumhÈkaÑ santike hot|”ti iÓadÈyakÈnaÑ niyyÈhito. YasmÈ mÈtÈpitaro dÈsÈnaÑ viya puttÈnaÑ

VinayapiÔaka 154

na sÈmino. YesaÒca santike ÈÔhapito, tepi tassa hatthakamme sÈmino, na tassÈti Èha “avahÈro natthÊ”ti. DhanaÑ pana gataÔÔhÈne vaÉÉhatÊti ettha “ÈÔhapetvÈ gahitadhanaÑ vaÉÉhiyÈ saha avahÈrakassa gÊvÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

AntojÈta -pa- avahÈro hotÊti ettha padesacÈrittavasena attanÈva attÈnaÑ niyyÈtetvÈ dÈsabyaÑ upagataÑ avaharantassapi pÈrÈjikamevÈti veditabbaÑ. GehadÈsiyÈ kucchimhi dÈsassa jÈtoti evampi sambhavatÊti sambhavantaÑ gahetvÈ vuttaÑ. GehadÈsiyÈ kucchismiÑ pana aÒÒassa jÈtopi ettheva sa~gahito. KaramarÈnÊto nÈma bandhagÈhagahito1. TenÈha “paradesatopaharitvÈ”ti-Èdi. Tattha paradesato paharitvÈti paradesaÑ vilumpakehi rÈjarÈjamahÈmattÈdÊhi mahÈcorehi paradesato paharitvÈ. AnÈpatti pÈrÈjikassÈti yadi tassa vacanena tato adhikaÑ vegaÑ na vaÉÉheti, anÈpatti. PariyÈyenÈti pariyÈyavacanena. Manussaviggahe “maraÓavaÓÓaÑ vÈ saÑvaÓÓeyyÈ”ti vuttattÈ pariyÈyakathÈyapi na muccati, idha pana “adinnaÑ theyyasa~khÈtaÑ ÈdiyeyyÈ”ti ÈdÈnasseva vuttattÈ pariyÈyakathÈya muccati.

PÈÓakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

ApadakathÈvaÓÓanÈ

ApadakathÈyaÑ nÈmenÈti sappanÈmena vÈ sÈmikena katanÈmena vÈ. KaraÓÉapuÔanti peÄÈya pidhÈnaÑ. ŒhaccÈti paharitvÈ.

CatuppadakathÈvaÓÓanÈ

116. CatuppadakathÈyaÑ bhi~kacchÈpanti bhi~kabhi~kÈti saddÈyanato evaÑladdhanÈmaÑ hatthipotakaÑ. AntovatthumhÊti parikkhitte antovatthumhi. RÈja~gaÓeti parikkhitte nagare vatthudvÈrato bahirÈja~gaÓe. HatthisÈlÈ ÔhÈnanti nibbakosato udakapÈtabbhantaraÑ ÔhÈnaÑ. Bahinagare ______________________________________________________________ 1. VeÓigÈhagahito (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 155

ÔhitassÈti parikkhittanagaraÑ sandhÈya vuttaÑ, aparikkhittanagare pana antonagare Ôhitassapi ÔhitaÔÔhÈnameva ÔhÈnaÑ. KhaÓÉadvÈranti attanÈ khaÓÉitadvÈraÑ. SÈkhÈbha~ganti bhaÒjitasÈkhaÑ. Nipannassa dveti bandhanena saddhiÑ dve. GhÈtetÊti ettha “theyyacittena vinÈsentassa sahapayogattÈ dukkaÔameva, na pÈcittiyan”ti ÈcariyÈ vadanti.

CatuppadakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ _____

OÓirakkhakathÈvaÓÓanÈ

OÓirakkhakathÈyaÑ oÓinti oÓÊtaÑ, ÈnÊtanti attho. “OÓirakkhassa santike ÔhapitaÑ bhaÓÉaÑ upanidhi viya sa~gopanatthÈya anikkhipitvÈ muhuttaÑ olokanatthÈya ÔhapitattÈ tassa ÔhÈnÈcÈvanamattena pÈrÈjikaÑ janetÊ”ti vadanti.

SaÑvidÈvahÈrakathÈvaÓÓanÈ

SaÑvidÈvahÈrakathÈyaÑ “sambahulÈ saÑvidahitvÈ eko bhaÓÉaÑ avaharati, Èpatti sabbesaÑ pÈrÈjikassÈ”ti pÈÄiyaÑ avisesena vuttattÈ ÈÓÈpakÈnaÑ ÈÓattikkhaÓe Èpatti, avahÈrakassa uddhÈreti yathÈsambhavaÑ yojetvÈ attho gahetabbo ÈÓattikathÈyaÑ “so taÑ bhaÓÉaÑ avaharati, Èpatti sabbesaÑ pÈrÈjikassÈ”ti-ÈdÊsu viya. EtthÈpi hi ÈÓÈpakassa ÈÓattikkhaÓeyeva Èpatti vuttÈ. TathÈ ca vakkhati “atha taÑ bhaÓÉaÑ avassaÑ hÈriyaÑ hoti, yaÑ parato sabbesaÑ Èpatti pÈrÈjikassÈti vuttaÑ, tato imassa ta~khaÓeyeva pÈrÈjikaÑ hotÊti ayaÑ yutti sabbattha veditabbÈ”ti1. SaÑvidÈvahÈre ca “ÈÓatti natthÊ”ti na vattabbÈ “antevÈsikesu ekamekassa ekeko mÈsako sÈhatthiko hoti, paÒca ÈÓattikÈ”ti vacanato. ŒÓattiyÈ ca sati ÈÓÈpakassa ÈÓattikkhaÓeyeva Èpatti icchitabbÈ, na uddhÈre.

Yadi evaÑ “tesu eko bhaÓÉaÑ avaharati, tassuddhÈre sabbesaÑ pÈrÈjikan”ti kasmÈ vuttanti? NÈyaÑ doso. Ettha hi sabbesaÑyeva ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 324 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 156

ÈpattidassanatthaÑ avahÈrakassapi ÈpattisambhavaÔÔhÈnaÑ dassento “tassuddhÈre sabbesaÑ pÈrÈjikan”ti Èha, na pana ÈÓÈpakÈnampi uddhÈreyeva Èpattidassanatthanti evamattho gahetabbo. “SambahulÈ ekaÑ ÈÓÈpenti ‘gacchetaÑ ÈharÈ’ti, tassuddhÈre sabbesaÑ pÈrÈjikan”ti-ÈdÊsupi evameva attho gahetabbo. Atha vÈ saÑvidÈvahÈre ÈÓÈpakÈnampi uddhÈreyeva Èpatti, na ÈÓattikkhaÓeti ÈveÓikamidaÑ lakkhaÓanti aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena gahetabbaÑ, ito vÈ aÒÒena pakÈrena yathÈ aÔÔhakathÈyaÑ pubbenÈparaÑ na virujjhati, tathÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ.

SaÑvidhÈyÈti saÑvidahitvÈ. Tena nesaÑ dukkaÔÈpattiyoti ÈÓattivasena pÈrÈjikÈpattiyÈ asambhave sati vuttaÑ. Yadi hi te ÈÓattÈ avassaÑ taÑ haranti, pÈrÈjikÈpattiyeva nesaÑ daÔÔhabbÈ, na dukkaÔÈpatti. SÈhatthikaÑ vÈ ÈÓattikassa ÈÓattikaÑ vÈ sÈhatthikassa a~gaÑ na hotÊti bhinnakÈlavisayattÈ aÒÒamaÒÒassa a~gaÑ na hoti. TathÈ hi sahatthÈ avaharantassa ÔhÈnÈcÈvane Èpatti, ÈÓattiyÈ pana ÈÓattikkhaÓeyevÈti bhinnakÈlavisayÈ sÈhatthikÈÓattikehi ÈpajjitabbÈpattiyo.

SaÑvidÈvahÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

Sa~ketakammakathÈvaÓÓanÈ

119. Sa~ketakammakathÈyaÑ ocarake vuttanayenevÈti “avassaÑ hÈriye bhaÓÉe”ti-ÈdinÈ vuttanayena. PÈÄiyaÑ taÑ sa~ketaÑ pure vÈ pacchÈ vÈti ettha taÑ sa~ketanti sÈmi-atthe upayogavacananti daÔÔhabbaÑ, tassa sa~ketassÈti attho. Atha vÈ taÑ sa~ketaÑ asampatvÈ pure vÈ taÑ sa~ketaÑ atikkamma pacchÈ vÈti evamettha yojanÈ veditabbÈ. TenevÈha “ajjÈti niyÈmitaÑ taÑ sa~ketaÑ atikkammÈ”ti-Èdi. TaÑ nimittaÑ pure vÈ pacchÈ vÈti etthÈpi iminÈva nayena attho veditabbo.

Sa~ketakammakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 157

NimittakammakathÈvaÓÓanÈ

120. NimittakammakathÈyaÑ akkhinikhaÓÈdinimittakammaÑ pana lahukaÑ ittarakÈlaÑ, tasmÈ ta~khaÓeyeva taÑ bhaÓÉaÑ avaharituÑ na sakkÈ. TathÈ hi kiÒci bhaÓÉaÑ d|re hoti kiÒci bhÈriyaÑ, taÑ gahetuÑ yÈva gacchati, yÈva ukkhipituÑ vÈyamati, tÈva nimittakammassa pacchÈ hoti. EvaÑ santepi nimittakammato paÔÔhÈya gaÓhituÑ ÈraddhattÈ teneva nimittena avaharatÊti vuccati. Yadi evaÑ “purebhattapayogova eso”ti vÈdo pamÈÓabhÈvaÑ ÈpajjatÊti? NÈpajjati. Na hi sa~ketakammaÑ viya nimittakammaÑ daÔÔhabbaÑ, tattha hi kÈlaparicchedo atthi, idha natthi. KÈlavasena hi sa~ketakammaÑ vuttaÑ, kiriyÈvasena nimittakammanti ayametesaÑ viseso. “TaÑ nimittaÑ pure vÈ pacchÈ vÈ taÑ bhaÓÉaÑ avaharati, m|laÔÔhassa anÈpattÊ”ti idaÑ pana tena nimittakamme kate gaÓhituÑ anÈrabhitvÈ sayameva gaÓhantassa vasena vuttaÑ.

NimittakammakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

ŒÓattikathÈvaÓÓanÈ

121. ŒÓattikathÈyaÑ asammohatthanti yasmÈ sa~ketakammanimittakammÈni karonto eko purebhattÈdÊsu vÈ akkhinikhaÓanÈdÊni vÈ disvÈ “gaÓhÈ”ti vadati, eko gahetabbabhaÓÉanissitaÑ katvÈ “purebhattaÑ evaÑvaÓÓasaÓÔhÈnaÑ bhaÓÉaÑ gaÓhÈ”ti vadati, eko “tvaÑ itthannÈmassa pÈvada, so aÒÒassa pÈvadat|”ti-ÈdinÈ puggalapaÔipÈÔiyÈ ca ÈÓÈpeti, tasmÈ kÈlavasena kiriyÈvasena bhaÓÉavasena puggalavasena ca ÈÓatte visa~ketÈvisa~ketavasena etesu sa~ketakammanimittakammesu asammohatthaÑ. NimittasaÒÒaÑ katvÈti “ÊdisaÑ nÈma bhaÓÉan”ti vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena gahaÓassa nimittabh|taÑ saÒÒÈÓaÑ katvÈ.

YathÈdhippÈyaÑ gacchatÊti dutiyo tatiyassa, tatiyo catutthassÈti evaÑ paÔipÈÔiyÈ ce vadantÊti vuttaÑ hoti. Sace pana dutiyo catutthassa Èroceti, na yathÈdhippÈyaÑ ÈÓatti gatÈti nevatthi thullaccayaÑ, paÔhamaÑ vuttadukkaÔameva hoti. Tadeva hotÊti bhaÓÉaggahaÓaÑ vinÈ kevalaÑ sÈsanappaÔiggahaÓamattasseva siddhattÈ tadeva thullaccayaÑ

VinayapiÔaka 158

hoti, na dukkaÔaÑ nÈpi pÈrÈjikanti attho. SabbatthÈti Êdisesu sabbaÔÔhÈnesu.

Tesampi dukkaÔanti ÈrocanapaccayÈ dukkaÔaÑ. PaÔiggahitamatteti ettha avassaÑ ce paÔiggaÓhÈti, tato pubbeva Ècariyassa thullaccayaÑ, na pana paÔiggahiteti daÔÔhabbaÑ. KasmÈ panassa thullaccayanti Èha “mahÈjano hi tena pÈpe niyojito”ti.

M|laÔÔhasseva dukkaÔanti ayaÑ tÈva aÔÔhakathÈnayo, ÈcariyÈ pana “visa~ketattÈ eva m|laÔÔhassÈti pÈÄiyaÑ avuttattÈ paÔiggaÓhantasseva taÑ dukkaÔaÑ vuttaÑ, iminÈpi heÔÔhÈ ÈgatavÈresupi paÔiggaÓhantÈnaÑ paÔiggahaÓe dukkaÔaÑ veditabbaÑ, taÑ pana tattha okÈsÈbhÈvato avatvÈ idha vuttan”ti vadanti.

EvaÑ puna ÈÓattiyÈpi dukkaÔameva hotÊti paÔhamaÑ atthasÈdhakattÈbhÈvato vuttaÑ. ŒÓattikkhaÓeyeva pÈrÈjikoti maggÈnantaraphalaÑ viya atthasÈdhikÈÓatticetanÈkkhaÓeyeva pÈrÈjiko. BadhiratÈyÈti uccaÑ bhaÓanto badhiratÈya vÈ na sÈvetÊti vuttaÑ hoti. “ŒÓatto ahaÑ tayÈ”ti imasmiÑ vÈre puna paÔikkhipitabbÈbhÈvena atthasÈdhakattÈbhÈvato m|laÔÔhassa natthi pÈrÈjikaÑ. “PaÓÓe vÈ silÈya vÈ yattha katthaci ‘coriyaÑ kÈtabban’ti likhitvÈ Ôhapite pÈrÈjikamevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. TaÑ pana yasmÈ adinnÈdÈnato pariyÈyakathÈya muccati, tasmÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. Yadi pana “asukasmiÑ nÈma ÔhÈne asukaÑ nÈma bhaÓÉaÑ ÔhitaÑ, taÑ avaharÈ”ti paÓÓe likhitvÈ kassaci peseti, so ce taÑ bhaÓÉaÑ avaharati, ÈÓattiyÈ avahaÔaÑ nÈma hotÊti yuttaÑ ÈÓÈpakassa pÈrÈjikaÑ.

ŒÓattikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

ŒpattibhedavaÓÓanÈ

122. Tattha tatthÈti bh|maÔÔhathalaÔÔhÈdÊsu. A~gaÒca dassentoti yojetabbaÑ. VatthubhedenÈti avaharitabbassa vatthussa garukalahukabhedena. Œpattibhedanti pÈrÈjikathullaccayadukkaÔÈnaÑ vasena ÈpattibhedaÑ. Manussabh|tena parena pariggahitaÑ parapariggahitaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 159

125. Na ca sakasaÒÒÊti iminÈ pana parapariggahitaÑ vatthu kathitaÑ. Na ca vissÈsaggÈhÊ, na ca tÈvakÈlikanti iminÈ pana parapariggahitasaÒÒÈ kathitÈ. Na vissÈsaggÈhitÈti vissÈsaggÈhena aggahitabhÈvo. Na tÈvakÈlikatÈti pacchÈ dÈtabbataÑ katvÈ aggahitabhÈvo. AnajjhÈvutthakanti “mamedan”ti pariggahavasena anajjhÈvutthakaÑ araÒÒe dÈrutiÓapaÓÓÈdi. ChaÉÉitanti kaÔÔhahÈrÈdÊhi atibhÈrÈditÈya anatthikabhÈvena araÒÒÈdÊsu chaÉÉitaÑ. Chinnam|lakanti naÔÔhaÑ pariyesitvÈ Èlayasa~khÈtassa m|lassa chinnattÈ chinnam|laÑ. AsÈmikanti anajjhÈvutthakÈdÊhi tÊhi ÈkÈrehi dassitaÑ asÈmikavatthu. UbhayampÊti yathÈvuttalakkhaÓaÑ asÈmikaÑ attano santakaÒca.

ŒpattibhedavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

AnÈpattibhedavaÓÓanÈ

131. YÈya seyyÈya sayito kÈlaÑ karoti, sÈ anuÔÔhÈnaseyyÈ nÈma. “Cittena pana adhivÈsetÊ”ti vuttamatthaÑ vibhÈvetuÑ “na kiÒci vadatÊ”ti vuttaÑ. PÈkatikaÑ kÈtunti yattakaÑ gahitaÑ paribhuttaÑ vÈ, tattakaÑ dÈtabbanti vuttaÑ hoti.

PaÔidassÈmÊti yaÑ gahitaÑ, tadeva vÈ aÒÒaÑ vÈ tÈdisaÑ puna dassÈmÊti attho. SaÑghasantake saÑghaÑ anujÈnÈpetumasakkuÓeyyattÈ kassaci vatthuno ananujÈnitabbato ca “saÑghasantakaÑ pana paÔidÈtumeva vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ.

TasmiÑyeva attabhÈve nibbattÈpÊti tasmiÑyeva matasarÊre uppannÈpi. VinÊtavatth|su sÈÔakataÓhÈya tasmiÑyeva matasarÊre nibbattapeto viyÈti daÔÔhabbaÑ. RukkhÈdÊsu laggitasÈÔake vattabbameva natthÊti manussehi apariggahitaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sace pana taÑ Èrakkhakehi pariggahitaÑ hoti, gahetuÑ na vaÔÔatÊti.

AnÈpattibhedavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka 160

PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ

DÈrukhaÓÉÈdÊsu1 “bhÈriyamidaÑ, tvaÑ ekapassaÑ ukkhipÈhi, ahaÑ ekapassaÑ ukkhipÈmÊ”ti ubhayesaÑ payogena ekassa vatthuno ÔhÈnÈcÈvanaÑ sandhÈya “sÈhatthikÈÓattikan”ti vuttaÑ. IdaÒca kÈyavÈcÈnaÑ Êdise ÔhÈne a~gabhÈvamattadassanatthaÑ vuttaÑ. YÈya pana cetanÈya samuÔÔhÈpito payogo sÈhatthiko ÈÓattiko vÈ padhÈnabhÈvena ÔhÈnÈcÈvanaÑ sÈdheti, tassÈ vasena Èpatti kÈretabbÈ. AÒÒathÈ sÈhatthikaÑ vÈ ÈÓattikassa a~gaÑ na hoti, ÈÓattikaÑ vÈ sÈhatthikassÈti idaÑ virujjhati.

PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhithÈ. _____

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ

132. VinÊtavatth|su sandhÈvatÊti suÔÔhu dhÈvati. VidhÈvatÊti vividhÈ nÈnappakÈrena dhÈvati. KÈyavacÊdvÈrabhedaÑ vinÈpÊti kÈyacopanaÑ vacÊbhedaÒca vinÈ. PaÔisa~khÈnabalenÈti tathÈvidhacittuppÈde ÈdÊnavapaccavekkhaÓabalena. 135. PucchÈsabhÈgenÈti pucchÈnur|pena. Nirutti eva patho niruttipatho, tasmiÑ niruttipathe. TenÈha “vohÈravacanamatte”ti. 137. YathÈkammaÑ gatoti iminÈ tassa matabhÈvaÑ dasseti. AbbhuÓheti iminÈpi vuttameva pariyÈyantarena vibhÈvetuÑ “allasarÊre”ti vuttaÑ. VisabhÈgasarÊreti itthisarÊre. VisabhÈgasarÊratthÈ accÈsannena na bhavitabbanti Èha “sÊse vÈ”ti-Èdi. VaÔÔatÊti visabhÈgasarÊrepi attanÈva vuttavidhiÑ kÈtuÑ sÈÔakaÒca gahetuÑ vaÔÔati. Keci pana “kiÒcÈpi iminÈ sikkhÈpadena anÈpatti, itthir|paÑ pana Èmasantassa dukkaÔan”ti vadanti. 138. KusaÑ sa~kÈmetvÈti kusaÑ parivattetvÈ. K|ÔamÈnak|ÔakahÈpaÓÈdÊhÊti Èdi-saddena tulÈk|ÔakaÑsak|ÔavaÒcanÈdiÑsa~gaÓhÈti. ______________________________________________________________ 1. DÈrubhaÓÉÈdÊsu (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 161

Tattha k|ÔamÈnaÑ hadayabhedasikhÈbhedarajjubhedavasena tividhaÑ hoti. Tattha hadayanti nÈÄi-ÈdimÈnabhÈjanÈnaÑ abbhantaraÑ, tassa bhedo chiddakaraÓaÑ hadayabhedo, so sappitelÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto heÔÔhÈchiddena mÈnena ‘saÓikaÑ ÈsiÒcÈ”ti vatvÈ antobhÈjane bahuÑ paggharÈpetvÈ gaÓhÈti, dadanto chiddaÑ pidhÈya sÊghaÑ p|retvÈ deti. SikhÈbhedo tilataÓÉulÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto saÓikaÑ sikhaÑ ussÈpetvÈ gaÓhÈti, dento vegena p|retvÈ sikhaÑ chindanto deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakÈle labbhati. KhettÈdiÑ minantÈ hi amahantampi mahantaÑ katvÈ minanti, mahantampi amahantaÑ. K|ÔakahÈpaÓo pÈkaÔoyeva.

TulÈk|ÔaÑ pana r|pak|ÔaÑ a~gak|ÔaÑ gahaÓak|ÔaÑ paÔicchannak|Ôanti catubbidhaÑ hoti. Tattha r|pak|ÔaÑ nÈma dve tulÈ sar|pÈ katvÈ gaÓhanto mahatiyÈ gaÓhÈti, dadanto khuddikÈya deti. A~gak|ÔaÑ nÈma gaÓhanto pacchÈbhÈge hatthena tulaÑ akkamati, dadanto pubbabhÈge akkamati. GahaÓak|ÔaÑ nÈma gaÓhanto m|le rajjuÑ gaÓhÈti, dadanto agge. PaÔicchannak|ÔaÑ nÈma tulaÑ susiraÑ katvÈ anto ayacuÓÓaÑ pakkhipitvÈ gaÓhanto taÑ pacchÈbhÈge karoti, dadanto aggabhÈge.

KaÑso vuccati suvaÓÓapÈti, tÈya vaÒcanaÑ kaÑsak|ÔaÑ. KathaÑ? EkaÑ suvaÓÓapÈtiÑ katvÈ aÒÒÈ dve tisso lohapÈtiyo suvaÓÓavaÓÓÈ karonti, tato janapadaÑ gantvÈ kiÒcideva aÉÉhaÑ kulaÑ pavisitvÈ “suvaÓÓabhÈjanÈni kiÓathÈ”ti vatvÈ agghe pucchite samagghataraÑ dÈtukÈmÈ honti. Tato tehi “kathaÑ imesaÑ suvaÓÓabhÈvo jÈnitabbo”ti vutte vÊmaÑsitvÈ gaÓhathÈ”ti suvaÓÓapÈtiÑ pÈsÈÓe ghaÑsitvÈ sabbapÈtiyo datvÈ gacchanti.

VaÒcanaÑ nÈma tehi tehi upÈyehi paresaÑ vaÒcanaÑ. TatridamekaÑ vatthu–eko kira luddako migaÒca migapotakaÒca gahetvÈ Ègacchati. Tameko dhutto “kiÑ bho migo agghati, kiÑ migapotako”ti Èha. “Migo dve kahÈpaÓe, migapotako ekan”ti ca vutte ekaÑ kahÈpaÓaÑ datvÈ migapotakaÑ gahetvÈ thokaÑ gantvÈ nivatto “na me bho migapotakena attho, migaÑ me dehÊ”ti Èha. Tena hi dve kahÈpaÓe dehÊti. So Èha “nanu bho mayÈ paÔhamaÑ eko

VinayapiÔaka 162

kahÈpaÓo dinno”ti. Œma dinnoti. ImaÑ migapotakaÑ gaÓha, evaÑ so ca kahÈpaÓo, ayaÒca kahÈpaÓagghanako migapotakoti dve kahÈpaÓÈ bhavissantÊti. So “kÈraÓaÑ vadatÊ”ti sallakkhetvÈ migapotakaÑ gahetvÈ migaÑ adÈsÊti.

BalasÈti balena. PanthaghÈtaggahaÓena himaviparÈmosagumbaviparÈmosÈpi sa~gahitÈ. Tattha yaÑ himapÈtasamaye himena paÔicchannÈ hutvÈ maggappaÔipannaÑ janaÑ m|santi, ayaÑ himaviparÈmoso. YaÑ gumbÈdÊhi paÔicchannÈ janaÑ m|santi, ayaÑ gumbaviparÈmoso.

UddhÈreyevapÈrÈjikanti “sace sÈÔako bhavissati, gaÓhissÈmÊ”ti parikappassa pavattattÈ sÈÔakassaca tattha sabbhÈvato. PadavÈrenakÈretabboti bh|miyaÑ anikkhipitvÈva vÊmaÑsitattÈ vuttaÑ. PariyuÔÔhitoti anubaddho. DisvÈ haÔattÈ parikappÈvahÈro na dissatÊti iminÈ parikappÈvahÈrassa asambhavaÑ dassento mahÈpaccari-ÈdÊsu vuttassa ayuttabhÈvaÑ vibhÈveti. MahÈ-aÔÔhakathÈyanti-ÈdinÈ pana parikappÈvahÈrasambhavaÑ pÈÄiyÈ saÑsandanabhÈvaÒca vibhÈvento mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttameva suvuttanti dÊpeti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyampi1 mahÈ-aÔÔhakathÈnayova dassito.

KecÊti mahÈ-aÔÔhakathÈyameva ekacce ÈcariyÈ. MahÈpaccariyaÑ panÈti pana-saddo kecivÈdato mahÈpaccarivÈdassa visesasandassanattho. Tena kecivÈdo mahÈpaccarivÈdenapi na sametÊti dasseti. MahÈ-aÔÔhakathÈnayo eva ca mahÈpaccarivÈdenapi saÑsandanato yuttataroti vibhÈveti.

Ala~kÈrabhaÓÉanti a~gulimuddikÈdi ala~kÈrabhaÓÉaÑ. KusaÑ pÈtetvÈti vilÊvamayaÑ vÈ tÈlapaÓÓamayaÑ vÈ katasaÒÒÈÓaÑ yaÑ kiÒci kusaÑ pÈtetvÈ. Samagghataranti appagghataraÑ. ParakoÔÔhÈsato kuse uddhaÔepi na tÈva kusassa parivattanaÑ jÈtanti vuttaÑ “uddhÈre rakkhatÊ”ti. Siveyyakanti siviraÔÔhe jÈtaÑ. 139. JantÈgharavatthusmiÑ yasmÈ Ènandatthero tattha anÈpattibhÈvaÑ jÈnÈti, tasmÈ “tassa kukkuccaÑ ahosÊ”ti na vuttaÑ. YasmÈ ca sayaÑ bhagavato nÈrocesi, tasmÈ “ÈrocesÊ”ti ekavacanaÑ na vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 118 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 163

140. VighÈsanti khÈditÈvasesaÑ ucchiÔÔhaÑ vÈ. KappiyaÑ kÈrÈpetvÈti pacÈpetvÈ. AttaguttatthÈyÈti taÑnimitta-upaddavato attÈnaÑ rakkhaÓatthÈya. JighacchÈbhibh|tÈ hi sÊhÈdayo attanÈ khÈdiyamÈnaÑ gaÓhantÈnaÑ anatthampi kareyyuÑ. ParÈnuddayatÈyÈti sÊhÈdÊsu parasattesu anukampÈya. JighacchÈvinodanatthaÒhi tehi khÈdiyamÈnaÑ te palÈpetvÈ gaÓhato tesu anukampÈ nÈma na bhavissati. 141. TekaÔulayÈguvatthumhi viyÈti musÈvÈdasÈmaÒÒato vuttaÑ. ŒÓattehÊti sammatena ÈÓattehi. ŒÓattenÈti sÈmikehi ÈÓattena, aparassa bhÈgaÑ dehÊti asantaÑ puggalaÑ dassetvÈ gahitattÈ “bhaÓÉadeyyan”ti vuttaÑ. AÒÒenÈti yathÈvuttehi sammatÈdÊhi cat|hi aÒÒena. “Aparampi bhÈgaÑ dehÊ”ti vuttepi saÑghasantakattÈ am|lakameva gahitanti “uddhÈreyeva bhaÓÉagghena kÈretabbo”ti vuttaÑ. Itarehi dhÊyamÈnanti sammatena, tena ÈÓattena vÈ dÊyamÈnaÑ. EvaÑ gaÓhatoti “aparampi bhÈgaÑ dehÊ”ti vatvÈ vÈ k|ÔavassÈni gaÓetvÈ vÈ gaÓhato. Sudinnanti heÔÔhÈ sÈmikena, tena ÈÓattena vÈ dÊyamÈnaÑ gihisantakaÑ “aparassa bhÈgaÑ dehÊ”ti vatvÈ gaÓhato aparassa abhÈvato sÈmisantakameva hotÊti bhaÓÉadeyyaÑ jÈtaÑ. Idha pana tehi evaÑ dÊyamÈnaÑ “aparampi bhÈgaÑ dehÊti vatvÈ vÈ k|ÔavassÈni gaÓetvÈ vÈ gaÓhato dehÊ”ti vuttattÈ aÒÒÈtakaviÒÒattimattaÑ ÔhapetvÈ neva pÈrÈjikaÑ na bhaÓÉadeyyanti sudinnameva hoti. 142-3. ParikkhÈravatth|su vuttaparikkhÈrassa heÔÔhÈ vuttabhaÓÉassa ca ko viseso? YaÑ paribhogayoggaÑ ÈbharaÓÈdir|paÑ akatvÈ yathÈsabhÈvato1 ÔhapitaÑ, taÑ bhaÓÉaÑ. YaÑ pana tathÈ katvÈ paribhuÒjituÑ anucchavikÈkÈrena ÔhapitaÑ ÈbharaÓÈdikaÑ, taÑ parikkhÈranti veditabbaÑ. 144-146. Sa~kÈmetvÈti ÔhitaÔÔhÈnato apanetvÈ. Thavikanti upÈhanatthavikÈdi yaÑkiÒci thavikaÑ. ŒharÈpentesu bhaÓÉadeyyanti “gahite attamano hotÊ”ti2 vacanato anattamanassa santakaÑ ______________________________________________________________ 1. YathÈsabhÈvameva (SyÈ) 2. Vi 3. 411 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 164

gahitampi puna dÈtabbamevÈti vuttaÑ. “SammukhÊbh|tehi bhÈjetabban”ti1 vacanato bhÈjanÊyabhaÓÉaÑ upacÈrasÊmaÔÔhÈnaÑyeva pÈpuÓÈtÊti Èha “upacÈrasÊmÈyaÑ Ôhitasseva gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti. 148-9. “BhaÓÉadeyyanti ubhinnaÑ sÈlayabhÈve sati corassa vÈ sÈmikassa vÈ sampattassa kassaci dÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. Eseva nayoti paÑsuk|lasaÒÒÈya gahite bhaÓÉadeyyaÑ. Theyyacittena pÈrÈjikanti attho. GÈmes|ti gÈmikesu manussesu. GÈmaggahaÓena hettha gÈmaÔÔhÈ vuttÈ. VuÔÔhahantes|ti gÈmaÑ chaÉÉetvÈ palÈyantesu. Puna Èvasante janapadeti jÈnapadikesu puna ÈgantvÈ vasantesu.

Avisesena vuttanti “sa-ussÈhÈ vÈ nirussÈhÈ vÈ”ti visesaÑ aparÈmasitvÈ sÈmaÒÒato vuttaÑ. Na hi katipayÈnaÑ anussÈhe sati saÑghikaÑ asaÑghikaÑ hotÊti ayamettha adhippÈyo. Sa-ussÈhamattameva pamÈÓanti sÈmikÈnaÑ paricchinnabhÈvato vuttaÑ. Tatoti gaÓasantakato puggalasantakato vÈ senÈsanatthÈya niyamitanti idaÑ nidassanamattaÑ, cat|su paccayesu yassa kassaci atthÈya niyamitepi vuttanayameva. IssaravatÈyÈti paraÑ ÈpucchitvÈ vÈ anÈpucchitvÈ vÈ dÈtabbakiccaÑ natthi, ayamevettha pamÈÓanti evaÑ attano issarabhÈvena. Agghena kÈretabboti agghÈnur|paÑ dukkaÔena thullaccayena vÈ kÈretabbo. IssaravatÈya paribhuÒjato gÊvÈti na kevalaÑ ettheva gÊvÈ, heÔÔhÈ kulasa~gahatthÈya issaravatÈya vÈ dinnepi gÊvÈyeva. SukhÈditamevÈti antovihÈre nisÊditvÈ ghaÓÔippaharaÓÈdivuttavidhÈnassa katattÈ sukhÈditaÑ. SaÑghikaÒhi vebha~giyabhaÓÉaÑ antovihÈre vÈ bahisÊmÈya vÈ hotu, bahisÊmÈyaÑ Ôhitehi apaloketvÈ bhÈjetuÑ na vaÔÔati, ubhayattha Ôhitampi pana antosÊmÈyaÑ Ôhitehi apaloketvÈ bhÈjetuÑ vaÔÔatiyeva. Teneva tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ “vihÈreyeva nisÊditvÈ evaÑ katattÈ sukhÈditanti ÈhÈ”ti. AyaÒca attho vass|panÈyikakkhandhakaÔÔhakathÈyaÑ2 Èvi bhavissati. 150. VuttavÈdakavatth|su pÈÄiyaÑ yugasÈÔakanti sÈÔakayugaÑ. Tulanti palasataÑ. DoÓanti soÄasanÈÄimattaÑ. ParicchedaÑ pana katvÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 427 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 352 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 165

yattakaÑ icchitaÑ, tattakaÑ agghavasena vÈ cÊvarÈdipaccayavasena vÈ paricchedaÑ katvÈ. UpÈrambhÈti “bhadantÈ aparicchedaÑ katvÈ vadantÊ”ti evaÑ dosÈropanato. 153. ChÈtajjhattanti jÊghacchÈdukkhena pÊÄita-attasantÈnaÑ. Dhanukanti khuddakadhanukaÑ. Baddho hotÊti tiriyaÑ baddho hoti. SunakhadaÔÔhanti sÈmikehi vissajjitasunakhena gahitaÑ. YaÔÔhiyÈ saha pÈtetÊti s|karassa Ègamanato puretarameva tattha abajjhanatthÈya pÈteti. Maddanto gacchati, bhaÓÉadeyyanti ekas|karagghanakaÑ bhaÓÉaÑ dÈtabbaÑ. Na hi tena maggena gacchantÈ sabbeva s|karÈ tena pÈsena bajjhanti, ekoyeva paÔhamataraÑ gacchanto bajjhati, tasmÈ ekas|karagghanakaÑ bhaÓÉaÑ dÈtabbaÑ. PacchÈ gacchatÊti tena katapayogena agantvÈ pacchÈ sayameva gacchati. HeÔÔhÈ vuttesupi Êdisesu ÔhÈnesu eseva nayo. UddharitvÈ chaÉÉetÊti puretarameva uddharitvÈ chaÉÉeti. VihÈrabh|miyanti vihÈrasÈmantÈ araÒÒappadese. RakkhaÑ yÈcitvÈti rÈjarÈjamahÈmattÈdÊnaÑ santikaÑ gantvÈ anuddissa rakkhaÑ yÈcitvÈ.

KumÊnamukhanti kumÊnassa anto macchÈnaÑ pavisanamukhaÑ. Gumbe khipati, bhaÓÉadeyyamevÈti kumÊnassa anto pavisitabbÈnaÑ macchÈnaÑ agghena bhaÓÉadeyyaÑ. 156. VÊsatiÑsÈdivasena paricchinnÈ bhikkh| etthÈti paricchinnabhikkhukaÑ. TherÈnanti ÈgantukattherÈnaÑ. TesampÊti ÈvÈsikabhikkh|nampi. ParibhogatthÈyÈti saÑghikaparibhogavasena paribhuÒjanatthÈya. GahaÓeti pÈÔhaseso daÔÔhabbo. YatthÈti yasmiÑ ÈvÈse. AÒÒesaÑ atthibhÈvanti1 aÒÒesaÑ Ègantukabhikkh|naÑ atthibhÈvaÑ2. TatthÈti tÈdise ÈvÈse. BhÈjetvÈ khÈdantÊti ÈgantukÈnampi sampattÈnaÑ bhÈjetvÈ khÈdantÊti adhippÈyo. Cat|su paccayesu sammÈ upanentÊti ambaphalÈdÊni vikkiÓitvÈ cÊvarÈdÊsu cat|su paccayesu sammÈ upanenti3. CÊvaratthÈya niyametvÈ dinnÈti “imesaÑ rukkhÈnaÑ phalÈni vikkiÓitvÈ cÊvaresuyeva upanetabbÈni, na bhÈjetvÈ khÈditabbÈnÊ”ti evaÑ niyametvÈ dinnÈ. Tesupi ______________________________________________________________ 1. AbhÈvanti (SÊ, SyÈ) 2. AbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 3. UpanÈmenti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 166

ÈgantukÈ anissarÈti paccayaparibhogatthÈya niyametvÈ dinnattÈ bhÈjetvÈ khÈdituÑ anissarÈ.

Na tesu -pa- thÈtabbanti ettha Ègantukehi heÔÔhÈ vuttanayena bhÈjetvÈ khÈditabbanti adhippÈyo. TesaÑ katikÈya ÔhÈtabbanti “bhÈjetvÈ na khÈditabban”ti vÈ “ettakesu rukkhesu phalÈni gaÓhissÈmÈ”ti vÈ “ettakÈni phalÈni gaÓhissÈmÈ”ti vÈ “ettakÈnaÑ divasÈnaÑ abbhantare gaÓhissÈmÈ”ti vÈ “na kiÒci gaÓhissÈmÈ”ti vÈ evaÑ katÈya ÈvÈsikÈnaÑ katikÈya Ègantukehi ÔhÈtabbaÑ. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ “anissarÈti vacanena dÊpitoyeva attho mahÈpaccariyaÑ “catunnaÑ paccayÈnan”ti-ÈdinÈ vitthÈretvÈ dassito. ParibhogavasenevÈti ettha eva-saddo aÔÔhÈnappayutto. Paribhogavasena tameva bhÈjetvÈti yojetabbaÑ. EtthÈti etasmiÑ vihÈre raÔÔhe vÈ. SenÈsanapaccayanti senÈsanaÒca tadatthÈya niyametvÈ ÔhapitaÒca.

LÈmakakoÔiyÈti lÈmakaÑ ÈdiÑkatvÈ, lÈmakasenÈsanato paÔÔhÈyÈti vuttaÑ hoti. SenÈsanepi tiÓÈdÊni lÈmakakoÔiyÈva vissajjetabbÈni, senÈsanaparikkhÈrÈpi lÈmakakoÔiyÈva vissajjetabbÈ. M|lavatthucchedaÑ pana katvÈ na upanetabbanti iminÈ kiÑ vuttaÑ hotÊti? TÊsupi gaÓÔhipadesu tÈva idaÑ vuttaÑ “sabbÈni senÈsanÈni na vissajjetabbÈnÊti vuttaÑ hotÊ”ti. LÈmakakoÔiyÈ vissajjentehipi senÈsanabh|miyo na vissajjetabbÈti ayamattho vutto hotÊti no khanti, vÊmaÑsitvÈ yaÑ ruccati, taÑ gahetabbaÑ.

Dhammasantakena buddhap|jaÑ kÈtuÑ, buddhasantakena vÈ dhammap|jaÑ kÈtuÑ vaÔÔati, na vaÔÔatÊti? “TathÈgatassa kho etaÑ vÈseÔÔha adhivacanaÑ dhammakÈyo itipÊti ca, yo kho vakkali dhammaÑ passati, so maÑ passatÊ”ti1 ca vacanato vaÔÔatÊti vadanti. Keci pana “evaÑ sante ‘yo bhikkhave maÑ upaÔÔhaheyya, so gilÈnaÑ upaÔÔhaheyyÈ’ti vacanato buddhasantakena gilÈnassapi bhesajjaÑ kÈtuÑ yuttanti Èpajjeyya, tasmÈ na vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ akÈraÓaÑ. Na hi “yo bhikkhave maÑ upaÔÔhaheyya, so gilÈnaÑ upaÔÔhaheyyÈ”ti iminÈ attano ca gilÈnassa ca ekasadisatÈ tadupaÔÔhÈnassa ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 98 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 167

vÈ samaphalatÈ vuttÈ. AyaÒhettha attho “yo maÑ ovÈdÈnusÈsanÊkaraÓena upaÔÔhaheyya, so gilÈnaÑ upaÔÔhaheyya, mama ovÈdakaraÓena gilÈno upaÔÔhÈtabbo”ti. Bhagavato ca gilÈnassa ca upaÔÔhÈnaÑ ekasadisanti evaÑ panettha attho na gahetabbo. TasmÈ “yo vo Ènanda mayÈ dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so vo mamaccayena satthÈ”ti1 vacanato “ahaÒca panidÈni eko ovadÈmi anusÈsÈmi, mayi parinibbute imÈni caturÈsÊti buddhasahassÈni tumhe ovadissanti anusÈsissantÊ”ti vuttattÈ ca bahussutaÑ bhikkhuÑ pasaÑsantena ca “yo bahussuto, na so tumhÈkaÑ sÈvako nÈma, buddho nÈma esa cundÈ”ti vuttattÈ dhammagarukattÈ ca tathÈgatassa pubbanayo eva pasatthataroti amhÈkaÑ khanti.

PaÓÓaÑ ÈropetvÈti “ettakeheva rukkhehi ettakameva gahetabban”ti paÓÓaÑ ÈropetvÈ, likhitvÈti vuttaÑ hoti. NimittasaÒÒaÑkatvÈti sa~ketaÑ katvÈ. DÈrakÈti tesaÑ puttanattÈdayo dÈrakÈ. AÒÒepi ye keci gopakÈ honti, te sabbepi vuttÈ. SabbatthÈpi gihÊnaÑ gopakadÈne yattakaÑ gopakÈ denti, tattakaÑ gahetabbaÑ. SaÑghike pana yathÈparicchedameva gahetabbanti dÊpitattÈ “atthato ekan”ti vuttaÑ.

Tatoti yathÈvutta-uposathÈgÈrÈdikaraÓatthÈya ÔhapitadÈrusambhÈrato. ŒpucchitvÈti kÈrakasaÑghaÑ ÈpucchitvÈ. TaÑ sabbampi ÈharitvÈti anÈpucchitvÈpi tÈvakÈlikaÑ ÈharitvÈ. ŒharÈpentoti ettha anÈharÈpentepi dÈtabbameva. Ayameva bhikkhu issaroti ekassa bhikkhuno pÈpuÓanaÔÔhÈnaÑ, tatoyeva senÈsanato tassa dÈtabbaÑ, na ca so tato uÔÔhÈpetabboti vuttaÑ hoti.

“Udakap|janti cetiyaÔÔhÈnesu siÒcanan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. VattasÊsenÈti kevalaÑ saddhÈya, na vetanÈdi-atthÈya. Savatthukanti saha bh|miyÈ. TiÓamattaÑ pana dÈtabbanti kasmÈ vuttaÑ, kiÑ taÑ garubhaÓÉaÑ na hotÊti? Na hoti. Arakkhita-agopitaÔÔhÈne hi vinassakabhÈvena ÔhitaÑ garubhaÓÉaÑ na hoti, tasmÈ tÈdisaÑ sandhÈya “tiÓamattaÑ pana dÈtabban”ti vuttaÑ. JaggitvÈti saÑvacchare saÑvacchare jaggitvÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 129 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 168

KuÔÔanti gehabhittiÑ. PÈkÈranti parikkhepapÈkÈraÑ. Tatoti chaÉÉitavihÈrato. Tato ÈharitvÈ senÈsanaÑ kataÑ hotÊti sÈmantagÈmavÈsÊhi bhikkh|hi chaÉÉitavihÈrato dÈrusambhÈrÈdiÑ ÈharitvÈ senÈsanaÑ kataÑ hoti. 157. CatubhÈga-udakasambhÊnneti catutthabhÈgena udakena sambhinne. OdanabhÈjanÊyavatthusminti “dehi aparassa bhÈgan”ti ÈgatavatthusmiÑ. 159. AyyÈ attanÈ kÈtuÑ yuttampi na karonti, ativiya thaddhÈti pasÈdaÑ bhinditvÈ cittena kuppanti, tasmÈ “pasÈdÈnurakkhaÓatthÈyÈ”ti vuttaÑ. IddhiÑ paÔisaÑharÊti iddhiÑ vissajjesi. SakaÔÔhÈneyeva aÔÔhÈsÊti iddhiyÈ vissajjitattÈ eva “pÈsÈdo puna Ègacchat|”ti anadhiÔÔhitepi sayameva ÈgantvÈ sakaÔÔhÈneyeva aÔÔhÈsi. “YÈva dÈrakÈ pÈsÈdaÑ Èrohanti, tÈva pÈsÈdo tesaÑ santike hot|”ti pubbe adhiÔÔhitattÈ eva ca kÈlaparicchedaÑ katvÈ adhiÔÔhitena tato paraÑ iddhi vissajjitÈ nÈma hotÊti katvÈ vuttaÑ “thero iddhiÑ paÔisaÑharÊ”ti. YasmÈ te dÈrakÈ evaÑ gahetvÈ gatÈnaÑ santakÈ na honti, yasmÈ ca Êdisena payogena therena te ÈnÊtÈ nÈma na honti, tasmÈ thero evamakÈsÊti daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “vohÈravasenÈ”ti-Èdi. Attano pakativaÓÓaÑ avijahitvÈ bahiddhÈ hatthi-ÈdidassanaÑ “ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊ”ti1 ÈgataÒca adhiÔÔhÈnavasena nipphannattÈ adhiÔÔhÈniddhi nÈma. “So pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ kumÈrakavaÓÓaÑ vÈ dasseti nÈgavaÓÓaÑ vÈ -pa- vividhampi senÈby|haÑ dassetÊ”ti2 evaÑ ÈgatÈ iddhi pakativaÓÓavijahanavikÈravasena pavattattÈ vikubbaniddhi nÈma. AttÈnaÑ adassetvÈ bahiddhÈ hatthi-Èdidassanampi ettheva sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. PakativaÓÓavijahanaÒhi nÈma attano pakatir|passa aÒÒesaÑ adassanaÑ, na sabbena sabbaÑ tassa nirodhanaÑ. EvaÒca katvÈ “attÈnaÑ adassetvÈ bahiddhÈ hatthi-Èdidassanampi ettheva sa~gahitan”ti idaÑ “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ”ti vuttam|lapadena na virujjhati.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

DutiyapÈrÈjikavaÓÓanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 73; Ma 1. 98; SaÑ 3. 251 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 388 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 169

AnusÈsanÊkathÈvaÓÓanÈ

ParÈjitakilesenÈti santÈne puna anuppattidhammatÈpÈdanena cat|hi maggaÒÈÓehi saha vÈsanÈya samucchinnasabbakilesena. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Tena sikkhÈpadena samaÑ aÒÒaÑ anekanayavokiÓÓaÑ gambhÊratthavinicchayaÑ kiÒci sikkhÈpadaÑ na vijjatÊti yojetabbaÑ. Attho ca vinicchayo ca atthavinicchayÈ, gambhÊrÈ atthavinicchayÈ assÈti gambhÊratthavinicchayaÑ. Vatthumhi otiÓÓeti codanÈvatthumhi saÑghamajjhaÑ otiÓÓe, ekena ekasmiÑ codite, sayameva vÈ ÈgantvÈ attano1 katavÊtikkame Èrociteti vuttaÑ hoti. EtthÈti otiÓÓe vatthumhi.

VinicchayaÑ karontena sahasÈ “pÈrÈjikan”ti avatvÈ yaÑ kattabbaÑ, taÑ dassetuÑ “pÈÄin”ti-ÈdimÈha. Vinicchayoti pÈrÈjikÈpattivinicchayo. AvatvÈvÈti “tvaÑ pÈrÈjikaÑ Èpanno”ti avatvÈva. Kappiyepi ca vatthusminti avatvÈpi2 gaÓhituÑ kappiye3 mÈtupitusantakepi vatthusmiÑ. Lahuvattinoti theyyacittuppÈdena lahuparivattino. ŒsÊvisanti sÊghameva sakalasarÊre pharaÓasamatthavisaÑ.

AnusÈsanÊkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PÈrÈjikakaÓÉaÔÔhakathÈya

PaÔhamabhÈgavaÓÓanÈ samattÈ. _____

3. TatiyapÈrÈjika

TihÊti kÈyavacÊmanodvÈrehi. VibhÈvitanti pakÈsitaÑ, desitaÑ paÒÒattanti vuttaÑ hoti.

PaÔhamapaÒÒattinidÈnavaÓÓanÈ

162. TikkhattuÑ pÈkÈraparikkhepavaÉÉhanenÈti tikkhattuÑ pÈkÈraparikkhepena nagarabh|miyÈ vaÉÉhanena. VisÈlÊbh|tattÈti gÈvutantaraÑ gÈvutantaraÑ puthubh|tattÈ. BÈrÈÓasiraÒÒo kira4 aggamahesiyÈ kucchimhi ______________________________________________________________ 1. AttanÈ (SyÈ) 2. VatvÈ ca avatvÈ ca (SÊ, SyÈ) 3. Arahar|pe (SÊ, SyÈ) 4. Ma-®Ôha 1. 325; KhuddakapÈÔha-®Ôha 133 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 170

gabbho saÓÔhÈsi, sÈ ÒatvÈ raÒÒo nivedesi, rÈjÈ gabbhaparihÈraÑ adÈsi. SÈ sammÈ parihariyamÈnÈ gabbhaparipÈkÈle vijÈyanagharaÑ pÈvisi. PuÒÒavantÊnaÑ pacc|sasamaye gabbhavuÔÔhÈnaÑ hoti, sÈ ca tÈsaÑ aÒÒatarÈ, tena pacc|sasamaye alattakapaÔalabandhujÊvakapupphasadisaÑ maÑsapesiÑ vijÈyi. Tato “aÒÒÈ deviyo suvaÓÓabimbasadise putte vijÈyanti, aggamahesÊ maÑsapesinti raÒÒo purato mama avaÓÓo uppajjeyyÈ”ti cintetvÈ tena avaÓÓabhayena taÑ maÑsapesiÑ ekasmiÑ bhÈjane pakkhipitvÈ paÔikujjitvÈ rÈjamuddikÈya laÒchetvÈ ga~gÈya sote pakkhipÈpesi. Manussehi chaÉÉitamatte devatÈ ÈrakkhaÑ saÑvidahiÑsu. SuvaÓÓapaÔÔikaÒcettha jÈtihi~gulakena “bÈrÈÓasiraÒÒo aggamahesiyÈ pajÈ”ti likhitvÈ bandhiÑsu. Tato taÑ bhÈjanaÑ |mibhayÈdÊhi anupaddutaÑ ga~gÈsotena pÈyÈsi.

Tena ca samayena aÒÒataro tÈpaso gopÈlakakulaÑ1 nissÈya ga~gÈtÊre viharati. So pÈtova ga~gaÑ otiÓÓo taÑ bhÈjanaÑ ÈgacchantaÑ disvÈ paÑsuk|lasaÒÒÈya aggahesi. Athettha taÑ akkharapaÔÔikaÑ rÈjamuddikÈlaÒchanaÒca disvÈ muÒcitvÈ taÑ maÑsapesiÑ addasa. DisvÈnassa etadahosi “siyÈ gabbho, tathÈ hissa duggandhap|tibhÈvo natthÊ”ti. UdakappavÈhenÈgatassapi hi usmÈ na vigacchati, usmÈ ca nÈma ÊdisÈya saviÒÒÈÓakatÈya bhaveyyÈti “siyÈ gabbho”ti cintesi. PuÒÒavantatÈya pana duggandhaÑ nÈhosi sa-usumagatÈya p|tibhÈvo ca. EvaÑ pana cintetvÈ assamaÑ netvÈ naÑ suddhe okÈse Ôhapesi. Atha aÉÉhamÈsaccayena dve maÑsapesiyo ahesuÑ. TÈpaso disvÈ sÈdhukataraÑ Ôhapesi. Tato puna aÉÉhamÈsaccayena ekamekissÈ pesiyÈ hatthapÈdasÊsÈnamatthÈya paÒca paÒca piÄakÈ uÔÔhahiÑsu. Atha tato aÉÉhamÈsaccayena2 ekÈ maÑsapesi suvaÓÓabimbasadiso dÈrako, ekÈ dÈrikÈ ahosi. Tesu tÈpasassa puttasineho uppajji, dÈrakÈnaÑ puÒÒupanissayato a~guÔÔhakato cassa khÊraÑ nibbatti. Tato pabhuti ca khÊrabhattaÑ alabhittha. TÈpaso bhattaÑ bhuÒjitvÈ khÊraÑ dÈrakÈnaÑ mukhe ÈsiÒcati. TesaÑ pana yaÑ yaÑ udaraÑ pavisati, taÑ sabbaÑ maÓibhÈjanagataÑ viya dissati. Carimabhave bodhisatte kucchigate bodhisattamÈtu viya ______________________________________________________________ 1. GokulaÑ (SÊ, SyÈ) 2. AÔÔhamÈsaccayena (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 171

udaracchaviyÈ acchavippasannatÈya evaÑ te nicchavÊ ahesuÑ. Apare Èhu “sibbitvÈ ÔhapitÈ viya nesaÑ aÒÒamaÒÒaÑ lÊnÈ chavi ahosÊ”ti. EvaÑ te nicchavitÈya vÈ lÊnacchavitÈya vÈ “licchavÊ”ti paÒÒÈyiÑsu.

TÈpaso dÈrake posento uss|re gÈmaÑ bhikkhÈya pavisati, atidivÈ paÔikkamati. Tassa taÑ byÈpÈraÑ ÒatvÈ gopÈlakÈ ÈhaÑsu “bhante pabbajitÈnaÑ dÈrakaposanaÑ palibodho, amhÈkaÑ dÈrake detha, mayaÑ posessÈma, tumhe attano kammaÑ karothÈ”ti. TÈpaso “sÈdh|”ti paÔissuÓi. GopÈlakÈ dutiyadivase maggaÑ samaÑ katvÈ pupphehi okiritvÈ dhajapaÔÈkÈ ussÈpetvÈ t|riyehi vajjamÈnehi assamaÑ ÈgatÈ. TÈpaso “mahÈpuÒÒÈ dÈrakÈ, appamÈdeneva vaÉÉhetha, vaÉÉhetvÈ aÒÒamaÒÒaÑ ÈvÈhaÑ karotha, paÒcagorasena rÈjÈnaÑ tosetvÈ bh|mibhÈgaÑ gahetvÈ nagaraÑ mÈpetha, tattha kumÈraÑ abhisiÒcathÈ”ti vatvÈ dÈrake adÈsi. Te “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ dÈrake netvÈ posesuÑ. DÈrakÈ vuÉÉhimanvÈya kÊÄantÈ vivÈdaÔÔhÈnesu aÒÒe gopÈlakadÈrake hatthenapi pÈdenapi paharanti, te rodanti. “Kissa rodathÈ”ti ca mÈtÈpit|hi vuttÈ “ime nimmÈtÈpitikÈ tÈpasapositÈ amhe atÊva paharantÊ”ti vadanti. Tato nesaÑ posakamÈtÈpitaropi “ime dÈrakÈ aÒÒe dÈrake vihesenti dukkhÈpenti, na ime sa~gahetabbÈ, vajjetabbÈ ime”ti ÈhaÑsu. Tato pabhuti kira so padeso “vajjÊ”ti vuccati yojanasataparimÈÓena.

Atha taÑ padesaÑ gopÈlakÈ rÈjÈnaÑ tosetvÈ aggahesuÑ. Tattha ca nagaraÑ mÈpetvÈ soÄasavassuddesikaÑ kumÈraÑ abhisiÒcitvÈ rÈjÈnaÑ akaÑsu. RajjasampattidÈyakassa kammassa katattÈ asambhinne eva rÈjakule uppannattÈ ca rÈjakumÈrassa puÒÒÈnubhÈvasaÒcoditÈ devatÈdhiggahitÈ akaÑs|ti keci. DÈrakassa dÈrikÈya saddhiÑ vÈreyyaÑ katvÈ katikaÑ akaÑsu “bÈhirato dÈrikÈ na ÈnetabbÈ, ito dÈrikÈ na kassaci dÈtabbÈ”ti. TesaÑ paÔhamasaÑvÈsena dve dÈrakÈ jÈtÈ dhÊtÈ ca putto ca. EvaÑ soÄasakkhattuÑ dve dve jÈtÈ. Tato tesaÑ dÈrakÈnaÑ yathÈkkamaÑ vaÉÉhantÈnaÑ ÈrÈmuyyÈnanivÈsaÔÔhÈnaparivÈrasampattiÑ gahetuÑ appahontaÑ nagaraÑ tikkhattuÑ gÈvutantarena gÈvutantarena parikkhipiÑsu. Tassa punappunaÑ visÈlÊkatattÈ “vesÈlÊ”

VinayapiÔaka 172

tveva nÈmaÑ jÈtaÑ. Tena vuttaÑ “tikkhattuÑ pÈkÈraparikkhepavaÉÉhanena visÈlÊbh|tattÈ vesÈlÊti vuccatÊ”ti.

Idampi ca nagaranti na kevalaÑ rÈjagahasÈvatthiyo yevÈti dasseti. Tattha mahÈvanaÑ nÈmÈti-Èdi majjhimabhÈÓakasaÑyuttabhÈÓakÈnaÑ samÈnaÔÔhakathÈ. MajjhimaÔÔhakathÈyaÒhi1 saÑyuttaÔÔhakathÈyaÒca2 iminÈva nayena vuttaÑ. DêghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ3 pana “mahÈvaneti bahinagare himavantena saddhiÑ ekÈbaddhaÑ hutvÈ ÔhitaÑ sayaÑjÈtaÑ vanaÑ atthi, yaÑ mahantabhÈveneva mahÈvananti vuccati, tasmiÑ mahÈvane. K|ÔÈgÈrasÈlÈyanti tasmiÑ vanasaÓÉe saÑsÈrÈmaÑ patiÔÔhÈpesuÑ. Tattha kaÓÓikaÑ yojetvÈ thambhÈnaÑ upari k|ÔÈgÈrasÈlÈsa~khepena devavimÈnasadisaÑ pÈsÈdaÑ akaÑsu, taÑ upÈdÈya sakalopi saÑghÈrÈmo k|ÔÈgÈrasÈlÈti paÒÒÈyitthÈ”ti vuttaÑ. Vanamajjhe katattÈ “vanaÑ nissÈyÈ”ti vuttaÑ. ŒrÈmeti saÑghÈrÈme. HaÑsavaÔÔakacchadanenÈti haÑsavaÔÔakapaÔicchannena, haÑsamaÓÉalÈkÈrenÈti attho.

AnekapariyÈyenÈti ettha pariyÈya-saddo kÈraÓavacanoti Èha “anekehi kÈraÓehÊ”ti, ayaÑ kÈyo aviÒÒÈÓakopi saviÒÒÈÓakopi evampi asubho evampi asubhoti nÈnÈvidhehi kÈraÓehÊti attho. AsubhÈkÈrasandassanappavattanti kesÈdivasena tatthÈpi vaÓÓÈdito asubhÈkÈrassa sabbaso dassanavasena pavattaÑ. KÈyavicchandaniyakathanti attano parassa ca karajakÈye vicchandanuppÈdanakathaÑ. MuttaÑ vÈti-ÈdinÈ byatirekamukhena kÈyassa amanuÒÒataÑ dasseti. Tattha Èdito tÊhi padehi adassanÊyatÈya asÈrakatÈya, majjhe cat|hi duggandhatÈya, ante ekena lesamattenapi manuÒÒatÈbhÈvamassa dasseti. Atha khoti-ÈdinÈ anvayato sar|peneva amanuÒÒatÈya dassanaÑ. Chandoti dubbalarÈgo. RÈgoti balavarÈgo. “KesÈ lomÈdÊ”ti sa~khepato vuttamatthaÑ vibhÈgena dassetuÑ “yepi hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AsubhÈti Ègantukena subhÈkÈrena virahitattÈ asubhÈ. Asucinoti attano sabhÈveneva asucino. PaÔik|lÈti nÈgarikassa asucikaÔÔhÈnaÑ viya jigucchanÊyattÈ paÔik|lÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 325 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 3. 296 piÔÔhe. 3. DÊ-®Ôha 1. 276 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 173

KesÈ nÈmete vaÓÓatopi paÔik|lÈ, saÓÔhÈnatopi gandhatopi Èsayatopi okÈsatopi paÔik|lÈti dassento “so ca nesaÑ -pa- paÒcahi kÈraÓehi veditabbo”ti Èha. ManuÒÒepi1 hi yÈgupatte vÈ bhattapatte vÈ kesavaÓÓaÑ kiÒci disvÈ “kesamissakamidaÑ, haratha nan”ti jigucchanti, evaÑ kesÈ vaÓÓato paÔik|lÈ. RattiÑ paribhuÒjantÈpi kesasaÓÔhÈnaÑ akkavÈkaÑ vÈ makacivÈkaÑ vÈ chupitvÈ tatheva jigucchanti, evaÑ saÓÔhÈnatopi paÔik|lÈ. Telamakkhanapupphadh|pÈdisa~khÈravirahitÈnaÒca kesÈnaÑ gandho paramajeguccho hoti, tato jegucchataro aggimhi pakkhittÈnaÑ. KesÈ hi vaÓÓasaÓÔhÈnato appaÔik|lÈpi siyuÑ, gandhena pana paÔik|lÈyeva. YathÈ hi daharassa kumÈrakassa vaccaÑ vaÓÓato haliddivaÓÓaÑ, saÓÔhÈnatopi haliddipiÓÉasaÓÔhÈnaÑ, sa~kÈraÔÔhÈne chaÉÉitaÒca uddhumÈtakakÈÄasunakhasarÊraÑ vaÓÓato tÈlapakkavaÓÓaÑ, saÓÔhÈnato vaÔÔetvÈ vissaÔÔhamudi~gasaÓÔhÈnaÑ, dÈÔhÈpissa sumanamakuÔasadisÈti ubhayampi vaÓÓasaÓÔhÈnato siyÈ appaÔik|laÑ, gandhena pana paÔik|lameva, evaÑ kesÈpi siyuÑ vaÓÓasaÓÔhÈnato appaÔik|lÈ, gandhena pana paÔik|lÈyevÈti.

YathÈ pana asuciÔÔhÈne gÈmanissandena jÈtÈni s|peyyapaÓÓÈni nÈgarikamanussÈnaÑ jegucchÈni honti aparibhogÈni, evaÑ kesÈpi pubbalohitamuttakarÊsapittasemhÈdinissandena jÈtattÈ jegucchÈti idaÑ tesaÑ Èsayato pÈÔikulyaÑ. Ime ca kesÈ nÈma g|tharÈsimhi uÔÔhitakaÓÓakaÑ viya ekatiÑsakoÔÔhÈsarÈsimhi jÈtÈ, te susÈnasa~kÈraÔÔhÈnÈdÊsu jÈtasÈkaÑ viya parikhÈdÊsu jÈtakamalakuvalayÈdipupphaÑ viya ca asuciÔÔhÈne jÈtattÈ paramajegucchÈti idaÑ tesaÑ okÈsato pÈÔikulyaÑ. YathÈ ca kesÈnaÑ, evaÑ sabbakoÔÔhÈsÈnaÒca vaÓÓasaÓÔhÈnagandhÈsayokÈsavasena paÒcadhÈ paÔik|latÈ veditabbÈti Èha “evaÑ lomadÊnan”ti. PaÒcapaÒcappabhedenÈti ettha bÈhiratthasamÈso daÔÔhabbo paÒca paÒca pabhedÈ etassÈti paÒcapaÒcappabhedoti.

SaÑvaÓÓentoti vitthÈrento. AsubhÈyÈti asubhamÈtikÈya. PhÈtikammanti bahulÊkÈro. PaÒca~gavippahÊnaÑ paÒca~gasamannÈgatanti ettha2 kÈmacchando byÈpÈdo thinamiddhaÑ uddhaccakukkuccaÑ vicikicchÈti imesaÑ paÒcannaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 242; Abhi-®Ôha 2. 222 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Visuddhi 1. 141 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 174

nÊvaraÓÈnaÑ pahÈnavasena paÒca~gavippahÊnatÈ veditabbÈ. Na hi etesu appahÊnesu jhÈnaÑ uppajjati, tenassetÈni pahÈna~gÈnÊti vuccanti. KiÒcÈpi hi jhÈnakkhaÓe aÒÒepi akusalÈ dhammÈ pahÊyanti, tathÈpi etÈneva visesena jhÈnantarÈyakarÈni. KÈmacchandena hi nÈnÈvisayapalobhitaÑ cittaÑ na ekattÈrammaÓe samÈdhiyati, kÈmacchandÈbhibh|taÑ vÈ cittaÑ na kÈmadhÈtuppahÈnÈya paÔipadaÑ paÔipajjati, byÈpÈdena ca ÈrammaÓe paÔihaÒÒamÈnaÑ na nirantaraÑ pavattati, thinamiddhÈbhibh|taÑ akammaÒÒaÑ hoti, uddhaccakukkuccaparetaÑ av|pasantameva hutvÈ paribbhamati, vicikicchÈya upahataÑ jhÈnÈdhigamasÈdhikaÑ paÔipadaÑ nÈrohati. Iti visesena jhÈnantarÈyakarattÈ etÈneva pahÈna~gÈnÊti vuttÈni.

YasmÈ pana vitakko ÈrammaÓe cittaÑ abhiniropeti, vicÈro anuppabandhati, tehi avikkhepÈya sampÈditapayogassa cetaso payogasampattisambhavÈ pÊti pÊnanaÑ, sukhaÒca upabr|hanaÑ karoti, atha naÑ sasampayuttadhammaÑ etehi abhiniropanÈ nubandhana pÊnana upabr|hanehi anuggahitÈ ekaggatÈ ekattÈrammaÓe samaÑ sammÈ Èdhiyati, tasmÈ vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittekaggatÈti imesaÑ paÒcannaÑ uppattivasena paÒca~gasamannÈgatatÈ veditabbÈ. Uppannesu hi etesu paÒcasu jhÈnaÑ uppannaÑ nÈma hoti, tenassa etÈni paÒca samannÈgata~gÈnÊti vuccanti. TasmÈ na etehi samannÈgataÑ aÒÒadeva jhÈnaÑ nÈma atthÊti gahetabbaÑ. YathÈ pana a~gamattavaseneva catura~ginÊ senÈ, paÒca~gikaÑ t|riyaÑ, aÔÔha~giko ca maggoti vuccati, evamidampi a~gamattavaseneva “paÒca~gikan”ti vÈ “paÒca~gasamannÈgatan”ti vÈ vuccatÊti veditabbaÑ.

EtÈni ca paÒca~gÈni kiÒcÈpi upacÈrakkhaÓepi atthi, atha kho upacÈre pakaticittato balavatarÈni, idha pana upacÈratopi balavatarÈni r|pÈvacarakkhaÓappattÈni1. Ettha hi vitakko suvisadena ÈkÈrena ÈrammaÓe cittaÑ abhiniropayamÈno uppajjati, vicÈro ativiya ÈrammaÓaÑ anumajjamÈno, pÊtisukhaÑ sabbÈvantampi kÈyaÑ pharamÈnaÑ. Teneva vuttaÑ “nÈssa kiÒci sabbÈvato kÈyassa vivekajena pÊtisukhena apphuÔaÑ hotÊ”ti. CittekaggatÈpi heÔÔhimamhi samuggapaÔale uparimaÑ samuggapaÔalaÑ viya ÈrammaÓe suphusitÈ hutvÈ uppajjati. ______________________________________________________________ 1. R|pÈvacarajhÈnappattÈni (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 175

AyametesaÑ itarehi viseso, tasmÈ “paÒca~gasamannÈgatan”ti appanÈjhÈnameva visesetvÈ vuttaÑ.

TividhakalyÈÓaÑ dasalakkhaÓasampannanti ettha pana jhÈnassa ÈdimajjhapariyosÈnavasena tividhakalyÈÓatÈ, tesaÑyeva ÈdimajjhapariyosÈnÈnaÑ lakkhaÓavasena dasalakkhaÓasampannatÈ veditabbÈ. VitthÈranayaÑ panettha sayameva pakÈsayissati. Kilesacorehi anabhibhavanÊyattÈ jhÈnaÑ “cittamaÒj|san”ti vuttaÑ. NissÈyÈti pÈdakaÑ katvÈ.

DasalakkhaÓavibhÈvaneneva tividhakalyÈÓatÈpi vibhÈvitÈ hotÊti dasalakkhaÓaÑ tÈva dassento “tatrimÈnÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha pÈripanthÊkato cittavisuddhÊti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ attho “tatrÈyaÑ pÈÄÊ”ti-ÈdinÈ vuttapÈÄivaÓÓanÈyameva Èvi bhavissati. TatrÈti tasmiÑ dasalakkhaÓavibhÈvane. PaÔipadÈvisuddhÊti paÔipajjati jhÈnaÑ etÈyÈti paÔipadÈ, gotrabhupariyosÈno pubbabhÈgiyo bhÈvanÈnayo. Paripanthato visujjhanaÑ visuddhi, paÔipadÈya visuddhi paÔipadÈvisuddhi. SÈ panÈyaÑ yasmÈ jhÈnassa uppÈdakkhaÓe labbhati, tasmÈ vuttaÑ “paÔipadÈvisuddhi ÈdÊti. UpekkhÈnubr|hanÈti visodhetabbatÈdÊnaÑ abhÈvato jhÈnapariyÈpannÈya1 tatramajjhattupekkhÈya kiccanipphattiyÈ anubr|hanÈ. SÈ panÈyaÑ yasmÈ visesato jhÈnassa ÔhitikkhaÓe labbhati, tena vuttaÑ upekkhÈnubr|hanÈ majjhe”ti. SampahaÑsanÈti tattha dhammÈnaÑ anativattanÈdisÈdhakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena pariyodapanÈ. SÈ pana yasmÈ jhÈnassa osÈnakkhaÓe pÈkaÔÈ hoti, tasmÈ vuttaÑ “sampahaÑsanÈ pariyosanan”ti. ImÈni tÊÓi lakkhaÓÈnÊti paripanthato cittassa visujjhanÈkÈro, majjhimassa samathanimittassa paÔipajjanÈkÈro, tattha pakkhandanÈkÈroti imÈni tÊÓi jhÈnassa Èdito uppÈdakkhaÓe appanÈppattilakkhaÓÈni. Tehi ÈkÈrehi vinÈ appanÈppattiyÈ abhÈvato asati ca appanÈyaÑ tadabhÈvato ÈdikalyÈÓaÒceva visuddhipaÔipadattÈ yathÈvuttehi lakkhaÓehi samannÈgatattÈ ca tilakkhaÓasampannaÒca. IminÈ nayena majjhapariyosÈnalakkhaÓÈnaÒca yojanÈ veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. AjhÈnapariyÈpannÈya (Ka)

VinayapiÔaka 176

Keci pana “paÔipadÈvisuddhi nÈma sasambhÈriko upacÈro, upekkhÈnubr|hanÈ nÈma appanÈ, sampahaÑsanÈ nÈma paccavekkhaÓÈ”ti vaÓÓayanti, taÑ na yuttaÑ. TathÈ hi sati ajhÈnadhammehi jhÈnassa guÓasaÑkittanaÑ nÈma kataÑ hoti. Na hi bh|mantaraÑ bh|mantarapariyÈpannaÑ hoti, pÈÄiyÈ cetaÑ virujjhati. “EkattagataÑ cittaÑ paÔipadÈvisuddhipakkhandaÒceva hoti upekkhÈnubr|hitaÒca ÒÈÓena ca sampahaÑsitan”ti hi pÈÄiyaÑ1 vuttaÑ. Ettha hi ekattagataÑ cittanti indriyÈnaÑ ekarasabhÈvena ekaggatÈya ca sikhÈppattiyÈ tadanuguÓaÑ ekattagataÑ sasampayuttaÑ appanÈppattaÑ cittaÑ vuttaÑ, tasseva ca paÔipadÈvisuddhipakkhandatÈdi anantaraÑ vuccate. TasmÈ pÈÄiyaÑ ekasmiÑyeva appanÈcittakkhaÓe paÔipadÈvisuddhi-ÈdÊnaÑ vuttattÈ anto-appanÈyameva parikammÈgamanavasena paÔipadÈvisuddhi, tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ, dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ ca veditabbÈ.

KathaÑ2? YasmiÑ vÈre appanÈ uppajjati, tasmiÑ yo nÊvaraÓasa~khÈto kilesagaÓo tassa jhÈnassa paripantho, tato cittaÑ visujjhati visuddhattÈ ÈvaraÓavirahitaÑ hutvÈ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati. MajjhimaÑ samathanimittaÑ nÈma samappavatto appanÈsamÈdhiyeva, lÊnuddhaccasa~khÈtÈnaÑ ubhinnaÑ antÈnaÑ anupagamanena majjhimo, savisesaÑ paccanÊkadhammÈnaÑ v|pasamanato samatho, yogino sukhavisesÈnaÑ kÈraÓabhÈvato nimittanti katvÈ. Tassa pana appanÈcittassa anantarapaccayabh|taÑ gotrabhucittaÑ satipi parittamahaggatabhÈvabhede paccayapaccayuppannabhÈvabhede ca ekissÈyeva santatiyÈ pariÓÈm|pagamanato ekasantatipariÓÈmanayena tathattaÑ appanÈsamÈdhivasena samÈhitabhÈvaÑ upagacchamÈnaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati nÈma. EvaÑ paÔipannattÈ tathattupagamanena tattha pakkhandati nÈma. YasmiÒhi khaÓe tathattaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati, tasmiÑyeva khaÓe tathattupagamanena appanÈsamÈdhinÈ samÈhitabhÈv|pagamanena tattha pakkhandati nÈma. EvaÑ tÈva purimasmiÑ gotrabhucitte vijjamÈnÈ paripanthavisuddhimajjhimasamathappaÔipattipakkhandanÈkÈrÈ Ègamanavasena nipphajjamÈnÈ paÔhamassa jhÈnassa uppÈdakkhaÓeyeva paÔipadÈvisuddhÊti veditabbÈ. Teyeva hi ÈkÈrÈ paccayavisesato jhÈnakkhaÓe nipphajjamÈnÈ paÔipadÈvisuddhÊti vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 167 piÔÔhe. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 2. 76; Visuddhi 1. 144 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 177

EvaÑ visuddhassa pana tassa cittassa puna sodhetabbÈbhÈvato visodhane byÈpÈraÑ akaronto visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathabhÈv|pagamanena samathappaÔipannassa puna samÈdhÈne byÈpÈraÑ akaronto samathappaÔipannaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathappaÔipannabhÈvato eva cassa kilesasaÑsaggaÑ pahÈya ekattena upaÔÔhitassa puna ekattupaÔÔhÈne byÈpÈraÑ akaronto ekattupaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhati nÈma. EvaÑ tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ veditabbÈ.

Ye panete evaÑ upekkhÈnubr|hite tasmiÑ jhÈnacitte jÈtÈ samÈdhipaÒÒÈsa~khÈtÈ yuganaddhadhammÈ aÒÒamaÒÒaÑ anativattamÈnÈ hutvÈ pavattÈ, yÈni ca saddhÈdÊni indriyÈni nÈnÈkilesehi vimuttattÈ vimuttirasena ekarasÈni hutvÈ pavattÈni, yaÒcesa tadupagaÑ tesaÑ anativattana-ekarasasabhÈvÈnaÑ anucchavikaÑ vÊriyaÑ vÈhayati, yÈ cassa tasmi1 khaÓe pavattÈ ÈsevanÈ, sabbepi te ÈkÈrÈ yasmÈ ÒÈÓena saÑkilesavodÈnesu taÑ taÑ ÈdÊnavaÒca ÈnisaÑsaÒca disvÈ tathÈ tathÈ sampahaÑsitattÈ visodhitattÈ pariyodÈpitattÈ nipphannÈ, tasmÈ dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ veditabbÈti vuttaÑ.

Atha kasmÈ sampahaÑsanÈva “pariyosÈnan”ti vuttÈ, na upekkhÈnubr|hanÈti? YasmÈ tasmiÑ bhÈvanÈcitte upekkhÈvasena ÒÈÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti1, tasmÈ ÒÈÓakiccabh|tÈ sampahaÑsanÈ “pariyosÈnan”ti vuttÈ. TathÈ hi appanÈkÈle bhÈvanÈya samappavattiyÈ paÔipakkhassa ca suppahÈnato paggahÈdÊsu byÈpÈrassa akÈtabbato ajjhupekkhanÈva hoti. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “samaye cittassa ajjhupekkhanÈ visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhatÊ”ti ca Èdi. SÈ panÈyaÑ ajjhupekkhanÈ ÒÈÓassa kiccasiddhiyÈ hoti visesato ÒÈÓasÈdhanattÈ appanÈbyÈpÈrassa, tasmÈ ÒÈÓakiccabh|tÈ sampahaÑsanÈ “pariyosÈnan”ti vuttÈ. EvaÑ tividhÈya paÔipadÈvisuddhiyÈ laddhavisesÈya tividhÈya upekkhÈnubr|hanÈya sÈtisayaÑ paÒÒandriyassa adhimattabhÈvena catubbidhÈpi sampahaÑsanÈ sijjhatÊti ÈgamanupekkhÈÒÈÓakiccavasena dasapi ÈkÈrÈ jhÈne eva veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Na hoti (SyÈ)

VinayapiÔaka 178

EvaÑ tividhattagataÑ cittanti-ÈdÊni tasseva cittassa thomanavacanÈni. Tattha evaÑ tividhattagatanti evaÑ yathÈvuttena vidhinÈ paÔipadÈvisuddhipakkhandana-upekkhÈnubr|hanaÒÈÓasampahaÑsanÈvasena tividhabhÈvaÑ gataÑ. Vitakkasampannanti kisesakkhobhavirahitattÈ vitakkena sundarabhÈvamupagataÑ. Cittassa adhiÔÔhÈnasampannanti tasmiÑyeva ÈrammaÓe cittassa nirantarappavattisa~khÈtena adhiÔÔhÈnena sampannaÑ an|naÑ. YathÈ adhiÔÔhÈnavasiyaÑ adhiÔÔhÈnanti jhÈnappavatti, tathÈ idhÈpi cittassa adhiÔÔhÈnanti cittekaggatÈpi yujjati. Tena hi ekasmiÑyeva ÈrammaÓe cittaÑ adhiÔÔhÈti, na ettha vikkhipatÊti. SamÈdhisampannanti visuÑ vuttattÈ pana vuttanayeneva gahetabbo. Atha vÈ samÈdhisseva jhÈna~gasa~gahitattÈ “cittassa adhiÔÔhÈnasampannan”ti jhÈna~gapaÒcakavasena vuttaÑ. SamÈdhisampannanti indriyasa~gahitattÈ indriyapaÒcakavasena.

AsubhasaÒÒÈparicitenÈti sakalaÑ kÈyaÑ asubhanti pavattÈya saÒÒÈya sahagatattÈ jhÈnaÑ asubhasaÒÒÈ, tena paricitena paribhÈvitena. CetasÈti cittena. Bahulanti abhiÓhaÑ. Viharatoti viharantassa, asubhasamÈpattibahulassÈti attho. Methu na dhammasamÈpattiyÈti methunadhammena sama~gibhÈvato. PaÔilÊyatÊti ekapassena nilÊyati nilÊnaÑ viya hoti. PaÔikuÔatÊti sa~kucati. PaÔivattatÊti nivattati. Na sampasÈrÊyatÊti na visarati, abhirativasena na pakkhandatÊti attho. Atha vÈ paÔilÊyatÊti sa~kucati tattha paÔik|latÈya saÓÔhitattÈ. PaÔikuÔatÊti apasakkati na upasakkati. PaÔivattatÊti nivattati, tato eva na sampasÈrÊyatÊti. NhÈrudaddulanti nhÈrukhaÓÉaÑ nhÈruvilekhanaÑ vÈ.

AddhamÈsanti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. PaÔisallÊyitunti yathÈvuttakÈlaÑ paÔi paÔi divase divase samÈpattiyaÑ dhammacintÈya1 cittaÑ nilÊyituÑ. PayuttavÈcanti paccayapaÔisaÑyuttavÈcaÑ, buddhÈ imesu divasesu piÓÉÈya na caranti, vihÈreyeva nisÊdanti, tesaÑ dinnaÑ mahapphalaÑ hotÊti ÈdivacanaÑ.

KalyÈÓ|panissayavasenÈti pabbajjÈya upanissayavasena. ParekirÈti Kira-saddo arucis|canattho. TenÈha “idaÑ pana icchÈmattan”ti. Pavatti-ajÈnanaÑ ÈrocayitÈbhÈvo ÒÈte nivÈraÓaÒcÈti idaÑ tesaÑ ______________________________________________________________ 1. DhammacintÈyaÑ ca (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 179

icchÈmattaÑ, na pana kÈraÓanti attho. Apare pana vadanti “etasmiÑ kira aÉÉhamÈse na koci buddhaveneyyo ahosi, atha satthÈ imaÑ aÉÉhamÈsaÑ phalasamÈpattisukhena vÊtinÈmessÈmi, iti mayhaÒceva sukhavihÈro bhavissati, anÈgate ca pacchimÈ janatÈ ‘satthÈpi gaÓaÑ pahÈya ekako vihÈsi, kima~gaÑ pana mayan’ti diÔÔhÈnugatiÑ Èpajjissati, tadassa bhavissati dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈti iminÈ kÈraÓena evamÈhÈ”ti. Neva koci bhagavantaÑ upasa~kamatÊti ÔhapetvÈ piÓÉapÈtanÊhÈrakaÑ aÒÒo koci neva bhagavantaÑ upasa~kamati, bhikkhusaÑgho pana satthu vacanaÑ sampaÔicchitvÈ ekaÑ bhikkhuÑ adÈsi. So pÈtova gandhakuÔipariveÓasammajjanamukhodakadantakaÔÔhadÈnÈdÊni sabbakiccÈni tasmiÑ tasmiÑ khaÓe katvÈ apagacchati.

AnekakÈraÓasammissoti1 ettha kÈyassa asuciduggandhajegucchapaÔik|latÈva anekakÈraÓaÑ2. MaÓÉanakapakatikoti ala~kÈrakasabhÈvo. Koci taruÓopi yuvÈ na hoti, koci yuvÈpi maÓÉanakajÈtiko na hoti yathÈ upasantasabhÈvo ÈlasiyabyasanÈdÊhi vÈ abhibh|to, idha pana daharo ceva yuvÈ ca maÓÉanakajÈtiko ca adhippeto. PaÔhamayobbanaÑ nÈma pannarasavassato yÈva dvattiÑsa saÑvaccharÈni, soÄasavassato vÈ yÈva tettiÑsa vassÈni. KuÓapanti matakaÄevaraÑ, ahissa kuÓapaÑ ahikuÓapaÑ evaÑ itarÈnipi. AtipaÔik|lajigucchanÊyasabhÈvato cettha imÈneva tÊÓi vuttÈnÊti veditabbÈni. AÒÒesaÒhi sasas|karÈdÊnaÑ kuÓapaÑ manussÈ kaÔukabhaÓÉÈdÊhi abhisa~kharitvÈ paribhuÒjantipi, imesaÑ pana kuÓapaÑ abhinavampi jigucchantiyeva, ko pana vÈdo kÈlÈtikkamena p|tibh|te. AtipaÔik|lajigucchanÊyatÈ ca nesaÑ ativiya duggandhatÈya, sÈ ca ahÊnaÑ tikhiÓakopatÈya kukkuramanussÈnaÑ odanakummÈs|pacayatÈya ca sarÊrassa hotÊti vadanti.

SamaÓakuttakoti samaÓakiccako, kÈsÈvanivÈsanÈdivasena samaÓakiccakÈrÊti vuttaÑ hoti. TenÈha “samaÓavesadhÈrako”ti. SabbamakaÑs|ti puthujjanÈ sÈvajjepi tattha anavajjasaÒÒino hutvÈ karaÓakÈrÈpanasamanuÒÒatÈdibhedaÑ sabbamakaÑsu. Lohitakanti ettha “lohitagatan”tipi paÔhanti. Vagg|ti matÈ vaggumatÈ puÒÒasammatÈti ______________________________________________________________ 1. AnekÈkÈrasammissoti (SÊ) 2. AnekÈkÈraÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 180

pujjabhavaphalanibbattanena sattÈnaÑ punanena visodhanena puÒÒanti sammatÈ. PavÈhessÈmÊti gamayissÈmi, visodhessÈmÊti attho. 136. MÈradheyyaÑ vuccati tebh|makÈ dhammÈ. Vacanatthato pana mÈrassa dheyyaÑ mÈradheyyaÑ. Dheyyanti ÔhÈnaÑ vatthu nivÈso gocaro. MÈro vÈ ettha dhiyati tiÔÔhati pavattatÊti mÈradheyyaÑ, mÈroti cettha kilesamÈro adhippeto, kilesamÈravaseneva ca devaputtamÈrassa kÈmabhave Èdhipaccanti. MÈravisayaÑ nÈtikkamissatÊti cintetvÈti evamayaÑ saÑvegaÑ paÔilabhitvÈ mÈravisayaÑ atikkameyyÈpi, mayÈ pana evaÑ vutte uppannaÑ saÑvegaÑ paÔippassambhetvÈ mÈravisayaÑ nÈtikkamissatÊti evaÑ cintetvÈ. Dvivacananti dvikkhattuÑ vacanaÑ, ÈmeÉitavacananti vuttaÑ hoti. NiyojentÊti ettha ayaÑ andhabÈlÈ devatÈ evaÑ uppannasaÑvegam|lakaÑ samaÓadhammaÑ katvÈ “ayaÑ mÈravisayaÑ atikkameyyÈpÊ”ti cintetvÈ attano aÒÒÈÓatÈya “matÈ saÑsÈrato muccantÊ”ti evaÑladdhikÈpi samÈnÈ attano laddhivasena matÈ bhikkh| saÑsÈrato muccantÊti imamatthaÑ anupaparikkhitvÈ taÑ tattha niyojesÊti veditabbaÑ.

KiÒcÈpi asubhakathaÑ kathentena bhagavatÈ yathÈ tesaÑ bhikkh|naÑ maraÓabhayaÑ na bhavissati, tathÈ desitattÈ bhikkh|naÒca taÑ dhammakathaÑ sutvÈ asubhabhÈvanÈnuyogena kÈye vigatachandarÈgatÈya maraÓassa abhipatthitabhÈvato bhayaÑ natthi, taÑ pana asihatthaÑ tathÈ vicarantaÑ disvÈ tadaÒÒesaÑ bhikkh|naÑ uppajjanakabhayaÑ sandhÈya “hotiyeva bhayan”ti-Èdi vuttanti vadanti. “AttanÈpi attÈnaÑ jÊvitÈ voropenti, aÒÒamaÒÒampi jÊvitÈ voropentÊ”ti vuttattÈ “sabbÈnipi tÈni paÒca bhikkhusatÈni jÊvitÈ voropesÊ”ti idaÑ yebhuyyavasena vuttanti gahetabbaÑ. AppakaÑ hi |namadhikaÑ vÈ gaÓan|paguÑ na hotÊti “paÒcasatÈnÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ ye ca attanÈva attÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÒca jÊvitÈ voropesuÑ, te ÔhapetvÈ avasese puthujjanabhikkh| sabbe ca ariye ayaÑ jÊvitÈ voropesÊti veditabbaÑ. 164. PaÔisallÈnÈ vuÔÔhitoti ettha paÔisallÈnanti tehi tehi sattasa~khÈrehi paÔinivattitvÈ apasakkitvÈ sallÈnaÑ nilÊyanaÑ vivecanaÑ, kÈyacittehi tato vivittatÈ ekÊbhÈvoti vuttaÑ hoti. TenÈha

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 181

“ekÊbhÈvato”ti, pavivekatoti attho. EkÊbhÈvoti hi kÈyacittaviveko vutto. VuÔÔhitoti tato duvidhavivekato bhava~guppattiyÈ r|pÈrammaÓÈdisa~khÈrasamÈyogena gahaÔÔhapabbajitÈdisattasamÈgamena ca apeto. UddesaÑ paripucchaÑ gaÓhantÊti attano attano ÈcariyÈnaÑ santike gaÓhanti. KÈmaÑ dasÈnussatiggahaÓeneva ÈnÈpÈnassatipi gahitÈ, sÈ pana tattha sannipatitabhikkh|su bah|naÑ sappÈyÈ sÈtthikÈ ca, tasmÈ puna gahitÈ. TathÈ hi bhagavÈ tameva kammaÔÔhÈnaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ kathesi. ŒhÈre paÔik|lasaÒÒÈ asubhakammaÔÔhÈnasadisÈ, cattÈro pana ÈruppÈ ÈdikammikÈnaÑ ananur|pÈti tesaÑ idha aggahaÓaÑ daÔÔhabbaÑ.

VesÈliÑ upanissÈyÈti vesÈlÊnagaraÑ gocaragÈmaÑ katvÈ upaÔÔhÈnasÈlÈyanti dhammasabhÈyaÑ. MuhuttenevÈti satthari saddhamme ca gÈravena upagatabhikkh|naÑ vacanasamanantarameva uÔÔhahiÑs|ti katvÈ vuttaÑ. BuddhakÈle kira bhikkh| bhagavato sandesaÑ sirasÈ sampaÔicchituÑ ohitasotÈ viharanti. YassÈti yassa kattabbassa. KÈlanti desanÈkÈlaÑ sandhÈya vadati.

PaÔhamapaÒÒattinidÈna vaÓÓanÈ niÔhitÈ. _____

ŒnÈpÈnassatisamÈdhikathÈvaÓÓanÈ

165. ArahattappattiyÈti arahattappatti-atthÈya. AÒÒaÑ pariyÈyanti arahattÈdhigamatthÈya aÒÒampi kÈraÓaÑ. Œcikkhantoti pasaÑsÈpubbakaÑ desento, pasaÑsÈ ca tattha abhirucijananena ussÈhanatthÈ1. TaÒhi sutvÈ bhikkh| “bhagavÈ imaÑ samÈdhiÑ anekehi ÈkÈrehi pasaÑsati, santo kirÈyaÑ samÈdhi paÓÊto ca asecanako ca sukho ca vihÈro, pÈpadhamme ca ÔhÈnaso antaradhÈpetÊ”ti saÒjÈtÈbhirucino ussÈhajÈtÈ sakkaccaÑ anuyuÒjitabbaÑ paÔipajjitabbaÑ maÒÒanti.

Atthayojanakkamanti atthaÒca yojanakkamaÒca. BhagavÈ attano paccakkhabh|taÑ samÈdhiÑ desanÈnubhÈvena tesampi bhikkh|naÑ ÈsannaÑ paccakkhaÒca ______________________________________________________________ 1. UssÈhanatÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 182

karonto sampiÓÉanavasena “ayampi kho”ti-ÈdimÈha. AssÈsapassÈsapariggÈhikÈti dÊgharassÈdivisesehi saddhiÑ assÈsapassÈse paricchijja gÈhikÈ, te Èrabbha pavattÈti attho.

IdÈni yathÈvuttamatthaÑ pÈÄiyÈ vibhÈvento Èha “vuttaÒhetan”ti-Èdi. Tattha no passÈso no assÈsoti so soyeva attho paÔisedhena visesetvÈ vutto. AssÈsavasenÈti assÈsaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈti vuttaÑ hoti. PassÈsavasenÈti etthÈpi eseva nayo. UpaÔÔhÈnaÑ satÊti asammussanatÈya tameva assÈsaÑ passÈsaÒca upagantvÈ ÔhÈnaÑ sati nÈmÈti attho. EttÈvatÈ ÈnÈpÈnesu sati ÈnÈpÈnassatÊti ayamattho vutto hoti. IdÈni sativaseneva puggalaÑ niddisitukÈmena “yo assasati, tassu paÔÔhÈti, yo passa sati, tassupaÔÔhÈtÊ”ti vuttaÑ. Yo assasati, tassa sati assÈsaÑ upagantvÈ tiÔÔhati, yo passasati, tassa sati passÈsaÑ upagantvÈ tiÔÔhatÊti attho.

Yuttoti sampayutto. ŒnÈpÈnassatiyanti ÈnÈpÈnassatiyaÑ paccayabh|tÈyanti attho. PurimasmiÒhi atthe samÈdhissa satiyÈ sahajÈtÈdipaccayabhÈvo vutto sampayuttavacanato, dutiyasmiÑ pana upanissayabhÈvopi. UpacÈrajjhÈnasahagatÈ hi sati appanÈsamÈdhissa upanissayo hotÊti ubhayathÈpi sahajÈtÈdÊnaÑ sattannampi paccayÈnaÑ vasena paccayabhÈvaÑ dasseti. “Puna ca paraÑ udÈyi akkhÈtÈ mayÈ sÈvakÈnaÑ paÔipadÈ, yathÈpaÔipannÈ me sÈvakÈ cattÈro satipaÔÔhÈne bhÈventÊ”ti-ÈdÊsu1 uppÈdanavaÉÉhanaÔÔhena bhÈvanÈti vuccatÊti tadubhayavasena atthaÑ dassento “bhÈvitoti uppÈdito vaÉÉhito cÈ”ti Èha. Tattha bhÈvaÑ vijjamÈnataÑ ito gatoti bhÈvito, uppÈdito paÔiladdhamattoti attho. Uppanno pana laddhÈsevano bhÈvito, paguÓabhÈvaÑ ÈpÈdito vaÉÉhitoti attho. BahulÊkatoti bahulaÑ pavattito. Tena ÈvajjanÈdivasÊbhÈvappattimÈha. Yo hi vasÊbhÈvaÑ ÈpÈdito, so icchiticchitakkhaÓe samÈpajjitabbato2 punappunaÑ pavattissati. Tena vuttaÑ “punappunaÑ kato”ti. YathÈ “idheva bhikkhave samaÓo3 vivicceva kÈmehÊ”ti4 ca evamÈdÊsu paÔhamapade vutto ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 203 piÔÔhe. 2. SammÈpajjitabbato (SÊ, Ka) 3. Ma 1. 92; AÑ 1. 560 piÔÔhesu. 4. DÊ 3. 69; SaÑ 1. 412 piÔÔhesu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 183

eva-saddo dutiyÈdÊsupi vuttoyeva hoti, evamidhÈpÊti Èha “ubhayattha evasaddena niyamo veditabbo”ti.

Ubhayapadaniyamena laddhaguÓaÑ dassetuÑ “ayaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AsubhakammaÔÔhÈnanti asubhÈrammaÓaÑ jhÈnamÈha. TaÒhi asubhesu yogakammabhÈvato yogino sukhavisesÈnaÑ kÈraÓabhÈvato ca “asubhakammaÔÔhÈnan”ti vuccati. Kevalanti iminÈ ÈrammaÓaÑ nivatteti. PaÔivedhavasenÈti jhÈnapaÔivedhavasena. JhÈnaÒhi bhÈvanÈvisesena ijjhantaÑ attano visayaÑ paÔivijjhantameva pavattati yathÈsabhÈvato paÔivijjhÊyati cÈti paÔivedhoti vuccati. OÄÈrikÈrammaÓattÈti bÊbhacchÈrammaÓattÈ. PaÔik|lÈrammaÓattÈti jigucchitabbÈrammaÓattÈ. PariyÈyenÈti kÈraÓena lesantarena vÈ. ŒrammaÓasantatÈyapÊti anukkamena vicetabbataÑ pattÈrammaÓassa paramasukhumataÑ sandhÈyÈha. Sante hi sannisinne ÈrammaÓe pavattamÈno dhammo sayampi sannisinnova hoti. TenÈha “santo v|pasanto nibbuto”ti, nibbutasabbapariÄÈhoti attho. ŒrammaÓasantatÈya tadÈrammaÓÈnaÑ dhammÈnaÑ santatÈ lokuttaradhammÈrammaÓÈhi paccavekkhaÓÈhi dÊpetabbÈ.

NÈssa santapaÓÊtabhÈvÈvahaÑ kiÒci secananti asecanako, asecanakattÈ anÈsittako, anÈsittakattÈ eva abbokiÓÓo asammisso parikammÈdinÈ, tatoyeva pÈÔiyekko, visuÑyeveko ÈveÓiko asÈdhÈraÓo. SabbametaÑ sarasato eva santabhÈvaÑ dassetuÑ vuttaÑ, parikammaÑ vÈ santabhÈvanimittaÑ. Parikammanti ca kasiÓakaraÓÈdinimittuppÈdapariyosÈnaÑ, tÈdisaÑ idha natthÊti adhippÈyo. TadÈ hi kammaÔÔhÈnaÑ nirassÈdattÈ asantaÑ appaÓÊtaÑ siyÈ. UpacÈrena vÈ natthi ettha santatÈti yojanÈ. YathÈ upacÈrakkhaÓe nÊvaraÓavigamena a~gapÈtubhÈvena ca paresaÑ santatÈ hoti, na evamimassa. AyaÑ pana Èdimanasi -pa- paÓÊto cÈti yojanÈ. KecÊti uttaravihÈravÈsike sandhÈyÈha. AnÈsittakoti upasecanena anÈsittako. TenÈha “ojavanto”ti, ojavantasadisoti attho. Madhuroti iÔÔho. CetasikasukhappaÔilÈbhasaÑvattanaÑ tikacatukkajjhÈnavasena upekkhÈya vÈ santabhÈvena sukhagatikattÈ sabbesampi vasena veditabbaÑ. JhÈnasamuÔÔhÈnapaÓÊtar|paphuÔasarÊratÈvasena pana

VinayapiÔaka 184

kÈyikasukhappaÔilÈbhasaÑvattanaÑ daÔÔhabbaÑ, taÒca kho jhÈnato vuÔÔhitakÈle. ImasmiÑ pakkhe appitappitakkhaÓeti idaÑ hetumhi bhummavacanaÑ daÔÔhabbaÑ.

Avikkhambhiteti jhÈnena sakasantÈnato anÊhaÔe appahÊne. Akosallasambh|teti akosallaÑ vuccati avijjÈ, tato sambh|te. AvijjÈpubba~gamÈ hi sabbe pÈpadhammÈ. KhaÓenevÈti attano pavattikkhaÓeneva. AntaradhÈpetÊti ettha antaradhÈpanaÑ vinÈsanaÑ. TaÑ pana jhÈnakattukassa1 idhÈdhippetattÈ pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ hotÊti Èha “vikkhambhetÊ”ti. V|pasametÊti visesena upasameti. Visesena upasamanaÑ pana sammadeva upasamanaÑ hotÊti Èha “suÔÔhu upasametÊ”ti.

Nanu ca aÒÒopi samÈdhi attano pavattikkhaÓeneva paÔipakkhadhamme antaradhÈpeti v|pasameti, atha kasmÈ ayameva samÈdhi evaÑ visesetvÈ vuttoti? PubbabhÈgato paÔÔhÈya nÈnÈvitakkav|pasamanasabbhÈvato. VuttaÒhetaÑ “ÈnÈpÈnassati bhÈvetabbÈ vitakkupacchedÈyÈ”ti2. Apica tikkhapaÒÒassa ÒÈÓuttarassetaÑ kammaÔÔhÈnaÑ, ÒÈÓuttarassa ca kilesappahÈnaÑ itarehi sÈtisayaÑ yathÈ saddhÈdhimuttehi diÔÔhippattassa, tasmÈ imaÑ visesaÑ sandhÈya “ÔhÈnaso antaradhÈpeti v|pasametÊ”ti vuttaÑ. Atha vÈ nimittapÈtubhÈve sati khaÓeneva a~gapÈtubhÈvasabbhÈvato ayameva samÈdhi “ÔhÈnaso antaradhÈpeti v|pasametÊ”ti vutto yathÈ taÑ mahato akÈlameghassa uÔÔhitassa dhÈrÈnipÈte khaÓeneva3 pathaviyaÑ rajojallassa v|pasamo. TenevÈha “seyyathÈpi bhikkhave mahÈ akÈlamegho uÔÔhito”ti-Èdi. SÈsanikassa jhÈnabhÈvanÈ yebhuyyena nibbedhabhÈgiyÈva hotÊti Èha “nibbedhabhÈgiyattÈ”ti. BuddhÈnaÑ pana ekaÑsena nibbedhabhÈgiyÈva hoti. Imameva hi kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetvÈ sabbepi sammÈsambuddhÈ sammÈsambodhiÑ adhigacchanti, ariyamaggassa pÈdakabh|to ayaÑ samÈdhi anukkamena vaÉÉhitvÈ ariyamaggabhÈvaÑ upagato viya hotÊti Èha “anupubbena ariyamaggavuÉÉhippatto”ti. AyaÑ panattho virÈganirodhapaÔinissaggÈnupassanÈnaÑ vasena sammadeva yujjati. ______________________________________________________________ 1. JhÈnavatthukassa (SyÈ) 2. AÑ 3. 165; Khu 1. 120 piÔÔhesu. 3. DhÈrÈnipÈto khaÓeneva (SÊ), dhÈrÈnipÈtakkhaÓeneva (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 185

Kathanti idaÑ pucchanÈkÈravibhÈvanapadaÑ, pucchÈ cettha kathetukamyatÈvasena aÒÒesaÑ asambhavato, sÈ ca upari desanaÑ ÈruÄhÈnaÑ sabbesaÑ pakÈravisesÈnaÑ ÈmasanavasenÈti imamatthaÑ dassento “kathanti -pa- vitthÈretukamyatÈpucchÈ”ti1 Èha. KathaÑ bahulÊkatoti etthÈpi ÈnÈpÈnassatisamÈdhÊti padaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. Tattha kathanti ÈnÈpÈnassatisamÈdhibahulÊkÈraÑ nÈnappakÈrato vitthÈretukamyatÈpucchÈ. BahulÊkato ÈnÈpÈnassatisamÈdhÊti tathÈ puÔÔhadhammanidassananti imamatthaÑ “vaseva nayo”ti iminÈyeva atidissati. HeÔÔhÈ papaÒcavasena vuttamatthaÑ sukhaggahaÓatthaÑ sa~gahetvÈ dassento “ayaÑ panettha sa~khepattho”ti Èha, piÓÉatthoti vuttaÑ hoti.

Tamatthanti taÑ “kathaÑ bhÈvito”ti-ÈdinÈ pucchÈvasena sa~khepato vuttamatthaÑ. “Idha tathÈgato loke uppajjatÊ”ti-ÈdÊsu2 idha-saddo lokaÑ upÈdÈya vutto. “Idheva tiÔÔhamÈnassÈ”ti-ÈdÊsu3 okÈsaÑ. “IdhÈhaÑ bhikkhave bhuttÈvÊ assaÑ pavÈrito”ti-ÈdÊsu4 padap|raÓamattaÑ. “Idha bhikkhu dhammaÑ pariyÈpuÓÈtÊ”ti-ÈdÊsu5 pana sÈsanaÑ. “Idha bhikkhave bhikkh|”ti idhÈpi sÈsanamevÈti dassento “bhikkhave imasmiÑ sÈsane bhikkh|”ti vatvÈ tamevatthaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassetuÑ “ayaÑhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha sabbappakÈra-ÈnÈpÈnassatisamÈdhinibbattakassÈti sabbappakÈraggahaÓaÑ soÄasa pakÈre sandhÈya. Te hi imasmiÑyeva sÈsane. BÈhirakÈ hi jÈnantÈ Èdito catuppakÈrameva jÈnanti. TenÈha “aÒÒasÈsanassa tathÈbhÈvappaÔisedhano”ti, yathÈvuttassa puggalassa nissayabhÈvappaÔisedhanoti attho. Etena “idha bhikkhave”ti idaÑ antogadha-eva-saddanti dasseti6. Santi hi ekapadÈnipi avadhÈraÓÈni yathÈ vÈyubhakkhoti. TenevÈha “idheva bhikkhave samaÓo”ti-Èdi. ParipuÓÓasamaÓakaraÓadhammo hi yo, so sabbappakÈra-ÈnÈpÈnassatisamÈdhinibbattako. ParappavÈdÈti paresaÑ aÒÒatitthiyÈnaÑ nÈnappakÈravÈdÈ titthÈyatanÈni. ______________________________________________________________ 1. KathetukamyatÈpucchÈti (sabbattha) 2. Ma 1. 236; AÑ 1. 169 piÔÔhesu. 3. DÊ 2. 227 piÔÔhe. 4. Ma 1. 16 piÔÔhe. 5. AÑ 2. 76 piÔÔhe. 6. Etena “idha bhikkhave”ti ettha idha-saddo antogadha eva-saddatthoti dasseti

(M|lapaÓÓÈsake satipaÔÔhÈnasuttaÔÊkÈyaÑ)

VinayapiÔaka 186

AraÒÒÈdikasseva bhÈvanÈnur|pasenÈsanataÑ dassetuÑ “imassa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Duddamo damathaÑ anupagato goÓo k|ÔagoÓo, yathÈ thanehi sabbaso khÊraÑ na paggharati, evaÑ dohapaÔibandhinÊ k|Ôadhenu. AssÈti gopassa. R|pasaddÈdike paÔicca uppajjanaka-assÈdo r|pÈrammaÓÈdiraso. Pubbe ÈciÓÓÈrammaÓanti pabbajitato pubbe, anÈdimati vÈ saÑsÈre paricitÈrammaÓaÑ. UpacÈravasena upanisÊdati, appanÈvasena upanipajjatÊti yojetabbaÑ.

IdhÈti imasmiÑ sÈsane. NibandheyyÈti bandheyya. SatiyÈti sammadeva kammaÔÔhÈnasallakkhaÓavasappavattÈya satiyÈ. ŒrammaÓeti kammaÔÔhÈnÈrammaÓe. DaÄhanti thiraÑ, yathÈ satokÈrissa upacÈrappanÈbhedo samÈdhi ijjhati, tathÈ thÈmagataÑ katvÈti attho.

Muddhabh|tanti santatÈdivisesaguÓavantatÈya buddhÈdÊhi ariyehi samÈsevitabhÈvato ca muddhasadisaÑ, uttamanti attho. VisesÈdhigamadiÔÔhadhammasukhavihÈrapadaÔÔhÈnanti sabbesaÑ buddhÈnaÑ ekaccÈnaÑ paccekabuddhÈnaÑ buddhasÈvakÈnaÒca visesÈdhigamassa ceva aÒÒakammaÔÔhÈnena adhigatavisesÈnaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈrassa ca padaÔÔhÈnabh|taÑ. VatthuvijjÈcariyo viya bhagavÈ yogÊnaÑ anur|panivÈsaÔÔhÈnupadissanato. Bhikkhu dÊpisadiso araÒÒe ekako viharitvÈ paÔipakkhanimmathanena icchitatthasÈdhanato. Phalamuttamanti sÈmaÒÒaphalamÈha. Parakkamajavayoggabh|minti bhÈvanussÈhajavassa yoggakaraÓabh|mibh|taÑ.

EvaÑ vuttalakkhaÓes|ti abhidhammapariyÈyena suttantapariyÈyena vuttalakkhaÓesu. RukkhasamÊpanti “yÈvatÈ majjhanhike kÈle samantÈ chÈyÈ pharati, nivÈte paÓÓÈni patanti, ettÈvatÈ rukkham|lanti vuccatÊ”ti evaÑ vuttaÑ rukkhassa samÊpaÔÔhÈnaÑ. AvasesasattavidhasenÈsananti pabbataÑ kandaraÑ giriguhaÑ susÈnaÑ vanappatthaÑ abbhokÈsaÑ palÈlapuÒjanti evaÑ vuttaÑ. UtuttayÈnuk|laÑ dhÈtucariyÈnuk|lanti gimhÈdi-ututtayassa semhÈdidhÈtuttayassa mohÈdicaritattayassa ca anuk|laÑ. TathÈ hi gimhakÈle araÒÒaÑ anuk|laÑ sommasÊtalabhÈvato, hemante rukkham|laÑ himapÈtanivÈraÓato, vassakÈle suÒÒÈgÈraÑ vassanivÈraÓagehasambhavato. SemhadhÈtukassa semhapakatikassa araÒÒaÑ anuk|laÑ d|raÑ gantvÈ bhikkhÈcaraÓena semhassa v|pasamanato, pittadhÈtukassa rukkham|laÑ anuk|laÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 187

sÊtavÈtasamphassasambhavato, vÈtadhÈtukassa suÒÒÈgÈraÑ anuk|laÑ vÈtanivÈraÓato. Mohacaritassa araÒÒaÑ anuk|laÑ, mahÈ-araÒÒe hi cittaÑ na sa~kucati vivaÔa~gaÓabhÈvato. Dosacaritassa rukkham|laÑ anuk|laÑ pasÈdanÊyabhÈvato. RÈgacaritassa suÒÒÈgÈraÑ anuk|laÑ visabhÈgÈrammaÓÈnaÑ pavesanivÈraÓato. AlÊnÈnuddhaccapakkhikanti asa~kocÈvikkhepapakkhikaÑ. SayanaÒhi kosajjapakkhikaÑ, ÔhÈnaca~kamanÈni uddhaccapakkhikÈni, na evaÑ nisajjÈ. Tato eva tassÈ santatÈ. NisajjÈya daÄhabhÈvaÑ palla~kÈbhujanena, assÈsapassÈsÈnaÑ pavattanasukhataÑ uparimakÈyassa ujukaÔÔhapanena, ÈrammaÓapariggah|pÈyaÑ parimukhaÑ satiyÈ Ôhapanena dassento.

�rubaddhÈsananti |r|namadhobandhanavasena1 nisajjÈ. HeÔÔhimakÈyassa anujukaÑ ÔhapanaÑ nissajjÈvacaneneva bodhitanti. UjuÑ kÈyanti etta kÈya-saddo uparimakÈyavisayoti Èha “uparimaÑ sarÊraÑ ujukaÑ ÔhapetvÈ”ti. TaÑ pana ujukaÔÔhapanaÑ sar|pato payojanato ca dassetuÑ “aÔÔhÈrasÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Na paÓamantÊti na oÓamanti. Na paripatatÊti na vigacchati vÊthiÑ na vila~gheti, tato eva pubbenÈparaÑ visesuppattiyÈ vuÉÉhiÑ phÈtiÑ upagacchati. Idha pari-saddo abhi-saddena samÈnatthoti Èha “kammaÔÔhÈnÈbhimukhan”ti, bahiddhÈ puthuttÈrammaÓato nivÈretvÈ kammaÔÔhÈnaÑyeva purakkhatvÈti attho. ParÊti pariggahaÔÔho “pariÓÈyikÈ”ti-ÈdÊsu2 viya. NiyyÈnaÔÔho paÔipakkhato niggamanaÔÔho, tasmÈ pariggahitaniyyÈnanti sabbathÈ gahitÈsammosaÑ pariccattasammosaÑ satiÑ katvÈ, paramaÑ satinepakkaÑ upaÔÔhapetvÈti attho. SatovÈti satiyÈ samannÈgato eva saranto eva assasati, nÈssa kÈci sativirahitÈ assÈsappavatti hotÊti attho. Sato passasatÊti etthÈpi satova passasatÊti eva-saddo ÈnetvÈ vattabbo. SatokÈrÊti sato eva hutvÈ satiyÈ eva vÈ kÈtabbassa kattÈ, karaÓasÊlo vÈ.

BÈttiÑsÈya ÈkÈrehÊti cat|su catukkesu ÈgatÈni dÊgharassÈdÊni soÄasa padÈni assÈsapassÈsavasena dvidhÈ vibhajitvÈ vuttehi dÊghamassÈsaÑ ÈdiÑ katvÈ paÔinissaggÈnupassipassÈsapariyantehi bÈttiÑsÈkÈrehi. Yadi “satova assasati, sato passasatÊ”ti etassa vibha~ge vuttaÑ, atha kasmÈ ______________________________________________________________ 1. �r|naÑ mithobandhanavasena (SyÈ) 2. Abhi 1. 20 piÔÔhÈdÊsu.

VinayapiÔaka 188

“assasati passasati”cceva avatvÈ “satokÈrÊ”ti vuttaÑ? EkarasaÑ desanaÑ kÈtukÈmatÈya. PaÔhamacatukke padadvayameva hi vattamÈnakÈlavasena ÈgataÑ, itarÈni anÈgatakÈlavasena, tasmÈ ekarasaÑ desanaÑ kÈtukÈmatÈya sabbattha “satokÈri”cceva vuttaÑ. DÊghaÑassÈsavasenÈti dÊgha-assÈsavasena, vibhatti-alopaÑ katvÈ niddeso. DÊghanti vÈ bhagavatÈ vutta-assÈsavasena. Cittassa ekaggataÑ avikkhepanti vikkhepassa paÔipakkhabhÈvato avikkhepoti laddhanÈmaÑ cittassa ekaggabhÈvaÑ pajÈnato sati upaÔÔhitÈ ÈrammaÓaÑ upagantvÈ ÔhitÈ hoti. TÈya satiyÈ tena ÒÈÓenÈti yathÈvuttÈya satiyÈ yathÈvuttena ca ÒÈÓena. IdaÑ vuttaÑ hoti–dÊghaÑ assÈsaÑ ÈrammaÓabh|taÑ avikkhittacittassa asammohato vÈ sampajÈnantassa tattha sati upaÔÔhitÈva hoti, taÑ sampajÈnantassa ÈrammaÓakaraÓavasena asammohavasena vÈ sampajaÒÒaÑ, tadadhÊnasatisampajaÒÒena taÑsama~gÊ yogÈvacaro satokÈrÊ nÈma hotÊti. PaÔinissaggÈnupassÊ assÈsavasenÈti paÔinissaggÈnupassÊ hutvÈ assasanassa vasena. “PaÔinissaggÈnupassi assÈsavasenÈ”ti vÈ pÈÔho, tassa paÔinissaggÈnupassino assÈsÈ paÔinissaggÈnupassi assÈsÈ, tesaÑ vasenÈti attho.

Anto uÔÔhitasasanaÑ assÈso, bahi uÔÔhitasasanaÑ passÈsoti Èha “assÈsoti bahinikkhamanavÈto”ti-Èdi. SuttantaÔÔhakathÈyaÑ pana bahi uÔÔhahitvÈpi anto sasanato assÈso, anto uÔÔhahitvÈpi bahi sasanato passÈsoti katvÈ uppaÔipÈÔiyÈ vuttaÑ. Atha vÈ mÈtukucchiyaÑ bahi nikkhamituÑ aladdhokÈso nÈsikÈvÈto mÈtukucchito nikkhantamatte paÔhamaÑ bahi nikkhamatÊti vinayaÔÔhakathÈyaÑ uppattikkamena “Èdimhi sÈso assÈso”ti bahinikkhamanavÈto vutto. TenevÈha “sabbesampi gabbhaseyyakÈnan”ti-Èdi. SuttantaÔÔhakathÈyaÑ pana pavattiyaÑ bhÈvanÈrambhasamaye paÔhamaÑ nÈsikÈvÈtassa anto ÈkaÉÉhitvÈ pacchÈ bahi vissajjanato pavattikkamena “Èdimhi sÈso assÈso”ti antopavisanavÈto vutto. Suttantanayoyeva cettha “assÈsÈdimajjhapariyosÈnaÑ satiyÈ anugacchato ajjhattaÑ vikkhepagatena cittena kÈyopi cittampi sÈraddhÈ ca honti iÒjitÈ ca phanditÈ ca, passÈsÈdimajjhapariyosÈnaÑ satiyÈ anugacchato

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 189

bahiddhÈ vikkhepagatena cittena kÈyopi cittampi sÈraddhÈ ca honti iÒjitÈ ca phanditÈ cÈ”ti imÈya pÈÄiyÈ1 sameti. “BhÈvanÈrambhe pavattikkamasseva icchitattÈ sundarataro”ti vadanti. TÈluÑ Èhacca nibbÈyatÊti tÈluÑ Èhacca nirujjhati. Tena kira sampatijÈto bÈladÈrako khipitaÑ karoti. EvaÑ tÈvÈti-Èdi yathÈvuttassa atthassa nigamanaÑ. Keci “evaÑ tÈvÈti anenu pavattikkamena assÈso bahinikkhamanavÈtoti gahetabbanti adhippÈyo”ti vadanti.

AddhÈnavasenÈti kÈladdhÈnavasena. AyaÒhi addhÈna-saddo kÈlassa desassa ca vÈcakoti. Tattha desaddhÈnaÑ udÈharaÓabhÈvena dassetvÈ kÈladdhÈnassa vasena assÈsapassÈsÈnaÑ dÊgharassataÑ vibhÈvetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha okÈsaddhÈnanti okÈsabh|taÑ addhÈnaÑ. PharitvÈti byÈpetvÈ. CuÓÓavicuÓÓÈpi anekakalÈpabhÈvena. DÊghamaddhÈnanti dÊghaÑ padesaÑ. TasmÈti saÓikaÑ pavattiyÈ dÊghasantÈnatÈya dÊghÈti vuccanti. Ettha ca hatthi-ÈdisarÊre sunakhÈdisarÊre ca assÈsapassÈsÈnaÑ desaddhÈnavisiÔÔhena kÈladdhÈnavaseneva dÊgharassatÈ vuttÈti veditabbÈ “saÓikaÑ p|retvÈ saÓikameva nikkhamanti, sÊghaÑ p|retvÈ sÊghameva nikkhamantÊ”ti vacanato. Manusses|ti samÈnappamÈÓesupi manussasarÊresu. DÊghaÑ assasantÊti dÊghaÑ assÈsappabandhaÑ pavattentÊti attho. PassasantÊti etthÈpi eseva nayo. SunakhasasÈdayo viya rassaÑ assasanti passasanti cÈti yojanÈ. IdaÑ pana dÊghaÑ rassaÒca assasanaÑ passasanaÒca tesaÑ sattÈnaÑ sarÊrassa sabhÈvoti daÔÔhabbaÑ. Tesanti tesaÑ sattÈnaÑ. Teti assÈsapassÈsÈ. IttaramaddhÈnanti appakaÑ kÈlaÑ. NavahÈkÈrehÊti bhÈvanamanuyuÒjantassa pubbenÈparaÑ aladdhavisesassa kevalaÑ addhÈnavasena Èdito vuttÈ tayo ÈkÈrÈ, te ca kho ekacco assÈsaÑ suÔÔhu saÑlakkheti, ekacco passÈsaÑ, ekacco tadubhayanti imesaÑ tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ vasena. Keci pana “assasatipi passasatipÊti ekajjhaÑvacanaÑ bhÈvanÈya nirantaraÑ pavattidassanatthan”ti vadanti. Chandavasena pubbe viya tayo, tathÈ pÈmojjavasenÈti imehi navati ÈkÈrehi.

KÈmaÒcettha ekassa puggalassa tayo-eva ÈkÈrÈ labbhanti, tantivasena pana sabbesaÑ pÈÄi-ÈruÄhattÈ tesaÑ vasena parikammassa kÈtabbattÈ ca ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 365 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 190

“tatrÈyaÑ bhikkhu navahÈkÈrehÊ”ti vuttaÑ. EvaÑ pajÈnatoti evaÑ yathÈvuttehi ÈkÈrehi assÈsapassÈse pajÈnato, tattha manasikÈraÑ pavattentassa. EkenÈkÈrenÈti dÊghaÑ assÈsÈdÊsu cat|su ÈkÈresu ekena ÈkÈrena, navasu tÊsu vÈ ekena. TathÈ hi vakkhati–

“DÊgho rasso ca assÈso, PassÈsopi ca tÈdiso. CattÈro vaÓÓÈ vattanti, NÈsikagge va bhikkhuno”ti1.

AyaÑ bhÈvanÈ assÈsapassÈsakÈyÈnupassanÈti katvÈ vuttaÑ “kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈ sampajjatÊ”ti.

IdÈni pÈÄivaseneva te nava ÈkÈre bhÈvanÈvidhiÒca dassetuÑ “yathÈhÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “kathaÑ pajÈnÈtÊ”ti pajÈnanavidhiÑ kathetukamyatÈya pucchati. DÊghaÑ assÈsanti vuttalakkhaÓaÑ dÊghaÑ assÈsaÑ. AddhÈnasa~khÈteti addhÈnanti sa~khaÑ gate dÊghe kÈle, dÊghaÑ khaÓanti attho. KoÔÔhÈsapariyÈyo vÈ sa~khÈta-saddo “theyyasa~khÈtan”ti-ÈdÊsuviya, tasmÈ addhÈnasa~khÈteti addhÈnakoÔÔhÈse desabhÈgeti attho. Chando uppajjatÊti bhÈvanÈya pubbenÈparaÑ visesaÑ ÈvahantiyÈ laddhassÈdattÈ tattha sÈtisayo kattukÈmatÈlakkhaÓo kusalacchando uppajjati. ChandavasenÈti tathÈpavattachandassa vasena visesabhÈvanamanuyuÒjantassa kammaÔÔhÈnaÑ vuÉÉhiÑ phÈtiÑ gamentassa. Tato sukhumataranti yathÈvuttachandappavattiyÈ purimakato sukhumataraÑ. BhÈvanÈbalena hi paÔippassaddhadarathapariÄÈhatÈya kÈyassa assÈsapassÈsÈ sukhumatarÈ hutvÈ pavattanti. PÈmojjaÑ uppajjatÊti assÈsapassÈsÈnaÑ sukhumatarabhÈvena ÈrammaÓassa santataratÈya kammaÔÔhÈnassa ca vÊthippaÔipannatÈya bhÈvanÈcittasahagato pamodo khuddikÈdibhedÈ taruÓapÊti uppajjati. CittaÑ vivattatÊti anukkamena assÈsapassÈsÈnaÑ ativiya sukhumatarabhÈvappattiyÈ anupaÔÔhahane vicetabbÈkÈrappattehi ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 16 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 191

tehi cittaÑ vinivattatÊti keci. BhÈvanÈbalena pana sukhumatarabhÈvappattesu assÈsapassÈsesu tattha paÔibhÈganimitte uppanne pakati-assÈsapassÈsato cittaÑ nivattati. UpekkhÈ saÓÔhÈtÊti tasmiÑ paÔibhÈganimitte upacÈrappanÈbheda samÈdhimhi uppanne puna jhÈnanibbattanatthaÑ byÈpÈrÈbhÈvato ajjhupekkhanaÑ hoti, sÈ panÈyaÑ upekkhÈ tatramajjhattupekkhÈti veditabbÈ.

Imehi navahi ÈkÈrehÊti imehi yÈthÈvuttehi navahi pakÈrehi pavattÈ. DÊghaÑ assÈsapassÈsÈ kÈyoti dÊghÈkÈrÈ assÈsapassÈsÈ cuÓÓavicuÓÓÈpi sam|paÔÔhena kÈyo. AssÈsapassÈse nissÈya uppannanimittampi ettha assÈsapassÈsasÈmaÒÒavasena vuttaÑ. UpaÔÔhÈnaÑ satÊti taÑ ÈrammaÓaÑ upagantvÈ tiÔÔhatÊti sati upaÔÔhÈnaÑ nÈma. AnupassanÈ ÒÈÓanti samathavasena nimittassa anupassanÈ vipassanÈvasena assÈsapassÈse tannissayaÒca kÈyaÑ “r|pan”ti, cittaÑ taÑsampayuttadhamme ca “ar|pan”ti vavatthapetvÈ nÈmar|passa anupassanÈ ca ÒÈÓaÑ tattha yathÈbh|tÈvabodho. KÈyo upaÔÔhÈnanti so kÈyo ÈrammaÓakaraÓavasena upagantvÈ sati ettha tiÔÔhatÊti upaÔÔhÈnaÑ nÈma. Ettha ca “kÈyo upaÔÔhÈnan”ti iminÈ itarakÈyassapi sa~gahoti tathÈ vuttaÑ sammasanacÈrassapi idha icchitattÈ. No satÊti so kÈyo sati nÈma na hoti. Sati upaÔÔhÈnaÒceva sati ca saraÓaÔÔhena upaÔÔhÈnaÔÔhena ca. TÈya satiyÈti yathÈvuttÈya satiyÈ. Tena ÒÈÓenÈti yathÈvutteneva ÒÈÓena. TaÑ kÈyanti taÑ assÈsapassÈsakÈyaÒceva tannissayar|pakÈyaÒca. AnupassatÊti jhÈnasampayuttaÒÈÓena ceva vipassanÈÒÈÓena ca anu anu passati. Tena vuccati kÈye kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈti tena anupassanena yathÈvutte kÈye ayaÑ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈti vuccati. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ ayaÑ yathÈvutte assÈsapasÈsakÈye tassa nissayabh|te karajakÈye ca kÈyasseva anupassanÈ anudakabh|tÈya marÊciyÈ udakÈnupassanÈ viya na aniccÈdisabhÈve kÈye niccÈdibhÈvÈnupassanÈ, atha kho yathÈrahaÑ aniccadukkhÈnattÈ subhabhÈvasseva anupassanÈ. Atha vÈ kÈye “ahanti vÈ, mamanti vÈ, itthÊti vÈ puriso”ti vÈ gahetabbassa kassaci abhÈvato tÈdisaÑ

VinayapiÔaka 192

ananupassitvÈ kÈyamattasseva anupassanÈ kÈyÈnupassanÈ, tÈya kÈyanupassanÈya sampayuttÈ satiyeva upaÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, tassa bhÈvanÈ vaÉÉhanÈ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈti.

Eseva nayoti “navahi ÈkÈrehi”ti-ÈdinÈ vuttavidhiÑ rassapade atidissati. EtthÈti etasmiÑ yathÈdassite “kathaÑ dÊghaÑ assasanto”ti-ÈdinÈ Ègate pÈÄinaye. IdhÈti imasmiÑ rassa padavasena Ègate pÈÄinaye. Ayanti yogÈvacaro. AddhÈnavasenÈti dÊghakÈlavasena. IttaravasenÈti parittakÈlavasena. Imehi ÈkÈrehÊti imehi navahi ÈkÈrehi.

TÈdisoti dÊgho rasso ca. CattÈro vaÓÓÈti cattÈro ÈkÈrÈ, te ca dÊghÈdayo eva. NÈsikagge va bhikkhunoti gÈthÈ sukhatthaÑ rassaÑ katvÈ vuttaÑ. NÈsikagge vÈti vÈ-saddo aniyamattho, tena uttaroÔÔhaÑ sa~gaÓhÈti.

SabbakÈyappaÔisaÑvedÊti sabbassa kÈyassa paÔi paÔi paccekaÑ sammadeva vedanasÊlo jÈnanasÊlo, tassa vÈ paÔi paÔi sammadeva vedo etassa atthi, taÑ vÈ paÔi paÔi sammadeva vedamÈnoti attho. Tattha tattha sabbaggahaÓena assÈsÈdikÈyassa anavasesapariyÈdÈne siddhepi anekakalÈpasamudÈyabhÈvato tassa sabbesampi bhÈgÈnaÑ saÑvedanadassanatthaÑ paÔisaddaggahaÓaÑ, tattha sakkaccakÈribhÈvadassanatthaÑ saÑsaddaggahaÓanti imamatthaÑ dassento “sakalassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ samÈnesupi assÈsapassÈsesu yogino paÔipattividhÈne paccekaÑ sakkaccaÑyeva paÔipajjitabbanti dassetuÑ visuÑ desanÈ katÈ, evaÑ tamevatthaÑ dÊpetuÑ satipi atthassa samÈnatÈya “sakalassÈ”ti-ÈdinÈ padadvayassa visuÑ visuÑ atthavaÓÓanÈ katÈti veditabbÈ. PÈkaÔaÑ karontoti vibh|taÑ karonto, sabbaso vibhÈventoti attho. PÈkaÔÊkaraÓaÑ vibhÈvanaÑ tattha asammuyhanaÒÈÓeneva nesaÑ pavattanena hotÊti dassento “evaÑ viditaÑ karonto”ti-ÈdimÈha. Tattha tasmÈti yasmÈ ÒÈÓasampayuttacitteneva assÈsapassÈse pavatteti, na vippayuttacittena, tasmÈ evaÑbh|to sabbakÈyappaÔisaÑvedÊ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊti vuccati buddhÈdÊhÊti yojanÈ. CuÓÓavicuÓÓavisaÔeti anekakalÈpatÈya cuÓÓavicuÓÓabhÈvena visaÔe. Œdi

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 193

pÈkaÔo hoti satiyÈ ÒÈÓassa ca vasena katapubbÈbhisa~khÈrassa1 pavattattÈ. TÈdisena bhavitabbanti catutthapuggalasadisena bhavitabbaÑ, pageva satiÑ ÒÈÓaÒca paccupaÔÔhapetvÈ tÊsupi ÔhÈnesu ÒÈÓasampayuttameva cittaÑ pavattetabbanti adhippÈyo.

Evanti vuttappakÈrena sabbakÈyappaÔisaÑvedanavaseneva. GhaÔatÊti ussahati. VÈyamatÊti vÈyÈmaÑ karoti, manasikÈraÑ pavattetÊti attho. TathÈbh|tassÈti ÈnÈpÈnassatiÑ bhÈventassa. SaÑvaroti sati vÊriyampi vÈ. TÈya satiyÈti yÈ sÈ ÈnÈpÈne Èrabbha pavattÈ sati, tÈya. Tena manasikÈrenÈti yo so tattha satipubba~gamo bhÈvanÈmanasikÈro, tena saddhinti adhippÈyo. ŒsevatÊti “tisso sikkhÈyo”ti vutte adhikusaladhamme Èsevati. TadÈsevanaÒhettha sikkhananti adhippetaÑ. Purimanayeti purimasmiÑ bhÈvanÈnaye, paÔhamavatthudvayeti adhippÈyo. TatthÈpi kÈmaÑ ÒÈÓuppÈdanaÑ labbhateva assÈsapassÈsÈnaÑ yÈthÈvato dÊgharassabhÈvÈvabodhasabbhÈvato, tathÈpi taÑ na dukkaraÑ yathÈpavattÈnaÑ tesaÑ gahaÓamattabhÈvatoti tattha vattamÈnakÈlappayogo kato. IdaÑ pana dukkaraÑ purisassa khuradhÈrÈyaÑ gamanasadisaÑ, tasmÈ sÈtisayenettha pubbÈbhisa~khÈrena bhavitabbanti dÊpetuÑ anÈgatakÈlappayogo katoti imamatthaÑ dassetuÑ “tattha yasmÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÒÈÓuppÈdanÈdÊs|ti Èdi-saddena kÈyasa~khÈrapassambhanapÊtipaÔisaÑvedanÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Keci panettha “saÑvarasamÈdÈnÈnaÑ sa~gaho”ti vadanti.

KÈyasa~khÈranti assÈsapassÈsaÑ. So hi cittasamuÔÔhÈnopi samÈno karajakÈyapaÔibaddhavuttitÈya tena sa~kharÊyatÊti kÈyasa~khÈroti vuccati. Yo pana “kÈyasa~khÈro vacÊsa~khÈro”ti2 evamÈgato kÈyasa~khÈro cetanÈlakkhaÓo satipi dvÈrantaruppattiyaÑ yebhuyyavuttiyÈ tabbahulavuttiyÈ ca kÈyadvÈrena lakkhito, so idha nÈdhippeto. Passambhentoti-ÈdÊsu pacchimaÑ pacchimaÑ padaÑ purimassa purimassa atthavacanaÑ. TasmÈ passambhanaÑ nÈma v|pasamanaÑ, taÒca tathÈpayoge asati uppajjanÈrahassa oÄÈrikassa kÈyasa~khÈrassa payogasampattiyÈ anuppÈdananti ______________________________________________________________ 1. TathÈ pubbÈbhisa~khÈrassa (SyÈ) 2. Ma 1. 67 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 194

daÔÔhabbaÑ. TatrÈti “oÄÈrikaÑ kÈyasa~khÈraÑ passambhento”ti ettha. ApariggahitakÈleti kammaÔÔhÈnassa anÈraddhakÈle, tato eva kÈyacittÈnampi apariggahitakÈle. “NisÊdati palla~kaÑ ÈbhujitvÈ ujuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈ”ti hi iminÈ kÈyapariggaho, “parimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ”ti iminÈ cittapariggaho vutto. TenevÈha “kÈyopi cittampi pariggahitÈ hontÊ”ti. KÈyoti karajakÈyo. SadarathÈti sapariÄÈhÈ. SÈ ca nesaÑ sadarathatÈ garubhÈvena viya oÄÈrikatÈya avinÈbhÈvinÊti Èha “oÄÈrikÈ”ti. BalavatarÈti sabalÈ1 th|lÈ. SantÈ hontÊti cittaÑ tÈva bahiddhÈ vikkhepÈbhÈvena ekaggaÑ hutvÈ kammaÔÔhÈnaÑ pariggahetvÈ pavattamÈnaÑ santaÑ hoti v|pasantaÑ, tato eva taÑsamuÔÔhÈnÈ r|padhammÈ lahumudukammaÒÒabhÈvappattÈ, tadanuguÓatÈya sesaÑ tisantatir|panti evaÑ citte kÈye ca v|pasante pavattamÈne tannissitÈ assÈsapassÈsÈ santasabhÈvÈ anukkamena sukhumasukhumatarasukhumatamÈ hutvÈ pavattanti. Tena vuttaÑ “yadÈ panassa kÈyopÊ”ti-Èdi. PassambhemÊti paÔhamÈvajjanÈ. ŒbhujanaÑ Èbhogo, sammÈ anu anu ÈharaÓaÑ samannÈhÈro, tasmiÑyeva atthe aparÈparaÑ pavatta-ÈvajjanÈ tasseva atthassa manasikaraÓaÑ citte ÔhapanaÑ manasikÈro, vÊmaÑsÈ paccavekkhaÓÈ.

SÈraddheti sadarathe sapariÄÈhe. Adhimattanti balavaÑ oÄÈrikaÑ, li~gavipallÈsena vuttaÑ. KÈyasa~khÈro hi adhippeto. “AdhimattaÑ hutvÈ pavattatÊ”ti kiriyÈvisesanaÑ vÈ etaÑ. Sukhumanti etthÈpi eseva nayo. KÈyamhÊti ettha citte cÈti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ.

PaÔhamajjhÈnato vuÔÔhÈya kariyamÈnaÑ dutiyajjhÈnassa nÈnÈvajjanaÑ parikammaÑ paÔhamajjhÈnaÑ viya d|rasamussÈritapaÔipakkhanti katvÈ taÑsamuÔÔhÈno kÈyasa~khÈro paÔhamajjhÈne ca dutiyajjhÈn|pacÈre ca oÄÈrikoti sadiso2 vutto. Esa nayo sesupacÈradvayepi. Atha vÈ dutiyajjhÈnÈdÊnaÑ adhigamÈya paÔipajjato dukkhÈpaÔipadÈdivasena kilamato yogino kÈyakilamathacittupaghÈtÈdivasena vitakkÈdisa~khobhena saparipphandatÈya ca cittappavattiyÈ dutiyajjhÈnÈdi-upacÈresu kÈyasa~khÈrassa oÄÈrikatÈ veditabbÈ. Atisukhumoti aÒÒattha labbhamÈno kÈyasa~khÈro ______________________________________________________________ 1. PabalÈ (SÊ), mahabbalÈ (SyÈ) 2. TaÑsadiso (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 195

catutthajjhÈne atikkantasukhumo. SukhumabhÈvopissa tattha natthi kuto oÄÈrikatÈ appavattanato. TenÈha “appavattimeva pÈpuÓÈtÊ”ti.

LÈbhissa sato anupubbasamÈpattisamÈpajjanavelaÑ ekÈsaneneva vÈ sabbesaÑ jhÈnÈnaÑ paÔilÈbhaÑ sandhÈya majjhimabhÈÓakÈ heÔÔhimaheÔÔhimajjhÈnato upar|parijhÈn|pacÈrepi sukhumataraÑ icchanti. Tattha hi sopacÈrÈnaÑ jhÈnÈnaÑ upar|pari visesavantatÈ santatÈ ca sambhaveyya, ekÈvajjan|pacÈraÑ vÈ sandhÈya evaÑ vuttaÑ. EvaÒhi heÔÔhÈ vuttavÈdena imassa vÈdassa avirodho siddho bhinnavisayattÈ. SabbesaÑyevÈti ubhayesampi. YasmÈ te sabbepi vuccamÈnena vidhinÈ passaddhimicchantiyeva. ApariggahitakÈle pavattakÈyasa~khÈro pariggahitakÈle paÔippassambhatÊti idaÑ sadisasantÈnatÈya vuttaÑ. Na hi te eva oÄÈrikÈ assÈsÈdayo sukhumÈ honti. PassambhanÈkÈro pana tesaÑ heÔÔhÈ vuttoyeva.

MahÈbh|tapariggahe sukhumoti catudhÈtumukhena vipassanÈbhinivesaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sakalar|papariggahe sukhumo bhÈvanÈya upar|pari paÓÊtabhÈvato. TenevÈha “r|pÈr|papariggahe sukhumo”ti. LakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈyÈti kalÈpasammasanamÈha. NibbidÈnupassanÈto paÔÔhÈya balavavipassanÈ, tato oraÑ dubbalavipassanÈ. Pubbe vuttanayenÈti “apariggahitakÈle”ti-ÈdinÈ samathanaye vuttanayena. “Apariggahe pavatto kÈyasa~khÈro mahÈbh|tapariggahe paÔippassambhatÊ”ti-ÈdinÈ vipassanÈnayepi paÔippassaddhi yojetabbÈti vuttaÑ hoti.

AssÈti imassa “passambhayaÑ kÈyasa~khÈran”ti padassa. CodanÈsodhanÈhÊti anuyogaparihÈrehi. Evanti idÈni vuccamÈnÈkÈrena. Kathanti yaÑ idaÑ “passambhayaÑ -pa- sikkhatÊ”ti vuttaÑ, taÑ kathaÑ kena pakÈrena kÈyasa~khÈrassa passambhanaÑ yogino ca sikkhanaÑ hotÊti kathetukÈmatÈya pucchitvÈ kÈyasa~khÈre sar|pato oÄÈrikasukhumato v|pasamato anuyogaparihÈrato ca dassetuÑ “katame kÈyasa~khÈrÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kÈyikÈti r|pakÈye bhavÈ. KÈyappaÔibaddhÈti kÈyasannissitÈ. KÈye sati honti, asati na honti, tato eva te akÈyasamuÔÔhÈnÈpi kÈyena sa~kharÊyantÊti kÈyasa~khÈrÈ. Passambhentoti oÄÈrikoÄÈrikaÑ passambhento.

VinayapiÔaka 196

SesapadadvayaÑ tasseva vevacanaÑ. OÄÈrikaÒhi kÈyasa~khÈraÑ av|pasantasabhÈvaÑ sannisÊdÈpento “passambhento”ti vuccati, anuppÈdanirodhaÑ pÈpento “nirodhento”ti, suÔÔhu santasabhÈvaÑ nayanto “v|pasamento”ti.

YathÈr|pehÊti yÈdisehi. KÈyasa~khÈrehÊti oÄÈrikehi kÈyasa~khÈrehi. ŒnamanÈti abhimukhena kÈyassa namanÈ. VinamanÈti visuÑ visuÑ passato namanÈ. SannamanÈti sabbato1, suÔÔhu vÈ namanÈ. PaÓamanÈti pacchato namanÈ. IÒjanÈdÊni ÈnamanÈdÊnaÑ vevacanÈni, adhimattÈni vÈ abhimukhacalanÈdÊni ÈnamanÈdayo, mandÈni iÒjanÈdayo. PassambhayaÑ kÈyasa~khÈranti tathÈr|paÑ ÈnamanÈdÊnaÑ kÈraÓabh|taÑ oÄÈrikaÑ kÈyasa~khÈraÑ paÔippassambhento. TasmiÒhi passambhite ÈnamanÈdayopi passambhitÈ eva honti.

SantaÑ sukhumanti yathÈr|pehi kÈyasa~khÈrehi kÈyassa aparipphandanahet|hi ÈnamanÈdayo na honti, tathÈr|paÑ darathÈbhÈvato santaÑ, anoÄÈrikatÈya sukhumaÑ. PassambhayaÑ kÈyasa~khÈranti sÈmaÒÒato ekaÑ katvÈ vadati. Atha vÈ pubbe oÄÈrikoÄÈrikaÑ kÈyasa~khÈraÑ paÔippassambhento anukkamena kÈyassa aparipphandanahetubh|te sukhumasukhumatare uppÈdetvÈ tepi paÔippassambhetvÈ paramasukhumatÈya koÔippattaÑ yaÑ kÈyasa~khÈraÑ paÔippassambheti, taÑ sandhÈya vuttaÑ “santaÑ sukhumaÑ passambhayaÑ kÈyasa~khÈran”ti.

ItÊti-Èdi codakavacanaÑ. Tattha itÊti pakÈratthe nipÈto, kirÈti arucis|cane, evaÒceti attho. AyaÒhettha adhippÈyo “vuttappakÈrena yadi atisukhumampi kÈyasa~khÈraÑ passambhetÊ”ti. EvaÑ santeti evaÑ sati tayÈ vuttÈkÈre labbhamÈne. VÈt|paladdhiyÈti vÈtassa upaladdhiyÈ. Ca-saddo samuccayattho, assÈsÈdivÈtÈrammaÓassa cittassa pabhÈvanÈ uppÈdanÈ pavattanÈ na hoti, te ca tena passambhetabbÈti adhippÈyo. AssÈsapassÈsÈnaÒca pabhÈvanÈti oÄÈrike assÈsapassÈse bhÈvanÈya paÔippassambhetvÈ sukhumÈnaÑ tesaÑ pabhÈvanÈ ca na hoti ubhayesaÑ tesaÑ tena paÔippassambhetabbato. ŒnÈpÈnassatiyÈti ÈnÈpÈnÈrammaÓÈya satiyÈ ca pavattanaÑ na hoti ______________________________________________________________ 1. Santato (SÊ), samantato (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 197

ÈnÈpÈnÈnaÑ abhÈvato. Tato eva taÑsampayuttassa ÈnÈpÈnassatisamÈdhissa ca pabhÈvanÈ uppÈdanÈpi na hoti. Na hi kadÈci ÈrammaÓena vinÈ sÈrammaÓÈ dhammÈ sambhavanti. Na ca naÑ tanti ettha nanti nipÈtamattaÑ. TaÑ vuttavidhÈnaÑ samÈpattiÑ paÓÉitÈ paÒÒavanto na ceva samÈpajjantipi tato na vuÔÔhahantipÊti yojanÈ. EvaÑ codako sabbena sabbaÑ abhÈv|panayanaÑ passambhananti adhippÈyena codeti.

Puna iti kirÈti-Èdi yathÈvuttÈya codanÈya vissajjanÈ. Tattha kirÈti yadÊti etassa atthe nipÈto. Iti kira sikkhati, mayÈ vuttÈkÈrena yadi sikkhatÊti attho. EvaÑ santeti evaÑ passambhane sati. PabhÈvanÈ hotÊti yadipi oÄÈrikÈ kÈyasa~khÈrÈ paÔippassambhanti, sukhumÈ pana atthevÈti anukkamena paramasukhumabhÈvappattassa vasena nimittuppattiyÈ ÈnÈpÈnassatiyÈ ÈnÈpÈnassatisamÈdhissa ca pabhÈvanÈ ijjhatevÈti adhippÈyo.

YathÈ kathaÑ viyÈti yathÈvuttavidhÈnaÑ taÑ kathaÑ viya daÔÔhabbaÑ, atthi kiÒci tadatthasampaÔipÈdane opammanti adhippÈyo. IdÈni opammaÑ dassetuÑ “seyyathÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha seyyÈthÈpÊti opammatthe nipÈto. KaÑseti kaÑsabhÈjane. Nimittanti nimittassa, tesaÑ saddÈnaÑ pavattÈkÈrassÈti attho. SÈmi-atthe hi idaÑ upayogavacanaÑ. SuggahitattÈti suÔÔhu gahitattÈ. SumanasikatattÈti suÔÔhu citte ÔhapitattÈ. S|padhÈritattÈti sammadeva upadhÈritattÈ sallakkhitattÈ. SukhumakÈ saddÈti anurave Èha, ye appakÈ. Appattho hi ayaÑ ka-saddo. SukhumasaddanimittÈrammaÓatÈpÊti sukhumo saddova nimittaÑ sukhumasaddanimittaÑ, tadÈrammaÓatÈyapÊti vuttaÑ hoti. KÈmaÑ tadÈ sukhumÈpi saddÈ niruddhÈ, saddanimittassa pana suggahitattÈ sukhumatarasaddanimittÈrammaÓabhÈvenapi cittaÑ pavattati. Œdito paÔÔhÈya hi tassa tassa niruddhassa saddassa nimittaÑ avikkhittena cittena upadhÈrentassa anukkamena pariyosÈne atisukhumasaddanimittampi ÈrammaÓaÑ katvÈ cittaÑ pavattateva. CittaÑ na vikkhepaÑ gacchati tasmiÑ yathÈ-upaÔÔhite nimitte samÈdhÈnasabbhÈvato.

EvaÑ santeti-Èdi vuttassevatthassa nigamanavasena vuttaÑ. Tattha yassa suttapadassa saddhiÑ codanÈsodhanÈhi attho vutto, taÑ uddharitvÈ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnÈni vibhÈgato dassetuÑ “passambhayan”ti-Èdi

VinayapiÔaka 198

vuttaÑ. Tattha passambhayaÑ kÈyasa~khÈranti vutta-assÈsapassÈsÈ kÈyoti yojanÈ veditabbÈ. Atha vÈ passambhayaÑ kÈyasa~khÈranti ettha assÈsapassÈsÈ kÈyoti evamattho daÔÔhabbo. MahÈsatipaÔÔhÈnasutte1 kÈyÈnupassanaÑ kathentena paÔhamacatukkasseva vuttattÈ, ÈnÈpÈnassatisuttepi “yasmiÑ samaye bhikkhave bhikkhu dÊghaÑ vÈ assasanto dÊghaÑ assasÈmÊti pajÈnÈti -pa- passambhayaÑ kÈyasa~khÈraÑ passasissÈmÊti sikkhati. KÈye kÈyÈnupassÊ bhikkhave tasmiÑ samaye bhikkhu viharatÊ”ti2vuttattÈ ca “kÈyÈnupassanÈvasena vuttassa paÔhamacatukkassÈ”ti vuttaÑ.

Œdikammikassa kammaÔÔhÈnavasenÈti samathakammaÔÔhÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ, vipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ pana itaracatukkesupi labbhateva. EtthÈtipaÔhamacatukke. Saha paÔisambhidÈhÊti nidassanamattametaÑ, puÒÒavantÈnaÑ pana upanissayasampannÈnaÑ abhiÒÒÈpi sijjhatiyeva. Catubbidhanti pÈtimokkhasaÑvarÈdivasena catubbidhaÑ. AnÈpajjananti sattannaÑ ÈpattikkhandhÈnaÑ aÒÒatarassa anÈpajjanaÑ. ŒpannavuÔÔhÈnanti ÈpannasappaÔikammÈpattito yathÈdhammaÑ paÔikammakaraÓena vuÔÔhÈnaÑ, desanÈgÈminito desanÈya, vuÔÔhÈnagÈminito parivÈsÈdivinayakammakaraÓena vuÔÔhÈnanti vuttaÑ hoti. DesanÈyapi hi ÈpannÈpattito vuÔÔhÈnaÑ hotÊti sÈpi vuÔÔhÈneneva sa~gahitÈ. Kilesehi ca appaÔipÊÄananti kodho upanÈho makkho palÈso issÈ macchariyaÑ mÈyÈsÈÔheyyaÑthambho sÈrambhomÈno atimÈno mado pamÈdoti evamÈdÊhi pÈpadhammehi appaÔipÊÄanaÑ, tesaÑ anuppÈdananti vuttaÑ hoti.

YamidaÑ ÈbhisamÈcÈrikasÊlaÑ vuccatÊti sambandho. Dve asÊti khandhakavattÈni cuddasavidhaÑ mahÈvattanti ettha mahÈvattaÑ nÈma vattakkhandhake vuttÈni ÈgantukavattaÑ ÈvÈsikagamika-anumodanabhattagga- piÓÉacÈrika-ÈraÒÒikasenÈsanajantÈgharavaccakuÔi-upajjhÈyasaddhivihÈrika-Ècariya-antevÈsikavattanti cuddasa vattÈni. Tato aÒÒÈni pana kadÈci tajjanÊyakammakatÈdikÈleyeva caritabbÈni dvÈsÊti khandhakavattÈni, na sabbÈsu avatthÈsu caritabbÈni, tasmÈ mahÈvattesu agaÓitÈni. Tattha “pÈrivÈsikÈnaÑ bhikkh|naÑ vattaÑ paÒÒapessÈmÊ”ti3 ÈrabhitvÈ “na upasampÈdetabbaÑ -pa- na chamÈyaÑ ca~kamante ca~kame ca~kamitabban”ti3 vuttavattÈni chasaÔÔhi, tato ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 2. Ma 3. 126 piÔÔhe. 3. Vi 4. 83 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 199

paraÑ “na bhikkhave pÈrivÈsikena bhikkhunÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarena bhikkhunÈ saddhiÑ m|lÈyapaÔikassanÈrahena, mÈnattÈrahena, mÈnattacÈrikena, abbhÈnÈrahena bhikkhunÈ saddhiÑ ekacchanne ÈvÈse vatthabban”ti-ÈdinÈ1 vuttÈni pakatatte caritabbehi anaÒÒattÈ visuÑ tÈni agaÓetvÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarÈdÊsu puggalantaresu caritabbattÈ tesaÑ vasena sampiÓÉetvÈ ekekaÑ katvÈ gaÓitÈni paÒcÈti ekasattati vattÈni, ukkhepanÊyakammakatavattesu vattapaÒÒÈpanavasena vuttaÑ “na pakatattassa bhikkhuno abhivÈdanaÑ -pa- nahÈne piÔÔhiparikammaÑ sÈditabban”ti2 idaÑ abhivÈdanÈdÊnaÑasÈdiyanaÑ ekaÑ, “na pakatatto bhikkhu sÊlavipattiyÈ anuddhaÑsetabbo”ti-ÈdÊni2 ca dasÈti evametÈni dvÈsÊti. Etesveva pana kÈnici tajjanÊyakammÈdivattÈni kÈnici pÈrivÈsikÈdivattÈnÊti aggahitaggahaÓena dvÈsÊti eva. AÒÒattha pana aÔÔhakathÈpadese appakaÑ |namadhikaÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hotÊti asÊti khandhakavattÈnÊti vuccati. ŒbhisamÈcÈrikasÊlanti ettha abhisamÈcÈroti uttamasamÈcÈro, abhisamÈcÈrova ÈbhisamÈcÈrikaÑ, abhisamÈcÈraÑ vÈ Èrabbha paÒÒattaÑ ÈbhisamÈcÈrikaÑ, tadeva sÊlanti ÈbhisamÈcÈrikasÊlaÑ. KhandhakavattapariyÈpannassa sÊlassetaÑ adhivacanaÑ. AhaÑ sÊlaÑ rakkhÈmi, kiÑ ÈbhisamÈcÈrikenÈti-ÈdÊsu sÊlanti ubhatovibha~gapariyÈpannameva gahetabbaÑ khandhakavattapariyÈpannassa ÈbhisamÈcÈrikaggahaÓena gahitattÈ. Parip|reti paripuÓÓe, parip|riteti vÈ attho.

Tatoti yathÈvuttasÊlavisodhanato paraÑ. ŒvÈsoti ÈvÈsapalibodho. Kulanti-ÈdÊsupi eseva nayo. Tattha3 ÈvÈsoti ekopi ovarako vuccati ekampi pariveÓaÑ sakalopi saÑghÈrÈmo. SvÈyaÑ na sabbasseva palibodho hoti, yo panettha navakammÈdi-ussukkaÑ vÈ Èpajjati, bahubhaÓÉasannicayo vÈ hoti, yena kenaci vÈ kÈraÓena apekkhavÈ paÔibaddhacitto, tasseva palibodho hoti, na itarassa.

Kulanti ÒÈtikulaÑ vÈ upaÔÔhÈkakulaÑ vÈ. Ekaccassa hi upaÔÔhÈkakulampi “sukhite sukhito”ti-ÈdinÈ nayena saÑsaÔÔhassa viharato palibodho hoti, so kulamÈnusakehi vinÈ dhammassavanÈya sÈmantavihÈrampi na gacchati. Ekaccassa mÈtÈpitaropi palibodhÈ na honti koraÓÉakavihÈravÈsittherassa bhÈgineyyadaharabhikkhuno viya. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 86 piÔÔhe. 2. Vi 4. 52 piÔÔhe. 3. Visuddhi 1. 87 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 200

LÈbhoti cattÈro paccayÈ. Te kathaÑ palibodhÈ honti? PuÒÒavantassa hi bhikkhuno gatagataÔÔhÈne manussÈ mahÈparivÈre paccaye denti, so tesaÑ anumodento dhammaÑ desento samaÓadhammaÑ kÈtuÑ okÈsaÑ na labhati, aruÓuggamanato yÈva paÔhamayÈmo, tÈva manussasaÑsaggo na upacchijjati, puna balavapacc|seyeva bÈhullikapiÓÉapÈtikÈ ÈgantvÈ “bhante asuko upaÔÔhÈko upÈsako upÈsikÈ amacco amaccadhÊtÈ tumhÈkaÑ dassanakÈmÈ”ti vadanti, so “gaÓhÈvuso pattacÊvaran”ti gamanasajjova hoti niccabyÈvaÔo, tasseva te paccayÈ palibodhÈ honti. Tena gaÓaÑ pahÈya yattha naÑ na jÈnanti, tattha ekakena caritabbaÑ. EvaÑ so palibodho upacchijjati.

GaÓoti suttantikagaÓo vÈ ÈbhidhammikagaÓo vÈ. Yo tassa uddesaÑ vÈ paripucchaÑ vÈ dento samaÓadhammassa okÈsaÑ na labhati, tassa gaÓo palibodho hoti. Tena so evaÑ upacchinditabbo–sace tesaÑ bhikkh|naÑ bahu kataÑ1 hoti, appaÑ avasiÔÔhaÑ, taÑ niÔÔhapetvÈ araÒÒaÑ pavisitabbaÑ. Sace appaÑ kataÑ, bahu avasiÔÔhaÑ, yojanato paraÑ agantvÈ antoyojanaparicchede aÒÒaÑ gaÓavÈcakaÑ upasa~kamitvÈ “ime ÈyasmÈ uddesÈdÊhi sa~gaÓhat|”ti vattabbaÑ. Evampi alabhamÈnena “mayhaÑ Èvuso ekaÑ kiccaÑ atthi, tumhe yathÈphÈsukaÔÔhÈnÈni gacchathÈ”ti gaÓaÑ pahÈya attano kammaÑ kÈtabbaÑ.

KammenÈti kammapalibodhena. “KammaÒca paÒcaman”tipi pÈÔho. Tattha kammanti navakammaÑ. TaÑ karontena vaÉÉhakÊ-ÈdÊhi laddhÈladdhaÑ jÈnitabbaÑ, katÈkate ussukkaÑ Èpajjitabbanti sabbathÈpi palibodho hoti. Sopi evaÑ upacchinditabbo–sace appaÑ avasiÔÔhaÑ hoti, niÔÔhapetabbaÑ. Sace bahu, saÑghikaÑ ce, navakammaÑ saÑghassa vÈ bhÈrahÈrakabhikkh|naÑ vÈ niyyÈtetabbaÑ. Attano santakaÑ ce, attano bhÈrahÈrakÈnaÑ niyyÈtetabbaÑ. TÈdisaÑ alabhantena saÑghassa pariccajitvÈ gantabbaÑ.

AddhÈnanti maggagamanaÑ. Yassa hi katthaci pabbajjÈpekkho vÈ hoti, paccayajÈtaÑ vÈ kiÒci laddhabbaÑ hoti. Sace taÑ alabhanto na sakkoti adhivÈsetuÑ, araÒÒaÑ pavisitvÈ samaÓadhammaÑ karontassapi gamikacittaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. GataÑ (SÊ), gahitaÑ (Visuddhi 1. 90 piÔÔhe.)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 201

duppaÔivinodayaÑ hoti, tasmÈ gantvÈ taÑ kiccaÑ tÊretvÈva samaÓadhamme ussukkaÑ kÈtabbaÑ.

©ÈtÊti vihÈre ÈcariyupajjhÈyasaddhivihÈrika-antevÈsikasamÈnupajjhÈyakasamÈnÈcariyakÈ, ghare mÈtÈ pitÈ bhÈtÈti evamÈdikÈ. Te gilÈnÈ imassa palibodhÈ honti. TasmÈ so palibodho te upaÔÔhahitvÈ tesaÑ pÈkatikakaraÓena upacchinditabbo. Tattha upajjhÈyo tÈva gilÈno sace lahuÑ na vuÔÔhÈti, yÈvajÊvaÑ paÔijaggitabbo, tathÈ pabbajjÈcariyo upasampadÈcariyo saddhivihÈriko upasampÈditapabbÈjita-antevÈsikasamÈnupajjhÈyakÈ ca. NissayÈcariya-uddesÈcariyanissayantevÈsika-uddesantevÈsikasamÈnÈcariyakÈ pana yÈva nissaya-uddesÈ anupacchinnÈ, tÈva paÔijaggitabbÈ. Pahontena tato uddhampi paÔijaggitabbÈ eva. MÈtÈpit|su upajjhÈye viya paÔijaggitabbaÑ1. Sacepi hi te rajje ÔhitÈ honti, puttato ca upaÔÔhÈnaÑ paccÈsÊsanti, kÈtabbameva. Atha tesaÑ bhesajjaÑ natthi, attano santakaÑ dÈtabbaÑ. Asati, bhikkhÈcariyÈya pariyesitvÈpi dÈtabbameva. BhÈtubhaginÊnaÑ pana tesaÑ santakameva yojetvÈ dÈtabbaÑ. Sace natthi, attano santakaÑ tÈvakÈlikaÑ datvÈ pacchÈ labhantena gaÓhitabbaÑ, alabhantena na codetabbÈ. AÒÒÈtakassa bhaginiyÈ sÈmikassa bhesajjaÑ neva kÈtuÑ, na dÈtuÑ vaÔÔati, “tuyhaÑ sÈmikassa dehÊ”ti vatvÈ pana bhaginiyÈ dÈtabbaÑ. BhÈtu jÈyÈyapi eseva nayo, tesaÑ pana puttÈ imassa ÒÈtakÈyevÈti tesaÑ kÈtuÑ vaÔÔati.

ŒbÈdhoti yo koci rogo. So bÈdhayamÈno palibodho hoti, tasmÈ bhesajjakaraÓena upacchinditabbo. Sace pana katipÈhaÑ bhesajjaÑ karontassapi na v|pasammati, “nÈhaÑ tuyhaÑ dÈso, na bhatako, taÑyevamhi posento anamatagge saÑsÈravaÔÔe dukkhappatto”ti attabhÈvaÑ garahitvÈ samaÓadhammo kÈtabbo.

Ganthoti pariyattipariharaÓaÑ. TaÑ sajjhÈyÈdÊhi niccabyÈvaÔasseva palibodho hoti, na itarassa. ______________________________________________________________ 1. PaÔipajjitabbaÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 202

IddhiyÈti iddhipalibodhena. “IddhÊti te dasÈ”tipi pÈÔho. Tattha iddhÊti pothujjanikÈ iddhi. SÈ hi uttÈnaseyyakadÈrako viya taruÓasassaÑ viya ca dupparihÈrÈ hoti, appamattakena ca bhijjati. SÈ pana vipassanÈya palibodho hoti, na samÈdhissa samÈdhiÑ patvÈ pattabbato, tasmÈ vipassanÈtthikena iddhipalibodho upacchinditabbo, itarena avasesÈti. KammaÔÔhÈnabhÈvanaÑ paribundheti uparodheti pavattituÑ na detÊti palibodho, ra-kÈrassa la-kÈraÑ katvÈ vutto, paripanthoti attho. Upacchinditabboti samÈpanena sa~gahaÓena uparundhitabbo, apalibodho kÈtabboti attho.

KammaÔÔhÈne niyutto kammaÔÔhÈniko, bhÈvanamanuyuÒjanto. Tena kammaÔÔhÈnikena. ParicchinditvÈti “imasmiÑ vihÈre sabbepi bhikkh|”ti evaÑ paricchinditvÈ. SahavÈsÊnanti sahavÈsÊnaÑ bhikkh|naÑ. MuducittataÑ janetÊti attani muducittataÑ uppÈdeti. AyaÒca sahavÈsÊnaÑ cittamaddavajananÈdi attho “manussÈnaÑ piyo hotÊ”ti-Èdinayappavattena mettÈnisaÑsasuttena1 dÊpetabbo.

AnolÊnavuttiko hotÊti sammÈpaÔipattiyaÑ olÊnavuttiko hÊnavÊriyo na hoti, ÈraddhavÊriyo hotÊti attho. Dibbesupi ÈrammaÓesu, pageva itares|ti adhippÈyo. SabbatthÈti sabbasmiÑ samaÓakaraÓÊye, sabbasmiÑ vÈ kammaÔÔhÈnÈnuyoge. Atthayitabbanti pubbÈsevanavasena atthayitabbaÑ. Yogassa bhÈvanÈya anuyuÒjanaÑ yogÈnuyogo, tadeva karaÓÊyaÔÔhena kammaÑ, tassa yogÈnuyogakammassa. PadaÔÔhÈnattÈti nipphattihetuttÈ.

OdÈtakasiÓe ÈlokakasiÓaÑ, kasiÓugghÈÔimÈkÈsakasiÓe paricchinnÈkÈsakasiÓaÒca antogadhaÑ katvÈ pÈÄiyaÑ pathavÊkasiÓÈdÊnaÑ r|pajjhÈnÈrammaÓÈnaÑ aÔÔhannaÑyeva kasiÓÈnaÑ sar|pato vuttattÈ ÈkÈsakasiÓaÑ ÈlokakasiÓaÒca vajjetvÈ “aÔÔhatiÑsÈrammaÓes|”ti pÈÄiyaÑ Ègatanayeneva vuttaÑ. AÔÔhakathÈnayena pana ÈkÈsakasiÓe ÈlokakasiÓe ca visuÑ gahite cattÈlÊsaÑyeva kammaÔÔhÈnÈni. TatrimÈni cattÈlÊsa kammaÔÔhÈnÈni–dasa kasiÓÈ dasa ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 1 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 203

asubhÈ dasa anussatiyo cattÈro brahmavihÈrÈ cattÈro ÈruppÈ ekÈ saÒÒÈ ekaÑ vavatthÈnanti. Tattha pathavÊkasiÓaÑ ÈpokasiÓaÑ tejokasiÓaÑ vÈyokasiÓaÑ nÊlakasiÓaÑ pÊtakasiÓaÑ lohitakasiÓaÑ odÈtakasiÓaÑ ÈlokakasiÓaÑ paricchinnÈkÈsakasiÓanti ime dasa kasiÓÈ. UddhumÈtataÑ vinÊlakaÑ vipubbakaÑ vicchiddakaÑ vikkhÈyitakaÑ vikkhittakaÑ hatavikkhittakaÑ lohitakaÑ puÄavakaÑ aÔÔhikanti ime dasa asubhÈ. BuddhÈnussati dhamma saÑgha sÊla cÈga devatÈnussati maraÓassati kÈyagatÈsati ÈnÈpÈnassati upasamÈnussatÊti imÈ dasa anussatiyo. MettÈ karuÓÈ muditÈ upekkhÈti ime cattÈro brahmavihÈrÈ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatananti ime cattÈro ÈruppÈ. ŒhÈre paÔik|lasaÒÒÈ ekÈ saÒÒÈ. CatudhÈtuvavatthÈnaÑ ekaÑ vavatthÈnanti.

YaÑ yassa caritÈnuk|lanti ettha rÈgacaritassa tÈva dasa asubhÈ kÈyagatÈsatÊti ekÈdasa kammaÔÔhÈnÈni anuk|lÈni, dosacaritassa cattÈro brahmavihÈrÈ cattÈri vaÓÓakasiÓÈnÊti aÔÔha, mohacaritassa ca vitakkacaritassa ca ekaÑ ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnameva, saddhÈcaritassa purimÈ cha anussatiyo, buddhicaritassa maraÓassati upasamÈnussati catudhÈtuvavatthÈnaÑ ÈhÈre paÔik|lasaÒÒÈti cattÈri, sesakasiÓÈni cattÈro ca ÈruppÈ sabbacaritÈnaÑ anuk|lÈni. KasiÓesu ca yaÑ kiÒci parittaÑ vitakkacaritassa, appamÈÓaÑ mohacaritassa anuk|lanti veditabbaÑ. YathÈvutteneva nayenÈti “yogÈnuyogakammassa padaÔÔhÈnattÈ”ti imamatthaÑ atidissati.

YaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetukÈmo hoti, tasseva vasena catukkapaÒcakajjhÈnÈni nibbattetvÈ jhÈnapadaÔÔhÈnaÑ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ Èsavakkhayappattassa khÊÓÈsavassa santike gahetabbanti Èha “iminÈva kammaÔÔhÈnena -pa- uggahetabban”ti. ArahantÈdayo hÊti-Èdi ekaccakhÊÓÈsavato bahussutova kammaÔÔhÈnadÈne seyyohi dassanatthaÑ ÈraddhaÑ. MahÈhatthipathaÑ nÊharanto viyÈti kammaÔÔhÈnapathaviÑ mahÈhatthipathaÑ katvÈ dassento viya. SappÈyÈsappÈyaÑ paricchinditvÈti yassa kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhati, tassa upakÈrÈnupakÈraÑ yuttimagganena paricchinditvÈ.

VinayapiÔaka 204

IdÈni kammaÔÔhÈnadÈyakassa santikaÑ gacchantena dhotamakkhitehi pÈdehi upÈhanÈ ÈruhitvÈ chattaÑ gahetvÈ telanÈÄimadhuphÈÓi tÈdÊni gÈhÈpetvÈ antevÈsikaparivutena na gantabbaÑ, gamikavattaÑ pana p|retvÈ attano pattacÊvaraÑ sayameva gahetvÈ antarÈmagge yaÑ yaÑ vihÈraÑ pavisati, sabbattha paviÔÔhakÈle ÈgantukavattaÑ, nikkhamanakÈle gamikavattanti yathÈrahaÑ taÑ taÑ vattaÑ p|rentena sallahukaparikkhÈrena paramasallekhavuttinÈ hutvÈ gantabbanti imamatthaÑ sa~khipitvÈ dassento “sallahukavuttinÈ vinayÈcÈrasampannenÈ”ti Èha. EvaÑ pana gantvÈ taÑ vihÈraÑ pavisantena antarÈyeva dantakaÔÔhaÑ kappiyaÑ kÈrÈpetvÈ gahetvÈ pavisitabbaÑ, na ca muhuttaÑ vissamitvÈ pÈdadhovanamakkhanÈdÊni katvÈ Ècariyassa santikaÑ gamissÈmÊti aÒÒaÑ pariveÓaÑ pavisitabbaÑ. KasmÈ? Sace hissa tatra Ècariyassa visabhÈgÈ bhikkh| bhaveyyuÑ, taÑ te ÈgamanakÈraÓaÑpucchitvÈ Ècariyassa avaÓÓaÑ pakÈsetvÈ “naÔÔhosi, sace tassa santikaÑ Ègato”ti vippaÔisÈraÑ uppÈdeyyuÑ, yena tatova paÔinivatteyya, tasmÈ Ècariyassa vasanaÔÔhÈnaÑ pucchitvÈ ujukaÑ tattheva gantabbaÑ.

VuttappakÈramÈcariyanti–

“Piyo garu bhÈvanÊyo, vattÈ ca vacanakkhamo. GambhÊraÒca kathaÑ kattÈ, no caÔÔhÈne niyojako”ti1–

evamÈdinÈ vuttappakÈraÑ saddhÈdiguÓasamannÈgataÑ ekantahitesiÑ vuÉÉhipakkhe ÔhitaÑ kalyÈÓamittaÑ ÈcariyaÑ. VattapaÔipattiyÈ ÈrÈdhitacittassÈti ettha sace Ècariyo daharataro hoti, pattacÊvarapaÔiggahaÓÈdÊni na sÈditabbÈni. Sace vuÉÉhataro, gantvÈ ÈcariyaÑ vanditvÈ ÔhÈtabbaÑ. “NikkhipÈvuso pattacÊvaran”ti vuttena nikkhipitabbaÑ. “PÈnÊyaÑ pivÈ”ti vuttena sace icchati, pÈtabbaÑ. “PÈde dhovÈ”ti vuttena na tÈva dhovitabbÈ. Sace hi Ècariyena ÈbhatamudakaÑ bhaveyya, na sÈruppaÑ siyÈ. “DhovÈvuso, na mayÈ ÈbhataÑ, aÒÒehi Èbhatan”ti vuttena pana yattha Ècariyo na passati, evar|pe paÔicchanne vÈ okÈse abbhokÈsavihÈrassapi vÈ ekamante nisÊditvÈ pÈdÈ dhovitabbÈ. Sace Ècariyo telanÈÄiÑ Èharati, uÔÔhahitvÈ ubhohi hatthehi ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 422; Khu 10. 142; Khu 11. 356 piÔÔhesu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 205

sakkaccaÑ gahetabbÈ. Sace hi na gaÓheyya, “ayaÑ bhikkhu ito eva paÔÔhÈya sambhogaÑ kopetÊ”ti Ècariyassa aÒÒathattaÑ bhaveyya. GahetvÈ pana na Èditova pÈdÈ makkhetabbÈ. Sace hi taÑ Ècariyassa gattabbhaÒjanatelaÑ bhaveyya, na sÈruppaÑ siyÈ, tasmÈ paÔhamaÑ sÊsaÑ makkhetvÈ khandhÈdÊni makkhetabbÈni. “SabbapÈrihÈriyatelamidaÑ Èvuso, pÈdepi makkhehÊ”ti vuttena pana pÈde makkhetvÈ “imaÑ telanÈÄiÑ Ôhapemi bhante”ti vatvÈ Ècariye gaÓhante dÈtabbÈ.

Gatadivasato paÔÔhÈya “kammaÔÔhÈnaÑ me bhante kathetha” iccevaÑ na vattabbaÑ. Dutiyadivasato pana paÔÔhÈya sace Ècariyassa pakati-upaÔÔhÈko atthi, taÑ yÈcitvÈ vattaÑ kÈtabbaÑ. Sace yÈcitopi na deti, okÈse laddheyeva kÈtabbaÑ. Karontena ca khuddakamajjhimamahantÈni tÊÓi dantakaÔÔhÈni upanÈmetabbÈni. SÊtaÑ uÓhanti duvidhaÑ mukhadhovanudakaÒca nhÈnodakaÒca paÔiyÈdetabbaÑ. Tato yaÑ Ècariyo tÊÓi divasÈni paribhuÒjati, tÈdisameva niccaÑ upaÔÔhÈpetabbaÑ, niyamaÑ akatvÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ paribhuÒjantassa yathÈladdhaÑ upanÈmetabbaÑ. Ki1 bahunÈ vuttena, yaÑ taÑ bhagavatÈ “antevÈsikena bhikkhave Ècariyamhi sammÈ vattitabbaÑ. TatrÈyaÑ sammÈvattanÈ–kÈlasseva vuÔÔhÈya upÈhanÈ omuÒcitvÈ ekaÑsaÑ uttarÈsa~gaÑ karitvÈ dantakaÔÔhaÑ dÈtabbaÑ, mudodakaÑ dÈtabbaÑ, ÈsanaÑ paÒÒapetabbaÑ. Sace yÈgu hoti, bhÈjanaÑ dhovitvÈ yÈgu upanÈmetabbÈ”ti-ÈdikaÑ1 khandhake vattaÑ paÒÒattaÑ, taÑ sabbampi kÈtabbaÑ. Iti iminÈ yathÈvuttena nayena paÔipajjanto vattapaÔipattiyÈ cittaÑ ÈrÈdhetÊti daÔÔhabbaÑ.

PaÒcasandhikanti paÒcapabbaÑ, paÒcabhÈganti attho. KammaÔÔhÈnassa uggaÓhananti kammaÔÔhÈnaganthassa uggaÓhanaÑ, tadatthaparipucchÈ kammaÔÔhÈnassa paripucchanÈ. Atha vÈ ganthato atthato ca kammaÔÔhÈnassa uggaÓhanaÑ uggaho, tattha saÑsayaparipucchanÈ paripucchÈ. KammaÔÔhÈnassa upaÔÔhÈnanti nimittupaÔÔhÈnaÑ, evaÑ bhÈvanamanuyuÒjantassa “evamidaÑ nimittaÑ upaÔÔhÈtÊ”ti upadhÈraÓaÑ. TathÈ kammaÔÔhÈnappanÈ “evaÑ jhÈnamappetÊ”ti. KammaÔÔhÈnassa lakkhaÓanti gaÓanÈnubandhanÈphusanÈnaÑ vasena bhÈvanaÑ ussukkÈpetvÈ ÔhapanÈya2 sampatti, tato parampi vÈ sallakkhaÓÈdivasena matthakappattÊti kammaÔÔhÈnasabhÈvassa sallakkhaÓaÑ. TenÈha “kammaÔÔhÈnasabhÈvupadhÈraÓanti vuttaÑ hotÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 58 piÔÔhe. 2. AppanÈya (Ka)

VinayapiÔaka 206

AttanÈpi na kilamati odhiso kammaÔÔhÈnassa uggaÓhanato, tato eva Ècariyampi na viheÔheti dhammÈdhikaraÓampi bhÈvanÈya matthakaÑ pÈpanato. TasmÈti taÑnimittaÑ attano akilamana-ÈcariyÈviheÔhanahetu. Thokanti thokaÑ thokaÑ. TatthÈti yattha Ècariyo vasati, tattha. SappÈyaÑ hotÊti ÈvÈsasappÈyÈdilÈbhena manasikÈraphÈsutÈ bhÈvanÈnuk|latÈ hoti. Yojanaparamanti iminÈ gÈvuta-aÉÉhayojanÈnipi sa~gaÓhÈti. YasmÈ pana mandapaÒÒo gÈvute aÉÉhayojane yojanamatte vÈ vasanto kammaÔÔhÈnassa kismiÒcideva ÔhÈne sandehe vÈ satisammose vÈ jÈte kÈlasseva vihÈre vattaÑ katvÈ antarÈmagge piÓÉÈya caritvÈ bhattakiccapariyosÈneyeva Ècariyassa vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ taÑ divasaÑ Ècariyassa santike kammaÔÔhÈnaÑ sodhetvÈ dutiyadivase ÈcariyaÑ vanditvÈ nikkhamitvÈ antarÈmagge piÓÉÈya caritvÈ akilamantoyeva attano vasanaÔÔhÈnaÑ ÈgantuÑ sakkhissati, tasmÈ vuttaÑ “mandapaÒÒo yojanaparamaÑ gantvÈ”ti. Sace tikkhapaÒÒo yojanaparame phÈsukaÔÔhÈnaÑ na labhati, tena kammaÔÔhÈne sabbaÑ gaÓÔhiÔÔhÈnaÑ chinditvÈ visuddhaÑ ÈvajjanapaÔibaddhaÑ kammaÔÔhÈnaÑ katvÈ yojanaparamato d|rampi gantuÑ vaÔÔatÊti Èha “tikkhapaÒÒo d|rampi gantvÈ”ti.

AÔÔhÈrasasenÈsanadosavivajjitanti mahattaÑ, navattaÑ, jiÓÓattaÑ, panthanissitattaÑ, soÓÉÊ, paÓÓaÑ, pupphaÑ, phalaÑ, patthanÊyatÈ, nagarasannissitatÈ, dÈrusannissitatÈ, khettasannissitatÈ, visabhÈgÈnaÑ puggalÈnaÑ atthitÈ, paÔÔanasannissitatÈ, paccantasannissitatÈ, rajjasÊmasannissitatÈ, asappÈyatÈ, kalyÈÓamittÈnaÑ alÈbhoti imehi aÔÔhÈrasahi senÈsanadosehi vivajjitaÑ. ImesaÒhi aÔÔhÈrasannaÑ dosÈnaÑ aÒÒatarena samannÈgataÑ senÈsanaÑ bhÈvanÈya ananur|paÑ.

KasmÈ? MahÈvihÈre1 tÈva bah| nÈnÈchandÈ sannipatanti, te aÒÒamaÒÒaÑ paÔiviruddhatÈya vattaÑ na karonti, bodhiya~gaÓÈdÊni asammaÔÔhÈneva honti, anupaÔÔhÈpitaÑ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ. TatrÈyaÑ “gocaragÈme piÓÉÈya carissÈmÊ”ti pattacÊvaramÈdÈya nikkhantopi sace passati vattaÑ akataÑ, pÈnÊyaghaÔaÑ vÈ rittaÑ, athÈnena vattaÑ kÈtabbaÑ hoti, pÈnÊyaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 115 piÔÔhÈdÊsu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 207

upaÔÔhÈpetabbaÑ, akaronto vattabhede dukkaÔaÑ Èpajjati. Karontassa kÈlo atikkamati, atidivÈ paviÔÔho niÔÔhitÈya bhikkhÈya kiÒci na labhati. PaÔisallÈnagatopi sÈmaÓeradaharabhikkh|naÑ uccÈsaddena saÑghakammehi ca vikkhipati. Yattha pana sabbaÑ vattaÑ katameva hoti, avasesÈpi ca ghaÔÔanÈ natthi, evar|pe mahÈvihÈrepi vihÈtabbaÑ.

NavavihÈre bahu navakammaÑ hoti. AkarontaÑ ujjhÈyanti. Yattha pana bhikkh| evaÑ vadanti “ÈyasmÈ yathÈsukhaÑ samaÓadhammaÑ karotu, mayaÑ navakammaÑ karissÈmÈ”ti, evar|pe vihÈtabbaÑ.

JiÓÓavihÈre pana bahu paÔijaggitabbaÑ hoti, antamaso attano senÈsanamattampi appaÔijaggantaÑ ujjhÈyanti, paÔijaggantassa kammaÔÔhÈnaÑ parihÈyati.

Panthanissite mahÈpathavihÈre rattindivaÑ ÈgantukÈ sannipatanti. VikÈle ÈgatÈnaÑ attano senÈsanaÑ datvÈ rukkham|le vÈ pÈsÈÓapiÔÔhe vÈ vasitabbaÑ hoti, punadivasepi evamevÈti kammaÔÔhÈnassa okÈso na hoti. Yattha pana evar|po ÈgantukasambÈdho na hoti, tattha vihÈtabbaÑ.

SoÓÉÊ nÈma pÈsÈÓapokkharaÓÊ hoti. Tattha pÈnÊyatthaÑ mahÈjano samosarati, nagaravÈsÊnaÑ rÈjakul|pakattherÈnaÑ antevÈsikÈ rajanakammatthÈya Ègacchanti, tesaÑ bhÈjanadÈrudoÓikÈdÊni pucchantÈnaÑ “asuke ca asuke ca ÔhÈne”ti dassetabbÈni honti. EvaÑ sabbakÈlampi niccabyÈvaÔo hoti.

Yattha nÈnÈvidhaÑ sÈkapaÓÓaÑ hoti, tatthassa kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ divÈvihÈraÑ nisinnassapi santike sÈkahÈrikÈ gÈyamÈnÈ paÓÓaÑ uccinantiyo visabhÈgasaddasa~ghaÔÔanena kammaÔÔhÈnantarÈyaÑ karonti.

Yattha pana nÈnÈvidhÈ mÈlÈgacchÈ supupphitÈ honti, tatrÈpi tÈdisoyeva upaddavo.

Yattha nÈnÈvidhaÑ ambajambupanasÈdiphalaÑ hoti, tattha phalatthikÈ ÈgantvÈ yÈcanti, adentassa kujjhanti, balakkÈrena vÈ gaÓhanti, sÈyanhasamaye vihÈramajjhe ca~kamantena te disvÈ “kiÑ upÈsakÈ evaÑ karothÈ”ti vuttÈ yathÈruci akkosanti, avÈsÈyapissa parakkamanti.

VinayapiÔaka 208

PatthanÊye pana lokasammate dakkhiÓagirihatthikucchicetiyagiricittalapabbatasadise vihÈre viharantaÑ “ayaÑ arahÈ”ti sambhÈvetvÈ vanditukÈmÈ manussÈ samantÈ osaranti, tenassa na phÈsu hoti. Yassa pana taÑ sappÈyaÑ hoti, tena divÈ aÒÒattha gantvÈ rattiÑ vasitabbaÑ.

Nagarasannissite visabhÈgÈrammaÓÈni ÈpÈthamÈgacchanti, kumbhadÈsiyopi ghaÔehi nighaÑsantiyo gacchanti, okkamitvÈ maggaÑ na denti, issaramanussÈpi vihÈramajjhe sÈÓiÑ parikkhipitvÈ nisÊdanti.

DÈrusannissaye pana yattha kaÔÔhÈni ca dabbupakaraÓarukkhÈ ca santi, tattha kaÔÔhahÈrikÈ pubbe vuttasÈkapupphahÈrikÈ viya aphÈsukaÑ karonti. “VihÈre rukkhÈ santi, te chinditvÈ gharÈni karissÈmÈ”ti manussÈ ÈgantvÈ chindanti. Sace sÈyanhasamaye padhÈnagharÈ nikkhamitvÈ vihÈramajjhe ca~kamanto te disvÈ “kiÑ upÈsakÈ evaÑ karothÈ”ti vadati, yathÈruci akkosanti, avÈsÈyapissa parakkamanti.

Yo pana khettasannissito hoti samantÈ khettehi parivÈrito, tattha manussÈ vihÈramajjheyeva khalaÑ katvÈ dhaÒÒaÑ maddanti, pamukhesu sayanti, aÒÒampi bahuÑ aphÈsuÑ karonti. Tatrapi mahÈsaÑghabhogo hoti, ÈrÈmikakulÈnaÑ1 gÈvo rundhanti, udakavÈraÑ paÔisedhenti, manussÈ vÊhisÊsaÑ gahetvÈ “passatha tumhÈkaÑ ÈrÈmikakulÈnaÑ kamman”ti saÑghassa dassenti. Tena tena kÈraÓena rÈjarÈjamahÈmattÈnaÑ gharadvÈraÑ gantabbaÑ hoti, ayampi khettasannissiteneva sa~gahito.

Yattha aÒÒamaÒÒavisabhÈgÈ verÊ bhikkh| viharanti, ye kalahaÑ karontÈ “mÈ bhante evaÑ karothÈ”ti vÈriyamÈnÈ “etassa paÑsuk|likassa ÈgatakÈlato paÔÔhÈya naÔÔhÈmhÈ”ti vattÈro bhavanti.

Yopi udakapaÔÔanaÑ vÈ thalapaÔÔanaÑ vÈ sannissito hoti, tattha abhiÓhaÑ nÈvÈhi ca satthehi ca ÈgatamanussÈ “okÈsaÑ detha, pÈnÊyaÑ detha, loÓaÑ dethÈ”ti ghaÔÔayantÈ aphÈsuÑ karonti.

Paccantasannissite pana manussÈ buddhÈdÊsu appasannÈ honti. ______________________________________________________________ 1. ŒrÈmikÈ kulÈnaÑ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 209

RajjasÊma sannissite rÈjabhayaÑ hoti. TaÒhi padesaÑ eko rÈjÈ “na mayhaÑ vase vattatÊ”ti paharati, itaropi “na mayhaÑ vase vattatÊ”ti. TatrÈyaÑ bhikkhu kadÈci imassa raÒÒo vijite vicarati, kadÈci etassa, atha naÑ “carapuriso ayan”ti maÒÒamÈnÈ anayabyasanaÑ pÈpenti.

AsappÈyatÈti visabhÈgar|pÈdi-ÈrammaÓasamosaraÓena vÈ amanussapariggahitatÈya vÈ asappÈyatÈ. TatridaÑ vatthu–eko kira thero araÒÒe vasati. Athassa ekÈ yakkhinÊ paÓÓasÈladvÈre ÔhatvÈ gÈyi. So nikkhamitvÈ dvÈre aÔÔhÈsi, sÈ gantvÈ ca~kamanasÊse gÈyi. Thero ca~kamanasÊsaÑ agamÈsi, sÈ sataporise papÈte ÔhatvÈ gÈyi. Thero paÔinivatti, atha naÑ sÈ vegena gantvÈ gahetvÈ “mayÈ bhante na eko, na dve tumhÈdisÈ khÈditÈ”ti Èha.

Yattha na sakkÈ hoti ÈcariyaÑ vÈ ÈcariyasamaÑ vÈ upajjhÈyaÑ vÈ upajjhÈyasamaÑ vÈ kalyÈÓamittaÑ laddhuÑ, tattha so kalyÈÓamittÈnaÑ alÈbho mahÈdosoyeva. TasmÈ imesaÑ aÔÔhÈrasannaÑ dosÈnaÑ aÒÒatarena samannÈgataÑ senÈsanaÑ bhÈvanÈya ananur|panti veditabbaÑ. Vuttampi cetaÑ aÔÔhakathÈsu–

“MahÈvÈsaÑ navÈvÈsaÑ, jarÈvÈsaÒca panthaniÑ. SoÓÉiÑ paÓÓaÒca pupphaÒca, phalaÑ patthitameva ca.

NagaraÑ dÈrunÈ khettaÑ, visabhÈgena paÔÔanaÑ. PaccantasÊmÈsappÈyaÑ, yattha mitto na labbhati.

AÔÔhÈrasetÈni ÔhÈnÈni, iti viÒÒÈya paÓÉito. ŒrakÈ parivajjeyya, maggaÑ sappaÔibhayaÑ yathÈ”ti1.

PaÒcasenÈsana~gasamannÈgatanti gÈmato nÈtid|ranÈccÈsannatÈdÊhi paÒcahi senÈsana~gehi samannÈgataÑ. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ–

“KathaÒca bhikkhave senÈsanaÑ paÒca~gasamannÈgataÑ hoti? Idha bhikkhave senÈsanaÑ nÈtid|raÑ hoti nÈccÈsannaÑ gamanÈgamanasampannaÑ, divÈ appÈkiÓÓaÑ rattiÑ appasaddaÑ appanigghosaÑ, appaÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapasamphassaÑ, tasmiÑ kho pana senÈsane

______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 118 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 210

Viharantassa appakasirena uppajjanti cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrÈ, tasmiÑ kho pana senÈsane therÈ bhikkh| viharanti bahussutÈ ÈgatÈgamÈ dhammadharÈ vinayadharÈ mÈtikÈdharÈ, te kÈlena kÈlaÑ upasa~kamitvÈ paripucchati paripaÒhati ‘idaÑ bhante kathaÑ, imassa ko attho’ti. Tassa te Èyasmanto avivaÔaÒceva vivaranti, anuttÈnÊkataÒca uttÈniÑ karonti, anekavihitesu ca ka~khÈÔhÈniyesu dhammesu ka~khaÑ paÔivinodenti. EvaÑ kho bhikkhave senÈsanaÑ paÒca~gasamannÈgataÑ hotÊ”ti1.

Ettha ca nÈtid|raÑ nÈccÈsannaÑ gamanÈgamanasampannanti ekaÑ a~gaÑ, divÈ appÈkiÓÓaÑ rattiÑ appasaddaÑ appanigghosanti ekaÑ, appaÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapasamphassanti ekaÑ, tasmiÑ kho pana senÈsane viharantassa -pa- parikkhÈrÈti ekaÑ, tasmiÑ kho pana senÈsane therÈ -pa- ka~khaÑ paÔivinodentÊti ekaÑ. EvaÑ paÒca~gÈni veditabbÈni.

UpacchinnakhuddakapalibodhenÈti ettha pana khuddakapalibodhe upacchindantena dÊghÈni kesanakhalomÈni chinditabbÈni, jiÓÓacÊvaresu aggaÄa-anuvÈtaparibhaÓÉadÈnÈdinÈ daÄhÊkammaÑ vÈ tantucchedÈdÊsu tunnakammaÑ vÈ kÈtabbaÑ, kiliÔÔhÈni vÈ rajitabbÈni. Sace patte malaÑ hoti, patto pacitabbo, maÒcapÊÔhÈdÊni sodhetabbÈni. BhattasammadaÑ paÔivinodetvÈti bhojananimittaÑ parissamaÑ vinodetvÈ. ŒhÈre hi ÈsayaÑ paviÔÔhamatte tassa ÈgantukatÈya yebhuyyena siyÈ sarÊrassa koci parissamo, taÑ v|pasametvÈ. TasmiÑ hi av|pasante sarÊrakhedena cittaÑ ekaggataÑ na labheyyÈti. Uggahetabbato uggaho, sabbopi kammaÔÔhÈnavidhi, na pubbe vutta-uggahamattaÑ. Œcariyato uggaho Ècariyuggaho, tato. EkapadampÊti ekakoÔÔhÈsampi.

AnubandhanÈti assÈsapassÈsÈnaÑ anugamanavasena satiyÈ nirantaraÑ anupavattanÈ. PhusanÈti assÈsapassÈse gaÓentassa gaÓanaÑ paÔisaÑharitvÈ te satiyÈ anubandhantassa yathÈ appanÈ hoti, tathÈ cittaÑ Ôhapentassa ca nÈsikaggÈdiÔÔhÈnassa nesaÑ phusanÈ. YasmÈ pana gaÓanÈdivasena viya phusanÈdivasena visuÑ manasikÈro natthi, ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 268 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 211

phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva gaÓanÈ kÈtabbÈti dassetuÑ idha phusanÈgahaÓanti dÊpento “phusanÈti phuÔÔhaÔÔhÈnan”ti Èha. ®hapanÈti samÈdhÈnaÑ. TaÒhi sammadeva ÈrammaÓe cittassa ÈdhÈnaÑ ÔhapanaÑ hoti. TathÈ hi samÈdhi “cittassa Ôhiti saÓÔhitÊ”ti niddiÔÔho. SamÈdhippadhÈnÈ pana appanÈti Èha “ÔhÈpanÈti appanÈ”ti. AniccatÈdÊnaÑ saÑlakkhaÓato sallakkhaÓÈ vipassanÈ. Pavattato nimittato ca vinivaÔÔanato vinivaÔÔanÈ maggo. SakalasaÑkilesapaÔippassaddhibhÈvato sabbaso suddhÊti pÈrisuddhiphalaÑ. Tesanti vivaÔÔanÈpÈrisuddhÊnaÑ. PaÔipassanÈti pati pati dassanaÑ pekkhanaÑ. TenÈha “paccavekkhaÓÈ”ti.

KhaÓÉanti ekaÑ tÊÓi paÒcÈti evaÑ gaÓanÈya khaÓÉanaÑ. OkÈseti gaÓanÈvidhiÑ1 sandhÈyÈha, gaÓanÈnissitova na kammaÔÔhÈnanissito. SikhÈppattaÑ nu khoti idaÑ cirataraÑ gaÓanÈya manasikarontassa vasena vuttaÑ. So hi tathÈ laddhaÑ avikkhepamattaÑ nissÈya evaÑ maÒÒeyya. AssÈsapassÈsesu yo upaÔÔhÈti, taÑgahetvÈti idaÑ assÈsapassÈsesu yassa ekova paÔhamaÑ upaÔÔhÈti, taÑ sandhÈya vuttaÑ. Yassa pana ubhopi upaÔÔhahanti, tena ubhayampi gahetvÈ gaÓetabbaÑ. Yo upaÔÔhÈtÊti iminÈ ca dvÊsu nÈsÈpuÔavÈtesu yo pÈkaÔataro upaÔÔhÈti, so gahetabboti ayampi attho dÊpitoti daÔÔhabbaÑ. PavattamÈnaÑ pavattamÈnanti ÈmeÉitavacanena nirantaraÑ assÈsapassÈsÈnaÑ upalakkhaÓaÑ dasseti. Evanti vuttappakÈrena upalakkhetvÈvÈti attho. PaÔhamaÑ ekekasmiÑ upaÔÔhitepi upalakkhetvÈva gaÓentassa kamena ubhopi pÈkaÔÈ hontÊti Èha “assÈsapassÈsÈ pÈkaÔÈ hontÊ”ti. Tena “upalakkhetvÈva gaÓetabban”ti imassa “tassevaÑ gaÓayato -pa- pÈkaÔÈ hontÊ”ti idaÑ kÈraÓavacanaÑ daÔÔhabbaÑ. Tattha pÈkaÔÈ hontÊti gaÓanÈvasena bahiddhÈ vikkhepÈbhÈvato vibh|tÈ honti.

PalighÈya parivattanakaÑ yattha nikkhipanti, so palighatthambho. TiyÈmarattinti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. PurimanayenÈti sÊghagaÓanÈya, gopÈlakagaÓanÈyÈti attho. Eko dve tÊÓi cattÈri paÒcÈti gaÓanÈvidhidassanaÑ. TasmÈ aÔÔhÈti-ÈdÊsupi ekato paÔÔhÈyeva paccekaÑ aÔÔhÈdÊni pÈpetabbÈni. “SÊghaÑ sÊghaÑ gaÓetabbamevÈ”ti vatvÈ ______________________________________________________________ 1. GaÓanavÊthiÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 212

tattha kÈraÓaÑ nidassanaÒca dasseti “gaÓanÈpaÔibaddhehÊ”ti-ÈdinÈ. Tattha arÊyati tena nÈvÈti arittaÑ, pÈjanadaÓÉo. Arittena upatthambhanaÑ arittupatthambhanaÑ, tassa vasena.

NippariyÈyato nirantarappavatti nÈma ÔhapanÈyamevÈti Èha “nirantarappavattaÑ viyÈ”ti. Anto pavisantaÑ manasikaronto anto cittaÑ paveseti nÈma. Bahi cittanÊharaÓepi eseva nayo. VÈtabbhÈhatanti abbhantaragatavÈtaÑ bahulaÑ manasikarontassa vÈtena taÑ ÔhÈnaÑ abbhÈhataÑ viya medena p|ritaÑ viya ca hoti, tathÈ upaÔÔhÈti. NÊharatoti phuÔÔhokÈsaÑ muÒcitvÈ nÊharato. TathÈ pana nÊharato vÈtassa gatisamanvesanamukhena nÈnÈrammaÓesu cittaÑ vidhÈvatÊti Èha “puthuttÈrammaÓe cittaÑ vikkhipatÊ”ti.

Etanti etaÑ assÈsapassÈsajÈtaÑ. Anugamananti pavattapavattÈnaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ ÈrammaÓakaraÓavasena satiyÈ anu anu pavattanaÑ anugacchanaÑ. TenevÈha “taÒca kho ÈdimajjhapariyosÈnÈnugamanavasenÈ”ti. NÈbhi Èdi tattha paÔhamaÑ uppajjanato. PaÔhamuppattivasena hi idha ÈdicintÈ, na uppattimattavasena. TathÈ hi te nÈbhito paÔÔhÈya yÈva nÈsikaggÈ sabbattha uppajjanteva. Yattha yattha ca uppajjanti, tattha tattheva bhijjanti dhammÈnaÑ gamanÈbhÈvato. YathÈpaccayaÑ pana desantarappattiyaÑ gatisamaÒÒÈ. HadayaÑ majjhanti hadayasamÊpaÑ tassa1 uparibhÈgo majjhaÑ. NÈsikaggaÑ pariyosÈnanti nÈsikaÔÔhÈnaÑ tassa pariyosÈnaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ samaÒÒÈya tadavadhibhÈvato. TathÈ hete cittasamuÔÔhÈnÈ vuttÈ, na ca bahiddhÈ cittasamuÔÔhÈnÈnaÑ sambhavo atthi. TenÈha “abbhantarapavisanavÈtassa nÈsikaggaÑ ÈdÊ”ti. PavisananikkhamanapariyÈyo pana taÑsadisavaseneva vuttoti veditabbo. Vikkhepagatanti vikkhepaÑ upagataÑ, vikkhittaÑ asamÈhitanti attho. SÈraddhÈyÈti sadarathabhÈvÈya. IÒjanÈyÈti kammaÔÔhÈnamanasikÈrassa calanÈya. Vikkhepagatena cittenÈti hetumhi karaÓavacanaÑ, itthambh|talakkhaÓevÈ. SÈraddhÈti sadarathÈ. IÒjitÈti iÒjanakÈ calanakÈ, tathÈ phanditÈ.

ŒdimajjhapariyosÈnavasenÈti ÈdimajjhapariyosÈnÈnugamanavasena na manasi kÈtabbanti sambandho. “AnubandhanÈya manasikarontena ______________________________________________________________ 1. TassÈ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 213

phusanÈvasena ÔhapanÈvasena ca manasi kÈtabban”ti yena adhippÈyena vuttaÑ, taÑ vivarituÑ “gaÓanÈnubandhanÈvasena viyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha visuÑ manasikÈro natthÊti gaÓanÈya anubandhanÈya ca vinÈ yathÈkkamaÑ kevalaÑ phusanÈvasena ÔhapanÈvasena ca kammaÔÔhÈnamanasikÈro natthi. Nanu phusanÈya vinÈ ÔhapanÈya viya phusanÈya vinÈ gaÓanÈyapi manasikÈro natthiyevÈti? Yadipi natthi, gaÓanÈ pana yathÈ kammaÔÔhÈnamanasikÈrassa m|labhÈvato padhÈnabhÈvena gahetabbÈ, evaÑ anubandhanÈ ÔhapanÈya tÈya vinÈ ÔhapanÈya asambhavato. TasmÈ satipi phusanÈya nÈnantarikabhÈve gaÓanÈnubandhanÈ eva m|labhÈvato padhÈnabhÈvena gahetvÈ itarÈsaÑ tadabhÈvaÑ dassento Èha “gaÓanÈnubandhanÈvasena viya hi phusanÈÔhapanÈvasena visuÑ manasikÈro natthÊ”ti. Yadi evaÑ tÈ kasmÈ uddhese visuÑ gahitÈti Èha “phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyevÈ”ti-Èdi. Tattha phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva gaÓentoti iminÈ gaÓanÈya phusanÈ a~ganti dasseti. TenÈha “gaÓanÈya ca phusanÈya ca manasi karotÊ”ti. TatthevÈti phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva. Teti assÈsapassÈse. SatiyÈ anubandhantoti gaÓanÈvidhiÑ anugantvÈ satiyÈ nibandhanto, phuÔÔhokÈseyeva te nirantaraÑ upadhÈrentoti attho. AppanÈvasena cittaÑ Ôhapentoti yathÈ appanÈ hoti, evaÑ yathÈ-upaÔÔhite nimitte cittaÑ Ôhapento samÈdahanto. AnubandhanÈya cÈti-ÈdÊsu anubandhanÈya ca phusanÈya ca ÔhapanÈya ca manasi karotÊti vuccatÊti yojanÈ. SvÈyamatthoti yvÈyaÑ “phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva gaÓento tattheva gaÓanaÑ paÔisaÑharitvÈ te satiyÈ anubandhanto”ti vutto, so ayamattho. YÈ accantÈya na minoti na vinicchinati, sÈ mÈnassa samÊpeti upamÈ yathÈ goÓo viya gavayoti.

Pa~guÄotÊ pÊÔhasappÊ. DolÈti pe~kholo. KÊÄatanti kÊÄantÈnaÑ. MÈtÈputtÈnanti attano bhariyÈya puttassa ca. Ubho koÔiyoti Ègacchantassa purimakoÔiÑ, gacchantassa pacchimakoÔinti dvepi koÔiyo. MajjhaÒcÈti dolÈphalakasseva majjhaÑ. Upanibandhanatthambho viyÈti upanibandhanatthambho, nÈsikaggaÑ mukhanimittaÑ vÈ, tassa m|le samÊpe ÔhatvÈ. KathaÑ ÔhatvÈ? SatiyÈ vasena. SatiÑ hi tattha s|paÔÔhitaÑ karonto yogÈvacaro tattha Ôhito nÈma hoti avayavadhammena samudÈyassa

VinayapiÔaka 214

apadisitabbato. Nimitteti nÈsikaggÈdinimitte. SatiyÈ nisinnoti sativasena nisÊdanto. “SatiÑ hi tatthÈ”ti-ÈdinÈ ÔhÈne viya vattabbaÑ. TatthÈti phuÔÔhaÔÔhÈne. Teti nagarassa anto bahi ca gatÈ manussÈ tesaÑ sa~gahÈ ca hatthagatÈ. Œdito pabhutÊti upameyyatthadassanato paÔÔhÈya.

GÈthÈyaÑ nimittanti upanibandhananimittaÑ. AnÈrammaÓamekacittassÈti ekassa cittassa na ÈrammaÓaÑ, ÈrammaÓaÑ na hontÊti attho. AjÈnato ca tayo dhammeti nimittaÑ assÈso passÈsoti ime nimittÈdayo tayo dhamme ÈrammaÓakaraÓavasena avindantassa. Ca-saddo byatireke. BhÈvanÈti ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈ. NupalabbhatÊti na upalabbhati na sijjhatÊti ayaÑ codanÈgÈthÈya attho. DutiyÈ pana parihÈragÈthÈ suviÒÒeyyÈva.

Kathanti tÈsaÑ codanÈparihÈragÈthÈnaÑ atthaÑ vivarituÑ kathetukamyatÈpucchÈ. Ime tayo dhammÈti-ÈdÊsu madayojanÈya saddhiÑ ayamatthaniddeso–ime nimittÈdayo tayo dhammÈ ekacittassa kathaÑ ÈrammaÓaÑ1 na honti, asatipi ÈrammaÓabhÈve na cime na ca ime tayo dhammÈ aviditÈ honti, kathaÒca na honti aviditÈ, tesaÒhi aviditatte cittaÒca kathaÑ vikkhepaÑ na gacchati, padhÈnaÒca bhÈvanÈya nipphÈdakaÑ vÊriyaÒca kathaÑ paÒÒÈyati, nÊvaraÓÈnaÑ vikkhambhakaÑ sammadeva samÈdhÈnÈvahaÑ bhÈvanÈnuyogasa~khÈtaÑ payogaÒca yogÊ kathaÑ sÈdheti, upar|pari lokiyalokuttaraÒca visesaÑ kathamadhigacchatÊti.

IdÈni tamatthaÑ kakacopamÈya sÈdhetuÑ “seyyathÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Bh|mibhÈgassa visamatÈya caÒcale rukkhe chedanakiriyÈ na sukarÈ siyÈ, tathÈ ca sati katacadantagati duviÒÒeyyÈti Èha “same bh|mibhÈge”ti. KakacenÈti khuddakena kharapattena. TenÈha “puriso”ti, phuÔÔhakakacadantÈnanti phuÔÔhaphuÔÔhakakacadantÈnaÑ vasena. Tena kakacadantehi phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva purisassa satiyÈ upaÔÔhÈnaÑ dasseti. TenÈha “na Ègate vÈ gate vÈ kakacadante manasikarotÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. ŒrammaÓÈ (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 215

Kakacassa ÈkaÉÉhanakÈle purisÈbhimukhaÑ pavattÈ ÈgatÈ, pellanakÈle tato vigatÈ gatÈti vuttÈ, na ca ÈgatÈ vÈ gatÈ vÈ kakacadantÈ aviditÈ honti sabbattha satiyÈ upaÔÔhitattÈ chinditabbaÔÔhÈnaÑ aphusitvÈ gacchantÈnaÑ ÈgacchantÈnaÒca kakacadantÈnaÑ abhÈvato. PadhÈnanti rukkhassa chedanavÊriyaÑ. Payoganti tasseva chedanakiriyaÑ. UpamÈyaÑ “visesamadhigacchatÊ”ti padaÑ pÈÄiyaÑ natthi, yojetvÈ pana dassetabbaÑ. Teneva visuddhimagge1 upamÈyampi “visesamadhigacchatÊ”ti padaÑ yojetvÈva vuttaÑ. TaÑsaÑvaÓÓanÈyaÒca “visesanti anekabhÈvÈpÈdanaÑ, tena ca sÈdhetabbaÑ payojanavisesan”ti attho vutto.

YathÈ rukkhoti-Èdi upamÈsaÑsandanaÑ. Upanibandhati ÈrammaÓe cittaÑ etÈyÈti sati upanibandhanÈ nÈma, tassÈ assÈsapassÈsÈnaÑ sallakkhaÓassa nimittanti upanibandhanÈnimittaÑ, nÈsikaggaÑ mukhanimittaÑ vÈ. Evamevanti yathÈ so puriso kakacena rukkhaÑ chindanto Ègatagate kakacadante amanasikarontopi phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva satiyÈ upaÔÔhapanena Ègatagate kakacadante jÈnÈti, suttapadaÒca avirajjhanto atthakiccaÑ sÈdheti, evamevaÑ. NÈsikagge mukhanimitteti dÊghanÈsiko nÈsikagge, itaro mukhaÑ asanaÑ2 nimÊyati chÈdÊyati etenÈti mukhanimittanti laddhanÈme uttaroÔÔhe.

IdaÑ padhÈnanti yena vÊriyÈrambhena ÈraddhavÊriyassa yogino kÈyopi cittampi kammaniyaÑ bhÈvanÈkammakkhamaÑ bhÈvanÈkammayoggaÑ hoti, idaÑ vÊriyaÑ padhÈnanti phalena hetuÑ dasseti. UpakkilesÈ pahÊyantÊti cittassa upakkilesabh|tÈni nÊvaraÓÈni vikkhambhanavasena pahÊyanti. VitakkÈ v|pasammantÊti tato eva kÈmavitakkÈdayo micchÈvitakkÈ upasamaÑ gacchanti, nÊvaraÓappahÈnena vÈ paÔhamajjhÈnÈdhigamaÑ dassetvÈ vitakkav|pasamÈpadesena dutiyajjhÈnÈdÊnamadhigamamÈha. AyaÑ payogoti ayaÑ jhÈnÈdhigamassa hetubh|to kammaÔÔhÈnÈnuyogo payogo. SaÑyojanÈ pahÊyantÊti dasapi saÑyojanÈni maggappaÔipÈÔiyÈ samucchedavasena pahÊyanti. AnusayÈ byantÊ hontÊti tathÈ sattapi anusayÈ anuppattidhammatÈpÈdanena bha~gamattassapi anavasesato vigatantÈ honti. Ettha ca saÑyojanappahÈnaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 273 piÔÔhe. 2. Mukhe assÈsaÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 216

anusayanirodheneva hoti, pahÊnesu ca saÑyojanesu anusayÈnaÑ lesopi na bhavissatÊti ca dassanatthaÑ “saÑyojanÈ pahÊyanti, anusayÈ byantÊ hontÊ”ti vuttaÑ. AyaÑ visesoti imaÑ samÈdhiÑ nissÈya anukkamena labbhamÈno ayaÑ saÑyojanappahÈnÈdiko imassa samÈdhissa visesoti attho.

YassÈti yena. Anupubbanti anukkamena. ParicitÈti pariciÓÓÈ. AyaÒhettha sa~khepattho–ÈnÈpÈnassati yathÈ buddhena bhagavatÈ desitÈ, tathÈ yena dÊgharassa pajÈnanÈdividhinÈ anupubbaÑ paricitÈ suÔÔhu bhÈvitÈ, tato eva paripuÓÓÈ soÄasannaÑ vatth|naÑ pÈrip|riyÈ sabbaso puÓÓÈ, so bhikkhu imaÑ attano khandhÈdilokaÑ paÒÒobhÈsena pabhÈseti. YathÈ kiÑ? AbbhÈ muttova candimÈ abbhÈdi-upakkilesavimutto candimÈ tÈrakarÈjÈ viyÈti. “AbbhÈ muttova candimÈ”ti hi padassa niddese mahikÈdÊnampi vuttattÈ ettha Èdisaddalopo katoti veditabbo.

IdhÈti kakac|pamÈya. AssÈti yogino. IdhÈti vÈ imasmiÑ ÔhÈne. AssÈti upamÈbh|tassa kakacassa. Œgatagatavasena yathÈ tassa purisassa amanasikÈro, evaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ Ègatagatavasena amanasikÈramattameva ÈnayanappayojanaÑ. Na cirenevÈti idaÑ katÈdhikÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. Nimittanti paÔibhÈganimittaÑ. AvasesajjhÈna~gapaÔimaÓÉitÈti vitakkÈdi-avasesajjhÈna~gapaÔimaÓÉitÈti vadanti, vicÈrÈdÊti1 pana vattabbaÑ nippariyÈyena vitakkassa appanÈbhÈvato. So hi pÈÄiyaÑ “appanÈ byappanÈ”ti niddiÔÔho, taÑsampayogato vÈ yasmÈ jhÈnaÑ appanÈti aÔÔhakathÈvohÈro, jhÈna~gesu ca samÈdhi padhÈnaÑ, tasmÈ taÑ appanÈti dassento “avasesajjhÈna~gapaÔimaÓÉitÈ appanÈsa~khÈtÈ ÔhapanÈ ca sampajjatÊ”ti Èha. Kassaci pana gaÓanÈvaseneva manasikÈrakÈlato pabhutÊti ettha “anukkamato -pa- pattaÑ viya hotÊ”ti ettakova gantho parihÊno, purÈÓapotthakesu pana katthaci so gantho likhitoyeva tiÔÔhati. ______________________________________________________________ 1. VicÈrÈdÊnÊti (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 217

SÈraddhakÈyassa kassaci puggalassa. Onamati vatthikÈdipalambanena1. Vik|jatÊti saddaÑ karoti. ValiÑ gaÓhÈtÊti tattha tattha valinaÑ hoti. KasmÈ? YasmÈ sÈraddhakÈyo garuko hotÊti. KÈyadarathav|pasamena saddhiÑ sijjhamÈno oÄÈrika-assÈsapassÈsanirodho byatirekamukhena tassa sÈdhanaÑ viya vutto. OÄÈrika-assÈsapassÈsanirodhavasenÈti anvayavasena tadatthassa sÈdhanaÑ. KÈyadarathe v|pasanteti cittajar|pÈnaÑ lahumudukammaÒÒabhÈvena yo sesatisantatir|pÈnampi2 lahu-ÈdibhÈvo, so idha kÈyassa lahubhÈvoti adhippeto. SvÈyaÑ yasmÈ cittassa lahu-ÈdibhÈvena vinÈ natthi, tasmÈ vuttaÑ “kÈyopi cittampi lahukaÑ hotÊ”ti.

OÄÈrike assÈsapassÈse niruddheti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayamhi3 vicetabbÈkÈrappattassa kÈyasa~khÈrassa vicayanavidhiÑ dassetuÑ ÈnÊtaÑ.

Upar|pari vibh|tÈnÊti bhÈvanÈbalena uddhaÑ uddhaÑ pÈkaÔÈni honti. Desatoti pakatiyÈ phusanadesato, pubbe attano phusanavasena upadhÈritaÔÔhÈnato.

“Kattha natthÊ”ti ÔhÈnavasena “kassa natthÊ”ti puggalavasena ca vÊmaÑsiyamÈnamatthaÑ ekajjhaÑ katvÈ vibhÈvetuÑ “antomÈtukucchiyan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “yathÈ udake nimuggassa niruddhokÈsatÈya assÈsapassÈsÈ na pavattanti, evaÑ antomÈtukucchiyaÑ. YathÈ matÈnaÑ samuÔÔhÈpakacittÈbhÈvato, evaÑ asaÒÒÊbh|tÈnaÑ mucchÈparetÈnaÑ asaÒÒÊsu vÈ jÈtÈnaÑ, tathÈ nirodhasamÈpannÈnan”ti ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ. MahÈgaÓÔhipade pana “mucchÈparetÈnaÑ cittappavattiyÈ dubbalabhÈvato”ti kÈraÓaÑ vuttaÑ. CatutthajjhÈnasamÈpannÈnaÑ dhammatÈvaseneva nesaÑ anuppajjanaÑ, tathÈ r|pÈr|pabhavasama~gÊnaÑ. Keci pana “anupubbato sukhumabhÈvappattiyÈ catutthajjhÈnasamÈpannassa, r|pabhave r|pÈnaÑ bhava~gassa ca sukhumabhÈvato r|pabhavasama~gÊnaÑ natthÊ”ti kÈraÓaÑ vadanti. Atthiyeva te assÈsapassÈsÈ pÈrisesatoti adhippÈyo yathÈvuttasattaÔÔhÈnavinimuttassa assÈsapassÈsÈnaÑ anuppajjanaÔÔhÈnassa abhÈvato. PakatiphuÔÔhavasenÈti pakatiyÈ phusanaÔÔhÈnavasena. NimittaÑ Ôhapetabbanti satiyÈ tattha ______________________________________________________________ 1. VaÔÔikÈdÊnaÑ palambanena (SÊ), paÔikÈdÊnaÑ ca lambanena (SyÈ), paÔikÈdÊnaÑ

palambanena (VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ) 2. Yoge sati santatir|pÈnampi (?) 3. Vuttanayampi (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 218

sukhappavattanatthaÑ thirataraÑ saÒÒÈÓaÑ1 pavattetabbaÑ. ThirasaÒÒÈpadaÔÔhÈnÈ hi sati. ImamevÈti imaÑ eva anupaÔÔhahantassa kÈyasa~khÈrassa kaÓÔakuÔÔhÈpanaÒÈyena upaÔÔhÈpanavidhimeva. Atthavasanti hetuÑ. Attho hi phalaÑ. So yassa vasena pavattati, so atthavasoti. MuÔÔhassatissÈti vinaÔÔhassatissa. AsampajÈnassÈti sampajaÒÒavirahitassa, bhÈventassa anukkamena anupaÔÔhahante assÈsapassÈse vÊmaÑsitvÈ “ime te”ti upadhÈretuÑ sammadeva jÈnituÒca samatthÈhi satipaÒÒÈhi virahitassÈti adhippÈyo. Ito aÒÒaÑ kammaÔÔhÈnaÑ. Garukanti bhÈriyaÑ. SÈ cassa garukatÈ bhÈvanÈya sudukkarabhÈvenÈti Èha “garukabhÈvanan”ti.

Upar|pari santasukhumabhÈvÈpattito “balavatÊ suvisadÈ s|rÈ ca sati paÒÒÈ ca icchitabbÈ”ti vatvÈ sukhumassa nÈma atthassa sÈdhanenapi sukhumeneva bhavitabbanti dassetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. IdÈni anupaÔÔhahantÈnaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ pariyesanupÈyaÑ dassento “tÈhi ca panÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha anupadanti padÈnupadaÑ. CaritvÈti gocaraÑ gahetvÈ. TasmiÑyeva ÔhÈneti upanibandhananimittasaÒÒite ÔhÈne. YojetvÈti manasikÈrena yojetvÈ. “SatirasmithÈ bandhitvÈ”ti vÈ vuttamevatthamÈha “tasmiÑyeva ÔhÈne yojetvÈ”ti. Na hi upameyye bandhanayojanaÔÔhÈnÈni visuÑ labbhanti. Nimittanti uggahanimittaÑ paÔibhÈganimittaÑ vÈ. Ubhayampi hi idha ekajjhaÑ vuttaÑ. TathÈ hi t|lapicu-Èdi upamattayaÑ uggahe yujjati, sesaÑ ubhayattha. Ekacceti eke ÈcariyÈ.

TÈrakar|paÑ viyÈti tÈrakÈya pabhÈr|paÑ viya. MaÓiguÄikÈdi-upamÈ paÔibhÈge vaÔÔanti. KathaÑ panetaÑ ekaÑyeva kammaÔÔhÈnaÑ anekÈkÈrato upaÔÔhÈtÊti Èha “taÒca panetan”ti-Èdi. Suttantanti ekaÑ suttaÑ. PaguÓappavattibhÈvena avicchedaÑ mahÈvisayataÒca sandhÈyÈha “mahatÊ pabbateyyÈ nadÊ viyÈ”ti. Tattha byaÒjanasampattiyÈ samantabhaddakaÑ suttaÑ sabbabhÈgamanoharÈ sabbapÈliphullÈ vanaghaÔÈ viyÈti Èha “ekÈ vanarÈji viyÈ”ti. TenÈha bhagavÈ “vanappagumbe yatha phussitagge”ti2. NÈnÈnusandhiyaÑ nÈnÈpeyyÈlaÑ vividhanayanipuÓaÑ bahuvidhakammaÔÔhÈnamukhaÑ suttantaÑ atthikehi sakkaccaÑ samupapajjitabbanti3 Èha “sÊtacchÈyo -pa- ______________________________________________________________ 1. ThirataraÑ saÒjÈnanaÑ (SÊ), thiratarasaÒjÈnanaÑ (SyÈ) 2. Khu 1. 7, 314 piÔÔhesu. 3. SamupajÊvitabbanti (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 219

rukkho viyÈ”ti. SaÒÒÈnÈnatÈyÈti nimittupaÔÔhÈnato pubbe pavattasaÒÒÈnaÑ nÈnÈvidhabhÈvato. SaÒÒajanti bhÈvanÈsaÒÒÈjanitaÑ bhÈvanÈsaÒÒÈya saÒjÈnanamattaÑ. Na hi asabhÈvassa kutoci samuÔÔhÈnaÑ atthi. TenÈha “nÈnato upaÔÔhÈtÊ”ti, upaÔÔhÈnÈkÈramattanti vuttaÑ hoti.

Ime tayo dhammÈti assÈso passÈso nimittanti ime tayo dhammÈ. NatthÊti kammaÔÔhÈnavasena manasikÈtabbabhÈvena natthi na upalabbhati. Na upacÈranti upacÈrampi na pÈpuÓÈti, pageva appananti adhippÈyo. Yassa panÈti vijjamÈnapakkho vuttanayÈnusÈreneva veditabbo.

IdÈni vuttasseva atthassa samatthanatthaÑ kakac|pamÈyaÑ ÈgatÈ “nimittan”ti-ÈdikÈ gÈthÈ paccÈnÊtÈ. Nimitteti yathÈvutte paÔibhÈganimitte. EvaÑ hotÊti bhÈvanamanuyuttassa evaÑ hoti, tasmÈ “punappunaÑ evaÑ manasi karohÊ”ti vattabbo. VosÈnaÑ ÈpajjeyyÈti “nimittaÑ nÈma dukkaraÑ uppÈdetuÑ, tayidaÑ laddhaÑ, handÈhaÑ dÈni yadÈ vÈ tadÈ vÈ visesaÑ nibbattessÈmÊ”ti sa~kocaÑ Èpajjeyya. VisÊdeyyÈti “ettakaÑ kÈlaÑ bhÈvanamanuyuttassa nimittampi na uppannaÑ, abhabbo maÒÒe visesassÈ”ti visÈdaÑ Èvajjeyya. “ImÈya paÔipadÈya jarÈmaraÓato muccissÈmÊti paÔipannassa nimittan”ti vutte kathaÑ sa~kocÈpatti, bhiyyoso mattÈya ussÈhameva tareyyÈti “nimittamidaÑ -pa- vattabbo”ti majjhimabhÈÓakÈ Èhu. Evanti vuttappakÈrena paÔibhÈganimitteyeva bhÈvanÈcittassa Ôhapanena. Ito pabhutÊti ito paÔibhÈganimittuppattito paÔÔhÈya. Pubbe yaÑ vuttaÑ “anubandhanÈya phusanÈya ÔhapanÈya ca manasi karotÊ”ti1, tattha anubandhanaÑ phusanaÒca vissajjetvÈ ÔhapanÈvaseneva bhÈvetabbanti Èha “ÔhapanÈvasena bhÈvanÈ hotÊ”ti.

PorÈÓehi vuttovÈyamatthoti dassento “nimitte”ti gÈthamÈha. Tattha nimitteti paÔibhÈganimitte. ®hapayaÑ cittanti bhÈvanÈcittaÑ Ôhapento, ÔhapanÈvasena manasikarontoti attho. NÈnÈkÈranti “cattÈro vaÓÓÈ”ti evaÑ vuttaÑ nÈnÈkÈraÑ. ŒkÈrasÈmaÒÒavasena hetaÑ ekavacanaÑ. VibhÈvayanti vibhÈvento antaradhÈpento. Nimittuppattito paÔÔhÈya hi te ÈkÈrÈ amanasikÈrato antarahitÈ viya honti. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 25 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 220

AssÈsapassÈseti assÈsapassÈse yo nÈnÈkÈro, taÑ vibhÈvayaÑ, assÈsapassÈsasambh|te vÈ nimitte. SakaÑ cittaÑ nibandhatÊti tÈya eva ÔhapanÈya attano cittaÑ upanibandhati, appetÊti attho. Keci pana “vibhÈvayanti vibhÈvento, viditaÑ pÈkaÔaÑ karonto”ti atthaÑ vadanti, taÑ pubbabhÈgavasena yujjeyya. AyaÒhettha attho–dhitisampannattÈ dhÊro yogÊ assÈsapassÈse nÈnÈkÈraÑ vibhÈvento nÈnÈkÈrato te pajÈnanto vidite pÈkaÔe karonto nÈnÈkÈraÑ vÈ oÄÈrikoÄÈrike passambhento v|pasamento tattha yaÑ laddhaÑ nimittaÑ, tasmiÑ cittaÑ Ôhapento anukkamena sakaÑ cittaÑ nibandhati appetÊti.

YadÈ saddhÈdÊni indriyÈni suvisadÈni tikkhÈni pavattanti, tadÈ assaddhiyÈdÊnaÑ d|rÊbhÈvena sÈtisayaÑ thÈmappattehi sattahi balehi laddhupatthambhÈni vitakkÈdÊni kÈmÈvacarÈneva jhÈna~gÈni bah|ni hutvÈ pÈtubhavanti. Tato eva tesaÑ ujuvipaccanÊkabh|tÈ kÈmacchandÈdayo saddhiÑ tadekaÔÔhehi pÈpadhammehi vid|rÊ bhavanti paÔibhÈganimittuppattiyÈ saddhiÑ, taÑ Èrabbha upacÈrajjhÈnaÑ uppajjati. Tena vuttaÑ “nimittupaÔÔhÈnato pabhuti nÊvaraÓÈni vikkhambhitÈneva hontÊ”ti-Èdi. Tattha sannisinnÈvÈti sammadeva nisÊdiÑsu eva, upasantÈyevÈti attho. VikkhambhitÈneva sannisinnÈvÈti avadhÈraÓena pana tadatthaÑ ussÈho kÈtabboti dasseti. DvÊhÈkÈrehÊti jhÈnadhammÈnaÑ paÔipakkhad|rÊbhÈvo thirabhÈvappatti cÈti imehi dvÊhi kÈraÓehi. IdÈni tÈni kÈraÓÈni avatthÈmukhena dassetuÑ “upacÈrabh|miyaÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha upacÈrabh|miyanti upacÈrÈvatthÈyaÑ. Yadipi hi tadÈ jhÈna~gÈni paÔutarÈni mahaggatabhÈvappattÈni nuppajjanti, tesaÑ pana paÔipakkhadhammÈnaÑ vikkhambhanena cittaÑ samÈdhiyati. TenÈha “nÊvaraÓappahÈnenÈ”ti. PaÔilÈbhabh|miyanti jhÈnassa adhigamÈvatthÈyaÑ. TadÈ hi appanÈppattÈnaÑ jhÈnadhammÈnaÑ uppattiyÈ cittaÑ samÈdhiyati. TenÈha “a~gapÈtubhÈvenÈ”ti.

UpacÈre a~gÈni na thÈmajÈtÈni honti a~gÈnaÑ athÈmajÈtattÈ. YathÈ nÈma daharo kumÈrako ukkhipitvÈ ÔhapiyamÈno punappunaÑ bh|miyaÑ patati, evameva upacÈre uppanne cittaÑ kÈlena nimitthaÑ ÈrammaÓaÑ karoti, kÈlena bhava~gaÑ otarati. Tena vuttaÑ “upacÈrasamÈdhi kusalavÊthiyaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otaratÊ”ti. AppanÈyaÑ pana a~gÈni thÈmajÈtÈni

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 221

honti tesaÑ thÈmajÈtattÈ. YathÈ nÈma balavÈ puriso ÈsanÈ vuÔÔhÈya divasampi tiÔÔheyya, evameva appanÈsamÈdhimhi uppanne cittaÑ sakiÑ bhava~gavÈraÑ chinditvÈ kevalampi rattiÑ kevalampi divasaÑ tiÔÔhati, kusalajavanapaÔipÈÔivaseneva pavattati. TenÈha “appanÈsamÈdhi -pa- na bhava~gaÑ otaratÊ”ti. VaÓÓatoti picupiÓÉatÈrakar|pÈdÊsu viya upaÔÔhitavaÓÓato. LakkhaÓatoti kharabhÈvÈdisabhÈvato aniccÈdisabhÈvato vÈ. RakkhitabbaÑ taÑ nimittanti sambandho.

LaddhaparihÈnÊti laddha-upacÈrajjhÈnaparihÈni. Nimitte avinassante tadÈrammaÓaÑ jhÈnaÑ aparihÊnameva hoti, nimitte pana ÈrakkhÈbhÈvena vinaÔÔhe laddhaÑ laddhaÑ jhÈnampi vinassati tadÈyattavuttito. TenÈha ‘ÈrakkhamhÊ”ti-Èdi.

IdÈni tatrÈyaÑ rakkhaÓ|pÈyoti-ÈdinÈ–

“ŒvÈso gocaro bhassaÑ, puggalo bhojanaÑ utu. IriyÈpathoti sattete, asappÈye vivajjaye.

SappÈye satta sevetha, evaÒhi paÔipajjato. Na cireneva kÈlena, hoti kassaci appanÈ”ti1–

evaÑ vuttaÑ rakkhaÓavidhiÑ sa~khepato vibhÈveti. TatrÈyaÑ vitthÈro–yasmiÑ ÈvÈse vasantassa anuppannaÑ vÈ nimittaÑ nuppajjati, uppannaÑ vÈ vinassati, anupaÔÔhitÈ ca sati na upaÔÔhÈti, asamÈhitaÒca cittaÑ na samÈdhiyati, ayaÑ asappÈyo. Yattha nimittaÑ uppajjati ceva thÈvaraÒca hoti, sati upaÔÔhÈti, cittaÑ samÈdhiyati, ayaÑ sappÈyo. TasmÈ yasmiÑ vihÈre bah| ÈvÈsÈ honti, tattha ekamekasmiÑ tÊÓi tÊÓi divasÈni vasitvÈ yatthassa cittaÑ ekaggaÑ hoti, tattha vasitabbaÑ.

GocaragÈmo pana yo senÈsanato uttarena vÈ dakkhiÓena vÈ nÈtid|re diyaÉÉhakosabbhantare hoti sulabhasampannabhikkho, so sappÈyo, viparÊto asappÈyo. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 123 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 222

Bhassanti dvattiÑsatiracchÈnakathÈpariyÈpannaÑ asappÈyaÑ. TaÒhissa nimittantaradhÈnÈya saÑvattati. DasakathÈvatthunissitaÑ sappÈyaÑ, tampi mattÈya bhÈsitabbaÑ.

Puggalopi atiracchÈnakathiko sÊlÈdiguÓasampanno, yaÑ nissÈya asamÈhitaÑ vÈ cittaÑ samÈdhiyati, samÈhitaÑ vÈ cittaÑ thirataraÑ hoti, evar|po sappÈyo. KÈyadaÄhÊbahulo pana tiracchÈnakathiko asappÈyo. So hi taÑ kaddamodakamiva acchaÑ udakaÑ malÊnameva karoti, tÈdisaÒca Ègamma koÔapabbatavÈsÊdaharasseva1 samÈpatti vinassati, pageva nimittaÑ.

BhojanaÑ pana kassaci madhuraÑ, kassaci ambilaÑ sappÈyaÑ hoti. Utupi kassaci sÊto, kassaci uÓho sappÈyo hoti. TasmÈ yaÑ bhojanaÑ vÈ utuÑ vÈ sevantassa phÈsu hoti, asamÈhitaÑ vÈ cittaÑ samÈdhiyati, samÈhitaÑ vÈ thirataraÑ hoti. TaÑ bhojanaÑ, so ca utu sappÈyo. ItaraÑ bhojanaÑ, itaro ca utu asappÈyo.

IriyÈpathesupi kassaci ca~kamo sappÈyo hoti, kassaci sayanaÔÔhÈnanisajjÈnaÑ aÒÒataro. TasmÈ taÑ ÈvÈsaÑ viya tÊÓi divasÈni upaparikkhitvÈ yasmiÑ iriyÈpathe asamÈhitaÑ cittaÑ samÈdhiyati, samÈhitaÑ vÈ thirataraÑ hoti, so sappÈyo, itaro asappÈyoti veditabbo. Iti imaÑ sattavidhaÑ asappÈyaÑ vajjetvÈ sappÈyaÑ sevitabbaÑ. EvaÑ paÔipannassa hi nimittÈsevanabahulassa na cire neva kÈlena hoti kassaci appanÈ.

Yassa pana evampi paÔipajjato na hoti, tena dasavidhaÑ appanÈkosallaÑ sampÈdetabbanti dassetuÑ “vatthuvisadakiriyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha2 vatthuvisadakiriyÈ nÈma ajjhattikabÈhirÈnaÑ vatth|naÑ visadabhÈvakaraÓaÑ. YadÈ hissa kesanakhalomÈni dÊghÈni honti, sarÊraÑ vÈ sedamalaggahitaÑ, tadÈ ajjhattikaÑ vatthu avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ. YadÈ panassa cÊvaraÑ jiÓÓaÑ kiliÔÔhaÑ duggandhaÑ hoti, senÈsanaÑ vÈ uklÈpaÑ, tadÈ bÈhiraÑ vatthu avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ. AjjhattikabÈhire hi vatthumhi ______________________________________________________________ 1. KontapabbatavÈsidaharasseva (SyÈ) 2. DÊ-®Ôha 2. 376; Ma-®Ôha 1. 294; SaÑ-®Ôha 3. 193; AÑ-®Ôha 1. 390 piÔÔhÈdÊsupi

passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 223

avisade uppannesu cittacetasikesu ÒÈÓampi aparisuddhaÑ hoti aparisuddhÈni dÊpakapallikavaÔÔitelÈni nissÈya uppannadÊpasikhÈya obhÈso viya. Aparisuddhena ca ÒÈÓena sa~khÈre sammasato sa~khÈrÈpi avibh|tÈ honti, kammaÔÔhÈnamanuyuÒjato kammaÔÔhÈnampi vuddhiÑ viruÄhiÑ vepullaÑ na gacchati. Visade pana ajjhattikabÈhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ÒÈÓampi visadaÑ hoti parisuddhÈni dÊpakapallikavaÔÔitelÈni nissÈya uppannadÊpasikhÈya obhÈso viya. Parisuddhena ca ÒÈÓena sa~khÈre sammasato sa~khÈrÈpi vibh|tÈ honti, kammaÔÔhÈnamanuyuÒjato kammaÔÔhÈnampi vuddhiÑ viruÄhiÑ vepullaÑ gacchati.

Indriya samattapaÔipÈdanatÈ nÈma saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ samabhÈvakaraÓaÑ. Sace hissa saddhindriyaÑ balavaÑ hoti, itarÈni mandÈni, tato vÊriyindriyaÑ paggahakiccaÑ, satindriyaÑ upaÔÔhÈnakiccaÑ, samÈdhindriyaÑ avikkhepakiccaÑ, paÒÒindriyaÑ dassanakiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti. TasmÈ taÑ dhammasabhÈvapaccavekkhaÓena vÈ yathÈ vÈ manasikaroto balavaÑ jÈtaÑ, tathÈ amanasikÈrena hÈpetabbaÑ. Vakkalittheravatthu cettha nidassanaÑ. Sace pana vÊriyindriyaÑ balavaÑ hoti, atha neva saddhindriyaÑ adhimokkhakiccaÑ kÈtuÑ sakkoti, na itarÈni itarakiccabhedaÑ. TasmÈ taÑ passaddhÈdibhÈvanÈya hÈpetabbaÑ. TatrÈpi soÓattheravatthu dassetabbaÑ. EvaÑ sesesupi ekassa balavabhÈve sati itaresaÑ attano kiccesu asamatthatÈ veditabbÈ.

Visesato panettha saddhÈpaÒÒÈnaÑ samÈdhivÊriyÈnaÒca samataÑ pasaÑsanti. Balavasaddho hi mandapaÒÒo mudhappasanno1 hoti, avatthusmiÑ pasÊdati. BalavapaÒÒo mandasaddho kerÈÔikapakkhaÑ bhajati, bhesajjasamuÔÔhito viya rogo atekiccho hoti. UbhinnaÑ samatÈya vatthusmiÑyeva pasÊdati. BalavasamÈdhiÑ pana mandavÊriyaÑ samÈdhissa kosajjapakkhattÈ kosajjaÑ abhibhavati, balavavÊriyaÑ mandasamÈdhiÑ vÊriyassa uddhaccapakkhattÈ uddhaccaÑ abhibhavati. SamÈdhi pana vÊriyena saÑyojito kosajje patituÑ na labhati, vÊriyaÑ samÈdhinÈ saÑyojitaÑ uddhacce patituÑ na labhati. TasmÈ tadubhayaÑ samaÑ kÈtabbaÑ. UbhayasamatÈya hi appanÈ hoti. Apica samÈdhikammikassa balavatÊpi saddhÈ vaÔÔati. EvaÒhi saddahanto okappento appanaÑ pÈpuÓissati. SamÈdhipaÒÒÈsu pana samÈdhikammikassa ekaggatÈ balavatÊ vaÔÔati. EvaÒhi so appanaÑ pÈpuÓÈti. VipassanÈkammikassa paÒÒÈ balavatÊ ______________________________________________________________ 1. Muddhappasanno (SÊ), muduppasanno (SyÈ)

VinayapiÔaka 224

vaÔÔati. EvaÒhi so lakkhaÓappaÔivedhaÑ pÈpuÓÈti. UbhinnaÑ pana samatÈyapi appanÈ hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatÊ vaÔÔati. Sati hi cittaÑ uddhaccapakkhikÈnaÑ saddhÈvÊriyapaÒÒÈnaÑ vasena uddhaccapÈtato kosajjapakkhena ca samÈdhinÈ kosajjapÈtato rakkhati. TasmÈ sÈ loÓadh|panaÑ viya sabbabyaÒjanesu, sabbakammika-amacco viya ca sabbarÈjakiccesu sabbattha icchitabbÈ.

NimittakusalatÈ nÈma pathavÊkasiÓÈdikassa cittekaggatÈnimittassa akatassa karaÓakosallaÑ, katassa bhÈvanÈkosallaÑ, bhÈvanÈya laddhassa rakkhaÓakosallaÒca, taÑ idha adhippetaÑ.

KathaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ niggahetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ niggaÓhÈti? YadÈssa accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhataÑ cittaÑ hoti, tadÈ dhammavicayasambojjha~gÈdayo tayo abhÈvetvÈ passaddhisambojjha~gÈdayo bhÈveti. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ1–

“SeyyathÈpi bhikkhave puriso mahantaÑ aggikkhandhaÑ nibbÈpetukÈmo assa, so tattha sukkhÈni ceva tiÓÈni pakkhipeyya, sukkhÈni ca gomayÈni pakkhipeyya, sukkhÈni ca kaÔÔhÈni pakkhipeyya, mukhavÈtaÒca dadeyya, na ca paÑsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taÑ mahantaÑ aggikkhandhaÑ nibbÈpetunti. No hetaÑ bhante. Evameva kho bhikkhave yasmiÑ samaye uddhataÑ cittaÑ hoti, akÈlo tasmiÑ samaye dhammavicayasambojjha~gassa bhÈvanÈya. AkÈlo vÊriya -pa- akÈlo pÊtisambojjha~gassa bhÈvanÈya. TaÑ kissa hetu? UddhataÑ bhikkhave cittaÑ, taÑ etehi dhammehi duv|pasamayaÑ hoti.

YasmiÑ kho bhikkhave samaye uddhataÑ cittaÑ hoti, kÈlo tasmiÑ samaye passaddhisambojjha~gassa bhÈvanÈya. KÈlo samÈdhi -pa- kÈlo upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈya. TaÑ kissa hetu? UddhataÑ bhikkhave cittaÑ, taÑ etehi dhammehi suv|pasamayaÑ hoti. SeyyathÈpi bhikkhave puriso mahantaÑ aggikkhandhaÑ nibbÈpetukÈmo assa, so tattha allÈni ceva tiÓÈni pakkhipeyya, allÈni ca gomayÈni pakkhipeyya, allÈni

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 225

ca kaÔÔhÈni pakkhipeyya, udakavÈtaÒca dadeyya, paÑsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taÑ mahantaÑ aggikkhandhaÑ nibbÈpetunti. EvaÑ bhante”ti.

Ettha ca yathÈsakaÑ ÈhÈravasena passaddhisambojjha~gÈdÊnaÑ bhÈvanÈ veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ–

“Atthi bhikkhave kÈyappassaddhi cittappassaddhi, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ passaddhisambojjha~gassa uppÈdÈya, uppannassa vÈ passaddhisambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattati. TathÈ atthi bhikkhave samathanimittaÑ abyagganimittaÑ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ samÈdhisambojjha~gassa uppadÈya, uppannassa vÈ samÈdhisambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattati -pa-. TathÈ atthi bhikkhave upekkhÈsambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdÈya, uppannassa vÈ upekkhÈsambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti1.

Tattha yathÈssa passaddhi-Èdayo uppannapubbÈ, taÑ ÈkÈraÑ sallakkhetvÈ tesaÑ uppÈdanavasena pavattamanasikÈrova tÊsu padesupi yonisomanasikÈro nÈma. Samathanimittanti ca samathassevetaÑ adhivacanaÑ, avikkhepaÔÔhena ca tasseva abyagganimittanti.

Apica satta dhammÈ passaddhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–paÓÊtabhojanasevanatÈ, utusukhasevanatÈ, iriyÈpathasukhasevanatÈ, majjhattappayogatÈ, sÈraddhakÈyapuggalaparivajjanatÈ, passaddhakÈyapuggalasevanatÈ, tadadhimuttatÈti.

EkÈdasa dhammÈ samÈdhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–vatthuvisadatÈ, nimittakusalatÈ, indriyasamattapaÔipÈdanatÈ, samaye cittassa niggahaÓatÈ, samaye cittassa paggahaÓatÈ, nirassÈdassa cittassa ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 92 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 226

saddhÈsaÑvegavasena sampahaÑsanatÈ, samappavattassa ajjhupekkhanatÈ, asamÈhitapuggalaparivajjanatÈ, samÈhitapuggalasevanatÈ, jhÈnavimokkhapaccavekkhaÓatÈ, tadadhimuttatÈti.

PaÒca dhammÈ upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–sattamajjhattatÈ, sa~khÈramajjhattatÈ, sattasa~khÈrakelÈyanapuggalaparivajjanatÈ, sattasa~khÈramajjhattapuggalasevanatÈ, tadadhimuttatÈti. Iti imehi ÈkÈrehi ete dhamme uppÈdento passaddhisambojjha~gÈdayo bhÈveti nÈma. EvaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ niggahetabbaÑ. TasmiÑ samaye cittaÑ niggaÓhÈti.

KathaÒca yasmiÑ samaye cittaÑ paggahetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ paggaÓhÈti? YadÈssa atisithilavÊriyatÈdÊhi cittaÑ lÊnaÑ hoti, tadÈ passaddhisambojjha~gÈdayo tayo abhÈvetvÈ dhammavicayasambojjha~gÈdayo bhÈveti. VuttaÒhetaÑ1 bhagavatÈ–

“SeyyathÈpi bhikkhave puriso parittaÑ aggiÑ ujjÈletukÈmo assa, so tattha allÈni ceva tiÓÈni pakkhipeyya -pa- paÑsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taÑ parittaÑ aggiÑ ujjÈletunti. No hetaÑ bhante. Evameva kho bhikkhave yasmiÑ samaye lÊnaÑ cittaÑ hoti, akÈlo tasmiÑ samaye passaddhisambojjha~gassa bhÈvanÈya. AkÈlo samÈdhi -pa- akÈlo upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈya. TaÑ kissa hetu? LÊnaÑ bhikkhave cittaÑ, taÑ etehi dhammehi dusamuÔÔhÈpayaÑ hoti.

YasmiÒca kho bhikkhave samaye lÊnaÑ cittaÑ hoti, kÈlo tasmiÑ samaye dhammavicayasambojjha~gassa bhÈvanÈya, kÈlo vÊriya -pa- kÈlo pÊtisambojjha~gassa bhÈvanÈya. TaÑ kissa hetu? LÊnaÑ bhikkhave cittaÑ, taÑ etehi dhammehi susamuÔÔhÈpayaÑ hoti. SeyyathÈpi bhikkhave puriso parittaÑ aggiÑ ujjÈletukÈmo assa, so tattha sukkhÈni ceva tiÓÈni pakkhipeyya -pa- na ca paÑsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taÑ parittaÑ aggiÑ ujjÈletunti. EvaÑ bhante”ti.

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 99 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 227

EtthÈpi yathÈsakaÑ ÈhÈravasena dhammavicayasambojjha~gÈdÊnaÑ bhÈvanÈ veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ1 bhagavatÈ–

“Atthi bhikkhave kusalÈkusalÈ dhammÈ sÈvajjÈnavajjÈ dhammÈ hÊnappaÓÊtÈ dhammÈ kaÓhasukkasappaÔibhÈgÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya, uppannassa vÈ dhammavicayasambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattati. TathÈ atthi bhikkhave ÈrambhadhÈtu nikkamadhÈtu parakkamadhÈtu, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ vÊriyasambojjha~gassa uppÈdÈya, uppannassa vÈ vÊriyasambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattati. TathÈ atthi bhikkhave pÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ, tattha yonisomanasikÈrabahulÊkÈro ayamÈhÈro anuppannassa vÈ pÊtisambojjha~gassa uppÈdÈya, uppannassa vÈ pÊtisambojjha~gassa bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattatÊ”ti.

Tattha sabhÈvasÈmaÒÒalakkhaÓappaÔivedhavasena pavattamanasikÈro kusalÈdÊsu yonisomanasikÈro nÈma. ŒrambhadhÈtu-ÈdÊnaÑ uppÈdavasena pavattamanasikÈro ÈrambhadhÈtu-ÈdÊsu yonisomanasikÈro nÈma. Tattha ÈrambhadhÈt|ti paÔhamavÊriyaÑ vuccati. NikkamadhÈt|ti kosajjato nikkhantattÈ tato balavataraÑ. ParakkamadhÈt|ti paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanato tatopi balavataraÑ. PÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈti pana pÊtiyÈ evetaÑ nÈmaÑ, tassÈpi uppÈdakamanasikÈro yonisomanasikÈro nÈma.

Apica satta dhammÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–paripucchakatÈ, vatthuvisadakiriyÈ, indriyasamattapaÔipÈdanÈ, duppaÒÒapuggalaparivajjanÈ, paÒÒavantapuggalasevanÈ, gambhÊraÒÈÓacariyapaccavekkhaÓÈ, tadadhimuttatÈti.

EkÈdasa dhammÈ vÊriyasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–apÈyÈdibhayapaccavekkhaÓatÈ, vÊriyÈyattalokiyalokuttaravisesÈdhigamÈnisaÑsadassitÈ, “buddhapaccekabuddhamahÈsÈvakehi gatamaggo mayÈ gantabbo, ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 91 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 228

so ca na sakkÈ kusÊtena gantun”ti evaÑ gamanavÊthipaccavekkhaÓatÈ, dÈyakÈnaÑ mahapphalatÈkaraÓena piÓÉÈpacÈyanatÈ, “vÊriyÈrambhassa vaÓÓavÈdÊ me satthÈ, so ca anatikkamanÊyasÈsano, amhÈkaÒca bah|pakÈro, paÔipattiyÈ ca p|jiyamÈno p|jito hoti, na itarathÈ”ti evaÑ satthu mahattapaccavekkhaÓatÈ, “saddhammasa~khÈtaÑ me mahÈdÈyajjaÑ gahetabbaÑ, taÒca na sakkÈ kusÊtena gahetun”ti evaÑ dÈyajjamahattapaccavekkhaÓatÈ, ÈlokasaÒÒÈmanasikÈra iriyÈpathaparivattana abbhokÈsasevanÈdÊhi thina middhavinodanatÈ, kusÊtapuggalaparivajjanatÈ, ÈraddhavÊriyapuggalasevanatÈ, sammappadhÈnapaccavekkhaÓatÈ, tadadhimuttatÈti.

EkÈdasa dhammÈ pÊtisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–buddhÈnussati, dhamma, saÑgha, sÊla, cÈga, devatÈnussati, upasamÈnussati, l|khapuggalaparivajjanatÈ, siniddhapuggalasevanatÈ, pasÈdanÊyasuttantapaccavekkhaÓatÈ, tadadhimuttatÈti. Iti imehi ÈkÈrehi ete dhamme uppÈdento dhammavicayasambojjha~gÈdayo bhÈveti nÈma. EvaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ paggahetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ paggaÓhÈti.

KathaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑsetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑseti? YadÈssa paÒÒÈpayogamandatÈya vÈ upasamasukhÈnadhigamena vÈ nirassÈdaÑ cittaÑ hoti, tadÈ naÑ aÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena saÑvejeti. AÔÔhasaÑvegavatth|ni nÈma jÈtijarÈbyÈdhimaraÓÈni cattÈri, apÈyadukkhaÑ paÒcamaÑ, atÊte vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, anÈgate vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, paccuppanne ÈhÈrapariyeÔÔhim|lakaÑ dukkhanti. BuddhadhammasaÑghaguÓÈnussaraÓena cassa pasÈdaÑ janeti. EvaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑsetabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ sampahaÑseti.

KathaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhitabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhati? YadÈssa evaÑ paÔipajjato alÊnaÑ anuddhataÑ anirassÈdaÑ ÈrammaÓe samappavattaÑ samathavÊthippaÔipannaÑ cittaÑ hoti, tadÈ tassa paggahaniggahasampahaÑsanesu abyÈpÈraÑ Èpajjati sÈrathi viya ca samappavattesu assesu. EvaÑ yasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhitabbaÑ, tasmiÑ samaye cittaÑ ajjhupekkhati.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 229

AsamÈhitapuggalaparivajjanÈ nÈmanekkhammapaÔipadaÑ anÈruÄhapubbÈnaÑ anekakiccappasutÈnaÑ vikkhittahadayÈnaÑ puggalÈnaÑ ÈrakÈ pariccÈgo. SamÈhitapuggalasevanÈ nÈma nekkhammapaÔipadaÑ paÔipannÈnaÑ samÈdhilÈbhÊnaÑ puggalÈnaÑ kÈlena kÈlaÑ upasa~kamanaÑ. TadadhimuttatÈ nÈma samÈdhimuttatÈ, samÈdhigarusamÈdhininnasamÈdhipoÓasamÈdhipabbhÈratÈti attho. EvametaÑ dasavidhaÑ appanÈkosallaÑ sampÈdetabbaÑ. TenÈha “imÈni dasa appanÈkosallÈni avijahantenÈ”ti. Tattha yena vidhinÈ appanÈya kusalo hoti, so dasavidhopi vidhi appanÈkosallaÑ tannibbattaÑ vÈ ÒÈÓaÑ, evametaÑ dasavidhaÑ appanÈkosallaÑ sampÈdentassa paÔiladdhanimittasmiÑ appanÈ uppajjati. VuttaÒhetaÑ–

“EvaÒhi sampÈdayato, appanÈkosallaÑ imaÑ. PaÔiladdhe nimittasmiÑ, appanÈ sampavattatÊ”ti1.

YogokaraÓÊyoti appanÈkosallaÑ sampÈdentassapi yadi appanÈ na hoti, tena kammaÔÔhÈnÈnuyogaÑ avijahitvÈ reÓu-ÈdÊsu madhukarÈdÊnaÑ pavatti-ÈkÈraÑ sallakkhetvÈ lÊnuddhatabhÈvehi mÈnasaÑ mocetvÈ vÊriyasamataÑ yojentena punappunaÑ yogo kÈtabbo. VuttaÒhetaÑ–

“EvaÒhi paÔipannassa, sace sÈ nappavattati. TathÈpi na jahe yogaÑ, vÈyametheva paÓÉito.

HitvÈ hi sammavÈyÈmaÑ, visesaÑ nÈma mÈÓavo. Adhigacche parittampi, ÔhÈnametaÑ na vijjati.

Cittappavatti-ÈkÈraÑ, tasmÈ sallakkhayaÑ budho. SamataÑ vÊriyasseva, yojayetha punappunaÑ.

¢sakampi layaÑ yantaÑ, paggaÓhetheva mÈnasaÑ. AccÈraddhaÑ nisedhetvÈ, samameva pavattaye.

ReÓumhi uppaladale, sutte nÈvÈya nÈÄiyÈ. YathÈ madhukarÈdÊnaÑ, pavatti sammavaÓÓitÈ.

LÊna uddhatabhÈvehi, mocayitvÈna sabbaso. EvaÑ nimittÈbhimukhaÑ, mÈnasaÑ paÔipÈdaye”ti1. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 132 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 230

YathÈ hi acheko madhukaro “asukasmiÑ rukkhe pupphaÑ pupphitan”ti ÒatvÈ tikkhena vegena pakkhando taÑ atikkamitvÈ paÔinivattento khÊÓe reÓumhi sampÈpuÓÈti, aparo acheko mandena javena pakkhando khÊÓeyeva sampÈpuÓÈti, cheko pana samena javena pakkhando sukhena puppharÈsiÑ sampatvÈ yÈvadicchakaÑ1 reÓuÑ ÈdÈya madhuÑ sampÈdetvÈ madhuÑ anubhavati, yathÈ ca sallakatta-antevÈsikesu udakathÈlagate uppalapatte satthakammaÑ sikkhantesu eko acheko vegena satthaÑ pÈtento uppalapattaÑ dvidhÈ vÈ chindati, udake vÈ paveseti, aparo acheko chijjanapavesanabhayÈ satthakena phusitumpi na visahati, cheko pana samena payogena tattha satthapadaÑ2 dassetvÈ pariyodÈtasippo hutvÈ tathÈr|pesu ÔhÈnesu kammaÑ katvÈ lÈbhaÑ labhati, yathÈ ca “yo catubyÈmappamÈÓaÑ makkaÔakasuttaÑ Èharati, so cattÈri sahassÈni labhatÊ”ti raÒÒÈ vutte eko achekapuriso vegena makkaÔakasuttaÑ ÈkaÉÉhanto tahiÑ tahiÑ chindatiyeva, aparo acheko chedanabhayÈ hatthena phusitumpi na visahati, cheko pana koÔito paÔÔhÈya samena payogena daÓÉake veÔhetvÈ ÈharitvÈ lÈbhaÑ labhati, yathÈ ca acheko niyÈmako balavavÈte la~kÈraÑ p|rento nÈvaÑ videsaÑ pakkhandÈpeti, aparo acheko mandavÈte la~kÈraÑ oropento nÈvaÑ tattheva Ôhapeti, cheko pana mandavÈte p|retvÈ balavavÈte aÉÉhala~kÈraÑ katvÈ sotthinÈ icchitaÔÔhÈnaÑ pÈpuÓÈti, yathÈ ca “yo telena achaÉÉento nÈÄiÑ p|reti, so lÈbhaÑ labhatÊ”ti Ècariyena antevÈsikÈnaÑ vutte eko acheko lÈbhaluddho vegena p|rento telaÑ chaÉÉeti, aparo acheko telachaÉÉanabhayÈ ÈsiÒcitumpi na visahati, cheko pana samena payogena p|retvÈ lÈbhaÑ labhati, evameva eko bhikkhu uppanne nimitte “sÊghameva appanaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti gÈÄhaÑ vÊriyaÑ karoti, tassa cittaÑ accÈraddhavÊriyattÈ uddhacce patati, so na sakkoti appanaÑ pÈpuÓituÑ. Eko accÈraddhavÊriyatÈya dosaÑ disvÈ “kiÑ dÈni me appanÈyÈ”ti vÊriyaÑ hÈpeti, tassa cittaÑ atilÊnavÊriyattÈ kosajje patati, sopi na sakkoti appanaÑ pÈpuÓituÑ. Yo pana ______________________________________________________________ 1. YÈvaticchakaÑ (SÊ, SyÈ) 2. SatthapahÈraÑ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 231

Êsakampi lÊnaÑ lÊnabhÈvato, uddhataÑ uddhaccato mocetvÈ samena payogena nimittÈbhimukhaÑ pavatteti, so appanaÑ pÈpuÓÈti, tÈdisena bhavitabbaÑ.

IdÈni evaÑ paÔipannassa appanÈpavattiÑ dassento “tassevaÑ anuyuttassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha paÔhamaÑ parikammanti-Èdi aggahitaggahaÓena vuttaÑ, gahitaggahaÓena pana avisesena sabbesaÑ sabbÈ samaÒÒÈ. SabbÈnipi hi appanÈya parikammattÈ paÔisa~khÈrakattÈ “parikammÈnÊ”tipi, yathÈ gÈmÈdÊnaÑ Èsannappadeso “gÈm|pacÈro ghar|pacÈro”ti vuccati, evaÑ appanÈya ÈsannattÈ samÊpacÈrittÈ vÈ “upacÈrÈnÊ”tipi, ito pubbe parikammÈnaÑ upari appanÈya ca anulomanato “anulomÈnÊ”tipi vuccanti. YaÒcettha sabbantimaÑ, taÑ parittagottÈbhibhavanato mahaggatagottabhÈvanato ca “gotrabh|”tipi vuccati. GaÑ tÈyatÊti hi gottaÑ, parittanti pavattamÈnaÑ abhidhÈnaÑ buddhiÒca ekaÑsikavisayatÈya rakkhatÊti parittagottaÑ. YathÈ hi buddhi ÈrammaÓabh|tena atthena vinÈ na vattati, evaÑ abhidhÈnaÑ abhidheyyabh|tena, tasmÈ so tÈni tÈyati rakkhatÊti vuccati. TaÑ pana mahaggatÈnuttaravidhuraÑ kÈmataÓhÈya gocarabh|taÑ kÈmÈvacaradhammÈnaÑ ÈveÓikar|paÑ daÔÔhabbaÑ. Mahaggatagottepi iminÈ nayena attho veditabbo. Iti evar|passa parittagottassa abhibhavanato mahaggatagottassa ca bhÈvanato uppÈdanato antimaÑ “gotrabh|”tipi vuccati. Catutthameva hi paÒcamaÑ vÈti khippÈbhiÒÒadandhÈbhiÒÒÈnaÑ vasena vuttaÑ. KhippÈbhiÒÒassa hi catutthaÑ apeti, dandhÈbhiÒÒassa paÒcamaÑ. KasmÈ pana catutthaÑ paÒcamaÑ vÈ appeti, na chaÔÔhaÑ vÈ sattamaÑ vÈti Èha “Èsannabhava~gapÈtattÈ”ti. YathÈ hi puriso chinnapapÈtÈbhimukho dhÈvanto ÔhÈtukÈmopi pariyante pÈdaÑ katvÈ ÔhÈtuÑ na sakkoti, papÈte eva patati, evaÑ chaÔÔhaÑ vÈ sattamaÑ vÈ appetuÑ na sakkoti bhava~gassa ÈsannattÈ. TasmÈ catutthapaÒcamesuyeva appanÈ hotÊti veditabbÈ.

“PurimÈ purimÈ kusalÈ dhammÈ pacchimÈnaÑ pacchimÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ Èsevanapaccayena paccayo”ti1 vuttattÈ “Èsevanapaccayena kusalÈ dhammÈ balavanto hontÊ”ti Èha. YathÈ aladdhÈsevanaÑ paÔhamaÑ javanaÑ dubbalattÈ gotrabhuÑ na uppÈdeti, laddhÈsevanaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 8. 7 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 232

pana balavabhÈvato dutiyaÑ vÈ tatiyaÑ vÈ gotrabhuÑ uppÈdeti, evaÑ laddhÈsevanatÈya balavabhÈvato chaÔÔhampi sattamampi appetÊti therassa adhippÈyo. TenÈha “tasmÈ chaÔÔhaÑ sattamaÑ vÈ appetÊ”ti. Tanti therassa vacanaÑ. PaÔikkhittanti sutta suttÈnuloma-ÈcariyavÈdehi anupatthambhitattÈ “attanomatimattaÑ therassetan”ti vatvÈ paÔikkhittaÑ. “PurimÈ purimÈ kusalÈ dhammÈ”ti pana suttapadamakÈraÓaÑ ÈsevanapaccayalÈbhassa balavabhÈve anekantikattÈ. TathÈ hi aladdhÈsevanÈpi paÔhamacetanÈ diÔÔhadhammavedanÊyÈ hoti, laddhÈsevanÈ dutiyacetanÈ yÈva chaÔÔhacetanÈ aparÈpariyavedanÊyÈ. Yadi chaÔÔhaÑ sattamaÒca parikkhÊÓajavattÈ dubbalaÑ, na Èsevanapaccayena balavaÑ, kathaÑ sattamajavanacetanÈ upapajjavedanÊyÈ ÈnantariyÈ ca hotÊti? NÈyaÑ viseso ÈsevanapaccayalÈbhena balavappattiyÈ kiÒcarahi kiriyÈvatthÈvisesato. KiriyÈvatthÈ hi ÈdimajjhapariyosÈnavasena tividhÈ. Tattha pariyosÈnÈvatthÈya sanniÔÔhÈpakacetanÈbhÈvena upapajjavedanÊyÈditÈ hoti, na balavabhÈvenÈti daÔÔhabbaÑ. “PaÔisandhiyÈ anantarapaccayabhÈvino vipÈkasantÈnassa anantarapaccayabhÈvena tathÈ abhisa~khatattÈ”ti ca vadanti, tasmÈ chaÔÔhasattamÈnaÑ papÈtÈbhimukhatÈya parikkhÊÓajavatÈ na sakkÈ nivÈretuÑ. PubbabhÈgacittÈnÊti tÊÓi cattÈri vÈ cittÈni.

EtthÈti etissaÑ kÈyÈnupassanÈyaÑ. PÈrisuddhiÑ pattukÈmoti adhigantukÈmo samÈpajjitukÈmo ca. Tattha sallakkhaÓÈvivaÔÔanÈvasena adhigantukÈmo, sallakkhaÓavasena samÈpajjitukÈmoti yojetabbaÑ. ŒvajjanasamÈpajjana -pa- vasippattanti ettha evaÑ tÈva paÒca vasiyo veditabbÈ–paÔhamajjhÈnato vuÔÔhÈya paÔhamaÑ vitakkaÑ Èvajjayato bhava~gaÑ upacchinditvÈ uppannÈvajjanÈnantaraÑ vitakkÈrammaÓÈneva cattÈri paÒca javanÈni javanti, tato dve bhava~gÈni, tato pana vicÈrÈrammaÓaÑ ÈvajjanaÑ vuttanayeneva javanÈnÊti evaÑ paÒcasu jhÈna~gesu yadÈ nirantaraÑ cittaÑ pesetuÑ sakkoti, athassa ÈvajjanavasÊ siddhÈ hoti. AyaÑ pana bhava~gadvayantaritÈ matthakappattÈ vasÊ bhagavato yamakapÈÔihÈriye labbhati, aÒÒesaÑ vÈ dhammasenÈpati-ÈdÊnaÑ evar|pe uÔÔhÈya samuÔÔhÈya lahutaraÑ ÈvajjanavasÊnibbattanakÈle. SÈ ca kho ittarÈ parittakÈlÈ, na satthu

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 233

yamakapÈÔihÈriye viya ciratarappabandhavatÊ. TathÈ hi taÑ sÈvakehi asÈdhÈraÓaÑ vuttaÑ. Ito paraÑ sÊghatarÈ ÈvajjanavasÊ nÈma natthi.

Œyasmato pana mahÈmoggallÈnassa nandopanandanÈgarÈjadamane viya sÊghaÑ samÈpajjanasamatthatÈ samÈpajjanavasÊ nÈma. Ettha ca samÈpajjitukÈmatÈnantaraÑ dvÊsu bhava~gesu uppannesu bhava~gaÑ upacchinditvÈ uppannÈvajjanÈnantaraÑ samÈpajjanaÑ sÊghaÑ samÈpajjanasamatthatÈ. AyaÒca matthakappattÈ samÈpajjanavasÊ satthu dhammadesanÈyaÑ labbhati, taÑ sandhÈya vuttaÑ “so kho ahaÑ aggivessana tassÈyeva kathÈya pariyosÈne tasmiÑyeva purimasmiÑ samÈdhinimitte ajjhattameva cittaÑ saÓÔhapemi sannisÈdemi ekodiÑkaromi samÈdahÈmi, yena sudaÑ niccakappaÑ viharÈmÊ”ti1. Ito sÊghatarÈ hi samÈpajjanavasÊ nÈma natthi.

AccharÈmattaÑ vÈ dasaccharÈmattaÑ vÈ khaÓaÑ jhÈnaÑ ÔhapetuÑ samatthatÈ adhiÔÔhÈnavasÊ nÈma. Tatheva accharÈmattaÑ vÈ dasaccharÈmattaÑ vÈ lahukaÑ khaÓaÑ jhÈnasama~gÊ hutvÈ jhÈnato vuÔÔhÈtuÑ samatthatÈ vuÔÔhÈnavasÊnÈma. Bhava~gacittappavattiyeva hettha jhÈnato vuÔÔhÈnaÑ nÈma. Ettha ca yathÈ “ettakameva khaÓaÑ jhÈnaÑ ÔhapessÈmÊ”ti pubbaparikammavasena adhiÔÔhÈnasamatthatÈ adhiÔÔhÈnavasÊ, evaÑ “ettakameva khaÓaÑ jhÈnasama~gÊ hutvÈ jhÈnato vuÔÔhahissÈmÊ”ti pubbaparikammavasena vuÔÔhÈnasamatthatÈ vuÔÔhÈnavasÊti veditabbÈ, yÈ samÈpattivuÔÔhÈnakusalatÈti vuccati. PaccavekkhaÓavasÊ pana ÈvajjanavasiyÈ eva vuttÈ. PaccavekkhaÓajavanÈneva hi tattha ÈvajjanÈnantarÈni. Yadaggena hi ÈvajjanavasÊsiddhi, tadaggena paccavekkhaÓavasÊsiddhi veditabbÈ.

Ar|papubba~gamaÑ vÈ -pa- vipassanaÑ paÔÔhapetÊti sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “kathan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha jhÈna~gÈni pariggahetvÈti vitakkÈdÊni jhÈna~gÈni taÑsampayutte ca dhamme salakkhaÓarasÈdivasena pariggahetvÈ. “JhÈna~gÈnÊ”ti hi idaÑ nidassanamattaÑ, jhÈna~gÈni pana passanto taÑsampayutte ca dhamme passati. TesaÑ nissayaÑ hadayavatthunti yathÈ nÈma puriso antogehe sappaÑ disvÈ anubandhamÈno tassa ÈsayaÑ passati, evameva kho ayampi yogÈvacaro te ar|padhamme upaparikkhanto “ime dhammÈ kiÑ nissÈya pavattantÊ”ti pariyesamÈno tesaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 316 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 234

nissayaÑ hadayavatthuÑ passati. JhÈna~gÈni ar|panti ettha taÑsampayuttadhammÈnampi gahaÓaÑ veditabbaÑ.

Ar|papubba~gamaÑ r|papariggahaÑ dassetvÈ idÈni r|papubba~gamaÑ ar|papariggahaÑ dassento “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. KesÈdÊsu koÔÔhÈsesu -pa- taÑnissitar|pÈni ca pariggahetvÈti ettha pana kese tÈva thaddhalakkhaÓaÑ pathavÊdhÈt|ti pariggahetabbaÑ, tattheva ÈbandhanalakkhaÓaÑ ÈpodhÈt|ti, paripÈcanalakkhaÓaÑ tejodhÈt|ti, vitthambhanalakkhaÓaÑ vÈyodhÈt|ti evaÑ sabbakoÔÔhÈsesu ekekasmiÑ koÔÔhÈse cattÈri cattÈri mahÈbh|tÈni pariggahetabbÈni. AthÈnena yÈthÈvato sarasalakkhaÓato Èvibh|tÈsu dhÈt|su kammasamuÔÔhÈnamhi tÈva kese vuttalakkhaÓÈ tÈ catasso ca dhÈtuyo taÑnissito ca vaÓÓo gandho raso ojÈ jÊvitaÑ kÈyapasÈdoti evaÑ kÈyadasakavasena dasa r|pÈni, tattheva bhÈvassa atthitÈya bhÈvadasakavasena dasa r|pÈni, ÈhÈrasamuÔÔhÈnaÑ ojaÔÔhamakaÑ, utusamuÔÔhÈnaÑ cittasamuÔÔhÈnanti aparÈnipi catuvÊsatÊti evaÑ catusamuÔÔhÈnesu catuvÊsatikoÔÔhÈsesu catucattÈlÊsa r|pÈni pariggahetabbÈni. Sedo assu kheÄo si~ghÈÓikÈti ime pana cat|su utucittasamuÔÔhÈnesu dvinnaÑ ojaÔÔhamakÈnaÑ vasena soÄasa soÄasa r|pÈni. UdariyaÑ karÊsaÑ pubbaÑ muttanti imesu cat|su utusamuÔÔhÈnesu utusamuÔÔhÈnasseva ojaÔÔhamakassa vasena aÔÔha aÔÔha r|pÈni pariggahetabbÈni. Esa tÈva dvattiÑsÈkÈre nayo.

Ye pana imasmiÑ dvattiÑsÈkÈre Èvibh|te apare cattÈro tejokoÔÔhÈsÈ, cha vÈyokoÔÔhÈsÈti dasa ÈkÈrÈ Èvi bhavanti, tattha asitÈdiparipÈcake tÈva kammajatejokoÔÔhÈsamhi ojaÔÔhamakaÒceva jÊvitaÒcÈti nava r|pÈni, tathÈ cittaje assÈsapassÈsakoÔÔhÈse ojaÔÔhamakaÒceva saddo cÈti nava, sesesu catusamuÔÔhÈnesu aÔÔhasu jÊvitanavakaÒceva tÊÓi ca ojaÔÔhamakÈnÊti tettiÑsa tettiÑsa r|pÈni pariggahetabbÈni. EvaÑ vitthÈrato dvÈcattÈlÊsÈkÈravasena imesu bh|tupÈdÈyar|pesu pÈkaÔesu jÈtesu vatthudvÈravasena paÒca cakkhudasakÈdayo hadayavatthudasakaÒcÈti aparÈnipi saÔÔhi r|pÈni pariggahetabbÈni. Sace panassa tena tena mukhena r|paÑ pariggahetvÈ ar|paÑ pariggaÓhato sukhumattÈ ar|paÑ na upaÔÔhÈti, tena dhuranikkhepaÑ akatvÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 235

r|pameva punappunaÑ sammasitabbaÑ manasi kÈtabbaÑ pariggahetabbaÑ vavatthapetabbaÑ. YathÈ yathÈ hissa r|paÑ suvikkhÈlitaÑ hoti nijjaÔaÑ suparisuddhaÑ, tathÈ tathÈ tadÈrammaÓÈ ar|padhammÈ sayameva pÈkaÔÈ honti.

YathÈ hi cakkhumato purisassa aparisuddhe ÈdÈse mukhanimittaÑ olokentassa nimittaÑ na paÒÒÈyatÊti na ÈdÈsaÑ chaÉÉeti, atha kho naÑ punappunaÑ parimajjati, tassa parisuddhe ÈdÈse nimittaÑ sayameva pÈkaÔaÑ hoti, evameva tena bhikkhunÈ dhuranikkhepaÑ akatvÈ r|pameva punappunaÑ sammasitabbaÑ manasi kÈtabbaÑ pariggahetabbaÑ vavatthapetabbaÑ. YathÈ yathÈ hissa r|paÑ suvikkhÈlitaÑ hoti nijjaÔaÑ suparisuddhaÑ, tathÈ tathÈ tadÈrammaÓÈ ar|padhammÈ sayameva pÈkaÔÈ honti. EvaÑ suvisuddhar|papariggahassa panassa ar|padhammÈ tÊhÈkÈrehi upaÔÔhahanti phassavasena vÈ vedanÈvasena vÈ viÒÒÈÓavasena vÈ.

KathaÑ? Ekassa tÈva “kese pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ -pa- assÈsapassÈse pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ nayena dhÈtuyo pariggaÓhantassa paÔhamÈbhinipÈto phasso, taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, saddhiÑ phassena cetanÈ sa~khÈrakkhandho, cittaÑ viÒÒÈÓakkhandhoti upaÔÔhÈti. EvaÑ ar|padhammÈ phassavasena upaÔÔhahanti. Ekassa “kese pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ -pa- assÈsapassÈse pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ”ti tadÈrammaÓarasÈnubhavanakavedanÈ vedanÈkkhandho, taÑsampayuttÈ saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, taÑsampayutto phasso ca cetanÈ ca sa~khÈrakkhandho, taÑsampayuttaÑ cittaÑ viÒÒÈÓakkhandhoti upaÔÔhÈti. EvaÑ vedanÈvasena ar|padhammÈ upaÔÔhahanti. Aparassa “kese pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ -pa- assÈsapassÈse pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ”ti ÈrammaÓapaÔivijÈnanaÑ viÒÒÈÓakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho phasso ca cetanÈ ca sa~khÈrakkhandhoti upaÔÔhÈti. EvaÑ viÒÒÈÓavasena ar|padhammÈ upaÔÔhahanti. EtenevupÈyena “kammasamuÔÔhÈne kese pathavÊdhÈtu kakkhaÄalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ nayena dvÈcattÈlÊsÈya dhÈtukoÔÔhÈsesu catunnaÑ catunnaÑ dhÈt|naÑ vasena sesesupi vatthu cakkhÈdÊsu dasakesu manodhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈt|naÑ nissayalakkhaÓaÑ hadayavatthu r|pÈbhighÈtÈrahabh|tappasÈdalakkhaÓaÑ cakkh|ti-ÈdinÈ vatthudvÈravasena pariggaÓhantassa paÔhamÈbhinipÈto phasso, taÑsampayuttÈ vedanÈ

VinayapiÔaka 236

vedanÈkkhandhoti-ÈdinÈ phassÈdivasena tÊhi ÈkÈrehi ar|padhammÈ upaÔÔhahanti. Tena vuttaÑ “yathÈpariggahitar|pÈrammaÓaÑ yathÈpariggahitar|pavatthudvÈrÈrammaÓaÑ vÈ sasampayuttadhammaÑ viÒÒÈÓaÒca passatÊ”ti.

IdÈni aÒÒathÈpi r|papubba~gamaÑ ar|papariggahaÑ dassento “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ hÊti-Èdi kÈyassa cittassa ca assÈsapassÈsÈnaÑ samudayabhÈvadassanaÑ. KammÈragaggarÊti kammÈrÈnaÑ ukkÈya aggidhamanabhastÈ. DhamamÈnÈyÈti dh|mÈyantiyÈ, vÈtaÑ gÈhÈpentiyÈti attho. Tajjanti tadanur|paÑ. Evamevanti ettha kammÈragaggarÊ viya karajakÈyo, vÈyÈmo viya cittaÑ daÔÔhabbaÑ. KiÒcÈpi assÈsapassÈsÈ cittasamuÔÔhÈnÈ, karajakÈyaÑ pana vinÈ tesaÑ appavattanato “kÈyaÒca cittaÒca paÔicca assÈsapassÈsÈ”ti vuttaÑ.

TassÈti nÈmar|passa. PaccayaÑ pariyesatÊti “avijjÈsamudayÈ r|pasamudayo”ti-ÈdinÈ avijjÈdikaÑ paccayaÑ pariyesati vÊmaÑsati pariggaÓhÈti. Ka~khaÑ vitaratÊti “ahosiÑ nu kho ahaÑ atÊtamaddhÈnan”ti-ÈdinayappavattaÑ soÄasavatthukaÑ vicikicchaÑ atikkamati pajahati. “YaÑ kiÒci r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannan”ti-ÈdinayappavattaÑ kalÈpasammasanaÑ. PubbabhÈgeti paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhipariyÈpannÈya udayabbayÈnupassanÈya pubbabhÈge uppanne. ObhÈsÈdayoti obhÈso ÒÈÓaÑ pÊti passaddhi sukhaÑ adhimokkho paggaho upekkhÈ upaÔÔhÈnaÑ nikantÊti ime obhÈsÈdayo dasa.

Tattha1 obhÈsoti vipassanobhÈso, so ca vipassanÈcittasamuÔÔhitaÑ santatipatitaÑ utusamuÔÔhÈnaÒca pabhassarar|paÑ. Tattha vipassanÈcittasamuÔÔhitaÑ yogino sarÊraÔÔhameva pabhassaraÑ hutvÈ tiÔÔhati cittajar|pÈnaÑ sarÊraÑ muÒcitvÈ bahi appavattanato, itaraÑ sarÊraÑ muÒcitvÈ ÒÈÓÈnubhÈvÈnur|paÑ samantato pattharati, taÑ tasseva paÒÒÈyati. Tena phuÔÔhokÈse r|pagatampi passati, passanto ca cakkhuviÒÒÈÓena passati, udÈhu manoviÒÒÈÓenÈti vÊmaÑsitabbanti vadanti. DibbacakkhulÈbhino viya taÑ manoviÒÒÈÓaviÒÒeyyamevÈti vattuÑ yuttaÑ viya dissati. So kho panÈyaÑ obhÈso kassaci bhikkhuno palla~kaÔÔhÈnamattameva ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 270; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 191 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 237

obhÈsento uppajjati, kassaci antogabbhaÑ, kassaci bahigabbhampi, kassaci sakalavihÈraÑ, gÈvutaÑ, aÉÉhayojanaÑ, yojanaÑ, dviyojanaÑ, tiyojanaÑ, kassaci pathavÊtalato yÈva akaniÔÔhabrahmalokÈ ekÈlokaÑ kurumÈno. Bhagavato pana dasasahassilokadhÈtuÑ obhÈsento udapÈdi. TasmiÑ pana uppanne yogÈvacaro “na vata me ito pubbe “evar|po obhÈso uppannapubbo, addhÈ maggappattosmi phalappattosmÊ”ti amaggameva “maggo”ti, apha lameva ca phalan”ti gaÓhÈti. Tassa amaggaÑ “maggo”ti aphalaÑ vÈ “phalan”ti gaÓhato vipassanÈvÊthi ukkantÈ nÈma hoti. So attano m|lakammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ obhÈsameva assÈdento nisÊdati.

©ÈÓanti vipassanÈÒÈÓaÑ. Tassa kira r|pÈr|padhamme tulayantassa tÊrayantassa vissaÔÔha-indavajiramiva avihatavegaÑ tikhiÓaÑ s|raÑ ativisadaÑ ÒÈÓaÑ uppajjati.

PÊtÊti vipassanÈpÊti. Tassa kira tasmiÑ samaye khuddikÈ pÊti khaÓikÈ pÊti okkantikÈ pÊti ubbegÈ pÊti pharaÓÈ pÊtÊti ayaÑ paÒcavidhÈ pÊti sakalasarÊraÑ p|rayamÈnÈ uppajjati.

PassaddhÊti vipassanÈpassaddhi. Tassa kira tasmiÑ samaye rattiÔÔhÈne vÈ divÈÔÔhÈne vÈ nisinnassa kÈyacittÈnaÑ neva daratho, na gÈravaÑ, na kakkhaÄatÈ, na akammaÒÒatÈ, na gelaÒÒaÑ, na va~katÈ hoti, atha kho panassa kÈyacittÈni passaddhÈni lah|ni mud|ni kammaÒÒÈni suvisadÈni ujukÈniyeva honti. So imehi passaddhÈdÊhi anuggahitakÈyacitto tasmiÑ samaye amÈnusiÑ nÈma ratiÑ anubhavati. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa, santacittassa bhikkhuno. AmÈnusÊ ratÊ hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato.

Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ. LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnatan”ti1.

Evamassa imaÑ amÈnusiÑ ratiÑ sÈdhayamÈnÈ lahutÈdisampayuttÈ passaddhi uppajjati. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 67 piÔÔhe Dhammapade.

VinayapiÔaka 238

Sukhanti vipassanÈsukhaÑ. Tassa kira tasmiÑ samaye sakalasarÊraÑ abhisandayamÈnaÑ atipaÓÊtaÑ sukhamuppajjati.

Adhimokkhoti saddhÈ. VipassanÈsampayuttÈyeva hissa cittacetasikÈnaÑ atisayappasÈdabh|tÈ balavatÊ saddhÈ uppajjati.

Paggahoti vÊriyaÑ. VipassanÈsampayuttameva hissa asithilamanaccÈraddhaÑ supaggahitaÑ vÊriyaÑ uppajjati.

UpaÔÔhÈnanti sati. VipassanÈsampayuttÈyeva hissa s|paÔÔhitÈ suppatiÔÔhitÈ nikhÈtÈ acalÈ pabbatarÈjasadisÈ sati uppajjati. So yaÑ yaÑ ÔhÈnaÑ Èvajjati samannÈharati manasi karoti paccavekkhati, taÑ taÑ ÔhÈnamassa okkantitvÈ pakkhanditvÈ dibbacakkhuno paraloko viya satiyÈ upaÔÔhÈti.

UpekkhÈti vipassanupekkhÈ ceva ÈvajjanupekkhÈ ca. TasmiÒhissa samaye sabbasa~khÈresu majjhattabh|tÈ vipassanupekkhÈ balavatÊ uppajjati, manodvÈre ÈvajjanupekkhÈpi. SÈ hissa taÑ taÑ ÔhÈnaÑ Èvajjentassa vissaÔÔha-indavajiramiva pattapuÔe pakkhandatattanÈrÈco1 viya ca s|rÈ tikhiÓÈ hutvÈ vahati.

NikantÊti vipassanÈnikanti. EvaÑ obhÈsÈdipaÔimaÓÉitÈya hissa vipassanÈya ÈlayaÑ kurumÈnÈ sukhumÈ santÈkÈrÈ nikanti uppajjati, yÈ “kileso”ti pariggahetumpi na sakkÈ hoti.

YathÈ ca obhÈse, evaÑ etesupi aÒÒatarasmiÑ uppanne yogÈvacaro “na vata me ito pubbe evar|paÑ ÒÈÓaÑ uppannapubbaÑ, evar|pÈ pÊti, passaddhi, sukhaÑ, adhimokkho, paggaho, upaÔÔhÈnaÑ, upekkhÈ, nikanti uppannapubbÈ, addhÈ maggappattosmi phalappattosmÊ”ti amaggameva “maggo”ti aphalameva ca “phalan”ti gaÓhÈti, tassa amaggaÑ “maggo”ti aphalaÑ “phalan”ti gaÓhato vipassanÈvÊthi ukkantÈ nÈma hoti. So attano m|lakammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ nikantimeva assÈdento nisÊdati.

Ettha ca obhÈsÈdayo upakkilesavatthutÈya “upakkilesÈ”ti vuttÈ, na akusalattÈ, nikanti pana upakkileso ceva upakkilesavatthu ______________________________________________________________ 1. PakkantatattanÈrÈco (SÊ), pakkhantatattanÈrÈco (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 239

ca. Vatthuvaseneva cete dasa, gÈhavasena pana samatiÑsa honti. KathaÑ? “Mama obhÈso uppanno”ti gaÓhato hi diÔÔhiggÈho hoti, “manÈpo vata obhÈso uppanno”ti gaÓhato mÈnaggÈho, obhÈsaÑ assÈdayato taÓhÈgÈho. Iti obhÈse diÔÔhimÈnataÓhÈvasena tayo gÈhÈ. TathÈ sesesupÊti evaÑ gÈhavasena samatiÑsa upakkilesÈ honti. TesaÑ vasena akusalo abyatto yogÈvacaro obhÈsÈdÊsu kampati vikkhipati, obhÈsÈdÊsu ekekaÑ “etaÑ mama, esohamasmi, eso me attÈ”ti samanupassati. TenÈhu porÈÓÈ–

“ObhÈse ceva ÒÈÓe ca, pÊtiyÈ ca vikampati. PassaddhiyÈ sukhe ceva, yehi cittaÑ pavedhati.

Adhimokkhe ca paggÈhe, upaÔÔhÈne ca kampati. UpekkhÈvajjanÈya ceva, upekkhÈya ca nikantiyÈ”ti1.

Kusalo paÓÉito byatto buddhisampanno yogÈvacaro obhÈsÈdÊsu uppannesu “ayaÑ kho me obhÈso uppanno, so kho panÈyaÑ anicco sa~khato paÔiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virÈgadhammo nirodhadhammo”ti iti vÈ taÑ paÒÒÈya paricchindati upaparikkhati. Atha vÈ panassa evaÑ hoti–sace obhÈso attÈ bhaveyya, attÈti gahetuÑ vaÔÔeyya, anattÈva panÈyaÑ “attÈ”ti gahito2. TasmÈ so avasavattanaÔÔhena anattÈ, hutvÈ abhÈvaÔÔhena anicco, uppÈdavayapaÔipÊÄanaÔÔhena dukkhoti upaparikkhati. YathÈ ca obhÈse, evaÑ sesesupi. So evaÑ upaparikkhitvÈ obhÈsaÑ “netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti samanupassati. ©ÈÓaÑ -pa-. NikantiÑ “netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti samanupassati. EvaÑ samanupassanto obhÈsÈdÊsu na kampati na vedhati. TenÈhu porÈÓÈ–

“ImÈni dasa ÔhÈnÈni, paÒÒÈ yassa pariccitÈ. Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca vikkhepa gacchatÊ”ti3.

So evaÑ vikkhepaÑ agacchanto taÑ samatiÑsavidhaÑ upakkilesajaÔaÑ vijaÔetvÈ “obhÈsÈdayo dhammÈ na maggo, upakkilesavimuttaÑ pana vÊthippaÔipannaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 292 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. AttÈti na gahito (SyÈ, Ka) 3. Khu 9. 293 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 240

vipassanÈÒÈÓaÑ maggo”ti amaggaÑ maggaÒca vavatthapeti. YaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “obhÈsÈdayo dasa vipassanupakkilese pahÈya upakkilesavimuttaÑ paÔipadÈÒÈÓaÑ maggoti vavatthapetvÈ”ti. UdayaÑ pahÈyÈti udayabbayÈnupassanÈya gahitaÑ sa~khÈrÈnaÑ udayaÑ vissajjetvÈ tesaÑ bha~gasseva anupassanato bha~gÈnupassanÈÒÈÓaÑ patvÈ ÈdÊnavÈnupassanÈpubba~gamÈya nibbidÈnupassanÈya nibbindanto muÒcitukamyatÈpaÔisa~khÈnupassanÈsa~khÈrupekkhÈnulomaÒÈÓÈnaÑ ciÓÓapariyante uppannagotrabhuÒÈÓÈnantaraÑ uppannena maggaÒÈÓena sabbasa~khÈresu virajjanto vimuccanto. MaggakkhaÓe hi ariyo virajjati vimuccatÊti ca vuccati. TenÈha “yathÈkkamaÑ1 cattÈro ariyamagge pÈpuÓitvÈ”ti. MaggaphalanibbÈnapahÊnÈvasiÔÔhakilesasa~khÈtassa paccavekkhitabbassa pabhedena ek|navÊsatibhedassa. Arahato hi avasiÔÔhakilesÈbhÈvena ek|navÊsati paccavekkhaÓaÒÈÓÈnÊ. AssÈti ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnikassa.

VisuÑ kammaÔÔhÈnabhÈvanÈnayo nÈma natthÊti paÔhamacatukkavasena adhigatajjhÈnassa vedanÈcittadhammÈnupassanÈvasena desitattÈ vuttaÑ. Tesanti tiÓÓaÑ catukkÈnaÑ. PÊtippaÔisaÑvedÊti pÊtiyÈ paÔi paÔi sammadeva vedanasÊlo, tassÈ vÈ paÔi paÔi sammadeva vedo etassa atthi, taÑ vÈ paÔi paÔi sammadeva vedayamÈno. Tattha kÈmaÑ saÑvedanaggahaÓeneva pÊtiyÈ sakkaccaÑ viditabhÈvo bodhito hoti, yehi pana pakÈrehi tassÈ saÑvedanaÑ icchitaÑ, taÑ dassetuÑ paÔi saddaggahaÓaÑ “paÔi paÔi saÑvedÊti paÔisaÑvedÊ”ti. TenÈha “dvÊhÈkÈrehÊ”ti-Èdi.

Tattha kathaÑ ÈrammaÓato pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊti pucchÈvacanaÑ. “SappÊtike dve jhÈne samÈpajjatÊ”ti pÊtisahagatÈni dve paÔhamadutiyajjhÈnÈni paÔipÈÔiyÈ samÈpajjati. TassÈti tena. “PaÔisaÑviditÈ”ti hi padaÑ apekkhitvÈ kattu-atthe etaÑ sÈmivacanaÑ. SamÈpattikkhaÓeti samÈpannakkhaÓe. JhÈnapaÔilÈbhenÈti jhÈnena sama~gÊbhÈvena. ŒrammaÓatoti ÈrammaÓamukhena, tadÈrammaÓajjhÈnapariyÈpannÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓassa paÔisaÑviditattÈ. KiÑ vuttaÑ hoti? YathÈ nÈma sappapariyesanaÑ carantena tassa ______________________________________________________________ 1. YathÈkkamena (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 241

Èsaye paÔisaÑvidite sopi paÔisaÑvidito eva hoti mantÈgadabalena tassa gahaÓassa sukarattÈ, evaÑ pÊtiyÈ Èsayabh|te ÈrammaÓe paÔisaÑvidite sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ eva hoti salakkhaÓato sÈmaÒÒalakkhaÓato ca tassÈ gahaÓassa sukarattÈti.

KathaÑ asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. VipassanÈkkhaÓeti vipassanÈpaÒÒÈya tikkhavisadappavattÈya visayato dassanakkhaÓe. LakkhaÓapaÔivedhenÈti pÊtiyÈ salakkhaÓassa sÈmaÒÒalakkhaÓassa ca paÔivijjhanena. YaÒhi yassa visesato sÈmaÒÒato ca lakkhaÓaÑ, tasmiÑ vidite so yÈthÈvato vidito eva hoti. TenÈha “asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊ”ti.

IdÈni tamatthaÑ pÈÄiyÈ eva vibhÈvetuÑ “vuttaÒhetan”ti-ÈdimÈha. Tattha dÊghaÑ assÈsavasenÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva. Tattha pana satokÈritÈdassanavasena pÈÄi ÈgatÈ, idha pÊtippaÔisaÑviditÈvasena. PÊtippaÔisaÑviditÈ ca atthato vibhattÈ eva. Apica ayamettha sa~khepattho–dÊghaÑassÈsavasenÈti dÊghassa assÈsassa ÈrammaÓabh|tassa vasena pajÈnato sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊti sambandho. Cittassa ekaggataÑ avikkhepaÑ pajÈnatoti jhÈnapariyÈpannaÑ avikkhepoti laddhanÈmaÑ cittassekaggataÑ taÑsampayuttÈya paÒÒÈya pajÈnato. Yatheva hi ÈrammaÓamukhena pÊti paÔisaÑviditÈ hoti, evaÑ taÑsampayuttadhammÈpi ÈrammaÓamukhena paÔisaÑviditÈ eva hontÊti sati upaÔÔhitÈ hotÊti dÊghaÑassÈsavasena jhÈnasampayuttÈ sati tassa ÈrammaÓe upaÔÔhitÈ ÈrammaÓamukhena jhÈnepi upaÔÔhitÈ nÈma hoti. TÈya satiyÈti evaÑ upaÔÔhitÈya tÈya satiyÈ yathÈvuttena tena ÒÈÓena suppaÔividitattÈ ÈrammaÓassa tassa vasena tadÈrammaÓÈ sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hoti. DÊghaÑpassÈsavasenÈti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo.

EvaÑ paÔhamacatukkavasena dassitaÑ pÊtippaÔisaÑvedanaÑ ÈrammaÓato asammohato ca vibhÈgaso dassetuÑ “Èvajjato”ti-Èdi vutthaÑ. Tattha Èvajjatoti jhÈnaÑ Èvajjentassa. SÈ pÊtÊti sÈ jhÈnapariyÈpannÈ pÊti. JÈnatoti samÈpannakkhaÓe ÈrammaÓamukhena jÈnato. Tassa sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊti sambandho. Passatoti

VinayapiÔaka 242

dassanabh|tena ÒÈÓena jhÈnato vuÔÔhÈya passantassa. Paccavekkhatoti jhÈnaÑ paccavekkhantassa. CittaÑ adhiÔÔhahatoti “ettakaÑ velaÑ jhÈnasama~gÊ bhavissÈmÊ”ti jhÈnacittaÑ adhiÔÔhahantassa. EvaÑ paÒcannaÑ vasÊbhÈvÈnaÑ vasena jhÈnassa pajÈnanamukhena ÈrammaÓato pÊtiyÈ paÔisaÑvedanÈ dassitÈ.

IdÈni yehi dhammehi jhÈnaÑ vipassanÈ ca sijjhanti, tesaÑ jhÈnapariyÈpannÈnaÑ vipassanÈmaggapariyÈpannÈnaÒca saddhÈdÊnaÑ vasena pÊtippaÔisaÑvedanaÑ dassetuÑ “saddhÈya adhimuccato”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha adhimuccatoti saddahantassa, samathavipassanÈvasenÈti adhippÈyo. VÊriyaÑ paggaÓhatoti-ÈdÊsupi eseva nayo. AbhiÒÒeyyanti abhivisiÔÔhÈya paÒÒÈya jÈnitabbaÑ. AbhijÈnatoti vipassanÈpaÒÒÈpubba~gamÈya maggapaÒÒÈya jÈnato. PariÒÒeyyanti dukkhasaccaÑ tÊraÓapariÒÒÈya maggapaÒÒÈya ca parijÈnato. PahÈtabbanti samudayasaccaÑ pahÈnapariÒÒÈya maggapaÒÒÈya ca pajahato. BhÈvayato sacchikaroto bhÈvetabbaÑ maggasaccaÑ, sacchikÈtabbaÑ nirodhasaccaÑ. Keci panettha pÊtiyÈ eva vasena abhiÒÒeyyÈdÊni uddharanti, taÑ ayuttaÑ jhÈnÈdisamudÈyaÑ uddharitvÈ tato pÊtiyÈ niddhÈraÓassa adhippetattÈ.

Ettha ca “dÊghaÑassÈsavasenÈ”ti-ÈdinÈ paÔhamacatukkavasena ÈrammaÓato pÊtippaÔisaÑvedanaÑ vuttaÑ, tathÈ “Èvajjato”ti-ÈdÊhi paÒcahi padehi. “AbhiÒÒeyyaÑ abhijÈnato”ti-ÈdÊhi pana asammohato, “saddhÈya adhimuccato”ti-ÈdÊhi ubhayathÈpi sa~khepato samathavasena ÈrammaÓato vipassanÈvasena asammohato pÊtippaÔisaÑvedanaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. KasmÈ panettha vedanÈnupassanÈyaÑ pÊtisÊsena vedanÈ gahitÈ, na sar|pato evÈti? Bh|mivibhÈgÈdivasena vedanaÑ bhinditvÈ catudhÈ vedanÈnupassanaÑ dassetuÑ. Apica vedanÈkammaÔÔhÈnaÑ dassento bhagavÈ pÊtiyÈ oÄÈrikattÈ taÑsampayuttasukhaÑ sukhaggahaÓattaÑ pÊtisÊsena dasseti.

Eteneva nayena avasesapadÈnÊti sukhappaÔisaÑvedÊ cittasa~khÈrappaÔisaÑvedÊti padÈni pÊtippaÔisaÑvedÊpade Ègatanayeneva atthato veditabbÈni. SakkÈ hi “dvÊhÈkÈrehi sukhappaÔisaÑviditÈ hoti, cittasa~khÈrappaÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓato”ti-ÈdinÈ pÊtiÔÔhÈne

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 243

sukhÈdipadÈni pakkhipitvÈ “sukhasahagatÈni tÊÓi jhÈnÈni cattÈri vÈ jhÈnÈni samÈpajjatÊ”ti-ÈdinÈ atthaÑ viÒÒÈtuÑ. TenÈha “tiÓÓaÑ jhÈnÈnaÑ vasenÈ”ti-Èdi. VedanÈdayoti Èdi-saddena saÒÒÈ gahitÈ. TenÈha “dve khandhÈ”ti. VipassanÈbh|midassanatthanti pakiÓÓakasa~khÈrasammasanavasena vipassanÈya bh|midassanatthaÑ “sukhanti dve sukhÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ samathe kÈyikasukhÈbhÈvato. Soti so passambhanapariyÈyena vutto nirodho. “Imassa hi bhikkhuno apariggahitakÈle”ti-ÈdinÈ vitthÈrato kÈyasa~khÈre vutto, tasmÈ tattha vuttanayenevaveditabbo. Tattha kÈyasa~khÈravasena Ègato, idha cittasa~khÈravasenÈti ayameva viseso.

EvaÑ cittasa~khÈrassa passambhanaÑ atidesena dassetvÈ yadaÒÒaÑ imasmiÑ catukke vattabbaÑ, taÑ dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pÊtipadeti “pÊtippaÔisaÑvedÊ”ti-ÈdinÈ desitakoÔÔhÈse. PÊtisÊsena vedanÈ vuttÈti pÊti-apadesena taÑsampayuttÈ vedanÈ vuttÈ, na pÊtÊti adhippÈyo. Tattha kÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttameva. DvÊsu cittasa~khÈrapades|ti “cittasa~khÈrappaÔisaÑvedÊ passambhayaÑ cittasa~khÈran”ti cittasa~khÈrapaÔisaÑyuttesu dvÊsu padesu. “ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti vacanato cittena paÔibaddhÈti cittapaÔibaddhÈ. Tato eva kÈmaÑ cittena sa~kharÊyantÊti cittasa~khÈrÈ, saÒÒÈvedanÈdayo, idha pana upalakkhaÓamattaÑ, saÒÒÈvedanÈva adhippetÈti Èha “saÒÒÈsampayuttÈ vedanÈ”ti.

CittappaÔisaÑvedÊti ettha dvÊhÈkÈrehi cittapaÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓato asammohato ca. KathaÑ ÈrammaÓato? CattÈri jhÈnÈni samÈpajjati, tassa samÈpattikkhaÓe jhÈnapaÔilÈbhenÈti-ÈdinÈ vuttanayÈnusÈrena sabbaÑ suviÒÒeyyanti Èha “catunnaÑ jhÈnÈnaÑ vasena cittapaÔisaÑviditÈ veditabbÈ”ti. CittaÑ modentoti jhÈnasampayuttaÑ cittaÑ sampayuttÈya pÊtiyÈ modayamÈno, taÑ vÈ pÊtiÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattaÑ vipassanÈcittaÑ tÈya eva ÈrammaÓabh|tÈya pÊtiyÈ modayamÈno. Pamodentoti-ÈdÊni padÈni tasseva vevacanÈni pÊtipariyÈyabhÈvato.

SampayuttÈya pÊtiyÈ cittaÑ ÈmodetÊti jhÈnacittasampayuttÈya pÊtisambojjha~gabh|tÈya odagyalakkhaÓÈya jhÈnapÊtiyÈ tameva jhÈnacittaÑ

VinayapiÔaka 244

sahajÈtÈdipaccayavasena ceva jhÈnapaccayavasena ca paribr|hentohaÔÔhappahaÔÔhÈkÈraÑ pÈpento Èmodeti pamodeti ca. ŒrammaÓaÑ katvÈti uÄÈraÑ jhÈnasampayuttaÑ pÊtiÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnaÑ vipassanÈcittaÑ tÈya eva ÈrammaÓabh|tÈya pÊtiyÈ yogÈvacaro haÔÔhappahaÔÔhÈkÈraÑ pÈpento “Èmodeti pamodetÊ”ti vuccati.

SamaÑ Ôhapentoti yathÈ Êsakampi lÊnapakkhaÑ uddhaccapakkhaÒca anupaggamma anonataÑ anunnataÑ yathÈ indriyÈnaÑ samattapaÔipattiyÈ avisamaÑ, samÈdhissa vÈ ukkaÑsagamanena ÈneÒjappattiyÈ sammadeva ÔhitaÑ hoti, evaÑ appanÈvasena Ôhapento. LakkhaÓappaÔivedhenÈti aniccÈdikassa lakkhaÓassa paÔi paÔi vijjhanena khaÓe khaÓe avabodhena. KhaÓikacittekaggatÈti khaÓamattaÔÔhitiko samÈdhi. Sopi hi ÈrammaÓe nirantaraÑ ekÈkÈrena pavattamÈno paÔipakkhena anabhibh|to appito viya cittaÑ niccalaÑ Ôhapeti. Tena vuttaÑ “evaÑ uppannÈyÈ”ti-Èdi.

Mocentoti vikkhambhanavimuttivasena vivecento visuÑ karonto, nÊvaraÓÈni pajahantoti attho. VipassanÈkkhaÓeti bha~gÈnupassanÈkkhaÓe. Bha~go hi nÈma aniccatÈya paramÈ koÔi, tasmÈ tÈya bha~gÈnupassako yogÈvacaro cittamukhena sabbaÑ sa~khÈragataÑ aniccato passati, no niccato, aniccassa dukkhattÈ dukkhassa ca anattattÈ tadeva dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato. YasmÈ pana yaÑ aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ, na taÑ abhinanditabbaÑ, yaÒca na abhinanditabbaÑ, na taÑ raÒjitabbaÑ, tasmÈ bha~gadassanÈnusÈrena “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti sa~khÈragate diÔÔhe tasmiÑ nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati, so evaÑ nibbindanto virajjanto lokiyeneva tÈva ÒÈÓena rÈgaÑ nirodheti, no samudeti, nÈssa samudayaÑ karotÊti attho. Atha vÈ so evaÑ viratto yathÈ diÔÔhaÑ sa~khÈragataÑ, taÑ tathÈ diÔÔhaÑ attano ÒÈÓena nirodheti, no samudeti, nirodhamevassa manasi karoti, no samudayanti attho, so evaÑ paÔipanno paÔinissajjati, no ÈdiyatÊti vuttaÑ hoti1. AyaÒhi aniccÈdi-anupassanÈ saddhiÑ khandhÈbhisa~khÈrehi kilesÈnaÑ pariccajanato sa~khatadosadassanena tabbiparÊte nibbÈne tanninnatÈya pakkhandanatoca pariccÈgapaÔinissaggo ceva ______________________________________________________________ 1. No Èdiyati. KiÑ vuttaÑ hoti (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 245

pakkhandanapaÔinissaggocÈti vuccati. TasmÈ tÈya samannÈgato yogÈvacaro vuttanayena kilese ca pariccajati, nibbÈne ca pakkhandati. Tena vuttaÑ “so vipassanÈkkhaÓe aniccÈnupassanÈya niccasaÒÒÈto cittaÑ mocento vimocento -pa- paÔinissaggÈnupassanÈya ÈdÈnato cittaÑ mocento vimocento assasati ceva passasati cÈ”ti.

Tattha aniccassa, aniccanti vÈ anupassanÈ aniccÈnupassanÈ. Tebh|makadhammÈnaÑ aniccataÑ gahetvÈ pavattÈya vipassanÈya etaÑ nÈmaÑ. NiccasaÒÒÈtoti sa~khatadhamme “niccÈ sassatÈ”ti pavattÈya micchÈsaÒÒÈya. SaÒÒÈsÊsena cittadiÔÔhÊnampi gahaÓaÑ daÔÔhabbaÑ. Esa nayo sukhasaÒÒÈdÊsupi. NibbidÈnupassanÈyÈti sa~khÈresu nibbindanÈkÈrena pavattÈya anupassanÈya. Nanditoti sappÊtikataÓhÈto. VirÈgÈnupassanÈyÈti tathÈ virajjanÈkÈrena pavattÈya anupassanÈya. Tena vuttaÑ “rÈgato mocento”ti. NirodhÈnupassanÈyÈti sa~khÈrÈnaÑ nirodhassa anupassanÈya. YathÈ sa~khÈrÈ nirujjhantiyeva ÈyatiÑ punabbhavavasena nuppajjanti, evaÑ vÈ anupassanÈ nirodhÈnupassanÈ. MuÒcitukamyatÈ hi ayaÑ balappattÈ. TenÈha “samudayato mocento”ti. PaÔinissajjanÈkÈrena pavattÈ anupassanÈ paÔinissaggÈnupassanÈ. ŒdÈnatoti niccÈdivasena gahaÓato, paÔisandhiggahaÓato vÈti evamettha attho daÔÔhabbo.

Aniccanti anupassÊ, aniccassa vÈ anupassanasÊlo aniccÈnupassÊti ettha kiÑ pana taÑ aniccaÑ, kathaÑ vÈ aniccaÑ, kÈ vÈ aniccÈnupassanÈ, kassa vÈ aniccÈnupassanÈti catukkaÑ vibhÈvetabbanti taÑ dassento “aniccaÑ veditabban”ti-ÈdimÈha. Tattha niccaÑ nÈma dhuvaÑ sassataÑ yathÈ taÑ nibbÈnaÑ, na niccanti aniccaÑ, udayabbayavantaÑ, atthato sa~khatÈ dhammÈti Èha “aniccanti paÒcakkhandhÈ. KasmÈ? UppÈdavayaÒÒathattabhÈvÈ”ti, uppÈdavayaÒÒathattasabbhÈvÈti attho. Tattha sa~khatadhammÈnaÑ hetupaccayehi uppajjanaÑ ahutvÈ sambhavo attalÈbho uppÈdo, uppannÈnaÑ tesaÑ khaÓanirodho vinÈso vayo, jarÈya aÒÒathÈbhÈvo aÒÒathattaÑ. YathÈ hi uppÈdÈvatthÈya bhinnÈya bha~gÈvatthÈyaÑ vatthubhedo natthi, evaÑ Ôhitisa~khÈtÈyaÑ bha~gÈbhimukhÈvatthÈyampi vatthubhedo natthi. Yattha jarÈvohÈro, tasmÈ ekassapi dhammassa jarÈ yujjati, yÈ

VinayapiÔaka 246

khaÓikajarÈti vuccati. EkaÑsena ca uppÈdabha~gÈvatthÈsu vatthuno abhedo icchitabbo, aÒÒathÈ “aÒÒo uppajjati, aÒÒo bhijjatÊ”ti Èpajjeyya. TayidaÑ khaÓikajaraÑ sandhÈyÈha “aÒÒathattan”ti.

Yassa lakkhaÓattayassa bhÈvÈ khandhesu aniccasamaÒÒÈ, tasmiÑ lakkhaÓattaye aniccatÈ samaÒÒÈti “aniccatÈti tesaÑyeva uppÈdavayaÒÒathattan”ti vatvÈ visesato dhammÈnaÑ khaÓikanirodhe aniccatÈvohÈroti dassento “hutvÈ abhÈvo vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha uppÈdapubbakattÈ abhÈvassa hutvÈgahaÓaÑ. Tena pÈkaÔabhÈvapubbakattaÑ vinÈsabhÈvassa dasseti. TenevÈkÈrenÈti nibbattanÈkÈrena. KhaÓabha~genÈti khaÓikanirodhena. TassÈ aniccatÈyÈti khaÓikabha~gasa~khÈtÈya aniccatÈya. TÈya anupassanÈyÈti yathÈvuttÈya aniccÈnupassanÈya. SamannÈgatoti sama~gÊbh|to yogÈvacaro.

Khayoti sa~khÈrÈnaÑ vinÈso. VirajjanaÑ tesaÑyeva vilujjanaÑ virÈgo, khayo eva virÈgo khayavirÈgo, khaÓikanirodho. Accantamettha etasmiÑ adhigate sa~khÈrÈ virajjanti nirujjhantÊti accantavirÈgo, nibbÈnaÑ. TenÈha “khayavirÈgoti sa~khÈrÈnaÑ khaÓabha~go. AccantavirÈgoti nibbÈnan”ti. Tadubhayadassanavasena pavattÈti khayavirÈgÈnupassanÈvasenavipassanÈya, accantavirÈgÈnupassanÈvasena maggassa pavatti yojetabbÈ. ŒrammaÓato vÈ vipassanÈya khayavirÈgÈnupassanÈvasena pavatti, tanninnabhÈvato accantavirÈgÈnupassanÈvasena, maggassa pana asammohato khayavirÈgÈnupassanÈvasena, ÈrammaÓato accantavirÈgÈnupassanÈvasena pavatti veditabbÈ. Eseva nayoti iminÈ yasmÈ virÈgÈnupassÊpade vuttanayÈnusÈrena “dve nirodhÈ khayanirodho ca accantanirodho cÈ”ti evamÈdi-atthavaÓÓanaÑ atidissati, tasmÈ virÈgaÔÔhÈne nirodhapadaÑ pakkhipitvÈ “khayo sa~khÈrÈnaÑ vinÈso”ti-ÈdinÈ idha vuttanayena tassa atthavaÓÓanÈ veditabbÈ.

PaÔinissajjanaÑ pahÈtabbassa tada~gavasena vÈ samucchedavasena vÈ pariccajanaÑ pariccÈgapaÔinissaggo. TathÈ sabbupadhÊnaÑ paÔinissaggabh|te visa~khÈre attano nissajjanaÑ tanninnatÈya vÈ tadÈrammaÓatÈya vÈ tattha pakkhandanaÑ pakkhandanapaÔinissaggo. Tada~gavasenÈti ettha aniccÈnupassanÈ tÈva tada~gappahÈnavasena niccasaÒÒaÑ pariccajati, pariccajantÊ ca tassÈ tathÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 247

appavattiyaÑ ye “niccan”ti gahaÓavasena kilesÈ tamm|lakÈ ca abhisa~khÈrÈ tadubhayam|lakÈ ca vipÈkakkhandhÈ anÈgate uppajjeyyuÑ, te sabbepi appavattikaraÓavasena pariccajati, tathÈ dukkhasaÒÒÈdayo. TenÈha “vipassanÈ hi tada~gavasena saddhiÑ khandhÈbhisa~khÈrehi kilese pariccajatÊ”ti. Sa~khatadosadassanenÈti sa~khate tebh|makasa~khÈragate aniccatÈdidosadassanena. NiccÈdibhÈvena tabbiparÊte. TanninnatÈyÈti tadadhimuttatÈya. PakkhandatÊti anupavisati anupavisantaÑ viya hoti. SaddhiÑ khandhÈbhisa~khÈrehikilese pariccajatÊti maggena kilesesu pariccattesu avipÈkadhammatÈpÈdanena abhisa~khÈrÈ tamm|lakÈ ca khandhÈ anuppattirahabhÈvena pariccattÈ nÈma hontÊti sabbepi te maggo pariccajatÊti vuttaÑ. Ubhayanti vipassanÈÒÈÓaÑ maggaÒÈÓaÒca. MaggaÒÈÓampi hi gotrabhuÒÈÓassa anu pacchÈ nibbÈnadassanato anupassanÈti vuccati.

IdaÒca catutthacatukkaÑ suddhavipassanÈvaseneva vuttaÑ, purimÈni pana tÊÓi samathavipassanÈvasena. EvaÑ catunnaÑ catukkÈnaÑ vasena soÄasavatthukÈya ÈnÈpÈnassatiyÈ bhÈvanÈ veditabbÈ. EvaÑ soÄasavatthuvasena ca ayaÑ ÈnÈpÈnassati bhÈvitÈ mahapphalÈ hoti mahÈnisaÑsÈti veditabbÈ. “EvaÑ bhÈvito kho bhikkhave ÈnÈpÈnassatisamÈdhÊ”ti-ÈdinÈ pana santabhÈvÈdivasena mahÈnisaÑsatÈ dassitÈ. VitakkupacchedasamatthatÈyapi cassa mahÈnisaÑsatÈ daÔÔhabbÈ. AyaÒhi santapaÓÊta-asecanakasukhavihÈrattÈ samÈdhi-antarÈyakarÈnaÑ vitakkÈnaÑ vasena ito cito ca cittassa vidhÈvanaÑ upacchinditvÈ ÈnÈpÈnÈrammaÓÈbhimukhameva cittaÑ karoti. Teneva vuttaÑ “ÈnÈpÈnassati bhÈvetabbÈ vitakkupacchedÈyÈ”ti1. VijjÈvimuttipÈrip|riyÈ m|labhÈvenapi cassÈ mahÈnisaÑsatÈ veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ–

“ŒnÈpÈnassati bhikkhave bhÈvitÈ bahulÊkatÈ cattÈro satipaÔÔhÈne parip|reti, cattÈro satipaÔÔhÈnÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ satta bojjha~ge parip|renti, satta bojjha~gÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ vijjÈvimuttiÑ parip|rentÊ”ti2.

Apica carimakÈnaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ viditabhÈvakaraÓatopissÈ mahÈnisaÑsatÈ veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ– ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 165; Khu 1. 120 piÔÔhesu. 2. Ma 3. 124 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 248

“EvaÑ bhÈvitÈya rÈhula ÈnÈpÈnassatiyÈ evaÑ bahulÊkatÈya yepi te carimakÈ assÈsapassÈsÈ, tepi viditÈva nirujjhanti, no aviditÈ”ti1.

Tattha nirodhavasena tayo carimakÈ bhavacarimakÈ jhÈnacarimakÈ cuticarimakÈti. Bhavesu hi kÈmabhave assÈsapassÈsÈ pavattanti, r|pÈr|pabhavesu na pavattanti, tasmÈ te bhavacarimakÈ. JhÈnesu purime jhÈnattaye pavattanti, catutthe nappavattanti, tasmÈ te jhÈnacarimakÈ. Ye pana cuticittassa purato soÄasamena cittena saddhiÑ uppajjitvÈ cuticittena saha nirujjhanti, ime cuticarimakÈ nÈma. Ime idha carimakÈti adhippetÈ.

Ime kira imaÑ kammaÔÔhÈnamanuyuttassa bhikkhuno pÈkaÔÈ honti ÈnÈpÈnÈrammaÓassa suÔÔhu pariggahitattÈ. Cuticittassa hi purato soÄasamacittassa uppÈdakkhaÓe uppÈdaÑ Èvajjayato uppÈdopi nesaÑ pÈkaÔo hoti, ÔhitiÑ Èvajjayato Ôhitipi nesaÑ pÈkaÔÈ hoti, bha~gaÑ Èvajjayato bha~gopi nesaÑ pÈkaÔo hoti. Ito aÒÒaÑ kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetvÈ arahattappattassa bhikkhuno hi Èyu-antaraÑ paricchinnaÑ vÈ hoti aparicchinnaÑ vÈ, imaÑ pana soÄasavatthukaÑ ÈnÈpÈnassatiÑ bhÈvetvÈ arahattappattassa Èyu-antaraÑ paricchinnameva hoti. So “ettakaÑ dÈni me Èyusa~khÈrÈ pavattissanti, na ito paran”ti ÒatvÈ attano dhammatÈya eva sarÊrapaÔijaggananivÈsanapÈrupanÈdÊni sabbakiccÈni katvÈ akkhÊni nimÊleti koÔapabbatavihÈravÈsitissatthero viya, mahÈkaraÒjiyavihÈravÈsimahÈtissatthero viya, devaputtaraÔÔhe piÓÉapÈtikatthero viya, cittalapabbatavihÈravÈsino dvebhÈtikattherÈ viya ca.

TatridaÑ ekavatthuparidÊpanaÑ–dvebhÈtikattherÈnaÑ kireko puÓÓamuposathadivase pÈtimokkhaÑ osÈretvÈ bhikkhusaÑghaparivuto attano vasanaÔÔhÈnaÑ gantvÈ ca~kame Ôhito juÓhapakkhe padosavelÈyaÑ candÈlokena samantato ÈsiÒcamÈnakhÊradhÈraÑ viya gaganatalaÑ rajatapaÔÔasadisaÑ vÈlikÈsanthataÒca bh|mibhÈgaÑ disvÈ “ramaÓÊyo vatÈyaÑ kÈlo, deso ca mama ajjhÈsayasadiso, kÊva ciraÑ nu kho ayaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 89 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 249

dukkhabhÈro vahitabbo”ti attano Èyusa~khÈre upadhÈretvÈ bhikkhusaÑghaÑ Èha “tumhehi kathaÑ parinibbÈyantÈ bhikkh| diÔÔhapubbÈ”ti tatra keci ÈhaÑsu “amhehi Èsane nisinnakÈva parinibbÈyantÈ diÔÔhapubbÈ”ti. Keci “amhehi ÈkÈse palla~kaÑ ÈbhujitvÈ nisinnakÈ”ti. Thero Èha “ahaÑ dÈni vo ca~kamantameva parinibbÈyamÈnaÑ dassayissÈmÊ”ti. Tato ca~kame tiriyaÑ lekhaÑ katvÈ “ahaÑ ito ca~kamakoÔito parakoÔiÑ gantvÈ nivattamÈno imaÑ lekhaÑ patvÈ parinibbÈyissÈmÊ”ti vatvÈ ca~kamaÑ oruyha parabhÈgaÑ gantvÈ nivattamÈno ekena pÈdena lekhaÑ akkantakkhaÓeyeva parinibbÈyÊti.

ŒnÈpÈnassatisamÈdhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

PaÔhamapaÒÒattikathÈvaÓÓanÈ

167. Yadipi ariyÈ neva attanÈva attÈnaÑ jÊvitÈ voropesuÑ, nÈÒÒamaÒÒampi jÊvitÈ voropesuÑ, nÈpi migalaÓÉikaÑ samaÓakuttakaÑ upasa~kamitvÈ samÈdapesuÑ, tathÈpi yathÈvuttehi tÊhi pakÈrehi matÈnaÑ antare ariyÈnampi sabbhÈvato “ariyapuggalamissakattÈ”ti vuttaÑ. Na hi ariyÈ pÈÓÈtipÈtaÑ kariÑsu, na samÈdapesuÑ, nÈpisamanuÒÒÈ ahesuÑ. Atha vÈ puthujjanakÈle attanÈva attÈnaÑ ghÈtetvÈ maraÓasamaye vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ ariyamaggaÑ paÔilabhitvÈ matÈnampi ariyÈnaÑ sabbhÈvato iminÈva nayena attanÈva attÈnaÑ jÊvitÈ voropanassa ariyÈnampi sabbhÈvato ariyapuggalamissakattÈ “moghapurisÈ”ti na vuttaÑ. “Te bhikkh|”ti vuttanti “kathaÒhi nÈma te bhikkhave bhikkh| attanÈpi attÈnaÑ jÊvitÈ voropessantÊ”ti ettha “moghapurisÈ”ti avatvÈ “te bhikkh|”ti vuttaÑ.

AnupaÒÒattikathÈvaÓÓanÈ

168. ItthÊsu paÔibaddhacittatÈ nÈma chandarÈgena sÈrattatÈ sÈpekkhabhÈvoti Èha “sÈrattÈ apekkhavanto”ti. MaraÓassa guÓakittanaÑ jÊvite ÈdÊnavadassanapubba~gamanti Èha “jÊvite ÈdÊnavaÑ dassetvÈ”ti. “KiÑ tuyhiminÈ pÈpakena dujjÊvitenÈ”ti idaÑ jÊvite ÈdÊnavadassanaÑ

VinayapiÔaka 250

“mataÑ te jÊvitÈ seyyo”ti-Èdi pana maraÓaguÓakittananti daÔÔhabbaÑ. LobhÈdÊnaÑ ativiya ussannattÈ anupaparikkhitvÈ kataÑ sÈhasikakammaÑ kibbisanti vuccatÊti Èha “kibbisaÑ sÈhasikakammaÑ lobhÈdikilesussadan”ti. KasmÈ idaÑ vuccatÊti chabbaggiyÈnaÑyevedaÑ vacanaÑ. Mata saddo “gatan”ti-ÈdÊsu viya bhÈvavacanoti Èha “tava maraÓan”ti. KatakÈloti katamaraÓakÈlo. Atha vÈ kÈloti maraÓassetaÑ adhivacanaÑ, tasmÈ katakÈloti katamaraÓoti attho. TenevÈha “kÈlaÑ katvÈ, maritvÈ”ti. Divi bhavÈ dibbÈti Èha “devaloke uppannehÊ”ti. Samappitoti yutto. Sama~gÊbh|toti sammadeva ekÊbhÈvaÑ gato.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

172. Ussukkavacananti pubbakÈlakiriyÈvacanaÑ. AyaÒhi samÈnakattukesu pubbÈparakÈlakiriyÈvacanesu pubbakÈlakiriyÈvacanassa niruttivohÈro. SaÒciccÈti imassa padassa “jÈnitvÈ saÒjÈnitvÈ cecca abhivitaritvÈ”ti evaÑ pubbakÈlakiriyÈvasena byaÒjanÈnur|paÑ katvÈ padabhÈjane vattabbe tathÈ avatvÈ “jÈnanto saÒjÈnanto”ti puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ “cecca abhivitaritvÈ vÊtikkamo”ti jÊvitÈ voropanassa ca tadatthavasena niddiÔÔhattÈ vuttaÑ “byaÒjane ÈdaraÑ akatvÈ”ti. “JÈnanto”ti avisesena vuttepi “saÒcicca manussaviggahaÑ jÊvitÈ voropeyyÈ”ti vuttattÈ pÈÓavisayamettha jÈnananti Èha “pÈÓoti jÈnanto”ti, satto ayanti jÈnantoti attho. PÈÓoti hi vohÈrato satto, paramatthato jÊvitindriyaÑ vuccati. “Manussaviggahoti jÈnanto”ti avatvÈ “pÈÓoti jÈnanto”ti vacanaÑ “manusso ayan”ti ajÈnitvÈ kevalaÑ sattasaÒÒÈya ghÈtentassapi pÈrÈjikabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. Teneva eÄakacatukke1 eÄakasaÒÒÈya manussapÈÓaÑ vadhantassa pÈrÈjikÈpatti dassitÈ. TasmÈ “manussaviggaho”ti avatvÈ “pÈÓoti jÈnanto”ti avisesena vuttaÑ.

SaÒjÈnantoti ettha saha-saddena samÈnattho saÑ-saddoti Èha “teneva pÈÓajÈnanÈkÈrena saddhiÑ jÈnanto”ti, teneva ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 43 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 251

pÈÓajÈnanÈkÈrena saddhiÑ jÊvitÈ voropemÊti jÈnantoti attho. Yadipi ekasseva cittassa ubhayÈrammaÓabhÈvÈsambhavato pÈÓoti jÈnanena saddhiÑ jÊvitÈ voropemÊti jÈnanaÑ ekakkhaÓe na sambhavati, pÈÓotisaÒÒaÑ pana avijahitvÈ mÈremÊti jÈnana sandhÈya “teneva -pa- saddhiÑ jÈnanto”ti vuttaÑ. TasmÈ saddhinti avijahitvÈti vuttaÑ hoti. Keci pana “ÒÈtapariÒÒÈya diÔÔhasabhÈvesu dhammesu tÊraÓapariÒÒÈya tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ ‘r|paÑ aniccan’ti-ÈdinÈ sabhÈvena saddhiÑ ekakkhaÓe aniccÈdilakkhaÓajÈnanaÑ viya ‘imaÑ pÈÓaÑ mÈremÊ’ti attano kiriyÈya saddhiÑyeva jÈnÈtÊ”ti vadanti. Apare pana ÈcariyÈ tatthÈpi evaÑ na kathenti.

VadhakacetanÈvasena cetetvÈti “imaÑ mÈremÊ”ti vadhakacetanÈya cintetvÈ. PakappetvÈti “vadhÈmi nan”ti evaÑ cittena paricchinditvÈ. AbhivitaritvÈti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ. TenevÈha “nirÈsa~kacittaÑ pesetvÈ”ti. UpakkamavasenÈti sÈhatthikÈdi-upakkamavasena. EvaÑ pavattassÈti evaÑ yathÈvuttavidhinÈ pavattassa. KiÒcÈpi “saÒciccÈ”ti imassa vippakatavacanattÈ “jÊvitÈ voropeyyÈ”ti iminÈva aparakÈlakiriyÈvacanena sabbathÈ pariniÔÔhitavÊtikkamo vutto, tathÈpi “saÒciccÈ”ti iminÈ vuccamÈnaÑ apariyositavÊtikkamampi avasÈnaÑ pÈpetvÈ dassetuÑ “vÊtikkamo”ti padabhÈjanaÑ vuttaÑ. TenevÈha “ayaÑ saÒciccasaddassa sikhÈppatto atthoti vuttaÑ hotÊ”ti.

Œdito paÔÔhÈyÈti paÔisandhiviÒÒÈÓena saddhiÑ uppannakalalar|pato paÔÔhÈya. Sayanti etthÈti seyyÈ, mÈtukucchisa~khÈto gabbho seyyÈ etesanti gabbhaseyyakÈ, aÓÉajÈ jalÈbujÈ ca. TesaÑ gabbhaseyyakÈnaÑ vasena sabbasukhumattabhÈvadassanatthaÑ “yaÑ mÈtukucchismin”ti-Èdi vuttaÑ, na pÈrÈjikavatthuniyamanatthaÑ. OpapÈtikasaÑsedajÈpi hi manussÈ pÈrÈjikavatthumeva. Na cevimaÑ sabbapaÔhamaÑ manussaviggahaÑ jÊvitÈ voropetuÑ sakkÈ. PaÔisandhicittena hi saddhiÑ tiÑsa kammajar|pÈni nibbattanti, tesu pana Ôhitesuyeva soÄasa bhava~gacittÈni uppajjitvÈ nirujjhanti. EtasmiÑ antare gahitapaÔisandhikassa dÈrakassa vÈ mÈtuyÈ vÈ panassa antarÈyo natthi. AyaÒhi maraÓassa anokÈso nÈma. EkasmiÒhi soÄasacittakkhaÓe kÈle dÈrakassa maraÓaÑ natthi tadÈ cuticittassa asambhavato,

VinayapiÔaka 252

mÈtuyÈpi tattakaÑ kÈlaÑ anatikkamitvÈ tadanantareyeva cavanadhammÈya gabbhaggahaÓasseva asambhavato. CittaggahaÓeneva avinÈbhÈvato sesa-ar|padhammÈnampi gahitattÈ r|pakÈyupatthambhitasseva ca nÈmakÈyassa paÒcavokÈre pavattisabbhÈvato vuttaÑ “sakalÈpi paÒcavokÈrapaÔisandhi dassitÈ hotÊ”ti. Tattha sakalÈpi paÒcavokÈrapaÔisandhÊti paripuÓÓÈ an|nÈ r|pÈdipaÒcakkhandhÈnaÑ paÔisandhÊti evamattho gahetabbo, na pana sakalÈpi paÒcavokÈrabhave paÔisandhÊti. TenevÈha “tasmÈ taÒca paÔhamaÑ cittaÑ -pa- kalalar|panti ayaÑ sabbapaÔhamo manussaviggaho”ti. “TadahujÈtassa eÄakassa lomaÑ jÈti-uÓÓÈ”ti keci. “Himavantappadese jÈtimanta-eÄakalomaÑ jÈti-uÓÓÈ”ti apare. SukhumajÈtilomÈ eva kira keci eÄakÈ himavante vijjanti. “GabbhaÑ phÈletvÈ gahita-eÄakalomaÑ jÈti-uÓÓÈ”ti aÒÒe.

Ekena aÑsunÈtikhuddakabhÈÓakÈnaÑ matena vuttaÑ. TathÈ hi “gabbhaseyyakasattÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe paÒcakkhandhÈ apacchÈ apure ekato pÈtubhavanti. TasmiÑ khaÓe pÈtubh|tÈ kalalasa~khÈtÈ r|pasantati parittÈ hoti khuddakamakkhikÈya ekavÈyÈmena pÈtabbamattÈ”ti vatvÈ puna “atibahuÑ etaÑ, saÓhas|ciyÈ tele pakkhipitvÈ ukkhittÈya paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “ekakese telato uddharitvÈ gahite tassa paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “imasmiÑ janapade manussÈnaÑ kese aÔÔhadhÈ phÈlite tato ekakoÔÔhÈsappamÈÓo uttarakurukÈnaÑ keso, tassa pasannatilatelato uddhaÔassa agge Ôhitabindumattan”ti vuttaÑ. Tampi paÔikkhipitvÈ “jÈti uÓÓÈ nÈma sukhumÈ, tassÈ eka-aÑsuno pasannatilatele pakkhipitvÈ uddhaÔassa paggharitvÈ agge Ôhitabindumattan”ti1 khuddakabhÈÓakehi vuttaÑ. SaÑyuttabhÈÓakÈ pana “tÊhi jÈti-uÓÓaÑs|hi katasuttagge saÓÔhitatelabinduppamÈÓaÑ kalalaÑ hotÊ”ti2 vadanti. “Acchan”ti vuttamatthaÑ pariyÈyantarenaÑ vibhÈveti “vippasannan”ti.

SappimaÓÉoti pasannasappi. YathÈti idaÑ ÈnetvÈ etthÈpi sambandhitabbaÑ, sappimaÓÉopi vuttabinduppamÈÓova idha adhippeto. EvaÑvaÓÓappaÔibhÈganti ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 20 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 1. 274 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 253

vuttappamÈÓasaÓÔhÈnaparicchinnaÑ. Atha vÈ evaÑvaÓÓappaÔibhÈganti evaÑvaÓÓaÑ evaÑsaÓÔhÈnaÒca. PaÔibhajanaÑ vÈ paÔibhÈgo, sadisatÈbhajanaÑ sadisatÈpattÊti attho. EvaÑvidho vaÓÓappaÔibhÈgo r|pato saÓÔhÈnato ca sadisatÈpatti etassÈti evaÑvaÓÓappaÔibhÈgaÑ. Kalalanti pavuccatÊti bh|tupÈdÈr|pasa~khÈto santÈnavasena pavattamÈno attabhÈvo kalalaÑ nÈmÈti kathÊyati. VÊsavassasatÈyukassÈti nidassanamattaÑ tato |nÈdhikÈyukamanussÈnampi sabbhÈvato.

KalalakÈlepÊti paÔhamasattÈhabbhantare yaÑ santativasena pavattamÈnaÑ kalalasa~khÈtaÑ attabhÈvaÑ jÊvitÈ voropetuÑ sakkÈ, taÑ sandhÈya vadati. Tato vÈ uddhanti dutiyasattÈhÈdÊsu abbudÈdibhÈvappattaÑ sandhÈya vuttaÑ. Nanu ca uppannÈnaÑ dhammÈnaÑ sarasanirodheneva nirujjhanato antarÈ upacchedo na sakkÈ kÈtuÑ, “tasmÈ -pa- jÊvitindriyaÑ upacchindati uparodhetÊ”ti kasmÈ vuttanti Èha “jÊvitindriyassa paveÓÊghaÔanaÑ -pa- uparodhetÊti vuccatÊ”ti. KathaÒcÈyamattho viÒÒÈyatÊti Èha “svÈyamattho”ti-Èdi.

EtthÈha1–khaÓe khaÓe nirujjhanasabhÈvesu sa~khÈresu ko hanti, ko vÈ haÒÒati, yadi cittacetasikasantÈno, so ar|patÈya na chedanabhedanÈdivasena vikopanasamattho, napi vikopanÊyo. Atha r|pasantÈno, so acetanatÈya kaÔÔhakali~gar|pamoti na tattha chedanÈdinÈ pÈÓÈtipÈto labbhati yathÈ matasarÊre. Payogopi pÈÓÈtipÈtassa yathÈvutto paharaÓappahÈrÈdiko atÊtesu vÈ sa~khÈresu bhaveyya anÈgatesu vÈ paccuppannesu vÈ, tattha na tÈva atÊtÈnÈgatesu sambhavati tesaÑ abhÈvato, paccuppannesu ca sa~khÈrÈnaÑ khaÓikattÈ saraseneva nirujjhanasabhÈvatÈya vinÈsÈbhimukhesu nippayojano payogo siyÈ, vinÈsassa ca kÈraÓarahitattÈ na paharaÓappahÈrÈdippayogahetukaÑ maraÓaÑ, nirÊhakatÈya ca sa~khÈrÈnaÑ kassa so payogo, khaÓikattÈ vadhÈdhippÈyasamakÈlabhijjanakassa kiriyÈpariyosÈnakÈlÈnavaÔÔhÈnato kassa vÈ pÈÓÈtipÈtakammabaddhoti? ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 1. 342; Itivuttaka-®Ôha 218 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 254

Vuccate–vadhakacetanÈsahito sa~khÈrÈnaÑ puÒjo sattasa~khÈto hanti. Tena pavattitavadhappayoganimittaÑ apagatusmÈviÒÒÈÓajÊvitindriyo matavohÈrappavattinibandhano yathÈvuttavadhappayogÈkaraÓe1 uppajjanÈraho r|pÈr|padhammasam|ho haÒÒati, kevalo vÈ cittacetasikasantÈno vadhappayogÈvisayabhÈvepi tassa paÒcavokÈrabhave r|pasantÈnÈdhÊnavuttitÈya r|pasantÈne parena payojitajÊvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattivinibandhakavisadisar|puppattiyÈ vihate vicchedo hotÊti na pÈÓÈtipÈtassa asambhavo, napi ahetuko pÈÓÈtipÈto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu sa~khÈresu katappayogavasena tadanantaraÑ uppajjanÈrahassa sa~khÈrakalÈpassa tathÈ anuppattito. KhaÓikÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ khaÓikamaraÓassa idha maraÓabhÈvena anadhippetattÈ santatimaraÓassa ca yathÈvuttanayena sahetukabhÈvato na ahetukaÑ maraÓaÑ, na ca katturahito pÈÓÈtipÈtappayogo nirÊhakesupi sa~khÈresu sannihitatÈmattena upakÈrakesu attano attano anur|paphaluppÈdane niyatesu kÈraÓesu kattuvohÈrasiddhito yathÈ “padÊpo pakÈseti, nisÈkaro candimÈ”ti. Na ca kevalassa vadhÈdhippÈyasahabhuno cittacetasikakalÈpassa pÈÓÈtipÈto icchito santÈnavasena avaÔÔhitasseva paÔijÈnanato santÈnavasena pavattamÈnÈnaÒca padÊpÈdÊnaÑ atthakiriyÈsiddhi dissatÊti attheva pÈÓÈtipÈtena kammunÈ baddho. AyaÒca vicÈro adinnÈdÈnÈdÊsupi yathÈsambhavaÑ vibhÈvetabbo.

VoropetuÑ na sakkÈti upakkamena voropetuÑ na sakkÈ. SattaÔÔhajavanavÈramattanti khuddakabhÈÓakÈnaÑ matena vuttaÑ. SaÑyuttabhÈÓakÈ pana “r|pasantati ar|pasantatÊ”ti dve santatiyo vatvÈ “udakaÑ akkamitvÈ gatassa yÈva tÊre akkanta-udakalekhÈ na vippasÊdati, addhÈnato Ègatassa yÈva kÈye usumabhÈvo na v|pasammati, ÈtapÈ ÈgantvÈ gabbhaÑ paviÔÔhassa yÈva andhakÈrabhÈvo na vigacchati, antogabbhe kammaÔÔhÈnaÑ manasi karitvÈ divÈ vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ olokentassa yÈva akkhÊnaÑ phandanabhÈvo na v|pasammati, ayaÑ r|pasantati nÈma. Dve tayo javanavÈrÈ ar|pasantati nÈmÈ”ti vatvÈ “tadubhayampi santatipaccuppannaÑ nÈmÈ”ti ______________________________________________________________ 1. YathÈvuttavadhappayogakaraÓe (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 255

vadanti. MajjhimabhÈÓakÈ pana vadanti “ekadvesantativÈrapariyÈpannaÑ santatipaccuppannaÑ. Tattha andhakavare nisÊditvÈ ÈlokaÔÔhÈnaÑ gatassa na ca tÈva ÈrammaÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti. YÈva pana taÑ pÈkaÔaÑ hoti, etthantare pavattÈ r|pasantati ar|pasantati vÈ ekadvesantativÈrÈ nÈmÈti veditabbÈ. ŒlokaÔÔhÈne caritvÈ ovarakaÑ paviÔÔhassapi na tÈva sahasÈ r|paÑ pÈkaÔaÑ hoti. YÈva pana taÑ pÈkaÔaÑ hoti, etthantare pavattÈ r|pasantati ar|pasantati vÈ ekadvesantativÈrÈ veditabbÈ. D|re ÔhatvÈ pana rajakÈnaÑ hatthavikÈraÑ ghaÓÔibheri-ÈkoÔanavikÈraÒca disvÈpi na tÈva saddaÑ suÓÈti. YÈva pana taÑ suÓÈti, etasmimpi antare ekadvesantativÈrÈ veditabbÈ”ti. Ettha ca ÈlokaÔÔhÈnato ovarakaÑ paviÔÔhassa pageva tattha nisinnassa yÈva r|pagataÑ pÈkaÔaÑ hoti, tattha upaÉÉhavelÈ avibh|tappÈyÈ, upaÉÉhavelÈ vibh|tappÈyÈ tadubhayaÑ gahetvÈ “dvesantativÈrÈ”ti vuttaÑ, tayidaÑ na sabbasÈdhÈraÓaÑ, ekaccassa sÊghampi pÈkaÔaÑ hotÊti “ekadvesantativÈrÈ”ti ekaggahaÓampi kataÑ.

SabhÈgasantatÊvasenÈti kusalÈkusalasomanassupekkhÈdinÈ sabhÈgasantativasena. IminÈ ar|pasantati dassitÈ. SattaÔÔhajavanavÈramattanti ca kÈmÈvacarajavanavaseneva veditabbaÑ, na itarajavanavasena. Na hi te parimitakÈlÈ, antarÈ pavattabhava~gÈdayopi tadantogadhÈti daÔÔhabbÈ. YÈva vÈ1 uÓhato ÈgantvÈti-ÈdinÈ pana r|pasantatiÑ dasseti. AndhakÈraÑ hotÊti andhakÈraÑ na vigacchati. SantatipaccuppannaÒcettha aÔÔhakathÈsu ÈgataÑ, addhÈpaccuppannaÑ sutte. TathÈhi bhaddekarattasutte addhÈpaccuppannaÑ sandhÈya “yo cÈvuso mano, ye ca dhammÈ, ubhayametaÑ paccuppannaÑ, tasmiÑ ce paccuppanne chandarÈgapaÔibaddhaÑ hoti viÒÒÈÓaÑ, chandarÈgapaÔibaddhattÈ viÒÒÈÓassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saÑhÊratÊ”ti2 vuttaÑ. Ettha hi manoti sasampayuttaÑ viÒÒÈÓamÈha. DhammÈti ÈrammaÓadhammÈ. Manoti vÈ manÈyatanaÑ. DhammÈti vedanÈdayo ar|pakkhandhÈ. UbhayametaÑ paccuppannanti addhÈpaccuppannaÑ etaÑ ubhayaÑ hotÊti attho. ViÒÒÈÓanti nikantiviÒÒÈÓaÑ. TaÒhi tasmiÑ paccuppanne chandarÈgavasena paÔibaddhaÑ hoti. AbhinandatÊti taÓhÈdiÔÔhÈbhinandanÈhi ______________________________________________________________ 1. YÈvatÈ (SyÈ) 2. Ma, 3. 237 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 256

abhinandati. TathÈbh|to ca vatthupariÒÒÈya abhÈvato tesu paccuppannesu dhammesu saÑhÊrati, taÓhÈdiÔÔhÊhi ÈkaÉÉhÊyatÊti attho. Ettha ca “dvÈdasÈyatanÈni ekaÑ paccuppannan”ti ÈgatattÈ tattha pavatto chandarÈgo addhÈpaccuppannÈrammaÓo, na khaÓapaccuppannÈrammaÓoti viÒÒÈyati.

Sattoti khandhasantÈno. Tattha hi sattapaÒÒatti. JÊvitindriyanti r|pÈr|pajÊvitindriyaÑ. R|pajÊvitindriye hi vikopite itarampi taÑsambandhatÈya vinassatÊti. TaÑ vuttappakÈramevÈti taÑ jÊvitindriyÈtipÈtanavidhÈnaÑ heÔÔhÈ vuttappakÈrameva. Saraseneva patanasabhÈvassa antarÈ eva atÊva pÈtanaÑ abhipÈto, saÓikaÑ patituÑ adatvÈ sÊghapÈtananti attho. Atikkamma vÈ satthÈdÊhi abhibhavitvÈ pÈtanaÑ atipÈto, pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto. YÈya cetanÈya pavattamÈnassa jÊvitindriyassa nissayabh|tesu mahÈbh|tesu upakkamakaraÓahetu taÑmahÈbh|tapaccayÈ uppajjanamahÈbh|tÈ nuppajjissanti, sÈ tÈdisappayogasamuÔÔhÈpikÈ vadhakacetanÈ pÈÓÈtipÈto. TenÈha “yÈya cetanÈyÈ”ti-Èdi.

PaharaÓanti kÈyaviÒÒattisahitÈya vadhakacetanÈya adhippetatthasÈdhanaÑ. ŒÓÈpananti vacÊviÒÒattisahitÈya vadhakacetanÈya adhippetatthasÈdhanaÑ. Teneva “sÈvetukÈmo na sÈvetÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Upanikkhipananti asi-ÈdÊnaÑ tassa upanikkhipanaÑ.

AÔÔhakathÈsu vuttamatthaÑ sa~khipitvÈ dassento “sa~khepato”ti-ÈdimÈha. Tattha vijjÈparijappananti mantaparijappanaÑ. IdÈni aÔÔhakathÈsu vitthÈritamatthaÑ dassento Èha “aÔÔhakathÈsu panÈ”ti-Èdi. Tattha ÈthabbaÓikÈti ÈthabbaÓavedavedino. ŒthabbaÓaÑ payojentÊti ÈthabbaÓavedavihitaÑ mantaÑ tattha vuttavidhinÈ payojenti. ŒthabbaÓikÈ hi sattÈhaÑ aloÓakaÑ bhuÒjitvÈ dabbe attharitvÈ pathaviyaÑ sayamÈnÈ tapaÑ caritvÈ sattame divase susÈnabh|miÑ sajjetvÈ sattame pade ÔhatvÈ hatthaÑ vaÔÔetvÈ vaÔÔetvÈ1 mukhena vijjaÑ parijappanti, atha nesaÑ kammaÑ samijjhati. PaÔisenÈyÈti idaÑ heÔÔhÈ upari vÈ padadvayena sambandhamupagacchati. ¢tiÑ uppÈdentÊti ÉaÑsitvÈ mÈraÓatthÈya vicchikÈdÊnaÑ vissajjanavasena pÊÄaÑ ______________________________________________________________ 1. HatthaÑ vajjetvÈ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 257

uppÈdenti. EtÊti Êti. Upaddavanti tato adhikatarapÊÄaÑ. Pajjarakanti visamajjaraÑ. S|cikanti a~gapacca~gÈni s|cÊhi viya vijjhitvÈ pavattamanaÑ s|laÑ. Vis|cikanti sas|laÑ ÈmÈtisÈraÑ. Pakkhandiyanti rattÈtisÈraÑ. VijjaÑ parivattetvÈti gandhÈravijjÈdikaÑ attano vijjaÑ katupacÈraÑ parijappitvÈ mantapaÔhanakkamena paÔhitvÈ. TehÊti tehi vatth|hi.

Payojananti pavattamÈnaÑ. DisvÈti-Èdi diÔÔhavisÈdÊnaÑ yathÈkkamena vuttaÑ. DvattibyÈmasatappamÈÓanÈguddharaÓeti dvattibyÈmasatappamÈÓe1 mahÈkÈye nimminitvÈ ÔhitÈnaÑ nÈgÈnaÑ uddharaÓe. KumbhaÓÉÈnanti kumbhaÓÉadevÈnaÑ. Te kira devÈ mahodarÈ honti, rahassa~gampi ca nesaÑ kumbho viya mahantaÑ hoti, tasmÈ “kumbhaÓÉÈ”ti vuccanti. VessavaÓassa yakkhÈdhipatibhÈvepi nayanÈvudhena kumbhaÓÉÈnaÑ maraÓassa idha vuttattÈ tesupi tassa ÈÓÈpavatti veditabbÈ.

KecÊti mahÈsaÑghikÈ. “Aho vata yaÑ taÑ kucchigataÑ gabbhaÑ na sotthinÈ abhinikkhameyyÈ”ti pÈÔho sundarataro. “Aho vatÈyaÑ tan”tipi pÈÔho. “AyaÑ itthÊ taÑ kucchigataÑ gabbhaÑ na sotthinÈ abhinikkhÈmeyyÈ”ti vattabbaÑ. KulumbassÈti gabbhassa kulasseva vÈ, kuÔumbassÈti vuttaÑ hoti. BhÈvanÈmayiddhiyÈti adhiÔÔhÈniddhiÑ sandhÈya vadanti. GhaÔabhedanaÑ viya iddhivinÈso, agginibbÈpanaÑ viya par|paghÈtoti upamÈsaÑsandanaÑ. TaÑ tesaÑ icchÈmattamevÈti etthÈyaÑ vicÈraÓÈ–tumhe iddhiyÈ par|paghÈtaÑ vadetha, iddhi nÈma cesÈ adhiÔÔhÈniddhi vikubbaniddhi manomayiddhi ÒÈÓavipphÈriddhi samÈdhivipphÈriddhi ariyiddhi kammavipÈkajiddhi puÒÒavato-iddhi vijjÈmayiddhi tattha tattha sammÈpayogapaccayÈ ijjhanaÔÔhena iddhÊti dasavidhÈ. Tattha kataraÑ iddhiÑ vadethÈti? BhÈvanÈmayanti. KiÑ pana bhÈvanÈmayiddhiyÈ par|paghÈtakammaÑ hotÊti? Œma ekavÈraÑ hoti. YathÈ hi Èdittagharassa upari udakabharite ghaÔe khitte ghaÔopi bhijjati, aggipi nibbÈyati, evameva bhÈvanÈmayiddhiyÈ ekavÈraÑ par|paghÈtakammaÑ hoti, tato paÔÔhÈya pana sÈ nassatÊti. Atha ne “bhÈvanÈmayiddhiyÈ neva ekavÈraÑ, na dve vÈre par|paghÈtakammaÑ hotÊ”ti vatvÈ saÒÒattiÑ ÈgacchantÈ pucchitabbÈ “bhÈvanÈmayiddhi kiÑ kusalÈ, akusalÈ, abyÈkatÈ, sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, ______________________________________________________________ 1. DvattiÑsabyÈmasatappamÈÓanÈguddharaÓeti dvattiÑsabyÈmasatappamÈÓe (SyÈ)

VinayapiÔaka 258

dukkhÈya, adukkhamasukhÈya, savitakkasavicÈrÈ, avitakkavicÈramattÈ, avitakka-avicÈrÈ, kÈmÈvacarÈ, r|pÈvacarÈ, ar|pÈvacarÈ”ti.

ImaÑ pana paÒhaÑ ye jÈnanti, te evaÑ vakkhanti “bhÈvanÈmayiddhi kusalÈ vÈ hoti abyÈkatÈ vÈ, adukkhamasukhavedanÊyÈ eva, avitakka-avicÈrÈ eva, r|pÈvacarÈ evÈ”ti. Te vattabbÈ “pÈÓÈtipÈtacetanÈ kusalÈkusalÈdÊsu kataraÑ koÔÔhÈsaÑ bhajatÊ”ti. JÈnantÈ vakkhanti “pÈÓÈtipÈtacetanÈ akusalÈva, dukkhavedanÊyÈva, savitakkasavicÈrÈva, kÈmÈvacarÈ evÈ”ti. EvaÑ sante “tumhÈkaÑ kathÈ neva kusalattikena sameti, na vedanÈttikena, na vitakkattikena, na parittattikenÈ”ti. KiÑ pana evaÑ mahantaÑ suttaÑ niratthakanti? No niratthakaÑ, tumhe panassa atthaÑ na jÈnÈtha. IddhimÈ cetovasippattoti ettha hi na bhÈvanÈmayiddhi adhippetÈ, ÈthabbaÓiddhi pana adhippetÈ. SÈ hi ettha labbhamÈnÈ labbhatÊti.

HaritabbaÑ upanikkhipitabbanti hÈraÑ, hÈrameva hÈrakanti Èha “atha vÈ”ti-Èdi. JÊvitaharaÓakaÑ upanikkhipitabbaÑ vÈ satthaÑ satthahÈrakanti vikappadvayenÈha. “HÈrakasatthan”ti ca vattabbe satthahÈrakanti visesanassa paranipÈtaÑ katvÈ vuttaÑ. YathÈ labhati, tathÈ kareyyÈti adhippÈyatthamÈha. UpanikkhipeyyÈti “pariyeseyyÈ”ti imassa sikhÈppattamatthaÑ dasseti. ItarathÈti “pariyeseyyÈ”ti imassa upanikkhipeyyÈti evamatthaÑ aggahetvÈ yadi pariyesanamattameva adhippetaÑ siyÈti attho. PariyiÔÔhamattenÈti pariyesitamattena. “SatthahÈrakaÑ vÈssa pariyeseyyÈ”ti iminÈ vuccamÈnassa atthassa byaÒjanÈnur|pato paripuÓÓaÑ katvÈ avuttattÈ Èha “byaÒjanaÑ anÈdiyitvÈ”ti. Sasati hiÑsatÊti satthaÑ, sasanti hiÑsanti tenÈti vÈ satthanti laguÄapÈsÈÓÈdÊnampi satthasa~gahitattÈ Èha “yaÑ ettha thÈvarappayogasa~gahitaÑ satthaÑ, tadeva dassetun”ti.

VuttÈvasesanti vutta-asi-ÈdÊhi avasiÔÔhaÑ. LaguÄanti muggarassetaÑ adhivacanaÑ. Satthasa~gahoti mÈtikÈyaÑ “satthahÈrakan”ti ettha vuttasatthasa~gaho. YasmÈ -pa-. TasmÈ dvidhÈ bhinditvÈ padabhÈjanaÑ vuttanti ÊdisaÑ heÔÔhÈ vuttavibha~ganayabhedadassananti veditabbaÑ. Narake vÈ papatÈti-ÈdÊti ettha Èdi-saddena “papÈte vÈ papatÈ”ti parato vuttaÑ avuttaÒca “rukkhato vÈ papatÈ”ti-Èdi sabbaÑ maraÓ|pÈyaÑ sa~gaÓhÈti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 259

TenevÈha “na hi sakkÈ sabbaÑ sar|peneva vattun”ti. Parato vuttanayattÈti parato nigamanavasena vuttassa dutiyapadassa padabhÈjane vuttanayattÈ. Atthato vuttamevÈti maraÓ|pÈyassa bahuvidhatÈnidassanatthaÑ, tato ekadese dassite sabbaÑ vuttameva hotÊti adhippÈyo. Na hi sakkÈ -pa- vattunti “rukkhato vÈ papatÈ”ti-ÈdinÈ sar|pato sabbaÑ maraÓ|pÈyaÑ pariyosÈnaÑ pÈpetvÈ na sakkÈ vattunti attho.

MataÑ te jÊvitÈ seyyoti ettha vuttamaraÓaÑ yasmÈ iti-saddo nidasseti, tasmÈ tatta vuttamaraÓaÑ iti-saddassa atthoti tampi gahetvÈ atthaÑ dassento Èha “maraÓacitto maraÓamanoti attho”ti. Cittassa atthadÊpanatthaÑ vuttoti citta-saddassa vicittÈdi-anekatthavisayattÈ nÈyaÑ citta-saddo idha aÒÒasmiÑ atthe vattamÈno daÔÔhabbo, api tu viÒÒÈÓasmiÑyeva vattamÈno veditabboti tassa atthassa niyamanatthaÑ vutto. IminÈ punaruttidosassapi idha anavakÈsoti dasseti. Na tÈva attho vuttoti “iti cittamano”ti uddharitvÈpi iti saddanidassitassa maraÓassa aparÈmaÔÔhabhÈvato vuttaÑ. TÈva-saddena pana parato “cittasa~kappo”ti imassa padabhÈjane “maraÓasaÒÒÊ”ti-ÈdinÈ itisaddatthassa vakkhamÈnataÑ vibhÈveti. Tattha hi iti-saddanidassitaÑ maraÓasa~khÈtamatthaÑ gahetvÈ “maraÓasaÒÒÊ maraÓacetano maraÓÈdhippÈyo”ti vuttaÑ. TenevÈha “cittasa~kappoti imasmiÑ pade adhikÈravasena itisaddo Èharitabbo”ti. KasmÈ Èharitabboti Èha “idaÒhÊ”ti-Èdi. KathaÑ panetaÑ viÒÒÈyatÊti Èha “tathÈ hissÈ”ti-Èdi. AssÈti iti-saddassa. Tameva atthanti maraÓasa~khÈtamatthaÑ. “MaraÓasaÒÒÊ”ti-ÈdÊsu hi maraÓaÑ iti-saddassa attho, “saÒÒÊ”ti-Èdisa~kappasaddassa. Cittasaddassa panettha vicittavacanatÈ sa~kappasaddassa saÒÒÈcetanÈdhippÈyavasena tidhÈ atthaÑ dassentena vibhÈvitÈti daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “citto nÈnappakÈrako sa~kappo”ti-Èdi. AdhippÈyasaddena kimettha vuttanti Èha “adhippÈyoti vitakko veditabbo”ti. Na idaÑ vitakkassa nÈmanti idaÑ pana na kevalaÑ vitakkasseva nÈmanti dassetuÑ vuttaÑ. PÈkaÔattÈ oÄÈrikattÈ ca uccÈkÈratÈ veditabbÈ, apÈkaÔattÈ anoÄÈrikattÈ ca avacÈkÈratÈ.

VinayapiÔaka 260

174. KÈyekadesepi kÈya-saddo vattatÊti Èha “hatthena vÈ”ti-Èdi. PaharaÓenÈti satthena. SatthaÒhi paharanti etenÈti paharaÓanti vuccati. KammunÈ bajjhatÊti pÈÓÈtipÈtakammunÈ bajjhati, pÈÓÈtipÈtakammassa siddhanti vuttaÑ hoti. Yo koci marat|ti ettha yassa kassaci ekasseva jÊvitindriyavisayÈ vadhakacetanÈ pavattati, na pahÈrapaccayÈ marantasseva jÊvitindriyavisayÈ, nÈpi sam|hassÈti veditabbÈ. UbhayathÈpÊti uddesÈnuddesÈnaÑ vasena. VadhakacittaÑ paccuppannÈrammaÓampi jÊvitindriyaÑ pabandhavicchedanavasena1 ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattatÊti Èha “pacchÈ vÈ teneva rogenÈ”ti-Èdi. Yena hi pabandho vicchijjati, tÈdisaÑ payogaÑ nibbattentaÑ tadÈ vadhakacittaÑ pavattantaÑ paharitamatteyeva kammunÈ bajjhati. Manussa-arahantassa ca puthujjanakÈleyeva satthappahÈre vÈ vise vÈ dinnepi yadi so arahattaÑ patvÈ teneva marati, arahantaghÈtako hotiyeva. YaÑ pana puthujjanakÈle dinnaÑ dÈnaÑ arahattaÑ patvÈ paribhuÒjati, puthujjanasseva taÑ dinnaÑ hoti.

Nanu ca yathÈ arahattaÑ patvÈ paribhuttampi puthujjanakÈle dinnaÑ puthujjanadÈnameva hoti, evaÑ maraÓÈdhippÈyena puthujjanakÈle pahÈre dinne arahattaÑ patvÈ teneva pahÈrena mate kasmÈ arahantaghÈtakoyeva hoti, na puthujjanaghÈtakoti? VisesasabbhÈvato. DÈnaÒhi deyyadhammassa pariccÈgamattena hoti. TathÈ hi dÈnacetanÈ cajitabbaÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cajanamattameva hoti, aÒÒasantakakaraÓaÑva tassa cajanaÑ, tasmÈ yassa taÑ santakaÑ kataÑ, tasseva taÑ dinnaÑ hoti, na evaÑ vadho. So hi pÈÓo pÈÓasaÒÒitÈ vadhakacetanÈ upakkamo tena maraÓanti imesaÑ paÒcannaÑ a~gÈnaÑ pÈrip|riyÈva hoti, na apÈrip|riyÈ. TasmÈ arahattaÑ pattasseva maraÓanti arahantaghÈtakoyeva hoti, na puthujjanaghÈtako. YasmÈ pana “imaÑ mÈremÊ”ti yaÑ santÈnaÑ Èrabbha mÈraÓicchÈ, tassa puthujjanakhÊÓÈsavabhÈvena payogamaraÓakkhaÓÈnaÑ vasena satipi santÈnabhede abhedoyeva, yadÈ ca atthasiddhi, tadÈ khÊÓÈsavabhÈvo, tasmÈ arahantaghÈtakoyeva hotÊti niÔÔhamettha gantabbaÑ.

AÒÒacittenÈti avadhÈdhippÈyena amÈretukÈmatÈcittena. Natthi pÈÓÈtipÈtoti amÈretukÈmatÈcittena pahaÔattÈ. KiÒcÈpi ______________________________________________________________ 1. JÊvitindriyappabandhavicchedanavasena (SyÈ, Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 261

paÔhamappahÈro na sayameva sakkoti mÈretuÑ, dutiyaÑ pana labhitvÈ sakkonto jÊvitavinÈsanahetu hoti, tasmÈ “payogo tena ca maraÓan”ti iminÈ saÑsandanato paÔhamappahÈreneva kammabaddho yutto, na dutiyena tassa aÒÒacittena dinnattÈ. Tena vuttaÑ “ubhayehi matepi paÔhamappahÈreneva kammunÈ baddho”ti.

KammÈpattibyattibhÈvatthanti ÈnantariyÈdikammavibhÈgassa pÈrÈjikÈdi-ÈpattivibhÈgassa ca vibhÈvanatthaÑ. “EÄakaÑ mÈremÊ”ti pavattacetanÈya pubbabhÈgattÈ “imaÑ mÈremÊ”ti sanniÔÔhÈpakacetanÈya tadÈ sannihitattÈ yathÈvatthukaÑ kammabaddho hotiyevÈti Èha “imaÑ vatthuÑ mÈremÊti cetanÈya atthibhÈvato”ti-Èdi. Sabbattha hi purimaÑ abhisandhicittaÑ appamÈÓaÑ tena atthasiddhiyÈ abhÈvato, vadhakacittaÑ pana tadÈrammaÓaÒca jÊvitindriyaÑ anantariyÈdibhÈve pamÈÓanti daÔÔhabbaÑ. GhÈtako ca hotÊti pÈÓaghÈtako hoti, pÈÓÈtipÈtakammunÈva baddho hotÊti attho. Pubbe vuttanayeneva veditabbanti yathÈkkamaÑ pÈrÈjikathullaccayapÈcittiyÈni veditabbÈni. “MÈtÈpitu-arahantÈnaÑ aÒÒataraÑ mÈremÊ”ti guÓamahantesu pavattapubbabhÈgacetanÈya dÈruÓabhÈvato tathÈvidhapubbabhÈgacetanÈparivÈrÈ sanniÔÔhÈpakacetanÈ dÈruÓÈva hotÊti Èha “idha pana cetanÈ dÈruÓÈ hotÊ”ti. IminÈ ca “eÄakaÑ mÈressÈmÊ”ti mÈtÈpitu-ÈdÊnaÑ mÈraÓepi pubbabhÈgacetanÈya adÈruÓattÈ aÒÒathÈ pavatta-Ènantariyakammato evaÑ pavattÈnantariyassa nÈtidÈruÓatÈ vuttÈva hotÊti daÔÔhabbÈ.

Lohitakanti lohitamakkhitaÑ. KammaÑ karonteti yuddhakammaÑ karonte. YathÈdhippÈyaÑ gateti yodhaÑ vijjhitvÈ pitari viddhe. IdaÒca yathÈdhippÈyaÑ tena tathÈviddhabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. AyathÈdhippÈyaÑ pana ujukameva gantvÈ pitari viddhepi maraÓÈdhippÈyena attanÈva katappayogattÈ nevatthi visa~ketoti vadanti. ŒnantariyaÑ pana natthÊti pitaraÑ uddissa katappayogÈbhÈvato.

VinayapiÔaka 262

AdhiÔÔhÈyÈti mÈtikÈvasena ÈÓattikapayogakathÈvaÓÓanÈ

EvaÑ vijjhÈti evaÑ dhanuÑ kaÉÉhetvÈ vijjha. EvaÑ paharÈti evaÑ daÄhaÑ asiÑ gahetvÈ pahara. EvaÑ ghÈtehÊti evaÑ kammakÈraÓaÑ katvÈ mÈrehi. Majjheti hatthino piÔÔhimajjhe. EtenÈti “adhiÔÔhahitvÈ ÈÓÈpetÊ”ti-ÈdinÈ. TatthÈti ÈÓattikappayoge.

KiÒcÈpi kiriyaviseso aÔÔhakathÈsu anÈgato, pÈÄiyaÑ pana “evaÑ vijjha, evaÑ pahara, evaÑ ghÈtehÊ”ti kiriyÈvisesassa parÈmaÔÔhattÈ ÈcariyaparamparÈya ÈbhataÑ kiriyÈvisesaÑ pÈÄiyÈ saÑsandanato gahetvÈ dassento “aparo nayo”ti-ÈdimÈha. Chedananti hatthÈdichedanaÑ. Bhedananti kucchi-ÈdiphÈlanaÑ. Atha vÈ usunÈ vijjhanaÑ, asinÈ chedanaÑ, muggarÈdÊhi sÊsÈdibhedananti evamettha attho daÔÔhabbo. Sa~khamuÓÉakanti sa~khamuÓÉakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ uttaroÔÔha-ubhatokaÓÓac|ÄikagalavÈÔakaparicchedena cammaÑ chinditvÈ sabbakese ekato gaÓÔhiÑ katvÈ daÓÉakena paliveÔhetvÈ uppÈÔenti, saha kesehi cammaÑ uÔÔhahati, tato sÊsakaÔÈhaÑ th|lasakkharÈhi ghaÑsitvÈ dhovantÈ sa~khavaÓÓaÑ1 karonti. EvamÈdÊti Èdi-saddena bila~gathÈlikaÑ rÈhumukhaÑ jotimÈlikaÑ hatthapajjotikaÑ erakavattikaÑ cÊrakavÈsikaÑ eÓeyyakaÑ baÄisamaÑsikaÑ kahÈpaÓikaÑ khÈrÈpatacchikaÑ palighaparivattikaÑ palÈlapÊÔhakanti evamÈdiÑ sabbaÑ kammakÈraÓaÑ sa~gaÓhÈti.

Tattha2 bila~gathÈlikanti kaÒjiya-ukkhalikakammakÈraÓaÑ. TaÑ kammaÑ karontÈ sÊsakapÈlaÑ uppÈÔetvÈ kattaÑ ayoguÄaÑ saÓÉÈsena gahetvÈ tattha pakkhipanti, tena matthalu~gaÑ pakkuthitvÈ upari uttharati. RÈhumukhanti rÈhumukhakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ sa~kunÈ mukhaÑ vivaritvÈ antomukhe dÊpaÑ jÈlenti, kaÓÓac|ÄikÈhi vÈ paÔÔhÈya mukhaÑ nikhÈdanena khaÓanti, lohitaÑ paggharitvÈ mukhaÑ p|reti. JotimÈlikanti sakalasarÊraÑ telapilotikÈya veÔhetvÈ Èlimpenti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikÈya veÔhetvÈ dÊpaÑ viya pajjÈlenti. Erakavattikanti erakavattakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ heÔÔhÈgÊvato paÔÔhÈya cammavaÔÔe kantitvÈ ______________________________________________________________ 1. Dhotasa~khavaÓÓaÑ (Ka) 2. AÑ-®Ôha 2. 1 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 263

gopphake pÈtenti, atha naÑ yottehi bandhitvÈ kaÉÉhanti, so attanova cammavaÔÔe akkamitvÈ patati. CÊrakavÈsikanti cÊrakavÈsikakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ tatheva cammavaÔÔe kantitvÈ kaÔiyaÑ Ôhapenti, kaÔito paÔÔhÈya kantitvÈ gopphakesu Ôhapenti, uparimehi heÔÔhimasarÊraÑ cÊrakanivÈsananivatthaÑ viya hoti. EÓeyyakanti eÓeyyakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ ubhosu kapparesu ca jaÓÓukesu ca ayavalayÈni datvÈ ayas|lÈni koÔÔenti, so cat|hi ayas|lehi bh|miyaÑ patiÔÔhahati, atha naÑ parivÈretvÈ aggiÑ karonti, taÑ kÈlena kÈlaÑ sandhito s|lÈni apanetvÈ cat|hi aÔÔhikoÔÊhiyeva Ôhapenti.

BaÄisamaÑsikanti ubhatomukhehi baÄisehi paharitvÈ cammamaÑsanahÈr|ni uppÈÔenti. KahÈpaÓikanti sakalasarÊraÑ tikhiÓÈhi vÈsÊhi koÔito paÔÔhÈya kahÈpaÓamattaÑ kahÈpaÓamattaÑ pÈtentÈ koÔÔenti. KhÈrÈpatacchikanti1 sarÊraÑ tattha tattha Èvudhehi paharitvÈ kocchehi khÈraÑ ghaÑsanti, cammamaÑsanahÈr|ni paggharitvÈ aÔÔhikasa~khalikÈva tiÔÔhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjÈpetvÈ kaÓÓachidde ayas|laÑ koÔÔetvÈ pathaviyÈ ekÈbaddhaÑ karonti, atha naÑ pÈde gahetvÈ ÈviÒchanti2. PalÈlapÊÔhakanti3 cheko kÈraÓiko chavicammaÑ acchinditvÈ nisadapotehi aÔÔhÊni bhinditvÈ kesesu gahetvÈ ukkhipati, maÑsarÈsiyeva hoti, atha naÑ keseheva pariyonandhitvÈ gaÓhantÈ palÈlavaÔÔiÑ viya katvÈ paliveÔhenti.

VatthuÑ visaÑvÈdetvÈ tato aÒÒaÑ mÈretÊti sambandho. PurimapassÈdÊnampi vatthusabhÈgato vatthuggahaÓeneva gahaÓanti Èha “purato paharitvÈ”ti-Èdi. Cittena “purato vÈ”ti niyamaÑ katvÈ vÈ akatvÈ vÈ “purato paharitvÈ mÈrehÊ”ti vutte sace aÒÒattha paharitvÈ mÈreti, lesaÑ oÉÉetvÈ avuttattÈ visa~ketova hoti. Cittena pana yattha katthaci paharitvÈ mÈraÓaÑ icchantopi sace “purato paharitvÈ mÈrehÊ”ti vadati, tassa lesaÑ oÉÉetvÈ tathÈ vuttamatthaÑ ÔhapetvÈ teneva cittena samuÔÔhÈpitaviÒÒattikattÈ manussaviggahapÈrÈjikato pariyÈyena amuccanato “aÒÒattha paharitvÈ mÈritepi nevatthi visa~keto”ti vadanti, keci pana taÑ na icchanti. VatthuvisesenÈti ______________________________________________________________ 1. KhÈrÈpaÔicchakanti (SyÈ, Ka) 2. Œvijjhanti (SÊ, SyÈ) 3. PalÈlavidhikanti (Ka)

VinayapiÔaka 264

mÈtu-Èdivatthuvisesena. Kammavisesoti ÈnantariyÈdikammaviseso. Œpattivisesoti pÈrÈjikÈdi-Èpattiviseso.

“EtaÑ gÈme Ôhitan”ti gÈmo puggalaniyamanatthaÑ vutto, na okÈsaniyamanatthaÑ, tasmÈ okÈsaÑ aniyametvÈ puggalasseva niyamitattÈ natthi visa~keto. “GÈmeyevÈ”ti-ÈdÊsu pana okÈsassa niyamitattÈ aÒÒattha mÈrite visa~keto vutto.

TuÓÉenÈti khaggakoÔiyÈ1. TharunÈti khaggamuÔÔhinÈ.

“EtaÑ gacchantan”ti gamanena puggalova niyamito, na iriyÈpatho. TenÈha “natthi visa~keto”ti. “GacchantamevÈ”ti-ÈdinÈ iriyÈpatho niyamito. TenÈha “visa~keto hotÊ”ti.

“DÊghaÑ mÈrehÊ”ti vuttepi dÊghasaÓÔhÈnÈnaÑ bahubhÈvato itthannÈmaÑ evar|paÒca dÊghanti aÒÒesaÑ asÈdhÈraÓalakkhaÓena aniddiÔÔhattÈ “aniyametvÈ ÈÓÈpetÊ”ti vuttaÑ. TenevÈha “yaÑkiÒci tÈdisaÑ mÈretÊ”ti. Ettha ca “cittena bah|su dÊghasaÓÔhÈnesu ekaÑ niyametvÈ vuttepi vÈcÈya aniyamitattÈ aÒÒasmiÑ tÈdise mÈrite natthi visa~keto”ti vadanti. ParapÈÓimhi pÈÓasaÒÒitÈlakkhaÓassa a~gassa abhÈvato nevatthi pÈÓÈtipÈtoti Èha “ÈÓÈpako muccatÊ”ti. Yadi evaÑ okÈsaniyame sati kathaÑ pÈÓÈtipÈtoti? OkÈsaÑ niyamentassa tasmiÑ okÈse nisinnassa jÊvitindriyaÑ ÈrammaÓaÑ hotÊti gahetabbaÑ. OkÈsaÒhi niyametvÈ niddisanto tasmiÑ okÈse nisinnaÑ mÈrÈpetukÈmo hoti, sayaÑ pana tadÈ tattha natthi, tasmÈ okÈsena saha attano jÊvitindriyaÑ ÈrammaÓaÑ na hotÊti vadanti.

AdhiÔÔhÈyÈti mÈtikÈvasena ÈÓattikapayogakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

D|takathÈvaÓÓanÈ

EvaÑ ÈÓÈpentassa Ècariyassa tÈva dukkaÔanti sace sÈ ÈÓatti yathÈdhippÈyaÑ na gacchati, Ècariyassa ÈÓattikkhaÓe dukkaÔaÑ. ______________________________________________________________ 1. AggakoÔiyÈ (SyÈ, Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 265

sace pana sÈ ÈÓatti yathÈdhippÈyaÑ gacchati, yaÑ parato thullaccayaÑ vuttaÑ, ÈÓattikkhaÓe tadeva hoti. Atha so taÑ avassaÑ ghÈteti, yaÑ parato “sabbesaÑ Èpatti pÈrÈjikassÈ”ti vuttaÑ, tato imassa ta~khaÓeyeva pÈrÈjikaÑ hotÊti evamettha attho gahetabbo. Œcariyena pana heÔÔhÈ adinnÈdÈnakathÈyaÑ1 vuttanayeneva ayamattho sakkÈ viÒÒÈtunti idha na vutto. VuttaÒhi tattha2 “Èpatti dukkaÔassÈti evaÑ ÈÓÈpentassa Ècariyassa tÈva dukkaÔaÑ. Sace pana sÈ ÈÓatti yathÈdhippÈyaÑ gacchati, yaÑ parato thullaccayaÑ vuttaÑ, ÈÓattikkhaÓe tadeva hoti. Atha taÑ bhaÓÉaÑ avassaÑ hÈriyaÑ hoti, yaÑ parato ‘sabbesaÑ Èpatti pÈrÈjikassÈ’ti vuttaÑ, tato imassa ta~khaÓeyeva pÈrÈjikaÑ hotÊti ayaÑ yutti sabbattha veditabbÈ”ti. Tesampi dukkaÔanti ÈrocanapaccayÈ dukkaÔaÑ. PaÔiggahitamatteti ettha avassaÑ ce paÔiggaÓhÈti, tato pubbeva Ècariyassa thullaccayaÑ, na pana paÔiggahiteti daÔÔhabbaÑ. KasmÈ panassa thullaccayanti Èha “mahÈjano hi tena pÈpe niyojito”ti.

M|laÔÔhasseva dukkaÔanti idaÑ mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ ÈgatanayadassanamattaÑ, na pana taÑ Ècariyassa adhippetaÑ. TenÈha “evaÑsante”ti-Èdi, evaÑ mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttanayena atthe satÊti-attho. PaÔiggahaÓe Èpattiyeva na siyÈti vadhakassa “sÈdhu suÔÔh|”ti mÈraÓapaÔiggahaÓe dukkaÔÈpatti na siyÈ, evaÑ anoÄÈrikavisayepi tÈva dukkaÔaÑ hoti, kima~gaÑ pana mÈraÓapaÔiggahaÓeti dassanatthaÑ saÒcarittapaÔiggahaÓÈdi nidassitaÑ. “Aho vata itthannÈmo hato assÈ”ti evaÑ maraÓÈbhinandanepi dukkaÔe sati pageva mÈraÓapaÔiggahaÓeti adhippÈyo. PaÔiggaÓhantassevetaÑ dukkaÔanti avadhÈraÓena visa~ketattÈ imassa paÔiggahaÓapaccayÈ m|laÔÔhassa nattheva ÈpattÊti dasseti. Keci pana “idha vuttadukkaÔaÑ paÔiggaÓhantassevÈti etthakameva avadhÈraÓena dassitaÑ, na pana m|laÔÔhassamahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttadukkaÔaÑ paÔikkhittan”ti vadanti. Purimanayeti samanantarÈtÊte avisakkiyad|taniddese. Etanti dukkaÔaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ pÈÄiyaÑ na vuttanti Èha “okÈsÈbhÈvenÈ”ti. Tattha m|laÔÔhassa thullaccayavacanato paÔiggaÓhantassa dukkaÔaÑ vattuÑ okÈso natthÊti okÈsÈbhÈvena na vuttaÑ, na pana abhÈvatoti adhippÈyo. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 66 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 1. 323 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 266

ŒÓattikkhaÓe puthujjanoti ettha anÈgate voropetabbajÊvitindriyavasena atthasÈdhikacetanÈya pavattattÈ arahantaghÈtako jÈtoti daÔÔhabbaÑ.

D|takathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 175. SayaÑ saÑghattherattÈ “upaÔÔhÈnakÈle”ti vuttaÑ. VÈcÈya vÈcÈya dukkaÔanti “yo koci mama vacanaÑ sutvÈ imaÑ dhÈret|”ti iminÈ adhippÈyena avatvÈ kevalaÑ maraÓÈbhinandanavaseneva vuttattÈ “corÈpi nÈma taÑ na hanantÊ”ti-ÈdivÈcÈsupi dukkaÔameva vuttaÑ. Ayamattho etena vuttoti yathÈ so jÈnÈtÊti sambandho. VÈkyabhedanti vacÊbhedaÑ. DvinnaÑ uddissÈti dve uddissa, dvinnaÑ vÈ maraÓaÑ uddissa. Ubho uddissa maraÓaÑ saÑvaÓÓentassa cetanÈya ekattepi “dve pÈÓÈtipÈtÈ”ti vattabbabhÈvato balavabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ paÔisandhivipÈkasamanantaraÑ pavattiyaÑ anekÈsupi jÈtÊsu aparÈpariyacetanÈvasena dukkhuppÈdanato mahÈvipÈkattÈ “akusalarÈsÊ”ti vuttaÑ. Bah| uddissa maraÓasaÑvaÓÓanepi eseva nayo.

Evanti “sÊsaÑ vÈ chinditvÈ papÈte vÈ papatitvÈ”ti-ÈdinÈ. Œrocitamatteti vuttamatte. YathÈ ariyamaggakkhaÓe cattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ ca kiccavasena ijjhanti, evaÑ cetanÈya ekattepi kiccavasena anekÈ pÈÓÈtipÈtÈ ijjhantÊti Èha “tattakÈ pÈÓÈtipÈtÈ”ti. YathÈ hi attÈnaÑ sataÑ katvÈ dassetukÈmassa “sataÑ homi sataÑ homÊ”ti kataparikammavasena laddhapaccuppannaparittÈrammaÓaÑ abhiÒÒÈcittaÑ satantogadhÈnaÑ vaÓÓesu ekassa vaÓÓaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈpi sataÑnipphÈdeti, yathÈ ca ekassa maraÓe pavattamÈnÈpi vadhakacetanÈ sakalasarÊre uppajjamÈnaÑ nirujjhamÈnaÒca1 sakalampi jÊvitindriyaÑ ekappahÈreneva ÈlambitumasakkuÓeyyattÈ ÔhÈnappattaÑ ekadesappavattaÑ jÊvitindriyaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ÈrammaÓabh|taÑ sakalampi jÊvitindriyaÑ vinÈseti, evameva paccuppannaparittÈrammaÓÈya vadhakacetanÈya mÈretukÈmatÈya pariggahitasattesu ekasseva jÊvitindriye ÈrammaÓe katepi kiccanipphattivasena sabbepi mÈritÈva honti. ______________________________________________________________ 1. UppajjamÈnaÑ uppannaÑ nirujjhamÈnaÒca (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 267

176. YesaÑ hatthatoti yesaÑ ÒÈtakapavÈritÈnaÑ hatthato. TesaÑ m|laÑ datvÈ muccatÊti idaÑ tena katapayogassa puna pÈkatikabhÈvÈpÈdanaÑ avasÈnaÑ pÈpetvÈ dassetuÑ vuttaÑ. “M|lena kÊtaÑ pana potthakaÑ potthakasÈmikÈnaÑ datvÈ muccatiyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Kenaci pana “sace potthakaÑ sÈmikÈnaÑ datvÈ m|laÑ na gaÓhÈti, na muccati attaniyabhÈvato amocitattÈ”ti vatvÈ bahudhÈ papaÒcitaÑ, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ. PotthakasÈmikÈnaÒhi potthake dinne aÒÒena kataÑ paÔilabhitvÈ attanÈ katapayogassa nÈsitattÈ kathaÑ so na mucceyya, na ca pariccattassa attaniyabhÈvo diÔÔhoti. GaÓÔhipade pana “sace m|lena kÊto hoti, potthakasÈmikÈnaÑ potthakaÑ, yesaÑ hatthato m|laÑ gahitaÑ, tesaÑ m|laÑ datvÈ muccatÊti kasmÈ vuttaÑ. PotthakanimittaÑ m|lassa gahitattÈ akappiyametaÑ. Yadi hi potthakasÈmikassa potthakaÑ datvÈ sayameva m|laÑ gaÓheyya, akappiyameva taÑ. AthÈpi potthakasÈmikassa santikÈ m|laÑ aggahetvÈ sayameva taÑ potthakaÑ jhÈpeyya, tathÈpi aÒÒÈyena1 saddhÈdeyyavinipÈtane Èpatti, tasmÈ evamÈhÈ”ti vuttaÑ, tampi na sÈrato paccetabbaÑ. TasmÈ gaÓÔhipadesu vuttanayovettha sÈrato daÔÔhabbo. “MaraÓavaÓÓaÑ likhissÈmÈ”ti ekajjhÈsayÈ hutvÈti idaÑ tathÈ karonte sandhÈya vuttaÑ, evaÑ pana asaÑvidahitvÈpi maraÓÈdhippÈyena tasmiÑ pottake vuttavidhiÑ karontassa pÈrÈjikameva.

PamÈÓeti attanÈ sallakkhite pamÈÓe. TacchetvÈti unnatappadesaÑ tacchetvÈ. PaÑsupacchinti sabbantimaÑ paÑsupacchiÑ. “EttakaÑ alan”ti niÔÔhÈpetukÈmatÈya sabbantimapayogasÈdhikÈ cetanÈ sanniÔÔhÈpakacetanÈ. SuttantikattherÈti vinaye apakataÒÒuno suttantabhÈÓakÈ. MahÈ-aÔÔhakathÈcariyatthereyeva sandhÈya “vinayaÑ te na jÈnantÊti upahÈsavasena suttantikattherÈti vuttan”tipi vadanti. Ettha ca mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ “ÈvÈÔe niÔÔhite patitvÈ marantu, aniÔÔhite mÈ marant|”ti iminÈ adhippÈyena karontaÑ sandhÈya sabbantimÈ sanniÔÔhÈpakacetanÈ vuttÈ, “mahÈpaccarisa~khepaÔÔhakathÈsu pana paÔhamappahÈrato paÔÔhÈya “imasmiÑ ÈvÈÔe patitvÈ marant|”ti iminÈ adhippÈyena karontassa yasmiÑ yasmiÑ payoge kate tattha patitÈ maranti, taÑtaÑpayogasÈdhikaÑ ______________________________________________________________ 1. AÒÒena (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 268

sanniÔÔhÈpakacetanaÑ sandhÈya “ekasmimpi kudÈlappahÈre dinne”ti-Èdi vuttanti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. TasmÈ tene tena pariyÈyena aÔÔhakathÈvÈdÈnaÑ aÒÒamaÒÒÈvirodho yutto. Atha vÈ mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ ekasmiÑyeva divase av|pasanteneva payogena khaÓitvÈ niÔÔhÈpentaÑ sandhÈya sabbantimÈ sanniÔÔhÈpakacetanÈ vuttÈ, itarÈsu pana “imasmiÑ patitvÈ marant|”ti adhippÈyena ekasmiÑ divase kiÒci khaÓitvÈ aparasmimpi divase tatheva kiÒci kiÒci khaÓitvÈ niÔÔhÈpentaÑ sandhÈya vuttanti. Evampi aÔÔhakathÈnaÑ aÒÒamaÒÒÈvirodho yuttoti amhÈkaÑ khanti.

Attano dhammatÈyÈti ajÈnitvÈ pakkhalitvÈ vÈ. ArahantÈpi sa~gahaÑ gacchantÊti aÒÒehi pÈtiyamÈnÈnaÑ amaritukÈmÈnampi arahantÈnaÑ maraÓaÑ sambhavatÊti vuttaÑ. Purimanayeti “maritukÈmÈ idha marissantÊ”ti vuttanaye. Tattha patitaÑ bahi nÊharitvÈti ettha “imasmiÑ ÈvÈÔeyeva marant|ti niyamÈbhÈvato bahi nÊharitvÈ mÈritepi pÈrÈjikaÑ vuttaÑ. ŒvÈÔe patitvÈ thokaÑ cirÈyitvÈ gacchantaÑ gahetvÈ mÈrite ÈvÈÔasmiÑyeva aggahitattÈ pÈrÈjikaÑ na hotÊ”ti vadanti, taÑ pana aÔÔhakathÈyaÑ “patitappayogena gahitattÈ”ti vuttahetussa idhÈpi sambhavato vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. AmaritukÈmÈ vÈtipi adhippÈyassa sambhavato opapÈtike uttarituÑ asakkuÓitvÈ matepi pÈrÈjikaÑ vuttaÑ. NibbattitvÈti vuttattÈ patanaÑ na dissatÊti ce? OpapÈtikassa tattha nibbattiyeva patananti natthi virodho. YasmÈ mÈtuyÈ patitvÈ parivattitali~gÈya matÈya so mÈtughÈtako hoti, na kevalaÑ manussapurisaghÈtako, tasmÈ patitasseva vasena ÈpattÊti adhippÈyena “patanar|paÑ pamÈÓan”ti vuttaÑ. IdaÑ pana akÈraÓaÑ. “Manussabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ api parivattali~gaÑ jÊvitÈ voropentassa kammaÑ ÈnantariyaÑ hotÊ”ti ettakameva hi aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ.

Tattha ca li~ge parivattepi so eva ekakammanibbatto bhava~gappabandho jÊvitindriyappabandho ca, na aÒÒoti “api parivattali~gan”ti vuttaÑ. Yo hi li~ge aparivatte tasmiÑ attabhÈve bhava~gajÊvitindriyappabandho, so eva parivattepi li~ge taÑyeva ca upÈdÈya ekajÈtisamaÒÒÈ. Na cettha bhÈvakalÈpagatajÊvitindriyassa vasena codanÈ kÈtabbÈ tadaÒÒasseva adhippetattÈ. TaÒhi tattha avicchedavuttiyÈ pabandhavohÈraÑ labhati,

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 269

itarampi vÈ bhÈvÈnupÈlatÈsÈmaÒÒenÈti anokÈsÈva codanÈ. TasmÈ parivattepi li~ge tasseva ekakammanibbattassa santÈnassa jÊvitÈ voropanato vohÈrabhedato so itthighÈtako vÈ hotu purisaghÈtako vÈ, Ènantariyakammato na muccatÊti ettakameva tattha vattabbaÑ. Idha pana yaÑyaÑjÈtikÈ sattÈ honti, te maraÓasamaye attano attano jÈtir|peneva maranti, nÈÒÒar|pena, jÈtivaseneva ca pÈcittiyathullaccayapÈrÈjikehi bhavitabbaÑ. TasmÈ nÈgo vÈ supaÓÓo vÈ yakkhar|pena vÈ petar|pena vÈ patitvÈ attano tiracchÈnar|pena marati, tattha pÈcittiyameva yuttaÑ, na thullaccayaÑ tiracchÈnagatasseva matattÈ. Teneva dutiyattheravÈde maraÓar|paÑ pamÈÓaÑ, tasmÈ pÈcittiyanti vuttaÑ. Ayameva ca vÈdo yuttataro, teneva so pacchÈ vutto.

IminÈva nayena manussaviggahe nÈgasupaÓÓasadise tiracchÈnagate patitvÈ attano r|pena mate pÈcittiyena bhavitabbaÑ. EvaÑ sante pÈÄiyaÑ “yakkho vÈ peto vÈ tiracchÈnagatamanussaviggaho vÈ tasmiÑ patati, Èpatti dukkaÔassa. Patite dukkhÈ vedanÈ uppajjati, Èpatti dukkaÔassa. Marati, Èpatti thullaccayassÈ”ti kasmÈ vuttanti ce? Tattha keci vadanti–yakkho vÈ peto vÈti paÔhamaÑ sakar|peneva Ôhite yakkhapete dassetvÈ puna aÒÒar|penapi Ôhite teyeva yakkhapete dassetuÑ “tiracchÈnagatamanussaviggaho vÈ”ti vuttaÑ, na pana tÈdisaÑ tiracchÈnagataÑ visuÑ dassetuÑ. TasmÈ tiracchÈnagataviggaho vÈ manussaviggaho vÈ yakkho vÈ peto vÈti evamettha yojanÈ kÈtabbÈti. GaÓÔhipadesu pana tÊsupi “pÈÄiyaÑ manussaviggahena ÔhitatiracchÈnagatÈnaÑ ÈveÓikaÑ katvÈ thullaccayaÑ vuttaÑ viya dissatÊ”ti kathitaÑ. Yakkhar|papetar|pena matepi eseva nayoti iminÈ maraÓar|passeva pamÈÓattÈ thullaccayaÑ atidissati.

MudhÈti am|lena, kiÒci m|laÑ aggahetvÈti vuttaÑ hoti. So niddosoti tena tattha katapayogassa abhÈvato. Yadi pana sopi tattha kiÒci kiÒci karoti, na muccatiyevÈti dassento Èha “evaÑ patitÈ”ti-Èdi. Tattha evanti evaÑ mayÈ kateti attho. Na nassissantÊti adassanaÑ na gamissanti, na palÈyissantÊti adhippÈyo. VippaÔisÈre uppanneti m|laÔÔhaÑ sandhÈya vuttaÑ. Yadi pana pacchimopi labhitvÈ tattha vuttappakÈraÑ kiÒci katvÈ puna vippaÔisÈre uppanne evaÑ karoti, tassapi eseva nayo. PaÑsumhi patitvÈ

VinayapiÔaka 270

maratÊti abhinavap|rite paÑsumhi pÈde pavesetvÈ uddharituÑ asakkonto tattheva patitvÈ marati. JÈtapathavÊ jÈtÈti idaÑ sabbathÈ matthakappattaÑ thirabhÈvaÑ dassetuÑ vuttaÑ. PaÑsunÈ p|rentena pana pÈdadaÓÉÈdÊhi maddanatÈÄanÈdinÈ suÔÔhutaraÑ thirabhÈvaÑ ÈpÈdetvÈ pakatipathaviyÈ nibbisese kate jÈtapathavÊlakkhaÓaÑ appattepi muccatiyeva. OpÈtaÑ haratÊti ettha pokkharaÓÊsadisattÈ muccati.

HatthÈ muttamatteti oÉÉetvÈ hatthato muttamatte. VatiÑ katvÈti ettha yadi so pÈse vuttappakÈraÑ kiÒci visesaÑ na karoti, attanÈ katavatiyÈ viddhaÑsitÈya muccati. ThaddhataraÑ vÈ pÈsayaÔÔhiÑ ÔhapetÊti thirabhÈvatthaÑ aparÈya pÈsayaÔÔhiyÈ saddhiÑ bandhitvÈ vÈ tameva vÈ sithilabh|taÑ thaddhataraÑ bandhitvÈ Ôhapeti. DaÄhataraÑ vÈ thirataraÑ vÈti etthÈpi eseva nayo. KhÈÓukanti pÈsayaÔÔhibandhanakhÈÓukaÑ. Sabbattheva mÈraÓatthÈya katappayogattÈ na muccati. VippaÔisÈre uppanneti m|laÔÔhasseva vippaÔisÈre uppanne.

Tena alÈtena -pa- na muccatÊti ettha “pubbe katappayogaÑ vinÈsetvÈ pacchÈ kusalacittena payoge katepi na muccatÊti idaÑ sandhÈya gantabban”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AyaÑ panettha adhippÈyo yutto siyÈ–Èditoyeva mÈraÓatthÈya katappayogattÈ katapariyositÈya pÈsayaÔÔhiyÈ tappaccayÈ ye ye sattÈ marissanti, tesaÑ tesaÑ vasena paÔhamataraÑyeva pÈÓÈtipÈtakammasiddhito pacchÈ kusalacittena aÒÒathÈ katepi na muccatÊti. Rajjuketi khuddakarajjuke. SayaÑ vaÔÔitanti bahurajjuke ekato katvÈ attanÈ vaÔÔitaÑ. UbbaÔÔetvÈti te rajjuke visuÑ visuÑ katvÈ. GarukataraÑ karotÊti atibhÈriyaÑ karoti. PariyesitvÈ katanti araÒÒaÑ gantvÈ rukkhaÑ chinditvÈ tacchetvÈ kataÑ. 177. Œlambanarukkho vÈti tattha jÈtakaÑ sandhÈya vuttaÑ. TadatthamevÈti mÈraÓatthameva. VisamaÓÉalanti maÒcapÊÔhÈdÊsu ÈlittaÑ visamaÓÉalaÑ. VatvÈ asiÑ upanikkhipatÊti ettha mukhena avatvÈ vuttappakÈraÑ manasÈ cintetvÈ upanikkhipanepi eseva nayo. PurimanayenÈti “yesaÑ hatthato m|laÑ gahitan”ti-ÈdinÈ. SarÊrassa vir|pabhÈvakaraÓato kuÔÔhÈdi visabhÈgarogo nÈma, jÊvitappavattiyÈ vÈ asabhÈgattÈ ananuk|lattÈ gaÓÉapiÄakÈdi yo koci jÊvitappavattipaccanÊko visabhÈgarogo.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 271

178. ParaÑ vÈ amanÈpar|panti ettha amanÈpaÑ r|paÑ etassÈti amanÈpar|poti bÈhiratthasamÈso daÔÔhabbo. ManÈpiyepi eseva nayoti etena manÈpikaÑ r|paÑ upasaÑharatÊti ettha paraÑ vÈ manÈpar|paÑ tassa samÊpe Ôhapeti, attanÈ vÈ manÈpiyena r|pena samannÈgato tiÔÔhatÊti-Èdi yojetabbanti dasseti. Teneva aÒÒatarasmiÑ gaÓÔhipade vuttaÑ–

“MamÈlÈbhena1 esitthÊ, marat|ti samÊpago. DuÔÔhacitto sace yÈti, hoti so itthimÈrako.

BhikkhatthÈya sace yÈti, jÈnantopi na mÈrako. Anatthiko hi so tassÈ, maraÓena upekkhako”ti.

Aparampi tattheva vuttaÑ–

“Viyogena ca me jÈyÈ, jananÊ ca na jÊvati. Iti jÈnaÑ viyuÒjanto, tadatthÊ hoti mÈrako.

PabbajjÈdinimittaÒce, yÈti jÈnaÑ na mÈrako. Anatthiko hi so tesaÑ, maraÓena upekkhako”ti.

Ala~karitvÈ upasaÑharatÊti “alÈbhakena sussitvÈ marat|”ti iminÈ adhippÈyena upasaÑharati. Teneva “sace uttasitvÈ marati, visa~keto”ti vuttaÑ. AlÈbhakena sussitvÈ maratÊti ettha ca pÈrÈjikanti pÈÔhaseso daÔÔhabbo. KuÓapagandhÈ cÈti ahi-ÈdikuÓapÈnaÑ gandhÈ. HaÑsapupphanti haÑsÈdÊnaÑ pakkhalomaÑ sandhÈya vadati. 179. AsaÒciccÈti idaÑ maraÓasaÑvattanika-upakkamassa asallakkhaÓaÑ sandhÈya vuttanti Èha “iminÈ upakkamenÈ”ti-Èdi. AjÈnantassÈti idaÑ pana maraÓasaÑvattanika-upakkamakaraÓassa ajÈnanaÑ sandhÈya vuttanti Èha “iminÈ ayaÑ marissatÊ”ti-Èdi. NamaraÓÈdhippÈyassÈti idaÑ upakkamaÑ jÈnantassapi maraÓÈdhippÈyassa abhÈvaÑ sandhÈya vuttanti Èha “maraÓaÑ anicchantassÈ”ti-Èdi.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. MamÈnitena (SyÈ)

VinayapiÔaka 272

PakiÓÓakakathÈvaÓÓanÈ

Domanassacitteneva bhaÓatÊti iminÈ sanniÔÔhÈpakacetanÈ dukkhavedanÈya sampayuttÈ evÈti dasseti. SukhabahulatÈya hi rÈjÈno hasamÈnÈpi “ghÈtethÈ”ti vadanti. HÈso pana nesaÑ anatthav|pasamÈdi-aÒÒavisayoti sanniÔÔhÈpakacetanÈ dukkhavedanÈya sampayuttÈ eva. Sati pana domanasse kathaÑ taÑ nappakÈsatÊti Èha “sukhavokiÓÓattÈ”ti-Èdi, pubbÈpariyavasena ubhosu passesu uppajjanakasukhehi ÈkiÓÓattÈ uppannassa ca domanassassa anuppabandhanena pavattiyÈ abhÈvato tadÈ uppannampi domanassaÑ nappakÈsatÊti attho.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ

180. MaraÓatthikÈva hutvÈti imassa kÈyassa bhedena saggapÈpanÈdhippÈyattÈ atthato maraÓatthikÈva hutvÈ. MaraÓatthikabhÈvaÑ ajÈnantÈti evaÑ adhippÈyino maraÓatthikÈ nÈma hontÊti attano maraÓatthikabhÈvaÑ ajÈnantÈ. Na hi te attano cittappavattiÑ na jÈnanti. VohÈravasenÈti pubbabhÈgavohÈravasena, maraÓÈdhippÈyassa sanniÔÔhÈpakacetanÈkkhaÓe karuÓÈya abhÈvato kÈruÒÒena pÈse baddhas|karamocanaÑ viya na hotÊti adhippÈyo. YathÈyunÈti vuttamevatthaÑ yathÈnusandhinÈti pariyÈyantarena vuttaÑ, yathÈnusandhinÈ yathÈyuparicchedenÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ yathÈnusandhinÈti yathÈnuppabandhena, yÈva tasmiÑ bhave santÈnassa anuppabandho avicchinnappavatti hoti, tÈva ÔhatvÈti vuttaÑ hoti.

AppaÔivekkhitvÈti anupaparikkhitvÈ. UddhaÑ vÈ adho vÈ sa~kamantÊti pacchÈ ÈgatÈnaÑ okÈsadÈnatthaÑ nisinnapÈÄiyÈ uddhaÑ vÈ adho vÈ gacchanti. PaccavekkhaÓakiccaÑ1 natthÊti pacchÈ Ègatehi upaparikkhaÓakiccaÑ natthi. HeÔÔhÈ kismiÒci vijjamÈne sÈÔakaÑ vali na gaÓhÈtÊti Èha “tasmiÑ vali na paÒÒÈyatÊ”ti. PaÔivekkhaÓaÒcedaÑ gihÊnaÑ santakeyevÈti daÔÔhabbaÑ.

PÈÄiyaÑ musale ussiteti aÒÒamaÒÒaÑ upatthambhetvÈ dvÊsu musalesu ussites|ti attho. UdukkhalabhaÓÉikanti udukkhalatthÈya ÈnÊtaÑ dÈrubhaÓÉaÑ. PaÔibaddhanti bhojanapaÔibaddhaÑ, bhojanantarÈyanti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. PaÔivekkhaÓakiccaÑ (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 273

181. AggakÈrikanti ettha kÈrikÈsaddassa bhÈvavacanattÈ “aggakiriyan”ti atthaÑ vatvÈpi yasmÈ kiriyaÑ dÈtuÑ na sakkÈ, tasmÈ dÈnasa~khÈtÈya aggakiriyÈya yuttaÑ piÓÉapÈtameva idha upacÈravuttiyÈ “aggakiriyÈ”ti gahetabbanti Èha “paÔhamaÑ laddhapiÓÉapÈtan”ti-Èdi. 182-183. DaÓÉamuggaranti nikhÈdanamuggaraÑ. VibhattibyattayenÈti vibhattivipariÓÈmena. VisesÈdhigamoti samÈdhi vipassanÈ ca ativiya pÈkaÔattÈ “hatthappatto viya dissatÊ”ti vuttaÑ. UpacchindatÊti “visesÈdhigamassa vikkhepo mÈ hot|”ti ÈhÈraÑ upacchindati. VisesÈdhigamanti lokuttaradhammapaÔilÈbhaÑ. ByÈkaritvÈti ÈrocetvÈ. Upacchindati, na vaÔÔatÊti yasmÈ sabhÈgÈnaÑ lajjibhikkh|naÑyeva ariyÈ attanÈ adhigatavisesaÑ tÈdise kÈraÓe sati Èrocenti, te ca bhikkh|-appatir|pÈya anesanÈya paccayaÑ na pariyesanti, tasmÈ tehi pariyesitapaccaye kukkuccaÑ uppÈdetvÈ ÈhÈraÑ upacchindituÑ na vaÔÔatÊti attho. SabhÈgÈnaÒhi byÈkatattÈ upacchindituÑ na labhati. Te hi kappiyakhettaÑ. Teneva “sabhÈgÈnaÑ hi lajjibhikkh|naÑ kathetuÑ vaÔÔatÊ”ti idaÑ “upacchindati, na vaÔÔatÊ”ti imassa kÈraÓaÑ dassentena vuttanti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

Atha vÈ visesÈdhigamaÑ byÈkaritvÈti idaÑ visesassa adhigatabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. AdhigamantarÈyaÑ asa~kanteneva ca ÈhÈrupacchedo kÈtabboti anuÒÒÈtattÈ adhigatena na kÈtabboti dassetuÑ “visesÈdhigamaÑ byÈkaritvÈ ÈhÈraÑ upacchindati, na vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. KiÑ pana ariyÈ attanÈ adhigatavisesaÑ aÒÒesaÑ ÈrocentÊti imissÈ codanÈya “sabhÈgÈnaÑ hi lajjibhikkh|naÑ kathetuÑ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Ayamettha yuttataroti amhÈkaÑ khanti, gaÓÔhipadepi ayamattho dassitoyevÈti. BhaÓÉakaÑ dhovantÈti cÊvaraÑ dhovantÈ. DhovanadaÓÉakanti bhaÓÉadhovanadaÓÉaÑ. 184. AhaÑ kukkuccakoti “mama kiriyÈya mareyya nu kho, no vÈ”ti evaÑ jÈtakukkuccako. SabbatthÈpi panettha evar|pesu vatth|su amate thullaccayassa vuttattÈ tena katappayogena dukkhavedanÈ uppajjatu vÈ mÈ vÈ, pÈrÈjikÈya abhÈvato bhagavato vacanena thullaccayamevÈti vadanti.

VinayapiÔaka 274

185. Gabbho patati etenÈti gabbhapÈtanaÑ, tÈdisaÑ bhesajjaÑ. TenÈha “yena paribhuttenÈ”ti-Èdi. “MaraÓavaÓÓaÑ vÈ saÑvaÓÓeyyÈ”ti vuttattÈ pariyÈyato Èpattimokkho na hotÊti Èha “pariyÈyo nÈma natthÊ”ti.

GabbhaÑ na gaÓhÈtÊti gabbhaÑ na dhÈreti. VÈtena pÈÓakehi vÈ gabbho vinassanto kammaÑ vinÈ na nassatÊti adhippÈyena “dvÊhÈkÈrehÊ”ti vuttaÑ. DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ1 pana ‘gabbho hi vÈtena pÈÓakehi kammunÈ cÈti tÊhi kÈraÓehi vinassatÊ”ti vatvÈ “kammunÈ vinassante pana buddhÈpi paÔibÈhituÑ na sakkontÊ”ti vuttaÑ. Tattha vÈtena pÈÓakehi vÈ gabbhe vinassante na purimakammunÈ okÈso kato, apica tappaccayÈ kammaÑ vipaccati, sayameva pana kammunÈ okÈse kate na ekantena2 vÈto pÈÓakÈ vÈ apekkhitabbÈti iminÈ adhippÈyena kammassa visuÑ kÈraÓabhÈvo vuttoti daÔÔhabbaÑ. PÈÓakÈ khÈditvÈ antaradhÈpentÊti yojetabbaÑ. AvijÈyanatthÈya bhesajjaÑ dentassa kucchiyaÑ uppajjitvÈ vinassissantÊti iminÈ adhippÈyena dinne opÈtakkhaÓÈdÊsu viya kammabaddho, kucchiyaÑ na uppajjissantÊti iminÈ pana adhippÈyena dinne nevatti kammabaddho.

SahadhammikÈnanti ekassa satthuno sÈsane sahasikkhamÈnadhammÈnaÑ. PaÒcannampi vivaÔÔanissitasÊlattÈ “samasÊlasaddhÈpaÒÒÈnan”ti vuttaÑ. ©ÈtakapavÈritaÔÔhÈnatoti attano tesaÑ vÈ ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈnato. GilÈnassatthÈya appavÈritaÔÔhÈnatopi viÒÒattiyÈ anuÒÒÈtattÈ katÈpi akatÈ viyÈti akataviÒÒatti, “vada bhante paccayenÈ”ti evaÑ akatapavÈraÓaÔÔhÈne ca viÒÒatti akataviÒÒatti.

PaÔiyÈdiyatÊti sampÈdeti. AkÈtuÑ na vaÔÔatÊti ettha dukkaÔaÑ vadanti. Sahadhammikesu vuttanayenevÈti “imesampi paÒcannaÑ akataviÒÒattiyÈpi bhesajjaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti kurundaÔÔhakathÈyaÑ vuttattÈ kathitaÑ. YÈva ÒÈtakÈ passantÊti yÈva tassa ÒÈtakÈ passanti. Pitu bhaginÊ pitucchÈ. MÈtu bhÈtÈ mÈtulo. NappahontÊti kÈtuÑ na sakkonti. Sacepi na yÈcantÊti “yÈcituÑ dukkhan”ti adhippÈyena yadi na yÈcanti. ŒbhogaÑ katvÈti idaÑ kattabbatÈdassanavasena3 vuttaÑ, “ÈbhogaÑ pana ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 91 piÔÔhe. 2. Etena (SÊ) 3. KattabbakÈraÓadassanavasena (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 275

akatvÈpi dÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu likhitaÑ. Ete dasa ÒÈtake ÔhapetvÈti tesaÑ puttanattÈdayopi tappaÔibaddhattÈ ÒÈtakÈ evÈti tepi ettheva sa~gahitÈ. Tena aÒÒesanti iminÈ aÒÒÈtakÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. TenevÈha “etesaÑ puttaparamparÈyÈ”ti-Èdi. KulaparivaÔÔoti kulÈnaÑ paÔipÈÔi, kulaparamparÈti vuttaÑ hoti. “MayhaÑ dassanti karissantÊ”ti paccÈsÈya karontassapi yÈcitvÈpi gahetabbaÔÔhÈnatÈya ÒÈtakesu vejjakammaÑ vÈ kulad|sakÈpatti vÈ na hotÊti vadanti. Sabbapadesupi vinicchayo veditabboti c|ÄamÈtuyÈti-ÈdÊsu sabbapadesu “c|ÄamÈtuyÈ sÈmiko”ti-ÈdinÈ yojetvÈ heÔÔhÈ vuttanayena vinicchayo veditabbo.

Vuttanayena pariyesitvÈti iminÈ “ÒÈtisÈmaÓerehi vÈ”ti-ÈdinÈ vuttamatthaÑ atidissati. ApaccÈsÊsantenÈti “mayhaÑ dassanti karissantÊ”ti evaÑ attano atthÈ apaccÈsÊsantena. BhikkhusaÑghassa pana upakÈrakattaÑ paccÈsÊsantena kÈtuÑ vaÔÔati. “BhesajjaÑ ÈcikkhathÈ”ti vuttepi yathÈ “aÒÒamaÒÒaÑ pana kathÈ kÈtabbÈ”ti idaÑ pariyÈyattÈ vaÔÔati, evaÑ heÔÔhÈ vuttanayena “idaÒcidaÒca gahetvÈ karontÊ”ti iminÈ pariyÈyena kathentassapi nevatthi dosoti ÈcariyÈ.

VinayalakkhaÓaÑ ajÈnantassa anÈcariyassa tadanur|pavohÈrÈsambhavato Êdisassa lÈbhassa uppatti nÈma natthÊti “ÈcariyabhÈgo nÈmÈyan”ti vuttaÑ, vinaye pakataÒÒunÈ Ècariyena labhitabbabhÈgo ayanti vuttaÑ hoti. Pupphap|janatthÈya dinnepi akappiyavohÈrena vidhÈnassa ayuttattÈ “kappiyavasenÈ”ti vuttaÑ, “pupphaÑ ÈharathÈ”ti-ÈdinÈ kappiyavohÈravasenÈti attho.

Yadi “parittaÑ karothÈ”ti vutte karonti, gihiveyyÈvaccakaraÓaÔÔhÈne tiÔÔhatÊti “parittaÑ karotha bhanteti vutte na kÈtabban”ti vuttaÑ, “bhaÓathÈ”ti vutte pana dhammakathÈya ajjhesanaÔÔhÈne ÔhitattÈ “kÈtabban”ti vuttaÑ. DhammaÒhi anajjhiÔÔhenapi kathetuÑ vaÔÔati, pageva ajjhiÔÔhena. CÈletvÈ suttaÑ parimajjitvÈti parittaÑ karontena kÈtabbavidhiÑ dasseti. VihÈrato -pa- dukkaÔanti aÒÒÈtakÈnaÑyeva dadato dukkaÔaÑ. No ce jÈnantÊti yadi evaÑ vattuÑ na jÈnanti. Udakanti dakkhiÓodakaÑ. PÈdesu apanÊtesu avama~galasaÒÒino hontÊti Èha “na pÈdÈ

VinayapiÔaka 276

apanetabbÈ”ti. GantuÑ vaÔÔatÊti “parivÈratthÈya Ègacchant|”ti vuttepi evaÑ sallakkhetvÈ gantuÑ vaÔÔati.

AnÈmaÔÔhapiÓÉapÈtoti apabbajitassa hatthato laddho attanÈ aÒÒena vÈ pabbajitena aggahita-aggo piÓÉapÈto. ThÈlaketi iminÈ pattopi gahitoyevÈti daÔÔhabbaÑ. DÈmarikacorassÈti rajjaÑ patthayamÈnassa pÈkaÔacorassa. CoranÈgavatth|ti ettha “coranÈgassa kira ÈmaÔÔhaÑ dento kujjhissati, anÈmaÔÔhaÑ na vaÔÔatÊti thero pattaggahaÓahattheneva aggaÑ gahetvÈ patte bhattaÑ sabbamadÈsi, so tena tussi. ‘EttakaÑ mayhan’ti bhattassa ekapasseyeva thokaÑ ÔhapetvÈpi puna tena saddhiÑ sabbampi dÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti c|ÄagaÓÔhipade vuttaÑ.

Œmisassa dhammassa ca alÈbhena attano parassa ca antare sambhavantassa chiddassa vivarassa bhedassa paÔisantharaÓaÑ pidahanaÑ gaÓhanaÑ paÔisanthÈro. AyaÒhi lokasannivÈso alabbhamÈnena Èmisena ca dhammena cÈti dvÊhi chiddo, tassa taÑ chiddaÑ yathÈ na paÒÒÈyati, evaÑ pÊÔhassa viya paccattharaÓena Èmisena ca dhammena ca paÔisantharaÓaÑ ÈmisapaÔisanthÈro dhammapaÔisanthÈro cÈti vuccati. Tattha dhammapaÔisanthÈro kassaci na kÈtabbo natthi. Yassa kassaci hi gahaÔÔhassa vÈ pabbajitassa vÈ dhammena sa~gaho kÈtabboyeva. “PaÔisanthÈro pana kassa kÈtabbo, kassa na kÈtabbo”ti idaÑ pana ÈmisapaÔisanthÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. UbbÈsetvÈti samantato tiyojanaÑ vilumpanto manusse palÈpetvÈ aÒÒesaÑ avÈsaÑ katvÈ. SaÑghassatthÈya ÈhaÔÈti pÈkavaÔÔato taÑdivasassatthÈya ÈhaÔÈ. VarapotthacittatharaÓanti anekappakÈra-uttamar|pavicittattharaÓaÑ. 187. Sattarasavaggiyesu pubbe ekassa a~gulipatodena mÈritattÈ sesasoÄasajanesu udaraÑ ÈruhitvÈ nisinnamekaÑ ÔhapetvÈ “sesÈpi pannarasa janÈ”ti vuttaÑ. Ad|halapÈsÈÓÈ viyÈti ad|hale ÈropitapÈsÈÓÈ viya. KammÈdhippÈyÈti tajjanÊyÈdikammakaraÓÈdhippÈyÈ. ŒvÈhetvÈti ÈvisÈpetvÈ. VÈÄavihÈranti caÓÉasattehi adhiÔÔhitavihÈraÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 277

189. Yo rukkhena otthatopi na maratÊti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ bh|tagÈmasikkhÈpadaÔÔhakathÈyaÑ sayameva vakkhati. EvaÒhi tattha1 vuttaÑ–

“ManussaviggahapÈrÈjikavaÓÓanÈyaÑ pana sabba-aÔÔhakathÈsu ‘sace bhikkhu rukkhena vÈ ajjhotthato hoti opÈte vÈ patito, sakkÈ ca hoti ekena passena rukkhaÑ chinditvÈ bh|miÑ vÈ khaÓitvÈ nikkhamituÑ, jÊvitahetupi attanÈ na kÈtabbaÑ, aÒÒena pana bhikkhunÈ bh|miÑ vÈ khaÓitvÈ rukkhaÑ vÈ chinditvÈ allarukkhato vÈ daÓÉakaÑ chinditvÈ taÑ rukkhaÑ pavaÔÔetvÈ nikkhamÈpetuÑ vaÔÔati, anÈpattÊ’ti vuttaÑ. Tattha kÈraÓaÑ na dissati, ‘anujÈnÈmi bhikkhave davaÉÈhe ÉayhamÈne paÔaggiÑ dÈtuÑ parittaÑ kÈtun’ti2 idaÑ pana ekameva suttaÑ dissati. Sace etassa anulomaÑ, attano na vaÔÔati, aÒÒassa vaÔÔatÊti idaÑ nÈnÈkaraÓaÑ na sakkÈ laddhuÑ. Attano atthÈya karonto attasinehena akusalacitteneva karoti, paro pana kÈruÒÒena. TasmÈ anÈpattÊti ce, etampi akÈraÓaÑ. Kusalacittenapi hi imaÑ ÈpattiÑ Èpajjati, sabbaÔÔhakathÈsu pana vuttattÈ na sakkÈ paÔisedhetuÑ, gavesitabbÈ ettha yutti, aÔÔhakathÈcariyÈnaÑ vÈ saddhÈya gantabban”ti.

TasmÈ yaÑ ettha ito aÒÒathÈ kenaci papaÒcitaÑ, gaÓÔhipadesu ca kÈraÓaÑ vuttaÑ, taÑ na sÈrato paccetabbaÑ. 190. Alla -pa- pÈcittiyanti sukkhaÔÔhÈnepi aggiÑ pÈtetvÈ iminÈ adhippÈyena Èlimpentassa pÈcittiyameva. DukkaÔanti sukkhaÔÔhÈne vÈ sukkhaÑ “asukkhan”ti avavatthapetvÈ vÈ aggiÑ pÈtentassa dukkaÔaÑ. KÊÄÈdhippÈyepi eseva nayo. KÊÄÈdhippÈyo ca paÔapaÔÈyamÈnasaddassÈdavaseneva veditabbo. PaÔipakkhabh|to aggi paÔaggi. ParittakaraÓanti ÈrakkhakaraÓaÑ. SayaÑ vÈ uÔÔhitanti vÈteritÈnaÑ veÄu-ÈdÊnaÑ aÒÒamaÒÒasa~ghaÔÔanena samuÔÔhitaÑ. NirupÈdÈnoti indhanarahito. 191-192. Khettameva otiÓÓattÈ pÈrÈjikanti “dvÊhÊ”ti vutte dvÊhipi pahÈrehi maraÓassa paccÈsÊsanato ekena vinÈ dvinnaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 3. 33 piÔÔhe. 2. Vi 4. 279 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 278

abhÈvato ca pÈrÈjikaÑ. “DvÊhiyevÈti niyamite pana ekena pahÈrena mÈrite natthi pÈrÈjikan”ti vadanti. PaÔhamaÑ Èhitabalavegassa pubbÈnuciÓÓavasena dhammÈnaÑ desantaruppattiyÈ gamanamattaÑ ÔhapetvÈ jÊvitindriyassa tattha avijjamÈnattÈ “sÊsacchedakassÈ”ti vuttaÑ. Imassa vatthussÈti ÈghÈtanavatthussa. “PÈnaparibhogenÈti vuttattÈ loÓasovÊrakaÑ yÈmakÈlikan”ti vadanti.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

TatiyapÈrÈjikavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. CatutthapÈrÈjikavaÓÓanÈ

Catusaccavid|ti cattÈri saccÈni samÈhaÔÈni catusaccaÑ, taÑ avedi paÔivijjhÊti catusaccavid|. Satipi sÈvakÈnaÑ paccekabuddhÈnaÒca catusaccavidubhÈve anaÒÒapubbakattÈ bhagavato catusaccadassanassa tattha ca sabbaÒÒutÈya balesu ca vasÊbhÈvassa pattito parasantÈnesu pasÈritabhÈvena pÈkaÔattÈ ca bhagavÈva visesena “catusaccavid|”ti thomanaÑ arahati.

VaggumudÈtÊriyabhikkhuvatthuvaÓÓanÈ

193. AdhiÔÔhemÈti saÑvidahÈma. D|takammanti gihÊnaÑ paÓÓaÑ vÈ sÈsanaÑ vÈ gahetvÈ tattha tattha gamanaÑ. IriyÈpathaÑ saÓÔhapetvÈti padhÈnÈnur|paÑ katvÈ. PucchantÈnaÑ vÈti “ayyÈ santa-iriyÈpathÈ ativiya upasantÈ, kataraÑ visesamadhigacchiÑs|”ti pucchantÈnaÑ. AnÈgatasambandhe pana asatÊti “bhÈsito bhavissatÊ”ti pÈÔhasesaÑ katvÈ anÈgatasambandhe asati. “BhÈsito”ti atÊtavacanaÑ kathaÑ anÈgatavacanena sambandhamupagacchatÊti Èha “lakkhaÓaÑ pana saddasatthato pariyesitabban”ti. ¢dise hi ÔhÈne “dhÈtusambandhe paccayÈ”ti iminÈ lakkhaÓena dhÈtvatthasambandhe sati ayathÈkÈlavihitÈpi1 paccayÈ sÈdhavo bhavantÊti saddasatthavid| vadanti. ______________________________________________________________ 1. AÒÒathÈ kÈlavihitÈpi (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 279

194. VaÓÓavÈti iminÈ sakalasarÊrÈnugatavaÓÓassa manÈpatÈ vuttÈ. PasannamukhavaÓÓÈti iminÈ sakalasarÊravaÓÓatopi adhikataraÑ mukhavaÓÓassa manÈpatÈ vuttÈ. VippasannachavivaÓÓÈti iminÈ pana vijjamÈnasseva sarÊravaÓÓassa ativiya pasannatÈ vuttÈ. YasmÈ indriyÈnaÑ |nattaÑ vÈ p|raÓattaÑ vÈ natthi, tasmÈ “abhiniviÔÔhokÈsassa paripuÓÓattÈ”ti vuttaÑ. ChaÔÔhassa abhiniviÔÔhokÈso hadayavatthu, paÒcapasÈdÈnaÑ abhiniviÔÔhokÈsassa paripuÓÓatÈvacaneneva hadayavatthu-ÈdisakalasarÊrassa paripuÓÓatÈ dassitÈyeva hotÊti Èha “manacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnan”ti. YathÈtanti ettha tanti nipÈtamattaÑ. BhantamigappaÔibhÈgÈti kattabbÈkattabbassa ajÈnanato bhantamigasadisÈ. Catucakkanti catu-iriyÈpathaÑ. IriyÈpatho hi idha pavattanaÔÔhena “cakkan”ti adhippeto. NavadvÈranti navahi vaÓamukhehi navadvÈraÑ. Dukkhanti sÊsarogÈdidukkhaÑ. Sabbakicces|ti pattapacanacÊvararajanayogaÔÔhÈnÈdikiccesu. YÈpetunti vahituÑ pavattetuÑ. TenÈha “gametun”ti. 195. SaÑtoti iminÈ tesaÑ vijjamÈnataÑ dasseti, saÑvijjamÈnÈti iminÈ pana tesaÑ upalabbhamÈnataÑ dasseti. TenÈha “atthi ceva upalabbhanti cÈ”ti. UpalabbhantÊti dissanti, ÒÈyantÊti attho. Panthad|hanakammanti panthaghÈtanakammaÑ. Hanantoti mÈrento. GhÈtentoti mÈrÈpento. Atha vÈ hanantoti bandhanatÈÄanÈdÊhi hiÑsanto. GhÈtentoti mÈrento. Chindantoti paresaÑ hatthÈdÊni chindanto. Pacantoti daÓÉena uppÊÄento. PacanaÒhettha dahanaÑ vibÈdhanaÑ adhippetaÑ. Pacantoti vÈ tajjento tÈsento1. Atha vÈ pacantoti gÈmesu aggipÈtanavasena gehÈdÊni jhÈpetvÈ tattha ajeÄakÈdÊni pacanto2.

Ye sikkhÈpadesu bahulagÈravÈ na honti ÈpattivÊtikkamabahulÈ, te sikkhÈpadesu atibbagÈravÈ. Uddhateti akappiye kappiyasaÒÒitÈya kappiye akappiyasaÒÒitÈya avajje vajjasaÒÒitÈya vajje avajjasaÒÒitÈya ca uddhaccapakatike. UnnaÄeti uggatanaÄe, uÔÔhitatucchamÈneti vuttaÑ hoti. Capaleti pattacÊvaramaÓÉanÈdinÈ cÈpallena yutte, mukhareti ______________________________________________________________ 1. ParikÈsento (SyÈ) 2. PÈcento (SÊ)

VinayapiÔaka 280

mukhakhare, kharavacaneti vuttaÑ hoti. VikiÓÓavÈceti asaÑyatavacane divasampi niratthakavacanappalÈpine. MuÔÔhÈ naÔÔhÈ sati etesanti muÔÔhassatÊ, sativirahiteti vuttaÑ hoti. AsampajÈneti nippaÒÒe. PÈkatindriyeti saÑvarÈbhÈvena gihikÈle viya vivaÔa-indriye. ŒcariyupajjhÈyehi pariccattaketi dhammena Èmisena ca asa~gahetvÈ ÈcariyupajjhÈyehi pariccatte anÈthe appatiÔÔhe. LÈbhagaruketi paccayagaruke.

IriyÈpathasaÓÔhapanÈdÊnÊti Èdi-saddena paccayapaÔisevanasÈmantajappÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. MahÈniddesa1 hi iriyÈpathasaÓÔhapanapaccayapaÔisevanasÈmantajappanavasena tividhaÑ kuhakavatthu ÈgataÑ. Tattha pÈpicchasseva sato sambhÈvanÈdhippÈyakatena iriyÈpathena vimhÈpanaÑ iriyÈpathasaÓÔhapanasa~khÈtaÑ kuhakavatthu. TathÈ cÊvarÈdÊhi nimantitassa tadatthikasseva sato pÈpicchataÑ nissÈya paÔikkhepanena te ca gahapatike attani suppatiÔÔhitasaddhe ÒatvÈ puna tesaÑ “aho ayyo appiccho, na kiÒci paÔiggaÓhituÑ icchati, suladdhaÑ vata no assa, sace appamattakampi kiÒci paÔiggaÓheyyÈ”ti nÈnÈvidhehi upÈyehi paÓÊtÈni cÊvarÈdÊni upanentÈnaÑ tadanuggahakÈmataÑyepa ÈvikatvÈ paÔiggahaÓena ca tato pabhuti asÊtisakaÔabhÈrehi upanÈmanahetubh|taÑ vimhÈpanaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ kuhakavatth|ti veditabbaÑ. PÈpicchasseva pana sato uttarimanussadhammÈdhigamaparidÊpanavÈcÈya tathÈ tathÈ vimhÈpanaÑ sÈmantajappanasa~khÈtaÑ kuhakavatth|ti veditabbaÑ. CittalapabbatÈdivihÈro lokasammatasenÈsanaÑ nÈma. Lokasammata -pa- upÈyehi saÑvaÓÓiyamÈnaguÓoti sambandho. ParipÈcetunti pariÓÈmetuÑ. Suddhacittena attano ganthadhurÈdikammaÑ katvÈ vicarantÈnaÑ tamm|lakapaccayaparibhoge dosÈbhÈvaÑ dassetuÑ “yepanÈ”ti-Èdi vuttaÑ. BhikkhÈcÈre asampajjamÈneti gocaragÈme bhikkhÈya caritvÈ labhitabbapiÓÉapÈte asampajjante. Te ca vattasÊsena sabbampetaÑ karonti, na lÈbhanimittaÑ. Tena vuttaÑ “tanti paveÓighaÔanakÈ sÈsanajotakÈ”ti.

KicchenÈti na dukkhÈya paÔipadÈya. BuddhÈnaÒhi cattÈropi maggÈ sukhÈpaÔipadÈva honti, pÈramÊp|raÓatÈle pana sarÈgadosamohasseva sato ÈgatÈnaÑ yÈcakÈnaÑ ala~katappaÔiyattaÑ sÊsaÑ kantitvÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 172 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 281

galalohitaÑ nÊharitvÈ su-aÒjitÈni akkhÊni uppÈÔetvÈ kulavaÑsappatiÔÔhÈpakaÑ puttaÑ manÈpacÈriniÑ bhariyanti evamÈdÊni dentassa aÒÒÈnipi khantivÈdÊsadisesu attabhÈvesu chejjabhejjÈdÊni pÈpuÓantassa ÈgamanÊyapaÔipadaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. KasirenÈti tasseva vevacanaÑ.

Ekasseva dÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya garubhÈvato “garubhaÓÉÈnÊ”ti vuttaÑ, sabbesaÑ bhÈjetvÈpi gahetuÑ asakkuÓeyyatÈya “garuparikkhÈrÈnÊ”ti vuttaÑ. SÈdhÈraÓaparikkhÈrabhÈvenÈti saÑghikattÈ sabbabhikkhusÈdhÈraÓaparikkhÈrabhÈvena. Sa~gaÓhÈti upalÈpetÊti idaÑ atheyyacittaÑ sandhÈya vuttaÑ. TenevÈha “tathÈbhÈvato thenetvÈ”ti, avissajjiya-avebha~giyabhÈvato thenetvÈti attho. GarubhaÓÉaÒhi kulasa~gahatthÈya vissajjento vibhajanto ca tassa avissajjiya-avebha~giyabhÈvaÑ theneti. Kulad|sakadukkaÔaÑ ÈpajjatÊti ettha “yo vissajjeyya, Èpatti thullaccayassÈ”ti vuttattÈ vissajjanapaccayÈ thullaccayenapi na muccati.

Asantanti avijjamÈnaÑ. Abh|tanti anuppannaÑ. AnuppannattÈ hi tassa taÑ asantanti. Purimassa pacchimaÑ kÈraÓavacanaÑ. UllapatÊti uggatÈyuko lapati. SÊlaÒhi bhikkhuno Èyu, taÑ tassa tathÈlapanasamakÈlameva vigacchati. AsantasambhÈvanÈyÈti attano avijjamÈnaguÓehi sambhÈvanÈya. EvaÒhi gaÓhatÈ -pa- thenetvÈ gahitÈ hontÊti ettha asantasambhÈvanÈya raÔÔhapiÓÉassa thenetvÈ gahitattÈ lokuttaradhammopi thenitoyeva hoti. KitavassevÈti kitavassa sakuÓaggahaÓamiva. KerÈÔikassÈti saÔhassa. GottaÑ vuccati sÈdhÈraÓanÈmaÑ, matta-saddo luttaniddiÔÔho, tasmÈ samaÓÈti gottamattaÑ anubhavanti dhÈrentÊti gotrabhuno, nÈmamattasamaÓÈti vuttaÑ hoti.

VaggumudÈtÊriyabhikkhuvatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

AdhimÈnavatthuvaÓÓanÈ

196. HeÔÔhimamaggehi ÒÈtamariyÈdÈya eva jÈnanato aÒÒÈ aggamaggapaÒÒÈ, tassÈ phalabhÈvato aggaphalapaÒÒÈ taÑsahagatÈ sammÈsa~kappÈdayo ca aÒÒÈti vuttÈti Èha “aÒÒaÑ byÈkariÑs|ti arahattaÑ byÈkariÑs|”ti. AriyasÈvakassa tÈva nuppajjatÊti pahÊnÈdhimÈnapaccayattÈ

VinayapiÔaka 282

nuppajjati. SÊlavatopi -pa- nuppajjati akÈrakabhÈvato. TilakkhaÓaÑ ÈropetvÈti kalÈpasammasanavasena tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ. ŒraddhavipassakassÈti udayabbayÈnupassanÈya Èraddhavipassakassa. SuddhasamathalÈbhÊ vipassanÈya kammaÑ akatvÈpi kilesasamudÈcÈraÑ apassanto kevalaÑ aÒÒÈÓabalena “ariyohamasmÊ”ti maÒÒatÊti Èha “suddhasamathalÈbhiÑ vÈ”ti. “ArahÈ ahan”ti maÒÒati uccavÈla~kavÈsÊ mahÈnÈgatthero viya.

Tala~garavÈsÊ dhammadinnatthero kira nÈma eko pabhinnappaÔisambhido mahÈkhÊÓÈsavo mahato bhikkhusaÑghassa ovÈdadÈyako ahosi. So ekadivasaÑ attano divÈÔÔhÈne nisÊditvÈ “kinnu kho amhÈkaÑ Ècariyassa uccavÈla~kavÈsÊmahÈnÈgattherassa samaÓabhÈvakiccaÑ matthakappattaÑ, no”ti Èvajjento puthujjanabhÈvamevassa disvÈ “mayi agacchante puthujjanakÈlakiriyameva karissatÊ”ti ca ÒatvÈ iddhiyÈ vehÈsaÑ uppatitvÈ divÈÔÔhÈne nisinnassa therassa samÊpe orohitvÈ vanditvÈ vattaÑ dassetvÈ ekamantaÑ nisÊdi. “KiÑ Èvuso dhammadinna akÈle ÈgatosÊ”ti ca vutto “paÒhaÑ bhante pucchituÑ ÈgatomhÊ”ti Èha. Kato “pucchÈvuso, jÈnamÈnÈ kathayissÈmÈ”ti vutto paÒhasahassaÑ pucchi. Thero pucchitaÑ pucchitaÑ paÒhaÑ asajjamÈnova kathesi. Tato “atitikkhaÑ vo bhante ÒÈÓaÑ, kadÈ tumhehi ayaÑ dhammo adhigato”ti vutto “ito saÔÔhivassakÈle Èvuso”ti Èha. SamÈdhimhi bhante vaÄaÒjethÈti. Na idaÑ Èvuso bhÈriyanti. Tena hi bhante ekaÑ hatthiÑ mÈpethÈti. Thero sabbasetaÑ hatthiÑ mÈpesi. IdÈni bhante yathÈ ayaÑ hatthÊ aÒjitakaÓÓo pasÈritana~guÔÔho soÓÉaÑ mukhe pakkhipitvÈ bheravaÑ koÒcanÈdaÑ karonto tumhÈkaÑ abhimukhaÑ Ègacchati, tathÈ naÑ karothÈti. Thero tathÈ katvÈ vegena Ègacchato hatthissa bheravaÑ ÈkÈraÑ disvÈ uÔÔhÈya palÈyituÑ Èraddho. TamenaÑ khÊÓÈsavatthero hatthaÑ pasÈretvÈ cÊvarakaÓÓe gahetvÈ “bhante khÊÓÈsavassa sÈrajjaÑ nÈma hotÊ”ti Èha. So tasmiÑ kÈle attano puthujjanabhÈvaÑ ÒatvÈ “avassayo me Èvuso dhammadinna hotÊ”ti vatvÈ pÈdam|le ukkuÔikaÑ nisÊdi. “Bhante tumhÈkaÑ avassayo bhavissÈmiccevÈhaÑ Ègato, mÈ cintayitthÈ”ti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 283

kammaÔÔhÈnaÑ kathesi. Thero kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ ca~kamaÑ oruyha tatiye padavÈre aggaphalaÑ arahattaÑ pÈpuÓi. Thero kira dosacarito ahosi.

AdhimÈnavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

Savibha~gasikkhÈpadavaÓÓanÈ

197-198. YasmÈ panÈti-Èdi “asantaÑ abh|taÑ asaÑvijjamÈnan”ti etesaÑ kÈraÓavacanaÑ. Tattha yanti yaÑ uttarimanussadhammaÑ. AnabhijÈnanti attani atthibhÈvaÑ ajÈnanto. SamudÈcaratÊti “atthi mayhaÑ esa dhammo”ti katheti jÈnÈpeti vÈ. “AsantaÑ abh|tan”ti imassa kÈraÓavacanaÑ santÈne anuppannoti. ©ÈÓena ca asacchikatoti idaÑ pana “asaÑvijjamÈnan”ti etassa kÈraÓavacanaÑ. Pakatimanussehi uttaritarÈnaÑ buddhÈdi-uttamapurisÈnaÑ adhigamadhammo uttarimanussadhammoti Èha “uttarimanussÈnan”ti-Èdi. Tanti uttarimanussadhammaÑ. Atha padabhÈjane bahuvacananiddeso kasmÈ katoti Èha “padabhÈjane panÈ”ti-Èdi. KiÒcÈpi uttarimanussadhammo abyÈkatopi hoti, ÈrogyaÔÔhena pana bÈhitikasutte viya “kusale dhamme”ti vuttaÑ. AssÈti uttarimanussadhammassa. KhaÓalayamuhuttasaddÈ aÒÒattha bhinnatthÈpi honti, idha pana khaÓapariyÈyavaseneva “taÑ khaÓaÑ taÑ layaÑ taÑ muhuttan”ti pÈÄiyaÑ vuttaÑ.

Adhigantabbato adhigamo, jhÈnÈdi, adhigamassa pucchÈ adhigamapucchÈ. TenÈha “jhÈnavimokkhÈdÊsu”ti-Èdi. UpÈyapucchÈti adhigamupÈyapucchÈ. KintÊti kena pakÈrena, kena vidhinÈti attho. KatamesaÑ tvaÑ dhammÈnaÑ lÈbhÊti idaÑ pana pubbe “kiÑ te adhigatan”ti aniddhÈritabhedÈ jhÈnÈdivisesÈ pucchitÈti idÈni tesaÑ niddhÈretvÈ pucchanÈkÈradassanaÑ.

TasmÈti yasmÈ yathÈvuttehi chahÈkÈrehi adhigamabyÈkaraÓaÑ sodhetabbaÑ, tasmÈ. EttÈvatÈvÈti ettakena byÈkaraÓamatteneva na sakkÈtabbo. ByÈkaraÓaÒhi ekaccassa ayÈthÈvatopi hotÊti. Imesu pana chasu ÔhÈnesu sodhanatthaÑ vattabboti yathÈ nÈma

VinayapiÔaka 284

jÈtar|papatir|pakampi jÈtar|paÑ viya khÈyatÊti jÈtar|paÑ nighaÑsanatÈpanacchedanehi sodhetabbaÑ, evameva imesu idÈneva vuttesu chasu ÔhÈnesu pakkhipitvÈ sodhanatthaÑ vattabbo. VimokkhÈdÊs|ti Èdi-saddena samÈdhisamÈpattiÒÈÓadassanamaggabhÈvanÈphalasacchikiriyÈdiÑ sa~gaÓhÈti. PÈkaÔo hotÊti adhigatavisesassa satisammosÈbhÈvato. SesapucchÈsupi pÈkaÔo hotÊti pade eseva nayo.

SabbesaÑ hi attanÈ adhigatamaggena pahÊnakilesÈ pÈkaÔÈ hontÊti idaÑ yebhuyyavasena vuttaÑ. Kassaci hi attanÈ adhigatamaggavajjhakilesesu sandeho uppajjatiyeva mahÈnÈmassa sakkassa viya. So hi sakadÈgÈmÊ samÈnopi “tassa mayhaÑ bhante evaÑ hoti ‘ko su nÈma me dhammo ajjhattaÑ appahÊno, yena me ekadÈ lobhadhammÈpi cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhanti, dosadhammÈpi cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhanti, mohadhammÈpi cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhantÊ’ti”1 bhagavantaÑ pucchi. AyaÑ kira rÈjÈ sakadÈgÈmimaggena lobhadosamohÈ niravasesÈ pahÊyantÊti saÒÒÊ ahosi. KiÑ ariyasÈvakassa evaÑ sandeho uppajjatÊti? Œma uppajjati. KasmÈ? PaÓÓattiyaÑ akovidattÈ. “AyaÑ kileso asukamaggavajjho”ti imissÈ paÓÓattiyÈ akovidassa hi ariyasÈvakassa evaÑ hoti. KiÑ tassa paccavekkhaÓÈ natthÊti? Atthi, sÈ pana na sabbesaÑ paripuÓÓÈ hoti. Eko hi pahÊnakilesameva paccavekkhati, eko avasiÔÔhakilesameva, eko maggameva, eko phalameva, eko nibbÈnameva. ImÈsu pana paÒcasu paccavekkhaÓÈsu ekaÑ vÈ dve vÈ no laddhuÑ na vaÔÔati. Iti yassa paccavekkhaÓÈ na paripuÓÓÈ, tassa maggavajjhakilesapaÓÓattiyaÑ akovidattÈ evaÑ hoti. UggahaparipucchÈkusalÈti sajjhÈyamaggasaÑvaÓÓanÈsu nipuÓÈ.

YÈya paÔipadÈya yassa ariyamaggo Ègacchati, sÈ pubbabhÈgapaÔipatti ÈgamanapaÔipadÈ. SodhetabbÈti suddhÈ udÈhu na suddhÈti vicÈraÓavasena sodhetabbÈ. Na sujjhatÊti tattha tattha pamÈdapaÔipattisabbhÈvato. Apanetabboti attano paÔiÒÒÈya apanetabbo. “SujjhatÊ”ti vatvÈ sujjhanÈkÈraÑ dassetuÑ “dÊgharattan”ti-Èdi vuttaÑ. PaÒÒÈyatÊti etthÈpi “yadÊ”ti padaÑ ÈnetvÈ yadi so bhikkhu tÈya paÔipadÈya2 paÒÒÈyatÊti ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 126 piÔÔhe. 2. TassÈ paÔipadÈya (SÊ, Ka), tassaÑ paÔipadÈyaÑ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 285

sambandho. Cat|su paccayesu alaggattÈ “ÈkÈse pÈÓisamena cetasÈ”ti vuttaÑ. Vuttasadisanti tassa bhikkhuno byÈkaraÓaÑ imasmiÑ sutte vuttena sadisaÑ, samanti attho.

KhÊÓÈsavapaÔipattisadisÈ paÔipadÈ1 hotÊti dÊgharattaÑ suvikkhambhitakilesattÈ. KhÊÓÈsavassa nÈma -pa- na hotÊti pahÊnavipallÈsattÈ jÊvitanikantiyÈ ca abhÈvato na hoti. Puthujjanassa pana appahÊnavipallÈsattÈ jÊvitanikantisabbhÈvato ca appamattakenapi hoti.

TatrimÈni vatth|ni–dÊghabhÈÓaka-abhayatthero kira ekaÑ piÓÉapÈtikaÑ pariggahetuÑ asakkonto daharassa saÒÒaÑ adÈsi. So taÑ nahÈyamÈnaÑ kalyÈÓÊnadÊmukhadvÈre nimujjitvÈ pÈde aggahesi. PiÓÉapÈtiko “kumbhÊlo”ti saÒÒÈya mahÈsaddaÑ akÈsi, tadÈ naÑ “puthujjano”ti jÈniÑsu. CandamukhatissarÈjakÈle pana mahÈvihÈre saÑghatthero khÊÓÈsavo dubbalacakkhuko vihÈreyeva acchati. TaÑ rÈjÈ “theraÑ pariggaÓhissÈmÊ”ti bhikkh|su bhikkhÈcÈraÑ gatesu appasaddo upasa~kamitvÈ sappo viya pÈde aggahesi. Thero silÈthambho viya niccalo hutvÈ “ko etthÈ”ti Èha. AhaÑ bhante tisseti. SugandhaÑ vÈyasi no tissÈti. EvaÑ khÊÓÈsavassa bhayaÑ nÈma natthi. Ekacco pana puthujjanopi atis|ro hoti nibbhayo, so rajanÊyena ÈrammaÓena pariggaÓhitabbo. VasabharÈjÈpi hi ekaÑ theraÑ pariggaÓhamÈno ghare nisÊdÈpetvÈ tassa santike badarasÈÄavaÑ maddamÈno nisÊdi. MahÈtherassa kheÄo calito, therassa puthujjanabhÈvo Èvibh|to. KhÊÓÈsavassa hi rasataÓhÈ nÈma suppahÊnÈ, dibbesupi rasesu nikanti nÈma na hoti. TasmÈ imehi upÈyehi pariggahetvÈ sacassa bhayaÑ vÈ chambhitattaÑ vÈ rasataÓhÈ vÈ uppajjati “na tvaÑ arahÈ”ti apanetabbo.

AsantaguÓasambhÈvanalakkhaÓÈ pÈpicchÈti Èha “yÈ sÈ idhekacco -pa- ÈdinÈ nayenÈ”ti. Œdi-saddena “assaddho samÈno ‘saddhoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, appassutova samÈno ‘bahussutoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, sa~gaÓikÈrÈmova samÈno ‘pavivittoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, kusÊtova ______________________________________________________________ 1. PaÔipatti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 286

samÈno ‘ÈraddhavÊriyoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, muÔÔhassatÊva samÈno ‘upaÔÔhitassatÊti maÑ jano janÈt|’ti icchati, asamÈhitova samÈno ‘samÈhitoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, duppaÒÒova samÈno ‘paÒÒavÈti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, akhÊÓÈ savova samÈno ‘khÊÓÈsavoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, yÈ evar|pÈ icchÈ icchÈgatÈ pÈpicchatÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati pÈpicchatÈ”ti1 evaÑ vuttaÑ pÈÄipadesaÑ sa~gaÓhÈti. PÈpikÈyÈti lÈmikÈya icchÈya. Apakatoti pÈpikÈya icchÈya sammÈ-ÈjÊvato apeto katoti icchÈya apakato. TathÈbh|to ca micchÈjÊvena abhibh|to parÈjito nÈma hotÊti Èha “abhibh|to parÈjito”ti.

SÈmaÒÒaÑ dupparÈmaÔÔhaÑ nirayÈyupakaÉÉhatÊti yathÈ kuso yena duggahito, tassa hatthaÑ anukantati phÈleti, evameva samaÓadhammasa~khÈtaÑ sÈmaÒÒampi khaÓÉasÊlÈditÈya dupparÈmaÔÔhaÑ nirayÈya upakaÉÉhati, niraye nibbattÈpetÊti attho. Sithiloti2 olÊyitvÈ karaÓena sithilaggÈhena kato. ParibbÈjoti khaÓÉÈdibhÈvappatto samaÓadhammo. Bhiyyo Èkirate rajanti abbhantare vijjamÈnaÑ rÈgarajÈdiÑ evar|po samaÓadhammo apanetuÑ na sakkoti, atha kho tassa upari aparampi rÈgarajÈdiÑ ÈkiratÊti attho. BhikkhubhÈvoti pÈrÈjikaÑ ÈpajjitvÈ “samaÓo ahan”ti paÔijÈnanato vohÈramattasiddho bhikkhubhÈvo. AjÈnamevÈti pÈÔhe evÈti avadhÈraÓatthe nipÈto. AjÈnamevanti pÈÔhe pana evaÑ jÈnÈmi evaÑ passÈmÊti avacanti yojetabbaÑ.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ

199. AsubhajjhÈnÈdÊnÊti Èdi-saddena kÈyagatÈsatijjhÈnaÒca kasiÓajjhÈnaÒca sa~gaÓhÈti. Tena “kÈyagatÈsatijjhÈnaÑ pathavÊkasiÓajjhÈnaÑ samÈpajjin”ti-ÈdiÑ vadantopi pÈrÈjikova hotÊti veditabbaÑ. Vimokkhoti ettha vi-saddo visesattho vividhattho vÈti dassento Èha “suÔÔhu mutto”ti-Èdi. Vimokkhoti cattÈro ariyamaggÈ. Tassa saguÓato suÒÒatÈdinÈmalÈbhaÑ dassento Èha “so ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 364 piÔÔhe. 2. SaÔhiloti (SÊ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 287

panÈyan”ti-Èdi. Maggo hi nÈma paÒcahi kÈraÓehi nÈmaÑ labhati sarasena vÈ paccanÊkena vÈ saguÓena vÈ ÈrammaÓena vÈ Ègamanena vÈ. Sace hi sa~khÈrupekkhÈ aniccato sa~khÈre sammasitvÈ vuÔÔhÈti, animittavimokkhena vimuccati, sace dukkhato sammasitvÈ vuÔÔhÈti, appaÓihitavimokkhena vimuccati, sace anattato sammasitvÈ vuÔÔhÈti, suÒÒatavimokkhena vimuccati, idaÑ sarasato nÈmaÑ nÈma. YasmÈ panesa aniccÈnupassanÈya sa~khÈrÈnaÑ ghanavinibbhogaÑ katvÈ niccanimittadhuvanimittasassatanimittÈni pajahanto Ègato, tasmÈ animitto. DukkhÈnupassanÈya pana sukhasaÒÒaÑ pahÈya paÓidhiÑ patthanaÑ sukkhÈpetvÈ ÈgatattÈ appaÓihito. AnattÈnupassanÈya attasattapuggalasaÒÒaÑ pahÈya sa~khÈrÈnaÑ suÒÒato diÔÔhattÈ suÒÒatoti idaÑ paccanÊkato nÈmaÑ nÈma.

RÈgÈdÊhi panesa suÒÒatattÈ suÒÒato. R|panimittÈdÊnaÑ rÈganimittÈdÊnaÑyeva vÈ abhÈvena animitto. RÈgÈdipaÓidhi-ÈdÊnaÑ abhÈvato appaÓi hitoti idamassa saguÓato nÈmaÑ. SvÈyaÑ suÒÒataÑ animittaÑ appaÓihitaÒca nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti suÒÒato animitto appaÓihitoti vuccati, idamassa ÈrammaÓato nÈmaÑ. ŒgamanaÑ pana duvidhaÑ vipassanÈgamanaÑ maggÈgamanaÒca. Tattha magge vipassanÈgamanaÑ labbhati, phale maggÈgamanaÑ. AnattÈnupassanÈ hi suÒÒatÈ nÈma, suÒÒatavipassanÈya maggo suÒÒato. AniccÈnupassanÈ animittÈ nÈma, animittavipassanÈya maggo animitto. IdaÑ pana nÈmaÑ na abhidhammapariyÈyena labbhati. TathÈ hi taÑ sa~khÈranimittassa avijahanato na nippariyÈyena animittaÑ, suttantapariyÈyena pana labbhati. Tatra hi gotrabhuÒÈÓaÑ animittaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ animittanÈmakaÑ hutvÈ sayaÑ ÈgamaniyaÔÔhÈne ÔhatvÈ maggassa nÈmaÑ detÊti vadanti, tena maggo animittoti vutto. MaggÈgamanena pana phalaÑ animittanti yujjatiyeva. DukkhÈnupassanÈ sa~khÈresu paÓidhiÑ sukkhÈpetvÈ ÈgatattÈ appaÓihitÈ nÈma, appaÓihitavipassanÈya maggo appaÓihito, appaÓihitamaggassa phalaÑ appaÓihitaÑ. EvaÑ vipassanÈ attano nÈmaÑ maggassa deti, maggo phalassÈti idaÑ Ègamanato nÈmaÑ. SuÒÒattÈti vivittattÈ. Na hi magge rÈgÈdayo santi, upar|pari uppajjakarÈgÈdÊnaÑ kÈraÓattÈ rÈgÈdayo nimittanti Èha “rÈgadosamohanimittehÊ”ti. SaviggahÈnaÑ viya upaÔÔhÈnampettha nimittanti vadanti.

VinayapiÔaka 288

RÈgÈdayova pavattiÔÔhÈnaÔÔhena paÓidhÊti Èha “rÈgadosamohapaÓidhÊnan”ti.

VatthuvijjÈdiÑ sandhÈya avacanato “vijjÈnaÑ lÈbhÊmhÊ”ti vuttepi hoti.

EkekakoÔÔhÈsavasenÈti satipaÔÔhÈnacatukkÈdi-ekekakoÔÔhÈsavasena. KiÒcÈpi

mahÈ-aÔÔhakathÈyampi ekekakoÔÔhÈsavaseneva dassitaÑ, tattha pana

“lokuttarÈnaÑ satipaÔÔhÈnÈnan”ti-ÈdinÈ paccekaÑ lokuttarasaddaÑ yojetvÈ

ekekakoÔÔhÈsavaseneva vuttaÑ, idha lokuttara-saddena vinÈti ayamettha

viseso. TatthÈti tesu koÔÔhÈsesu.

Nanu ca “kilesappahÈnamevÈ”ti kasmÈ vuttaÑ. Na hi kilesÈnaÑ

pahÈnamattaÑ uttarimanussadhammo hotÊti yo vadeyya, taÑ sandhÈya

kilesappahÈnassa maggakiccattÈ kiccavasena maggo dÊpitoti dassetuÑ “taÑ

panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. KÈmarÈgaÑ sandhÈya “tatiyamaggena hi rÈgadosÈnaÑ

pahÈnan”ti vuttaÑ, na pana r|parÈga-ar|parÈge sandhÈya. Na hi te tena

pahÊyanti catutthamaggena pahÈtabbattÈ.

RÈgÈ cittaÑ vinÊvaraÓatÈti rÈgÈ cittassa vinÊvaraÓatÈti vuttaÑ hoti.

RÈgÈ vimuttassa cittassa tasseva rÈganÊvaraÓassa abhÈvena vigatanÊvaraÓattÈ

vinÊvaraÓatÈti attho veditabbo. Esa nayo sesesupi.

YÈ ca paÒca vijjÈti yojetabbaÑ. NibbaÔÔitalokuttarattÈti visuÑyeva

lokato apagatalokuttarattÈ. YathÈ vinÈ lokuttara-saddena “satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ

lÈbhÊmhÊ”ti vuttepi pÈrÈjikaÑ hoti, evamidhÈpi “atthapaÔisambhidÈya

lÈbhÊmhÊti vuttepi hotiyevÈ”ti vuttuÑ yujjati. KiÒcÈpi yujjati, atha kho

mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vibhÈgena vuttattÈ na sakkÈ evamidaÑ1 vattunti

dassetuÑ “mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ pana -pa- na sakkÈ aÒÒaÑ pamÈÓaÑ

kÈtun”ti vuttaÑ. Tampi tattheva paÔikkhittanti sambandho.

______________________________________________________________ 1. Evamidha (SÊ, SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 289

SuddhikavÈrakathÈvaÓÓanÈ

200. UllapanÈkÈranti samÈpajjinti-Èdi-ullapanÈkÈraÑ. Œpattibhedanti “na paÔivijÈnantassa Èpatti thullaccayassÈ”ti-Èdi-ÈpattibhedaÑ. Puna ÈnetvÈ paÔhamajjhÈnÈdÊhi na yojitanti ettha “paÔhamajjhÈnenÈ”ti pÈÔhoti gaÓÔhipade vuttaÑ, tadeva yuttaÑ.

KattusÈdhanopi bhaÓita-saddo hotÊti Èha “atha vÈ”ti-Èdi. Yena cittena musÈ bhaÓati, teneva cittena na sakkÈ “musÈ bhaÓÈmÊ”ti jÈnituÑ, antarantarÈ pana aÒÒena cittena “musÈ bhaÓÈmÊ”ti jÈnÈtÊti vuttaÑ “bhaÓantassa hoti musÈ bhaÓÈmÊ”ti. Ayamettha attho dassitoti tÊhi a~gehi samannÈgato musÈvÈdoti ayamettha attho dassito. Na sakkÈ na bhavitunti pubbabhÈgato paÔÔhÈya ÈbhogaÑ katvÈ bhaÓitattÈ na sakkÈ na bhavituÑ. ŒpattiyÈ na kÈretabboti pubbabhÈgakkhaÓe “musÈ bhaÓissÈmÊ”ti ÈbhogaÑ vinÈ sahasÈ bhaÓantassa vacanakkhaÓe “musÈ etan”ti upaÔÔhitepi nivattetumasakkuÓeyyatÈya avisayabhÈvato ÈpattiyÈ na kÈretabbo. DavÈti sahasÈ. RÈvÈti aÒÒaÑ vattukÈmassa khalitvÈ aÒÒabhaÓanaÑ.

TaÑ jÈnÈtÊti taÑÒÈÓaÑ, tassa bhÈvo taÑÒÈÓatÈ, ÒÈÓassa atthasaÑvedananti attho. ©ÈÓasamodhÈnanti ÒÈÓassa bahubhÈvo, ekacittuppÈde anekaÒÈÓatÈti attho. Na hi sakkÈ -pa- jÈnitunti ÈrammaÓakaraÓassa abhÈvato vuttaÑ. AsammohÈvabodho ca Êdisassa ÒÈÓassa natthi, “bhaÓissÈmÊ”ti pavattacittaÑ “bhaÓÈmÊ”ti pavattacittassa1 paccayo hutvÈ nirujjhati, taÒca “bhaÓitan”ti pavattacittassa1 paccayo hutvÈti Èha “purimaÑ purimaÑ pana -pa- nirujjhatÊ”ti. TasmiÑ pubbabhÈge sati “sesadvayaÑ na hessatÊ”ti etaÑ natthi, avassaÑ hotiyevÈti vuttaÑ hoti, bhaÓissÈmÊti pubbabhÈge sati “bhaÓÈmi bhaÓitan”ti etaÑ dvayaÑ na na hoti, hotiyevÈti adhippÈyo. EkaÑ viya pakÈsatÊti anekakkhaÓe uppannampi cittaÑ ekakkhaÓe uppannasadisaÑ hutvÈ pakÈsati. SamÈpajjinti-ÈdÊnÊti Èdi-saddena samÈpajjÈmi, ______________________________________________________________ 1. UppajjamÈnassa cittassa (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 290

samÈpannoti imÈni dve sa~gaÓhÈti. Tattha samÈpajjiÑ, samÈpannoti imesaÑ asatipi kÈlanÈnatte vacanavisesaÑ sandhÈya visuÑ gahaÓaÑ. 207. SakabhÈvapariccajanavasenÈti attano santakabhÈvassa pariccajanavasena. Magguppattito pubbe viya “sarÈgo sadoso”ti vattabbatÈbhÈvato cattampi keci gaÓhanti, nayidamevanti dassanatthaÑ “vanto”ti vuttaÑ. Na hi yaÑ yena vantaÑ, so puna taÑ Èdiyati. TenÈha “anÈdiyanabhÈvadassanavasenÈ”ti. Vantampi kiÒci santatilaggaÑ siyÈ, nayidamevanti dassanatthaÑ “mutto”tivuttaÑ. TenÈha “santatitovimocanavasenÈ”ti. Muttampi kiÒci muttabandhanaÑ viya phalaÑ kuhiÒci tiÔÔhati, na evamidanti dassanatthaÑ “pahÊno”ti vuttaÑ. TenÈha “kvaci anavaÔÔhÈnadassanavasenÈ”ti. YathÈ kiÒci dunnissaÔÔhaÑ puna ÈdÈya sammadeva nissaÔÔhaÑ paÔinissaÔÔhanti vuccati, evaÑ vipassanÈya nissaÔÔhaÑ ÈdinnasadisaÑ maggena pahÊnaÑ paÔinissaÔÔhaÑ nÈma hotÊti dassanatthaÑ “paÔinissaÔÔho”ti vuttaÑ. TenÈha “Èdinnapubbassa paÔinissaggadassanavasenÈ”ti. UkkheÔitoti uttÈsito, uttÈsetvÈ palÈpitoti vuttaÑ hoti. Yo ca uttÈsetvÈ palÈpito, na puna so taÑ ÔhÈnaÑ ÈgacchatÊti Èha “puna anallÊyanabhÈvadassanavasenÈ”ti, puna ÈgantvÈ santÈne anuppattibhÈvadassanavasenÈti attho. KhiÔa-saddaÑ saddasatthavid| uttÈsatthe paÔhantÊti Èha “svÈyamattho saddasatthato pariyesitabbo”ti. AÓuyeva aÓusahagataÑ, atikhuddakanti vuttaÑ hoti.

SuddhikavÈrakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

VattukÈmavÈrakathÈvaÓÓanÈ

215. KevalaÒhiyanti kevalaÒhi ayaÑ. “VÈro”ti ajjhÈharitabbaÑ. Ta~khaÓaÒÒeva jÈnÈtÊti “paÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjin”ti-Èdimhi vutte tadatthassa pakatiyÈ vijÈnanalakkhaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ. EvaÑ pana vacÊbhedaÑ akatvÈ pakkamanÈdÊsu aÒÒataro bhikkhu “maÑ arahÈti jÈnÈt|”ti tamhÈ ÈvÈsÈ paÔhamaÑ pakkamatÊti Ègatavatthumhi viya tasmiÑ khaÓe aviditepi nikkhantamatte pÈrÈjikaÑ. JÈnanalakkhaÓanti “ta~khaÓe jÈnanaÑ nÈma Êdisan”ti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 291

vuttalakkhaÓaÑ. ViÒÒattipatheti kÈyavacÊviÒÒattÊnaÑ gahaÓayogge padese, pakaticakkhunÈ pakatisotena ca daÔÔhuÑ sotuÒca arahaÔÔhÈneti vuttaÑ hoti. Tena viÒÒattipathaÑ atikkamitvÈ Ôhito ce koci dibbena cakkhunÈ dibbÈya ca sotadhÈtuyÈ disvÈ sutvÈ ca jÈnÈti, na pÈrÈjikanti dÊpeti. Assutapubbassa “kimidaÑ vuttan”ti saÑsayuppattisabbhÈvato “sutaÑ hotÊ”ti vuttaÑ. PaÔhamaÑ vacanamattaÑ assutapubbenapi “paÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjin”ti vutte “kimidan”ti sandehaÑ anuppÈdetvÈ “jhÈnaÑ nÈma kiresa samÈpajjÊ”ti ettakamattepi ÒÈte pÈrÈjikaÑ hotiyeva.

AnÈpattibhedakathÈvaÓÓanÈ

222. AnullapanÈdhippÈyassÈti atikkamitvÈ avattukÈmassa, “uttarimanussadhammo ayan”ti asallakkhentassÈti adhippÈyo. Sar|pato pana “anÈpatti bhikkhu anullapanÈdhippÈyassÈ”ti vinÊtavatth|su tattha tattha Ègatavatthuvasena veditabbo. “Uttarimanussadhammo ayan”ti asallakkhetvÈ vadantopi vohÈrato aÒÒaÑ byÈkaronto nÈma hotÊti vuttaÑ “aÒÒaÑ byÈkarontassÈ”ti.

PadabhÈjanÊyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

BhÈyantopÊti “imassa mayi natthibhÈvaÑ aÒÒepi jÈnantÈ atthi nu kho”ti bhÈyantopi.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ

223. Sekkhabh|miyanti iminÈ jhÈnabh|mimpi sa~gaÓhÈti. TiÓÓaÑ vivekÈnanti kÈyacitta-upadhivivekÈnaÑ.

PiÓÉÈya caraÓassa bhojanapariyosÈnattÈ vuttaÑ “yÈva bhojanapariyosÈnan”ti. BhutvÈ Ègacchantassapi puna vuttanayeneva sambhÈvanicchÈya cÊvarasaÓÔhapanÈdÊni karontassa dukkaÔameva. 225. ŒrÈdhanÊyo Èvuso dhammo ÈraddhavÊriyenÈti vatthudvayaÑ ekasadisampi dvÊhi bhikkh|hi visuÑ visuÑ ÈrocitattÈ bhagavatÈ vinicchinitaÑ sabbampi vinÊtavatth|su Èropetabbanti pÈÄiyaÑ ÈropitaÑ.

VinayapiÔaka 292

226. PasÈdabhaÒÒanti kevalaÑ pasÈdamattena bhaÓanaÑ, na pana “sabhÈvato ete arahantoyevÈ”ti cintetvÈ. Tenevettha anÈpatti vuttÈ. Yadi pana “ete sabhÈvato arahantoyevÈ”ti maÒÒamÈno “Èyantu bhonto arahanto”ti-ÈdÊni vadati, na sampaÔicchitabbaÑ. 227. PadasÈ gamanaÑ sandhÈya katikÈya katattÈ “yÈnena vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha vijjÈmayiddhiÑ sandhÈya “iddhiyÈ”ti vuttaÑ. AÒÒamaÒÒaÑ rakkhantÊti “yo imamhÈ ÈvÈsÈ paÔhamaÑ pakkamissati, taÑ mayaÑ ‘arahÈ’ti jÈnissÈmÈ”ti evaÑ katikÈya katattÈ apubbÈcarimaÑ asuddhacittena gacchantÈpi saha nikkhantabhÈvato aÒÒamaÒÒaÑ rakkhanti. Keci pana “hatthapÈsaÑ avijahitvÈ aÒÒamaÒÒassa hatthaÑ gaÓhanto viya gacchantopi ‘uÔÔhetha gacchÈma, etha gacchÈmÈ’ti evaÑ saÑvidahitvÈ gamane pubbÈparaÑ gacchantopi nÈpajjatÊ”ti vadanti. EtaÑ pana adhammikaÑ katikavattanti “idha arahantoyeva vasant|ti yadi bhikkh| katikaÑ karonti, etaÑ adhammikaÑ katikavattan”ti c|ÄagaÓÔhipade vuttaÑ. HeÔÔhÈ vuttaÑ pana sabbampi katikavattaÑ sandhÈya etaÑ vuttanti amhÈkaÑ khanti, vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ. NÈnÈverajjakÈti nÈnÈjanapadavÈsino. SaÑghalÈbhoti yathÈvuÉÉhaÑ attano pÈpuÓanakoÔÔhÈso. AyaÒca paÔikkhepo iminÈva nÊhÈrena bahisÊmaÔÔhÈnaÑ avisesena saÑghalÈbhassa sÈmibhÈvÈpÈdanaÑ sandhÈya kato. Visesato pana bahisÊmaÔÔhÈnampi paricchinditvÈ ekekakoÔÔhÈsato “ettakaÑ dÈtuÑ, ÊdisaÑ vÈ dÈtuÑ, ettakÈnaÑ vÈ dÈtuÑ, Êdisassa vÈ dÈtuÑ ruccati saÑghassÈ”ti apalokanakammaÑ katvÈ dÈtuÑ vaÔÔati. 228. ŒyasmÈ ca lakkhaÓoti-ÈdÊsu ko panÈyasmÈ lakkhaÓo, kasmÈ cassa lakkhaÓoti nÈmaÑ ahosi, ko cÈyasmÈ mahÈmoggallÈno, kasmÈ ca sitaÑ pÈtvÈkÈsÊti taÑ sabbaÑ pakÈsetuÑ “yvÈyan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. LakkhaÓasampannenÈti purisalakkhaÓasampannena. BrahmasamenÈti brahmattabhÈvasamena. ¢sakaÑ hasitaÑ sitanti vuccatÊti Èha “mandahasitan”ti. AÔÔhikasa~khalikanti nayidaÑ aviÒÒÈÓakaÑ aÔÔhisa~khalikamattaÑ, atha kho eko petoti Èha “petaloke nibbattaÑ sattan”ti. Ete attabhÈvÈti petattabhÈvÈ. Na ÈpÈthaÑ ÈgacchantÊti devattabhÈvÈ viya pakatiyÈ ÈpÈthaÑ na Ègacchanti. TesaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 293

pana ruciyÈ ÈpÈthaÑ ÈgaccheyyuÑ. ManussÈnaÑ dukkhÈbhibh|tÈnaÑ1 anÈthabhÈvadassanapadaÔÔhÈnÈ karuÓÈti Èha “kÈruÒÒe kattabbe”ti. Attano ca sampattiÑ buddhaÒÈÓassa ca sampattinti paccekaÑ sampatti-saddo yojetabbo. TadubhayaÑ vibhÈvetuÑ “taÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “attano ca sampattiÑ anussaritvÈ sitaÑ pÈtvÈkÈsÊ”ti padaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. DhammadhÈt|ti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ sandhÈya vadati, dhammadhÈt|ti vÈ dhammÈnaÑ sabhÈvo. UpapattÊti jÈti. UpapattisÊsena hi tathÈr|paÑ attabhÈvaÑ vadati. DussaddhÈpayÈ honti, tadassa tesaÑ dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya. DussaddhÈpayÈti idaÒca na lakkhaÓattheraÑ sandhÈya vuttaÑ, ye pana suÓanti “evaÑ kira vuttan”ti, te sandhÈya. Atha lakkhaÓatthero kasmÈ na addasa, kimassa dibbacakkhu natthÊti? No natthi, mahÈmoggallÈno pana Èvajjento addasa, itaro anÈvajjanena na addasa.

VituÉentÊti2 vinivijjhitvÈ Éenti, asidhÈr|pamehi tikhiÓehi lohatuÓÉakehi vijjhitvÈ vijjhitvÈ ito cito ca gacchantÊti attho. TenÈha “vinivijjhitvÈ gacchantÊ”ti. “VitudantÊ”ti vÈ pÈÔho3. PhÈsuÄantarikÈhÊti bhummatthenissakkavacanaÑ. LohatuÓÉakehÊti lohasalÈkÈsadisehi, kÈÄalohamayeheva vÈ tuÓÉakehi. PasÈdussadÈti iminÈ aÔÔhisa~ghÈtamattaÑ hutvÈ paÒÒÈyamÈnÈnampi kÈyappasÈdassa balavabhÈvaÑ dasseti. PakkagaÓÉasadisÈti iminÈ pana ativiya mudusabhÈvataÑ dasseti. AcchariyaÑ vatÈti garahanacchariyaÑ nÈmetaÑ.

Cakkhubh|tÈti sampattadibbacakkhukÈ, lokassa cakkhubh|tÈti evaÑ vÈ ettha attho daÔÔhabbo. YatrÈti hetu-atthe nipÈtoti Èha “yatrÈti kÈraÓavacanan”ti. AppamÈÓe sattanikÈye, te ca kho vibhÈgena kÈmabhavÈdibhede bhave, nirayÈdibhedÈ gatiyo, nÈnattakÈyanÈnattasaÒÒÊ-ÈdiviÒÒÈÓaÔÔhitiyo, tathÈr|pe sattÈvÈse ca sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÒca me4 upanetuÑ paccakkhaÑ karontena.

GoghÈtakoti gunnaÑ abhiÓhaÑ hananako. TenÈha “vadhitvÈ vadhitvÈ”ti. TassÈti gunnaÑ hananakammassa. AparÈpariyakammassÈti aparÈpariyavedanÊyakammassa. BalavatÈ goghÈtakakammena vipÈke ______________________________________________________________ 1. KhuddÈbhibh|tÈnaÑ (Ka) 2. VituÓÉentÊti (SÊ, SyÈ) 3. PÈÔhe (SÊ) 4. SabbaÒÒutaÒÈÓakkhame (SÊ, SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 294

dÊyamÈne aladdhokÈsaÑ aparÈpariyavedanÊyaÑ, tasmiÑ vipakkavipÈke idÈni laddhokÈsaÑ “avasesakamman”ti vuttaÑ. KammasabhÈgatÈyÈti kammassa sabhÈgabhÈvena sadisabhÈvena. ŒrammaÓasabhÈgatÈyÈti ÈrammaÓassa sabhÈgabhÈvena sadisabhÈvena. YÈdise hi ÈrammaÓe pubbe taÑ kammaÑ tassa ca vipÈko pavatto, tÈdiseyeva ÈrammaÓe idaÑ kammaÑ imassa vipÈko ca pavattoti katvÈ vuttaÑ “tasseva kammassa vipÈkÈvasesenÈ”ti. Bhavati hi taÑsadisepi tabbohÈro yathÈ so eva tittiro, tÈniyeva osadhÈnÊti. YasmÈ kammasarikkhakavisaye “kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ”ti dvayameva vuttaÑ, yasmÈ ca gatinimittaÑ viya kammaÑ kammanimittaÒca kammato bhinnaÑ visuÑ hutvÈ na tiÔÔhati, tasmÈ sarikkhakavipÈkadÈnassa kÈraÓabhÈvato yattha kammasarikkhakena vipÈkena bhavitabbaÑ, tattha kammaÑ vÈ kammanimittaÑ vÈ gahetvÈ paÔisandhi hotÊti vadanti. TenevÈha “tassa kira -pa- nimittaÑ ahosÊ”ti. Tattha nimittaÑ ahosÊti pubbe kat|pacitassa pet| papattinibbattanavasena katokÈsassa tassa kammassa nimittabh|taÑ idÈni tathÈ upaÔÔhahantaÑ tassa vipÈkassa nimittaÑ ÈrammaÓaÑ ahosi. Soti goghÈtako. AÔÔhikasa~khalikapeto jÈto kammasarikkhakavipÈkavasena. 229. Pesiyo katvÈti gÈviÑ vadhitvÈ vadhitvÈ gomaÑsaÑ phÈletvÈ pesiyo katvÈ. SukkhÈpetvÈti kÈlantaraÑ ÔhapanatthaÑ sukkhÈpetvÈ. SukkhÈpitamaÑsapesÊnaÒhi vall|ra samaÒÒÈti. Nippakkhacammeti vigatapakkhacamme. Urabbhe hantÊti orabbhiko. EÄaketi aje. NivÈpapuÔÔheti attanÈ dinnanivÈpena posite asinÈ vadhitvÈ vadhitvÈ vikkiÓanto. EkaÑ miganti dÊpakamigaÑ. KÈraÓÈhÊti yÈtanÈhi1. ©atvÈti kammaÔÔhÈnaÑ ÒatvÈ. PesuÒÒupasaÑhÈravasena ito sutaÑ amutra, amutra vÈ sutaÑ idha s|cetÊti s|cako. AnayabyasanaÑ pÈpesi manusseti sambandho.

VinicchayÈmaccoti raÒÒÈ aÉÉakaraÓe Ôhapito vinicchayamahÈmatto. So hi gÈmajanakÈyaÑ k|ÔaÔÔhena vaÒcetÊti “gÈmak|Ôo”ti vuccati. Keci “tÈdisoyeva gÈmajeÔÔhako gÈmak|Ôo”ti vadanti. Samena ______________________________________________________________ 1. GhÈtanÈhi (SyÈ, Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 295

bhavitabbaÑ dhammaÔÔhoti vattabbato. Rahassa~ge nisÊdanavasena visamÈ nisajjÈ ahosi. Phusantoti theyyÈya phusanto. 230. Anissaroti mÈtugÈmo sasÈmiko attano phasse anissaro. DhaÑsitvÈti bhassitvÈ apagantvÈ. Ma~ganavasena ulatÊti ma~guli, vir|pabÊbhacchabhÈvena pavattatÊti attho. TenÈha “vir|paÑ duddasikaÑ bÊbhacchan”ti.

UddhaÑ uddhaÑ agginÈ pakkasarÊratÈya uppakkaÑ, heÔÔhato paggharaÓavasena kilinnasarÊratÈya okilinÊ, idhathÈ cito ca a~gÈrasamparikiÓÓatÈya okirinÊ. TenÈha “sÈkirÈ”ti-Èdi. A~gÈracitaketi a~gÈrasaÒcaye. SarÊrato paggharanti asuciduggandhajegucchÈni sedagatÈni. Tassa kiraraÒÒoti kÈli~gassa raÒÒo. NÈÔakinÊti naccanakicce adhigatÈ itthÊ. Sedanti sedanaÑ, tÈpananti attho.

AsÊsakaÑ kabandhaÑ hutvÈ nibbatti kammÈy|hanakÈle tathÈ nimittaggahaÓaparicayato. LÈmakabhikkh|ti hÊnÈcÈratÈya lÈmako, bhikkhuvesatÈya bhikkhÈhÈrena1 jÊvanato ca bhikkhu. CittakeÄinti cittaruciyaÑ taÑ taÑ kÊÄanto. AyamevÈti bhikkhuvatthusmiÑ vuttanayo eva. 231. NissevÈlapaÓakakaddamoti tilabÊjakÈdibhedena sevÈlenanÊlamaÓÉ|kapiÔÔhivaÓÓena udakapiÔÔhaÑ chÈdetvÈ nibbattapaÓakena kaddamena ca virahito. Sundarehi titthehÊti sukhÈvagÈhaÓaÔÔhÈnatÈya kaddamÈdidosavirahato ca sundarehi titthehi. Tato udakadahato taÑhetu, taÑ upanissÈyÈti attho. NÈgabhavanagatopi hi so rahado tato uparimanussaloke jalÈsayena sambandho hoti. Tena vuttaÑ “tato ayaÑ tapodÈ sandatÊ”ti. Atha vÈ tatoti nÈgabhavane udakadahato ayaÑ tapodÈ sandati. TaÒhi uparibh|mitalaÑ Èrohati, uÓhabhÈvena tapanato tapaÑ udakaÑ etissÈti anvatthanÈmavasena tapodÈti vuccati. Petalokoti petÈnaÑ ÈvÈsaÔÔhÈnaÑ. Keci pana “petalokoti lohakumbhÊnirayÈ idhÈdhippetÈ”ti vadanti, nagarassa ______________________________________________________________ 1. BhikkhÈcÈrena (SyÈ)

VinayapiÔaka 296

pana parito pabbatapÈdavanantaresu bah| petÈvÈsÈpi santeva. SvÈyamattho petavatthupÈÄiyÈ lakkhaÓasaÑyuttena imÈya ca vinÊtavatthupÈÄiyÈ dÊpetabbo.

KatahatthÈti thirataraÑ lakkhesu avirajjhanasarakkhepÈ. ¢disÈ pana tattha vasÊbh|tÈ katahatthÈ nÈma honti, tasmÈ yo sippameva uggaÓhÈti, so katahattho nÈma na hoti, ime pana katahatthÈ, ciÓÓavasÊbhÈvÈti vuttaÑ hoti. Sippadassanavasena kataÑ rÈjakulÈni upecca asanaÑ sarakkhepo etehÊti katupÈsanÈ, rÈjakulÈdÊsu dassitasippÈti vuttaÑ hoti. Pabhaggoti parÈjito. 232. Dosadassana pubbaka r|pa virÈga bhÈvanÈ sa~khÈta paÔipakkha bhÈvanÈvasena paÔighasaÒÒÈnaÑ suppahÊnattÈ mahatÈpi saddena ar|pasamÈpattito na vuÔÔhÈti, tathÈ pana na suppahÊnattÈ sabbar|pÈvacarasamÈpattito vuÔÔhÈnaÑ siyÈti idha ÈneÒjasamÈdhÊti catutthajjhÈnasamÈpatti adhippetÈti Èha “anejaÑ acalaÑ kÈyavÈcÈvipphandavirahitaÑ catutthajjhÈnasamÈdhin”ti. AÒÒattha pana samÈdhipaccanÊkÈnaÑ atid|ratÈya na iÒjatÊti ÈneÒjoti ar|pÈvacarasamÈdhi vuccati. SamÈdhiparipanthake dhammeti vitakkavicÈradike sandhÈya vadati. VitakkÈdÊsu ÈdÊnavasallakkhaÓassa na suÔÔhukatabhÈvaÑ sandhÈyÈha “na suÔÔhu parisodhetvÈ”ti.

Nanu cÈyamÈyasmÈ mahÈmoggallÈno bhagavato paÔhamavasseva abhinavappatta-arahatto, idaÒca uttarimanussadhammapÈrÈjikaÑ vÊsatimavassato upari paÒÒattaÑ, kathaÑ imassa vatthuno imasmiÑ pÈrÈjike bhagavatÈ vinicchitabhÈvo vuttoti? NÈyaÑ doso. AyaÒhettha ÈcariyÈnaÑ kathÈmaggo–apaÒÒattepi sikkhÈpade therassa vacanaÑ sutvÈ “attano appatir|paÑ uttarimanussadhammaÑ esa vadatÊ”ti maÒÒamÈnÈ bhikkh| therassa dosaÑ ÈropentÈ ujjhÈyiÑsu. BhagavÈ ca therassa tathÈvacane kÈraÓaÑ dassetvÈ niddosabhÈvaÑ karonto “anÈpatti bhikkhave moggallÈnassÈ”ti Èha. Sa~gÊtikÈrakÈ pana uttarimanussadhammÈdhikÈrattÈ tampi vatthuÑ ÈnetvÈ idha Èropesunti.

SÈvakÈnaÑ uppaÔipÈÔiyÈ anussaraÓaÑ natthÊti dassetuÑ “na uppaÔipÈÔiyÈ”ti Èha. AsaÒÒasamÈpattinti saÒÒÈvirÈgabhÈvanÈya

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 297

vÈyokasiÓanibbattitaÑ catutthajjhÈnasamÈpattiÑ vadati. PubbenivÈsaÒÈÓaÑ cutipaÔisandhiÑ gaÓhantampi anantarapaccayakkamavantÈnaÑ ar|padhammÈnaÑ vaseneva gaÓhÈtÊti Èha “tatiye attabhÈve cutimeva addasÈ”ti. Nayato sallakkhesÊti vaÔÔe saÑsaraÓakasattÈnaÑ khandhÈnaÑ abhÈvakÈlo nÈma natthi, asaÒÒabhave pana acittakÈ hutvÈ paÒca kappasatÈni pavattanti, iminÈ nayena sallakkhesi. DukkaraÑ katanti khandhavikalassa pubbenivÈsassa anussaraÓaÑ ÔhapetvÈ sammÈsambuddhaÑ na sakkÈ aÒÒehi kÈtunti nayato sallakkhentenapi dukkaraÑ katanti adhippÈyo. PaÔividdhÈti paÔividdhasadisÈ. YathÈ nÈma koci dhanusippe katahattho ekaÑ kesasa~khÈtaÑ vÈlaÑ satakkhattuÑ vidÈletvÈ tato ekaÑ aÑsuÑ gahetvÈ vÈti~gaÓaphalassa majjhaÔÔhÈne bandhitvÈ aparaÑ aÑsuÑ kaÓÉassa aggakoÔiyaÑ yathÈ tassa aÑsussa |kÈmattaÑ vÈ likkhÈmattaÑ vÈ kaÓÉassa aggakoÔito adhikaÑ hutvÈ tiÔÔhati, evaÑ bandhitvÈ usabhamatte ÔhÈne Ôhito kaÓÉabaddhÈya vÈlakoÔiyÈ vÈti~gaÓabaddhaÑ vÈlassa koÔiÑ paÔivijjheyya, evameva iminÈpi kataÑ dukkaranti vuttaÑ hoti. Etadagganti eso aggo. Yadidanti yo ayaÑ. Li~gavipallÈsavasenetaÑ vuttaÑ.

VinÊtavatthuvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

NigamanavaÓÓanÈ

223. IdhÈti imasmiÑ bhikkhuvibha~ge. UddiÔÔhÈti idha pÈtimokkhavasena anosÈritattÈ cattÈro pÈrÈjikÈva uddiÔÔhÈ kathitÈti attho gahetabbo. Yadi evaÑ heÔÔhÈ thullaccayadukkaÔÈnampi vuttattÈ pÈrÈjikÈva uddiÔÔhÈti kasmÈ vuttÈti? PÈrÈjikÈdhikÈrattÈ santesupi thullaccayadukkaÔesu idha pÈrÈjikÈva vuttÈ. YesaÑ -pa- asaÑvÈsoti imamatthaÑ vÈ dÊpetukÈmo taÑsambandhena “uddiÔÔhÈ cattÈro pÈrÈjikÈ”ti Èha. TatthÈyasmanteti-ÈdikaÑ pana anuÒÒÈtapÈtimokkhuddesakkamopi ayameva, nÈÒÒoti dassanatthaÑ vuttaÑ. BhikkhunÊnaÑ asÈdhÈraÓÈni cattÈrÊti ubbhajÈÓumaÓÉalikÈ vajjapaÔicchÈdikÈ ukkhittÈnuvattikÈ aÔÔhavatthukÈti imÈni cattÈri bhikkhunÊnaÑ bhikkh|hi asÈdhÈraÓÈni nÈma. Etesu ubbhajÈÓumaÓÉalikÈ nÈma yÈ kÈyasaÑsaggarÈgena avassutÈ teneva rÈgena avassutassa manussapurisassa akkhakÈnaÑ adho

VinayapiÔaka 298

jÈÓumaÓÉalÈnaÑ kapparÈnaÒca upari yena kenaci sarÊrÈvayavena ÈmasanÈdiÑ sÈdiyati, tassÈ adhivacanaÑ. YÈ pana bhikkhunÊ aÒÒissÈ bhikkhuniyÈ pÈrÈjitasa~khÈtaÑ vajjaÑ jÈnaÑ paÔicchÈdeti, sÈ vajjapaÔicchÈdikÈ nÈma. Samaggena pana saÑghena ukkhittaÑ bhikkhuÑ yÈ bhikkhunÊ yaÑdiÔÔhiko so hoti1, tassÈ diÔÔhiyÈ gahaÓavasena anuvattati, sÈ ukkhittÈnuvattikÈ nÈma. YÈ pana kÈyasaÑsaggarÈgena tintÈ tathÈvidhasseva purisassa hatthaggahaÓaÑ vÈ sa~ghÈÔikaÓÓaggahaÓaÑ vÈ sÈdiyati, kÈyasaÑsaggasa~khÈtassa asaddhammassa paÔisevanatthÈya purisassa hatthapÈse santiÔÔhati vÈ, tattha ÔhatvÈ sallapati vÈ, sa~ketaÑ vÈ gacchati, purissa ÈgamanaÑ vÈ sÈdiyati, kenaci vÈ paÔicchannokÈsaÑ pavisati, hatthapÈse vÈ ÔhatvÈ kÈyaÑ upasaÑharati, ayaÑ aÔÔhavatthukÈ nÈmÈti veditabbaÑ.

VatthuvipannÈti pabbajjupasampadÈya avatthubhÈvato vatthuvipannÈ. NesaÒhi “na bhikkhave paÓÉako pabbÈjetabbo, yo pabbÈjeyya, Èpatti dukkaÔassÈ”ti-ÈdinÈ pabbajjÈ upasampadÈ ca paÔikkhittÈ. TasmÈ te bhikkhubhÈvÈya abhabbattÈ pÈrÈjikÈpannasadisatÈya “pÈrÈjikÈ”ti vuttÈ. TabbhÈvabhÈvitÈya bhikkhubhÈvo vasati etthÈti vatthu, puggalÈnaÑ bhikkhubhÈvÈrahatÈ. SÈ pana pabbajjakkhandhakÈgatasabbadosavirahitasampattiyuttatÈ. TaÑ vipannaÑ paÓÉakabhÈvÈdiyogena yesaÑ te vatthuvipannÈ. AhetukapaÔisandhikÈti iminÈ tesaÑ vipÈkÈvaraÓena samannÈgatabhÈvaÑ dassento maggÈvaraÓe kÈraÓamÈha. PÈrÈjikÈpannasadisattÈ pÈrÈjikÈ. TheyyasaÑvÈsakÈdikammaÑ mÈtughÈtÈdikaÑ viya ÈnantariyaÑ na hotÊti Èha “imesaÑ tiÓÓaÑ saggo avÈrito”ti.

DÊghatÈya lambamÈnaÑ a~gajÈtametassati lambÊ. So ettÈvatÈ na pÈrÈjiko, atha kho yadÈ anabhiratiyÈ pÊÄito attano a~gajÈtaÑ mukhe vÈ vaccamagge vÈ paveseti, tadÈ pÈrÈjiko hoti. Mudu piÔÔhi etassÈti mudupiÔÔhiko, kataparikammÈya mudukÈya piÔÔhiyÈ samannÈgato. Sopi yadÈ anabhiratiyÈ pÊÄito attano a~gajÈtaÑ attano mukhavaccamaggesu aÒÒataraÑ paveseti, tadÈ pÈrÈjiko hoti. Parassa a~gajÈtaÑ attano mukhena gaÓhÈtÊti yo anabhiratiyÈ pÊÄito parassa suttassa vÈ pamattassa vÈ a~gajÈtaÑ attano ______________________________________________________________ 1. SuddhadiÔÔhikÈ hoti (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 299

mukhena gaÓhÈti. Parassa a~gajÈte abhinisÊdatÊti yo anabhiratiyÈ pÊÄito parassa a~gajÈtaÑ kammaniyaÑ disvÈ attano vaccamaggena tass|pari nisÊdati, taÑ attano vaccamaggaÑ pavesetÊti attho.

EtthÈha–mÈtughÈtakapitughÈtaka-arahantaghÈtakÈ tatiyapÈrÈjikaÑ ÈpannÈ, bhikkhunÊd|sako lambÊ-Èdayo cattÈro paÔhamapÈrÈjikaÑ ÈpannÈ evÈti kathaÑ catuvÊsatÊti? Vuccate–mÈtughÈtakÈdayo hi cattÈro idha anupasampannÈ eva adhippetÈ, lambÊ-Èdayo cattÈro kiÒcÈpi paÔhamapÈrÈjikena sa~gahitÈ, yasmÈ pana etena1 pariyÈyena methunaÑ dhammaÑ appaÔisevino honti, tasmÈ visuÑ vuttÈti. Etena1 pariyÈyenÈti ubhinnaÑ rÈgapariyuÔÔhÈnasa~khÈtena pariyÈyena. Dutiyavikappe kaccitthÈti ettha kacci atthÈti padacchedo veditabbo.

NigamanavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti samantapÈsÈditÈya vinayasaÑvaÓÓanÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

CatutthapÈrÈjikavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ekena (SÊ, SyÈ)

2. SaÑghÈdisesakaÓÉa

1. SukkavissaÔÔhisikkhÈpadavaÓÓanÈ

IdÈni pÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈsamanantarÈ yÈ terasakÈdisaÑvaÓÓanÈ samÈraddhÈ, tassÈpi–

AnÈkulÈ asandehÈ, paripuÓÓavinicchayÈ. AtthabyaÒjanasampannÈ, hoti sÈratthadÊpanÊ.

TerasakassÈti terasa sikkhÈpadÈni parimÈÓÈni assa kaÓÉassÈti terasakaÑ, tassa terasakassa kaÓÉassÈti attho. 234. Anabhiratoti aÒÒattha gihibhÈvaÑ patthayamÈno vuccati, idha pana kÈmarÈgavasena ukkaÓÔhitatÈya vikkhittacittatÈya samannÈgato adhippetoti Èha “vikkhittacitto”ti-Èdi. 236-237. SaÒcetanikÈti ettha saÑ-saddo vijjamÈnatthatÈya sÈtthakoti dassento Èha “saÑvijjati cetanÈ assÈ”ti. Tattha cetanÈti vÊtikkamavasappavattÈ pubbabhÈgacetanÈ. AssÈti sukkavissaÔÔhiyÈ. ImasmiÑ vikappe ika-saddassa visuÑ attho natthÊti Èha “saÒcetanÈva saÒcetanikÈ”ti. IdÈni saÑ-saddassa atthaÑ anapekkhitvÈ ika-saddova assatthi-atthaÑ pakÈsetÊti dassento “saÒcetanÈ vÈ assÈ atthÊti saÒcetanikÈ”ti dutiyavikappamÈha. SaÑvijjati cetanÈ assÈti padabhÈjane vattabbe byaÒjane ÈdaraÑ akatvÈ “jÈnanto”ti-Èdi vuttaÑ. UpakkamÈmÊti jÈnantoti mocanatthaÑ upakkamÈmÊti jÈnanto.

Œsayabhedatoti pittÈdi-Èsayabhedato. BuddhapaccekabuddhÈnampi hi raÒÒopi cakkavattissa pittasemhapubbalohitÈsayesu cat|su aÒÒataro Èsayo hotiyeva, mandapaÒÒÈnaÑ pana cattÈropi ÈsayÈ honti. DhÈtunÈnattatoti pathavÊdhÈtu-ÈdÊnaÑ catunnaÑ dhÈt|naÑ, cakkhÈdÊnaÑ vÈ aÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ, rasasoÓitÈdÊnaÑ vÈ dhÈt|naÑ nÈnattato.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 301

VatthisÊsanti vatthipuÔassa1 abbhantare matthakapassaÑ. “RÈga -pa- asakkonto”ti rÈgapariyuÔÔhÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. RÈjÈ pana “sambhavassa sakalakÈyo ÔhÈnan”ti sutapubbattÈ vÊmaÑsanatthaÑ evamakÈsÊti vadanti. Dakasotanti muttamaggaÑ, a~gajÈtappadesanti vuttaÑ hoti. DakasotorohaÓato paÔÔhÈya pana upÈdinnato vinimuttatÈya sambhave utusamuÔÔhÈnameva r|paÑ avasissati, sesaÑ tisamuÔÔhÈnaÑ natthÊti veditabbaÑ. ŒpodhÈtuyÈ santÈnavasena pavattamÈnÈya avatthÈviseso sambhavo, so catusamuÔÔhÈniko aÔÔhakathÈyaÑ catusamuÔÔhÈnikesu sambhavassa vuttattÈ. So pana soÄasavassakÈle uppajjati, tassa rÈgavasena ÔhÈnÈcÈvanaÑ hotÊti vadanti, tasmÈ yaÑ vuttaÑ kathÈvatthu-aÔÔhakathÈyaÑ2 “sukkavissaÔÔhi nÈma rÈgasamuÔÔhÈnÈ hotÊ”ti, taÑ sambhavassa ÔhÈnÈcÈvanaÑ sandhÈya vuttanti veditabbaÑ, na pana sambhavo cittasamuÔÔhÈnoyevÈti dÊpetuÑ, teneva tattha vissaÔÔhiggahaÓaÑ kataÑ. “KhÊÓÈsavÈnaÑ pana brahmÈnaÒca sambhavo natthÊ”ti ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ, tasmÈ yaÑ vuttaÑ kathÈvatthu-aÔÔhakathÈyaÑ2 “tÈsaÑ devatÈnaÑ sukkavissaÔÔhi nÈma natthÊ”ti, tampi ÔhÈnÈcÈvanaÑ sandhÈya vuttanti gahetabbaÑ, na pana devatÈnaÑ sabbaso sambhavassa abhÈvaÑ sandhÈya. Channampi pana kÈmÈvacaradevatÈnaÑ kÈmÈ pÈkatikÈyeva. ManussÈ viya hi te dvayaÑdvayasamÈpattivaseneva methunaÑ paÔisevanti, kevalaÑ pana nissandÈbhÈvo tesaÑ vattabbo. Ta~khaÓikapariÄÈhav|pasamÈvahaÑ samphassasukhameva hi tesaÑ kÈmakiccaÑ. Keci pana “cÈtumahÈrÈjikatÈvatiÑsÈnaÑyeva dvayaÑdvayasamÈpattiyÈ kÈmakiccaÑ ijjhati, yÈmÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ Èli~ganamattena, tusitÈnaÑ hatthÈmasanamattena, nimmÈnaratÊnaÑ hasitamattena, paranimmitavasavattÊnaÑ olokitamattena kÈmakiccaÑ ijjhatÊ”ti vadanti, taÑ aÔÔhakathÈyaÑ paÔikkhittaÑ tÈdisassa kÈmesu virajjanassa tesu abhÈvato kÈmÈnaÒca uttaruttari paÓÊtatarapaÓÊtatamabhÈvato.

TathevÈti “mocanassÈdena nimitte upakkamato”ti-ÈdiÑ atidissati. “VissaÔÔhÊti ÔhÈnato cÈvanÈ vuccatÊ”ti vuttattÈ “dakasotaÑ otiÓÓamatte”ti kasmÈ vuttanti Èha “dakasotorohaÓaÒcetthÈ”ti-Èdi. EtthÈti tÊsupi vÈdesu. AdhivÈsetvÈti nimitte ______________________________________________________________ 1. VatthipuÔakassa (Ka) 2. Abhi-®Ôha 3. 160 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 302

upakkamitvÈ puna vippaÔisÈre uppanne adhivÈsetvÈ. AntarÈ nivÈretunti ÔhÈnato cutaÑ dakasotaÑ otarituÑ adatvÈ antarÈ nivÈretuÑ. TenÈha ÔhÈnÈ cutaÑhi avassaÑ dakasotaÑ otaratÊti. ®hÈnÈcÈvanamattenevÈti dakasotaÑ anotiÓÓepÊti adhippÈyo. Ettha ca “sakalo kÈyo ÔhÈnan”ti vÈde ÔhÈnÈcÈvanaÑ vadantena sakalasarÊrato cutassapi dakasotorohaÓato pubbe appamattakassa antarÈÄassa sambhavato vuttaÑ. SakalasarÊre vÈ tasmiÑ tasmiÑ padese Ôhitassa ÔhÈnÈ cutaÑ sandhÈya “ÔhÈnÈcÈvanamattenevÈ”ti vuttaÑ. Nimitte upakkamantassevÈti mocanassÈdena upakkamantassa. HatthaparikammÈdÊsu satipi mocanassÈde nimitte upakkamÈbhÈvato natthi ÈpattÊti Èha “hatthaparikamma -pa- anÈpattÊ”ti. AyaÑ sabbÈcariyasÈdhÈraÓavinicchayoti “dakasotorohaÓaÒcetthÈ”ti-ÈdinÈ vutto tiÓÓampi ÈcariyÈnaÑ sÈdhÈraÓo vinicchayo.

KhobhakaraÓapaccayo nÈma visabhÈgabhesajjasenÈsanÈhÈrÈdipaccayo. AtthakÈmatÈya vÈ anatthakÈmatÈya vÈti pasannÈ atthakÈmatÈya, kuddhÈ anatthakÈmatÈya. AtthÈya vÈ anatthÈya vÈti sabhÈvato bhavitabbÈya atthÈya vÈ anatthÈya vÈ. UpasaÑharantÊti attano devÈnubhÈvena upanenti. BodhisattamÈtÈ viya puttapaÔilÈbhanimittanti tadÈ kira pure puÓÓamÈya sattamadivasato paÔÔhÈya vigatasurÈpÈnaÑ mÈlÈgandhÈdivibh|tisampannaÑ nakkhattakÊÄaÑ anubhavamÈnÈ bodhisattamÈtÈ sattame divase pÈtova uÔÔhÈya gandhodakena nhÈyitvÈ sabbÈla~kÈravibh|sitÈ varabhojanaÑ bhuÒjitvÈ uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya sirigabbhaÑ pavisitvÈ sirisayane nipannÈ niddaÑ okkamamÈnÈ imaÑ supinaÑ addasa–cattÈro kira naÑ mahÈrÈjÈno sayaneneva saddhiÑ ukkhipitvÈ anotattadahaÑ netvÈ nhÈpetvÈ dibbavatthaÑ nivÈsetvÈ dibbagandhehi vilimpetvÈ dibbapupphÈni piÄandhitvÈ tato avid|re rajatapabbato, tassa anto kanakavimÈnaÑ atthi. TasmiÑ pÈcÊnato sÊsaÑ katvÈ nipajjÈpesuÑ. Atha bodhisatto setavaravÈraÓo hutvÈ tato avid|re eko suvaÓÓapabbato, tattha caritvÈ tato oruyha rajatapabbataÑ abhiruhitvÈ kanakavimÈnaÑ pavisitvÈ mÈtaraÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dakkhiÓapassaÑ phÈletvÈ kucchiÑ paviÔÔhasadiso ahosi. ImaÑ supinaÑ sandhÈya etaÑ vuttaÑ “bodhisattamÈtÈ viya puttapaÔilÈbhanimittan”ti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 303

PaÒca mahÈsupineti1 mahantehi purisehi passitabbato mahantÈnaÒca atthÈnaÑ nimittabhÈvato mahÈsupine. Te pana paÒca mahÈsupine neva lokiyamahÈjano passati, na mahÈrÈjÈno, na cakkavattirÈjÈno, na aggasÈvakÈ, na paccekabuddhÈ, na sammÈsambuddhÈ, eko sabbaÒÒubodhisattoyeva passati. Tena vuttaÑ “bodhisatto viyapaÒca mahÈsupine”ti. AmhÈkaÒca pana bodhisatto kadÈ te supine passÊti? “Sve buddho bhavissÈmÊ”ti cÈtuddasiyaÑ pakkhassa rattivibhÈyanakÈle passi. KÈlavasena hi divÈ diÔÔho supino na sameti, tathÈ paÔhamayÈme majjhimayÈme ca. PacchimayÈme balavapacc|se pana asitapÊtasÈyite sammÈpariÓÈmagate kÈyasmiÑ ojÈya patiÔÔhitÈya aruÓe uggacchamÈne diÔÔhasupino sameti. IÔÔhanimittaÑ supinaÑ passanto iÔÔhaÑ paÔilabhati, aniÔÔhanimittaÑ passanto aniÔÔhaÑ, tasmÈ bodhisattopi supinaÑ passanto rattivibhÈyanakÈle passi.

Ke pana te paÒca mahÈsupinÈti? TathÈgatassa arahato sammÈsambuddhassa pubbeva sambodhÈ anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato paÒca mahÈsupinÈ pÈturahesuÑ2–ayaÑ mahÈpathavÊ mahÈsayanaÑ ahosi, himavÈ pabbatarÈjÈ bimbohanaÑ ahosi, puratthime samudde vÈmahattho ohito ahosi, pacchime samudde dakkhiÓahattho ohito ahosi, dakkhiÓasamudde ubho pÈdÈ ohitÈ ahesuÑ, ayaÑ paÔhamo mahÈsupino pÈturahosi.

Puna ca paraÑ dabbatiÓasa~khÈtÈ tiriyÈ nÈma tiÓajÈti na~galamattena rattadaÓÉena nÈbhito uggantvÈ tassa passantasseva vidatthimattaÑ ratanamattaÑ byÈmamattaÑ yaÔÔhimattaÑ gÈvutamattaÑ aÉÉhayojanamattaÑ yojanamattanti evaÑ uggantvÈ anekayojanasahassaÑ nabhaÑ Èhacca ÔhitÈ ahosi, ayaÑ dutiyo mahÈsupino pÈturahosi.

Puna ca paraÑ setÈ kimÊ kaÓhasÊsÈ pÈdehi ussakkitvÈ yÈva jÈÓumaÓÉalÈ paÔicchÈdesuÑ, ayaÑ tatiyo mahÈsupino pÈturahosi.

Puna ca paraÑ cattÈro sakuÓÈ nÈnÈvaÓÓÈ cat|hi disÈhi ÈgantvÈ pÈdam|le nipatitvÈ sabbasetÈ sampajjiÑsu, ayaÑ catuttho mahÈsupino pÈturahosi. ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ôha 3. 71 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 2. 210 piÔÔhepi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 304

Puna ca paraÑ bodhisatto mahato mÊÄhapabbatassa upar|pari ca~kamati alippamÈno mÊÄhena, ayaÑ paÒcamo mahÈsupino pÈturahosi. Ime paÒca mahÈsupinÈ.

Tattha paÔhamo anuttarÈya sammÈsambodhiyÈ pubbanimittaÑ, dutiyo ariyassa aÔÔha~gikassa maggassa devamanussesu suppakÈsitabhÈvassa pubbanimittaÑ, tatiyo bah|naÑ odÈtavasanÈnaÑ gihÊnaÑ bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ saraÓagamanassa pubbanimittaÑ, catuttho khattiyÈdÊnaÑ catunnaÑ vaÓÓÈnaÑ tathÈgatappavedite dhammavinaye agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajitvÈ anuttaravimuttisacchikiriyÈya pubbanimittaÑ, paÒcamo catunnaÑ paccayÈnaÑ lÈbhitÈya tesu ca anupalittabhÈvassa pubbanimittaÑ.

Apica yaÑ so cakkavÈÄamahÈpathaviÑ sirisayanabh|taÑ addasa, taÑ buddhabhÈvassa pubbanimittaÑ. YaÑ himavantaÑ pabbatarÈjÈnaÑ bimbohanaÑ addasa, taÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓabimbohanassa pubbanimittaÑ. YaÑ cattÈro hatthapÈde samuddassa upar|paribhÈgena gantvÈ cakkavÈÄamatthake Ôhite addasa, taÑ dhammacakkassa appaÔivattiyabhÈve pubbanimittaÑ. YaÑ attÈnaÑ uttÈnakaÑ nipannaÑ addasa, taÑ tÊsu bhavesu avakujjÈnaÑ sattÈnaÑ uttÈnamukhabhÈvassa pubbanimittaÑ. YaÑ akkhÊni ummÊletvÈ passanto viya ahosi, taÑ dibbacakkhupaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ. YaÑ yÈvabhavaggÈ ekÈlokaÑ ahosi, taÑ anÈvaraÓaÒÈÓassa pubbanimittaÑ. SesaÑ vuttanayameva. Iti taÑtaÑvisesÈdhigamanimittabh|te paÒca mahÈsupine passi. Tena vuttaÑ “bodhisatto viya paÒca mahÈsupine”ti.

KosalarÈjÈ viya soÄasa supineti–

“UsabhÈ rukkhÈ gÈviyo gavÈ ca, Asso kaÑso si~gÈlÊ ca kumbho. PokkharaÓÊ ca apÈkacandanaÑ, LÈb|ni sÊdanti silÈ plavanti.

MaÓÉ|kiyo kaÓhasappe gilanti, KÈkaÑ suvaÓÓÈ parivÈrayanti. TasÈ vakÈ eÄakÈnaÑ bhayÈ hÊ”ti1–

Ime soÄasa supine passanto kosalarÈjÈ viya. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 18 piÔÔhe JÈtake.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 305

1. EkadivasaÑ kira kosalarÈjÈ rattiÑ nidd|pagato pacchimayÈme soÄasa supine passi1. Tattha cattÈro aÒjanavaÓÓÈ kÈÄa-usabhÈ “yujjhissÈmÈ”ti cat|hi disÈhi rÈja~gaÓaÑ ÈgantvÈ “usabhayuddhaÑ passissÈmÈ”ti mahÈjane sannipatite yujjhanÈkÈraÑ dassetvÈ naditvÈ gajjitvÈ ayujjhitvÈva paÔikkantÈ. ImaÑ paÔhamaÑ supinaÑ addasa. 2. KhuddakÈ rukkhÈ ceva gacchÈ ca pathaviÑ bhinditvÈ vidatthimattampi ratanamattampi anuggantvÈva pupphanti ceva phalanti ca. ImaÑ dutiyaÑ addasa. 3. GÈviyo tadahujÈtÈnaÑ vacchÈnaÑ khÊraÑ pivantiyo addasa. AyaÑ tatiyo supino. 4. DhuravÈhe ÈrohapariÓÈhasampanne mahÈgoÓe yugaparamparÈya ayojetvÈ taruÓe godamme dhure yojente addasa, te dhuraÑ vahituÑ asakkontÈ chaÉÉetvÈ aÔÔhaÑsu, sakaÔÈni nappavattiÑsu. AyaÑ catuttho supino. 5. EkaÑ ubhatomukhaÑ assaÑ addasa, tassa ubhosu passesu yavasÊsaÑ denti, so dvÊhipi mukhehi khÈdati. AyaÑ paÒcamo supino. 6. MahÈjano satasahassagghanakaÑ suvaÓÓapÈtiÑ sammajjitvÈ “idha passÈvaÑ karohÊ”ti ekassa jarasi~gÈlassa upanÈmesi, taÑ tattha passÈvaÑ karontaÑ addasa. AyaÑ chaÔÔho supino. 7. Eko puriso rajjuÑ vaÔÔetvÈ pÈdam|le nikkhipati tena nisinnapÊÔhassa heÔÔhÈ sayitÈ chÈtasi~gÈlÊ tassa ajÈnantasseva taÑ khÈdati. ImaÑ sattamaÑ supinaÑ addasa. 8. RÈjadvÈre bah|hi tucchakumbhehi parivÈretvÈ ÔhapitaÑ ekaÑ mahantaÑ p|ritakumbhaÑ addasa, cattÈropi panavaÓÓÈ cat|hi disÈhi cat|hi anudisÈhi ca ghaÔehi udakaÑ ÈharitvÈ p|ritakumbhameva p|renti, p|ritap|ritaÑ udakaÑ uttaritvÈ palÈyati, tepi punappunaÑ tattheva udakaÑ ÈsiÒcanti, tucchakumbhe olokentÈpi natthi. AyaÑ aÔÔhamo supino. ______________________________________________________________ 1. JÈtaka-®Ôha 1. 355 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 306

9. EkaÑ paÒcapadumasaÒchannaÑ gambhÊraÑ sabbatotitthaÑ pokkharaÓiÑ addasa, samantato dvipadacatuppadÈ otaritvÈ tattha pÈnÊyaÑ pivanti, tassÈ majjhe gambhÊraÔÔhÈne udakaÑ ÈvilaÑ, tÊrappadese dvipadacatuppadÈnaÑ akkamanaÔÔhÈne acchaÑ vippasannaÑ anÈvilaÑ. AyaÑ navamo supino. 10. EkissÈyeva ca kumbhiyÈ paccamÈnaÑ odanaÑ apÈkaÑ addasa, “apÈkan”ti vicÈretvÈ vibhajitvÈ ÔhapitaÑ viya tÊhÈkÈrehi paccamÈnaÑ ekasmiÑ passe atikilinno hoti, ekasmiÑ uttaÓÉulo, ekasmiÑ supakkoti. AyaÑ dasamo supino. 11. SatasahassagghanakaÑ candanasÈraÑ p|titakkena vikkiÓante addasa. AyaÑ ekÈdasamo supino. 12. TucchalÈb|ni udake sÊdantÈni addasa. AyaÑ dvÈdasamo supino. 13. MahantamahantÈ k|ÔÈgÈrappamÈÓÈ ghanasilÈ nÈvÈ viya udake plavamÈnÈ addasa. AyaÑ terasamo supino. 14. KhuddakamadhukapupphappamÈÓÈ maÓÉ|kiyo mahante kaÓhasappe vegena anubandhitvÈ uppalanÈÄe viya chinditvÈ maÑsaÑ khÈditvÈ gilantiyo addasa. AyaÑ cuddasamo supino. 15. Dasahi asaddhammehi samannÈgataÑ gÈmagocaraÑ kÈkaÑ kaÒcanavaÓÓavaÓÓatÈya “suvaÓÓÈ”ti laddhanÈme suvaÓÓarÈjahaÑse1 parivÈrente addasa. AyaÑ pannarasamo supino. 16. Pubbe dÊpino eÄake khÈdanti, te pana eÄake dÊpino anubandhitvÈ murÈmurÈti khÈdante addasa, athaÒÒe tasÈ vakÈ eÄake d|ratova disvÈ tasitÈ tÈsappattÈ hutvÈ eÄakÈnaÑ bhayÈ palÈyitvÈ gumbagahanÈni pavisitvÈ nilÊyiÑsu. AyaÑ soÄasamo supino. 1. Tattha adhammikÈnaÑ rÈj|naÑ adhammikÈnaÒca manussÈnaÑ kÈle loke viparivattamÈne kusale osanne akusale ussanne lokassa ______________________________________________________________ 1. KaÒcanavaÓÓapaÓÓatÈya supaÓÓÈti laddhanÈme supaÓÓarÈjahaÑse (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 307

parihÊnakÈle devo na sammÈ vassissati, meghapÈdÈ chijjissanti, sassÈni milÈyissanti, dubbhikkhaÑ bhavissati, vassitukÈmÈ viya cat|hi disÈhi meghÈ uÔÔhahitvÈ itthikÈhi Ètape patthaÔÈnaÑ vÊhi-ÈdÊnaÑ temanabhayena anto pavesitakÈle purisesu kudÈlapiÔake ÈdÈya ÈÄibandhanatthÈya nikkhantesu vassanÈkÈraÑ dassetvÈ gajjitvÈ vijjulatÈ nicchÈretvÈ usabhÈ viya ayujjhitvÈ avassitvÈva palÈyissanti. AyaÑ paÔhamassa vipÈko. 2. Lokassa parihÊnakÈle manussÈnaÑ parittÈyukakÈle sattÈ tibbarÈgÈ bhavissanti, asampattavayÈva kumÈriyo purisantaraÑ gantvÈ utuniyo ceva gabbhiniyo ca hutvÈ puttadhÊtÈhi vaÉÉhissanti. KhuddakarukkhÈnaÑ pupphaÑ viya hi tÈsaÑ utunibhÈvo, phalaÑ viya ca puttadhÊtaro bhavissanti. AyaÑ dutiyassa vipÈko. 3. ManussÈnaÑ jeÔÔhÈpacÈyikakammassa naÔÔhakÈle sattÈ mÈtÈpit|su vÈ sassusasuresu vÈ lajjaÑ anupaÔÔhapetvÈ sayameva kuÔumbaÑ saÑvidahantÈva ghÈsacchÈdanamattampi mahallakÈnaÑ dÈtukÈmÈ dassanti, adÈtukÈmÈ na dassanti, mahallakÈ anÈthÈ hutvÈ asayaÑvasÊ dÈrake ÈrÈdhetvÈ jÊvissanti tadahujÈtÈnaÑ vacchÈnaÑ khÊraÑ pivantiyo mahÈgÈviyo viya. AyaÑ tatiyassa vipÈko. 4. AdhammikarÈj|naÑ kÈle adhammikarÈjÈno paÓÉitÈnaÑ paveÓikusalÈnaÑ kammanittharaÓasamatthÈnaÑ mahÈmattÈnaÑ yasaÑ na dassanti, dhammasabhÈyaÑ vinicchayaÔÔhÈnepi paÓÉite vohÈrakusale mahallake amacce na Ôhapessanti. TabbiparÊtÈnaÑ pana taruÓataruÓÈnaÑ yasaÑ dassanti, tathÈr|pe eva ca vinicchayaÔÔhÈne Ôhapessanti, te rÈjakammÈni ceva yuttÈyuttaÒca ajÈnantÈ neva taÑ yasaÑ ukkhipituÑ sakkhissanti, na rÈjakammÈni nittharituÑ, te asakkontÈ kammadhuraÑ chaÉÉessanti, mahallakÈpi paÓÉitÈ amaccÈ yasaÑ alabhantÈ kiccÈni nittharituÑ samatthÈpi “kiÑ amhÈkaÑ etehi, mayaÑ bÈhirakÈ jÈtÈ, abbhantarikÈ taruÓadÈrakÈ jÈnissantÊ”ti uppannÈni kammÈni na karissanti, evaÑ sabbathÈpi tesaÑ rÈj|naÑ hÈniyeva bhavissati, dhuraÑ vahituÑ asamatthÈnaÑ vacchadammÈnaÑ dhure yojitakÈlo viya,

VinayapiÔaka 308

dhuravÈhÈnaÒca mahÈgoÓÈnaÑ yugaparamparÈya ayojitakÈlo viya bhavissati. AyaÑ catutthassa vipÈko. 5. AdhammikarÈjakÈleyeva adhammikabÈlarÈjÈno adhammike lolamanusse vinicchaye Ôhapessanti, te pÈpapuÒÒesu anÈdarÈ bÈlÈ sabhÈyaÑ nisÊditvÈ vinicchayaÑ dentÈ ubhinnampi atthapaccatthikÈnaÑ hatthato laÒjaÑ gahetvÈ khÈdissanti asso viya dvÊhi mukhehi yavasÊsaÑ. AyaÑ paÒcamassa vipÈko. 6. AdhammikÈyeva vijÈtirÈjÈno jÈtisampannÈnaÑ kulaputtÈnaÑ Èsa~kÈya yasaÑ na dassanti, akulÊne vaÉÉhessanti, evaÑ mahÈkulÈni duggatÈni bhavissanti, lÈmakakulÈni issarÈni. Te ca kulÊnÈ purisÈ jÊvituÑ asakkontÈ “ime nissÈya jÊvissÈmÈ”ti akulÊnÈnaÑ dhÊtaro dassanti, iti tÈsaÑ kuladhÊtÈnaÑ akulÊnehi saddhiÑ saÑvÈso jarasi~gÈlassa suvaÓÓapÈtiyaÑ passÈvakaraÓasadiso bhavissati. AyaÑ chaÔÔhassa vipÈko. 7. Gacchante gacchante kÈle itthiyo purisalolÈ surÈlolÈ ala~kÈralolÈ visikhÈlolÈ ÈmisalolÈ bhavissanti dussÊlÈ durÈcÈrÈ. TÈ sÈmikehi kasigorakkhÈdÊni kammÈni katvÈ kicchena kasirena sambhataÑ dhanaÑ jÈrehi saddhiÑ suraÑ pivantiyo mÈlÈgandhavilepanaÑ dhÈrayamÈnÈ antogehe accÈyikampi kiccaÑ anoloketvÈ gehaparikkhepassa uparibhÈgenapi chiddaÔÔhÈnehipi jÈre upadhÈrayamÈnÈ sve vapitabbayutthakaÑ bÊjampi koÔÔetvÈ yÈgubhattakhajjakÈni sajjetvÈ khÈdamÈnÈ vilumpissanti heÔÔhÈpÊÔhakanipannakachÈtakasi~gÈlÊ viya vaÔÔetvÈ vaÔÔetvÈ pÈdam|le nikkhittarajjuÑ. AyaÑ sattamassa vipÈko. 8. Gacchante gacchante kÈle loko parihÈyissati, raÔÔhaÑ nirojaÑ bhavissati, rÈjÈno duggatÈ kapaÓÈ bhavissanti. Yo issaro bhavissati, tassa bhaÓÉÈgÈre satasahassamattÈ kahÈpaÓÈ bhavissanti, te evaÑ duggabhÈ sabbe janapade attano kammaÑ kÈrayissanti, upaddutÈ manussÈ sake kammante chaÉÉetvÈ rÈj|naÑyeva atthÈya pubbaÓÓÈparaÓÓÈni

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 309

vapantÈ rakkhantÈ lÈyantÈ maddantÈ pavesentÈ ucchukhettÈni karontÈ yantÈni vÈhentÈ phÈÓitÈdÊni pacantÈ pupphÈrÈme phalÈrÈme ca karontÈ tattha tattha nipphannÈni pupphaphalÈdÊni ÈharitvÈ raÒÒo koÔÔhÈgÈrameva p|ressanti, attano gehesu tucchakoÔÔhe olokentÈpi na bhavissanti, tucchatucchakumbhe anoloketvÈ p|ritakumbhap|raÓasadisameva bhavissati. AyaÑ aÔÔhamassa vipÈko. 9. Gacchante gacchante kÈle rÈjÈno adhammikÈ bhavissanti, chandÈdivasena agatiÑ gacchantÈ rajjaÑ kÈressanti, dhammena vinicchayaÑ nÈma na dassanti, laÒjavittakÈ1 bhavissanti dhanalolÈ, raÔÔhavÈsikesu tesaÑ khantimettÈnuddayaÑ nÈma na bhavissati, kakkhaÄÈ pharusÈ ucchuyante ucchugaÓÔhikÈ2 viya manusse pÊÄentÈ nÈnappakÈraÑ baliÑ uppÈdetvÈ dhanaÑ gaÓhissanti, manussÈ balipÊÄitÈ kiÒci dÈtuÑ asakkontÈ gÈmanigamÈdayo chaÉÉetvÈ paccantaÑ gantvÈ vÈsaÑ kappessanti, majjhimajanapado suÒÒo bhavissati, paccanto ghanavÈso seyyathÈpi pokkharaÓiyÈ majjhe udakaÑ ÈvilaÑ pariyante vippasannaÑ. AyaÑ navamassa vipÈko. 10. Gacchante gacchante kÈle rÈjÈno adhammikÈ bhavissanti, tesu adhammikesu rÈjayuttÈpi brÈhmaÓagahapatikÈpi negamajÈnapadÈpÊti samaÓabrÈhmaÓe upÈdÈya sabbe manussÈ adhammikÈ bhavissanti, tato tesaÑ ÈrakkhadevatÈ balipaÔiggÈhikadevatÈ rukkhadevatÈ ÈkÈsaÔÔhakadevatÈti evaÑ devatÈpi adhammikÈ bhavissanti, adhammikarÈj|naÑ rajje vÈtÈ visamÈ kharÈ vÈyissanti, te ÈkÈsaÔÔhakavimÈnÈni kampessanti, tesu kampitesu devatÈ kupitÈ devaÑ vissituÑ na dassanti, vassamÈnopi sakalaraÔÔhe ekappahÈreneva na vassissati, vassamÈnopi sabbattha kasikammassa vÈ vappakammassa vÈ upakÈro hutvÈ na vassissati. YathÈ ca raÔÔhe, evaÑ janapadepi gÈmepi ekataÄÈkassarepi ekappahÈreneva na vassissati, taÄÈkassa uparibhÈge vassanto heÔÔhÈbhÈge na vassissati, heÔÔhÈ vassanto upari na vassissati, ekasmiÑ bhÈge sassaÑ ativassena nassissati, ekasmiÑ avassanto milÈyissati, ekasmiÑ sammÈ vassamÈno sampÈdessati, evaÑ ekassa raÒÒo rajje ______________________________________________________________ 1. LaÒjacittakÈ (SyÈ) 2. UcchugaÓÉikÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 310

vuttÈ sassÈ tippakÈrÈ bhavissanti ekakumbhiyÈ odano viya. AyaÑ dasamassa vipÈko. 11. Gacchante gacchante kÈle sÈsane parihÈyante paccayalolÈ alajjikÈ bah| bhikkh| bhavissanti, te bhagavatÈ paccayaloluppaÑ nimmathetvÈ kathitadhammadesanaÑ cÊvarÈdicatupaccayahetu paresaÑ desessanti, paccayehi mucchitvÈ niratthakapakkhe ÔhitÈ nibbÈnÈbhimukhaÑ katvÈ desetuÑ na sakkhissanti, kevalaÑ “padabyaÒjanasampattiÒceva madhurasaddaÒca sutvÈ mahagghÈni cÊvarÈni dassanti” iccevaÑ desessanti. Apare antaravÊ thicatukkarÈjadvÈrÈdÊsu nisÊditvÈ kahÈpaÓa-aÉÉhakahÈpaÓapÈdamÈsakar|pÈdÊnipi nissÈya desessanti. Iti bhagavatÈ nibbÈnagghanakaÑ katvÈ desitaÑ dhammaÑ catupaccayatthÈya ceva kahÈpaÓa-aÉÉhakahÈpaÓÈdi-atthÈya ca vikkiÓitvÈ desentÈ satasahassagghanakaÑ candanasÈraÑ p|titakkena vikkiÓantÈ viya bhavissanti. AyaÑ ekÈdasamassa vipÈko. 12. AdhammikarÈjakÈle loke viparivattanteyeva rÈjÈno jÈtisampannÈnaÑ kulaputtÈnaÑ yasaÑ na dassanti, akulÊnÈnaÒÒeva dassanti, te issarÈ bhavissanti, itare daliddÈ. RÈjasammukhepi rÈjadvÈrepi amaccasammukhepi vinicchayaÔÔhÈnepi tucchalÈbusadisÈnaÑ1 akulÊnÈnaÑyeva kathÈ osÊditvÈ ÔhitÈ viya niccalÈ suppatiÔÔhikÈ bhavissati, saÑghasannipÈtepi saÑghakammagaÓakammaÔÔhÈnesu ceva pattacÊvarapariveÓÈdivinicchayaÔÔhÈnesu ca dussÊlÈnaÑ pÈpapuggalÈnaÑyeva kathÈ niyyÈnikÈ bhavissati, na lajjibhikkh|nanti evaÑ sabbathÈpi tucchalÈb|naÑ sÊdanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ dvÈdasamassa vipÈko. 13. TÈdiseyeva kÈle adhammikarÈjÈno akulÊnÈnaÑ yasaÑ dassanti, te issarÈ bhavissanti, kulÊnÈ duggatÈ. Tesu na keci gÈravaÑ karissanti, itaresuyeva karissanti, rÈjasammukhe vÈ amaccasammukhe vÈ vinicchayaÔÔhÈne vÈ vinicchayakusalÈnaÑ ghanasilÈsadisÈnaÑ kulaputtÈnaÑ kathÈ na ogÈhitvÈ patiÔÔhahissati. Tesu kathentesu “kiÑ ime kathentÊ”ti itare parihÈsameva karissanti, bhikkhusannipÈtepi vuttappakÈresu ÔhÈnesu neva pesale bhikkh| garukÈtabbe maÒÒissanti, nÈpi ______________________________________________________________ 1. TucchalÈbusadisÈ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 311

nesaÑ kathÈ pariyogÈhitvÈ patiÔÔhahissati, silÈnaÑ plavakÈlo viya bhavissati. AyaÑ terasamassa vipÈko. 14. Loke parihÈyanteyeva manussÈ tibbarÈgÈdijÈtikÈ kilesÈnuvattakÈ hutvÈ taruÓataruÓÈnaÑ attano bhariyÈnaÑ vase vattissanti, gehe dÈsakammakarÈdayopi gomahiÑ sÈdayopi hiraÒÒasuvaÓÓampi sabbaÑ tÈsaÑyeva ÈyattaÑ bhavissati, “asukahiraÒÒasuvaÓÓaÑ vÈ paricchedÈdijÈtaÑ vÈ kahan”ti vutte “yattha vÈ tattha vÈ hotu, kiÑ tuyhiminÈ byÈpÈrena, tvaÑ mayhaÑ ghare santaÑ vÈ asantaÑ vÈ jÈnitukÈmo jÈto”ti vatvÈ nÈnappakÈrehi akkositvÈ mukhasattÊhi koÔÔetvÈ dÈsaceÔakaÑ viya vase katvÈ attano issariyaÑ pavattessanti, evaÑ madhukapupphappamÈÓamaÓÉ|kapotikÈnaÑ ÈsÊvise kaÓhasappe gilanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ cuddasamassa vipÈko. 15. DubbalarÈjakÈle rÈjÈno hatthisippÈdÊsu akusalÈ yuddhesu avisÈradÈ bhavissanti, te attano rÈjÈdhipaccaÑ Èsa~kamÈnÈ samÈnajÈtikÈnaÑ kulaputtÈnaÑ issariyaÑ adatvÈ attano pÈdam|likanhÈpakakappakÈdÊnaÑ dassanti, jÈtigottasampannÈ kulaputtÈ rÈjakule patiÔÔhaÑ alabhamÈnÈ jÊvikaÑ kappetuÑ asamatthÈ hutvÈ issariyaÔÔhÈne jÈtigottahÊne akulÊne upaÔÔhahantÈ vicarissanti, suvaÓÓarÈjahaÑsehi kÈkassa parivÈritakÈlo viya bhavissati. AyaÑ pannarasamassa vipÈko. 16. AdhammikarÈjakÈleyeva ca akulÊnÈva rÈjavallabhÈ issarÈ bhavissanti, kulÊnÈ appaÒÒÈtÈ duggatÈ. Te rÈjavallabhÈ rÈjÈnaÑ attano kathaÑ gÈhÈpetvÈ vinicchayaÔÔhÈnÈdÊsu balavanto hutvÈ dubbalÈnaÑ paveÓi-ÈgatÈni khettavatthu-ÈdÊni “amhÈkaÑ santakÈni etÈnÊ”ti abhiyuÒjitvÈ te “na tumhÈkaÑ, amhÈkan”ti ÈgantvÈ vinicchayaÔÔhÈnÈdÊsu vivadante1 vettalatÈdÊhi pahÈrÈpetvÈ gÊvÈyaÑ gahetvÈ apakaÉÉhÈpetvÈ “attano pamÈÓaÑ na jÈnÈtha, amhehi saddhiÑ vivadatha2 idÈni vo raÒÒo kathetvÈ hatthapÈdacchedÈdÊni kÈressÈmÈ”ti santajjessanti, te tesaÑ bhayena attano santakÈni khettavatth|ni ______________________________________________________________ 1. Vicarante (Ka) 2. Vicaratha (Ka)

VinayapiÔaka 312

“tumhÈkaÑyeva tÈni, gaÓhathÈ”ti niyyÈtetvÈ attano gehÈni pavisitvÈ bhÊtÈ nipajjissanti. PÈpabhikkh|pi pesale bhikkh| yathÈruci viheÔhessanti, pesalÈ bhikkh| paÔisaraÓaÑ alabhamÈnÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ gahanaÔÔhÈnesu nilÊyissanti, evaÑ hÊnajaccehi ceva pÈpabhikkh|hi ca upaddutÈnaÑ jÈtimantakulaputtÈnaÒceva pesalabhikkh|naÒca eÄakÈnaÑ bhayena tasavakÈnaÑ palÈyanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ soÄasamassa vipÈko. EvaÑ tassa tassa atthassa1 pubbanimittabh|te soÄasa supine passi. Tena vuttaÑ “kosalarÈjÈ viya soÄasa supine”ti. Ettha ca pubbanimittato attano atthÈnatthanimittaÑ supinaÑ passanto attano kammÈnubhÈvena passati, kosalarÈjÈ viya lokassa atthÈnatthanimittaÑ supinaÑ passanto pana sabbasattasÈdhÈraÓakammÈnubhÈvena passatÊti veditabbaÑ.

KuddhÈ hi devatÈti nÈgamahÈvihÈre mahÈtherassa kuddhÈ devatÈ viya. RohaÓe kira nÈgamahÈvihÈre mahÈthero bhikkhusaÑghaÑ anapaloketvÈva ekaÑ nÈgarukkhaÑ chindÈpesi. Rukkhe adhivatthÈ devatÈ therassa kuddhÈ paÔhamameva naÑ saccasupinena palobhetvÈ pacchÈ “ito te sattadivasamatthake upaÔÔhÈko rÈjÈ marissatÊ”ti supine Èrocesi. Thero taÑ kathaÑ ÈharitvÈ rÈjorodhÈnaÑ Ècikkhi. TÈ ekappahÈreneva mahÈviravaÑ viraviÑsu. RÈjÈ “kiÑ etan”ti pucchi. TÈ “evaÑ therena vuttan”ti ÈrocayiÑsu. RÈjÈ divase gaÓÈpetvÈ sattÈhe vÊtivatte therassa hatthapÈde chindÈpesi. Ekantasaccameva hotÊti phalassa saccabhÈvato vuttaÑ, dassanaÑ pana vipallatthameva. Teneva pahÊnavipallÈsÈ pubbanimittabh|tampi supinaÑ na passanti, dvÊhi tÊhi vÈ kÈraÓehi kadÈci supinaÑ passantÊti Èha “saÑsaggabhedato”ti. “AsekkhÈ na passanti pahÊnavipallÈsattÈ”ti vacanato catunnampi kÈraÓÈnaÑ vipallÈso eva m|lakÈraÓanti daÔÔhabbaÑ.

Tanti supinakÈle pavattaÑ bhava~gacittaÑ. R|panimittÈdi-ÈrammaÓanti kammanimittagatinimittato aÒÒaÑ r|panimittÈdi-ÈrammaÓaÑ na hoti. ¢disÈnÊti paccakkhato anubh|tapubbaparikappitar|pÈdi-ÈrammaÓÈni ceva rÈgÈdisampayuttÈni ca. SabbohÈrikacittenÈti pakaticittena. DvÊhi antehi ______________________________________________________________ 1. Anatthassa (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 313

muttoti kusalÈkusalasa~khÈtehi dvÊhi antehi mutto. ŒvajjanatadÈrammaÓakkhaÓeti idaÑ yÈva tadÈrammaÓuppatti, tÈva pavattaÑ cittavÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. “Supineneva diÔÔhaÑ viya me, sutaÑ viya meti kathanakÈle pana abyÈkatoyeva Èvajjanamattasseva uppajjanato”ti vadanti. EvaÑ vadantehi paÒcadvÈre dutiyamoghavÈre viya manodvÈrepi ÈvajjanaÑ dvattikkhattuÑ uppajjitvÈ javanaÔÔhÈne ÔhatvÈ bhava~gaÑ otaratÊti adhippetanti daÔÔhabbaÑ ekacittakkhaÓikassa Èvajjanassa uppattiyaÑ “diÔÔhaÑ viya me, sutaÑ viya me”ti kappanÈya asambhavato.

Ettha ca “supinantepi tadÈrammaÓavacanato paccuppannavasena vÈ atÊtavasena vÈ sabhÈvadhammÈpi supinante ÈrammaÓaÑ hontÊ”ti vadanti. “Yadipi supinante vibh|taÑ hutvÈ upaÔÔhite r|pÈdivatthumhi tadÈrammaÓaÑ vuttaÑ, tathÈpi supinante upaÔÔhitanimittassa parikappavasena gahetabbatÈya dubbalabhÈvato dubbalavatthukattÈti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “karajakÈyassa nirussÈhasantabhÈvappattito tannissitaÑ hadayavatthu na suppasannaÑ hoti, tato tannissitÈpi cittuppatti na suppasannÈ asuppasannavaÔÔinissitadÊpappabhÈ viya, tasmÈ dubbalavatthukattÈti ettha dubbalahadayavatthukattÈ”ti atthaÑ vadanti, vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ.

SupinantacetanÈti manodvÈrikajavanavasena pavattÈ supinante cetanÈ. SupinaÒhi passanto manodvÈrikeneva javanena passati, na paÒcadvÈrikena. PaÔibujjhanto ca manodvÈrikeneva paÔibujjhati, na paÒcadvÈrikena. NiddÈyantassa hi mahÈvaÔÔiÑ jÈletvÈ dÊpe cakkhusamÊpaÑ upanÊte paÔhamaÑ cakkhudvÈrikaÑ ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ na ÈvaÔÔeti1, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti, atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre cakkhudvÈrikaÑ ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ ÈvaÔÔeti, tato cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ pavattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati, tena cittena “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne Èloko”ti jÈnÈti. TathÈ niddÈyantassa kaÓÓasamÊpe t|riyesu paggahitesu ghÈnasamÊpe sugandhesu vÈ duggandhesu vÈ pupphesu upanÊtesu mukhe sappimhi vÈ phÈÓite vÈ pakkhitte piÔÔhiyaÑ pÈÓinÈ pahÈre dinne paÔhamaÑ sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ na ______________________________________________________________ 1. Na Èvajjeti (SyÈ)

VinayapiÔaka 314

ÈvaÔÔenti, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti, atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ ÈvaÔÔenti, tato sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ pavattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati, tena cittena ÒatvÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne saddo, sa~khasaddo bherisaddo”ti vÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne gandho, m|lagandho sÈragandho”ti vÈ “kiÑ idaÑ mayhaÑ mukhe pakkhittaÑ, sappi phÈÓitan”ti vÈ “kenamhi piÔÔhiyaÑ pahaÔo, atithaddho me pahÈro”ti vÈ vattÈ hoti, evaÑ manodvÈrikajavaneneva paÔibujjhati, na paÒcadvÈrikena. Supinampi teneva passati, na paÒcadvÈrikena.

AssÈti assa ÈpattinikÈyassa. Nanu ca ayuttoyaÑ niddeso “saÑgho Èdimhi ceva sese ca icchitabbo assÈ”ti. Na hi ÈpattinikÈyassa Èdimhi ceva sese ca saÑgho icchito, kiÒcarahi vuÔÔhÈnassÈti imaÑ codanaÑ manasi sannidhÈya yathÈ na virujjhati, tathÈ adhippÈyaÑ vivaranto “kiÑ vuttaÑ hotÊ”ti-ÈdimÈha. Œpattito vuÔÔhÈnassa Èdimhi ceva sese ca icchito saÑgho ÈpattiyÈva icchito nÈma hotÊti ayamettha adhippÈyo. ŒpattivuÔÔhÈnanti Èpattito vuÔÔhÈnaÑ, anÈpattikabhÈv|pagamananti attho. VacanakÈraÓanti “saÑghÈdiseso”ti evaÑ vacane kÈraÓaÑ. SamudÈye niruÄho nikÈyasaddo tadekadese pavattamÈnopi tÈya eva ruÄhiyÈ pavattatÊti Èha “ruÄhÊsaddenÈ”ti. Atha vÈ kiÒci nimittaÑ gahetvÈ satipi aÒÒasmiÑ taÑnimittayutte kismiÒcideva visaye sammutiyÈ cirakÈlatÈvasena nimittavirahepi pavattaniruÄho ruÄhÊ nÈma. YathÈ mahiyaÑ setÊti mahiÑso, gacchatÊti goti, evaÑ nikÈya-saddassapi ruÄhibhÈvo veditabbo. Ekasmimpi visiÔÔhe satipi sÈmaÒÒÈ viya samudÈye pavattavohÈro avayavepi pavattatÊti Èha “avayave sam|havohÈrena vÈ”ti. Navamassa adhippÈyassÈti vÊmaÑsÈdhippÈyassa. 238-239. LomÈ etesaÑ santÊti lomasÈ, bahulomÈti vuttaÑ hoti. Arogo bhavissÈmÊti rÈgapariÄÈhav|pasamato nirogo bhavissÈmi. MocanenÈti mocanatthÈya upakkamakaraÓena. UpakkamakaraÓaÒhettha mocananti adhippetaÑ moceti etenÈti katvÈ. BÊjaÑ bhavissatÊti coÄaggahaÓÈdikammaÑ sandhÈya vuttaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 315

240. Dve ÈpattisahassÈnÊti khaÓÉacakkÈdibhedaÑ anÈmasitvÈ vuttaÑ, icchantena pana khaÓÉacakkÈdibhedenapi ÈpattigaÓanÈ kÈtabbÈ. Missakacakkanti ubhatovaÉÉhanakaÑ sandhÈya vuttaÑ. Ettha ca nÊlaÒca pÊtakaÒcÈti-ÈdinÈ ekakkhaÓe anekavaÓÓÈnaÑ mocanÈdhippÈyavacanaÑ yathÈdhippÈyena mocanaÑ bhavatu vÈ mÈ vÈ, iminÈpi adhippÈyena upakkamitvÈ mocentassa Èpatti hotÊti dassanatthaÑ. Na hi ekasmiÑ khaÓe nÊlÈdÊnaÑ sabbesampi mutti sambhavati. AÒÒaÑ vadatÊti attano dosaÑ ujuÑ vattuÑ asakkonto puna puÔÔho aÒÒaÑ bhaÓati.

MocanassÈdoti mocanassa pubbabhÈge pavatta-assÈdo. Teneva “mocetuÑ assÈdo mocanassÈdo”ti vuttaÑ. Gehassitapemanti ettha geha-saddena gehe ÔhitÈ mÈtubhaginÊ-Èdayo ajjhattikaÒÈtakÈ gahitÈ. Tesu mÈtupemÈdivasena uppanno sineho gehassitapemaÑ, aÒÒattha pana gehassitapemanti paÒcakÈmaguÓikarÈgo vuccati. Sampayutta-assÈdasÊsenÈti rÈgasampayuttasukhavedanÈmukhena. Ekena padenÈti gehassitapemapadena.

TathevÈti mocanassÈdacetanÈya eva. PubbabhÈge mocanassÈdavasena katappayogaÑ avijahitvÈva sayitattÈ “sace pana -pa- saÑghÈdiseso”ti vuttaÑ. Puna suddhacitte uppanne tassa payogassa paÔippassaddhattÈ “suddhacitto -pa- anÈpattÊ”ti vuttaÑ. JagganatthÈyÈti dhovanatthÈya. AnokÈsanti a~gajÈtappadesaÑ. 263-264. GehassitakÈmavitakkanti paÒcakÈmaguÓasannissitaÑ kÈmavitakkaÑ. VatthiÑ daÄhaÑ gahetvÈti a~gajÈtassa agge passÈvaniggamanaÔÔhÈne cammaÑ daÄhaÑ gahetvÈ. Nimitte upakkamÈbhÈvato “mocanassÈdÈdhippÈyassapi mutte anÈpattÊ”ti vuttaÑ. 265. “Ehi me tvaÑ Èvuso sÈmaÓerÈti ÈÓattiyÈ aÒÒena katopi payogo attanÈva kato nÈma hotÊti katvÈ Èpatti vuttÈ. Yadi pana anÈÓatto sayameva karoti, a~gapÈrip|riyÈ abhÈvato anÈpattÊ”ti vadanti. SuttasÈmaÓeravatthusmiÑ asucimhi muttepi a~gajÈtassa gahaÓapaccayÈ dukkaÔaÑ vuttaÑ, na pana muttapaccayÈ.

VinayapiÔaka 316

266. KÈyatthambhanavatthusmiÑ calanavasena yathÈ a~gajÈtepi upakkamo sambhavati, tathÈpi vijambhitattÈ Èpatti vuttÈ. “Paccato vÈ”ti vacanato ubhosu passesu kaÔiyaÑ |ruppadesopi gahitoyevÈti daÔÔhabbaÑ, tasmÈ ubhosupi passesu ÔhatvÈ imasmiÑ okÈse nimittanti upanijjhÈyantassapi Èpattiyeva. “A~gajÈtan”ti vacanato nimittanti passÈvamaggova vutto. UmmÊlananimÊlanavasena pana na kÈretabboti ummÊlananimÊlanappayogavasena Èpattibhedo na kÈretabboti attho. Anekakkhattumpi ummÊletvÈ nimÊletvÈ upanijjhÈyantassa ekameva dukkaÔanti vuttaÑ hoti. AkkhÊni avipphandetvÈ abhimukhaÑ sampattassa mÈtugÈmassa nimittolokanepi ÈpattiyevÈti daÔÔhabbaÑ. “DÈrudhÊtalikalepacittÈnaÑ a~gajÈtupanijjhÈnepi dukkaÔan”ti vadanti. 267. PupphÈvalÊti kÊÄÈvisesassÈdhivacanaÑ. TaÑ kÊÄantÈ nadÊ-ÈdÊsu chinnataÔaÑ udakena cikkhallaÑ katvÈ tattha ubho pÈde pasÈretvÈ nisinnÈ papatanti. “PupphÈvaliyan”tipi pÈÔho. PavesentassÈti dvikammakattÈ vÈlikaÑ a~gajÈtanti ubhayatthÈpi upayogavacanaÑ kataÑ. VÈlikanti vÈlikÈyÈti attho. CetanÈ, upakkamo, muccananti imÈnettha tÊÓi a~gÈni veditabbÈni.

SukkavissaÔÔhisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. KÈyasaÑsaggasikkhÈpadavaÓÓanÈ

269. Dutiye yesu vivaÔesu andhakÈro hoti, tÈni vivarantoti brÈhmaÓiyÈ saddhiÑ kÈyasaÑsaggaÑ samÈpajjitukÈmo evamakÈsi. Tena katassapi vippakÈrassa attani katattÈ “attano vippakÈran”ti vuttaÑ. UÄÈrattatÈti uÄÈracittatÈ, paÓÊtÈdhimuttatÈti vuttaÑ hoti. 270. OtiÓÓoti idaÑ kammasÈdhanaÑ kattusÈdhanaÑ vÈ hotÊti tadubhayavasena atthaÑ dassento “yakkhÈdÊhi viya sattÈ”ti-ÈdimÈha. AsamapekkhitvÈti yathÈsabhÈvaÑ anupaparikkhitvÈ, yathÈ te ratijanakÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 317

r|pÈdayo visayÈ aniccadukkhÈsubhÈnattÈkÈrena avatthitÈ, tathÈ apassitvÈti vuttaÑ hoti. 271. SaÒÒamavelanti sÊlamariyÈdaÑ. ŒcÈroti ÈcaraÓaÑ hatthagahaÓÈdikiriyÈ. AssÈti “kÈyasaÑsaggaÑ samÈpajjeyyÈ”ti padassa. 273. EtesaÑ padÈnaÑ vasenÈti ÈmasanÈdipadÈnaÑ vasena. Ito cito ca -pa- saÒcopetÊti attano hatthaÑ vÈ kÈyaÑ vÈ tiriyaÑ ito cito ca saÒcÈreti. “KÈyato amocetvÈvÈti vacanato matthakato paÔÔhÈya hatthaÑ otÈrentassa kÈyato mocetvÈ1 nivatthasÈÔak|pari omasantassa thullaccayaÑ, sÈÔakato otÈretvÈ ja~ghato paÔÔhÈya kÈyaÑ omasantassa puna saÑghÈdiseso”ti vadanti.

DvÈdasasupi ÈmasanÈdippayogesu ekekasmiÑ payoge kÈyato amocite ekekÈva Èpatti hotÊti Èha “m|laggahaÓameva pamÈÓan”ti. IdaÒca ekena hatthena kÈyaÑ gahetvÈ itarena hatthena kÈyaparÈmasanaÑ sandhÈya vuttaÑ. Ekena pana hatthena kÈyapaÔibaddhaÑ gahetvÈ itarena tattha tattha kÈyaÑ parÈmasato payogagaÓanÈya Èpatti. AyaÑ pana saÑghÈdiseso na kevalaÑ vatthuvaseneva, apica saÒÒÈvasenapÊti Èha “itthiyÈ itthisaÒÒissa saÑghÈdiseso”ti. PÈÄiyaÑ tiracchÈnagato ca hotÊti ettha tiracchÈnagatitthiyÈ tiracchÈnagatapurisassa ca gahaÓaÑ veditabbaÑ.

SamasÈrÈgoti kÈyasaÑsaggarÈgena ekasadisarÈgo. PurimanayenevÈti rajjuvatthÈdÊhi parikkhipitvÈ gahaÓe vuttanayena. Puna purimanayenevÈti samasÈrÈgo vutto. AnantaranayenevÈti kÈyapaÔibaddha-Èmasananayena. VeÓiggahaÓena lomÈnampi sa~gahitattÈ lomÈnaÑ phusanepi saÑghÈdiseso vutto. IdÈni vuttamevatthaÑ pakÈsetukÈmo “upÈdinnakena hÊ”ti-ÈdimÈha.

YathÈniddiÔÔhaniddeseti yathÈvuttakÈyasaÑsagganiddese. TenÈti tena yathÈvuttakÈraÓena. SaÒÒÈya virÈgitamhÊti saÒÒÈya viraddhÈya. Li~gabyattayena “virÈgitamhÊ”ti vuttaÑ. ImaÑ nÈma vatthunti imasmiÑ sikkhÈpade ______________________________________________________________ 1. AmocetvÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 318

ÈgataÑ sandhÈya vadati. AÒÒampi yaÑ kiÒci vatthuÑ sandhÈya vadatÊtipi keci. SÈrattanti kÈyasaÑsaggarÈgena sÈrattaÑ. Virattanti kÈyasaÑsaggarÈgarahitaÑ mÈtubhaginÊ-ÈdiÑ sandhÈya vadati. “VirattaÑ gaÓhissÈmÊ”ti virattaÑ gaÓhi, dukkaÔanti mÈtupemÈdivasena gahaÓe dukkaÔaÑ vuttaÑ.

ImÈya pÈÄiyÈ sametÊti sambandho. KathaÑ sametÊti ce? Yadi hi “itthiyÈ kÈyapaÔibaddhaÑ gaÓhissÈmÊ”ti citte uppanne itthisaÒÒÈ virÈgitÈ bhaveyya, kÈyapaÔibaddhaggahaÓe thullaccayaÑ vadantena bhagavatÈ “itthÊ ca hoti itthisaÒÒÊ cÈ”ti na vattabbaÑ siyÈ, vuttaÒca, tasmÈ “itthiyÈ kÈyapaÔibaddhaÑ gaÓhissÈmÊ”ti kÈyaÑ gaÓhantassa itthisaÒÒÈ virÈgitÈ nÈma na hotÊti “kÈyapaÔibaddhaÑ gaÓhissÈmÊti kÈyaÑ gaÓhanto yathÈvatthukameva ÈpajjatÊ”ti mahÈsumattherena vuttavÈdo imÈya pÈÄiyÈ sameti. Yo panettha “satipi itthisaÒÒÈya kÈyapaÔibaddhaÑ gaÓhantassa gahaÓasamaye ‘kÈyapaÔibaddhaÑ gaÓhissÈmÊ’ti saÒÒaÑ ÔhapetvÈ ‘itthiÑ gaÓhÈmÊ’ti saÒÒÈya abhÈvato vatthusaÒÒÈnaÑ bhinnattÈ ayuttan”ti vadeyya, so pucchitabbo “kiÑ kÈyapaÔibaddhaÑ vatthÈdiÑ gaÓhanto itthiyÈ rÈgena gaÓhÈti, udÈhu vatthÈdÊsu rÈgenÈ”ti. Yadi “vatthÈdÊsu rÈgena gaÓhÈtÊ”ti vadeyya, itthiyÈ kÈyapaÔibaddhaÑ ahutvÈ aÒÒattha ÔhitaÑ vatthÈdiÑ gaÓhantassapi thullaccayaÑ siyÈ, tasmÈ itthÊ itthisaÒÒÈ sÈrattabhÈvo gahaÓaÒcÈti a~gapÈrip|risabbhÈvato mahÈsumattheravÈdova yuttavÈdo. AÔÔhakathÈvinicchayehi ca sametÊti etthÈpi ayamadhippÈyo–yadi saÒÒÈvirÈgena virÈgitaÑ nÈma siyÈ, “sambahulÈ itthiyo bÈhÈhi parikkhipitvÈ gaÓhÈmÊ”ti evaÑsaÒÒissa “majjhagatitthiyo kÈyapaÔibaddhena gaÓhÈmÊ”ti evar|pÈya saÒÒÈya abhÈvato majjhagatÈnaÑ vasena thullaccayaÑ na siyÈ, evaÑ santepi aÔÔhakathÈya thullaccayassa vuttattÈ saÒÒÈvirÈgena virÈgitaÑ nÈma na hotÊti ayamattho siddhoyevÈti. NÊlena duviÒÒeyyasabhÈvato kÈÄitthÊ vuttÈ. 279. SevanÈdhippÈyoti phassasukhasevanÈdhippÈyo. ItthiyÈ kÈyena bhikkhussa kÈyapaÔibaddhÈmasanavÈrepi phassaÑ paÔivijÈnÈtÊti idaÑ attano kÈyapaÔibaddhÈmasanepi kÈyasambandhasabhÈvato vuttaÑ. EtthÈti nissaggiyena nissaggiyavÈre. MokkhÈdhippÈyoti ettha paÔhamaÑ kÈyasaÑsaggarÈge satipi pacchÈ mokkhÈdhippÈyassa anÈpatti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 319

281. PÈripanthikÈti vilumpanikÈ, antarÈyikÈti vuttaÑ hoti. NadÊsotena vuyhamÈnaÑ mÈtaranti ukkaÔÔhaparicchedadassanatthaÑ vuttaÑ, aÒÒÈsupi pana itthÊsu kÈruÒÒÈdhippÈyena mÈtari vuttanayena paÔipajjantassa nevatthi dosoti vadanti. “MÈtaran”ti vuttattÈ aÒÒÈsaÑ1 na vaÔÔatÊti vadantÈpi atthi. TiÓaÓÉupakanti hirÊverÈdim|lehi katacumbaÔakaÑ. TÈlapaÓÓamuddikanti tÈlapaÓÓehi kata-a~gulimuddikaÑ. ParivattetvÈti attano nivÈsanapÈrupanabhÈvato apanetvÈ, cÊvaratthÈya apanÈmetvÈti vuttaÑ hoti. CÊvaratthÈya pÈdam|le Ôhapeti, vaÔÔatÊti idaÑ nidassanamattaÑ, paccattharaÓavitÈnÈdi-atthampi vaÔÔatiyeva, p|jÈdi-atthaÑ tÈvakÈlikampi gahetuÑ vaÔÔati.

ItthisaÓÔhÈnena katanti ettha heÔÔhimaparicchedato pÈrÈjikavatthubh|tatiracchÈnagatitthÊnampi anÈmÈsabhÈvato tÈdisaÑ itthisaÓÔhÈnena kataÑ tiracchÈnagatar|pampi anÈmÈsanti daÔÔhabbaÑ. “BhikkhunÊhi paÔimÈr|paÑ ÈmasituÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti ÈcariyÈ. Itthir|pÈni dassetvÈ kataÑ vatthaÒca paccattharaÓaÒca bhittiÒca itthir|paÑ anÈmasitvÈ gaÓhituÑ vaÔÔati. BhinditvÈti ettha hatthena aggahetvÈva kenacideva daÓÉÈdinÈ bhinditabbaÑ. Ettha ca “anÈmÈsampi hatthena aparÈmasitvÈ daÓÉÈdinÈ kenaci bhindituÑ vaÔÔatÊ”ti idha vuttattÈ “paÑsuk|laÑ gaÓhantena mÈtugÈmasarÊrepi satthÈdÊhi vaÓaÑ katvÈ gahetabban”ti vuttattÈ ca gahitamaÓÉ|kasappiniÑ daÓÉÈdÊhi nippÊÄetvÈ maÓÉ|kaÑ vissajjÈpetuÑ vaÔÔati.

MaggaÑ adhiÔÔhÈyÈti magge gacchÈmÊti evaÑ maggasaÒÒÊ hutvÈti attho. KÊÄantenÈti idaÑ gihisantakaÑ sandhÈya vuttaÑ, bhikkhusantakaÑ pana yena kenaci adhippÈyena anÈmasitabbameva durupaciÓÓabhÈvato. TÈlapanasÈdÊnÊti cettha Èdi-saddena nÈÄikeralabujatipusa-alÈbukumbhaÓÉapussaphala-eÄÈlukaphalÈnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. “YathÈvuttaphalÈnaÑyeva cettha kÊÄÈdhippÈyena ÈmasanaÑ na vaÔÔatÊ”ti vuttattÈ pÈsÈÓasakkharÈdÊni kÊÄÈdhippÈyenapi ÈmasituÑ vaÔÔati2.

MuttÈti hatthikumbhajÈdikÈ aÔÔhavidhÈ muttÈ. TathÈ hi hatthikumbhaÑ, varÈhadÈÔhaÑ, bhuja~gasÊsaÑ, valÈhakaÑ, veÄu, macchasiro, sa~kho, sippÊti aÔÔha muttÈyoniyo. Tattha hatthikumbhajÈ pÊtavaÓÓÈ pabhÈvihÊnÈ. ______________________________________________________________ 1. AÒÒÈsu (SyÈ) 2. Na vaÔÔati (SyÈ)

VinayapiÔaka 320

VarÈhadÈÔhajÈ varÈhadÈÔhavaÓÓÈva. Bhuja~gasÊsajÈ nÊlÈdivaÓÓÈ suvisuddhÈ vaÔÔalÈ. ValÈhakajÈ ÈbhÈs|rÈ dubbibhÈgar|pÈ rattibhÈge andhakÈraÑ viddhamantiyo tiÔÔhanti, dev|pabhogÈ eva ca honti. VeÄujÈ karakaphalasamÈnavaÓÓÈ1 na ÈbhÈs|rÈ, te ca veÄ| amanussagocare eva padese jÈyanti. MacchasirajÈ pÈÔhÊnapiÔÔhisamÈnavaÓÓÈ vaÔÔalÈ laghavo2 ca honti pabhÈvihÊnÈ ca, teca macchÈ samuddamajjheyeva jÈyanti. Sa~khajÈ sa~kha-udaracchavivaÓÓÈ kolaphalappamÈÓÈpi honti pabhÈvihÊnÈva. SippijÈ pabhÈvisesayuttÈ honti nÈnÈsaÓÔhÈnÈ. EvaÑ jÈtito aÔÔhavidhÈsu muttÈsu yÈ macchasa~khasippijÈ, tÈ sÈmuddikÈ. Bhuja~gajÈpi kÈci sÈmuddikÈ honti, itarÈ asÈmuddikÈ. YasmÈ bahulaÑ sÈmuddikÈva muttÈ loke dissanti, tatthÈpi sippijÈva, itarÈ kadÈci kÈci, tasmÈ sammohavinodaniyaÑ3 “muttÈti sÈmuddikÈ muttÈ”ti vuttaÑ.

MaÓÊti ÔhapetvÈ veÄuriyÈdike seso jotirasÈdibhedo sabbopi maÓi. VeÄuriyoti vaÑsavaÓÓamaÓi. Sa~khoti sÈmuddikasa~kho. SilÈti kÈÄasilÈpaÓÉusilÈsetasilÈdibhedÈ sabbÈpi silÈ. Rajatanti kahÈpaÓÈdikaÑ vuttÈvasesaÑ ratanasammataÑ. JÈtar|panti suvaÓÓaÑ. Lohita~koti4 rattamaÓi. MasÈragallanti kabaramaÓi. BhaÓÉam|latthÈyÈti pattacÊvarÈdibhaÓÉam|latthÈya. KuÔÔharogassÈti nidassanamattaÑ, tÈya v|vasametabbassa yassa kassaci rogassatthÈyapi vaÔÔatiyeva. “BhesajjatthaÒca adhiÔÔhÈyeva muttÈ vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Œkaramuttoti Èkarato muttamatto. “BhaÓÉam|latthÈya sampaÔicchituÑ vaÔÔatÊ”ti iminÈ ca Èmasitumpi vaÔÔatÊti dasseti. PacitvÈ katoti kÈcakÈrehi pacitvÈ kato.

Dhotaviddho ca ratanamissoti ala~kÈratthaÑ kaÒcanalatÈdiÑ dassetvÈ kato ratanakhacito dhotaviddho anÈmÈso. Dhotaviddho ca ratanamisso cÈti visuÑ vÈ padaÑ sambandhitabbaÑ. PÈnÊyasa~khoti iminÈ ca sa~khena katapÈnÊyabhÈjanapidhÈnÈdisamaÓaparikkhÈropi ÈmasituÑ vaÔÔatÊti siddhaÑ. Sesanti ratanamissaÑ ÔhapetvÈ avasesaÑ. MuggavaÓÓaÑyeva ______________________________________________________________ 1. Karak|palasamÈnavaÓÓanÈ (SyÈ) 2. LaghaÔÈ (SyÈ), la~ghate (Ka) DhÈtuvibha~ga-anuÔÊkÈyaÑ pana passitabbaÑ. 3. Abhi-®Ôha 2. 60 piÔÔhe. 4. Lohitakoti (SyÈ), lohita~goti (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 321

ratanasammissaÑ karonti, na aÒÒanti Èha “muggavaÓÓÈvÈ”ti, muggavaÓÓÈ ratanamissÈva na vaÔÔatÊti vuttaÑ hoti. SesÈti ratanasammissaÑ ÔhapetvÈ avasesÈ muggavaÓÓÈ nÊlasilÈ.

BÊjato paÔÔhÈyÈti dhÈtupÈsÈÓato paÔÔhÈya. SuvaÓÓacetiyanti dhÈtukaraÓÉakaÑ. PaÔikkhipÊti “dhÈtuÔÔhapanatthÈya gaÓhathÈ”ti avatvÈ “tumhÈkaÑ gaÓhathÈ”ti pesitattÈ paÔikkhipi. SuvaÓÓabubbuÄakanti suvaÓÓatÈrakaÑ. “KeÄÈpayitunti ito cito ca saÒcÈrantehi ÈmasituÑ vaÔÔatÊ”ti mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. Kacavarameva harituÑ vaÔÔatÊti cetiyagopakÈ vÈ bhikkh| hontu aÒÒe vÈ, hatthenapi puÒchitvÈ kacavaraÑ apanetuÑ vaÔÔati, malampi pamajjituÑ vaÔÔatiyeva.

Œrak|Ôalohanti kittimalohaÑ. TÊÓi hi kittimalohÈni kaÑsalohaÑ, vaÔÔalohaÑ, Èrak|Ôanti. Tattha tiputambe missetvÈ kataÑ kaÑsalohaÑ, sÊsatambe missetvÈ kataÑ vaÔÔalohaÑ, pakatirasatambe1 missetvÈ kataÑ Èrak|ÔaÑ. Teneva taÑkaraÓena nibbattattÈ “kittimalohan”ti vuccati. “JÈtar|pagatikamevÈti vuttattÈ Èrak|ÔaÑ suvaÓÓasadisameva ÈmasituÑ na vaÔÔati, aÒÒaÑ pana vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “Èrak|ÔaÑ anÈmasitabbato jÈtar|pagatikamevÈti vuttaÑ, tasmÈ ubhayampi jÈtar|paÑ viya ÈmasituÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti. PaÔhamaÑ vuttoyeva ca attho gaÓÔhipadakÈrehi adhippeto. PaÔijaggituÑ vaÔÔatÊti senÈsanapaÔibaddhattÈ vuttaÑ.

SÈmikÈnaÑ pesetabbanti sÈmikÈnaÑ sÈsanaÑ pesetabbaÑ. BhinditvÈti hatthena aggahetvÈ aÒÒena yena kenaci bhinditvÈ. Bherisa~ghÈtoti sa~ghaÔitacammabherÊ. VÊÓÈsa~ghÈÔoti sa~ghaÔitacammavÊÓÈ. CammavinaddhÈnaÑ bherivÊÓÈnametaÑ adhivacanaÑ. Tucchapokkharanti avinaddhacammaÑ bheripokkharaÑ vÊÓÈpokkharaÒca. Œropitacammanti bheri-ÈdÊnaÑ vinaddhanatthÈya mukhavaÔÔiyaÑ ÈropitacammaÑ tato uddharitvÈ visuÑ ÔhapitacammaÒca. OnahituÑ vÈti bheripokkharÈdÊni cammaÑ ÈropetvÈ vinandhituÑ2. OnahÈpetuÑ vÈti tatheva aÒÒehi vinandhÈpetuÑ. PÈrÈjikappahonakakÈleti akuthitakÈle. ______________________________________________________________ 1. Rasakatambe (SyÈ) 2. VinaddhituÑ (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 322

282. Sa~kamÈdi bh|migatikattÈ na kÈyapaÔibaddhaÔÔhÈniyanti dukkaÔaÑ vuttaÑ. Ekapadikasa~kamoti khuddakasetu. SakaÔamaggasa~kamoti sakaÔamaggabh|to mahÈsetu. ®hÈnÈ cÈletunti rajjuÑ ÔhÈnÈ cÈletuÑ. PaÔicchÈdetabbÈti apanetabbÈ. ManussitthÊ, itthisaÒÒitÈ, kÈyasaÑsaggarÈgo, tena rÈgena vÈyÈmo, hatthaggÈhÈdisamÈpajjananti imÈnettha paÒca a~gÈni.

KÈyasaÑsaggasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. DuÔÔhullavÈcÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ

283. Tatiye uttarapadalopena chinna-ottappÈ “chinnikÈ”ti vuttÈti Èha “chinnikÈti chinna-ottappÈ”ti. 285. YathÈ yuvÈ yuvatinti etena obhÈsena nirÈsa~kabhÈvaÑ dasseti. MethunupasaÒhitÈhÊti idaÑ duÔÔhullavÈcÈya sikhÈppattalakkhaÓadassanaÑ. ItthilakkhaÓenÈti vuttamatthaÑ vivarituÑ1 “subhalakkhaÓenÈ”ti vuttaÑ. Na tÈva sÊsaÑ etÊti “itthilakkhaÓena samannÈgatÈsÊ”ti-ÈdinÈ vaÓÓabhaÓanaÑ saÑghÈdisesÈpattijanakaÑ hutvÈ matthakaÑ na pÈpuÓÈti. VaÓÓabhaÓanaÒhi yenÈkÈrena bhaÓantassa saÑghÈdiseso hoti, tenÈkÈrena bhaÓantassa sikhÈppattaÑ nÈma hoti. “ItthilakkhaÓena samannÈgatÈsÊti-ÈdikaÑ pana duÔÔhullavÈcassÈdarÈgavasena bhaÓantassa dukkaÔan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

EkÈdasahi padehi aghaÔite sÊsaÑ na etÊti “animittÈsÊ”ti-ÈdÊhi ekÈdasahi padehi aghaÔite avaÓÓabhaÓanaÑ sÊsaÑ na eti, avaÓÓabhaÓanaÑ nÈma na hotÊti vuttaÑ hoti. GhaÔitepÊti ekÈdasahi padehi avaÓÓabhaÓane ghaÔitepi. Imehi tÊhi ghaÔiteyeva saÑghÈdisesoti “sikharaÓÊ”ti-ÈdÊhi tÊhiyeva padehi avaÓÓabhaÓane ghaÔiteyeva saÑghÈdiseso passÈvamaggassa niyatavacanattÈ accoÄÈrikattÈ ca. AnimittÈsÊti-ÈdÊhi pana aÔÔhahi padehi ghaÔite kevalaÑ ______________________________________________________________ 1. VisesetuÑ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 323

avaÓÓabhaÓanameva sampajjati, na saÑghÈdiseso, tasmÈ tÈni thullaccayavatth|nÊti keci. AkkosanamattattÈ dukkaÔavatth|nÊti apare. ParibbÈjikÈvatthusmiÑ viya thullaccayamevettha yuttataraÑ dissati. KuÒcikapaÓÈlimattanti kuÒcikÈchiddamattaÑ. 286-287. GarukÈpattinti bhikkhuniyÈ kÈyasaÑsagge pÈrÈjikÈpattiÑ sandhÈya vadati. Hasanto hasantoti sabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. Ahasantopi vÈcassadarÈgena punappunaÑ vadati, Èpattiyeva. KÈyacittatoti hatthamuddÈya obhÈsantassa kÈyacittato samuÔÔhÈti. 288. TasmÈ dukkaÔanti appaÔivijÈnanahetu dukkaÔaÑ, paÔivijÈnantiyÈ pana akhettapadattÈ thullaccayena bhavitabbaÑ. Teneva paribbÈjikÈvatthusmiÑ paÔivijÈnantiyÈ thullaccayaÑ vakkhati. 289. AsaddhammaÑ sandhÈyÈhÈti “vÈpitan”ti imassa bÊjanikkhepavacanattÈ vuttaÑ. SaÑsÊdatÊti vahati pavattati. Atha vÈ saÑsÊdatÊti saÑsÊdissati. ManussitthÊ, itthisaÒÒitÈ, duÔÔhullavÈcassÈdarÈgo, tena rÈgena obhÈsanaÑ, ta~khaÓavijÈnananti imÈnettha paÒca a~gÈni.

DuÔÔhullavÈcÈsikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. AttakÈmapÈricariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ

290. Catutthe cÊvaranti nivÈsanÈdi yaÑ kiÒci cÊvaraÑ. PiÓÉapÈtanti yo koci ÈhÈro. So hi piÓÉolyena bhikkhuno patte patanato tattha tattha laddhabhikkhÈnaÑ piÓÉÈnaÑ pÈto sannipÈtoti vÈ piÓÉapÈtoti vuccati. SenÈsananti sayanaÒca ÈsanaÒca. Yattha hi vihÈrÈdike seti nipajjati Èsati nisÊdati, taÑ senÈsanaÑ. Pati eti etasmÈti paccayoti Èha “patikaraÓaÔÔhena paccayo”ti. Rogassa pati-ayanaÔÔhena vÈ paccayo, paccanÊkagamanaÔÔhenÈti attho, v|pasamanatthenÈti vuttaÑ hoti. DhÈtukkhobhalakkhaÓassa hi taÑhetukadukkhavedanÈlakkhaÓassa vÈ rogassa paÔipakkhabhÈvo pati-ayanaÔÔho. Yassa kassacÊti sappi-ÈdÊsu yassa kassaci. SappÈyassÈti hitassa

VinayapiÔaka 324

vikÈrav|pasamenÈti adhippÈyo. Bhisakkassa kammaÑ tena vidhÈtabbato, tenÈha “anuÒÒÈtattÈ”ti. NagaraparikkhÈrehÊti nagaraÑ parivÈretvÈ rakkhaÓakehi. ŒvÈÔaparikkhepo1 parikhÈ uddÈpo pÈkÈro esikÈ paligho pÈkÈramatthakamaÓÉalanti satta nagaraparikkhÈrÈti vadanti. SetaparikkhÈroti suvisuddhasÊlÈla~kÈro. Ariyamaggo hi idha “ratho”ti adhippeto. Tassa ca sammÈvÈcÈdayo ala~kÈraÔÔhena “parikkhÈro”ti vuttÈ. CakkavÊriyoti vÊriyacakko. JÊvitaparikkhÈrÈti jÊvitassa pavattikÈraÓÈni. SamudÈnetabbÈti sammÈ uddhaÑ uddhaÑ ÈnetabbÈ pariyesitabbÈ. ParivÈropi hoti antarÈyÈnaÑ parito vÈraÓato, tenÈha “jÊvita -pa- rakkhaÓato”ti. Tattha antaranti vivaraÑ, okÈsoti attho. RakkhaÓatoti verikÈnaÑ antaraÑ adatvÈ attano sÈmÊnaÑ parivÈretvÈ ÔhitasevakÈ viya rakkhaÓato. AssÈti jÊvitassa. KÈraÓabhÈvatoti cirappavattiyÈ kÈraÓabhÈvato. RasÈyanabh|taÒhi bhesajjaÑ sucirampi kÈlaÑ jÊvitaÑ pavattetiyeva. 291. UpacÈreti yattha Ôhito viÒÒÈpetuÑ sakkoti, tÈdise. KÈmo ceva hetu ca pÈricariyÈ ca attho. SesaÑ byaÒjananti-ÈdÊsu pÈÄiyaÑ “attakÈman”ti padaÑ uddharitvÈ attano kÈmaÑ, attano hetuÑ, attano adhippÈyaÑ, attano pÈricariyanti cattÈro atthÈ padabhÈjane vuttÈ. Tesu paÔhame atthavikappe kÈmo ca hetu ca pÈricariyÈ ca attho, sesaÑ adhippÈyapadamekaÑ byaÒjanaÑ paÔhamaviggahe tadatthassa asambhavabhÈvato2 niratthakattÈ. Dutiye pana atthavikappe adhippÈyo ca pÈricariyÈ ca attho, kÈmo ca hetu cÈti sesaÑ padadvayaÑ byaÒjanaÑ tesaÑ tattha atthÈbhÈvatoti evaÑ cattÈri padÈni dvinnaÑ viggahÈnaÑ vasena yojitÈnÊti keci vadanti. GaÓÔhipade ca ayamevattho vutto. C|ÄamajjhimamahÈgaÓÔhipadesu pana “paÔhamasmiÑ atthavikappe kÈmo ca hetu ca pÈricariyÈ ca adhippÈyattho, sesaÑ methunadhammasa~khÈtena kÈmenÈti-Èdi viggahavÈkyaÑ akkharavivaraÓamattato byaÒjanamattaÑ. Dutiye atthavikappe adhippÈyo ca pÈricariyÈ ca adhippÈyattho, sesaÑ attanÈ kÈmitÈ icchitÈti-Èdi viggahavÈkyaÑ akkharavivaraÓamattato byaÒjanamattan”ti evamattho ______________________________________________________________ 1. ŒvÈÔagehaparikkhepo (SyÈ) 2. Asambhavato (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 325

vutto. “ByaÒjane ÈdaraÑ akatvÈ”ti vacanato ayamevattho idha yuttataroti viÒÒÈyati. ByaÒjane ÈdaraÑ akatvÈti iminÈ hi aÔÔhakathÈyaÑ vuttaviggahavasena byaÒjane ÈdaraÑ akatvÈti ayamattho dÊpito.

IdÈni yathÈvuttamevatthaÑ padabhÈjanena saÑsanditvÈ dassetuÑ “attano kÈmaÑ attano hetuÑ attano pÈricariyanti hi vutte jÈnissanti paÓÉitÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–“attano hetun”ti vutte attano atthÈyÈti ayamattho viÒÒÈyati. “Attano kÈmaÑ attano pÈricariyan”ti ca vutte kÈmena pÈricariyÈti ayamattho viÒÒÈyati. TasmÈ attano kÈmaÑ attano hetuÑ attano pÈricariyanti imehi tÊhi padehi attano atthÈya kÈmena pÈricariyÈ attakÈmapÈricariyÈti ayamatthavikappo vuttoti viÒÒ| jÈnissanti. “Attano adhippÈyan”ti vutte pana adhippÈyasaddassa kÈmitasaddena samÈnatthabhÈvato attano pÈricariyanti imassa ca ubhayaviggahasÈmaÒÒato attano icchitakÈmitaÔÔhena attakÈmapÈricariyÈti ayamatthavikappo dvÊhi padehi dassitoti viÒÒ| jÈnissantÊti.

Etadagganti esÈ aggÈ. DuÔÔhullavÈcÈsikkÈpade kiÒcÈpi methunayÈcanaÑ ÈgataÑ, tathÈpi taÑ duÔÔhullavÈcassÈdarÈgavasena vuttaÑ, idha pana attano methunassÈdarÈgavasenÈti ayaÑ viseso. VinÊtavatth|su “tena hi bhagini aggadÈnaÑ dehÊ”ti idaÑ attano atthÈya vuttanti veditabbaÑ. ManussitthÊ, itthisaÒÒitÈ, attakÈmapÈricariyÈya rÈgo, tena rÈgena vaÓÓabhaÓanaÑ, ta~khaÓavijÈnananti imÈnettha paÒca a~gÈni.

AttakÈmapÈricariyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. SaÒcarittasikkhÈpadavaÓÓanÈ

296. PaÒcame paÓÉitassa bhÈvo paÓÉiccaÑ, ÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. GatimantÈti ÒÈÓagatiyÈ samannÈgatÈ. PaÓÉitÈti iminÈ sabhÈvaÒÈÓena samannÈgatatÈ vuttÈ, byattÈti iminÈ itthikattabbesu visÈradapaÒÒÈya. TenÈha “upÈyaÒÒ| visÈradÈ”ti. MedhÈvinÊti ÔhÈnuppattipaÒÒÈsa~khÈtÈya tasmiÑ tasmiÑ atthakicce upaÔÔhite ÔhÈnaso ta~khaÓe

VinayapiÔaka 326

eva uppajjanapaÒÒÈya samannÈgatÈ. TenÈha ‘diÔÔhaÑ diÔÔhaÑ karotÊ”ti. ChekÈti yÈgubhattasampÈdanÈdÊsu nipuÓÈ. UÔÔhÈnavÊriyasampannÈti kÈyikena vÊriyena samannÈgatÈ, yathÈ aÒÒÈ kusÊtÈ nisinnaÔÔhÈne nisinnÈva honti, ÔhitaÔÔhÈne ÔhitÈva, evaÑ ahutvÈ vipphÈrikena cittena sabbakiccaÑ nipphÈdetÊti vuttaÑ hoti. KumÈrikÈyÈti nimittatthe bhummaÑ, hetumhi vÈ karaÓavacanaÑ. TenÈha “kumÈrikÈya kÈraÓÈ”ti. ŒvahanaÑ ÈvÈho, pariggahabhÈvena dÈrikÈya gaÓhÈpanaÑ, tathÈ dÈpanaÑ vivÈho. TenÈha “dÈrakassÈ”ti-Èdi. 297-298. BhattapÈcanaÑ sandhÈya randhÈpanaÑ vuttaÑ, yassa kassaci pÈcanaÑ sandhÈya pacÈpanaÑ vuttaÑ. DuÔÔhuÑ1 kulaÑ gatÈ duggatÈti imamatthaÑ dassento “yattha vÈ gatÈ”ti-ÈdimÈha. ŒharaÓaÑ ÈhÈro. Na upÈhaÔanti na dinnaÑ. Kayo gahaÓaÑ, vikkayo dÈnaÑ. TadubhayaÑ sa~gaÓhitvÈ “vohÈro”ti vuttaÑ. MaÓÉitapasÈdhitoti ettha bÈhirupakaraÓena ala~karaÓaÑ maÓÉanaÑ, ajjhattikÈnaÑ kesÈdÊnaÑyeva saÓÔhapanaÑ pasÈdhanaÑ. 300. “AbbhutaÑ kÈtuÑ na vaÔÔatÊ”ti iminÈ dukkaÔaÑ hotÊti dÊpeti. “ParÈjitena dÈtabban”ti vuttattÈ adento dhuranikkhepena kÈretabbo. AcirakÈle adhikÈro etassa atthÊti acirakÈlÈdhikÈrikaÑ, saÒcarittaÑ. “AcirakÈlÈcÈrikan”ti vÈ pÈÔho, acirakÈle ÈcÈro ajjhÈcÈro etassÈti acirakÈlÈcÈrikaÑ.

KiÒcÈpi ehibhikkh|pasampannÈ ceva saraÓagaman|pasampannÈ ca saÒcarittÈdipaÓÓattivajjaÑ ÈpattiÑ Èpajjanti, tesaÑ pana na sabbakÈlikattÈ te vajjetvÈ sabbakÈlÈnur|paÑ tantiÑ Ôhapento bhagavÈ idhÈpi Òa tticatuttheneva kammena upasampannaÑ bhikkhuÑ dassetuÑ “tatra yvÈyaÑ bhikkhu -pa- ayaÑ imasmiÑ atthe adhippeto bhikkh|”ti padabhÈjanaÑ Èha, na pana nesaÑ saÒcarittÈdi-Èpajjane abhabbabhÈvato. KhÊÓÈsavÈpi hi appassutÈ kiÒcÈpi lokavajjaÑ nÈpajjanti, paÓÓattiyaÑ pana akovidattÈ vihÈrakÈraÑ kuÔikÈraÑ sahÈgÈraÑ sahaseyyanti evar|pÈ kÈyadvÈre Èpattiyo Èpajjanti, saÒcarittaÑ padasodhammaÑ uttarichappaÒcavÈcaÑ bh|tÈrocananti evar|pÈ ______________________________________________________________ 1. DuÔÔhaÑ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 327

vacÊdvÈre Èpattiyo Èpajjanti, upanikkhattasÈdiyanavasena manodvÈre r|piyapaÔiggahaÓÈpattiÑ Èpajjanti. 301. SaÒcaraÓaÑ saÒcaro, so etassa atthÊti saÒcarÊ, tassa bhÈvo saÒcarittaÑ. TenÈha “saÒcaraÓabhÈvan”ti itthipurisÈnaÑ antare saÒcaraÓabhÈvanti attho. JÈyattane jÈrattaneti ca nimittatthe bhummaÑ, jÈyabhÈvatthaÑ jÈrabhÈvatthanti vuttaÑ hoti. JÈyabhÈveti bhariyabhÈvÈya. JÈrabhÈveti sÈmikabhÈvÈya. KiÒcÈpi imassa padabhÈjane “jÈrÊ bhavissasÊ”ti itthili~gavasena padabhÈjanaÑ vuttaÑ, jÈrattaneti pana niddesassa ubhayali~gasÈdhÈraÓattÈ purisali~gavasenapi yojetvÈ atthaÑ dassento “itthiyÈ matiÑ purisassa Èrocento jÈrattane ÈrocetÊ”ti-ÈdimÈha. Ettha hi “jÈro bhavissasÊ”ti itthiyÈ matiÑ purisassa Èrocento jÈrattane Èroceti nÈma. PÈÄiyaÑ pana itthili~gavaseneva yojanÈ katÈ, tadanusÈrena purisali~gavasenapi sakkÈ yojetunti.

IdÈni pÈÄiyaÑ vuttanayenapi atthaÑ dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha. Pati bhavissasÊti vuttamevatthaÑ “sÈmiko bhavissasÊ”ti pariyÈyavacanena visesetvÈ dasseti. IdaÒca jÈrattaneti niddesassa ubhayali~gasÈdhÈraÓattÈ vuttaÑ. MuhuttikÈ bhavissasÊti asÈmikaÑ sandhÈya vuttaÑ, jÈrÊ bhavissasÊti sasÈmikaÑ sandhÈya. Antamaso ta~khaÓikÈyapÊti idaÑ nidassanamattanti Èha “etenevupÈyenÈ”ti-Èdi. 303. SerivihÈranti sacchandacÈraÑ. Attano vasanti attano ÈÓaÑ. Gottanti gotamagottÈdikaÑ gottaÑ. Dhammoti paÓÉara~gaparibbÈjakÈdÊnaÑ, tesaÑ tesaÑ vÈ kulÈnaÑ dhammo. Gottavantesu gottasaddo, dhammacÈrÊsu ca dhammasaddo vattatÊti Èha “sagottehÊ”ti-Èdi. Tattha sagottehÊti samÈnagottehi, ekavaÑsajÈtehÊti attho. SahadhammikehÊti ekassa satthusÈsane sahacaritabbadhammehi, samÈnakuladhammehi vÈ. TenevÈha “ekaÑ satthÈran”ti-Èdi. Tattha “ekaÑ satthÈraÑ uddissa pabbajitehÊ”ti iminÈ paÓÉara~gaparibbÈjakÈdayo vuttÈ. EkagaÓapariyÈpannehÊti mÈlÈkÈrÈdi-ekagaÓapariyÈpannehi.

VinayapiÔaka 328

SasÈmikÈ sÈrakkhÈ. YassÈ gamane raÒÒÈ daÓÉo Ôhapito, sÈ saparidaÓÉÈ. PacchimÈnaÑ dvinnanti sÈrakkhasaparidaÓÉÈnaÑ micchÈcÈro hoti tÈsaÑ sasÈmikabhÈvato. Na itarÈsanti itarÈsaÑ mÈturakkhitÈdÊnaÑ aÔÔhannaÑ purisantaragamane natthi micchÈcÈro tÈsaÑ asÈmikabhÈvato. YÈ hi sÈmikassa santakaÑ phassaÑ thenetvÈ paresaÑ abhiratiÑ uppÈdenti, tÈsaÑ micchÈcÈro, na ca mÈtÈdayo tÈsaÑ phasse issarÈ. MÈtÈdayo hi na attanÈ1 phassÈnubhavanatthaÑ tÈ rakkhanti, kevalaÑ anÈcÈraÑ nisedhentÈ purisantaragamanaÑ tÈsaÑ vÈrenti. Purisassa pana etÈsu aÔÔhasupi hotiyeva micchÈcÈro mÈtÈdÊhi yathÈ purisena saddhiÑ saÑvÈsaÑ na kappeti, tathÈ rakkhitattÈ paresaÑ rakkhitagopitaÑ phassaÑ thenetvÈ phuÔÔhabhÈvato.

Dhanena kÊtÈti bhariyabhÈvatthaÑ dhanena kÊtÈ. TenÈha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. BhogenÈti bhogahetu. BhogatthaÒhi vasantÊ “bhogavÈsinÊ”ti vuccati. LabhitvÈti yo naÑ vÈseti, tassa hatthato labhitvÈ. UdakapattaÑ ÈmasitvÈ gahitÈ odapattakinÊ. TenÈha “ubhinnan”ti-Èdi. Dhajena ÈhaÔÈti ettha dhajayogato senÈva dhajasaddena vuttÈ, ussitaddhajÈya senÈya ÈhaÔÈti vuttaÑ hoti. TenÈha “ussitaddhajÈyÈ”ti-Èdi. 305. BahiddhÈ vimaÔÔhaÑ nÈma hotÊti aÒÒattha ÈrocitaÑ nÈma hoti. TaÑ kiriyaÑ sampÈdessatÊti tassÈ ÈrocetvÈ taÑ kiccaÑ sampÈdetu vÈ mÈ vÈ, taÑkiriyÈsampÈdane yogyataÑ sandhÈya vuttaÑ. DÈrakaÑ dÈrikaÒca ajÈnÈpetvÈ tesaÑ mÈtÈpitu-ÈdÊhi mÈtÈpitu-ÈdÊnaÑyeva santikaÑ sÈsane pesitepi haraÓavÊmaÑsanapaccÈharaÓasa~khÈtÈya tiva~gasampattiyÈ saÑghÈdiseso hotiyevÈti daÔÔhabbaÑ. YaÑ uddissa sÈsanaÑ pesitaÑ, taÑyeva sandhÈya tassÈ mÈtu-ÈdÊnaÑ Èrocite vatthuno ekattÈ mÈtu-Èdayopi khettamevÈti khettameva otiÓÓabhÈvaÑ dassetuÑ “buddhaÑ paccakkhÈmÊ”ti-Èdi udÈhaÔaÑ. IminÈ sametÊti etthÈyamadhippÈyo–yathÈ sayaÑ anÈrocetvÈ aÒÒena antevÈsi-ÈdinÈ ÈrocÈpentassa visa~keto natthi, evaÑ tassÈ ______________________________________________________________ 1. Attano (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 329

sayaÑ anÈrocetvÈ ÈrocanatthaÑ mÈtu-ÈdÊnaÑ vadantassapi natthi visa~ketoti. GharaÑ nayatÊti gharaÓÊ. M|laÔÔhÈnaÒca vasenÈti ettha purisassa mÈtu-Èdayo sÈsanapesane m|labh|tattÈ “m|laÔÔhÈ”ti vuccanti. DhÈturakkhitÈya mÈtÈ bhikkhuÑ pahiÓatÊti ettha attano vÈ dhÊtu santikaÑ “itthannÈmassa bhariyÈ hot|”ti bhikkhuÑ pahiÓati, purisassa vÈ santikaÑ1 “mama dhÊtÈ itthannÈmassa bhariyÈ hot|”ti pahiÓatÊti gahetabbaÑ. Esa nayo sesesupi. Pubbe vuttanayattÈti paÔhamasaÑghÈdisese vuttanayattÈ. 338. Ettova pakkamatÊti puna ÈgantvÈ ÈÓÈpakassa anÈrocetvÈ tatoyeva pakkamati. AÒÒena karaÓÊyenÈti gamanahetuvisuddhidassanatthaÑ vuttaÑ. Teneva pana karaÓÊyena gantvÈpi kiÒci anÈrocento na vÊmaÑsati nÈma. AnabhinanditvÈti idaÑ tathÈ paÔipajjamÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. Satipi abhinandane sÈsanaÑ anÈrocento pana na vÊmaÑsati nÈma. Tatiyapade vuttanayenÈti “so tassÈ vacanaÑ anabhinanditvÈ”ti-ÈdinÈ vuttanayena. VatthugaÓanÈyÈti sambahulÈnaÑ itthipurisÈnaÑ samabhÈve sati dvinnaÑ dvinnaÑ itthipurisavatth|naÑ gaÓanÈya. Sace pana ekato adhikÈ honti, adhikÈnaÑ gaÓanÈya Èpattibhedo veditabbo. 339-340. PÈÄiyaÑ catutthavÈre asatipi “gacchanto na sampÈdeti Ègacchanto visaÑvÈdeti, anÈpattÊ”ti idaÑ atthato ÈpannamevÈti katvÈ vuttaÑ “catutthe anÈpattÊ”ti. KÈrukÈnanti vaÉÉhakÊ-ÈdÊnaÑ. Tacchaka-ayokÈratantavÈyarajakanhÈpitakÈ paÒca kÈravo “kÈrukÈ”ti vuccanti. Evar|pena -pa- anÈpattÊti tÈdisaÑ gihiveyyÈvaccampi na hotÊti katvÈ vuttaÑ.

KÈyato samuÔÔhÈtÊti paÓÓattiÑ vÈ alaÑvacanÊyabhÈvaÑ vÈ ajÈnantassa kÈyato samuÔÔhÈti. VÈcato samuÔÔhÈtÊti etthÈpi eseva nayo. KÈyavÈcato samuÔÔhÈtÊti paÓÓattiÑ jÈnitvÈ alaÑvacanÊyabhÈvaÑ ajÈnantassapi kÈyavÈcato samuÔÔhÈtÊti veditabbaÑ. AlaÑvacanÊyÈ hontÊti desacÈrittavasena paÓÓadÈnÈdinÈ pariccattÈ honti. ______________________________________________________________ 1. Purisassa vÈ tassa ÒÈtakÈnaÑ vÈ santikaÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 330

PaÓÓattiÑ pana jÈnitvÈti ettha alaÑvacanÊyabhÈvaÑ vÈti ca daÔÔhabbaÑ. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “tadubhayaÑ pana jÈnitvÈ eteheva tÊhi nayehi samÈpajjantassa tÈneva tÊÓi tadubhayajÈnanacittena sacittakÈni hontÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ paÓÓattijÈnanacittenÈti etthÈpi tadubhayajÈnanaÑ vattabbaÑ. BhikkhuÑ ajÈnÈpetvÈ attano adhippÈyaÑ paÓÓe likhitvÈ dinnaÑ harantassapi Èpatti hoti, imassa sikkhÈpadassa acittakattÈti na gahetabbaÑ. PÈÄiyaÑ pana “ÈrocetÊ”ti vuttattÈ aÔÔhakathÈyaÑ ca tattha tattha Èrocanasseva dassitattÈ kÈyena vÈ vÈcÈya vÈ Èrocentasseva Èpatti hotÊti gahetabbaÑ. 341. DuÔÔhullÈdÊsupÊti Èdi-saddena saÒcarittampi sa~gaÓhÈti. Ettha pana kiÒcÈpi itthÊ nÈma manussitthÊ, na yakkhÊ, na petÊ, na tiracchÈnagatÈ, puriso nÈma manussapuriso, na yakkhoti-Èdi na vuttaÑ, tathÈpi manussajÈtikÈva itthipurisÈ idha adhippetÈ. TasmÈ yesu saÒcarittaÑ samÈpajjati, tesaÑ manussajÈtikatÈ, na nÈlaÑvacanÊyatÈ, paÔiggaÓhanavÊmaÑsanapaccÈharaÓÈnÊti imÈnettha paÒca~gÈni.

SaÒcarittasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. KuÔikÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ

342. ChaÔÔhe ettakenÈti ettakena dÈru-ÈdinÈ. AparicchinnappamÈÓÈyoti aparicchinnadÈru-ÈdippamÈÓÈyo, m|lacchejjÈya purisaÑ yÈcituÑ na vaÔÔatÊti parasantakabhÈvato mocetvÈ attanoyeva santakaÑ katvÈ yÈcituÑ na vaÔÔati. EvaÑ m|lacchejjÈya aÒÒÈtaka-appavÈritaÔÔhÈnato yÈcantassa aÒÒÈtakaviÒÒattiyÈ dukkaÔaÑ. DÈsaÑ attano atthÈya sÈdiyantassapi dukkaÔameva “dÈsidÈsapaÔiggahaÓÈ paÔivirato hotÊ”ti2 vacanato. ©ÈtakapavÈritaÔÔhÈnato pana dÈsaÑ m|lacchejjÈya yÈcantassa sÈdiyanavasena dukkaÔaÑ. SakakammaÑ na yÈcitabbÈti pÈÓÈtipÈtasikkhÈpadarakkhaÓatthaÑ vuttaÑ. AniyametvÈpi na yÈcitabbÈti manussÈnaÑ aÒÒathÈ gÈhassapi sambhavato vuttaÑ, suddhacittena pana hatthakammaÑ yÈcantassa Èpatti nÈma natthi. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 133 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 5, 60 piÔÔhesu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 331

SabbakappiyabhÈvadÊpanatthanti sabbaso kappiyabhÈvadÊpanatthaÑ. M|laÑ dethÈti vattuÑ vaÔÔatÊti yasmÈ m|laÑ dassÈmÈti tehi paÔhamaÑ vuttattÈ viÒÒatti na hoti, yasmÈ ca m|lanti bhaÓitaÑ sÈmaÒÒavacanato akappiyavacanaÑ na hoti, tasmÈ m|laÑ dethÈti vattuÑ vaÔÔati. AnajjhÈvutthakanti apariggahitaÑ. AkappiyakahÈpaÓÈdi na dÈtabbanti kiÒcÈpi akappiyakahÈpaÓÈdiÑ asÈdiyantena kappiyavohÈrato dÈtuÑ vaÔÔati, tathÈpi sÈruppaÑ na hoti. ManussÈ ca etassa santakaÑ kiÒci atthÊti viheÔhetabbaÑ maÒÒantÊti akappiyakahÈpaÓÈdidÈnaÑ paÔikkhittaÑ. Tatheva pÈcetvÈti hatthakammavaseneva pÈcetvÈ. “KiÑ bhante”ti ettakepi pucchite yadatthÈya paviÔÔho, taÑ kathetuÑ vaÔÔati pucchitapaÒhattÈ.

Vattanti cÈrittaÑ, Èpatti pana na hotÊti adhippÈyo. KappiyaÑ kÈrÈpetvÈ paÔiggahetabbÈnÊti sÈkhÈya laggarajasmiÑ patte patitepi sÈkhaÑ chinditvÈ khÈditukÈmatÈyapi sati sukhaparibhogatthaÑ vuttaÑ. “NadiÑ vÈ -pa- ÈharÈ”ti vattuÑ vaÔÔatÊti apariggahitattÈ vuttaÑ. Gehato -pa- paribhuÒjitabbanti pariggahita-udakattÈ viÒÒattiyÈ dukkaÔaÑ hotÊti adhippÈyo. AlajjÊhi -pa- na kÈretabbanti idaÑ uttaribha~gÈdhikÈrattÈ ajjhoharaÓÊyaÑ sandhÈya vuttaÑ. BÈhiraparibhogesu pana alajjÊhipi hatthakammaÑ kÈretuÑ vaÔÔatÊti.

GoÓaÑ pana -pa- ÈharÈpetuÑ na vaÔÔatÊti attano atthÈya m|lacchejjavasena ÈharÈpetuÑ na vaÔÔati. ŒharÈpentassa dukkaÔanti aÒÒÈtakaviÒÒattiyÈ dukkaÔaÑ. Attano atthÈya sÈdiyanepi dukkaÔameva “hatthigavÈssavaÄavapaÔiggahaÓÈ paÔivirato hotÊ”ti1 vuttattÈ. TenevÈha “ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈnatopi m|lacchejjÈya yÈcituÑ na vaÔÔatÊ”ti. RakkhitvÈti yathÈ corÈ na haranti, evaÑ rakkhitvÈ. JaggitvÈti tiÓadÈnÈdÊhi jaggitvÈ. Na sampaÔicchitabbanti attano atthÈya goÓe sÈdiyanassa paÔikkhittattÈ vuttaÑ.

SakaÔaÑ dethÈti -pa- vaÔÔatÊti m|lacchejjavasena sakaÔaÑ dethÈti vattuÑ na vaÔÔati. TÈvakÈlikaÑ vaÔÔatÊti tÈvakÈlikaÑ katvÈ sabbattha yÈcituÑ vaÔÔati. Valli-ÈdÊsu ca parapariggahitesu eseva nayoti ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 5, 61 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 332

yojetabbaÑ. GarubhaÓÉappahonakesuyeva ca valli-ÈdÊs|ti ettha Èdi-saddena veÄumuÒjapabbajatiÓamattikÈnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. YaÑ pana vatthuvasena appaÑ hutvÈ agghavasena mahantaÑ haritÈlahi~gulakÈdi, taÑ garubhaÓÉaÑ appahontampi yÈcituÑ na vaÔÔatÊti vadanti.

SÈti viÒÒattiÑ parÈmasati. SÈ ca idha parikathÈdinÈ yena kenaci adhippÈyaviÒÒÈpanaÑ viÒÒattÊti gahetabbÈ. TenÈha “sabbena sabban”ti, sabbappakÈrenÈti attho. Tena “parikathÈdivasenapi viÒÒÈpanaÑ na vaÔÔatÊ”ti dÊpeti. ParikathobhÈsanimittakammampi hi cÊvarapiÓÉapÈtesu dvÊsu paccayesu na vaÔÔati. IdÈni senÈsanapaccaye adhippetaÑ viÒÒattiÑ parikathÈdÊhi visesetvÈ dassento “Èhara dehÊti viÒÒattimattameva na vaÔÔatÊ”ti Èha. ParikathobhÈsanimittakammÈni vaÔÔantÊti ettha parikathÈ nÈma pariyÈyena kathanaÑ ‘bhikkhusaÑghassa senÈsanaÑ sambÈdhan’ti-ÈdivacanaÑ. ObhÈso nÈma ujukameva akathetvÈ yathÈ adhippÈyo vibh|to hoti, evaÑ obhÈsanaÑ, ‘upÈsakÈ tumhe kuhiÑ vasathÈti, pÈsÈde bhanteti, bhikkh|naÑ pana upÈsakÈ pÈsÈdo na vaÔÔatÊ’ti-ÈdivacanaÑ. NimittakammaÑ nÈma paccaye uddissa yathÈ adhippÈyo viÒÒÈyati, evaÑ nimittakammaÑ, senÈsanatthaÑ bh|miparikammÈdÊni karontassa “kiÑ bhante karosi, ko kÈrÈpetÊ”ti vutte “na kocÊ”ti-ÈdivacanaÑ.

IdÈni gilÈnapaccaye viÒÒatti-ÈdikaÑ sabbampi vaÔÔatÊti dassento Èha “gilÈnapaccaye panÈ”ti-Èdi. TathÈ uppannaÑ pana bhesajjaÑ roge v|pasante paribhuÒjituÑ vaÔÔati, na vaÔÔatÊti? Tattha vinayadharÈ “bhagavatÈ rogasÊsena paribhogassa dvÈraÑ dinnaÑ, tasmÈ arogakÈlepi paribhuÒjituÑ vaÔÔati, Èpatti na hotÊ”ti vadanti. SuttantikÈ pana “kiÒcÈpi Èpatti na hoti, ÈjÊvaÑ pana kopeti, tasmÈ sallekhappaÔipattiyaÑ Ôhitassa na vaÔÔati, sallekhaÑ kopetÊ”ti vadanti. UkkamantÊti apagacchanti. 344. MaÓi kaÓÔhe assÈti maÓikaÓÔho, maÓinÈ upalakkhito vÈ kaÓÔho assÈti maÓikaÓÔhoti majjhapadalopÊsamÈso daÔÔhabbo. DevavaÓÓanti devattabhÈvaÑ. PasannÈkÈranti pasannehi kÈtabbakiccaÑ, kÈyaveyyÈvaccasa~khÈtaÑ upaÔÔhÈnanti vuttaÑ hoti. MaÓiyÈcanÈya tassa

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 333

anÈgamanena attano vaÉÉhi hotÊti vuttaÑ “maÓinÈ me attho”ti, mantapadanÊhÈrena vÈ tathÈ vuttanti daÔÔhabbaÑ. 345. VattamÈnasamÊpeti vattamÈnassa samÊpe atÊte. EvaÑ vattuÑ labbhatÊti “ÈgatosÊ”ti vattabbe vattamÈnasamÊpattÈ “ÈgacchasÊ”ti evaÑ vattamÈnavohÈrena vattuÑ labbhati. LakkhaÓaÑ panettha saddasatthÈnusÈrato veditabbaÑ. So eva nayoti “ÈgatomhÊ”ti vattabbe “ÈgacchÈmÊ”ti ayampi vattamÈnasamÊpe vattamÈnavohÈroti dasseti. 348-349. YasmÈ pana na sakkÈ kevalaÑ yÈcanÈya kiÒci kÈtuÑ, tasmÈ “sayaÑ yÈcitakehi upakaraÓehÊ”ti adhippÈyattho vutto. UddhaÑmukhaÑ littÈ ullittÈ, adhomukhaÑ littÈ avalittÈ. YasmÈ pana uddhaÑmukhaÑ limpantÈ yebhuyyena anto limpanti, adhomukhaÑ limpantÈ ca bahi, tasmÈ vuttaÑ “ullittÈti antolittÈ, avalittÈti bahilittÈ”ti. Tattha ullittÈ nÈma ÔhapetvÈ tulÈpiÔÔhasa~ghÈtavÈtapÈnadh|machiddÈdibhedaÑ alepokÈsaÑ avasese lopokÈse kuÔÔehi saddhiÑ ghaÔetvÈ chadanassa anto sudhÈya vÈ mattikÈya vÈ littÈ. AvalittÈ nÈma vuttanayeneva chadanassa bahi littÈ. UllittÈvalittÈ nÈma tatheva chadanassa anto ca bahi ca littÈ.

ByaÒjanaÑ sametÊti “kÈrayamÈnenÈ”ti hetukattuvasena uddiÔÔhapadassa “kÈrÈpentenÈ”ti hetukattuvaseneva niddesassa katattÈ byaÒjanaÑ sameti. Yadi evaÑ “karonto vÈ kÈrÈpento vÈ”ti kasmÈ tassa padabhÈjanaÑ vuttanti Èha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. “AttanÈ vippakataÑ parehi pariyosÈpetÊ”ti-Èdivacanato “karontenapi idha vuttanayeneva paÔipajjitabban”ti vuttaÑ. Tattha idha vuttanayenevÈti imasmiÑ sikkhÈpade vuttanayeneva. Ubhopeteti kÈrakakÈrÈpakÈ. KÈrayamÈnenÈti iminÈva padena sa~gahitÈti kathaÑ sa~gahitÈ. Na hi kÈrayamÈno karonto nÈma hoti, evaÑ panettha adhippÈyo veditabbo–yasmÈ karontenapi kÈrayamÈnenapi idha vuttanayeneva paÔipajjitabbaÑ, tasmÈ kÈrayamÈnena evaÑ paÔipajjitabbanti vutte pageva karontenÈti idaÑ atthato ÈgatamevÈti “kÈrayamÈnenÈ”ti bhagavatÈ vuttaÑ. Tato “kÈrayamÈnenÈ”ti vutte sÈmatthiyato labbhamÈnopi attho teneva sa~gahito nÈma hotÊti.

VinayapiÔaka 334

ByaÒjanaÑ vilomitaÑ bhaveyyÈti yasmÈ “kÈrayamÈnenÈ”ti imassa “karontenÈ”ti idaÑ pariyÈyavacanaÑ na hoti, tasmÈ karontena vÈ kÈrÈpentena vÈti padatthavasena niddese kate byaÒjanaÑ viruddhaÑ bhaveyyÈti adhippÈyo. AtthamattamevÈti padatthato sÈmatthiyato ca labbhamÈnaÑ atthamattameva.

Uddeso uddisitabbo. AbbohÈrikanti appamÈÓaÑ. “ŒyÈmato ca vitthÈrato cÈ”ti avatvÈ vikappatthassa vÈ-saddassa vuttattÈ ekatobhÈgena vaÉÉhitepi ÈpattiyevÈti dassento “yo panÈ”ti-ÈdimÈha. TihatthÈti vaÉÉhakÊhatthena tihatthÈ. PamÈÓayutto maÒcoti pakatividatthiyÈ navavidatthippamÈÓo maÒco. PamÈÓikÈ kÈretabbÈti ukkaÔÔhappamÈÓaÑ sandhÈya vuttattÈ ukkaÔÔhappamÈÓayuttÈva kuÔi adesitavatthukÈ na vaÔÔati, pamÈÓato pana |natarÈ adesitavatthukÈpi vaÔÔatÊti kassaci sandeho siyÈti taÑnivattanatthaÑ “pamÈÓato |natarampÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pamÈÓato |nataranti pÈÄiyaÑ vuttappamÈÓato |nataraÑ. Pacchimena pamÈÓena catuhatthato |natarÈ kuÔi nÈma na hotÊti catuhatthato paÔÔhÈya kuÔilakkhaÓappattaÑ kuÔiÑ dassetuÑ “catuhatthaÑ paÒcahatthampÊ”ti vuttaÑ. Kalalalepoti kenaci silesena katalepo, tambamattikÈdikalalalepo vÈ. Alepo evÈti abbohÈrikÈyevÈti adhippÈyo. PiÔÔhasa~ghÈÔo dvÈrabÈhÈ. OloketvÈpÊti apaloketvÈpi, apalokanakammavasenapi kÈtuÑ vaÔÔatÊti adhippÈyo. 353. YathÈ sÊhÈdÊnaÑ gocarÈya pakkamantÈnaÑ nibaddhagamanamaggo na vaÔÔati, evaÑ hatthÊnampi nibaddhagamanamaggo na vaÉÉati. Etesanti sÊhÈdÊnaÑ. CÈribh|mÊti gocarabh|mi. Na gahitÈti na vÈritÈti adhippÈyo. ŒrogyatthÈyÈti nirupaddavatthÈya. SesÈnÊti pubbaÓÓanissitÈdÊni. PubbaÓÓanissitanti ettha pubbaÓÓaviruhanaÔÔhÈnaÑ pubbaÓÓasaddena gahitaÑ. TenÈha “sattannaÑ dhaÒÒÈnaÑ -pa- thitan”ti. Abhihananti etthÈti abbhÈghÈtaÑ. “Verigharan”ti vuttamevatthaÑ vibhÈvetuÑ “corÈnaÑ mÈraÓatthÈya katan”ti vuttaÑ. DhammagandhikÈti hatthapÈdÈdichindanagandhikÈ1. ______________________________________________________________ 1. DhammagaÓÉikÈti hatthapÈdÈdichindanagaÓÉikÈ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 335

ŒvijjituÑ1 na sakkÈ hotÊti chindataÔÈdisambhavato na sakkÈ hoti ÈvijjituÑ. PÈcinanti2 kuÔivatthusÈmantÈ cinitabba-adhiÔÔhÈnaÑ. KiÒcÈpi idha pubbapayogasahapayogÈnaÑ adinnÈdÈne viya viseso natthi, tathÈpi tesaÑ vibhÈgena dassanaÑ chinditvÈ puna kÈtabbÈti ettha kuÔiyÈ bhedanaparicchedadassanatthaÑ kataÑ. TadatthÈyÈti tacchanatthÈya. EvaÑ katanti adesitavatthuÑ pamÈÓÈtikkantaÑ vÈ kataÑ. DÈrunÈ kataÑ kuÔÔaÑ etthÈti dÈrukuÔÔikÈ, kuÔi. SilÈkuÔÔikanti-ÈdÊsupi eseva nayo. PaÓÓasÈlanti bahi paÓÓehi chÈdetabbaÑ ullittÈvalittaÑ kuÔimeva vadati. TenevÈha “sabhitticchadanaÑ limpissÈmÊ”ti.

Antolepeneva niÔÔhÈpetukÈmaÑ sandhÈya “antolepe vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Bahilepe vÈti etthÈpi eseva nayo. TasmiÑ dvÈrabaddhe vÈ vÈtapÈne vÈ Ôhapiteti yojetabbaÑ. TassokÈsanti tassa dvÈrabaddhassa vÈ vÈtapÈnassa vÈ okÈsaÑ. Puna vaÉÉhetvÈ vÈti pubbeva ÔhapitokÈsaÑ khuddakaÑ ce, bhedanena puna vaÉÉhetvÈ. Lepo na ghaÔiyatÊti pubbe dinnalepo dvÈrabaddhena vÈ vÈtapÈnena vÈ saddhiÑ na ghaÔiyati, ekÈbaddhaÑ hutvÈ na tiÔÔhatÊti vuttaÑ hoti. Tanti dvÈrabaddhaÑ vÈ vÈtapÈnaÑ vÈ. PaÔhamameva saÑghÈdisesoti lepakiccassa niÔÔhitattÈ dvÈrabaddhaÑ vÈ vÈtapÈnaÑ vÈ Ôhapanato pubbeyeva saÑghÈdiseso. AÔÔha~gulamattena appattacchadanaÑ katvÈti ettha evaÑ me Èpatti na siyÈti bhittiyaÑ vÈ chadane vÈ eka~gulamattampi okÈsaÑ lepena aghaÔetvÈ Ôhapeti, vaÔÔatÊti vadanti. MattikÈkuÔÔameva mattikÈlepasa~khyaÑ gacchatÊti Èha “sace mattikÈya kuÔÔaÑ karoti, chadanalepena saddhiÑ ghaÔane ÈpattÊ”ti. UbhinnaÑ anÈpattÊti purimassa lepassa aghaÔitattÈ dutiyassa attuddesikatÈsambhavato ubhinnaÑ anÈpatti, tasmÈ vinÈpi vattasÊsena tena anÈÓatto tassa karomÊti karoti, ubhinnaÑ anÈpattiyeva. Sace tena ÈÓatto karoti, m|laÔÔhasseva Èpatti. 354. ChattiÑsa catukkÈni nÈma “bhikkhu kuÔiÑ karotÊ”ti-Èdimhi paÔhamavÈre adesitavatthukacatukkaÑ desitavatthukacatukkaÑ pamÈÓÈtikkantacatukkaÑ pamÈÓikacatukkaÑ adesitavatthukappamÈÓÈtikkantacatukkaÑ ______________________________________________________________ 1. ŒvijjhituÑ (SyÈ) 2. PÈciranti (SyÈ)

VinayapiÔaka 336

desitavatthukappamÈÓikacatukkanti cha catukkÈni, evaÑ samÈdisativÈrÈdÊsupi paÒcas|ti chattiÑsa. ŒpattibhedadassanatthaÑ vuttÈnÊti “sÈrambhe ce bhikkhu vatthusmiÑ aparikkamane”ti avisesena mÈtikÈya vuttattÈ sÈrambha-aparikkamanesupi saÑghÈdisesova siyÈti micchÈgÈhanivattanatthaÑ sÈrambhe aparikkamane ca dukkaÔaÑ, adesitavatthukatÈya pamÈÓÈtikkantatÈya ca saÑghÈdisesoti evaÑ ÈpattibhedadassanatthaÑ vuttÈni. 355-361. “DvÊhi saÑghÈdisesehÊ”ti vattabbe vibhattibyattayena ca vacanabyattayena ca dvinnaÑ saÑghÈdisesenÈti vuttanti Èha “dvÊhi saÑghÈdisesehi -pa- attho veditabbo”ti. “AÒÒassa vÈ dÈtabbÈ”ti vuttattÈ vippakataÑ kuÔiÑ labhitvÈ attano atthÈya karontassapi Èdito paÔÔhÈya akatattÈ anÈpattiyevÈti vadanti. ApacinitabbÈti viddhaÑsetabbÈ. Bh|misamaÑ katvÈti kuÔivatthusamaÑ katvÈ. 364. Nahettha lepo ghaÔiyatÊti chadanalepassa abhÈvato vuttaÑ, visuÑyeva anuÒÒÈtattÈ pana sacepi leÓassa anto uparibhÈge cittakammÈdikaraÓatthaÑ lepaÑ denti, vaÔÔatiyeva. LepadÈnavasena akatÈ iÔÔhakÈdiguhÈ guhÈ nÈmÈti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. TiÓehi vÈ paÓÓehi vÈ chÈditakuÔikÈva vuttÈti “kukkuÔacchikagehaÑ vaÔÔatÊ”ti vatvÈ “chadanaÑ daÓÉakehÊ”ti-ÈdinÈ puna taÑ dassentehi tiÓapaÓÓacchadanÈ kuÔikÈva vuttÈ. ChadanaÑ daÓÉakehi jÈlabandhaÑ katvÈti chadanaÑ dÊghato tiriyato ca ÔhapitadaÓÉakehi jÈlaÑ viya bandhitvÈ. OgumphetvÈti tiÓÈdiÑ viddhaÑsetvÈ. Bhittilepena saddhiÑ lepe ghaÔiteti ettha ullittÈvalittabhÈvassa chadanaÑ sandhÈya vuttattÈ sacepi bhittilepena anatthiko hoti, chadanalepe samantato bhittiyÈ appamattakenapi ghaÔite bhittilepena vinÈpi ÈpattiyevÈti vadanti. UpacikÈmocanatthameva heÔÔhÈ pÈsÈÓakuÔÔaÑ katvÈ taÑ alimpitvÈ upari limpati, lepo na ghaÔiyati nÈma, anÈpattiyevÈti iminÈ aÔÔhakathÈvacanena taÑ na sameti. Tattha keci vadanti “bhittiÑ alimpitukÈmatÈya abhÈvato chadanalepe pÈsÈÓakuÔÔena saddhiÑ ghaÔitepi tattha anÈpatti vuttÈ”ti, tampi na yuttaÑ. “UpacikÈmocanatthamevÈ”ti hi vuttattÈ pÈsÈÓakuÔÔe puna limpitukÈmatÈya abhÈvoyeva viÒÒÈyati, teneva “taÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 337

alimpitvÈ”ti vuttaÑ. TasmÈ “ullittÈdibhÈvo -pa- chadanameva sandhÈya vutto”ti idaÑ satipi bhittilepe chadanalepena vinÈ Èpatti na hotÊti chadanalepassa padhÈnabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ, na pana bhittilepena vinÈpi Èpatti hotÊti dassanatthanti vadanti, idameva cettha yuttataranti amhÈkaÑ khanti. EtthÈti tiÓakuÔikÈya.

Ettha ca tiÓakuÔikÈya eva sabbathÈ anÈpattibhÈvassa dassanaÑ parivÈrapÈÄiÑ ÈnetvÈ tiÓakuÔikÈya sÈrambhÈdipaccayÈpi anÈpattibhÈvo sukhena sakkÈ sÈdhetunti kataÑ. TiÓakuÔikÈya ca sabbathÈ anÈpattibhÈve sÈdhite teneva nayena leÓaguhÈdÊsupi sÈrambhÈdipaccayÈpi anÈpattibhÈvo sakkÈ viÒÒÈtunti. Teneva “yaÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TathÈ hi tiÓakuÔikÈya sÈrambhÈdipaccayÈpi anÈpattibhÈve sÈdhite teneva nayena aÒÒassatthÈya karontassapi sÈrambhÈdipaccayÈpi anÈpattibhÈvo atthato dassitoyeva hoti. EvaÒca sati bhikkhu samÈdisitvÈ pakkamati “kuÔiÑ me karothÈ”ti, samÈdisati ca desitavatthukÈ ca hotu anÈrambhÈ ca saparikkamanÈ cÈti, tassa kuÔiÑ karonti adesitavatthukaÑ sÈrambhaÑ aparikkamanaÑ. “Œpatti kÈrukÈnaÑ tiÓÓaÑ dukkaÔÈnan”ti pÈÄiyaÑ aÒÒassatthÈya karontassapi sÈrambhÈdipaccayÈpi dukkaÔaÑ kasmÈ vuttanti imaÑ codanaÑ manasi nidhÈya “yaÑ pana -pa- akaraÓapaccayÈ vuttan”ti idaÑ vuttaÑ. AyaÒhettha adhippÈyo–aÒÒassatthÈya karontassapi sÈrambhÈdipaccayÈpi anÈpattiyeva. “Œpatti kÈrukÈnaÑ tiÓÓaÑ dukkaÔÈnan”ti idaÑ pana aÒÒassatthÈya karontassa na sÈrambhÈdipaccayÈ ÈpattidassanatthaÑ vuttaÑ, kiÒcarahi yathÈsamÈdiÔÔhÈya1 akaraÓapaccayÈ Èpattidassanatthanti. YasmÈ bah|su potthakesu satasodhitasammate ca purÈÓapotthake ayameva pÈÔhakkamo dissati, tasmÈ yathÈdiÔÔhapÈÔhÈnukkamenevettha attho pakÈsito. Katthaci potthake pana “kuÔilakkhaÓappattampi kuÔiÑ -pa- anÈpattÊ”ti imassÈnantaraÑ “yaÑ panÈ”ti-ÈdipÈÔhaÑ likhanti, evaÒca sati tattha adhippÈyo pÈkaÔoyeva. AnÈpattÊti vatvÈti uposathÈgÈraÒca bhavissati, ahaÒca vasissÈmÊti-ÈdÊsu vÈsÈgÈratthÈya eva aniyamitattÈ anÈpattÊti vatvÈ. ______________________________________________________________ 1. YathÈsamÈdhiÔÔhÈya (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 338

PamÈÓÈtikkantakuÔikaraÓalakkhaÓÈ kiriyÈyeva, adesitavatthum|likÈyapi ÈpattiyÈ a~gaÑ hoti pamÈÓÈtikkantam|likÈyapi, tadubhayaÑ ekato katvÈ “kiriyÈkiriyato”ti vuttaÑ. VatthuÑ adesÈpetvÈ pamÈÓayuttaÑ kuÔiÑ karontassapi vatthuÑ desÈpetvÈ akiriyÈya kuÔikaraÓakiriyÈya ca samuÔÔhÈnato kiriyÈkiriyatova samuÔÔhÈtÊti veditabbaÑ. Acittakanti paÓÓatti-ajÈnanacittena acittakaÑ. UllittÈdÊnaÑ aÒÒataratÈ, heÔÔhimappamÈÓasambhavo, adesitavatthutÈ, pamÈÓÈtikkantatÈ, attuddesikatÈ, vÈsÈgÈratÈ, lepaghaÔÔanÈti imÈnettha cha vÈ satta vÈ a~gÈni.

KuÔikÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. VihÈrakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ

365. Sattame evaÑnÈmake nagareti kosambÊnÈmake. Tassa kira nagarassa ÈrÈmapokkharaÓÊ-ÈdÊsu tesu tesu ÔhÈnesu kosambarukkhÈva ussannÈ ahesuÑ, tasmÈ kosambÊti sa~khyaÑ agamÈsi. Kusumbassa nÈma isino assamato avid|re mÈpitattÈti eke. IdaÑ vuttaÑ hoti–kusumbassa isino nivÈsabh|mi kosambÊ, tassa ca avid|re bhavattÈ nagaraÑ kosambÊti sa~khyaÑ gatanti. GhositanÈmakena kira seÔÔhinÈ so kÈritoti ettha ko ghositaseÔÔhi, kathaÒcÈnena so ÈrÈmo kÈritoti? Pubbe kira addilaraÔÔhaÑ nÈma ahosi. Tato kot|halako nÈma daliddo chÈtakabhayena saputtadÈro subhikkhaÑ raÔÔhaÑ gacchanto puttaÑ vahituÑ asakkonto chaÉÉetvÈ agamÈsi. MÈtÈ nivattitvÈ taÑ gahetvÈ gatÈ. Te ekaÑ gopÈlakagÈmaÑ pavisiÑsu. GopÈlakÈnaÒca tadÈ bahupÈyÈso paÔiyatto hoti, tato pÈyÈsaÑ labhitvÈ bhuÒjiÑsu. Atha so puriso bahutaraÑ pÈyÈsaÑ bhutto jÊrÈpetuÑ asakkonto rattibhÈge kÈlaÑ katvÈ tattheva sunakhiyÈ kucchismiÑ paÔisandhiÑ gahetvÈ kukkuro jÈto, so gopÈlakassa piyo ahosi. GopÈlako ca paccekabuddhaÑ upaÔÔhÈti. Paccekabuddhopi bhattakiccakÈle kukkurassa ekaÑ piÓÉaÑ deti. So paccekabuddhe sinehaÑ uppÈdetvÈ gopÈlakena saddhiÑ paÓÓasÈlampi gacchati,

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 339

gopÈlake asannihite bhattavelÈyaÑ sayameva gantvÈ kÈlÈrocanatthaÑ paÓÓasÈladvÈre bhussati, antarÈmaggepi caÓÉamige disvÈ bhussitvÈ palÈpeti. So paccekabuddhe mudukena cittena kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatti. TatrÈssa “ghosakadevaputto”tveva nÈmaÑ ahosi.

So devalokato cavitvÈ kosambiyaÑ ekasmiÑ kulaghare nibbatti. TaÑ aputtako kira seÔÔhi tassa mÈtÈpit|naÑ dhanaÑ datvÈ puttaÑ katvÈ aggahesi. Atha attano putte jÈte sattakkhattuÑ ghÈtÈpetuÑ upakkami. So puÒÒavantatÈya sattasupi ÔhÈnesu maraÓaÑ appatvÈ avasÈne ekÈya seÔÔhidhÊtÈya veyyattiyena laddhajÊviko aparabhÈge pitu accayena seÔÔhiÔÔhÈnaÑ patvÈ ghositaseÔÔhi nÈma jÈto. AÒÒepi kosambiyaÑ kukkuÔaseÔÔhi, pÈvÈriyaseÔÔhÊti dve seÔÔhino atthi, iminÈ saddhiÑ tayo ahesuÑ.

Tena ca samayena tesaÑ sahÈyakÈnaÑ seÔÔhÊnaÑ kul|pakÈ paÒcasatÈ isayo pabbatapÈde vasiÑsu. Te kÈlena kÈlaÑ loÓambilasevanatthaÑ manussapathaÑ Ègacchanti. AthekasmiÑ vÈre gimhasamaye manussapathaÑ ÈgacchantÈ nirudakaÑ mahÈkantÈraÑ atikkamitvÈ kantÈrapariyosÈne mahantaÑ nigrodharukkhaÑ disvÈ cintesuÑ “yÈdiso ayaÑ rukkho, addhÈ ettha mahesakkhÈya devatÈya bhavitabbaÑ, sÈdhu vatassa, sace no pÈnÊyaÑ vÈ paribhojanÊyaÑ vÈ dadeyyÈ”ti. DevatÈ isÊnaÑ ajjhÈsayaÑ viditvÈ “imesaÑ sa~gahaÑ karissÈmÊ”ti attano ÈnubhÈvena viÔapantarato na~galasÊsamattaÑ udakadhÈraÑ pavattesi. IsigaÓo rajatakkhandhasadisaÑ udakavaÔÔiÑ disvÈ attano bhÈjanehi udakaÑ gahetvÈ paribhogaÑ katvÈ cintesi “devatÈya amhÈkaÑ paribhogudakaÑ dinnaÑ, idaÑ pana agÈmakaÑ mahÈraÒÒaÑ, sÈdhu vatassa, sace no ÈhÈrampi dadeyyÈ”ti. DevatÈ isÊnaÑ upakappanavasena dibbÈni yÈgukhajjakÈdÊni datvÈ santappesi.

Isayo cintayiÑsu “devatÈya amhÈkaÑ paribhogudakampi bhojanampi sabbaÑ dinnaÑ, sÈdhu vatassa, sace no attÈnaÑ dasseyyÈ”ti. DevatÈ tesaÑ ajjhÈsayaÑ viditvÈ upaÉÉhakÈyaÑ dassesi. Devate mahatÊ te sampatti, kiÑ kammaÑ katvÈ imaÑ sampattiÑ adhigatÈsÊti. NÈtimahantaÑ parittakaÑ kammaÑ katvÈti. UpaÉÉhuposathakammaÑ nissÈya hi devatÈya sampatti laddhÈ.

VinayapiÔaka 340

AnÈthapiÓÉikassa kira gehe ayaÑ devaputto kammakÈro ahosi. SeÔÔhissa hi gehe uposathadivasesu antamaso dÈsakammakÈre upÈdÈya sabbo jano uposathiko hoti. EkadivasaÑ ayaÑ kammakÈro ekakova pÈto uÔÔhÈya kammantaÑ gato. MahÈseÔÔhi nivÈpaÑ labhamÈnamanusse sallakkhento etassevekassa araÒÒaÑ gatabhÈvaÑ ÒatvÈ assa sÈyamÈsatthÈya nivÈpaÑ adÈsi. BhattakÈradÈsÊ ekasseva bhattaÑ pacitvÈ araÒÒato Ègatassa bhattaÑ vaÉÉhetvÈ adÈsi. KammakÈro cintayi “aÒÒesu divasesu imasmiÑ kÈle gehaÑ ekasaddaÑ ahosi, ajja ativiya sannisinnaÑ, kiÑ nu kho etan”ti. Tassa sÈ Ècikkhi “ajja imasmiÑ gehe sabbe manussÈ uposathikÈ, mahÈseÔÔhi tuyhevekassa nivÈpaÑ adÈsÊ”ti. EvaÑ ammÈti. Œma sÈmÊti. “ImasmiÑ kÈle uposathaÑ samÈdinnassa uposathakammaÑ hoti, na hotÊ”ti mahÈseÔÔhiÑ puccha ammÈti. TÈya gantvÈ pucchito mahÈseÔÔhi Èha “sakala-uposathakammaÑ na hoti, upaÉÉhakammaÑ pana hoti, uposathiko hotÊ”ti. KammakÈro bhattaÑ abhuÒjitvÈ mukhaÑ vikkhÈletvÈ uposathiko hutvÈ vasanaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ nipajji. Tassa ÈhÈraparikkhÊÓakÈyassa rattiÑ vÈto kuppi. So pacc|sasamaye kÈlaÑ katvÈ upaÉÉhuposathakammanissandena mahÈvattani-aÔavidvÈre nigrodharukkhadevaputto hutvÈ nibbatti.

So taÑ pavattiÑ isÊnaÑ Èrocesi. Isayo pucchiÑsu “tumhehi mayaÑ ‘buddho dhammo saÑgho’ti assutapubbaÑ sÈvitÈ, uppanno nu kho loke buddho”ti. Œma bhante uppannoti. IdÈni kuhiÑ vasatÊti. SÈvatthiyaÑ nissÈya jetavane bhanteti. Isayo “tiÔÔhatha tumhe, mayaÑ satthÈraÑ passissÈmÈ”ti haÔÔhatuÔÔhÈ nikkhamitvÈ anupubbena kosabbÊnagaraÑ sampÈpuÓiÑsu. MahÈseÔÔhino “isayo ÈgatÈ”ti paccuggamanaÑ katvÈ “sve amhÈkaÑ bhikkhaÑ gaÓhatha bhante”ti nimantetvÈ punadivase isigaÓassa mahÈdÈnaÑ adaÑsu. Isayo “bhutvÈva gacchÈmÈ”ti ÈpucchiÑsu. Bhante tumhe aÒÒasmiÑ kÈle ekampi mÈsaÑ dvepi tayopi cattÈropi mÈse vasitvÈ gacchatha, imasmiÑ pana vÈre hiyyo ÈgantvÈ “ajjeva gacchÈmÈ”ti vadatha, kiÑ idanti. Œma gahapatayo buddho loke uppanno, na kho pana sakkÈ jÊvitantarÈyo jÈnituÑ, tena mayaÑ turitÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 341

gacchÈmÈti. Tena hi bhante mayampi ÈgacchÈma, amhehi saddhiÑyeva gacchathÈti. “Tumhe agÈriyÈ nÈma mahÈjaÔÈ, tiÔÔhatha tumhe, mayaÑ puretaraÑ gamissÈmÈ”ti nikkhamitvÈ ekaÔÔhÈne dve divasÈni avasitvÈ turitagamanena sÈvatthiÑ patvÈ jetavanavihÈre satthu santikameva agamaÑsu. Tattha madhuradhammakathaÑ sutvÈ sabbeva pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu.

Tepi tayo seÔÔhino paÒcahi paÒcahi sakaÔasatehi sappimadhuphÈÓitÈdÊni ceva paÔÔuÓÓaduk|lÈdÊni ca ÈdÈya kosambito nikkhamitvÈ anupubbena sÈvatthiÑ patvÈ jetavanasÈmante khandhÈvÈraÑ bandhitvÈ satthu santikaÑ gantvÈ vanditvÈ paÔisanthÈraÑ katvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu. SatthÈ tiÓÓampi sahÈyÈnaÑ madhuradhammakathaÑ kathesi. Te balavasomanassajÈtÈ satthÈraÑ nimantetvÈ punadivase mahÈdÈnaÑ adaÑsu, puna nimantetvÈ punadivaseti evaÑ aÉÉhamÈsaÑ dÈnaÑ datvÈ “bhante amhÈkaÑ janapadaÑ ÈgamanÈya paÔiÒÒaÑ dethÈ”ti pÈdam|le nipajjiÑsu. BhagavÈ “suÒÒÈgÈre kho gahapatayo tathÈgatÈ abhiramantÊ”ti Èha. “EttÈvatÈ paÔiÒÒÈ dinnÈ nÈma hotÊ”ti gahapatayo sallakkhetvÈ “dinnÈ no bhagavatÈ paÔiÒÒÈ”ti pÈdam|le nipajjitvÈ dasabalaÑ vanditvÈ nikkhamitvÈ antarÈmagge yojane yojane vihÈraÑ kÈretvÈ anupubbena kosambiÑ patvÈ “loke buddho uppanno”ti kathayiÑsu. Tayo janÈ attano attano ÈrÈme mahantaÑ nepariccÈgaÑ katvÈ bhagavato vihÈre kÈrÈpesuÑ. Tattha kukkuÔaseÔÔhinÈ kÈrito kukkuÔÈrÈmo nÈma ahosi. PÈvÈrikaseÔÔhinÈ ambavane kÈrito pÈvÈrikambavanaÑ nÈma. Ghositena kÈrito ghositÈrÈmo nÈma ahosi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “ghositanÈmakena kira seÔÔhinÈ so kÈrito”ti.

Yo abhinikkhamanakÈle saddhiÑ nikkhanto, yassa ca satthÈrÈ parinibbÈnakÈle brahmadaÓÉo ÈÓatto, taÑ sandhÈyÈha “bodhisattakÈle upaÔÔhÈkachannassÈ”ti. IminÈ ca yo majjhimanikÈye channovÈdasutte1 gilÈno hutvÈ dhammasenÈpatinÈ ovadiyamÈnopi mÈraÓantikavedanaÑ adhivÈsetuÑ asakkonto tiÓhena satthena kaÓÔhanÈÄiÑ chinditvÈ maraÓabhaye uppanne gatinimitte ca upaÔÔhite attano puthujjanabhÈvaÑ ÒatvÈ saÑviggo vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ sa~khÈre pariggaÓhanto ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 310 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 342

arahattaÑ patvÈ samasÊsÊ hutvÈ parinibbÈyi, ayaÑ so na hotÊti dasseti. P|jÈvacanappayoge kattari sÈmivacanassapi icchitattÈ Èha “gÈmassa vÈ p|jitan”ti. LakkhaÓaÑ panettha saddasatthÈnusÈrato veditabbaÑ. Ekeko koÔÔhÈsoti ekeko bhÈgo. 366. Kiriyato samuÔÔhÈnabhÈvoti kevalaÑ kiriyÈmattato samuÔÔhÈnabhÈvaÑ paÔikkhipati, vatthuno pana adesanÈya kuÔikaraÓakiriyÈya ca samuÔÔhÈnato kiriyÈkiriyato samuÔÔhÈtÊti veditabbaÑ. ImasmiÑ sikkhÈpade bhikkh| vÈ anabhineyyÈti ettha vÈ saddo “ayaÑ vÈ so mahÈnÈgo”ti-ÈdÊsu viya avadhÈraÓatthoti daÔÔhabbo.

VihÈrakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. PaÔhamaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ

380. AÔÔhame pÈkÈrena parikkhittanti sambandho. GopuraÔÔÈlakayuttanti dvÈrapÈsÈdena ca tattha tattha pÈkÈramatthake patiÔÔhÈpita-aÔÔÈlakehi ca yuttaÑ. VeÄ|hi parikkhittattÈ abbhantare pupph|pagaphal|pagarukkhasaÒchannattÈ ca nÊlobhÈsaÑ. ChÈy|dakasampattiyÈ bh|mibhÈgasampattiyÈ ca manoramaÑ. KÈÄakavesenÈti kalandakar|pena. NivÈpanti bhojanaÑ. Tanti uyyÈnaÑ. Dabboti tassa therassa nÈmanti dabbatthambhe patitattÈ1 dabboti tassa therassa nÈmaÑ ahosi.

Kassapadasabalassa sÈsanosakkanakÈle kira satta bhikkh| ekacittÈ hutvÈ aÒÒe sÈsane agÈravaÑ karonte disvÈ “idha kiÑ karoma, ekamante samaÓadhammaÑ katvÈ dukkhassantaÑ karissÈmÈ”ti nisseÓiÑ bandhitvÈ uccaÑ pabbatasikharaÑ abhiruhitvÈ attano cittabalaÑ jÈnantÈ “nisseÓiÑ pÈtentu, jÊvite sÈlayÈ otarantu, mÈ pacchÈnutappino ahuvatthÈ”ti vatvÈ sabbe ekacittÈ hutvÈ nisseÓiÑ pÈtetvÈ “appamattÈ hotha Èvuso”ti aÒÒamaÒÒaÑ ovaditvÈ cittaruciyesu ÔhÈnesu nisÊditvÈ samaÓadhammaÑ kÈtuÑ ÈrabhiÑsu. ______________________________________________________________ 1. PatiÔÔhitattÈ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 343

Tatreko thero paÒcame divase arahattaÑ patvÈ “mama kiccaÑ nipphannaÑ, ahaÑ imasmiÑ ÔhÈne kiÑ karissÈmÊ”ti iddhiyÈ uttarakuruto piÓÉapÈtaÑ ÈharitvÈ Èha “Èvuso imaÑ piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjatha, bhikkhÈcÈrakiccaÑ mamÈyattaÑ hotu, tumhe attano kammaÑ karothÈ”ti. KiÑ nu mayaÑ Èvuso nisseÓiÑ pÈtentÈ evaÑ avacumha “yo paÔhamaÑ dhammaÑ sacchikaroti, so bhikkhaÑ Èharatu, tenÈbhataÑ sesÈ paribhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karissantÊ”ti. Natthi Èvusoti. Tumhe attano pubbahetunÈva labhittha, mayampi sakkontÈ vaÔÔassantaÑ karissÈma, gacchatha tumheti. Thero te saÒÒÈpetuÑ asakkonto phÈsukaÔÔhÈne piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ gato. Aparopi thero sattame divase anÈgÈmiphalaÑ patvÈ tato cuto suddhÈvÈsabrahmaloke nibbatto, itare therÈ ekaÑ buddhantaraÑ devamanussesu saÑsaritvÈ tesu tesu kulesu nibbattÈ. Eko gandhÈraraÔÔhe takkasilanagare rÈjagehe nibbatto, eko paccantimaraÔÔhe paribbÈjikÈya kucchimhi nibbatto, eko bÈhiyaraÔÔhe kuÔumbiyagehe nibbatto, eko rÈjagahe kuÔumbiyagehe nibbatto.

AyaÑ pana dabbatthero mallaraÔÔhe anupiyanagare ekassa mallaraÒÒo gehe paÔisandhiÑ gaÓhi. Tassa mÈtÈ upavijaÒÒÈ kÈlamakÈsi. MatasarÊraÑ susÈnaÑ netvÈ dÈrucitakaÑ ÈropetvÈ aggiÑ adaÑsu. AggivegasantattaÑ udarapaÔalaÑ dvedhÈ ahosi. DÈrako attano puÒÒabalena uppattitvÈ ekasmiÑ dabbatthambhe nipati, taÑ dÈrakaÑ gahetvÈ ayyikÈya adaÑsu. SÈ tassa nÈmaÑ gaÓhantÊ dabbatthambhe patitvÈ laddhajÊvikattÈ “dabbo”ti tassa nÈmaÑ akÈsi. Tena vuttaÑ “dabboti tassa therassa nÈman”ti.

Tassa sattavassikakÈle satthÈ bhikkhusaÑghaparivuto mallaraÔÔhe cÈrikaÑ caramÈno anupiyanigamaÑ patvÈ anupiyambavane viharati. DabbakumÈro satthÈraÑ disvÈ saha dassaneneva pasÊditvÈ pabbajitukÈmo hutvÈ “ahaÑ dasabalassa santike pabbajissÈmÊ”ti ayyikaÑ Èpucchi. SÈ “sÈdhu tÈtÈ”ti dabbakumÈraÑ ÈdÈya satthu santikaÑ gantvÈ “bhante imaÑ kumÈraÑ pabbÈjethÈ”ti Èha. SatthÈ aÒÒatarassa bhikkhuno saÒÒaÑ adÈsi “bhikkhu imaÑ dÈrakaÑ pabbÈjehÊ”ti. So thero satthu vacanaÑ sutvÈ dabbakumÈraÑ pabbÈjento tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. Pubbahetusampanno

VinayapiÔaka 344

katÈbhinÊhÈro paÔhamakesavaÔÔiyÈ voropanakkhaÓeyeva sotÈpattiphale patiÔÔhÈsi, dutiyÈya kesavaÔÔiyÈ oropiyamÈnÈya sakadÈgÈmiphale, tatiyÈya anÈgÈmiphale, sabbakesÈnaÑ pana oropanaÒca arahattaphalasacchikiriyÈ ca apacchÈ apure ahosi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “thero kira sattavassikova saÑvegaÑ labhitvÈ pabbajito khuraggeyeva arahattaÑ pÈpuÓÊti veditabbo”ti.

SÈvakena pattabbanti yathupanissayaÑ tena tena sÈvakena pattabbaÑ. Tisso vijjÈti-Èdi yathÈsambhavavasena vuttaÑ. GuÓajÈtanti “yaÒca kiÒci sÈvakena pattabban”ti napuÑsakali~gasambandhadassanatthaÑ vuttaÑ. Cat|su saccesu cat|hi maggehi soÄasavidhassa kiccassa katattÈti dukkhasamudayanirodhamaggasa~khÈtesu cat|su saccesu dukkhapariÒÒÈ samudayappahÈnaÑ nirodha sacchikiriyÈ maggabhÈvanÈti ekekassa maggassa catunnaÑ catunnaÑ kiccÈnaÑ vasena soÄasavidhassa kiccassa katattÈ. Tato tato paÔikkamitvÈti tato tato kiccato ÈrammaÓato ca paÔivattitvÈ. SilÈpaÔÔaketi pÈsÈÓaphalake. TerasÈpÊti bhattuddesakasenÈsanaggÈhÈpakabhaÓÉÈgÈrikacÊvarapaÔiggÈhakacÊvarabhÈjanakayÈgubhÈjanakaphalabhÈjanakakhajjabhÈjanaka-appamattakavissajjakasÈÔiyaggÈhÈpakapattaggÈhÈpaka-ÈrÈmikapesakasÈmaÓerapesakasammutÊnaÑ vasena terasÈpi sammutiyo dÈtuÑ vaÔÔanti. 382. Apis|ti ettha s|ti nipÈtamattaÑ, api-saddo aÔÔhÈnappayutto “vikÈle”ti imassa anantaraÑ daÔÔhabbo, vikÈlepi ÈgacchantÊti attho. JÈnantÈti d|rabhÈvaÑ jÈnantÈ. EvaÑ sabbapades|ti ettha katikasaÓÔhÈnÈdÊnaÑ nÈnappakÈrattÈ tasmiÑ tasmiÑ vihÈre katikavattÈdÊni visuÑ visuÑ kathÈpetÊti veditabbaÑ. SabbavihÈresu ca gamanamagge samappamÈÓe katvÈ adhiÔÔhÈtÊti vadanti. AyaÒhi nimmitÈnaÑ dhammatÈti aniyametvÈ nimmitÈnaÑ ayaÑ “ekasmiÑ bhÈsamÈnasmin”ti-Èdi dhammatÈ. TathÈ hi ye vaÓÓavayasarÊrÈvayavaparikkhÈrakiriyÈvisesÈdÊhi niyamaÑ akatvÈ nimmitÈ honti, te aniyametvÈ nimmitattÈ iddhimatÈ sadisÈva honti. ®hÈnanisajjÈdÊsu bhÈsitatuÓhÊbhÈvÈdÊsu vÈ yaÑ yaÑ iddhimÈ karoti, taÑ tadeva karonti. Sace pana nÈnappakÈre kÈtukÈmo hoti, keci paÔhamavaye, keci majjhimavaye, keci pacchimavaye, tathÈ dÊghakese,

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 345

upaÉÉhamuÓÉe, missakakese, upaÉÉharattacÊvare, paÓÉukacÊvare, padabhÈÓadhammakathÈsarabhaÒÒapaÒhapucchanapaÒhavissajjanacÊvarasibbanadhovanÈdÊni karonte, aparepi vÈ nÈnappakÈrake kÈtukÈmo hoti, tena pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya “ettakÈ bhikkh| paÔhamavayÈ hont|”ti-ÈdinÈ nayena parikammaÑ katvÈ puna samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya adhiÔÔhite adhiÔÔhÈnacittena saddhiÑ icchiticchitappakÈrÈyeva honti. AvatthukavacanaÑ na hotÊti nimmitÈnaÑ “ayaÑ maÒco”ti-ÈdivacanaÑ avatthukaÑ na hoti sabbattha maÒcapÊÔhÈnaÑ sambhavato. 383. EkacÈrikabhattanti atimanÈpattÈ visuÑ ÔhitikÈya pÈpetabbaÑ bhattaÑ. TaddhitavohÈrenÈti cattÈri parimÈÓamassa catukkanti evaÑ taddhitavohÈrena. Odanassa pucchÈya sÈdhakatamattÈ Èha “karaÓattheyeva karaÓavacanan”ti, odanena karaÓabh|tena pucchantÊti vuttaÑ hoti. Ye ca odanena karaÓabh|tena pucchanti, tesaÑ pucchanÈkÈradassanatthaÑ “kiÑ bhante odanaÑ demÈti pucchantÊ”ti vuttaÑ.

Bhavoti bhavitabbo. AsamannÈharitvÈti ÈbhogaÑ akatvÈ. RattiÑ sammantayamÈnÈti kaÒci kÈlaÑ supitvÈ vuÔÔhÈya sammantayamÈnÈ. RattiyaÒhi paÔhamayÈmamajjhimayÈmesu supitvÈ pabuddhÈnaÑ ajjatanakÈlepi anajjatanÈbhimÈno hoti, tasmÈ te “hiyyo”ti ÈhaÑsu. Ye pana rattiyaÑ kammappasutÈ jÈgariyamanuyuttÈ honti, tesaÑ ajjatanÈbhimÈnoyeva, tasmÈ te “ajja”icceva voharanti, na “hiyyo”ti. Padh|pÈyantÈti punappunaÑ uppajjanakakodhavasena padh|pÈyantÈ. 384. Dabba dabbÈti dutiyo dabba-saddo paÓÉitÈdhivacanoti Èha “dabbÈ paÓÉitÈ”ti. EvaÑ na nibbeÔhentÊti sambandho. NibbeÔhentÊti attÈnaÑ dosato mocenti. VuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ maÒÒamÈnÈti vuÔÔhÈnalakkhaÓanti maÒÒamÈnÈ. Na ghaÔiyatÊti therassa susÊlapaÔiÒÒÈya tassÈ dussÊlapaÔiÒÒÈvacanaÑ na ghaÔiyatÊti adhippÈyo. Ettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ parato Èvi bhavissati. NÈsethÈti setakaÑ datvÈ gihibhÈvaÑ pÈpethÈti attho. Li~ganÈsanÈ hettha adhippetÈ. Imameva ca dassetuÑ “tisso nÈsanÈ”ti-Èdi vuttaÑ. EkakammÈdisaÑvÈsassa akaraÓaÑ saÑvÈsanÈsanÈ. DaÓÉakammanÈsanÈ nÈma vÈlukÈdÊni okiritvÈ yÈva khamÈpeti, tÈva

VinayapiÔaka 346

daÓÉakammavasena nikkaÉÉhanaÑ. Cara pire vinassÈti nikkaÉÉhanÈkÈradassanaÑ. Tattha carÈti gaccha, apehÊti vuttaÑ hoti. Pireti para amÈmaka, amhÈkaÑ anajjhattikabh|tÈti attho. Pireti hi para-saddena samÈnatthaÑ sambodhanavacanaÑ. Atha vÈ pireti “parato”ti iminÈ samÈnatthaÑ nipÈtapadaÑ, tasmÈ cara pireti parato gaccha, mÈ idha tiÔÔhÈti attho. VinassÈti adassanaÑ gaccha.

YasmÈ te bhikkh| attÈnaÑ appakÈsetvÈ ÔhitÈ, tasmÈ anuyuÒjathÈti imassa gavesatha jÈnÈthÈti attho vutto. KÈrako hotÊti “ayyenamhi d|sitÈ”ti paÔiÒÒÈtattÈ tÈya paÔiÒÒÈya yadi nÈsitÈ, thero kÈrako hoti, sadosoti attho. AkÈrako hotÊti tÈya katapaÔiÒÒaÑ anapekkhitvÈ yadi bhagavatÈ pakatidussÊlabhÈvaÑyeva sandhÈya sÈ nÈsitÈ, thero akÈrako hotÊti adhippÈyo. “SakÈya paÔiÒÒÈya nÈsethÈ”ti vutte “ayyenamhÊ d|sitÈ”ti tÈya katapaÔiÒÒÈya bh|tatÈ ÈpajjatÊti Èha “bhante tumhÈkaÑ vÈde thero kÈrako hoti sadoso”ti. BhikkhuniÑ anuddhaÑseti, dukkaÔanti iminÈ mahÈ-aÔÔhakathÈvÈdo dassito. MusÈvÈde pÈcittiyanti vuttanti bhikkhuniÑ anuddhaÑsentassa musÈvÈde pÈcittiyanti vuttaÑ.

TatrÈti tesu dukkaÔapÈcittiyesu. Ito paÔÔhÈya “tasmÈ pÈcittiyameva yujjatÊ”ti vacanapariyantaÑ dvÊsupi aÔÔhakathÈsu adhippÈyavibhÈvanaÑ. Tattha purimanayeti “bhikkhuniÑ anuddhaÑseti, dukkaÔan”ti vutta-aÔÔhakathÈnaye. DukkaÔameva yujjatÊti kasmÈ vuttanti ce? Tattha kÈraÓaÑ dassento “yathÈ”ti-ÈdimÈha. Bhikkhuno bhikkhusmiÑ saÑghÈdisesoti bhikkhuÑ am|lakena antimavatthunÈ anuddhaÑsentassa bhikkhuno saÑghÈdisesoti attho. Pacchimanayepi “bhikkhuniÑ anuddhaÑsentassa musÈvÈde pÈcittiyan”ti vuttaÑ. KurundÊnayepi musÈvÈdattÈ pÈcittiyameva yujjatÊti visaÑvÈdapurekkhatÈya pÈcittiyameva yujjatÊti adhippÈyo. Yadi evaÑ bhikkhuÑ am|lakena antimavatthunÈ anuddhaÑsentassa akkosantassa ca musÈvÈdattÈ pÈcittiyeneva bhavitabbanti ce? Tattha satipi musÈvÈde vacanappamÈÓato saÑghÈdisesa-omasavÈdapÈcittiyeheva bhavitabbaÑ, na sampajÈnamusÈvÈdapÈcittiyenÈti dassetuÑ “vacanappamÈÓato”ti-ÈdimÈha. Tattha

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 347

vacanappamÈÓatoti bhagavato vuttapÈÄivacanappamÈÓato. IdÈni taÑ vacanaÑ dassetuÑ “anuddhaÑsanÈdhippÈyenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Bhikkhussa pana bhikkhuniyÈ dukkaÔanti vacanaÑ natthÊti bhikkhuniyÈ anuddhaÑsane bhikkhuno dukkaÔanti vacanaÑ natthi tathÈ pÈÄiyaÑ anÈgatattÈ. SampajÈnamusÈvÈde pÈcittiyanti vacanamatthÊti sÈmaÒÒato vuttaÑ sampajÈnamusÈvÈdasikkhÈpadaÑ dasseti.

IdÈni dvÊsupi aÔÔhakathÈvÈdesu adhippÈyaÑ vibhÈvetvÈ tesu pacchimavÈde dosaÑ dassetvÈ purimavÈdaÑ patiÔÔhapetukÈmo Ècariyo “tatra panÈ”ti-ÈdimÈha. TatrÈti “pÈcittiyameva yujjatÊ”ti vuttavÈde. AnuddhaÑsanÈdhippÈye asati pÈcittiyanti iminÈ sampajÈnamusÈvÈde pÈcittiyassa okÈsaÑ dasseti. VisuÑ pÈcittiyaÑ vuttanti sampajÈnamusÈvÈde pÈcittiyato visuÑ aÒÒameva pÈcittiyaÑ vuttaÑ. Etehi nÈsanÈ natthÊti sÈmaÒÒato vuttaÑ, imissÈ pana dukkaÔena nÈsanÈ natthÊti adhippÈyo. Yadi evaÑ kasmÈ naÑ bhagavÈ nÈsetÊti Èha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. 385-386. D|sitoti duÔÔhasaddassa kammasÈdhanataÑ dasseti. D|sayati paraÑ vinÈsetÊti d|sako. IminÈ “d|sayatÊti doso”ti dosasaddassa kattusÈdhanatÈ vuttÈ. PakatibhÈvaÑ jahÈpitoti dusasaddassa vikatiyaÑ paÔhitattÈ vuttaÑ, pakatiyÈ sommabhÈvaÑ jahÈpitoti attho, vikÈramÈpÈditoti vuttaÑ hoti. ŒkÈranÈnattenÈti d|sitÈkÈrassa d|sakÈkÈrassa ca nÈnattena. Anabhiraddhoti atuÔÔho. Yo pana atuÔÔho, so sukhito nÈma na hotÊti Èha “na sukhito”ti. “ŒrÈdhito rÈjÈ”ti-ÈdÊsu pasÈditoti atthasambhavato “na vÈ pasÈdito”ti vuttaÑ. KhÊla-saddo thaddhabhÈvavacano kacavarapariyÈyo ca hotÊti Èha “cittathaddhabhÈvacittakacavarasa~khÈtaÑ paÔighakhÊlan”ti. KhÊlayati tena cittaÑ thaddhabhÈvaÑ ÈpajjatÊti khÊlaÑ, cittassa thaddhabhÈvo. So ca atthato paÔighoyeva. Cittassa thaddhabhÈvalakkhaÓo hi paÔigho, tasmiÒca uppanne cittaÑ uklÈpajÈtaÔÔhÈnaÑ viya amanuÒÒaÑ hoti, tasmÈ kacavarasadisattÈpi paÔighova “khÊlan”ti vutto. TenÈha “paÔighakhÊlan”ti. Cittassa thaddhabhÈvattÈ kacavarasadisattÈ ca paÔighoyeva khÊlaÑ paÔighakhÊlaÑ. NappatÊtoti pÊtisukhÈdÊhi na abhigato na anugato, na upetoti attho. Yo ca pÊtisukhÈdÊhi anupagato, so tehi

VinayapiÔaka 348

vajjito nÈma hotÊti Èha “pÊtisukhÈdÊhi vajjito”ti. Yo ca tehi vajjito, na so tena abhisaÔo nÈma hotÊti Èha “na abhisaÔo”ti, pÊtisukhÈdÊhi na patthaÔoti attho.

YenÈti yena kopena. DuÔÔhoti mÈtikÈya ÈgatapadaÑ dasseti, kupitoti padabhÈjane ÈgatapadaÑ. Atthato ekattepi ubhinnaÑ padÈnaÑ vasena “ubhayampÊ”ti vuttaÑ. EvaÑ “tena ca kopena tena ca dosenÈ”ti imesaÑ padÈnaÑ vasena “dvÊhÊ”ti vuttaÑ, atthato pana dosoyeva. So ca sa~khÈrakkhandhapariyÈpannoti Èha “imehi dvÊhi sa~khÈrakkhandhameva dassetÊ”ti. “AnattamanatÈ anabhiraddhÊ”ti vacanehi domanassavedanÈva vuttÈti Èha “imehi dvÊhi vedanÈkkhandhaÑ dassetÊ”ti.

YadÈ pana codakena adiÔÔhaÑ asutaÑ aparisa~kitaÑ vÈ hoti, tadÈ am|lakaÑ nÈma hotÊti Èha “taÑ panassa -pa- codakavasena adhippetan”ti. Yadi cuditakavasena adhippetaÑ siyÈ, am|lakaÑ nÈma anajjhÈpannanti padabhÈjanaÑ vadeyyÈti adhippÈyo. YaÑ pÈrÈjikanti bhikkhuno anur|pesu ek|navÊsatiyÈ pÈrÈjikesu aÒÒataraÑ. PadabhÈjane pana pÈÄiyaÑ ÈgatÈneva gahetvÈ “catunnaÑ aÒÒatarenÈ”ti vuttaÑ. Etanti cuditakassa ÈpannÈnÈpannattaÑ. IdhÈti imasmiÑ sikkhÈpade.

TathevÈti pasÈdasotena dibbasotena vÈti imamatthaÑ atidissati. SutvÈva jÈnitabbato “sutaÔÔhÈneyeva tiÔÔhatÊ”ti vuttaÑ. Parisa~kanaÑ parisa~kitaÑ, diÔÔhÈnugataÑ parisa~kitaÑ diÔÔhaparisa~kitaÑ. EvaÑ sesesupi. Imesanti kattu-atthe sÈmivacanaÑ, imehÊti attho. Karissanti vÈti ettha vibhattipariÓÈmaÑ katvÈ “ime”ti yojetabbaÑ. DiÔÔhaÑ atthi sam|lakaÑ, atthi am|lakanti idaÑ ajjhÈcÈrassa sabbhÈvÈsabbhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ. Atthi saÒÒÈsam|lakaÑ, atthi saÒÒÈ-am|lakanti idaÑ pana diÔÔhisaÒÒÈya sabbhÈvÈsabbhÈvaÑ sandhÈya.

SamÊpe ÔhatvÈti dvÈdasahatthabbhantare samÊpe ÔhatvÈti vadantÊti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Parato pana “d|taÑ vÈ paÓÓaÑ vÈ sÈsanaÑ pesetvÈ codentassa sÊsaÑ na etÊ”ti parammukhÈcodanÈya eva anÈpattiyÈ vuttattÈ “samÊpe ÔhatvÈ”ti idaÑ sammukhabhÈvamattadassanatthaÑ vuttanti amhÈkaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 349

khanti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 a~gaÑ dassentena “cÈvanÈdhippÈyena sammukhÈcodanÈ”ti vuttaÑ, na ca sammukhabhÈvo dvÈdasahatthabbhantareyevÈti niyamo sakkÈ vattuÑ. VinayavinicchayaÒca patvÈ garukeyeva ÔhÈtabbanti vuttaÑ, tasmÈ upaparikkhitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ. CodÈpakasseva vÈcÈya vÈcÈya saÑghÈdisesoti ÈÓattassa vÈcÈya vÈcÈya codÈpakassa saÑghÈdiseso. MayÈpi diÔÔhaÑ sutaÑ atthÊti idaÑ ÈÓattassapi codakabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ, evaÑ pana avatvÈpi “pÈrÈjikaÑ dhammaÑ ajjhÈpannosÊ”ti idameva vacanaÑ parassa vacanaÑ viya akatvÈ anuddhaÑsanÈdhippÈyena vadantassa saÑghÈdisesoyeva. Satipi pana anuddhaÑsanÈdhippÈye “asukena evaÑ vuttan”ti dassetvÈ vadantassa natthi saÑghÈdisesoti vadanti.

SambahulÈ sambahule sambahulehi vatth|hi codentÊti ettha sambahuleti bahuttaniddese kÈraÓaÑ na dissati. VatthucodakÈnaÑyeva hi ekÈnekavasena idaÑ catukkamÈgataÑ, na cuditakassapi ekÈnekavasena. TathÈ hi ekasseva cuditakassa vasena ekavatthu-ekacodaka-ekavatthunÈnÈcodakanÈnÈvatthu ekacodakanÈnÈvatthunÈnÈcodakappabhedaÑ idaÑ catukkamÈgataÑ, teneva catutthacodanaÑ dassentenapi “imissÈ codanÈya nÈnÈvatth|ni nÈnÈcodakÈ”ti vuttaÑ, na pana “nÈnÈcuditakÈ”ti, tasmÈ “sambahule”ti bahuttaniddese kÈraÓaÑ na dissati. Atha vÈ paÔhamaÑ tÊsupi codanÈsu ekattena cuditakaÑ niddisitvÈpi idha bahuttena niddeso “na kevalaÑ ekasmiÑyeva cuditake codanÈ sambhavati, atha kho sambahulesupÊ”ti imamatthaÑ dassetuÑ kato.

CodetuÑ pana ko labhati, ko na labhatÊti-Èdi anuddhaÑsanÈdhippÈyaÑ vinÈpi codanÈlakkhaÓaÑ dassetuÑ vuttaÑ. SÊlasampannoti idaÑ dussÊlassa vacanaÑ appamÈÓanti adhippÈyena vuttaÑ. BhikkhunÊnaÑ pana bhikkhuÑ codetuÑ anissarattÈ “bhikkhunimevÈ”ti vuttaÑ. Satipi bhikkhunÊnaÑ bhikkh|su anissarabhÈve tÈhi katacodanÈpi codanÈruhattÈ codanÈyevÈti adhippÈyena “paÒcapi sahadhammikÈ labhantÊ”ti vuttaÑ. Bhikkhussa sutvÈ codetÊti-ÈdinÈ codako yesaÑ sutvÈ codeti, tesampi vacanaÑ pamÈÓamevÈti sampaÔicchitattÈ tesaÑ codanÈpi ruhatevÈti dassetuÑ thero suttaÑ nidassesi. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 139 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 350

D|taÑ vÈ paÓÓaÑ vÈ sÈsanaÑ vÈ pesetvÈti “tvaÑyeva gantvÈ codehÊ”ti d|taÑ vÈ pesetvÈ yo taÑ codetuÑ sakkoti, tassa mukhasÈsanaÑ vÈ paÓÓaÑ vÈ pesetvÈ. SÊsaÑ na etÊti saÑghÈdiseso na hotÊti adhippÈyo. KiÒcÈpi pÈÄiyaÑ “codeti vÈ codÈpeti vÈ”ti sÈmaÒÒato vuttattÈ d|tasÈsanÈdÊhi codÈpentassapi ÈpattiyevÈti paÒÒÈyati, “sÊsaÑ na etÊ”ti idaÑ pana aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena gahetabbaÑ. SamayenÈti pakatiyÈ saddaÑ sutvÈ atthavijÈnanasamayena.

GarukÈnaÑ dvinnanti pÈrÈjikasaÑghÈdisesÈnaÑ. AvasesÈnaÑ vasenÈti paÒcalahukÈpattÊnaÑ vasena. “Natthi dinnan”ti-Èdi dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi. “AntavÈ loko, anantavÈ loko”ti-ÈdinayappavattÈ diÔÔhi sassatucchedasa~khÈtaÑ antaÑ gaÓhÈtÊti antaggÈhikÈ. ŒjÊvahetu paÒÒattÈnaÑ channaÑ sikkhÈpadÈnaÑ vasenÈti ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ pÈpiccho icchÈpakato asantaÑ abh|taÑ uttarimanussadhammaÑ ullapati, ÈpattipÈrÈjikassa, ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ saÒcarittaÑ samÈpajjati, Èpatti saÑghÈdisesassa, ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ yo te vihÈre vasati, so bhikkhu arahÈti bhaÓati, paÔivijÈnantassa Èpatti thullaccayassa, ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ bhikkhu paÓÊtabhojanÈni agilÈno attano atthÈya viÒÒÈpetvÈ bhuÒjati, Èpatti pÈcittiyassa, ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ bhikkhunÊ paÓÊtabhojanÈni agilÈnÈ attano atthÈya viÒÒÈpetvÈ bhuÒjati, Èpatti pÈÔidesanÊyassa, ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ bhikkhu s|paÑ vÈ odanaÑ vÈ agilÈno attano atthÈya viÒÒÈpetvÈ bhuÒjati, Èpatti dukkaÔassa, ÈjÊvavipattipaccayÈ imÈ cha Èpattiyo ÈpajjatÊti evaÑ parivÈrapÈÄiyaÑ1 dassitÈnaÑ channaÑ sikkhÈpadÈnaÑ vasena. DiÔÔhivipatti-ÈjÊvavipattÊhi codentopi tamm|likÈya ÈpattiyÈ eva2 codeti.

“KasmÈ maÑ na vandasÊ”ti pucchite “assamaÓosi asakyaputtiyosÊ”ti avandanakÈraÓassa vuttattÈ antimavatthuÑ ajjhÈpanno na vanditabboti vadanti. CodetukÈmatÈya eva avanditvÈ attanÈ vattabbassa vuttamatthaÑ ÔhapetvÈ avandiyabhÈve taÑ kÈraÓaÑ na hotÊti c|ÄagaÓÔhipade ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 178 piÔÔhe. 2. EvaÑ (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 351

majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ. AntimavatthuÑ ajjhÈpannassa avandanÊyesu avuttattÈ tena saddhiÑ sayantassa sahaseyyÈpattiyÈ abhÈvato tassa ca paÔiggahaÓassa ruhanato tadeva yuttataranti viÒÒÈyati. KiÒcÈpi yÈva so bhikkhubhÈvaÑ paÔijÈnÈti, tÈva vanditabbo. YadÈ pana “assamaÓomhÊ”ti paÔijÈnÈti, tadÈ na vanditabboti ayamettha viseso veditabbo. AntimavatthuÑ ajjhÈpannassa hi bhikkhubhÈvaÑ paÔijÈnantasseva bhikkhubhÈvo, na tato paraÑ. BhikkhubhÈvaÑ appaÔijÈnanto hi anupasampannapakkhaÑ bhajati. YasmÈ ÈmisaÑ dento attano icchitaÔÔhÈneyeva deti, tasmÈ paÔipÈÔiyÈ nisinnÈnaÑ yÈgubhattÈdÊni dentena ekassa codetukÈmatÈya adinnepi codanÈ nÈma na hotÊti Èha “na tÈvatÈ codanÈ hotÊ”ti.

TiÑsÈnÊti tiÑsa etesamatthÊti tiÑsÈni, tiÑsavantÈnÊti attho, tiÑsÈdhikÈnÊti vuttaÑ hoti. GuÓavacanattÈ taddhitalopaÑ katvÈ “tiÑsÈnÊ”ti vuttaÑ. Atha vÈ tiÑsa codanÈ adhikÈ etes|ti tiÑsÈni. TasmiÑ1 adhikamiti ÉakÈrapaccaye sati r|pamidaÑ daÔÔhabbaÑ. NavutÈnÊti etthÈpi eseva nayo.

UbbÈhikÈya taÑ adhikaraÓaÑ vinicchinitabbanti ubbÈhikÈya sammatehi taÑ adhikaraÓaÑ vinicchinitabbaÑ. AlajjussannÈya hi parisÈya dasaha~gehi samannÈgato bhikkhu ubbÈhikÈya sammannitabbo. “SÊlavÈ hoti pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharati ÈcÈragocarasampanno”ti-ÈdinÈ samathakkhandhake2 vuttadasa~gasampattiyÈ samannÈgatÈ dve tayo bhikkh| uccinitvÈ tattheva vuttÈya ÒattidutiyakammavÈcÈya sammannitabbÈ. EvaÑ sammatehi pana tehi bhikkh|hi visuÑ vÈ nisÊditvÈ tassÈyeva vÈ parisÈya “aÒÒehi na kiÒci kathetabban”ti sÈvetvÈ taÑ adhikaraÓaÑ vinicchinitabbaÑ. TumhÈkanti cuditakacodake sandhÈya vuttaÑ.

KimhÊti kismiÑ vatthusmiÑ. Kimhi nampi na jÈnÈsÊti kimhi nanti vacanampi na jÈnÈsi. NÈssa anuyogo dÈtabboti nÈssa pucchÈ paÔipucchÈ dÈtabbÈ. “Dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈ”ti-Èdivacanato “alajjÊniggahatthÈya -pa- paÒÒattan”ti vuttaÑ. EhitÊti Ègamissati. DiÔÔhasantÈnenÈti diÔÔhasambandhena, diÔÔhaniyÈmenÈti vuttaÑ hoti. VivÈdavatthusa~khÈte ______________________________________________________________ 1. TadasmiÑ (SyÈ) 2. Vi 4. 223 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 352

atthe paccatthikÈ atthappaccatthikÈ. SaÒÒaÑ datvÈti tesaÑ kathaÑ pacchinditvÈ attano vacanaÑ sÈdhetuÑ saÒÒaÑ katvÈ. AsuddhasaÒÒÈya uppannattÈ “ananucchaviko”ti Èha. EkasambhogaparibhogÈti idaÑ attano santikÈ tesaÑ mocanatthaÑ vuttaÑ, na pana tesaÑ aÒÒamaÒÒasambhoge yojanatthaÑ. Vinicchayo na kÈtabboti “amhÈkaÑ vacane aÔÔhÈtabbasabhÈvÈ ete alajjino”ti jÈnantena vinicchayo na kÈtabbo.

ViraddhaÑ hotÊti attanÈ katadosappaÔicchÈdanatthaÑ kaÒci musÈvÈdaÑ katvÈ viraddhaÑ hoti. PaÔiÒÒaÑ na detÊti sace mayÈ katadosaÑ vakkhÈmi, mayhaÑ anuvattakÈ bhijjissantÊti “kataÑ mayÈ”ti paÔiÒÒaÑ na deti. Suddho hot|ti tesaÑ vacanena suddho nÈma hotu, tesaÑ vacanena ekadvevÈramassa vinicchayo dÈtabboti adhippÈyo. ®hÈne na tiÔÔhatÊti lajjiÔÔhÈne na tiÔÔhati. Vinicchayo na dÈtabboti alajjibhÈvamÈpannattÈ na dÈtabbo.

Am|lakampi sam|lakampi m|laÑ gahetvÈ vadantÊti Èha “dve m|lÈnÊ”ti. KÈlena vakkhÈmÊti-ÈdÊsu eko ekaÑ okÈsaÑ kÈretvÈ codento kÈlena vadati nÈma. SaÑghamajjhe gaÓamajjhe salÈkaggayÈgu-aggavitakkamÈÄakabhikkhÈcÈramagga-ÈsanasÈlÈdÊsu upaÔÔhÈkehi parivÈritakkhaÓe vÈ codento akÈlena vadati nÈma. Tacchena vadanto bh|tena vadati nÈma. “Ambho mahallaka parisÈvacara paÑsuk|lika dhammakathika patir|paÑ tava idan”ti vadanto pharusena vadati nÈma. KÈraÓanissitaÑ pana katvÈ “bhante mahallakÈttha, parisÈvacarÈ paÑsuk|likÈ dhammakathikÈttha, patir|paÑ tumhÈkaÑ idan”ti vadanto saÓhena vadati nÈma. KÈraÓanissitaÑ katvÈ vadanto atthasaÒhitena vadati nÈma. Mettacitto vakkhÈmi, no dosantaroti mettacittaÑ upaÔÔhÈpetvÈ vakkhÈmi, na duÔÔhacitto hutvÈ. Pannarasasu dhammes|ti parisuddhakÈyasamÈcÈratÈ, parisuddhavacÊsamÈcÈratÈ, sabrahmacÈrÊsu mettacittatÈ, bahussutatÈ, ubhinnaÑ pÈtimokkhÈnaÑ vitthÈrena svÈgatasuvibhattasuppavattasuvinicchitatÈ, “kÈlena vakkhÈmÊ”ti-ÈdinÈ vuttapaÒcadhammÈ, kÈruÒÒatÈ, hitesitÈ, anukampatÈ, ÈpattivuÔÔhÈnatÈ, vinayapurekkhÈratÈti imesu pannarasasu dhammesu. Tattha kÈruÒÒatÈti kÈruÓikabhÈvo. IminÈ karuÓÈ ca karuÓÈpubbabhÈgo ca dassito. HitesitÈti hitagavesanatÈ anukampatÈti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 353

tena hitena saÑyojanÈ. DvÊhipi mettÈ ca mettÈpubbabhÈgo ca dassito. ŒpattivuÔÔhÈnatÈti Èpattito vuÔÔhÈpetvÈ suddhante patiÔÔhÈpanÈ. VatthuÑ codetvÈ sÈretvÈ paÔiÒÒaÑ ÈropetvÈ yathÈpaÔiÒÒÈya kammakaraÓaÑ vinayapurekkhÈratÈ nÈma. Sacce ca akuppe cÈti vacÊsacce ca akuppatÈya ca. Cuditakena hi saccaÒca vattabbaÑ, kopo ca na kÈtabbo, neva attanÈ kujjhitabbo, na paro ghaÔÔetabboti attho.

BhummappattiyÈti bhummavacane sampatte, bhummatthe idaÑ upayogavacananti vuttaÑ hoti. AdhikarÊyanti etthÈti adhikaraÓÈni. Ke adhikarÊyanti? SamathÈ. KathaÑ adhikarÊyanti? Samanavasena1. AdhikaraÓaÑ samenti v|pasamentÊti hi samathÈ. Atha vÈ samanatthÈya pavattamÈnehi samathehi adhikÈtabbÈnÊti adhikaraÓÈni. YathÈ hi samanavasena samathÈnaÑ vivÈdÈdÊsu adhikattubhÈvo, evaÑ vivÈdÈdÊnaÑ tehi adhikattabbatÈpi. TenÈha “samathehi adhikaraÓÊyatÈ”ti. IminÈ adhikaraÓasaddassa kammasÈdhanatÈ vuttÈ. GÈhanti “asukaÑ codessÈmÊ”ti manasÈ codanÈya gahaÓaÑ. Cetananti “codessÈmÊ”ti uppannacetanaÑ. Akkhantinti cuditake uppannaÑ akkhantiÑ. VohÈranti codanÈvasappattavacanaÑ. PaÓÓattinti codanÈvasappavattanÈmapaÓÓattiÑ. AttÈdÈnaÑ gahetvÈti codanaÑ manasÈ gahetvÈ. TaÑ adhikaraÓanti taÑ gÈhalakkhaÓaÑ adhikaraÓaÑ.

TasmÈ paÓÓatti adhikaraÓanti aÔÔhakathÈsu katasanniÔÔhÈnaÑ dassetvÈ idÈni tampi na yuttanti dassetuÑ “taÑ panetan”ti-ÈdimÈha. Teti aÔÔhakathÈcariyÈ. PÈrÈjikadhammoti pÈrÈjikÈpatti. Accanta-akusalattÈti lokavajjabhÈvato pÈrÈjikÈpattiyÈ ekanta-akusalattÈ. YÈya paÓÓattiyÈti nÈmapaÓÓattiÑ sandhÈya vadati. AbhilÈpenÈti tasseva vevacanaÑ. PaÒÒattoti vohÈravasena kathito. AdhikaraÓe pavattattÈ ca adhikaraÓanti maÒcaÔÔhesu maÒcavohÈro viya. YasmÈ am|lakena codento cuditake puggale taÑ adhikaraÓaÑ natthÊti sallakkheti, tasmÈ tassa vacanaÑ abhidheyyasuÒÒanti Èha “sabhÈvato natthÊ”ti. TaÒca kho idhevÈti taÒca yathÈvuttapariyÈyena paÓÓattiyÈ adhikaraÓabhÈvo idheva imasmiÑyeva sikkhÈpade. “MÈtÈpi puttena vivadatÊ”ti- ______________________________________________________________ 1. Samathavasena (SyÈ)

VinayapiÔaka 354

Èdinayappavattassa vivÈdassa adhikaraÓabhÈvo na sambhavati samathehi anadhikaraÓÊyattÈti Èha “idhekacco vivÈdo”ti.

AÔÔhÈrasabhedakaravatth|nÊti lakkhaÓavacanametaÑ yathÈ “yadi me byÈdhitÈ daheyyuÑ1, dÈtabbamidamosadhan”ti, tasmÈ tesu aÒÒataraÒÒataraÑ nissÈya uppanno vivÈdo “aÔÔhÈrasabhedakaravatth|ni nissÈya uppanno”ti vuccati. AnuvÈdoti upavadanÈ ceva codanÈ ca. Tattha upavadanÈ nÈma akkoso. PaÒcapi ÈpattikkhandhÈti mÈtikÈya ÈgatÈ paÒca ÈpattikkhandhÈ. SattÈti teyeva paÒca, vibha~ge ÈgatÈ thullaccayadubbhÈsitÈpattiyo dveti satta. KiccayatÈti kattabbatÈ. KaraÓÊyatÈti tasseva vevacanaÑ. Ubhayenapi apalokanÈdisaÑghakammaÑyeva dasseti, tenÈha “apalokanakamman”ti-Èdi.

ŒpattÈdhikaraÓaÑ ÔhapetvÈ sesÈdhikaraÓehi codanÈyeva natthÊti Èha “imasmiÑ panatthe -pa- ÈpattÈdhikaraÓameva adhippetan”ti. SapadÈnukkamaniddesassÈti padÈnaÑ anukkamena niddeso padÈnukkamaniddeso, padabhÈjanassetaÑ adhivacanaÑ. Tena saha vatthamÈnaÑ sapadÈnukkamaniddesaÑ, sikkhÈpadaÑ, tassa padÈnukkamaniddesasahitassa sikkhÈpadassÈti attho, padabhÈjanasahitassÈti vuttaÑ hoti.

AssÈti kattu-atthe sÈmivacanaÑ, anenÈti attho. TenÈha “etena codakenÈ”ti-Èdi. IdhÈgates|ti imasmiÑ sikkhÈpade Ègatesu. AÒÒatra Ègates|ti ito aÒÒatra omasavÈdÈdisikkhÈpadapÈÄiyaÑ Ègatesu. DussÊloti nissÊlo sÊlavirahito. PÈpadhammoti dussÊlattÈ eva hÊnajjhÈsayatÈya lÈmakasabhÈvo. Asucisa~kassarasamÈcÈroti aparisuddhakÈyakammÈditÈya asuci hutvÈ sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. DussÊlo hi kiÒcideva asÈruppaÑ disvÈ “idaÑ asukena kataÑ bhavissatÊ”ti paresaÑ Èsa~kanÊyo hoti, kenacideva vÈ karaÓÊyena mantayante bhikkh| disvÈ “kacci nu kho ime mayÈ katakammaÑ jÈnitvÈ mantentÊ”ti attanoyeva sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. PaÔicchannakammantoti lajjitabbatÈya paÔicchÈdetabbakammanto. ______________________________________________________________ 1. YathÈ taÑ yadipi byÈdhi me gÈheyya (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 355

AssamaÓoti na samaÓo. SalÈkaggahaÓÈdÊsu “ahampi samaÓo”ti micchÈpaÔiÒÒÈya samaÓapaÔiÒÒo. AseÔÔhacÈritÈya abrahmacÈrÊ. UposathÈdÊsu “ahampi brahmacÈrÊ”ti micchÈpaÔiÒÒÈya brahmacÈripaÔiÒÒo. P|tinÈ kammena sÊlavipattiyÈ anto anupaviÔÔhattÈ antop|ti. ChadvÈrehi rÈgÈdikilesÈnuvassanena tintattÈ avassuto. SaÒjÈtarÈgÈdikacavarattÈ sÊlavantehi chaÉÉetabbattÈ ca kasambujÈto.

Idha pÈÄiyanti imasmiÑ sikkhÈpade pÈÄiyaÑ. JeÔÔhabbatikoti kalidevÊvataniyutto. KalidevÊ kira sirÊdeviyÈ jeÔÔhÈ, tasmÈ tassÈ vatadharo “jeÔÔhabbatiko”ti vuccati. TaÑ pana vataÑ samÈdiyitvÈ p|rento sakalasarÊre masiÑ makkhetvÈ kÈkapattÈni muÔÔhiyaÑ katvÈ kalideviÑ phalake likhÈpetvÈ taÑ kÈjakoÔiyaÑ bandhitvÈ thomento vicarati. YadaggenÈti yattakena. TadaggenÈti tattakena. No kappetÊti-Èdi vematikabhÈvadÊpanatthameva vuttanti mahÈpadumattherassa adhippÈyo. Dutiyatthero pana “no kappeti, nassarati, pamuÔÔho”ti etehi vematikabhÈvÈvatthÈya adÊpanato aÒÒo vematikabhÈvo, aÒÒÈni no kappanÈdÊnÊti catunnampi vibhÈgena atthaÑ dasseti, tasmÈ tassa vÈdo yuttataroti pacchÈ vutto. Dassane vematiko hotÊti puggale ÒÈtepi tassa kiriyÈya sammÈ adiÔÔhabhÈvato cirakÈlÈtikkamato vÈ taÑ kiriyaÑ karonto “esa mayÈ diÔÔho vÈ, na vÈ”ti dassane vematiko hoti. Puggale vematiko hotÊti tena katakamme ÒÈtepi taÑ kammaÑ karontassa sammÈ adiÔÔhabhÈvato kÈlantarabhÈvato vÈ “tassa kammassa kÈrako ayaÑ vÈ, no”ti puggale vematiko hoti. 389. “TajjanÊyakammÈdisattavidhampi kammaÑ karissÈmÈ”ti ÈpattiyÈ codentassa adhippÈyo kammÈdhippÈyo. “Œpattito vuÔÔhÈpessÈmÊ”ti adhippÈyo vuÔÔhÈnÈdhippÈyo. AnuddhaÑsentassÈti iminÈ cÈvanÈdhippÈyaÑ dasseti. AkkosÈdhippÈyena vadantassa pÈcittiyanti akkosÈdhippÈyena sattahipi Èpattikkhandhehi sammukhÈ vadantassa pÈcittiyaÑ. DukkaÔanti akkosÈdhippÈyena vadantassa dukkaÔaÑ.

“EvaÑ saÑvaddhÈ hi tassa bhagavato parisÈ yadidaÑ aÒÒamaÒÒavacanena aÒÒamaÒÒavuÔÔhÈpanenÈ”ti vacanato kurundaÔÔhakathÈnayaÑ patiÔÔhapento

VinayapiÔaka 356

“kurundiyaÑ panÈ”ti-ÈdimÈha. SabbatthevÈti sabba-aÔÔhakathÈsu. Yya-kÈre sampatte re-kÈro atikkanto nÈma hotÊti Èha “re-kÈre anatikkante”ti. Uposathassa ÒattikammabhÈvato ÒattiyÈ samattÈya uposatho kato nÈma hotÊti Èha “yya-kÈre sampatte na labbhatÊ”ti.

IdaÒcidaÒcÈti “pÈÓÈtipÈtaÑ adinnÈdÈnan”ti-ÈdiÑ. “Asuko ca asuko ca assamaÓo anupÈsako”ti akkosÈdhippÈyena parammukhÈ vadantassa dukkaÔaÑ, sammukhÈ vadantassa pana pÈcittiyameva. YathÈ “as|riyaÑ passati kaÒÒÈ”ti ettha “s|riyaÑ na passati kaÒÒÈ”ti ayamattho labbhati, evaÑ “anokÈsaÑ kÈrÈpetvÈ”ti etthÈpi “okÈsaÑ akÈrÈpetvÈ”ti ayamattho labbhatÊti Èha “yaÑ panÈ”ti-Èdi. YaÑ codeti, tassa upasampannoti sa~khy|pagamanaÑ, tasmiÑ suddhasaÒÒitÈ, yena pÈrÈjikena codeti, tassa diÔÔhÈdivasena am|lakatÈ, cÈvanÈdhippÈyena sammukhÈ codanÈ, tassa ta~khaÓavijÈnananti imÈnettha paÒca a~gÈni.

PaÔhamaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. DutiyaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ

391. Navame disvÈti ajikÈya vippaÔipajjantaÑ chagalakaÑ disvÈ. MettiyaÑ bhikkhuninti tassÈ bhikkhunikÈlaÑ gahetvÈ bh|tapubbavohÈrena voharanti. VeÄuvaneyevÈti therassa bhikkhÈcÈravelaÑ aggahetvÈ tehi vuttabhattuddesavelaÑyeva sandhÈya vuttaÑ. Kacci noti kacci nu. EtamatthaÑ Èrocesunti aÒÒabhÈgiyassa adhikaraÓassa kaÒcidesaÑ lesamattaÑ upÈdÈya pÈrÈjikena dhammena anuddhaÑsitabhÈvaÑ ÈrocesuÑ.

AÒÒabhÈgassÈti aÒÒakoÔÔhÈsassa, therassa manussajÈtibhikkhubhÈvato aÒÒassa tiracchÈnajÈtichagalakabhÈva sa~khÈtassa koÔÔhÈsassÈti vuttaÑ hoti. Idanti sÈmaÒÒato napuÑsakaniddesena chagalakaÑ niddisati, idaÑ chagalakajÈtanti attho, ayaÑ chagalakoti vuttaÑ hoti. AdhikaraÓasaddÈpekkho vÈ napuÑsakaniddeso, idaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 357

chagalakasa~khÈtaÑ adhikaraÓanti vuttaÑ hoti. AÒÒabhÈgoti yathÈvuttatiracchÈnajÈtichagalakabhÈvasa~khÈto aÒÒabhÈgo, aÒÒakoÔÔhÈsoti attho. AssÈti chagalakassa. “AÒÒabhÈgasambandhÊ aÒÒabhÈgiyan”ti paÔhamaviggahassa attho, “aÒÒabhÈgavantaÑ aÒÒabhÈgiyan”ti dutiyaviggahassa. DvÊhipi viggahehi aÒÒabhÈgiyanti chagalakova vutto. TiracchÈnajÈtichagalakabhÈvaÒca ÔhapetvÈ paramatthato visuÑ chagalake asatipi “paÔimÈya sarÊran”ti-ÈdÊsu viya abhedepi bhedakappanÈya pavattalokavohÈravasena “aÒÒabhÈgassa idaÑ, aÒÒabhÈgo vÈ assa atthÊ”ti vuttaÑ.

IdÈni dvÊhipi viggahehi vuttamatthaÑ vitthÈretvÈ dassento “yo hi so”ti-ÈdimÈha. Soti so chagalako. Tassa “hotÊ”ti iminÈ sambandho. Tatoti tato manussajÈtito bhikkhubhÈvato ca. So vÈ aÒÒabhÈgoti yathÈvuttatiracchÈnajÈtichagalakabhÈvasa~khÈto aÒÒabhÈgo. AssÈti chagalakassa. So chagalako aÒÒabhÈgiyasa~khÈtaÑ labhatÊti yojetabbaÑ. “AdhikaraÓanti ÈdhÈro, vatthu adhiÔÔhÈnan”ti heÔÔhÈ vuttamatthaÑ sar|pato dassetuÑ “yasmÈ cÈ”ti-ÈdimÈha. Tesanti mettiyabh|majakÈnaÑ. Imanti chagalakaÑ. NÈmakaraÓasaÒÒÈyÈti nÈmakaraÓasa~khÈtÈya saÒÒÈya so chagalako adhikaraÓanti veditabboti yojetabbaÑ. TaÒhi sandhÈyÈti “avassaÑ tumhehi leso oÉÉito, kiÑ vadatha, kiÑ passitthÈ”ti anuyuttehi tehi bhikkh|hi “chagalakassa vippaÔipattiÑ disvÈ dabbassa nÈmaÑ tassa karimhÈ”ti vuttattÈ tassa nÈmakaraÓasaÒÒÈya adhiÔÔhÈnabh|taÑ taÑ chagalakaÑ sandhÈya. Te bhikkh|ti te anuyuÒjakÈ bhikkh|. Œpattilesampi puggalasmiÑyeva ÈropetvÈ vuttattÈ “puggalÈnaÑyeva lesÈ”ti vuttaÑ. PadabhÈjane pana -pa- veditabbanti iminÈ nÈmakaraÓasaÒÒÈya ÈdhÈrabh|tassa chagalakasa~khÈtassa adhikaraÓassa avacane kÈraÓaÑ vuttaÑ. 393. “AÒÒabhÈgiyassa adhikaraÓassÈ”ti ettha pÈÄi-Ègata-adhikaraÓasaddapatir|pakaÑ aÒÒaÑ adhikaraÓasaddaÑ pÈÄi-ÈgatatadaÒÒasÈdhÈraÓatÈya ubhayapadatthaÑ uddharitvÈ “adhikaraÓaÑ nÈma cattÈri adhikaraÓÈnÊ”ti vuttaÑ. AtthuddhÈravasena hi atthaÑ dassentena pÈÄiyaÑ Ègatasaddapatir|pako aÒÒo saddo ubhayapadattho uddharitabbo, na ca aÒÒaÑ

VinayapiÔaka 358

uddharitvÈ aÒÒassa attho vattabbo, tasmÈ pÈÄi-Ègata-adhikaraÓasaddapatir|pako aÒÒoyeva ubhayapadatthasÈdhÈraÓo adhikaraÓasaddo uddhaÔoti daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “adhikaraÓanti vacanasÈmaÒÒato atthuddhÈravasena pavattÈni cattÈri adhikaraÓÈnÊ”ti. YÈ ca sÈ avasÈne -pa- codanÈ vuttÈti bhikkhu saÑghÈdisesaÑ ajjhÈpajjanto diÔÔho hoti, saÑghÈdisese saÑghÈdisesadiÔÔhÊ hoti, taÒce pÈrÈjikena codetÊti-ÈdicodanaÑ sandhÈya vadati.

MethunavÊtikkamÈpattiyo vatthuto sabhÈgÈ, itarÈsaÑ pana adinnÈdÈnÈdi-ÈpattÊnaÑ samÈnepi pÈrÈjikÈpattibhÈve vatthuto visabhÈgÈti Èha “sabhÈgavisabhÈgavatthuto”ti. SabhÈvasarikkhÈsarikkhatoti sabhÈvena sadisÈsadisabhÈvato. PaÔhamapÈrÈjikaÒhi paÔhamapÈrÈjikÈpattiyÈ methunarÈgena sabhÈvato sadisaÑ, dosasampayuttamanussaviggahena asadisaÑ. Nanu ca “ÈpattÈdhikaraÓaÑ ÈpattÈdhikaraÓassa siyÈ tabbhÈgiyaÑ, siyÈ aÒÒabhÈgiyan”ti vuttattÈ uddesÈnukkamena tabbhÈgiyataÑ aniddisitvÈ aÒÒabhÈgiyatÈ paÔhamaÑ kasmÈ niddiÔÔhÈti Èha “Èdito paÔÔhÈyÈ”ti-Èdi. VuttanayenevÈti “sabhÈgavisabhÈgavatthuto”ti-ÈdinÈ vuttanayena.

“SaÑghakammÈni nissÈya uppannan”ti vuttattÈ saÑghakammato kiccÈdhikaraÓaÑ visuÑ viya dissatÊti Èha “kiÑ panÈ”ti-Èdi. “Kiccameva kiccÈdhikaraÓan”ti vuttattÈ “saÑghakammÈnamevetaÑ adhivacanan”ti vuttaÑ. Yadi evaÑ “saÑghakammÈni nissÈya uppannan”ti kasmÈ vuttanti Èha “evaÑ santepÊ”ti-Èdi. Tassa tassa saÑghakammassa bhagavatÈ vuttaÑ itikattabbatÈlakkhaÓaÑyeva tato saÑghakammassa nipphajjanato phal|pacÈrena saÑghakammanti vattabbataÑ arahatÊti Èha “yaÑ kammalakkhaÓaÑ manasi karoti, taÑ nissÈya uppajjanato”ti. ParivÈsÈdisaÑghakammaÑ nissÈya mÈnattÈdÊnaÑ uppajjanato ukkhepanÊyakammasÊmÈsammutikammÈdÊni nissÈya osÈraÓasÊmÈsam|hananÈdikammÈnaÑ uppajjanato ca “purimaÑ purimaÑ saÑghakamman”ti-Èdi vuttaÑ. 395-400. SavatthukaÑ katvÈti puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ. DÊghÈdinoti dÊgharassakÈÄa-odÈtÈdino. DiÔÔhÈdinoti diÔÔhasutÈdino.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 359

Lohapattasadisoti ayopattasadiso. A~gÈni paÔhamaduÔÔhadose vuttasadisÈni, idha pana kaÒcidesaÑ lesamattaÑ upÈdiyanÈ adhikÈ.

DutiyaduÔÔhadosasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. PaÔhamasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ

410. Dasame ye dubbalÈ honti appathÈmÈ, na sakkonti araÒÒakÈdÊni sevantÈ dukkhassantaÑ kÈtuÑ, te sandhÈyÈha “bah|naÑ kulaputtÈnaÑ maggantarÈyÈya saÑvattantÊ”ti. AdhivÈsanakhantisampannoti “khamo hoti sÊtassÈ”ti-ÈdinÈ vuttasÊtuÓhÈdisahanalakkhaÓÈya khantiyÈ samannÈgato. ByaÒjanapadameva paramaÑ assÈti padaparamo. Yassa hi puggalassa bahumpi suÓato bahumpi bhaÓato bahumpi dhÈrayato bahumpi vÈcayato na tÈya jÈtiyÈ dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ “padaparamo”ti vuccati. AbhisambhuÓitvÈti nipphÈdetvÈ. NÈbhisambhuÓÈtÊti na sampÈdeti, araÒÒavÈsaÑ sampÈdetuÑ na sakkotÊti vuttaÑ hoti. Dhammato apetaÑ uddhammaÑ. AsabbaÒÒ| assÈti tesaÑ anur|passa ajÈnanato asabbaÒÒ| bhaveyya. “Na bhikkhave asenÈsanikena vassaÑ upagantabban”ti1 vacanato “cattÈro pana -pa- paÔikkhittamevÈ”ti vuttaÑ. Idameva vacanaÑ sandhÈya pÈÄiyampi “aÔÔha mÈse kho mayÈ devadatta rukkham|lasenÈsanaÑ anuÒÒÈtan”ti vuttaÑ.

TÊhi koÔÊhÊti tÊhi ÈkÈrehi, tÊhi kÈraÓehÊti attho. Tadubhayavimuttaparisa~kitanti diÔÔhaÑ sutanti idaÑ ubhayaÑ anissÈya “kiÑ nu kho idaÑ bhikkhuÑ uddissa vadhitvÈ sampÈditan”ti kevalameva parisa~kitaÑ. MacchabandhanaÑ jÈlaÑ, vÈgurÈ migabandhanÊ. KappatÊti yadi tesaÑ vacanena Èsa~kÈ upacchinnÈ hoti, vaÔÔati. PavattamaÑsanti vikkÈyikamaÑsaÑ. Ma~galÈdÊnanti Èdi-saddena ÈhunapÈhunÈdike sa~gaÓhÈti. Bhikkh|naÑyeva atthÈyÈti ettha aÔÔhÈnappayutto eva-saddo, bhikkh|naÑ atthÈya akatamevÈti sambandhitabbaÑ. TasmÈ “bhikkh|naÒca dassÈma, ma~galÈdÊnaÒca atthÈya bhavissatÊ”ti missetvÈ katampi na vaÔÔatÊti veditabbaÑ. Keci pana ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 212 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 360

“bhikkh|naÑyevÈti avadhÈraÓena bhikkh|naÒca aÒÒesaÒca atthÈya kataÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ na sundaraÑ. Yattha ca nibbematiko hotÊti bhikkh|naÑ atthÈya katepi sabbena sabbaÑ parisa~kitÈbhÈvamÈha. TamevatthaÑ ÈvikÈtuÑ “sace panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ItaresaÑ vaÔÔatÊti ajÈnantÈnaÑ vaÔÔati, jÈnato evettha Èpatti hotÊti. TeyevÈti ye uddissa kataÑ, teyeva. UddisakatamaÑsaparibhogato akappiyamaÑsaparibhogassa visesaÑ dassetuÑ “akappiyamaÑsaÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PurimasmiÑ sacittakÈ Èpatti, itarasmiÑ acittakÈ. TenÈha “akappiyamaÑsaÑ ajÈnitvÈ bhuÒjantassapi ÈpattiyevÈ”ti. “ParibhogakÈle pucchitvÈ paribhuÒjissÈmÊti vÈ gahetvÈ pucchitvÈva paribhuÒjitabban”ti vacanato akappiyamaÑsaÑ ajÈnitvÈ gaÓhantassa paÔiggahaÓena anÈpatti siyÈ1. AjÈnitvÈpi bhuÒjantasseva hi Èpatti vuttÈ. Vattanti vadantÊti iminÈ Èpatti natthÊti dasseti.

SallekhÈ vutti etesanti sallekhavuttino. BÈhulikoti ekassa la-kÈrassa lopaÑ katvÈ vuttaÑ. Kappanti ÈyukappaÑ. SaÑghabhedako hi ekaÑ kappaÑ asÊtibhÈge katvÈ tato ekabhÈgamattaÑ kÈlaÑ niraye tiÔÔheyyÈti ÈyukappaÑ sandhÈya “kappaÑ nirayamhi paccatÊ”ti vuttaÑ. KappaÔÔhakathÈyaÑ2 pana “saÓÔhahante hi kappe kappavemajjhe vÈ saÑghabhedaÑ katvÈ kappavinÈseyeva muccati. Sacepi hi sve kappo vinassissatÊti ajja saÑghabhedaÑ karoti, sveva muccati, ekadivasameva niraye paccatÊ”ti vuttaÑ. TatthÈpi kappavinÈseyevÈti ÈyukappavinÈseyevÈti atthe sati natthi virodho. SaÓÔhahanteti idampi “sve vinassissatÊ”ti viya abh|taparikappanavasena vuttaÑ. Ekadivasameva niraye paccatÊ”ti etthÈpi tato paraÑ kappÈbhÈve Èyukappassapi abhÈvatoti avirodhato atthayojanÈ daÔÔhabbÈ. BrahmaÑ puÒÒanti seÔÔhaÑ puÒÒaÑ. KappaÑ saggamhi modatÊti etthÈpi Èyukappameva. 411. LaddhinÈnÈsaÑvÈsakenÈti bhÈvappadhÈnoyaÑ niddeso, laddhinÈnÈsaÑvÈsakabhÈvenÈti attho. KammanÈnÈsaÑvÈsakenÈti etthÈpi eseva nayo. AÒÒathÈ nÈnÈsaÑvÈsakena sahitassa ______________________________________________________________ 1. SiddhÈ (SyÈ) 2. Abhi-®Ôha 2. 409 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 361

samÈnasaÑvÈsakassapi saÑghassa asamÈnasaÑvÈsakattaÑ Èpajjeyya. Tattha laddhinÈnÈsaÑvÈsako nÈma ukkhittÈnuvattako. So hi attano laddhiyÈ nÈnÈsaÑvÈsako jÈtoti “laddhinÈnÈsaÑvÈsako”ti vuccati. KammanÈnÈsaÑvÈsako nÈma ukkhepanÊyakammakato. So hi ukkhepanÊyakammavasena nÈnÈsaÑvÈsako hotÊti “kammanÈnÈsaÑvÈsako”ti vuccati. Virahitoti vimutto. KÈyasÈmaggÊdÈnaÑ tesu tesu saÑghakammesu hatthapÈs|pagamanavasena veditabbaÑ.

“BhedÈya parakkameyyÈ”ti visuÑ vuttattÈ bhedanasaÑvattanikassa adhikaraÓassa samÈdÈya paggaÓhato pubbepi pakkhapariyesanÈdivasena saÑghabhedÈya parakkamantassa samanubhÈsanakammaÑ kÈtabbanti veditabbaÑ. ImÈni vatth|nÊti aÔÔhÈrasabhedakaravatth|ni. KammenÈti apalokanÈdÊsu cat|su kammesu aÒÒatarena kammena. UddesenÈti paÒcasu pÈtimokkhuddesesu aÒÒatarena uddesena. VohÈrenÈti tÈhi tÈhi upapattÊhi “adhammaÑ dhammo”ti-Èdi-aÔÔhÈrasabhedakaravatthudÊpakena vohÈrena. AnussÈvanÈyÈti “nanu tumhe jÈnÈtha mayhaÑ uccÈkulÈ pabbajitabhÈvaÑ bahussutabhÈvaÒca, mÈdiso nÈma uddhammaÑ ubbinayaÑ satthusÈsanaÑ gÈheyyÈti cittampi uppÈdetuÑ tumhÈkaÑ yuttaÑ, kiÑ mayhaÑ avÊci nÊluppalavanaÑ viya sÊtalo, kimahaÑ apÈyato na bhÈyÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena kaÓÓam|le vacÊbhedaÑ katvÈ anussÈvanena. SalÈkaggÈhenÈti evaÑ anussÈvetvÈ tesaÑ cittaÑ upatthambhetvÈ anivattidhamme katvÈ “gaÓhatha imaÑ salÈkan”ti salÈkaggÈhena. PaÒcahi kÈraÓehi saÑghabhedo hotÊti ettha kammameva uddeso vÈ saÑghabhede padhÈnakÈraÓanti veditabbaÑ. VohÈrÈnussÈvanasalÈkaggÈhÈ pana pubbabhÈgÈ. AÔÔhÈrasavatthudÊpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaÑ anussÈvetvÈ salÈkÈya gahitÈyapi abhinnova hoti saÑgho. YadÈ pana evaÑ cattÈro vÈ atirekÈ vÈ salÈkaÑ gahetvÈ ÈveÓikakammaÑ vÈ uddesaÑ vÈ karonti, tadÈ saÑgho bhinno nÈma hoti. Abbhussitanti abbhuggataÑ. AccheyyÈti vihareyya, pavatteyyÈti attho.

“LajjÊ rakkhissatÊ”ti vacanato Èpattibhayena ÈrocanaÑ lajjÊnaÑyeva bhÈroti Èha “lajjÊhi bhikkh|hÊ”ti. Alajjissapi anÈrocentassa Èpattiyeva “ye passanti, ye suÓantÊ”ti vacanato. SamÈgacchat|ti

VinayapiÔaka 362

ekÊ bhavatu. EkÊbhÈvo ca samÈnaladdhivasena hotÊti Èha “ekaladdhiko hot|”ti. SampattiyÈti sÊlÈdisampattiyÈ. PaÔinissajjantassa anÈpattibhÈvato “sotthibhÈvo tassa bhikkhuno”ti vuttaÑ. AppaÔinissajjato dukkaÔanti visuÑ visuÑ vadantÈnaÑ gaÓanÈya dukkaÔaÑ. PahontenÈti gantuÑ samatthena agilÈnena. SaÑghabhedassa garukabhÈvato avassaÑ kattabbatÈdassanatthaÑ “d|repi bhÈroyevÈ”ti vuttaÑ, Èpatti pana addhayojanabbhantare gantuÑ samatthassa agilÈnasseva veditabbÈ. 416. AsamanubhÈsantassÈti kammakÈrake kattuniddesoti Èha “asamanubhÈsiyamÈnassÈ”ti. TatiyakammavÈcÈyapaÔinissajjanto ÒattiyÈ dukkaÔaÑ dvÊhi kammavÈcÈhi thullaccaye ca ÈpajjatiyevÈti Èha “paÔinissajjantassa saÑghÈdisesena anÈpattÊ”ti. AssÈti devadattassa. Katena bhavitabbanti samanubhÈsanakammena katena bhavitabbaÑ. Attano rucimattena vadeyyÈti ÈdikammikattÈ appaÔinissajjantassapi anÈpattÊti adhippÈyena vadeyya. ApaÒÒatte sikkhÈpade samanubhÈsanakammasseva abhÈvato “na hi paÒÒattaÑ sikkhÈpadaÑ vÊtikkamantassÈ”ti vuttaÑ. SikkhÈpadaÑ paÒÒapenteneva hi samanubhÈsanakammaÑ anuÒÒÈtaÑ. Uddissa anuÒÒÈtatoti “anujÈnÈmi bhikkhave romanthakassa romanthanan”ti-ÈdiÑ1 uddissa anuÒÒÈtaÑ sandhÈya vadanti. AnÈpattiyanti anÈpattivÈre. ŒpattiÑ ropetabboti anissajjanapaccayÈ ÈpannapÈcittiyÈpattiÑ ukkhepanÊyakammakaraÓatthaÑ Èropetabboti attho.

Œpattiyeva na jÈtÈti saÑghÈdisesÈpatti na jÈtÈyevÈti attho. SÈ panesÈti sÈ pana esÈ anÈpatti. Tiva~gikanti kÈyavÈcÈcittavasena tiva~gikaÑ, kÈyavÈcÈcittato samuÔÔhÈtÊti vuttaÑ hoti. “NappaÔinissajjÈmÊ”ti saÒÒÈya abhÈvena muccanato saÒÒÈvimokkhaÑ. Sacittakanti “nappaÔinissajjÈmÊ”ti jÈnanacittena sacittakaÑ. BhedÈya parakkamanaÑ, dhammakammena samanubhÈsanaÑ, kammavÈcÈpariyosÈnaÑ, appaÔÔinissajjananti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

PaÔhamasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 272 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 363

11. DutiyasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ

417-418. EkÈdasame yaÑ vacanaÑ samaggepi vagge avayavabh|te karoti bhindati, taÑ kalahakÈrakavacanaÑ idha vagganti vuccatÊti Èha “vaggaÑ asÈmaggipakkhiyavacanaÑ vadantÊ”ti. AsÈmaggipakkhe bhavÈ asÈmaggipakkhiyÈ, kalahakÈ. TesaÑ vacanaÑ asÈmaggipakkhiyavacanaÑ, asÈmaggipakkhe vÈ bhavaÑ vacanaÑ asÈmaggipakkhiyavacanaÑ. YasmÈ ubbÈhikÈdikammaÑ bah|nampi kÈtuÑ vaÔÔati, tasmÈ “na hi saÑgho saÑghassa kammaÑ karotÊ”ti idaÑ niggahavasena kattabbakammaÑ sandhÈya vuttanti veditabbaÑ. A~gÈni panettha bhedÈya parakkamanaÑ pahÈya anuvattanaÑ pakkhipitvÈ heÔÔhÈ vuttasadisÈneva.

DutiyasaÑghabhedasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

12. DubbacasikkhÈpadavaÓÓanÈ

424. DvÈdasame vambhanavacananti garahavacanaÑ. ApasÈdetukÈmoti khipitukÈmo, tajjetukÈmo vÈ, ghaÔÔetukÈmoti vuttaÑ hoti. SaÔa-saddo patitasaddena samÈnattho. Visesanassa ca paranipÈtaÑ katvÈ tiÓakaÔÔhapaÓÓasaÔanti vuttanti Èha “tattha tattha patitaÑ tiÓakaÔÔhapaÓÓan”ti. KenÈpÊti vÈtasadisena nadÊsadisena ca kenÈpi. 425-426. VattuÑ asakkuÓeyyoti kismiÒci vuccamÈne asahanato ovadituÑ asakkuÓeyyo. DukkhaÑ vaco etasmiÑ vippaÔik|laggÈhe vipaccanÊkavÈde anÈdare puggaleti dubbaco. TenÈha “dukkhena kicchena vaditabbo”ti-Èdi. DubbacabhÈvakaraÓÊyehÊti dubbacabhÈvakÈrakehi. Kattu atthe anÊya-saddo daÔÔhabbo. TenevÈha “ye dhammÈ dubbacaÑ puggalaÑ karontÊ”ti-Èdi. PÈpikÈ icchÈ etassÈti pÈpiccho, tassa bhÈvo pÈpicchatÈ, asantaguÓasambhÈvanatÈ paÔiggahaÓe ca amattaÒÒutÈ pÈpicchatÈti veditabbÈ. AttukkaÑsakÈ ca te paravambhakÈ cÈti attukkaÑsakaparavambhakÈ. Ye attÈnaÑ ukkaÑsanti ukkhipanti ucce ÔhÈne Ôhapenti, paraÒca vambhenti garahanti nÊce ÔhÈne Ôhapenti, tesametaÑ adhivacanaÑ. TesaÑ bhÈvo attukkaÑsakaparavambhakatÈ. KujjhanasÊlo kodhano, tassa bhÈvo kodhanatÈ. KujjhanalakkhaÓassa kodhassetaÑ adhivacanaÑ.

VinayapiÔaka 364

PubbakÈle kodho, aparakÈle upanÈhoti Èha “kodhahetu upanÈhitÈ”ti. Tattha upanahanasÊlo, upanÈho vÈ etassa atthÊti upanÈhÊ, tassa bhÈvo upanÈhitÈ. PunappunaÑ cittapariyonaddhalakkhaÓassa kodhassevetaÑ adhivacanaÑ. SakiÒhi uppanno kodho kodhoyeva, tatuttari upanÈho. Abhisa~goti dummocanÊyo balava-upanÈho. So assa atthÊti abhisa~gÊ, tassa bhÈvo abhisa~gitÈ. DummocanÊyassa balava-upanÈhassetaÑ adhivacanaÑ. CodakaÑ paÔippharaÓatÈti codakassa paÔiviruddhena paccanÊkena hutvÈ avaÔÔhÈnaÑ. CodakaÑ apasÈdanatÈti “kiÑ nu kho tuyhaÑ bÈlassa abyattassa bhaÓitena, tvampi nÈma bhaÓitabbaÑ maÒÒissasÊ”ti evaÑ codakassa ghaÔÔanÈ. Codakassa paccÈropanatÈti “tvampi khosi itthannÈmaÑ ÈpattiÑ Èpanno, taÑ tÈva paÔikarohÊ”ti evaÑ codakassa upari paÔi-ÈropanatÈ.

AÒÒena aÒÒaÑ paÔicaraÓatÈti aÒÒena kÈraÓena, vacanena vÈ aÒÒassa kÈraÓassa, vacanassa vÈ paÔicchÈdanavasena caraÓatÈ. PaÔicchÈdanattho eva vÈ cara-saddo anekatthattÈ dhÈt|nanti paÔicchÈdanatÈti attho. TÈya samannÈgato hi puggalo yaÑ codakena dosavibhÈvanakÈraÓaÑ, vacanaÑ vÈ vuttaÑ, taÑ tato aÒÒeneva codanÈya am|likabhÈvadÊpanena kÈraÓena, tadatthabodhakena vacanena vÈ paÔicchÈdeti. “ŒpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutte “ko Èpanno, kiÑ Èpanno, kismiÑ Èpanno, kaÑ bhaÓatha, kiÑ bhaÓathÈ”ti vÈ vatvÈ “evar|paÑ kiÒci tayÈ diÔÔhan”ti vutte “na suÓÈmÊ”ti sotaÑ vÈ upanÈmetvÈ vikkhepaÑ karontopi aÒÒenaÒÒaÑ paÔicchÈdeti. “ItthannÈmaÑ ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti puÔÔhe “pÈÔaliputtaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ puna “na tava pÈÔaliputtagamanaÑ pucchÈma, ÈpattiÑ pucchÈmÈ”ti vutthe tato “rÈjagahaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ “rÈjagahaÑ vÈ yÈhi brÈhmaÓagahaÑ vÈ, ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutte “tattha me s|karamaÑsaÑ laddhan”ti-ÈdÊni vatvÈ bahiddhÈ kathÈvikkhipanampi atthato aÒÒenaÒÒaÑ paÔicaraÓamevÈti visuÑ na gahitaÑ.

ApadÈnenÈti attano cariyÈya. ApadÊyanti hi dosÈ etena dakkhÊyanti, luyanti chijjantÊti vÈ apadÈnaÑ, sattÈnaÑ sammÈ micchÈ vÈ vattappayogo. Na sampÈyanatÈti “Èvuso tvaÑ kuhiÑ vasasi, kaÑ nissÈya vasasÊ”ti vÈ “yaÑ tvaÑ vadesi ‘mayÈ esa ÈpattiÑ Èpajjanto diÔÔho’ti,

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 365

tvaÑ tasmiÑ samaye kiÑ karosi, ayaÑ kiÑ karoti, kattha ca tvaÑ ahosi, kattha ayan”ti vÈ ÈdinÈ nayena cariyaÑ puÔÔhena sampÈdetvÈ akathanaÑ.

MakkhipaÄÈsitÈti ettha paraguÓamakkhanalakkhaÓo makkho, so etassa atthÊti makkhÊ. TÈdiso puggalo agÈriyo anagÈriyo vÈ samÈno paresaÑ sukatakaraÓaÑ vinÈseti. AgÈriyopi hi kenaci anukampakena daliddo samÈno uccaÔÔhÈne Ôhapito, aparena samayena “kiÑ tayÈ mayhaÑ katan”ti tassa sukatakaraÓaÑ vinÈseti. AnagÈriyopi sÈmaÓerakÈlato pabhuti Ècariyena vÈ upajjhÈyena vÈ cat|hi paccayehi uddesaparipucchÈdÊhi ca anuggahetvÈ dhammakathÈnayapakaraÓakosallÈdÊni sikkhÈpito, aparena samayena rÈjarÈjamahÈmattÈdÊhi sakkato garukato ÈcariyupajjhÈyesu acittÊkato caramÈno “ayaÑ amhehi daharakÈle eva anuggahito saÑvaddhito ca, atha ca panidÈni nissineho jÈto”ti vuccamÈno “kiÑ mayhaÑ tumhehi katan”ti tesaÑ sukatakaraÓaÑ vinÈseti.

“Bahussutepi puggale ajjhottharitvÈ Êdisassa ceva bahussutassa aniyatÈ gati, tava vÈ mama vÈ ko viseso”ti-ÈdinÈ nayena uppajjamÈno yugaggÈhalakkhaÓo paÄÈso. So paraguÓehi attano guÓÈnaÑ samakaraÓaraso. TathÈ hesa paresaÑ guÓe ÉaÑsitvÈ viya attano guÓehi same karotÊti paÄÈsoti vuccati, so etassa atthÊti paÄÈsÊ. MakkhÊ ca paÄÈsÊ ca makkhipaÄÈsino, tesaÑ bhÈvo makkhipaÄÈsitÈ. Atthato pana makkho ceva paÄÈso ca.

Issati parasampattiÑ na sahatÊti issukÊ. MaccharÈyati attano sampattiÑ nig|hati, paresaÑ sÈdhÈraÓabhÈvaÑ na sahati, maccheraÑ vÈ etassa atthÊti maccharÊ. SaÔhayati na sammÈ bhÈsatÊti saÔho, attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓena sÈÔheyyena samannÈgato kerÈÔikapuggalo. KerÈÔiko ca Ènandamaccho1 viya hoti. Œnandamaccho nÈma kira macchÈnaÑ na~guÔÔhaÑ dasseti, sappÈnaÑ sÊsaÑ “tumhehi sadiso ahan”ti jÈnÈpetuÑ, evameva kerÈÔiko puggalo yaÑ yaÑ suttantikaÑ vÈ ______________________________________________________________ 1. Œyandamaccho (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 366

ÈbhidhammikaÑ vÈ upasa~kamati, taÑ taÑ evaÑ vadati “ahaÑ tumhÈkaÑ antevÈsÊ, tumhe mayhaÑ anukampakÈ, nÈhaÑ tumhe muÒcÈmÊ”ti “evamete ‘sagÈravo ayaÑ amhesu sappatisso’ti maÒÒissantÊ”ti. SÈÔheyyena hi samannÈgatassa puggalassa asantaguÓasambhÈvanena cittÈnur|pakiriyÈviharato “evaÑcitto evaÑkiriyo”ti duviÒÒeyyattÈ kucchiÑ vÈ piÔÔhiÑ vÈ jÈnituÑ na sakkÈ. Yato so–

“VÈmena s|karo hoti, dakkhiÓena ajÈmigo. Sarena nelako1 hoti, visÈÓena jaraggavo”ti2–

evaÑ vuttayakkhas|karasadiso hoti. KatapÈpapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ, sÈ assa atthÊti mÈyÈvÊ.

Thambhasama~gitÈya thaddho. VÈtabharitabhastÈsadisathaddhabhÈvapaggahitasira-anivÈtavuttikÈrakaroti thambho. Yena samannÈgato puggalo gilitana~galasadiso viya ajagaro, vÈtabharitabhastÈ viya ca thaddho hutvÈ garuÔÔhÈniye disvÈ onamitumpi na icchati, pariyanteneva carati. AbbhunnatilakkhaÓo atimÈno, so etassa atthÊti atimÈnÊ.

SaÑ attano diÔÔhiÑ parÈmasati sabhÈvaÑ atikkamitvÈ parato ÈmasatÊti sandiÔÔhiparÈmÈsÊ. ŒdhÈnaÑ gaÓhÈtÊti ÈdhÈnaggÈhÊ. “ŒdhÈnan”ti daÄhaÑ vuccati, daÄhaggÈhÊti attho. YuttaÑ kÈraÓaÑ disvÈva laddhiÑ paÔinissajjatÊti paÔinissaggÊ, dukkhena kicchena kasirena bahumpi kÈraÓaÑ dassetvÈ na sakkÈ paÔinissaggiÑ kÈtunti duppaÔinissaggÊ, yo attano diÔÔhiÑ “idameva saccan”ti daÄhaÑ gaÓhitvÈ api buddhÈdÊhi kÈraÓaÑ dassetvÈ vuccamÈno na paÔinissajjati, tassetaÑ adhivacanaÑ. TÈdiso hi puggalo yaÑ yadeva dhammaÑ vÈ adhammaÑ vÈ suÓÈti, taÑ sabbaÑ “evaÑ amhÈkaÑ Ècariyehi kathitaÑ, evaÑ amhehi sutan”ti kummova a~gÈni sake kapÈle antoyeva samodahati. YathÈ hi kacchapo attano pÈdÈdike a~ge kenaci ghaÔÔite sabbÈni a~gÈni attano kapÈleyeva samodahati, na bahi nÊharati, evamayampi “na sundaro tava gÈho, chaÉÉehi nan”ti vutto taÑ na vissajjeti, antoyeva attano hadaye eva ÔhapetvÈ vicarati. YathÈ kumbhÊlÈ gahitaÑ na paÔinissajjanti, evaÑ kumbhÊlaggÈhaÑ gaÓhÈti, na vissajjeti. ______________________________________________________________ 1. Elako (SyÈ) 2. DÊ-®Ôha 2. 250; Abhi-®Ôha 2. 475; MahÈniddesa-®Ôha 371 piÔÔhesupi.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 367

MakkhipaÄÈsitÈdiyugaÄattayena dassite makkhapaÄÈsÈdayo cha dhamme visuÑ visuÑ gahetvÈ “ek|navÊsati dhammÈ”ti vuttaÑ. AnumÈnasuttaÔÔhakathÈyaÑ1 pana makkhapaÄÈsÈdayopi yugaÄavasena ekaÑ katvÈ “soÄasa dhammÈ”ti vuttaÑ.

PakÈrehi ÈvahanaÑ padakkhiÓaÑ, tato padakkhiÓato gahaÓasÊlo padakkhiÓaggÈhÊ, na padakkhiÓaggÈhÊ appadakkhiÓaggÈhÊ. Yo vuccamÈno “tumhe maÑ kasmÈ vadatha, ahaÑ attano kappiyÈkappiyaÑ sÈvajjÈnavajjaÑ atthÈnatthaÑ jÈnÈmÊ”ti vadati, ayaÑ anusÈsaniÑ padakkhiÓato na gaÓhÈti, vÈmatova gaÓhÈti, tasmÈ “appadakkhiÓaggÈhÊ”ti vuccati, tenÈha “yathÈnusiÔÔhan”ti-Èdi.

Uddeseti pÈtimokkhuddese. Atha sabbÈneva sikkhÈpadÈni kathaÑ pÈtimokkhuddesapariyÈpannÈnÊti Èha “yassa siyÈ Èpatti, so ÈvikareyyÈti evaÑ sa~gahitattÈ”ti. “Yassa siyÈ ÈpattÊ”ti hi iminÈ sabbÈpi Èpattiyo nidÈnuddese sa~gahitÈyeva honti. PaÒcahi sahadhammikehi sikkhitabbattÈti labbhamÈnavasena vuttaÑ. Sahadhammikena sahakÈraÓenÈtipi attho daÔÔhabbo. “VacanÈyÈ”ti nissakke sampadÈnavacananti Èha “tato mamavacanato”ti. A~gÈni cettha paÔhamasaÑghabhedasadisÈni. AyaÑ pana viseso–yathÈ tattha bhedÈya parakkamanaÑ, evaÑ idha avacanÊyakaraÓatÈ daÔÔhabbÈ.

DubbacasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

13. Kulad|sakasikkhÈpadavaÓÓanÈ

431. Terasame kÊÔÈgirÊti tassa nigamassa nÈmaÑ. TaÒhi sandhÈya parato “na assajipunabbasukehi bhikkh|hi kÊÔÈgirismiÑ vatthabban”ti vuttaÑ. Tena pana yogato so janapadopi “kÊÔÈgiri” icceva sa~khyaÑ gatoti Èha “evaÑ nÈmake janapade”ti. ŒvÈse niyuttÈ ÈvÈsikÈ, nibaddhavÈsino. Te akataÑ senÈsanaÑ karonti, jiÓÓaÑ paÔisa~kharonti, kate issarÈ honti. TenÈha “so yesaÑ Èyatto -pa- te ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 370 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 368

ÈvÈsikÈ”ti. NivÈso nivÈsamattaÑ etesaÑ atthÊti nevÈsikÈti Èha “ye pana kevalan”ti-Èdi. Teti assajipunabbasukÈ. Cha janÈti paÓÉuko lohitakomettiyo bh|majako assaji punabbasukoti ime cha janÈ. SammÈti1 ÈlapanavacanametaÑ. Œyamukhabh|tÈti Èyassa mukhabh|tÈ. DhuraÔÔhÈneti sÈvatthiyÈ avid|re ÔhÈne. VassÈne hemante cÈti dvÊsu ut|su vassanato “dvÊhi meghehÊ”ti vuttaÑ. DiyaÉÉhabhikkhusahassato gaÓÈcariyÈnaÑ channaÑ janÈnaÑ adhikattÈ “samadhikan”ti vuttaÑ, sÈdhikanti attho. Ma-kÈro padasandhivasena Ègato. Akatavatthunti akatapubbaÑ abhinavavatthuÑ.

KaÓikÈrÈdayo puppharukkhÈ, jÈtisumanÈdayo pupphagacchÈ. KoÔÔananti sayaÑ chindanaÑ. KoÔÔÈpananti “imaÑ chinda bhindÈ”ti aÒÒehi chedÈpanaÑ. ŒÄiyÈ bandhananti yathÈ gaccham|le udakaÑ santiÔÔhati, tathÈ samantato bandhanaÑ. UdakassÈti akappiya-udakassa. Kappiya-udakasiÒcananti iminÈva siÒcÈpanampi sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. Nanu “udakassa secanaÑ secÈpanan”ti iminÈva sÈmaÒÒato kappiyÈkappiya-udakasiÒcanÈdiÑ sakkÈ sa~gahetuÑ, tasmÈ kappiya-udakasiÒcanÈdi kasmÈ visuÑ vuttanti? “ŒrÈmÈdi-atthaÑ ropite akappiyavohÈresupi kappiya-udakasiÒcanÈdi vaÔÔatÊ”ti vakkhamÈnattÈ idhÈpi vibhÈgaÑ katvÈ kappiya-udakasiÒcanÈdi visuÑ dassitaÑ. HatthamukhapÈdadhovananhÈnodakasiÒcananti iminÈpi pakÈrantarena kappiya-udakasiÒcanameva dasseti. “AkappiyavohÈro”ti koÔÔanakhaÓanÈdivasena sayaÑ karaÓassapi kathaÑ sa~gahoti? Akappiyanti voharÊyatÊti akappiyavohÈroti akappiyabh|taÑ karaÓakÈrÈpanÈdi sabbameva sa~gahitaÑ, na pana akappiyavacanamattanti daÔÔhabbaÑ. KappiyavohÈrepi eseva nayo. SukkhamÈtiyÈya ujukaraÓanti iminÈ purÈÓapaÓÓÈdiharaÓampi sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. KudÈlÈdÊni bh|miyaÑ ÔhapetvÈ ÔhÈnato hatthena gahetvÈ ÔhÈnameva pÈkaÔataranti “obhÈso”ti vuttaÑ.

MahÈpaccarivÈdampi patiÔÔhapetukÈmo pacchÈ vadati. VanatthÈyÈti idaÑ keci “vatatthÈyÈ”ti paÔhanti, tesaÑ vati-atthÈyÈti attho. AkappiyavohÈrepi ekaccaÑ vaÔÔatÊti dassetuÑ “na kevalaÒca sesan”ti-ÈdimÈha. YaÑ kiÒci mÈtikanti sukkhamÈtikaÑ vÈ asukkhamÈtikaÑ vÈ. ______________________________________________________________ 1. ŒyasmÈti (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 369

“Kappiya-udakaÑ siÒcitun”ti iminÈ “kappiya-udakaÑ siÒcathÈti vattumpi vaÔÔatÊ”ti dasseti. SayaÑ ropetumpi vaÔÔatÊti iminÈ “ropehÊti vattuÑ vaÔÔatÊ”tipi siddhaÑ. AÒÒatthÈya vÈ karontassÈti vatthup|jÈdi-atthaÑ karontassa. KasmÈ na anÈpattÊti vatthup|janatthÈya ganthanÈdÊsu kasmÈ na anÈpatti. AnÈpattiyevÈti paÔivacanaÑ datvÈ idÈni tameva anÈpattibhÈvaÑ dassetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TatthÈti ÈrÈmÈdi-atthÈya rukkharopane. TathÈ vatthup|janatthÈyapi anÈpattiyevÈti ratanattayap|janatthÈyapi kappiyavohÈrena pariyÈyÈdÊhi ca ganthÈpane anÈpattiyevÈti attho.

“TathÈ vatthup|janatthÈyÈ”ti hi sÈmaÒÒato vuttepi “yathÈ hi tattha kappiyavohÈrena pariyÈyÈdÊhi cÈ”ti vuttattÈ kappiyavohÈrÈdÊhi ganthÈpane eva anÈpatti viÒÒÈyati, na sayaÑ ganthane, teneva paro sayaÑ ganthanampi kasmÈ na vaÔÔatÊti codento “nanu cÈ”ti-ÈdimÈha. YathÈ ÈrÈmÈdi-atthaÑ kappiyapathaviyaÑ sayaÑ ropetumpi vaÔÔati, tathÈ vatthup|janatthÈya sayaÑ ganthanepi kasmÈ na vaÔÔatÊti codakassa adhippÈyo. Vuttanti-Èdi Ècariyassa parihÈro. Atha “na pana mahÈ-aÔÔhakathÈyan”ti kasmÈ vadati. MahÈpaccari-ÈdÊsu vuttampi hi pamÈÓamevÈti nÈyaÑ virodho, mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ avuttampi tattheva vuttena saÑsanditvÈ pamÈÓamevÈti patiÔÔhÈpetuÑ vuttattÈ. TaÑ kathanti maÒÒeyyÈsÊti sambandho. MahÈ-aÔÔhakathÈyaÒca kappiya-udakasecanaÑ vuttaÑ, taÑ kathanti etthÈyamadhippÈyo. KiÒcÈpi mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ ÈrÈmÈdi-atthÈya kappiyapathaviyaÑ sayaÑ ropanaÑ na vuttaÑ, kappiya-udakassa pana sayaÑ siÒcanaÑ vuttameva, tasmÈ yathÈ ÈrÈmÈdi-atthÈya kappiya-udakaÑ sayaÑ siÒcitumpi vaÔÔati, tathÈ vatthup|janatthÈya sayaÑ ganthanampi kasmÈ na vaÔÔatÊti. Tampi na virujjhatÊti yadetaÑ ÈrÈmÈdi-atthÈya sayaÑ ropanaÑ kappiya-udakasiÒcanaÒca vuttaÑ, tampi na virujjhati. KathaÑ taÑ na virujjhatÊti Èha “tatrahÊ”ti-Èdi. EtaÑ vuttanti mÈlÈvacchaÑ ropentipi ropÈpentipi siÒcantipi siÒcÈpentipÊti etaÑ vuttaÑ. AÒÒatra pana pariyÈyo atthÊti “mÈlÈvacchaÑ ropentipi ropÈpentipi siÒcantipi siÒcÈpentipÊ”ti kulasa~gahatthÈya ropanasiÒcanaÑ sandhÈya vuttattÈ tato aÒÒatra ÈrÈmÈdi-atthÈya mÈlÈvaccharopanepariyÈyo atthi. Tattha pariyÈyaÑ

VinayapiÔaka 370

idha ca pariyÈyÈbhÈvaÑ ÒatvÈti tattha “mÈlÈvacchaÑ ropentÊ”ti-ÈdÊsu “mÈlÈvacchan”ti visesavacanasabbhÈvato pariyÈyaÑ, idha “ganthentÊ”ti-ÈdÊsu tathÈvidhavisesavacanÈbhÈvato pariyÈyÈbhÈvaÒca ÒatvÈ.

Nanu ca yathÈ “ganthentÊ”ti sÈmaÒÒato vuttattÈ pariyÈyo na labbhatÊti yassa kassaci atthÈya sayaÑ ganthanaÑ na vaÔÔati, evaÑ “ganthÈpentÊ”ti sÈmaÒÒato vuttattÈ pariyÈyena ganthÈpanampi na vaÔÔatÊti Èpajjati. EvaÒca sati parato “evaÑ jÈna, evaÑ kate sobheyya, yathÈ etÈni pupphÈni na vikiriyanti, tathÈ karohÊti-ÈdinÈ kappiyavacanena kÈretuÑ vaÔÔatÊ”ti idaÑ virujjhatÊti? Na virujjhati, pariyÈyena hi kÈrÈpanaÑ ganthÈpanameva na hoti, tasmÈ yathÈvuttanayena pariyÈyato kÈrÈpanaÑ vaÔÔati. SabbaÑ vuttanayeneva veditabbanti heÔÔhÈ vuttaÑ vinicchayameva sa~khepato nigameti. HaraÓÈdÊsu kasmÈ anÈpattÊti vatthup|janatthÈya haraÓÈdÊsu kasmÈ anÈpatti. Kulitthi-ÈdÊnaÑ atthÈya haraÓatoti kulitthi-ÈdÊnaÑ haraÓassa tattha vuttattÈti adhippÈyo. TenevÈha “haraÓÈdhikÈre hÊ”ti-Èdi. MÈlanti pupphadÈmaÑ. MaÒjarÊ viyÈti kusumamaÒjarÊ viya. HÈrasadisanti muttÈhÈrasadisaÑ.

PÈcittiyaÒceva dukkaÔaÒcÈti pathavÊkhaÓanapaccayÈ pÈcittiyaÑ, kulasa~gahapaccayÈ dukkaÔaÑ. AkappiyavohÈrenÈti “idaÑ khaÓa, idaÑ ropehÊ”ti-Èdi akappiya vohÈrena. DukkaÔamevÈti kulasa~gahapaccayÈ dukkaÔaÑ. UbhayatthÈti kappiyÈkappiyapathaviyaÑ. SabbatthÈti kulasa~gahaparibhoga-ÈrÈmÈdi-atthÈya ropite. DukkaÔampÊti na kevalaÑ pÈcittiyameva. KappiyenÈti kappiyena udakena. TesaÑyeva dvinnanti kulad|sanaparibhogÈnaÑ. DukkaÔanti kulasa~gahatthÈya sayaÑ siÒcane kappiyavohÈrena akappiyavohÈrena vÈ siÒcÈpane ca dukkaÔaÑ, paribhogatthÈya pana sayaÑ siÒcane akappiyavohÈrena siÒcÈpane ca dukkaÔaÑ. ŒpattibahulatÈ veditabbÈti ettha sayaÑ siÒcane dhÈrÈpacchedagaÓanÈya ÈpattigaÓanÈ veditabbÈ, siÒcÈpane pana punappunaÑ ÈÓÈpentassa vÈcÈya vÈcÈya Èpatti, sakiÑ ÈÓattassa bah|naÑ siÒcanepi ekÈva.

DukkaÔapÈcittiyÈnÊti kulasa~gahapaccayÈ dukkaÔaÑ, bh|tagÈmapÈtabyatÈya pÈcittiyaÑ. AÒÒatthÈti vatthup|jÈdi-atthÈya ocinane. SakiÑ ÈÓattoti akappiyavohÈrena ÈÓatto. PÈcittiyamevÈti

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 371

akappiyavacanena ÈÓattattÈ pÈcittiyaÑ. Kappiyavacanena pana vatthup|jÈdi-atthÈya ocinÈpentassa anÈpattiyeva.

Ganthanena nibbattaÑ ganthimaÑ. Esa nayo sesesupi. Na vaÔÔatÊti kulasa~gahatthÈya vatthup|jÈdi-atthÈya vÈ vuttanayena karontassa ca kÈrÈpentassa ca dukkaÔanti attho. PurimanayenevÈti “bhikkhussa vÈ”ti-ÈdinÈ vuttanayena. DhammÈsanavitÈne baddhakaÓÔakesu pupphÈni vijjhitvÈ ÔhapentÊti sambandho. Upar|pari vijjhitvÈ chattasadisaÑ katvÈ ÈvuÓanato “chattÈtichattaÑ viyÈ”ti vuttaÑ. “KadalikkhandhamhÊ”ti-ÈdinÈ vuttaÑ sabbameva sandhÈya “taÑ ati-oÄÈrikamevÈ”ti vuttaÑ, sayaÑ karontassa akappiyavacaneneva kÈrÈpentassa ca dukkaÔamevÈti attho. Pupphavijjhanatthanti vuttattÈ pupphÈni vijjhituÑyeva kaÓÔakaÑ bandhituÑ na vaÔÔati, pupphadÈmÈdibandhanatthaÑ pana vaÔÔati. KaÓÔakampi bandhituÑ na vaÔÔatÊti ca idaÑ aÔÔhakathÈcariyappamÈÓena gahetabbaÑ. PavesetuÑ na vaÔÔatÊti vuttattÈ pupphacchidde apavesetvÈ upar|pari ÔhapetuÑ vaÔÔati. JÈlamayaÑ vitÈnaÑ jÈlavitÈnaÑ. NÈgadantakampi sacchiddakaÑyeva gahetabbaÑ. PupphapaÔicchakaÑ daÓÉÈdÊhi katapupphÈdhÈraÓaÑ, tampi sacchiddameva idha vuttaÑ. AsokapiÓÉiyÈti asokapupphamaÒjarikÈya. “Dhammarajju nÈma cetiyaÑ vÈ bodhiÑ vÈ pupphapavesanatthaÑ ÈvijjhitvÈ baddharajj|”ti mahÈgaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ, tasmÈ tathÈbaddhÈya rajjuyÈ cetiyassa ca antare pupphÈni pavesetuÑ vaÔÔatÊti viÒÒÈyati. GaÓÔhipade pana “dhammarajjunti sithilaÑ vaÔÔikaÑ rajjuÑkatvÈ bodhiÑ vÈ cetiyaÑ vÈ parikkhipitvÈ dhammÈsane vÈ lambitvÈ tattha pupphÈni pavesentÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ sithilavaÔÔikÈya rajjuyÈ antarepi pupphÈni pavesetuÑ vaÔÔatÊti viÒÒÈyati, vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ. UbhayatthÈpi panettha nevatthi virodhoti amhÈkaÑ khanti.

MatthakadÈmanti dhammÈsanÈdimatthake lambakadÈmaÑ. Pupphehi veÔhentÊti pupphadÈmena veÔhenti. TesaÑyevÈti uppalÈdÊnaÑyeva. VÈkena vÈ daÓÉakena vÈti visuÑ acchinnena pupphasahiteneva vÈkena vÈ daÓÉakena vÈ. Khandhe ÔhapitakÈsÈvassÈti khandhe Ôhapitasa~ghÈÔiÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒhi tathÈ bandhituÑ sakkÈ bhaveyya. IminÈva aÒÒampi tÈdisaÑ kÈsÈvaÑ vÈ vatthaÑ vÈ vuttanayena bandhitvÈ tattha pupphÈni pakkhipituÑ vaÔÔatÊti siddhaÑ. AÑsabhaÓÉikaÑ pasibbake pakkhittasadisattÈ veÔhimaÑ nÈma na jÈtaÑ, tasmÈ sithilabandhassa antarantarÈ pakkhipituÑ vaÔÔatÊti vadanti.

VinayapiÔaka 372

PupphapaÔe ca daÔÔhabbanti pupphapaÔaÑ karontassa dÊghato pupphadÈmassa haraÓapaccÈharaÓavasena p|raÓaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tiriyato haraÓaÑ pana vÈyimaÑ nÈma hoti, na p|rimaÑ. PurimaÔÔhÈnaÑ atikkÈmetÊti ettha “aphusÈpetvÈpi atikkÈmentassa ÈpattiyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. “PurimaÔÔhÈnaÑ atikkÈmetÊ”ti avisesena vuttattÈ taÑ yuttaÑ. Keci pana “aÒÒamaÒÒaÑ aphusÈpetvÈ anekakkhattuÑ parikkhipituÑ vaÔÔatÊ”ti vadantÊti vuttaÑ, tattha kÈraÓaÑ na dissati. BandhituÑ vaÔÔatÊti puppharahitÈya suttakoÔiyÈ vÈkakoÔiyÈ vÈ bandhituÑ vaÔÔati. EkavÈraÑ haritvÈ vÈ parikkhipitvÈ vÈti idaÑ pubbe vuttacetiyÈdiparikkhepaÑ pupphapaÔakaraÓaÒca sandhÈya vuttaÑ, tasmÈ cetiyaÑ vÈ bodhiÑ vÈ parikkhipantena ekavÈraÑ parikkhipitvÈ purimaÔÔhÈnaÑ sampatte aÒÒassa dÈtabbaÑ, tenapi ekavÈraÑ parikkhipitvÈ tatheva kÈtabbaÑ. PupphapaÔaÑ karontena ca ekavÈraÑ haritvÈ aÒÒassa dÈtabbaÑ, tenapi tatheva kÈtabbaÑ. Sacepi dveyeva bhikkh| ubhosu passesu ÔhatvÈ pariyÈyena haranti vaÔÔatiyevÈti vadanti.

P|ritanti dÊghato pasÈraÓavasena p|ritaÑ. VÈyituÑ na labhatÊti dÊghato pasÈrite tiriyato haraÓaÑ vÈyanaÑ nÈma hotÊti ekavÈrampi pupphaguÓaÑ tiriyato harituÑ na vaÔÔati. PupphÈni ÔhapentenÈti aganthitÈni pÈkatikapupphÈni Ôhapentena. PupphadÈmaÑ pana p|janatthÈya bh|miyaÑ Ôhapentena phusÈpetvÈ vÈ aphusÈpetvÈ vÈ diguÓaÑ katvÈ ÔhapetuÑ na vaÔÔatÊti vadanti. GhaÔikadÈma-olambakoti ante ghaÔikÈkÈrayutto yamakadÈma-olambako. EkekaÑ pana dÈmaÑ nikkhantasuttakoÔiyÈva bandhitvÈ olambituÑ vaÔÔati, pupphadÈmadvayaÑ sa~ghaÔitukÈmenapi nikkhantasuttakoÔiyÈva suttakoÔiÑ sa~ghaÔituÑ vaÔÔati. AÉÉhacandÈkÈrena mÈlÈguÓaparikkhepoti aÉÉhacandÈkÈrena mÈlÈguÓassa punappunaÑ haraÓapaccÈharaÓavasena p|retvÈ parikkhipanaÑ. Teneva taÑ p|rime paviÔÔhaÑ, tasmÈ etampi aÉÉhacandÈkÈraÑ punappunaÑ haraÓapaccÈharaÓavasena p|ritaÑ na vaÔÔati. EkavÈraÑ pana aÉÉhacandÈkÈrena mÈlÈguÓaÑ harituÑ vaÔÔatÊti vadanti. PupphadÈmakaraÓanti ettha suttakoÔiyaÑ gahetvÈpi ekato kÈtuÑ na vaÔÔatÊti vadanti. GeÓÉukakharapattadÈmÈnaÑ paÔikkhittattÈ celÈdÊhi katadÈmampi na vaÔÔati akappiyÈnulomattÈti vadanti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 373

“LÈsiyanÈÔakaÑ nÈÔentÊ”ti vatvÈ tameva pariyÈyantarena dassetuÑ “recakaÑ1 dentÊ”ti vuttaÑ, abhinayaÑ dassentÊti attho, attano adhippÈyaÑ pakÈsetvÈ “evaÑ naccitabban”ti paÔhamaÑ uÔÔhahitvÈ naccanÈkÈraÑ dassentÊti vuttaÑ hoti. Keci pana “mukhe a~guliyo pakkhipitvÈ saddaÑ karontÈ cakkamiva attÈnaÑ bhamayamÈnÈ recakaÑ denti nÈmÈ”ti vadanti. EkekÈya pantiyÈ aÔÔha aÔÔha padÈni assÈti aÔÔhapadaÑ. “AÔÔhÈpadan”tipi paÔhanti. Dasapadepi eseva nayo. PadÈnÊti ca sÈri-ÈdÊnaÑ2

patiÔÔhÈnaÔÔhÈnÈni. DasapadaÑ nÈma dvÊhi pantÊhi vÊsatiyÈ padehi kÊÄanaj|taÑ. ŒkÈseyeva kÊÄantÊti “ayaÑ sÈrÊ asukapadaÑ mayÈ nÊtÈ, ayaÑ asukapadan”ti kevalaÑ mukheneva vadantÈ ÈkÈseyeva j|taÑ kÊÄanti. J|taphalaketi3 j|tamaÓÉale. PÈsakakÊÄÈya kÊÄantÊti pÈsakaÑ vuccati chasu passesu ekekaÑ yÈva chakkaÑ dassetvÈ katakÊÄanaÑ, taÑ4 vaÉÉhetvÈ yathÈladdha-ekakÈdivasena sÈriyo apanentÈ upanentÈ ca kÊÄanti. GhaÔena kÊÄÈ ghaÔikÈti eke.

MaÒjaÔÔhiyÈ vÈti maÒjaÔÔhirukkhasÈraÑ gahetvÈ pakkakasÈvaÑ sandhÈya vadati. SalÈkahatthanti tÈlahÊrÈdÊnaÑ kalÈpassetaÑ adhivacanaÑ. Bah|su salÈkÈsu visesarahitaÑ ekaÑ salÈkaÑ gahetvÈ tÈsu pakkhipitvÈ puna taÑyeva uddharantÈ salÈkahatthena kÊÄantÊti keci. PaÓÓena vaÑsÈkÈrena katÈ nÈÄikÈ paÓÓanÈÄikÈ. TenevÈha “taÑ dhamantÈ”ti. Pucchantassa mukhÈgataÑ akkharaÑ gahetvÈ naÔÔhamuÔÔhilÈbhÈlÈbhÈdijÈnanakÊÄÈ akkharikÈtipi vadanti. Hatthisminti nimittatthe bhummaÑ, hatthinimittasippeti attho. Assasminti-ÈdÊsupi eseva nayo. “UsseÄenti apphoÔentÊ”ti dvinnaÑ padÈnaÑ attho pÈkaÔoyevÈti na vutto. Tattha usseÄentÊti mukhena usseÄanasaddaÑ pamuÒcanti, mahantaÑ katvÈ abyattasaddaÑ pavattentÊti attho. “AjÈnaÑ saÒÒaÑ dentÈ ajapÈlakÈ viya mukhena vÈtaÑ nicchÈrentÈ sukhumaÑ abyattanÈdaÑ pavattentÊ”tipi vadanti. ApphoÔentÊti bhujahatthasa~ghaÔÔanasaddaÑ pavattenti, vÈmahatthaÑ ure ÔhapetvÈ dakkhiÓena pÈÓinÈ tattha tÈÄanena5 saddaÑ karontÊti attho. MukhaÉiÓÉimanti mukhabheriyÈ etaÑ adhivacanaÑ. ______________________________________________________________ 1. RevakaÑ (SyÈ) 2. SÈrÊnaÑ (Ka) 3. J|takhaliketi (SyÈ, Ka) 4. KathaÑ (Ka) 5. HatthatÈÄanena (Ka)

VinayapiÔaka 374

432. PasÈdÈvahenÈti pasÈdajananakena. AbhikkamanaÑ abhikkantanti Èha “gamanenÈ”ti. PaÔikkamanaÑ paÔikkantaÑ. NivattanenÈti nivattimattaÑ dasseti. NivattetvÈ pana gamanaÑ gamanameva. AbhimukhaÑ lokitaÑ Èlokitanti Èha “purato dassanenÈ”ti. Ito cito ca dassanenÈti anudisÈpekkhanaÑ dasseti. YaÑdisÈbhimukho gacchati tiÔÔhati nisÊdati, tadabhimukhaÑ pekkhanaÑ ÈlokitaÑ, tadanugatadisÈlokanaÑ “vilokitan”ti hi vuccati. AÒÒÈnipi heÔÔhÈ upari pacchato pekkhanavasena olokita-ullokitÈpalokitÈni nÈma honti. TÈni pana na samaÓasÈruppÈni appasÈdÈvahÈni, tenevettha ÈlokitavilokitÈneva gahitÈni. Tesanti samÈse guÓÊbh|tÈnipi pabbÈni parÈmasati. “Pabbasa~kocanenÈ”ti hi vuttattÈ pabbÈni tattha guÓÊbh|tÈni sa~kocanassa padhÈnattÈ. SatisampajaÒÒehÊti sÈtthakatÈdipariggÈhikÈya satiyÈ tathÈpavattasampajaÒÒena ca samantato pakÈrehi, pakaÔÔhaÑ vÈ savisesaÑ jÈnÈtÊti sampajÈno, tassa bhÈvo sampajaÒÒaÑ. TathÈpavattaÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. Abhisa~khatattÈti sammÈ pavattitattÈ. HeÔÔhÈkhittacakkh|ti khandhaÑ anÈmetvÈva adhokhittacakkhu. GandhaÑ nÈmetvÈ hi heÔÔhÈvalokanaÑ na samaÓasÈruppaÑ. “Okkhittacakkh|”ti ca iminÈ yugamattadassitÈ vuttÈ.

Bondoti lolo1 mandadhÈtukoti attho. BhakuÔiÑ katvÈti bhamukabhedaÑ katvÈ. SÈkhalyena yuttÈti “tattha katamaÑ sÈkhalyaÑ? YÈ sÈ vÈcÈnelÈ kaÓÓasukhÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena vuttasÈkhalyena samannÈgatÈ, muduvacanÈti attho. NelÈti elaÑ vuccati doso, nÈssÈ elanti nelÈ, niddosÈti attho. KaÓÓasukhÈti byaÒjanamadhuratÈya kaÓÓÈnaÑ sukhÈ, s|cinÈ vijjhanaÑ viya kaÓÓas|laÑ na janeti. DÈnanibaddhÈnÊti nibaddhadÈnÈni.

“SÈriputtamoggallÈne ÈmantesÊ”ti vatvÈ “gacchatha tumhe sÈriputtÈ”ti vacanato “sÈriputtÈ”ti idaÑ ekasesanayena vuttanti ayamattho pÈkaÔoyevÈti na vutto. “SÈriputtÈ”ti hi idaÑ ekasesanayena vuttaÑ vir|pekasesassapi icchitattÈ, tenevettha bahuvacananiddeso katoti. Saddhassa pasannassÈti ratanattayassa ______________________________________________________________ 1. LÈÄo (SyÈ) 2. Abhi 1. 260 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 375

saddhÈya samannÈgatassa tatoyeva ca pasannassa, kammaphalasaddhÈya vÈ samannÈgatattÈ saddhassa ratanattayappasÈdabahulatÈya pasannassa. 433. ŒpattiÑ ropetabbÈti kulad|sakakammena ÈpannÈpattiÑ ropetabbÈ. TasmiÑ vihÈreti bahigÈme vihÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. AntogÈme vihÈro pana “tasmiÑ gÈme na vasitabban”ti iminÈva sa~gahito gÈmaggahaÓeneva gahitattÈ. “TasmiÑ vihÈre”ti vacanato tassa gÈmassa sÈmantÈ aÒÒasmiÑ vihÈre vasituÑ vaÔÔati. SÈmantagÈme piÓÉÈya na caritabbanti tasmiÑ vihÈre vÈsassa paÔikkhittattÈ yadi tattha vasati, tena sÈmantagÈmepi piÓÉÈya na caritabbanti adhippÈyo. TasmiÑ gÈme piÓÉÈya na caritabbanti yasmiÑ gÈme kulad|sakakammaÑ kataÑ, tasmiÑ gÈme na caritabbaÑ. YasmiÒhi gÈme vÈ nigame vÈ kulad|sakakammaÑ kataÑ, yasmiÒca vihÈre vasati, neva tasmiÑ gÈme vÈ nigame vÈ carituÑ labbhati, na vihÈre vasituÑ. SÈmantavihÈre vasantena pana sÈmantagÈme carituÑ vaÔÔati tattha vÈsassa appaÔikkhittattÈ. 435. AÔÔhÈrasa vattÈnÊti “na upasampÈdetabbaÑ, na nissayo dÈtabbo, na sÈmaÓero upaÔÔhÈpetabbo, na bhikkhunovÈdakasammuti sÈditabbÈ, sammatena bhikkhuniyo na ovaditabbÈ, yÈya ÈpattiyÈ saÑghena pabbÈjanÊyakammaÑ kataÑ hoti, na sÈ Èpatti ÈpajjitabbÈ aÒÒÈ vÈ tÈdisikÈ tato vÈ pÈpiÔÔhatarÈ, kammaÑ na garahitabbaÑ, kammikÈ na garahitabbÈ, na pakatattassa bhikkhuno uposatho Ôhapetabbo, na pavÈraÓÈ ÔhapetabbÈ, na savacanÊyaÑ kÈtabbaÑ, na anuvÈdo Ôhapetabbo, na okÈso kÈretabbo, na codetabbo, na sÈretabbo, na bhikkh|hi sampayojetabban”ti evamÈgatÈni aÔÔhÈrasa vattÈni.

AssajipunabbasukappadhÈnÈ assajipunabbasukÈti vuttÈ sahacaraÓaÒÈyena. AnulomapaÔipadaÑ appaÔipajjanatÈyÈti yathÈpaÒÒattasammÈvattasa~khÈtaÑ anulomapaÔipadaÑ appaÔipajjanatÈya, yena vattena ciÓÓena saÑgho anulomiko1 hoti, tasmiÑ avattanatoti vuttaÑ hoti. Na pannalomÈ hontÊti patitalomÈ na honti, anuk|lavuttino na hontÊnti attho. NittharaÓamaggaÑ na paÔipajjantÊti anulomavattasa~khÈtaÑ nittha- ______________________________________________________________ 1. Anulomito (SyÈ)

VinayapiÔaka 376

raÓ|pÈyaÑ na paÔipajjanti, yena vattena ciÓÓena sÈpattikabhÈvato nittiÓÓÈ honti, tasmiÑ nittharaÓakavattasmiÑ na vattanti, ÈpattivuÔÔhÈnatthaÑ turitaturitÈ chandajÈtÈ na hontÊti vuttaÑ hoti. Dasahi akkosavatth|hÊti jÈti nÈma gotta kamma sippa ÈbÈdha li~ga kilesa Èpatti hÊnasa~khÈtehi dasahi akkosakÈraÓehi. ChandagÈmitÈ pÈpentÊti-ÈdÊsu ya-kÈro “sayaÑ abhiÒÒÈ”ti-ÈdÊsu viya luttaniddiÔÔhoti Èha “chandagÈmitÈyapi pÈpentÊ”ti-Èdi. Tesanti assajipunabbasukÈnaÑ gaÓapÈmokkhÈnaÑ. 436-437. Nigamassa apÈkaÔattÈ taÑ dassetuÑ “tatthÈ”ti-ÈdimÈha. ParasantakaÑ deti, dukkaÔamevÈti vissÈsaggÈhena parasantakaÑ gahetvÈ dentaÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒca kho vatthup|janatthÈyÈti mÈtÈpit|nampi dentena vatthup|janatthÈya eva dÈtabbanti dasseti. “MaÓÉanatthÈya pana sivali~gÈdip|janatthÈyÈti ettakameva vuttattÈ imaÑ vikkiÓitvÈ jÊvikampi kappessantÊti mÈtu-ÈdÊnaÑ dÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. KassacipÊti ÒÈtakassa aÒÒÈtakassa vÈ kassacipi. ©ÈtisÈmaÓerehevÈti anucchavikattÈ vuttaÑ. SampattÈnaÑ sÈmaÓerÈnaÑ upaÉÉhabhÈgaÑ dÈtuÑ vaÔÔatÊti saÑghikassa lÈbhassa upacÈrasÊmagatÈnaÑ sÈmaÓerÈnampi santakattÈ tesampi upaÉÉhabhÈgo labbhatevÈti katvÈ vuttaÑ. C|Äakanti upaÉÉhabhÈgatopi upaÉÉhaÑ. CatutthabhÈgassetaÑ adhivacanaÑ.

“SÈmaÓerÈ -pa- ÔhapentÊ”ti idaÑ vassaggena abhÈjiyaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tattha tatthÈti magge vÈ cetiya~gaÓe vÈ. DÈpetuÑ na labhantÊti sÈmaÓerehi dÈpetuÑ ananucchavikattÈ vuttaÑ. Na hi taÑ pupphadÈnaÑ nÈma siyÈ. Yadi hi tathÈ ÈgatÈnaÑ tesaÑ dÈnaÑ pupphadÈnaÑ bhaveyya, sÈmaÓerehipi dÈtuÑ na labbheyya. SayamevÈti sÈmaÓerÈ sayameva. YÈgubhattÈdÊni ÈdÈyÈti idaÑ bhikkh|naÑ atthÈya yÈgubhattÈdisampÈdanaÑ sandhÈya vuttattÈ “na vaÔÔatÊ”ti avisesena vuttaÑ.

VuttanayenevÈti mÈtÈpit|naÑ tÈva haritvÈpi harÈpetvÈpi pakkositvÈpi pakkosÈpetvÈpi dÈtuÑ vaÔÔati, sesaÒÈtakÈnaÑ pakkosÈpetvÈva. MÈtÈpit|naÒca harÈpentena ÒÈtisÈmaÓereheva harÈpetabbaÑ, itare pana yadi sayameva icchanti, vaÔÔatÊti imaÑ pupphe1 vuttanayaÑ ______________________________________________________________ 1. Pubbe (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 377

phalepi atidissati, tasmÈ phalampi mÈtÈpit|naÑ haraÓaharÈpanÈdinÈ dÈtuÑ vaÔÔati, sesaÒÈtÊnaÑ pakkosÈpetvÈva. IdÈni “yo haritvÈ vÈ harÈpetvÈ vÈ -pa- issaravatÈya dadato thullaccayan”ti imaÑ pupphe1 vuttanayaÑ phalepi sa~khipitvÈ dassento “kulasa~gahatthÈya panÈ”ti-ÈdimÈha. KhÊÓaparibbayÈnanti Ègantuke sandhÈya vuttaÑ. Phalaparicchedena vÈti “ettakÈni phalÈni dÈtabbÈnÊ”ti evaÑ phalaparicchedena vÈ. Rukkhaparicchedena vÈti “imehi rukkhehi dÈtabbÈnÊ”ti evaÑ rukkhaparicchedena vÈ. Paricchinnesupi rukkhesu “idha phalÈni sundarÈni, ito gaÓhathÈ”ti vadantena kulasa~gaho kato nÈma hotÊti Èha “evaÑ pana na vattabban”ti.

RukkhacchallÊti rukkhattaco. TesaÑ tesaÑ gihÊnaÑ gÈmantaradesantarÈdÊsu sÈsanapaÔisÈsanaharaÓaÑ ja~ghapesanikaÑ. TenÈha “gihÊnaÑ d|teyyaÑ sÈsanaharaÓakamman”ti. D|tassa kammaÑ d|teyyaÑ. PaÔhamaÑ sÈsanaÑ aggahetvÈpi -pa- pade pade dukkaÔanti idaÑ tassa sÈsanaÑ ÈrocessÈmÊti iminÈ adhippÈyena gamanaÑ sandhÈya vuttaÑ, tassa pana sÈsanaÑ paÔikkhipitvÈ sayameva kÈruÒÒeÔhito gantvÈ attano patir|paÑ sÈsanaÑ Èroceti, anÈpatti. Pubbe vuttappakÈranti “mama vacanena bhagavato pÈde vandathÈ”ti-ÈdinÈ vuttappakÈraÑ sikkhÈpade paÔhamaÑ vuttaÑ. PakkamatÈyasmÈti idaÑ pabbÈjanÊyakammavasena vuttaÑ. Puna pakkamatÈyasmÈti idaÑ pana pabbÈjanÊyakammakatassa vattavasena vuttaÑ. PaÔhamasaÑghabhedasadisÈnevÈti ettha a~gesupi yathÈ tattha parakkamanaÑ, evaÑ idha chandÈdÊhi pÈpanaÑ daÔÔhabbaÑ. SesaÑ tÈdisamevÈti.

Kulad|sakasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

NigamanavaÓÓanÈ

442. PaÔhamaÑ Èpatti ÈpajjanaÑ etesanti paÔhamÈpattikÈ. TattakÈni ahÈnÊti paÔicchÈditadivasato paÔÔhÈya yÈva Èrocitadivaso, tÈva divasapakkhamÈsasaÑvaccharavasena yattako kÈlo atikkanto, tattakaÑ kÈlanti attho. AkÈmena avasenÈti ettha appaÔikammakatÈya ÈpattiyÈ saggamokkhÈvaraÓabhÈvato anicchantenapi ______________________________________________________________ 1. Pubbe (Ka)

VinayapiÔaka 378

parivasitabbanti adhippÈyo. AvhÈtabboti1 abbhÈnakammavasena pakkositabbo. Te ca bhikkh| gÈrayhÈti ettha ye |nabhÈvaÑ ÒatvÈ abbhenti, te bhikkh| ca garahitabbÈ sÈtisÈrÈ sadosÈ, dukkaÔaÑ ÈpajjantÊti ayamattho pÈkaÔoyevÈti na vutto. SÈmÊcÊti vattaÑ.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

TerasakavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Abbhetabboti (Ka)

3. AniyatakaÓÉa

1. PaÔhama-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ

443. Puttasaddena sÈmaÒÒaniddesato ekasesanayena vÈ puttÊpi gahitÈti Èha “bah| dhÊtaro cÈ”ti. DÈnappadÈnes|ti khuddakesu ceva mahantesu ca dÈnesu. ChaÓaÑ nÈma attano gehe kattabbama~galanti Èha “ÈvÈhavivÈhama~galÈdÊs|”ti. Ettha Èdi-saddena phagguÓamÈsÈdÊsu uttaraphagguÓÈdi-abhilakkhitadivasesu saparijanÈnaÑ manussÈnaÑ ma~galakaraÓampi sa~gaÓhÈti. Antarussaves|ti mahussavassa antarantarÈ pavattita-ussavesu. ŒsÈÄÊpavÈraÓanakkhattÈdÊs|ti ettha nakkhatta-saddo paccekaÑ yojetabbo. Tattha ÈsÈÄhÊnakkhattanti vass|pagamanap|jÈdivasaÑ sandhÈya vuttaÑ, pavÈraÓanakkhattanti pavÈraÓap|jÈdivasaÑ sandhÈya. Œdi-saddena yasmiÑ nakkhatte gÈmanigamavÈsino tayo satta vÈ divase nakkhattaghosanaÑ katvÈ yathÈvibhavaÑ ala~katapaÔiyattÈ bhoge paribhuÒjantÈ nakkhattakÊÄaÑ kÊÄanti, tampi sa~gaÓhÈti. Imepi dÈrakÈti attano dÈrake sandhÈya vadanti. Tadanantaranti bhikkh|naÑ bhojanÈnantaraÑ. 444-445. TaÑ kammanti taÑ ajjhÈcÈrakammaÑ. Bhikkhu nisinneti ettha bhikkh|ti bhummatthe paccattavacanaÑ, bhummavacanassa vÈ lopaÑ katvÈ niddesoti Èha “bhikkhumhi nisinne”ti. PÈÄiyaÑ “sotassa raho”ti idaÑ atthuddhÈravasena vuttaÑ, “paÔicchanne Èsane”ti pana vacanato “sakkÈ hoti methunaÑ dhammaÑ paÔisevitun”ti ca vuttattÈ cakkhussa raho idhÈdhippetoti dassetuÑ “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Paricchedo veditabboti raho nisajjÈpattiyÈ paricchedo vavatthÈnaÑ veditabbaÑ. IdÈni cakkhussa raheneva ÈpattiÑ paricchinditvÈ dassento “sacepi hÊ”ti-ÈdimÈha. PihitakavÈÔassÈti iminÈ paÔicchannabhÈvato cakkhussa rahosabbhÈvaÑ dasseti. ApihitakavÈÔassÈti iminÈ appaÔicchannabhÈvaÑ dasseti. AppaÔicchanne ca dutiyasikkhÈpade Ègatanayena sotassa rahavasenapi paricchedo veditabboti Èha “antodvÈdasahatthepi okÈse”ti. “AntodvÈdasahatthe”ti hi idaÑ sotassa rahÈbhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ. Yadi hi cakkhusseva rahÈbhÈvaÑ sandhÈya

VinayapiÔaka 380

vadeyya, “antodvÈdasahatthe”ti na vadeyya appaÔicchanne tato d|ratare nisinnepi cakkhussa rahÈsambhavato. YasmÈ nisÊditvÈ niddÈyanto kapimiddhapareto kaÒci kÈlaÑ cakkh|ni ummÊleti, kaÒci kÈlaÑ nimÊleti, na ca mahÈniddaÑ okkamati, tasmÈ “niddÈyantopi anÈpattiÑ karotÊ”ti vuttaÑ. NipajjitvÈ niddÈyanto pana tÈdiso na hotÊti Èha “nipajjitvÈ niddÈyanto na karotÊ”ti, anÈpattiÑ na karotÊti attho.

PaÔiladdhasotÈpattiphalÈti antimaparicchedato ariyasÈvikaÑ dasseti. PaÔividdhacatusaccÈti sotÈpattimaggena paÔividdhacatusaccÈ. TiÓÓaÑ dhammÈnaÑ aÒÒatarena kÈretabboti nisajjaÑ paÔijÈnamÈnassa tiÓÓaÑ dhammÈnaÑ aÒÒatarasamÈyogo hotiyevÈti vuttaÑ, pÈrÈjikena pana saÑghÈdisesena ca pÈcittiyena ca tenÈkÈrena nisajjaÑ paÔijÈnamÈnova kÈretabbo. Na appaÔijÈnamÈnoti alajjÊpi appaÔijÈnamÈno ÈpattiyÈ na kÈretabboti avisesena vuttaÑ. So hi yÈva na paÔijÈnÈti, tÈva neva suddho, na asuddhoti vÈ vattabbo, vattÈnusandhinÈ1 pana kÈretabbo. VuttaÒhetaÑ–

“PaÔiÒÒÈ lajjÊsu katÈ, alajjÊsu evaÑ na vijjati. Bahumpi alajjÊ bhÈseyya, vattÈnusandhitena2 kÈraye”ti3.

Yena vÈ sÈ saddheyyavacasÈ upÈsikÈ vadeyya, tena so bhikkhu kÈretabboti ettha “paÔijÈnamÈno”ti avuttepi adhikÈrattÈ “paÔijÈnamÈnova tena so bhikkhu kÈretabbo”ti vuttaÑ. TathÈr|pÈya upÈsikÈya vacanena aÒÒathattÈbhÈvato diÔÔhaÑ nÈma tathÈpi hoti, aÒÒathÈpi hotÊti dassanena aÒÒathattasambhavaÑ dasseti. EvaÑ mahiddhikÈ nÈma -pa- vadÈpethÈti idaÑ “evaÑ mahiddhikÈpi tumhe evar|pe Èsa~kanÊye ÔhÈne kasmÈ anupaparikkhitvÈ nisinnattha, tumhÈdisehi nÈma antaraghare nisÊdantehi upaparikkhitvÈ patir|pe ÔhÈne nisÊditabban”ti theraÑ ovadanto Èha, na pana asaddahanto. Thero attano anupaparikkhitvÈ anisinnabhÈvaÑ dassento “antaragharasseveso Èvuso doso”ti Èha. EvamakÈsinti attano nig|hitabbampi guÓaÑ ______________________________________________________________ 1. VuttÈnusandhinÈ (SyÈ, Ka) 2. VuttÈnusandhitena (SyÈ, Ka) Vi-®Ôha 4. 201 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 3. Vi 5. 279 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 381

pakÈsento evaÑ viya iddhipÈÔihÈriyaÑ akÈsiÑ. RakkheyyÈsi manti “mÈ maÑ aÒÒepi evaÑ jÈnant|”ti attano guÓaÑ ajÈnÈpetukÈmo vadati. 446-51. MÈtugÈmassa methunaÑ dhammaÑ paÔisevantoti ettha “magge”ti pÈÔhaseso daÔÔhabboti Èha “mÈtugÈmassa magge”ti. Raho nisajjassÈdassa asatipi methunarÈgabhÈve tappaÔibaddhakilesattÈ vuttaÑ “methunadhammasannissitakileso vuccatÊ”ti, teneva sannissitaggahaÓaÑ kataÑ. TaÑ sandhÈya agatepi asuddhacittena gatattÈ “assÈde uppanne pÈcittiyan”ti vuttaÑ. RahassÈdo uppajjati anÈpattÊti suddhacittena gantvÈ nisinnattÈ cittuppÈdamattenettha Èpatti na hotÊti vuttaÑ. AyaÑ dhammo aniyatoti ettha tiÓÓaÑ ÈpattÊnaÑ yaÑ ÈpattiÑ vÈ vatthuÑ vÈ paÔijÈnÈti, tassa vasena kÈretabbatÈya aniyatoti ayamattho pÈkaÔoyevÈti na vutto. YaÑ ÈpattiÑ paÔijÈnÈti, tassÈ vasenettha a~gabhedo veditabbo.

PaÔhama-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. Dutiya-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ

452. “Eko”ti vuttattÈ “nisajjaÑ kappetuÑ paÔikkhittan”ti iminÈ sambandho na ghaÔatÊti Èha “yaÑ eko -pa- sambandho veditabbo”ti. EtaÑ paccattavacananti “eko”ti idaÑ paccattavacanaÑ. 453. Bahi parikkhittanti bahi pÈkÈradinÈ parikkhittaÑ. PariveÓa~gaÓanti pariveÓamÈÄakaÑ sandhÈya vuttaÑ. ItthÊpi purisopÊti ettha paÔhame kasmÈ itthisatampi anÈpattiÑ na karoti, idha ekÈpi kasmÈ anÈpattiÑ karotÊti? Vuccate–paÔhamasikkhÈpadaÑ “sakkÈ hoti methunaÑ dhammaÑ paÔisevitun”ti vuttattÈ methunadhammavasena ÈgataÑ, na ca methunassa mÈtugÈmo dutiyo hoti. Itthiyo hi aÒÒamaÒÒissÈ vajjaÑ paÔicchÈdenti, teneva vesÈliyaÑ mahÈvane dvÈraÑ vivaritvÈ nipanne bhikkhumhi sambahulÈ itthiyo yÈvadatthaÑ katvÈ pakkamiÑsu, tasmÈ tattha “itthisatampi anÈpattiÑ na karotÊ”ti vuttaÑ. IdaÑ pana sikkhÈpadaÑ duÔÔhullavÈcÈvasena ÈgataÑ “alaÒca kho hoti mÈtugÈmaÑ duÔÔhullÈhi vÈcÈhi

VinayapiÔaka 382

obhÈsitun”ti vuttattÈ. DuÔÔhullavÈcaÒca sutvÈ mÈtugÈmopi na paÔicchÈdeti. Teneva duÔÔhullavÈcÈsikkhÈpade yÈ tÈ itthiyo hirimanÈ, tÈ nikkhamitvÈ bhikkh| ujjhÈpesuÑ, tasmÈ idha “itthÊpi anÈpattiÑ karotÊ”ti vuttaÑ. Idha appaÔicchannattÈ itthÊpi anÈpattiÑ karoti, tattha paÔicchannattÈ itthisatampi anÈpattiÑ na karotÊti ca vadanti.

KÈyasaÑsaggavasena anandho vutto, duÔÔhullavÈcÈvasena abadhiro. AntodvÈdasahatthe okÈseti sotassa rahÈbhÈvo vutto, etena “sotassa raho dvÈdasahatthena paricchinditabbo”ti dasseti. TasmÈ dvÈdasahatthato bahi nisinno anÈpattiÑ na karoti satipi cakkhussa rahÈbhÈve sotassa rahasabbhÈvato. ImasmiÒhi sikkhÈpade appaÔicchannattÈ sotassa rahoyeva adhippeto. PÈÄiyaÑ pana “cakkhussa raho”ti atthuddhÈravasena vuttaÑ. Kenaci pana “dvepi rahÈ idha adhippetÈ”ti vuttaÑ, taÑ na gahetabbaÑ. Na hi appaÔicchanne okÈse cakkhussa raho sambhavati dvÈdasahatthato bahi dassanavisaye d|ratare nisinnassapi daÔÔhuÑ sakkuÓeyyabhÈvato. NiddÈyantopÊti iminÈ “nipajjitvÈ niddÈyantopi gahitoyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. “NipajjitvÈ niddÈyantepi satipi cakkhussa rahe abadhirattÈ sotassa raho natthÊ”ti gaÓÔhipadakÈrÈnaÑ adhippÈyo. YathÈ pana nipajjitvÈ niddÈyanto andho viya kiÒci na passatÊti cakkhussa raho sambhavati, tathÈ badhiro viya kaÒci saddaÑ na suÓÈtÊti sotassa rahopi sambhavatÊti sakkÈ vattuÑ. AÔÔhakathÈyaÒca Ôhito vÈ nisinno vÈti ettakameva vuttaÑ, paÔhamasikkhÈpade viya “nipajjitvÈ niddÈyantopi anÈpattiÑ na karotÊ”ti idaÑ pana na vuttaÑ, tasmÈ vÊmaÑsitvÈ yathÈ na virujjhati, tathÈ gahetabbaÑ.

Sotassa rahasseva idhÈdhippetattÈ “badhiro pana cakkhumÈpÊ”ti vuttaÑ. Andhassa appaÔicchannampi paÔicchannapakkhaÑ bhajatÊti paÔhamasikkhÈpadassa visayattÈ vuttaÑ “andho vÈ abadhiropi na karotÊ”ti. Yatheva hi tattha apihitakavÈÔassa gabbhassa anto samÊpepi Ôhito andho anÈpattiÑ na karoti, evamayampÊti daÔÔhabbaÑ. UbhayatthÈpÊti dvÊsupi aniyatesu. YasmÈ dvÊhi sikkhÈpadehi udÈyittheraÑ Èrabbha visuÑ paÒÒattÈ kÈci Èpatti nÈma natthi, tasmÈ tassa tassa sikkhÈpadassa Èdikammike sandhÈya ÈdikammikÈnaÑ anÈpatti vuttÈ. UpanandattherÈdayo hi raho

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 383

nisajjÈdÊnaÑ ÈdikammikÈ. BhagavatÈ pana paÔhamaÑ paÒÒattasikkhÈpadÈniyeva gahetvÈ upanandavatthusmiÑ aniyatakkamo dassito. Yadi imehi sikkhÈpadehi visuÑ paÒÒattÈ Èpatti nÈma natthi, atha kasmÈ bhagavatÈ aniyatadvayaÑ paÒÒattanti? Evar|pÈyapi upÈsikÈya vuccamÈno paÔijÈnamÈnoyeva ÈpattiyÈ kÈretabbo, na appaÔijÈnamÈnoti dassentena bhagavatÈ yÈya kÈyaci ÈpattiyÈ yena kenaci codite paÔiÒÒÈtakaraÓaÑyeva daÄhaÑ katvÈ vinayavinicchayalakkhaÓaÑ ÔhapitaÑ. Atha bhikkhunÊnaÑ aniyataÑ kasmÈ na vuttanti? Idameva lakkhaÓaÑ sabbattha anugatanti na vuttaÑ.

Dutiya-aniyatasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

AniyatavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

4. NissaggiyakaÓÉa

1. Civaravagga

1. PaÔhamakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ

459. SamitÈvinÈti samitapÈpena. Gotamake cetiyeti gotamayakkhassa cetiyaÔÔhÈne katavihÈro vuccati. ParibhuÒjituÑ anuÒÒÈtaÑ hotÊti bhagavatÈ gahapaticÊvare anuÒÒÈte bah|ni cÊvarÈni labhitvÈ bhaÓÉikaÑ katvÈ sÊsepi khandhepi kaÔiyÈpi ÔhapetvÈ Ègacchante bhikkh| disvÈ cÊvare sÊmaÑ bandhantena ticÊvaraÑ paribhogatthÈya anuÒÒÈtaÑ, na pana adhiÔÔhÈnavasena. NahÈyanti etthÈti nahÈnaÑ, nahÈnatitthaÑ. 460. Eko kira brÈhmaÓo cintesi “buddharatanassa ca saÑgharatanassa ca p|jÈ paÒÒÈyati, kathaÑ nu kho dhammaratanaÑ p|jitaÑ nÈma hotÊ”ti. So bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ etamatthaÑ pucchi. BhagavÈ Èha “sacepi brÈhmaÓa dhammaratanaÑ p|jetukÈmo, ekaÑ bahussutaÑ p|jehÊ”ti. BahussutaÑ bhante ÈcikkhathÈti. BhikkhusaÑghaÑ pucchÈti. So bhikkh| upasa~kamitvÈ “bahussutaÑ bhante ÈcikkhathÈ”ti Èha. Œnandatthero brÈhmaÓÈti. BrÈhmaÓo theraÑ sahassagghanakena cÊvarena p|jesi. Tena vuttaÑ “paÔilÈbhavasena uppannan”ti. Uppanna-saddo nipphannapariyÈyopi hotÊti taÑ paÔikkhipanto Èha “no nipphattivasenÈ”ti. PaÔhamameva hi taÑ tantavÈyakammena nipphannaÑ.

Therassa santike upajjhaÑ gÈhÈpetvÈ sayaÑ anussÈvanakammaÑ karotÊti ettha sÈriputtattheropi tatheva karotÊti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ ekamekena attano pattacÊvaraÑ datvÈ pabbÈjetvÈ upajjhaÑ gaÓhÈpitÈni paÒca paÒca bhikkhusatÈni ahesuÑ. ŒyasmantaÑ ÈnandaÑ ativiya mamÈyatÊti Ènandatthero tÈva mamÈyatu akhÊÓÈsavabhÈvato, sÈriputtatthero kathanti? Na idaÑ mamÈyanaÑ gehassitapemavasena, atha kho guÓasambhÈvanÈvasenÈti1 nÈyaÑ doso. NavamaÑ vÈ divasaÑ dasamaÑ vÈti bhummatthe ______________________________________________________________ 1. GuÓasambhattivasenÈti (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 385

upayogavacanaÑ, navame vÈ dasame vÈ divaseti attho. Sace bhaveyyÈti sace kassaci evaÑ siyÈ. VuttasadisamevÈti ettha “vuttadivasamevÈ”tipi paÔhanti. DhÈretunti ettha “ÈhÈ”ti pÈÔhaseso daÔÔhabbo. 462-463. NiÔÔhitacÊvarasminti bhummavacanassa lopaÑ katvÈ niddesoti Èha “niÔÔhite cÊvarasmin”ti, cÊvarassa karaÓapalibodhe upacchinneti vuttaÑ hoti. PÈsapaÔÔagaÓÔhikapaÔÔapariyosÈnaÑ yaÑ kiÒci kÈtabbaÑ, taÑ katvÈti yojetabbaÑ. S|ciyÈ paÔisÈmananti idaÑ s|cikammassa sammÈ pariniÔÔhitabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ, s|cikammaniÔÔhÈnamevettha pamÈÓaÑ. EtesampÊti vinaÔÔhÈdiÑ parÈmasati.

Kathine ca ubbhatasminti yaÑ saÑghassa kathinaÑ atthataÑ, tasmiÑ kathine ca ubbhateti attho. Dutiyassa palibodhassa abhÈvaÑ dassetÊti ÈvÈsapalibodhassa abhÈvaÑ dasseti. Ettha ca “niÔÔhitacÊvarasmiÑ ubbhatasmiÑ kathine”ti imehi dvÊhi padehi dvinnaÑ palibodhÈnaÑ abhÈvadassanena atthatakathinassa paÒcamÈsabbhantare yÈva cÊvarapalibodho ÈvÈsapalibodho ca na upacchijjati, tÈva anadhiÔÔhitaÑ avikappitaÑ atirekacÊvaraÑ dasÈhato parampi ÔhapetuÑ vaÔÔatÊti dÊpeti. Atthatakathinassa hi yÈva kathinassa ubbharÈ anÈmantacÈro asamÈdÈnacÈro yÈvadatthacÊvaraÑ gaÓabhojanaÑ yo ca tattha cÊvaruppÈdoti ime paÒcÈnisaÑsÈ labbhanti. PakkamanaÑ anto assÈti pakkamanantikÈ. EvaÑ sesÈpi veditabbÈ. VitthÈro panettha ÈgataÔÔhÈneyeva Èvi bhavissati.

Khomanti khomasuttehi vÈyitaÑ khomapaÔacÊvaraÑ, tathÈ sesÈni. SÈÓanti sÈÓavÈkasuttehi katacÊvaraÑ. Bha~ganti khomasuttÈdÊni sabbÈni ekaccÈni vÈ missetvÈ katacÊvaraÑ. Bha~gampi vÈkamayamevÈti keci. Duk|laÑ paÔÔuÓÓaÑ somÈrapaÔaÑ cÊnapaÔaÑ iddhijaÑ devadinnanti imÈni pana cha cÊvarÈni etesaÑyeva anulomÈnÊti visuÑ na vuttÈni. Duk|laÒhi sÈÓassa anulomaÑ vÈkamayattÈ. PaÔÔuÓÓadese saÒjÈtavatthaÑ paÔÔuÓÓaÑ. “PaÔÔuÓÓakoseyyaviseso”ti hi abhidhÈnakose vuttaÑ. SomÈradese cÊnadese ca jÈtavatthÈni somÈracÊnapaÔÈni. PaÔÔuÓÓÈdÊni tÊÓi koseyyassa anulomÈni pÈÓakehi katasuttamayattÈ. IddhijaÑ

VinayapiÔaka 386

ehibhikkh|naÑ puÒÒiddhiyÈ nibbattacÊvaraÑ, taÑ khomÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ hotÊti tesaÑ eva anulomaÑ. DevatÈhi dinnaÑ cÊvaraÑ devadinnaÑ, taÑ kapparukkhe nibbattaÑ jÈliniyÈ devakaÒÒÈya anuruddhattherassa dinnavatthasadisaÑ, tampi khomÈdÊnaÑyeva anulomaÑ hoti tesu aÒÒatarabhÈvato.

Majjhimassa purisassa vidatthiÑ sandhÈya “dve vidatthiyo”ti-Èdi vuttaÑ. IminÈ dÊghato vaÉÉhakÊhatthappamÈÓaÑ vitthÈrato tato upaÉÉhappamÈÓaÑ vikappanupaganti dasseti. TathÈ hi “sugatavidatthi nÈma idÈni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo, vaÉÉhakÊhatthena diyaÉÉho hattho hotÊ”ti kuÔikÈrasikkhÈpadaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ, tasmÈ sugata~gulena dvÈdasa~gulaÑ vaÉÉhakÊhatthena diyaÉÉho hatthoti siddhaÑ. EvaÒca katvÈ sugata~gulena aÔÔha~gulaÑ vaÉÉhakÊhatthappamÈÓanti idaÑ ÈgatamevÈti.

TaÑ atikkÈmayatoti ettha tantÊ cÊvaraÑ kÈlaÑ vÈ parÈmasati. Tassa yo aruÓoti tassa cÊvaruppÈdadivasassa yo atikkanto-aruÓo. CÊvaruppÈdadivasena saddhinti cÊvaruppÈdadivasassa atikkanta-aruÓena saddhinti attho. Divasa-saddena hi taÑdivasanissito aruÓo vutto. BandhitvÈti rajju-ÈdÊhi bandhitvÈ. VeÔhetvÈti vatthÈdÊhi veÔhetvÈ.

VacanÊyoti saÑghaÑ apekkhitvÈ vuttaÑ. AÒÒathÈpi vattabbanti ettha “yÈya kÈyaci bhÈsÈya padapaÔipÈÔiyÈ avatvÈpi atthamatte vutte vaÔÔatÊ”ti vadanti. TenÈti ÈpattiÑ paÔiggaÓhantena. PaÔiggÈhakena “passasÊ”ti vutte desakena vattabbavacanaÑ dasseti “Èma passÈmÊ”ti. Puna paÔiggÈhakena vattabbavacanamÈha “ÈyatiÑ saÑvareyyÈsÊ”ti. EvaÑ vutte puna desakena vattabbavacanaÑ “sÈdhu suÔÔhu saÑvarissÈmÊ”ti. IminÈ attano ÈyatiÑ saÑvare patiÔÔhitabhÈvaÑ dasseti. DvÊsu pana sambahulÈsuvÈti dvÊsu sambahulÈsu vÈ ÈpattÊsu purimanayeneva vacanabhedo veditabbo. ©attiyaÑ ÈpattiÑ sarati vivaratÊti ettha dve Èpattiyoti vÈ sambahulÈ Èpattiyoti vÈ vattabbanti adhippÈyo. CÊvaradÈnepÊti nissaÔÔhacÊvarassa dÈnepi. VatthuvasenÈti cÊvaragaÓanÈya. GaÓassa vuttÈ pÈÄiyevettha pÈÄÊti dvÊsu imÈhaÑ ÈyasmantÈnaÑ nissajjÈmÊti vacane visesÈbhÈvato vuttaÑ. EvaÑ -pa- vattuÑ vaÔÔatÊti vatvÈ tattha kÈraÓamÈha. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 153 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 387

“Ito garukatarÈnÊ”ti-Èdi. Tattha itoti ito nissaÔÔhacÊvaradÈnato. ©attikammato ÒattidutiyakammaÑ garukataranti Èha “ito garukatarÈnÊ”ti. ImÈhaÑ cÊvaranti ettha “imaÑ cÊvaran”tipi paÔhanti. 468. Na idha saÒÒÈ rakkhatÊti idaÑ vematikaÑ anatikkantasaÒÒaÒca sandhÈya vuttaÑ. Yopi evaÑsaÒÒÊ, tassapÊti na kevalaÑ atikkante atikkantasaÒÒissa, atha kho vematikassa anatikkantasaÒÒissapÊti attho. “Na idha saÒÒÈ rakkhatÊ”ti-ÈdinÈ vuttamatthaÑ sesattikepi atidissati. Esa nayo sabbatthÈti esa nayo avinaÔÔhÈdÊsupÊti aÒÒesaÑ cÊvaresu upacikÈdÊhi khÈyitesu “mayhampi cÊvaraÑ khÈyitan”ti evaÑsaÒÒÊ hotÊti-ÈdinÈ yojetabbanti dasseti. AnaÔÔhato aviluttassa visesamÈha “pasayhÈvahÈravasenÈ”ti. TheyyÈvahÈravasena gahitaÑ hi naÔÔhanti adhippetaÑ, pasayhÈvahÈravasena gahitaÑ viluttanti. AnÈpatti aÒÒena kataÑ paÔilabhitvÈ paribhuÒjatÊti idaÑ nisÊdanasanthataÑ sandhÈya vuttaÑ. YaÑ yena hi purÈÓasanthatassa sÈmantÈ sugatavidatthiÑ anÈdiyitvÈ aÒÒaÑ navaÑ nisÊdanasanthataÑ kataÑ, tassa taÑ nissaggiyaÑ hoti. TasmÈ “anÈpatti aÒÒena kataÑ paÔilabhitvÈ paribhuÒjatÊ”ti idaÑ parassa nissaggiyaÑ aparassa paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊti imamatthaÑ sÈdheti. ParibhogaÑ sandhÈya vuttanti anatikkante atikkantasaÒÒissa vematikassa ca paribhuÒjantasseva dukkaÔaÑ, na pana aparibhuÒjitvÈ ÔhapentassÈti adhippÈyo. 469. TicÊvaraÑ adhiÔÔhÈtunti nÈmaÑ vatvÈ adhiÔÔhÈtuÑ. Na vikappetunti nÈmaÑ vatvÈ na vikappetuÑ. Esa nayo sabbattha. TasmÈ ticÊvarÈdÊni adhiÔÔhahantena “imaÑ sa~ghÈÔiÑ adhiÔÔhÈmÊ”ti-ÈdinÈ nÈmaÑ vatvÈ adhiÔÔhÈtabbaÑ. Vikappentena pana “imaÑ sa~ghÈÔin”ti-ÈdinÈ tassa tassa cÊvarassa nÈmaÑ aggahetvÈva “imaÑ cÊvaraÑ tuyhaÑ vikappemÊ”ti vikappetabbaÑ. TicÊvaraÑ vÈ hotu aÒÒaÑ vÈ, yadi taÑ taÑ nÈmaÑ gahetvÈ vikappeti, avikappitaÑ hoti, atirekacÊvaraÔÔhÈneyeva tiÔÔhati. Tato paraÑ vikappetunti “catumÈsato paraÑ vikappetvÈ paribhuÒjituÑ anuÒÒÈtan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “tato paraÑ vikappetvÈ yÈva ÈgÈmisaÑvacchare vassÈnaÑ cÈtumÈsaÑ, tÈva ÔhapetuÑ anuÒÒÈtan”tipi vadanti. “Tato paraÑ vikappetuÑ anujÈnÈmÊti ettÈvatÈ vassikasÈÔikaÑ

VinayapiÔaka 388

kaÓÉuppaÔicchÈdiÒca taÑ taÑ nÈmaÑ gahetvÈ vikappetuÑ anuÒÒÈtanti evamattho na gahetabbo tato paraÑ vassikasavaÔikÈdinÈmasseva abhÈvato. TasmÈ tato paraÑ vikappentenapi nÈmaÑ gahetvÈ na vikappetabbaÑ. Ubhinnampi tato paraÑ vikappetvÈ paribhogassa anuÒÒÈtattÈ tathÈ vikappitaÑ aÒÒanÈmena adhiÔÔhahitvÈ paribhuÒjitabban”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

PaccuddharÈmÊti Ôhapemi, pariccajÈmÊti vÈ attho. ImaÑ sa~ghÈÔiÑ adhiÔÔhÈmÊti ettha “imaÑ cÊvaraÑ sa~ghÈÔiÑ adhiÔÔhÈmÊti evampi vattuÑ vaÔÔatÊ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ, tampi “imaÑ cÊvaraÑ parikkhÈracoÄaÑ adhiÔÔhÈmÊ”ti iminÈ sameti. KÈyavikÈraÑ karontenÈti hatthena cÊvaraÑ parÈmasantena vÈ cÈlentena vÈ. Duvidhanti sammukhaparammukhabhedesu duvidhaÑ. HatthapÈseti idaÑ dvÈdasahatthaÑ sandhÈya vuttaÑ, tasmÈ dvÈdasahatthabbhantare ÔhitaÑ “iman”ti vatvÈ adhiÔÔhÈtabbaÑ. Tato paraÑ “etan”ti vatvÈ adhiÔÔhÈtabbanti keci vadanti. GaÓÔhipadesu panettha na kiÒci vuttaÑ. PÈÄiyaÑ aÔÔhakathÈyaÒca sabbattha “hatthapÈso”ti aÉÉhateyyahattho vuccati, tasmÈ idha visesavikappanÈya kÈraÓaÑ gavesitabbaÑ. SÈmantavihÈro nÈma yattha tadaheva gantvÈ nivattituÑ sakkÈ. “SÈmantavihÈre”ti idaÑ desanÈsÊsamattaÑ, tasmÈ ÔhapitaÔÔhÈnaÑ sallakkhetvÈ d|re Ôhitampi adhiÔÔhÈtabbanti vadanti. ®hapitaÔÔhÈnaÑ sallakkhetvÈti ca idaÑ ÔhapitaÔÔhÈnasallakkhaÓaÑ anucchavikanti katvÈ vuttaÑ, cÊvarasallakkhaÓamevettha pamÈÓaÑ.

AdhiÔÔhahitvÈ ÔhapitavatthehÊti parikkhÈracoÄanÈmena adhiÔÔhahitvÈ Ôhapitavatthehi. AdhiÔÔhÈnatopubbe sa~ghÈÔi-ÈdivohÈrassa abhÈvato “imaÑ paccuddharÈmÊ”ti parikkhÈracoÄassa visuÑ paccuddhÈravidhiÑ dasseti. ParikkhÈracoÄanÈmena pana adhiÔÔhitattÈ “imaÑ parikkhÈracoÄaÑ paccuddharÈmÊ”ti vuttepi nevatthi dosoti viÒÒÈyati. PaccuddharitvÈ puna adhiÔÔhÈtabbÈnÊti idaÒca sa~ghÈÔi-ÈdicÊvaranÈmena adhiÔÔhahitvÈ paribhuÒjitukÈmaÑ sandhÈya vuttaÑ. ParikkhÈracoÄanÈmeneva adhiÔÔhahitvÈ paribhuÒjantassa pana pubbekata-adhiÔÔhÈnameva adhiÔÔhÈnaÑ. AdhiÔÔhÈnakiccaÑ natthÊti iminÈ kappabindudÈnakiccampi natthÊti dasseti. MuÔÔhipaÒcakÈditicÊvarappamÈÓayuttaÑ sandhÈya “ticÊvaraÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ParikkhÈracoÄaÑ adhiÔÔhÈtunti parikkhÈracoÄaÑ katvÈ adhiÔÔhÈtuÑ. BaddhasÊmÈyaÑ avippavÈsasÊmÈsammutisabbhÈvato cÊvaravippavÈsepi nevatthi dosoti na tattha dupparihÈratÈti Èha “abaddhasÊmÈyaÑ dupparihÈran”ti.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 389

AnatirittappamÈÓÈti sugatavidatthiyÈ dÊghaso cha vidatthiyo tiriyaÑ aÉÉhateyyavidatthiÒca anatikkantappamÈÓÈti attho. Nanu ca vassikasÈÔikÈ vassÈnÈtikkamena, kaÓÉuppaÔicchÈdi ÈbÈdhav|pasamena adhiÔÔhÈnaÑ vijahati. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “vassikasÈÔikÈ vassÈnamÈsÈtikkamenapi, kaÓÉuppaÔicchÈdi ÈbÈdhav|pasamenapi adhiÔÔhÈnaÑ vijahatÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ “tato paraÑ paccuddharitvÈ vikappetabbÈ”ti kasmÈ vuttaÑ. Sati hi adhiÔÔhÈne paccuddhÈro yuttoti? Ettha tÈva tÊsupi gaÓÔhipadesu idaÑ vuttaÑ “paccuddharitvÈti idaÑ paccuddharaÓaÑ sandhÈya na vuttaÑ, paccuddharitvÈti pana vassikasÈÔikabhÈvato apanetvÈti evamattho gahetabbo. TasmÈ hemantassa paÔhamadivasato paÔÔhÈya antodasÈhe vassikasÈÔikabhÈvato apanetvÈ vikappetabbÈti imamatthaÑ dassetuÑ ‘tato paraÑ paccuddharitvÈ vikappetabbÈ’ti vuttan”ti.

Keci pana “yathÈ kathinamÈsabbhantare uppannacÊvaraÑ kathinamÈsÈtikkame nissaggiyaÑ hoti, evamayaÑ vassikasÈÔikÈpi vassÈnamÈsÈtikkame nissaggiyÈ hoti, tasmÈ kattikapuÓÓamadivase paccuddharitvÈ tato paraÑ hemantassa paÔhamadivase vikappetabbÈti evamattho gahetabbo. PaccuddharitvÈ tato paraÑ vikappetabbÈti padayojanÈ veditabbÈ”ti ca vadanti, taÑ na yuttaÑ. KathinamÈse uppannaÒhi cÊvaraÑ atirekacÊvaraÔÔhÈne ÔhitattÈ avasÈnadivase anadhiÔÔhitaÑ kathinamÈsÈtikkame nissaggiyaÑ hoti. AyaÑ pana vassikasÈÔikÈ adhiÔÔhahitvÈ ÔhapitattÈ na tena sadisÈti vassÈnÈtikkame kathaÑ nissaggiyÈ hoti. AnadhiÔÔhita-avikappitameva hi taÑtaÑkÈlÈtikkame nissaggiyaÑ hoti, tasmÈ hemantepi vassikasÈÔikÈ dasÈhaÑ parihÈraÑ labhatiyeva. EvaÑ kaÓÉuppaÔicchÈdipi ÈbÈdhav|pasamena adhiÔÔhÈnaÑ vijahati, tasmÈ tato paraÑ dasÈhaÑ parihÈraÑ labhati, dasÈhaÑ pana anatikkamitvÈ vikappetabbÈti.

Keci pana “adhiÔÔhÈnabhedalakkhaÓe avuttattÈ vassikasÈÔikÈ vassÈnamÈsÈtikkamepi, kaÓÉuppaÔicchÈdi ÈbÈdhe v|pasantepi adhiÔÔhÈnaÑ na vijahati, tasmÈ ‘tato paraÑ paccuddharitvÈ vikappetabbÈ’ti idaÑ vuttan”ti vadanti, taÑ mÈtikÈÔÔhakathÈya na sameti, samantapÈsÈdikÈya pana sameti. TathÈ hi “vassikasÈÔikÈ vassÈnamÈsÈtikkamenapi, ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 155 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 390

kaÓÉuppaÔicchÈdi ÈbÈdhav|pasamenapi adhiÔÔhÈnaÑ vijahatÊ”ti idaÑ samantapÈsÈdikÈyaÑ natthi, parivÈraÔÔhakathÈyaÒca “atthÈpatti hemante Èpajjati, no gimhe”ti ettha idaÑ vuttaÑ “kattikapuÓÓamÈsiyÈ pacchime pÈÔipadadivase vikappetvÈ ÔhapitaÑ vassikasÈÔikaÑ nivÈsento hemante Èpajjati. KurundiyaÑ pana ‘kattikapuÓÓamadivase apaccuddharitvÈ hemante ÈpajjatÊ’ti vuttaÑ, tampi suvuttaÑ. CÈtumÈsaÑ adhiÔÔhÈtuÑ, tato paraÑ vikappetunti hi vuttan”ti1.

Tattha mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ nivÈsanapaccayÈ dukkaÔaÑ vuttaÑ, kurundaÔÔhakathÈyaÑ pana apaccuddhÈrapaccayÈ. TasmÈ kurundiyaÑ vuttanayeneva vassikasÈÔikÈ vassÈnamÈsÈtikkamepi adhiÔÔhÈnaÑ na vijahatÊti paÒÒÈyati. KurundiyaÒhi “vassÈnaÑ cÈtumÈsaÑ adhiÔÔhÈtuÑ, tato paraÑ vikappetun”ti vacanato yadi kattikapuÓÓamÈyaÑ na paccuddhareyya, avijahitÈdhiÔÔhÈnÈ vassikasÈÔikÈ hemantaÑ sampattÈ vikappanakkhette adhiÔÔhÈnasabbhÈvato dukkaÔaÑ janeti, tasmÈ kattikapuÓÓamÈyaÑ eva paccuddharitvÈ hemante vikappetabbÈti iminÈ adhippÈyena “kattikapuÓÓamadivase apaccuddharitvÈ hemante ÈpajjatÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ.

NahÈnatthÈya anuÒÒÈtattÈ “vaÓÓabhedamattarattÈpi cesÈ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Dve pana na vaÔÔantÊti dvinnaÑ adhiÔÔhÈnÈbhÈvato vuttaÑ. “Sace vassÈne aparÈ vassikasÈÔikÈ uppannÈ hoti, purimavassikasÈÔikaÑ paccuddharitvÈ vikappetvÈ ca adhiÔÔhÈtabbÈ”ti vadanti. PamÈÓayuttanti dÊghaso sugatavidatthiyÈ dve vidatthiyo, vitthÈrato diyaÉÉhÈ, dasÈ vidatthÊti iminÈ pamÈÓena yuttaÑ. PamÈÓikÈti sugatavidatthiyÈ dÊghaso catasso vidatthiyo, tiriyaÑ dve vidatthiyoti evaÑ vuttappamÈÓayuttÈ. PaccuddharitvÈ vikappetabbÈti ettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva. “SakiÑ adhiÔÔhitaÑ adhiÔÔhitameva hoti, puna na paccuddharÊyati kÈlaparicchedÈbhÈvato”ti vadanti. Apare pana “ekavacanenapi vaÔÔatÊti dassanatthaÑ ‘sakiÑ adhiÔÔhitaÑ adhiÔÔhitamevÈ’ti vuttan”ti vadanti. UbhayatthÈpi assa vacanassa idha vacane apubbaÑ payojanaÑ na dissati, teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ imasmiÑ ÔhÈne “sakiÑ adhiÔÔhitaÑ adhiÔÔhitameva hotÊ”ti idaÑ padaÑ na vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 4. 164 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 391

“Attano santakabhÈvato mocetvÈ ÔhapitaÑ sandhÈya mahÈpaccariyaÑ anÈpatti vuttÈ”ti vadanti. IminÈ bhesajjaÑ cetÈpessÈmi, idaÑ mÈtuyÈ dassÈmÊti Ôhapentena adhiÔÔhÈtabbaÑ, idaÑ bhesajjassa, idaÑ mÈtuyÈti vissajjetvÈ sakasantakabhÈvato mocite adhiÔÔhÈnakiccaÑ natthÊti adhippÈyo. SenÈsanaparikkhÈratthÈya dinnapaccattharaÓeti ettha “anivÈsetvÈ apÈrupitvÈ ca kevalaÑ maÒcapÊÔhesuyeva attharitvÈ paribhuÒjiyamÈnaÑ paccattharaÓaÑ attano santakampi anadhiÔÔhÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. HeÔÔhÈ pana “paccattharaÓampi adhiÔÔhÈtabbamevÈ”ti avisesena vuttattÈ attano santakaÑ adhiÔÔhÈtabbamevÈti amhÈkaÑ khanti, vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ.

“HÊnÈyÈvattanenÈti sikkhaÑ appaccakkhÈya gihibhÈv|pagamanenÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ, taÑ yuttaÑ aÒÒassa dÈne viya cÊvare nirÈlayabhÈveneva pariccattattÈ. Keci pana “hÊnÈyÈvattanenÈti bhikkhuniyÈ gihibhÈv|pagamanenÈ”ti evamatthaÑ gahetvÈ “bhikkhu pana vibbhamantopi yÈva sikkhaÑ na paccakkhÈti, tÈva bhikkhuyevÈti adhiÔÔhÈnaÑ na vijahatÊ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ “bhikkhuniyÈ hÊnÈyÈvattanenÈ”ti visesetvÈ avuttattÈ. BhikkhuniyÈ hi gihibhÈv|pagamane adhiÔÔhÈnavijahanaÑ visuÑ vattabbaÑ natthi tassÈ vibbhamaneneva assamaÓÊbhÈvato. SikkhÈpaccakkhÈnenÈti pana idaÑ sace bhikkhuli~ge Ôhitova sikkhaÑ paccakkhÈti, tassa kÈyalaggampi cÊvaraÑ adhiÔÔhÈnaÑ vijahatÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. KaniÔÔha~gulinakhavasenÈti heÔÔhimaparicchedaÑ dasseti. PamÈÓacÊvarassÈti pacchimappamÈÓaÑ sandhÈya vuttaÑ. Dve cÊvarÈni pÈrupantassÈti antaragharappavesanatthÈya suppaÔicchannasikkhÈpade vuttanayena sa~ghÈÔiÑ uttarÈsa~gaÒca ekato katvÈ pÈrupantassa. Sa~gharitaÔÔhÈneti dvÊsupi antesu sa~gharitaÔÔhÈne. Esa nayoti iminÈ pamÈÓayuttesu yattha katthaci chiddaÑ adhiÔÔhÈnaÑ vijahati, mahantesu pana tato parena chiddaÑ adhiÔÔhÈnaÑ na vijahatÊti ayamattho dassito. Sabbes|ti ticÊvarÈdibhedesu sabbacÊvaresu.

AÒÒaÑ pacchimappamÈÓaÑ nÈma natthÊti sutte ÈgataÑ natthÊti adhippÈyo. IdÈni tameva vibhÈvetuÑ “yaÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. “TaÑ atikkÈmayato chedanakaÑ pÈcittiyan”ti vuttattÈ Èha “tato uttari paÔisiddhattÈ”ti. TaÑ na sametÊti parikkhÈracoÄassa vikappanupagapacchimaÑ pacchimappamÈÓanti gahetvÈ itaresaÑ ticÊvarÈdÊnaÑ muÔÔhipaÒcakÈdibhedaÑ pacchimappamÈÓaÑ sandhÈya

VinayapiÔaka 392

“esa nayo”ti-ÈdivacanaÑ na sameti tÈdisassa pacchimappamÈÓassa sutte abhÈvatoti adhippÈyo. AndhakaÔÔhathÈyaÑ vuttavacanaÑ na sametÊti iminÈva paÔikkhepena vikappanupagapacchimassa anto yattha katthaci chiddaÑ adhiÔÔhÈnaÑ vijahatÊti ayampi nayo paÔikkhittoyevÈti daÔÔhabbaÑ. TicÊvaraÒhi ÔhapetvÈ sesacÊvaresu chiddena adhiÔÔhÈnavijahanaÑ nÈma natthi, tasmÈ adhiÔÔhahitvÈ Ôhapitesu sesacÊvaresu vikappanupagapacchimaÑ appahontaÑ katvÈ khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ chinnesupi adhiÔÔhÈnavijahanaÑ natthi. Sace pana adhiÔÔhÈnato pubbeyeva tÈdisaÑ hoti, acÊvarattÈ adhiÔÔhÈnakiccaÑ natthi. KhuddakaÑ cÊvaranti muÔÔhipaÒcakÈdibhedappamÈÓato an|nameva khuddakacÊvaraÑ. MahantaÑ vÈ khuddakaÑ karotÊti ettha tiÓÓaÑ cÊvarÈnaÑ cat|su passesu yasmiÑ padese chiddaÑ adhiÔÔhÈnaÑ na vijahati, tasmiÑ padese samantato chinditvÈ khuddakaÑ karontassa adhiÔÔhÈnaÑ na vijahatÊti adhippÈyo.

SammukhÈvikappanÈ parammukhÈvikappanÈti ettha sammukhena vikappanÈ parammukhena vikappanÈti evamattho gahetabbo. SannihitÈsannihitabhÈvanti Èsannad|rabhÈvaÑ. Œsannad|rabhÈvo ca adhiÔÔhÈne vuttanayeneva veditabbo. ParibhogÈdayopi vaÔÔantÊti ettha adhiÔÔhÈnassapi antogadhattÈ sace sa~ghÈÔi-ÈdinÈmena adhiÔÔhÈhitvÈ paribhuÒjitukÈmo hoti, adhiÔÔhÈnaÑ kÈtabbaÑ. No ce, na kÈtabbaÑ, vikappanameva pamÈÓaÑ, tasmÈ atirekacÊvaraÑ nÈma na hoti. Mittoti daÄhamitto. SandiÔÔhoti diÔÔhamitto1 nÈtidaÄhamitto. VikappitavikappanÈ nÈmesÈ vaÔÔatÊti adhiÔÔhita-adhiÔÔhÈnaÑ viyÈti adhippÈyo. Avisesena vuttavacananti ticÊvarÈdiÑ adhiÔÔheti, vassikasÈÔikaÑ kaÓÉuppaÔicchÈdiÒca vikappetÊti avatvÈ sabbacÊvarÈnaÑ avisesena vikappetÊti vuttavacanaÑ. TicÊvarasa~khepenÈti ticÊvaranÊhÈrena, sa~ghÈÔi-Èdi-adhiÔÔhÈnavasenÈti vuttaÑ hoti.

TuyhaÑ demÊti-ÈdÊsu “tasmiÑ kÈle na gaÓhitukÈmopi sace na paÔikkhipati, puna gaÓhitukÈmatÈya sati gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. ItthannÈmassÈti parammukhe ÔhitaÑ sandhÈya vadati. “TuyhaÑ gaÓhÈhÊ”ti vutte “mayhaÑ gaÓhÈmÊ”ti vadati, sudinnaÑ suggahitaÒcÈti ettha “yathÈ parato ‘tava santhakaÑ karohÊ’ti vutte duddinnampi ‘sÈdhu bhante mayhaÑ gaÓhÈmÊ’ti vacanena ‘suggahitaÑ hotÊ’ti vuttaÑ, evamidhÈpi ‘tuyhaÑ gaÓhÈhÊ’ti vutte ______________________________________________________________ 1. DiÔÔhamatto (?)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 393

sudinnattÈ ‘mayhaÑ gaÓhÈmÊ’ti avuttepi ‘sudinnamevÈ’ti” vadanti. “GaÓhÈhÊti ca ÈÓattiyÈ gahaÓassa tappaÔibaddhatÈkaraÓavasena pavattattÈ tadÈ gaÓhÈmÊti citte anuppÈdite pacchÈ gahetuÑ na labhatÊ”ti vadanti.

TaÑ na yujjatÊti vinayakammassa karaÓavasena gahetvÈ dinnattÈ vuttaÑ. Sace pana paro saccatoyeva vissÈsaÑ gaÓhÈti, puna kenaci kÈraÓena tena dinnaÑ tassa na vaÔÔatÊti natthi. NissaggiyaÑ pana cÊvaraÑ jÈnitvÈ vÈ ajÈnitvÈ vÈ gaÓhantaÑ “mÈ gaÓhÈhÊ”ti nivÈraÓatthaÑ vuttaÑ1. KÈyavÈcÈhi kattabba-adhiÔÔhÈnavikappanÈnaÑ akatattÈ hotÊti Èha “kÈyavÈcÈto samuÔÔhÈtÊ”ti. CÊvarassa attano santakatÈ, jÈtippamÈÓayuttatÈ, chinnapalibodhabhÈvo, atirekacÊvaratÈ, dasÈhÈtikkamoti imÈnettha paÒca a~gÈni.

PaÔhamakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. UdositasikkhÈpadavaÓÓanÈ

471-473. Dutiye athÈnandatthero kathaÑ okÈsaÑ paÔilabhati, kiÑ karonto ca ÈhiÓÉatÊti Èha “thero kirÈ”ti-Èdi. AvippavÈseti nimittatthe bhummaÑ, avippavÈsatthanti attho, vippavÈsapaccayÈ yÈ Èpatti, tadabhÈvatthanti vuttaÑ hoti. 475-476. EvaÑ chinnapalibodhoti evaÑ imehi cÊvaraniÔÔhÈnakathinubbhÈrehi chinnapalibodho. AdhiÔÔhites|ti ticÊvarÈdhiÔÔhÈnanayena adhiÔÔhitesu. TicÊvarena vippavuttho hotÊti “rukkho chinno, paÔo daÉÉho”ti-ÈdÊsu viya avayavepi samudÈyavohÈro labbhatÊti vuttaÑ. 477-478. ParikhÈya vÈ parikkhittoti iminÈ ca samantÈ nadÊtaÄÈkÈdi-udakena parikkhittopi parikkhittoyevÈti dasseti. EttÈvatÈti “parikkhitto”ti iminÈ vacanena. ŒkÈse aruÓaÑ uÔÔhÈpetÊti gharassa upari ÈkÈse aÉÉhateyyaratanappamÈÓaÑ atikkamitvÈ ______________________________________________________________ 1. NivÈraÓaÑ vattaÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 394

aruÓaÑ uÔÔhÈpeti. GharaÑ nivesanudositÈdilakkhaÓameva, na pana pÈÔiyekkaÑ gharaÑ nÈma atthÊti Èha “ettha cÈ”ti-Èdi. 479. PÈÄiyaÑ vuttanayena “sabhÈye”ti avatvÈ “sabhÈyan”ti paccattavacanaÑ sabhÈyasaddassa napuÑsakali~gatÈ vibhÈvanatthaÑ vuttaÑ. SabhÈ-saddapariyÈyopi hi sabhÈya-saddo napuÑsakali~gayutto idha vuttoti imamatthaÑ dassento “li~gabyattayena sabhÈ vuttÈ”ti Èha. CÊvarahatthapÈse vasitabbaÑ natthÊti cÊvarahatthapÈseyeva vasitabbanti natthi. YaÑ tassÈ -pa- na vijahitabbanti ettha tassÈ vÊthiyÈ sammukhaÔÔhÈne sabhÈyadvÈrÈnaÑ gahaÓeneva tattha sabbÈnipi gehÈni sÈ ca antaravÊthi gahitÈyeva hoti. AtiharitvÈ ghare nikkhipatÊti taÑ vÊthiÑ muÒcitvÈ Ôhite aÒÒasmiÑ ghare nikkhipati. Purato vÈ pacchato vÈ hatthapÈseti gharassa hatthapÈsaÑ sandhÈya vadati.

NivesanÈdÊsu parikkhittatÈya ek|pacÈratÈ, aparikkhittatÈya nÈn|pacÈratÈ ca veditabbÈti dassento “etenevupÈyenÈ”ti-ÈdimÈha. NivesanÈdÊni gÈmato bahi sanniviÔÔhÈni gahitÈnÊti veditabbaÑ. AntogÈme ÔhitÈnaÒhi gÈmaggahaÓena gahitattÈ gÈmaparihÈroyevÈti. SabbatthÈpÊti gÈmÈdÊsu ajjhokÈsapariyantesu pannarasasu. ParikkhepÈdivasenÈti ettha Èdi-saddena aparikkhepasseva gahaÓaÑ veditabbaÑ na ekakulÈdÊnampi. 480-487. Ovarako nÈma gabbhassa abbhantare aÒÒo gabbhotipi vadanti. MuÓÉacchadanapÈsÈdoti candika~gaÓayutto1 pÈsÈdo. 489. Satthoti ja~ghasattho sakaÔasattho vÈ. PariyÈdiyitvÈti vinivijjhitvÈ. VuttamevatthaÑ vibhÈveti “antopaviÔÔhena -pa- Ôhito hotÊ”ti. Tattha antopaviÔÔhenÈti gÈmassa nadiyÈ vÈ antopaviÔÔhena. NadÊparihÈro ca labbhatÊti ettha “visuÑ nadÊparihÈrassa avuttattÈ gÈmÈdÊhi aÒÒattha viya cÊvarahatthapÈsoyeva nadÊparihÈro”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. VihÈrasÊmanti avippavÈsasÊmaÑ sandhÈyÈha. VihÈraÑ gantvÈ vasitabbanti antosÊmÈya yattha katthaci vasitabbaÑ. SatthasamÊpeyevÈti idaÑ ______________________________________________________________ 1. Vedika~gaÓayutto (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 395

yathÈvutta-abbhantaraparicchedavasena vuttaÑ. PÈÄiyaÑ nÈnÈkulassa sattho hoti, satthe cÊvaraÑ nikkhipitvÈ hatthapÈsÈ na vijahitabbanti ettha hatthapÈso nÈma satthassa hatthapÈsoti veditabbaÑ. 490. Ekakulassa khetteti aparikkhittaÑ sandhÈya vadati. YasmÈ “nÈnÈkulassa parikkhitte khette cÊvaraÑ nikkhipitvÈ khettadvÈram|le vÈ tassa hatthapÈse vÈ vatthabban”ti vuttaÑ, tasmÈ dvÈram|lato aÒÒattha antokhettepi vasantena cÊvaraÑ hatthapÈse katvÈyeva vasitabbaÑ. 491-494. “VihÈro nÈma saparikkhitto vÈ aparikkhitto vÈ sakalo ÈvÈso”ti vadanti. YasmiÑ vihÈreti ettha pana ekaÑ gehameva vuttaÑ. EkakulanÈnÈkulasantakatÈ cettha kÈrÈpakÈnaÑ vasena veditabbÈ. ChÈyÈya phuÔÔhokÈsassa anto evÈti yadÈ mahÈvÊthiyaÑ ujukameva gacchantaÑ s|riyamaÓÉalaÑ majjhanhikaÑ pÈpuÓÈti, tadÈyaÑ okÈsaÑ chÈyÈ pharati, taÑ sandhÈya vuttaÑ. Agamanapatheti yaÑ tadaheva gantvÈ puna ÈgantuÑ sakkÈ na hoti, tÈdisaÑ sandhÈya vuttaÑ. 495. NadiÑ otaratÊti hatthapÈsaÑ muÒcitvÈ otarati, na ÈpajjatÊti paribhogapaccayÈ dukkaÔaÑ nÈpajjati. TenÈha “so hÊ”ti-Èdi. AparibhogÈrahattÈti iminÈva nissaggiyacÊvaraÑ anissajjetvÈ paribhuÒjantassa dukkaÔaÑ acittakanti siddhaÑ. EkaÑ pÈrupitvÈ ekaÑ aÑsak|Ôe ÔhapetvÈ gantabbanti idaÑ bah|naÑ saÒcÈraÔÔhÈne evaÑ akatvÈ gamanaÑ na sÈruppanti katvÈ vuttaÑ. BahigÈme ÔhapetvÈ -pa- vinayakammaÑ kÈtabbanti vuttattÈ adhiÔÔhÈne viya parammukhÈ Ôhitampi nissaggiyaÑ cÊvaraÑ nissajjituÑ nissaÔÔhacÊvaraÒca dÈtuÑ vaÔÔatÊti veditabbaÑ.

Gamane sa-ussÈhattÈ “nissayo pana na paÔippassambhatÊ”ti vuttaÑ. MuhuttaÑ sayitvÈ -pa- nissayo ca paÔippassambhatÊti ettha “ussÈhe apariccattepi gamanassa upacchinnattÈ puna uÔÔhÈya sa-ussÈhaÑ gacchantÈnampi antarÈ aruÓe uÔÔhite nissayo paÔippassambhatiyevÈ”ti vadanti. Parato muhuttaÑ ÔhatvÈti etthÈpi eseva nayo. AÒÒamaÒÒassa vacanaÑ aggahetvÈ gatÈti ettha sace evaÑ gacchantÈ “purÈruÓÈ aÒÒamaÒÒaÑ passissÈmÈ”ti ussÈhaÑ vinÈva gatÈ honti, aruÓuggamane nissayapaÔippassaddhi na vattabbÈ paÔhamataraÑyeva paÔippassambhanato. Atha “purÈruÓÈ passissÈmÈ”ti

VinayapiÔaka 396

sa-ussÈhÈva gacchanti, nissayapaÔippassaddhiyeva na vattabbÈ. EvaÒca sati “saha aruÓuggamanÈ nissayo paÔippassambhatÊ”ti kasmÈ vuttaÑ? Vuccate–sa-ussÈhattÈ paÔhamataraÑ paÔippassaddhi na vuttÈ. Satipi ca ussÈhabhÈve ekato gamanassa upacchinnattÈ “muhuttaÑ ÔhatvÈ”ti ettha viya saha aruÓuggamanÈ paÔippassaddhiyeva vuttÈ.

AntosÊmÈyaÑ gÈmanti avippavÈsasÊmÈsammutiyÈ pacchÈ patiÔÔhÈpitagÈmaÑ sandhÈya vadati gÈmaÑ anto katvÈ avippavÈsasÊmÈsammutiyÈ abhÈvato. Neva cÊvarÈni nissaggiyÈni hontÊti avippavÈsasÊmÈbhÈvato vuttaÑ, na nissayo paÔippassambhatÊti sa-ussÈhabhÈvato. AntarÈmaggeyeva ca nesaÑ aruÓaÑ uggacchatÊti dhammaÑ sutvÈ ÈgacchantÈnaÑ aruÓaÑ uggacchati. AssatiyÈ gacchatÊti assatiyÈ attano cÊvaraÑ apaccuddharitvÈ therassa cÊvaraÑ apaccuddharÈpetvÈ gacchati. EvaÑ gate tasmiÑ pacchÈ therena saritvÈ paÔipajjitabbavidhiÑ dasseti “attano cÊvaraÑ paccuddharitvÈ daharassa cÊvaraÑ vissÈsena gahetvÈ Ôhapetabban”ti. GantvÈ vattabboti ÈgatakiccaÑ niÔÔhapetvÈ vihÈraÑ gatena paÔipajjitabbavidhiÑ dasseti. AnadhiÔÔhitacÊvaratÈ, anatthatakathinatÈ, aladdhasammutitÈ, rattivippavÈsoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

UdositasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. TatiyakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ

497-499. Tatiye pÈÄiyaÑ cÊvarapaccÈsÈ nikkhipitunti ettha cÊvarapaccÈsÈya satiyÈ nikkhipitunti evamattho gahetabbo. BhaÓÉikÈbaddhÈni bhaÓÉikabaddhÈnÊtipi paÔhanti, bhaÓÉikaÑ katvÈ baddhÈnÊti attho. NiÔÔhitacÊvarasmiÑ bhikkhunÈti ettha purimasikkhÈpade viya sÈmivaseneva karaÓavacanassa attho veditabbo. 500. Anatthate kathine cÊvaramÈse bhikkhuno uppannacÊvaraÑ anadhiÔÔhitaÑ avikappitaÑ tasmiÑ mÈse ÔhapetuÑ vaÔÔatÊti Èha “ekaÑ pacchimakattikamÈsaÑ ÔhapetvÈ”ti. Keci pana “kÈlepi Èdissa dinnaÑ, etaÑ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 397

akÈlacÊvaranti vacanato anatthate kathine pacchimakattikamÈsasa~khÈte cÊvaramÈse uppannacÊvarassapi paccÈsÈcÊvare asati dasÈhaparihÈroyeva, tato paraÑ ÔhapetuÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ aÔÔhakathÈya na sameti. TathÈ hi accekacÊvarasikkhÈpadaÔÔhakathÈyaÑ1 “pavÈraÓamÈsassa juÓhapakkhapaÒcamiyaÑ uppannassa accekacÊvarassa anatthate kathine ekÈdasadivasÈdhiko mÈso, atthate kathine ekÈdasadivasÈdhikÈ paÒca mÈsÈ parihÈro”ti vuttaÑ. Tameva ca parihÈraÑ sandhÈya “chaÔÔhito paÔÔhÈye pana uppannaÑ anaccekacÊvarampi paccuddharitvÈ ÔhapitacÊvarampi etaÑ parihÈraÑ labhatiyevÈ”ti2 vuttaÑ. TasmÈ cÊvaramÈse dasÈhato parampi anadhiÔÔhitaÑ avikappitampi ÔhapetuÑ vaÔÔati.

Yadi evaÑ “kÈlepi Èdissa dinnaÑ, etaÑ akÈlacÊvaran”ti idaÑ kasmÈ vuttanti ce? AkÈlacÊvarasÈmaÒÒato atthuddhÈravasena vuttaÑ paÔhamÈniyate sotassa raho viya. EkÈdasamÈse sattamÈse ca uppannaÒhi cÊvaraÑ vutthavassehi sesehi ca sammukhÊbh|tehi bhÈjetuÑ labbhatÊti akÈlacÊvaraÑ nÈma jÈtaÑ. KÈle pana “saÑghassa idaÑ akÈlacÊvaraÑ dammÊ”ti anuddisitvÈ “saÑghassa dammÊ”ti dinnaÑ vutthavassehiyeva bhÈjetabbaÑ, na aÒÒehÊti kÈlacÊvaranti vuccati. Œdissa dinnaÑ pana sammukhÊbh|tehi sabbehiyeva bhÈjetabbanti akÈlacÊvaraÑ, tasmÈ kÈlepi Èdissa dinnassa vutthavassehi sesehi ca sampattehi bhÈjanÊyattÈ akÈlacÊvarasÈmaÒÒato “kÈlepi Èdissa dinnaÑ, etaÑ akÈlacÊvaran”ti atthuddhÈravasena vuttaÑ. Yadi evaÑ “ekapuggalassa vÈ idaÑ tuyhaÑ dammÊti dinnan”ti kasmÈ vuttaÑ. Na hi puggalassa Èdissa dinnaÑ kenaci bhÈjanÊyaÑ hotÊti? NÈyaÑ virodho Èdissa vacanasÈmaÒÒato labbhamÈnamatthaÑ dassetuÑ tathÈ vuttattÈ.

EvaÑ pana avatvÈti “tato ce uttarin”ti imassa “mÈsaparamato uttarin”ti padabhÈjanaÑ avatvÈ. TÈva uppannaÑ paccÈsÈcÊvaranti paccatthavacanaÑ “attano gatikaÑ karotÊ”ti karaÓakiriyÈya kattubhÈvato. AntarÈ uppannaÒhi paccÈsÈcÊvaraÑ mÈsaparamaÑ m|lacÊvaraÑ ÔhapetuÑ adatvÈ attano dasÈhaparamatÈya eva paricchindatÊti attano gatikaÑ karoti. Tato uddhaÑm|lacÊvaranti ettha pana m|lacÊvaranti paccatthavacanaÑ. VÊsatimadivasato ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 306; 307 piÔÔhesu atthato samÈnaÑ. 2. Vi-®Ôha 2. 306 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 398

uddhaÒhi uppannaÑ paccÈsÈcÊvaraÑ dasÈhaparamaÑ gantuÑ adatvÈ m|lacÊvaraÑ attanÈ saddhiÑ karaÓasambandhatÈmattena sakakÈlavasena paricchindatÊti attano gatikaÑ karoti. PaccÈsÈcÊvare pana labhitvÈ visuÑ Ôhapentassa dasÈhaÑ anatikkante natthi tappaccayÈ Èpatti. PÈÄiyaÑ dasÈhÈ kÈretabbanti ettha dasÈhÈti karaÓatthe nissakkavacanaÑ, dasÈhenÈti attho. PaÒcÈhuppanneti-ÈdiÑ rassaÑ katvÈpi paÔhanti. EkavÊse uppanne -pa- navÈhÈ kÈretabbanti-Èdi paccÈsÈcÊvarassa uppannadivasaÑ ÔhapetvÈ vuttaÑ.

AÒÒaÑ paccÈsÈcÊvaraÑ -pa- kÈretabbanti idaÑ satiyÈ eva paccÈsÈya vuttanti veditabbaÑ. Sace pana “ito paÔÔhÈya cÊvaraÑ na labhissÈmÊ”ti paccÈsÈ upacchinnÈ, m|lacÊvarampi dasÈhaÑ ce sampattaÑ, tadaheva adhiÔÔhÈtabbaÑ. PaccÈsÈcÊvarampi parikkhÈracoÄaÑ adhiÔÔhÈtabbanti paÔhamataraÑ uppannaÑ visabhÈgapaccÈsÈcÊvaraÑ sandhÈya vadati. AÒÒamaÒÒanti aÒÒaÑ aÒÒaÑ, ayameva vÈ pÈÔho. A~gaÑ panettha paÔhamakathine vuttasadisameva. KevalaÒhi tattha dasÈhÈtikkamo, idha mÈsÈtikkamoti ayaÑ viseso.

TatiyakathinasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. PurÈÓa cÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ

503. Catutthe bhattavissagganti pÈÄipadassa bhattakiccanti attho veditabbo, “bhattasaÑvidhÈnan”tipi keci. Tattha nÈma tvanti imassapi so nÈma tvanti attho veditabbo, “tÈya nÈma tvan”ti keci. 505. PitÈ ca mÈtÈ ca pitaro, pit|naÑ pitaro pitÈmahÈ, tesaÑyeva yugo pitÈmahayugo, tasmÈ yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ pitÈmahadvandÈti evamettha attho daÔÔhabbo. EvaÒhi pitÈmahaggahaÓeneva mÈtÈmahopi gahitoti. “YÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ”ti vacanato heÔÔhÈ ca uddhaÒca aÔÔhamayugo ÒÈti nÈma na hoti. DesanÈmukhameva cetanti pitÈmahayutÈti pitÈmahaggahaÓaÑ desanÈmukhaÑ pitÈmahÊmÈtÈmahÊ-ÈdÊnampi adhippetattÈ. Pitu mÈtÈ pitÈmahÊ. MÈtu pitÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 399

mÈtÈmaho. MÈtu mÈtÈ mÈtÈmahÊ. Ettha kiÒcÈpi paÒcasatasÈkiyÈnÊnaÑ1 vasena bhikkhubhÈve ÔhatvÈ parivattali~gÈya bhikkhuniyÈ ca vasena ekato upasampannÈ bhikkhunÊ labbhati, tathÈpi pakatiniyÈmeneva dassetuÑ “bhikkhunÊ nÈma ubhatosaÑghe upasampannÈ”ti vuttaÑ. “KappaÑ katvÈti vacanato dinnakappameva pÈcittiyaÑ janetÊ”ti vadanti. PurÈÓacÊvaraÑ nÈma sakiÑ nivatthampi sakiÑ pÈrutampÊ”ti idaÑ nidassanamattanti Èha “antamaso paribhogasÊsenÈ”ti-Èdi. “KÈyena phusitvÈ paribhogoyeva paribhogo nÈmÈ”ti kurundiyaÑ adhippÈyo. 506. KÈyavikÈraÑ katvÈti idaÑ yÈva “orato ÔhapetÊ”ti padaÑ, tÈva sabbapadesu sambandhitabbaÑ. YathÈ sÈ2 “dhovÈpetukÈmo ayan”ti jÈnÈti, evaÑ kÈyavikÈraÑ katvÈti attho. “KÈyavikÈraÑ katvÈ”ti vacanato kÈyavÈcÈhi kaÒci vikÈraÑ akatvÈ hatthena hatthe dentassapi anÈpatti. AntodvÈdasahatthe okÈseti idaÑ visesanaÑ yathÈsambhavaÑ yojetabbaÑ. TathÈ hi hatthena hatthe dentassa pÈdam|le ca ÔhapetvÈ dentassa “antodvÈdasahatthe okÈse”ti idaÑ vattabbanti natthi aÒÒathÈ asambhavato. Sati hi sambhave byabhicÈre ca visesanaÑ sÈtthakaÑ hoti. Upari “khipatÊ”ti-ÈdÊni pana sandhÈya idaÑ visesanaÑ vuttaÑ, tasmÈ antodvÈdasahatthe okÈse ÔhatvÈ upari khipantassa aÒÒassa hatthe pesentassa3 ca Èpatti. UpacÈraÑ pana muÒcitvÈ kÈyavÈcÈhi vikÈraÑ katvÈ ÈÓÈpentassapi anÈpatti. UpacÈreti antodvÈdasahatthameva okÈsaÑ vadati. UpacÈraÑ muÒcitvÈti dvÈdasahatth|pacÈraÑ muÒcitvÈ.

Ekena vatthunÈti paÔhamaÑ katvÈ niÔÔhÈpitaÑ sandhÈya vuttaÑ. Rajane anÈpattÊti rajanaÑ paccÈsÊsantassapi “dhovitvÈ ÈnehÊ”ti vuttattÈ anÈpatti anÈÓattiyÈ katattÈ “avuttÈ dhovatÊ”ti iminÈ “avuttÈ rajati, avuttÈ ÈkoÔetÊ”ti idampi vuttameva hotÊti Èha “avuttÈ dhovatÊti iminÈ lakkhaÓena anÈpattÊ”ti. SambahulÈ Èpattiyo ÈpajjatÊti pÈcittiyena saddhiÑ dve dukkaÔÈni Èpajjati. YathÈvatthukamevÈti nissaggiyamevÈti attho. PaÒca satÈni parimÈÓametÈsanti paÒcasatÈ. ______________________________________________________________ 1. PaÒcasatasÈkiyÈdÊnaÑ (SyÈ, Ka) 2. YathÈ (Ka) 3. Dentassa(Ka)

VinayapiÔaka 400

507. CÊvaraÑ dhovÈti -pa- ÈÓÈpentassÈti ettha tÈya dhovanaÑ paccÈsÊsantassapi anÈpatti. PurÈÓacÊvaratÈ, upacÈre ÔhatvÈ aÒÒÈtikÈya bhikkhuniyÈ ÈÓÈpanaÑ, tassÈ dhovanÈdÊni cÈti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

PurÈÓacÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. CÊvarapaÔiggahaÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ

508. PaÒcame apaÒÒatte sikkhÈpadeti gaÓamhÈ ohÊyanasikkhÈpade apaÒÒatte. VihÈravÈranti vihÈrapaÔijagganavÈraÑ. KoÔÔhÈsasampattÊti sakalÈ a~gapacca~gasampatti. Sabbapariyantanti chaÔÔhassa aÒÒacÊvarassa abhÈvÈ paÒcannaÑ cÊvarÈnaÑ ekamekaÑ sabbesaÑ pariyantanti sabbapariyantaÑ. AntaravÈsakÈdÊsu hi paÒcasu ekamekaÑ aÒÒassa chaÔÔhassa abhÈvÈ paÒcannaÑ antameva hoti. AthavÈ paÒcasu cÊvaresu ekamekaÑ attano aÒÒassa dutiyassa abhÈvÈ antameva hotÊti sabbameva pariyantanti sabba-pariyantaÑ, sabbaso vÈ pariyantanti sabbapariyantaÑ. TenÈha “aÒÒaÑ -pa- natthÊ”ti. YathÈ tassa manoratho na p|ratÊti “sarÊrapÈrip|riÑ passissÈmÊ”ti tassa uppanno manoratho yathÈ na p|rati. EvaÑ hatthataleyeva dassetvÈti sarÊraÑ adassetvÈva dÈtabbacÊvaraÑ hatthatale “handÈ”ti dassetvÈ. 510. VihatthatÈyÈti vihatahatthatÈya, agaÓatÈya appaccayatÈya appaÔisaraÓatÈyÈti vuttaÑ hoti. SamabhitunnattÈti pÊÄitattÈ. ParivattetabbaÑ parivattaÑ, parivattameva pÈrivattakaÑ, parivattetvÈ dÊyamÈnanti attho. 512. UpacÈreti dvÈdasahatth|pacÈraÑ sandhÈya vadati. UpacÈraÑ vÈ muÒcitvÈ khipantÊti dvÈdasahatthaÑ muÒcitvÈ orato Ôhapenti, na purimasikkhÈpade viya dvÈdasahatthabbhantareyevÈti adhippÈyo. AÒÒatra pÈrivattakÈti yaÑ antamaso harÊtakakhaÓÉampi datvÈ vÈ dassÈmÊti ÈbhogaÑ katvÈ vÈ pÈrivattakaÑ gaÓhÈti, taÑ ÔhapetvÈ. AcittakabhÈvena na sametÊti yathÈ aÒÒÈtikÈya ÒÈtikasaÒÒissa vematikassa ca gaÓhato acittakattÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 401

Èpatti, evamidhÈpi “bhikkhuniyÈ santakaÑ idan”ti ajÈnitvÈ gaÓhatopi ÈpattiyevÈti adhippÈyo. VassÈvÈsikaÑ detÊti puggalikaÑ katvÈ deti. PaÑsuk|laÑ attano atthÈya ÔhapitabhÈvaÑ jÈnitvÈ gaÓhantenapi aÒÒassa santakaÑ gahitaÑ nÈma na hotÊti Èha “sace pana sa~kÈrak|ÔÈdÊs|”ti-Èdi. AsÈmikaÒhi paÑsuk|lanti vuccati. PaÑsuk|laÑ adhiÔÔhahitvÈti “asÈmikaÑ idan”ti saÒÒaÑ uppÈdetvÈ. EvaÑ pana paÑsuk|lasaÒÒaÑ anuppÈdetvÈ gaÓhituÑ na vaÔÔati. 513. AÒÒÈtikÈya aÒÒÈtikasaÒÒÊti tikapÈcittiyanti ettha iti-saddo Èdi-attho. TÊÓi parimÈÓassÈti tikaÑ, tikaÒca taÑ pÈcittiyaÒcÈti tikapÈcittiyaÑ, tÊÓi pÈcittiyÈnÊti attho. 514. PattatthavikÈdiÑ yaÑkiÒcÊti anadhiÔÔhÈnupagaÑ sandhÈya vadati. “CÊvaraÑ nÈma channaÑ cÊvarÈnaÑ aÒÒataraÑ cÊvaraÑ vikappanupagaÑ pacchiman”ti hi vuttattÈ adhiÔÔhÈnupagaÑ yaÑkiÒci na vaÔÔati. TenevÈha “vikappanupagapacchimacÊvarappamÈÓan”ti-Èdi. YasmÈ bhisicchavi mahantÈpi senÈsanasa~gahitattÈ cÊvarasa~khyaÑ na gacchatÊti neva adhiÔÔhÈnupagÈ na vikappanupagÈ ca, tasmÈ anadhiÔÔhÈnupagasÈmaÒÒato vuttaÑ. Sacepi maÒcappamÈÓÈ bhisicchavi hoti, vaÔÔatiyevÈti. Ko pana vÈdo pattatthavikÈdÊs|ti mahatiyÈpi tÈva bhisicchaviyÈ anadhiÔÔhÈnupagattÈ anÈpatti, tato khuddakataresu anadhiÔÔhÈnupagesu pattatthavikÈdÊsu kimeva vattabbanti adhippÈyo. PaÔiggahaÓaÑ kiriyÈ, aparivattanaÑ akiriyÈ. VikappanupagacÊvaratÈ, pÈrivattakÈbhÈvo, aÒÒÈtikÈya hatthato gahaÓanti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

CÊvarapaÔiggahaÓasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. AÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadavaÓÓanÈ

515. ChaÔÔhe patikiÔÔhoti nihÊno, lÈmakoti attho. LolajÈtikoti lolasabhÈvo. PaÔuyeva paÔÔo. TenÈha “cheko”ti-Èdi. KismiÑ viyÈti ettha “kismiÑ viyÈ”ti nipÈtavasena samÈnatthaÑ “kiÑsu viyÈ”ti nipÈtapadanti Èha “kiÑsu viyÈ”ti, kiÑ

VinayapiÔaka 402

viyÈti attho, dukkhaÑ viyÈti adhippÈyo. TenÈha “kileso viyÈ”ti-Èdi. Dhammavasena upacÈravasena nimantanÈ dhammanimantanÈti pÈÄipadassa attho veditabbo. Sace pana “vadeyyÈtha bhante yenattho”ti idaÑ saccameva vuttaÑ siyÈ, pavÈritoyeva hoti. YasmÈ pana pavÈretvÈpi adÈtukÈmo appavÈritaÔÔhÈneyeva tiÔÔhati, tasmÈ bhagavÈ pavÈritÈpavÈritabhÈvaÑ avicÈretvÈ “ÒÈtako te upananda aÒÒÈtako”ti ÒÈtaka-aÒÒÈtakabhÈvaÑ yeva vicÈresi. MusiÑs|ti vilumpiÑsu. 517. AnupubbakathÈti anupubbena vinicchayakathÈ. SesaparikkhÈrÈnaÑ saddhivihÈrikehi gahitattÈ nivÈsanapÈrupanamattameva avasiÔÔhanti Èha “nivÈsanapÈrupanamattaÑyeva haritvÈ”ti. SaddhivihÈrikÈnaÑ tÈva Ègamanassa vÈ anÈgamanassa vÈ ajÈnanatÈya vuttaÑ “therehi neva tÈva -pa- bhaÒjitabban”ti. Paresampi atthÈya labhantÊti attano cÊvaraÑ dadamÈnÈ sayaÑ sÈkhÈbha~gena paÔicchÈdentÊti tesaÑ atthÈyapi bhaÒjituÑ labhanti. “TiÓena vÈ paÓÓena vÈ paÔicchÈdetvÈ Ègantabban”ti vacanato Êdisesu bh|tagÈmapÈtabyatÈpi anuÒÒÈtÈyeva hotÊti Èha “neva bh|tagÈmapÈtabyatÈya pÈcittiyaÑ hotÊ”ti. Na tesaÑ dhÈraÓe dukkaÔanti tesaÑ titthiyaddhajÈnaÑ dhÈraÓepi dukkaÔaÑ natthi.

YÈni ca nesaÑ vatthÈni dentÊti sambandho. TherÈnaÑ sayameva dinnattÈ vuttaÑ “acchinnacÊvaraÔÔhÈne ÔhitattÈ”ti. Yadi laddhiÑ gaÓhÈti titthiyapakkantako nÈma hoti, tasmÈ vuttaÑ “laddhiÑ aggahetvÈ”ti. “No ce hoti saÑghassa vihÈracÊvaraÑ vÈ -pa- Èpatti dukkaÔassÈ”ti iminÈ antarÈmagge paviÔÔhavihÈrato nikkhamitvÈ aÒÒattha attano1 abhirucitaÔÔhÈnaÑ gacchantassa dukkaÔaÑ vuttaÑ. IminÈ ca “yaÑ ÈvÈsaÑ paÔhamaÑ upagacchatÊ”ti vuttaÑ antarÈmagge ÔhitavihÈrampi sace naggo hutvÈ gacchati, dukkaÔamevÈti veditabbaÑ. Yadi evaÑ tattha kasmÈ na vuttanti ce? AnokÈsattÈ. Tattha hi “anujÈnÈmi bhikkhave acchinnacÊvarassa vÈ -pa- cÊvaraÑ viÒÒÈpetun”ti iminÈ sambandhena saÑghikampi cÊvaraÑ nivÈsetuÑ pÈrupituÒca anujÈnanto “yaÑ ÈvÈsaÑ paÔhamaÑ -pa- gahetvÈ pÈrupitun”ti Èha, tasmÈ tattha anokÈsattÈ dukkaÔaÑ na vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. AttanÈ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 403

VihÈracÊvaranti senÈsanacÊvaraÑ. CimilikÈhÊti paÔapilotikÈhi. Tassa uparÊti bh|mattharaÓassa upari. VidesagatenÈti aÒÒaÑ cÊvaraÑ alabhitvÈ videsagatena. EkasmiÑ -pa- Ôhapetabbanti ettha “lesena gahetvÈ agatattÈ Ôhapentena ca saÑghikaparibhogeneva ÔhapitattÈ aÒÒasmiÑ senÈsane niyamitampi aÒÒattha ÔhapetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. ParibhogenevÈti aÒÒaÑ cÊvaraÑ alabhitvÈ paribhuÒjanena. 519-521. ParibhogajiÓÓanti yathÈ tena cÊvarena sarÊraÑ paÔicchÈdetuÑ na sakkÈ, evaÑ jiÓÓaÑ. KappiyavohÈrenÈti kayavikkayÈpattito mocanatthaÑ vuttaÑ. “ViÒÒÈpentassÈ”ti imasseva atthaÑ vibhÈveti “cetÈpentassa parivattÈpentassÈ”ti. Attano dhanena hi viÒÒÈpanaÑ nÈma parivattanamevÈti adhippÈyo. SaÑghavasena pavÈritÈnaÑ viÒÒÈpane vattaÑ dasseti “pamÈÓameva vaÔÔatÊ”ti. SaÑghavasena hi pavÈrite sabbesaÑ sÈdhÈraÓattÈ adhikaÑ viÒÒÈpetuÑ na vaÔÔati. YaÑ yaÑ pavÈretÊti yaÑ yaÑ cÊvarÈdiÑ dassÈmÊti pavÈreti. ViÒÒÈpanakiccaÑ natthÊti vinÈ viÒÒattiyÈ dÊyamÈnattÈ viÒÒÈpetvÈ kiÑ karissatÊti adhippÈyo. AÒÒassatthÈyÈti etthÈpi “ÒÈtakÈnaÑ pavÈritÈnan”ti idaÑ anuvattatiyevÈti Èha “attano ÒÈtakapavÈrite”ti-Èdi. VikappanupagacÊvaratÈ, samayÈbhÈvo, aÒÒÈtakaviÒÒatti, tÈya ca paÔilÈbhoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

AÒÒÈtakaviÒÒattisikkhapadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. TatuttarisikkhÈpadavaÓÓanÈ

522. Sattame pÈÄiyaÑ paggÈhikasÈlanti dussavÈÓijakÈnaÑ ÈpaÓaÑ. “PaggÈhitasÈlan”tipi paÔhanti. 523-524. AbhÊti upasaggoti tassa visesatthÈbhÈvaÑ dasseti. TenÈha “haritunti attho”ti. Vara-saddassa icchÈyaÑ vattamÈnattÈ Èha “icchÈpeyyÈ”ti. DaÔÔhukhematoti ettha gÈthÈbandhavasena anunÈsikalopo daÔÔhabbo. Sa-antaranti antaravÈsakasahitaÑ. Uttaranti uttarÈsa~gaÑ. Assa cÊvarassÈti sÈditabbacÊvarassa. AcchinnasabbacÊvarenÈti

VinayapiÔaka 404

acchinnÈni sabbÈni tÊÓi cÊvarÈni assÈti acchinnasabbacÊvaro, tenÈti attho. Yassa hi acchindanasamaye tÊÓi cÊvarÈni sannihitÈni honti, tÈni sabbÈni acchinnÈnÊti so “acchinnasabbacÊvaro”ti vuccati. Teneva “acchinnasabbacÊvarena ticÊvarakenÈ”ti vuttaÑ. TicÊvarakenÈti hi acchindanasamaye ticÊvarassa sannihitabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, na pana vinayatecÊvarikabhÈvaÑ dhuta~gatecÊvarikabhÈvaÑ vÈ sandhÈya. EvaÑ paÔipajjitabbanti “santaruttaraparamaÑ tena bhikkhunÈ tato cÊvaraÑ sÈditabban”ti vuttavidhinÈ paÔipajjitabbaÑ. AÒÒenÈti acchinna-asabbacÊvarena. Yassa tÊsu cÊvaresu ekaÑ vÈ dve vÈ cÊvarÈni acchinnÈni honti, tenÈti attho. AÒÒathÈpÊti “santaruttaraparaman”ti vuttavidhÈnato aÒÒathÈpi. Yassa hi tÊsu dve cÊvarÈni acchinnÈni honti, ekaÑ sÈditabbaÑ. EkasmiÑ acchinne na sÈditabbanti na tassa santaruttaraparamasÈdiyanaÑ sambhavati, ayameva ca attho padabhÈjanena vibhÈvito. TenÈha “taÑ vibhÈgaÑ dassetun”ti.

Keci pana “tÊcÊvarakenÈti vuttattÈ ticÊvaraÑ parikkhÈracoÄavasena adhiÔÔhahitvÈ paribhuÒjato tasmiÑ naÔÔhe bah|nipi gahetuÑ labhatÊ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. PadabhÈjanassa hi adhippÈyaÑ dassentena yasmÈ pana “acchinnasabbacÊvarena -pa- TaÑ vibhÈgaÑ dassetun”ti vuttaÑ, padabhÈjane ca na tÈdiso attho upalabbhati, tasmÈ taÑ na gahetabbameva. Yampi mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “yassa adhiÔÔhitacÊvarassa tÊÓi naÔÔhÈnÊ”ti, tatthÈpi adhiÔÔhitaggahaÓaÑ sar|pakathanamattanti gahetabbaÑ, na pana ticÊvarÈdhiÔÔhÈnena adhiÔÔhitacÊvarassevÈti evamattho gahetabbo pÈÄiyaÑ aÔÔhakathÈyaÒca tathÈ atthassa asambhavato. Na hi ticÊvarÈdhiÔÔhÈnena adhiÔÔhitacÊvarasseva idaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattanti sakkÈ viÒÒÈtuÑ. PurimasikkhÈpadena hi acchinnacÊvarassa aÒÒÈtakaviÒÒattiyÈ anuÒÒÈtattÈ pamÈÓaÑ ajÈnitvÈ viÒÒÈpanavatthusmiÑ pamÈÓato sÈdiyanaÑ anujÈnantena bhagavatÈ idaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ, tasmÈ “parikkhÈracoÄikassa bahumpi sÈdituÑ vaÔÔatÊ”ti ayamattho neva pÈÄiyÈ sameti, na ca bhagavato adhippÈyaÑ anulometi.

Yassa tÊÓi naÔÔhÈni, tena dve sÈditabbÈnÊti ettha yassa ticÊvarato adhikampi cÊvaraÑ aÒÒattha ÔhitaÑ atthi, tadÈ tassa cÊvarassa alabbhanÊyabhÈvato ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 167 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 405

tenapi sÈdituÑ vaÔÔatÊti veditabbaÑ. PakatiyÈva santaruttarena caratÊti sÈsa~kasikkhÈpadavasena vÈ avippavÈsasammutivasena vÈ tatiyassa alÈbhena vÈ carati. “Dve naÔÔhÈnÊ”ti adhikÈrattÈ vuttaÑ “dve sÈditabbÈnÊ”ti. EkaÑ sÈdiyanteneva samo bhavissatÊti tiÓÓaÑ cÊvarÈnaÑ dvÊsu naÔÔhesu ekaÑ sÈdiyantena samo bhavissati ubhinnampi santaruttaraparamatÈya avaÔÔhÈnato. Yassa ekaÑyeva hotÊti aÒÒena kenaci kÈraÓena vinaÔÔhasesacÊvaraÑ sandhÈya vuttaÑ. 526. “SesakaÑ tuyheva hot|ti dentÊ”ti vuttattÈ “pamÈÓayuttaÑ gaÓhissÈma, sesakaÑ ÈharissÈmÈ”ti vatvÈ gahetvÈ gamanasamayepi “sesakampi tumhÈkaÒÒeva hot|”ti vadanti, laddhakappiyameva. PavÈritÈnanti acchinnakÈlato pubbeyeva pavÈritÈnaÑ. PÈÄiyÈ na sametÊti santaruttaraparamato uttari sÈdiyane anÈpattidassanatthaÑ “anÈpatti ÒÈtakÈnaÑ pavÈritÈnan”ti vuttattÈ na sameti. SantaruttaraparamaÑ sÈdiyantassa hi Èpattippasa~goyeva natthi, sati ca sikkhÈpadena Èpattippasa~ge anÈpatti yuttÈ dassetunti adhippÈyo. Keci pana “pamÈÓameva vaÔÔatÊti idaÑ sallekhadassanatthaÑ vuttan”ti vadanti.

YasmÈ panidaÑ -pa- na vuttanti etthÈyamadhippÈyo–“aÒÒassatthÈyÈ”ti vuccamÈne aÒÒesaÑ atthÈya pamÈÓaÑ atikkamitvÈpi gaÓhituÑ vaÔÔatÊti Èpajjati, taÒca aÒÒassatthÈya viÒÒÈpanavatthusmiÑ paÒÒattattÈ vatthunÈ saÑsandiyamÈnaÑ na sameti. Na hi yaÑ vatthuÑ nissÈya sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ, tasmiÑyeva anÈpattivacanaÑ yuttanti. GaÓÔhipadesu pana tÊsupi “imassa sikkhÈpadassa attano sÈdiyanapaÔibaddhatÈvasena pavattattÈ ‘aÒÒassatthÈyÈ’ti vattuÑ okÈsoyeva natthi, tasmÈ na vuttan”ti kathitaÑ. Idha “aÒÒassatthÈyÈ”ti avuttattÈ aÒÒesaÑ atthÈya ÒÈtakapavÈritesu adhikaÑ viÒÒÈpentassa ÈpattÊti ce? Na, tattha purimasikkhÈpadeneva anÈpattisiddhito. TatuttaritÈ, acchinnÈdikÈraÓatÈ, aÒÒÈtakaviÒÒatti, tÈya ca paÔilÈbhoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

TatuttarisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka 406

8. PaÔhama-upakkhaÔasikkhÈpadavaÓÓanÈ

527. AÔÔhame api mayyÈti pÈÔhepi soyevattho. AyyÈti pana bahuvacanena ÈmantanaÑ kataÑ. 528-529. ApadissÈti “itthannÈmassa bhikkhuno dassÈmÊ”ti evaÑ apadisitvÈ. PaccayaÑ katvÈti kÈraÓaÑ katvÈ. UddissÈti ettha yo kattÈti “uddissÈ”ti iminÈ vutta-uddisanakiriyÈya yo kattÈ. CÊvaraÑ cetÈpenti parivattenti etenÈti cÊvaracetÈpannaÑ. Na kÈrÈgamaÑ katvÈ cÊvaracetÈpannanti vuttaÑ, “cÊvaracetÈpanan”tipi paÔhanti. PacuravohÈravasenÈti yebhuyyavohÈravasena. Yebhuyyavasena hi gharasÈmikaÑ daÔÔhukÈmÈ tassa gharaÑ gacchantÊti tatheva bahulaÑ vohÈro. ByaÒjanamattamevÈti attho netabbo natthÊti adhippÈyo. 531. Samakepi pana anÈpattÊti yadagghanakaÑ so dÈtukÈmo hoti, tadagghanake anÈpatti m|laÑ vaÉÉhetvÈ adhikavidhÈnaÑ anÈpannattÈ. Ettha ca “dÈtukÈmomhÊ”ti attano santike avuttepi dÈtukÈmataÑ sutvÈ yadagghanakaÑ so dÈtukÈmo hoti, tadagghanakaÑ ÈharÈpetuÑ vaÔÔati. AgghavaÉÉhanakaÑ hi idaÑ sikkhÈpadanti ettha agghavaÉÉhanaÑ etassa atthÊti agghavaÉÉhanakaÑ, agghavaÉÉhanaÑ sandhÈya idaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattanti adhippÈyo. CÊvaraÑ dehÊti sa~ghÈÔi-ÈdÊsu yaÑkiÒci cÊvaraÑ sandhÈya vadati. CÊvare bhiyyokamyatÈ, aÒÒÈtakaviÒÒatti, tÈya ca paÔilÈbhoti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

PaÔhama-upakkhaÔasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

532. Dutiya-upakkhaÔe vattabbaÑ natthi.

_____

10. RÈjasikkhÈpadavaÓÓanÈ

537-539. RÈjasikkhÈpade pana “ajjaÓho”ti pÈÔhe “ajjuÓho”tipi paÔhanti. Bhogoti bhuÒjitabbo. YaÑ vuttaÑ mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 169 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 407

“iminÈ cÊvaracetÈpannena cÊvaraÑ cetÈpetvÈ itthannÈmaÑ bhikkhuÑ cÊvarena acchÈdehÊti idaÑ ÈgamanasuddhiÑ dassetuÑ vuttaÑ. Sace hi ‘idaÑ itthannÈmassa bhikkhuno dehÊ’ti peseyya, Ègamanassa asuddhattÈ akappiyavatthuÑ Èrabbha bhikkhunÈ kappiyakÈrakopi niddisitabbo na bhaveyyÈ”ti, tattha Ègamanassa suddhiyÈ vÈ asuddhiyÈ vÈ visesappayojanaÑ na dissati. Satipi hi Ègamanassa asuddhabhÈve d|to attano kusalatÈya kappiyavohÈrena vadati, “kappiyakÈrako na niddisitabbo”ti idaÑ natthi, na ca d|tena kappiyavohÈravasena vutte dÈyakena idaÑ kathaÑ pesitanti ÊdisÊ vicÈraÓÈ upalabbhati, avicÈretvÈ ca taÑ na sakkÈ jÈnituÑ, yadi pana Ègamanassa asuddhattÈ kappiyakÈrako niddisitabbo na bhaveyya, cÊvarÈnaÑ atthÈya d|tassa hatthe akappiyavatthusmiÑ pesite sabbattha dÈyakena kathaÑ pesitanti pucchitvÈva kappiyakÈrako niddisitabbo bhaveyya. TasmÈ asatipi ÈgamanasuddhiyaÑ sace so d|to attano kusalatÈya kappiyavohÈravasena vadati, d|tasseva vacanaÑ gahetabbaÑ. Yadi hi Ègamanasuddhiyevettha pamÈÓaÑ, m|lasÈmikena kappiyavohÈravasena pesitassa d|tassa akappiyavohÈravasena vadatopi kappiyakÈrako niddisitabbo bhaveyya, tasmÈ sabbattha d|tavacanameva pamÈÓanti gahetabbaÑ.

IminÈ cÊvaracetÈpannenÈti-ÈdinÈ pana imamatthaÑ dasseti–kappiyavasena Ègatampi cÊvaram|laÑ Êdisena d|tavacanena akappiyaÑ hoti, tasmÈ taÑ paÔikkhipi tabbanti. TenevÈha “tena bhikkhunÈ so d|to evamassa vacanÊyo”ti-Èdi. SuvaÓÓaÑ, rajataÑ, kahÈpaÓo, mÈsakoti imÈni hi cattÈri nissaggiyavatth|ni, muttÈ, maÓi, veÄuriyo, sa~kho, silÈ, pavÈÄaÑ, lohita~ko, masÈragallaÑ, satta dhaÒÒÈni, dÈsidÈsaÑ, khettaÑ, vatthu, pupphÈrÈmaphalÈrÈmÈdayoti imÈni dukkaÔavatth|ni ca attano vÈ cetiyasaÑghagaÓapuggalÈnaÑ vÈ atthÈya sampaÔicchituÑ na vaÔÔanti, tasmÈ taÑ sÈdituÑ na vaÔÔatÊti dassanatthaÑ “na kho mayaÑ Èvuso cÊvaracetÈpannaÑ paÔiggaÓhÈmÈ”ti vuttaÑ, “cÊvaraÒca kho mayaÑ paÔiggaÓhÈmÈ”ti idaÑ pana attÈnaÑ uddissa ÈbhatattÈ vattuÑ vaÔÔati, tasmÈ vuttaÑ. “VeyyÈvaccakaro niddisitabbo”ti idaÑ “atthi panÈyasmato koci veyyÈvaccakaro”ti kappiyÈcanena vuttattÈ anuÒÒÈtaÑ. Sace pana d|to “ko imaÑ gaÓhÈtÊ”ti

VinayapiÔaka 408

vÈ “kassa demÊ”ti vÈ vadati, na niddisitabbo. “ŒrÈmiko vÈ upÈsako vÈ”ti idaÑ sÈruppatÈya vuttaÑ, ÔhapetvÈ pana paÒca sahadhammike yo koci kappiyakÈrako vaÔÔati. “Eso kho Èvuso bhikkh|naÑ veyyÈvaccakaro”ti idaÑ bhikkhussa kappiyavacanadassanatthaÑ vuttaÑ. Evameva hi vattabbaÑ, “etassa dehÊ”ti-Èdi na vattabbaÑ. So vÈ cetÈpessati vÈti ettha eko vÈ-saddo padap|raÓo, “saÒÒatto so mayÈ”ti-Èdi pana d|tena evaÑ Èrociteyeva taÑ codetuÑ vaÔÔati nevÈssa1 hatthe datvÈ gatamattakÈraÓenÈti dassanatthaÑ vuttaÑ.

EtÈni hi vacanÈni -pa- na vattabboti ettha “evaÑ vadanto piÔikkhittassa, katattÈ vattabhede dukkaÔaÑ Èpajjati, codanÈ pana hotiyevÈ”ti mahÈgaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ. UddiÔÔhacodanÈparicchedaÑ dassetvÈti “dutiyampi vattabbo”ti-ÈdinÈ dassetvÈ. PucchiyamÈnoti ettha pucchiyamÈnenÈti attho gahetabboti Èha “karaÓatthe paccattavacanan”ti. ŒgatakÈraÓaÑ bhaÒjatÊti ÈgatakÈraÓaÑ vinÈseti.

Ettha keci vadanti ‘ÈgatakÈraÓaÑ nÈma cÊvaraggahaÓaÑ, taÑ bhaÒjatÊti vuttattÈ puna taÑ cÊvaraÑ yena kenaci ÈkÈrena gahetuÑ na vaÔÔatÊ”ti. Keci pana “ÈgatakÈraÓaÑ nÈma kÈyavÈcÈhi codanÈ, taÑ bhaÒjatÊti vuttattÈ puna taÑ yena kenaci ÈkÈrena codetuÑ na labhati. Sace sayameva deti, m|lasÈmiko vÈ dÈpeti, gahetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. Apare pana “ÈgatakÈraÓaÑ nÈma ÔhÈnaÑ, taÑ bhaÒjatÊti vuttattÈ yathÈ ‘attho me Èvuso cÊvarenÈ’ti ekÈya codanÈya dve ÔhÈnÈni bhaÒjati, evamidhÈpi sace Èsane nisÊdati, ekÈya nisajjÈya dve ÔhÈnÈni bhaÒjati. ŒmisaÑ ce paÔiggaÓhÈti, ekena paÔiggahaÓena dve ÔhÈnÈni bhaÒjati. DhammaÑ ce bhÈsati, dhammadesanÈsikkhÈpade vuttaparicchedÈya ekÈya vÈcÈye dve ÔhÈnÈni bhaÒjatÊ”ti vadanti. ImesaÑ pana sabbesampi vÈdaÑ “ayuttan”ti paÔikkhipitvÈ tÊsupi gaÓÔhipadesu idaÑ vuttaÑ “ÈgatakÈraÓaÑ nÈma ÔhÈnameva, tasmÈ ‘na kattabban’ti vÈritassa katattÈ nisajjÈdÊsu katesu chasu ÔhÈnesu ekaÑ ÔhÈnaÑ bhaÒjatÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. No tassa (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 409

Tatra tatra ÔhÈne tiÔÔhatÊti idaÑ codakassa ÔhitaÔÔhÈnato apakkamma tatra tatra uddissa ÔhÈnaÑyeva sandhÈya vuttaÑ. “SÈmaÑ vÈ gantabbaÑ, d|to vÈ pÈhetabbo”ti idaÑ sabhÈvato codetuÑ anicchantenapi kÈtabbamevÈti vadanti. MukhaÑ vivaritvÈ sayameva kappiyakÈrakattaÑ upagatoti mukhavevaÔikakappiyakÈrako. AvicÈretukÈmatÈyÈti imasmiÑ pakkhe “natthamhÈkaÑ kappiyakÈrako”ti idaÑ “tÈdisaÑ karonto kappiyakÈrako natthÊ”ti iminÈ adhippÈyena vuttaÑ.

“MeÓÉakasikkhÈpade vuttanayena paÔipajjitabban”ti vatvÈ idÈni taÑ meÓÉakasikkhÈpadaÑ dassento “vuttaÒhetan”ti-ÈdimÈha. Idameva hi “santi bhikkhave saddhÈ pasannÈ”ti-ÈdivacanaÑ bhesajjakkhandhake meÓÉakavatthusmiÑ1 vuttattÈ “meÓÉakasikkhÈpadan”ti vuttaÑ. Tattha hi meÓÉakena nÈma seÔÔhinÈ–

“Santi bhante maggÈ kantÈrÈ appodakÈ appabhakkhÈ, na sukarÈ apÈtheyyena gantuÑ, sÈdhu bhante bhagavÈ bhikkh|naÑ pÈtheyyaÑ anujÈnÈt|”ti–

YÈcitena bhagavatÈ–

“AnujÈnÈmi bhikkhave pÈtheyyaÑ pariyesituÑ. TaÓÉulo2 taÓÉulatthikena, muggo3 muggatthikena, mÈso4 mÈsatthikena, loÓaÑ loÓatthikena, guÄo5 guÄatthikena, telaÑ telatthikena, sappi6 sappitthikenÈ”ti–

VatvÈ idaÑ vuttaÑ–

“Santi bhikkhave manussÈ saddhÈ pasannÈ, te kappiyakÈrakÈnaÑ hatthe hiraÒÒaÑ upanikkhipanti ‘iminÈ ayyassa yaÑ kappiyaÑ, taÑ dethÈ’ti. AnujÈnÈmi bhikkhave yaÑ tato kappiyaÑ, taÑ sÈdituÑ, na tvevÈhaÑ bhikkhave kenaci pariyÈyena jÈtar|parajataÑ sÈditabbaÑ pariyesitabbanti vadÈmÊ”ti.

______________________________________________________________ 1. Vi 3. 342 piÔÔhe. 2. TaÓÉule (SyÈ) 3. Mugge (SyÈ) 4. MÈse (SyÈ) 5. GuÄe (SyÈ) 6. SappiÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 410

HiraÒÒaÑ upanikkhipantÊti etthÈpi bhikkhussa ÈrocanaÑ atthiyevÈti gahetabbaÑ. AÒÒathÈ aniddiÔÔhakappiyakÈrakattaÑ1 bhajatÊti na codetabbo siyÈ. Yadi m|laÑ sandhÈya codeti, taÑ sÈditameva siyÈti Èha “m|laÑ asÈdiyantenÈ”ti.

“AÒÒÈtaka-appavÈritesu viya paÔipajjitabbanti idaÑ attanÈ codanÈÔhÈnaÒca na kÈtabbanti dassanatthaÑ vuttaÑ. AÒÒaÑ pana kappiyakÈrakaÑ pesetvÈ lokacÈrittavasena anuyuÒjitvÈpi kappiyavatthuÑ ÈharÈpetuÑ vaÔÔati attÈnaÑ uddissa nikkhittassa attano santakattÈ”ti keci vadanti, taÑ aÔÔhakathÈyaÑ “aÒÒÈtaka-appavÈritesu viya paÔipajjitabbaÑ. Sace sayameva cÊvaraÑ ÈnetvÈ denti, gahetabbaÑ. No ce, kiÒci na vattabbÈ”ti daÄhaÑ katvÈ vuttattÈ na gahetabbanti amhÈkaÑ khanti. Na hi aÒÒÈtaka-appavÈritaÑ sayaÑ aviÒÒÈpetvÈ aÒÒena viÒÒÈpetuÑ vaÔÔati, na ca yattha aÒÒaÑ pesetvÈ ÈharÈpetuÑ vaÔÔati, tattha sayaÑ gantvÈ na ÈharÈpetabbanti sakkÈ vattuÑ. Yadi cettha aÒÒena ÈharÈpetuÑ vaÔÔati, “aÒÒÈtaka-appavÈritesu viya paÔipajjitabban”ti-Èdivacanameva niratthakaÑ siyÈ. “D|tenÈ”ti imassa byaticÈraÑ dasseti “sayaÑ ÈharitvÈpÊ”ti. Dadantes|ti iminÈ sambandho. PiÓÉapÈtÈdÊnaÑ atthÈyÈti iminÈ pana “cÊvaracetÈpannan”ti imassa byaticÈraÑ dasseti. “Eseva nayo”ti vuttattÈ piÓÉapÈtÈdÊnaÑ atthÈya dinnepi ÔhÈnacodanÈdi sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva kÈtabbaÑ.

PaÔiggahaÓepi paribhogepi ÈpattÊti paÔiggahaÓe pÈcittiyaÑ, paribhoge dukkaÔaÑ. Sveva sÈpattikoti dukkaÔÈpattiÑ sandhÈya vadati. IdaÒca aÔÔhakathÈpamÈÓeneva gahetabbaÑ. “Parassa niddosabhÈvadassanatthaÑ sveva sÈpattiko sadosoti vuttaÑ hotÊ”tipi vadanti. “CodetÊti vuttattÈ pana ÈpattiyÈ codetÊti katvÈ sveva sÈpattikoti idaÑ dukkaÔaÑyeva sandhÈya vattuÑ yuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. PaÔiggahaÓepi paribhogepi ÈpattiyevÈti dukkaÔameva sandhÈya vuttaÑ. TaÄÈkassapi khettasa~gahitattÈ tassa paÔiggahaÓepi Èpatti vuttÈ. CattÈro paccaye saÑgho paribhuÒjat|ti detÊti ettha “bhikkhusaÑgho cattÈro paccaye paribhuÒjatu, taÄÈkaÑ dammÊ”ti vÈ “catupaccayaparibhogattaÑ ______________________________________________________________ 1. AniddiÔÔhakappiyakÈrakapakkhaÑ (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 411

taÄÈkaÑ dammÊ”ti vÈ vadati, vaÔÔatiyeva. “Ito taÄÈkato uppanne cattÈro paccaye dammÊ”ti vutte pana vattabbameva natthi.

AmhÈkaÑ ekaÑ kappiyakÈrakaÑ ÔhapethÈti vutteti idaÑ ÊdisaÑyeva sandhÈya vuttaÑ. Kappiyakkamena sampaÔicchitesu khettataÄÈkÈdÊsu pana avuttepi kappiyakÈrakaÑ ÔhapetuÑ labbhatiyeva. YasmÈ parasantakaÑ nÈsetuÑ bhikkh|naÑ na vaÔÔati, tasmÈ “na sassakÈle”ti vuttaÑ. “Janapadassa sÈmikoti iminÈva yo taÑ janapadaÑ vicÈreti, tenapi acchinditvÈ dinnaÑ vaÔÔatiyevÈ”ti vadanti. UdakavÈhakanti udakamÈtikaÑ. KappiyavohÈrepÊti ettha “vidhÈnaÑ vakkhÈmÈ”ti pÈÔhaseso. UdakavasenÈti udakaparibhogatthaÑ. SuddhacittÈnanti kevalaÑ udakaparibhogatthamevÈti adhippÈyo. AlajjinÈ kÈrÈpite vattabbameva natthÊti Èha “lajjÊbhikkhunÈ”ti. PakatibhÈgo nÈma imasmiÑ raÔÔhe catu-ambaÓamattaÑ. AkaÔÔhapubbaÑ1 navasassaÑ nÈma. AparicchinnabhÈgeti “ettake bh|mibhÈge ettako bhÈgo dÈtabbo”ti evaÑ aparicchinnabhÈge.

RajjuyÈ vÈ daÓÉena vÈti ettha “pÈdehipi minituÑ na vaÔÔatÊ”ti vadanti. Khale vÈ ÔhatvÈ rakkhatÊti ettha pana thenetvÈ gaÓhante disvÈ “mÈ gaÓhathÈ”ti nivÈrento rakkhati nÈma. Sace pana avicÈretvÈ kevalaÑ tuÓhÊbh|tova rakkhaÓatthÈya olokento tiÔÔhati, vaÔÔati. Sacepi tasmiÑ tuÓhÊbh|te corikÈya haranti, “mayaÑ bhikkhusaÑghassa ÈrocessÈmÈ”ti evaÑ vattuÑ vaÔÔatÊti vadanti. NÊharÈpeti paÔisÈmetÊti etthÈpi “sace pariyÈyena vadati, vaÔÔatÊ”ti vadanti. Apubbassa anuppÈditattÈ aÒÒesaÑ vaÔÔatÊti Èha “tasseva taÑ akappiyan”ti.

Nanu ca dubbicÈritamattena tasseva taÑ akappiyaÑ, na sabbesaÑ r|piyasaÑvohÈre catutthapatto viya. VuttaÒhi tattha2 “yo pana r|piyaÑ asampaÔicchitvÈ ‘therassa pattaÑ kiÓitvÈ dehÊ’ti pahitakappiyakÈrakena saddhiÑ kammÈrakulaÑ gantvÈ pattaÑ disvÈ ‘ime kahÈpaÓe gahetvÈ imaÑ dehÊ’ti kahÈpaÓe dÈpetvÈ gahito, ayaÑ patto etasseva bhikkhuno na vaÔÔati dubbicÈritattÈ, aÒÒesaÑ pana vaÔÔati m|lassa asampaÔicchitattÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. AkaÔÔhapupphaÑ (Ka) 2. Vi-®Ôha 2. 277 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 412

TasmÈ yaÑ te Èharanti, sabbesaÑ akappiyaÑ. KasmÈ? KahÈpaÓÈnaÑ vicÈritattÈti idaÑ kasmÈ vuttanti? Ettha keci vadanti “kahÈpaÓe sÈdiyitvÈ vicÈritaÑ sandhÈya evaÑ vuttan”ti. SaÑghikattÈ ca nissajjituÑ na sakkÈ, tasmÈ sabbesaÑ na kappatÊti tesaÑ adhippÈyo. Keci pana “asÈdiyitvÈpi kahÈpaÓÈnaÑ vicÈritattÈ r|piyasaÑvohÈro kato hoti, saÑghikattÈ ca nissajjituÑ na sakkÈ, tasmÈ sabbesaÑ na kappatÊ”ti vadanti. GaÓÔhipadesu pana tÊsupi idaÑ vuttaÑ “catutthapatto gihisantakÈnaÑyeva kahÈpaÓÈnaÑ vicÈritattÈ aÒÒesaÑ kappati, idha pana saÑghikÈnaÑ vicÈritattÈ sabbesaÑ na kappatÊ”ti. Sabbesampi vÈdo tena tena pariyÈyena yujjatiyeva.

CatusÈladvÈreti bhojanasÈlaÑ sandhÈya vuttaÑ. PariyÈyena kathitattÈti “gaÓhÈ”ti avatvÈ “sÊmÈ gatÈ”ti pariyÈyena kathitatthÈ. Pakatibh|mikaraÓatthaÑ “heÔÔhÈ gahitaÑ paÑsun”ti-Èdi vuttaÑ. DÈsaÑ dammÊti ettha “manussaÑ dammÊti vutte vaÔÔatÊ”ti vadanti. KukkuÔas|karÈ -pa- vaÔÔatÊti ettha kukkuÔas|karesu dÊyamÈnesu “imehi amhÈkaÑ attho natthi, sukhaÑ jÊvantu, araÒÒe vissajjethÈ”ti vattuÑ vaÔÔati. “KhettavatthupaÔiggahaÓÈ paÔivirato hotÊ”ti-Èdivacanato1 khettÈdÊnaÑ paÔiggahaÓe ayaÑ sabbo vinicchayo vutto. KappiyakÈrakassa bhikkhunÈ niddiÔÔhabhÈvo, d|tena appitatÈ, tatuttari vÈyÈmo, tena vÈyÈmena paÔilÈbhoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

RÈjasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhito cÊvaravaggo paÔhamo. _____

2. Kosiyavagga

1. KosiyasikkhÈpadavaÓÓanÈ

542. PÈÄiyaÑ “kosiyakÈrake”ti ettha kosaÑ karontÊti kosakÈrakÈti laddhavohÈrÈnaÑ pÈÓakÈnaÑ kosato nibbattaÑ kosiyaÑ, taÑ karontÊti kosiyakÈrakÈ, tantavÈyÈ. SaÑhananaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 5, 61 piÔÔhesu.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 413

sa~ghÈto, vinÈsoti attho. Kosiyamissakanti kosiyatantunÈ missaÑ. “AvÈyiman”ti vuttattÈ vÈyitvÈ ce karonti, anÈpatti. AnÈpatti vitÈnaÑ vÈti-ÈdinÈ vitÈnÈdÊnaÑ atthÈya karaÓepi tenÈkÈrena paribhogepi anÈpatti vuttÈ.

Evampi missetvÈ katameva hotÊti iminÈ vÈtena ÈharitvÈ pÈtitepi acittakattÈ ÈpattiyevÈti dasseti. KosiyamissakatÈ, attano atthÈya santhatassa karaÓaÑ kÈrÈpanaÑ, paÔilÈbho cÈti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

KosiyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

547. SuddhakÈÄakasikkhÈpadaÑ uttÈnatthameva.

_____

3. DvebhÈgasikkhÈpadavaÓÓanÈ

552. DvebhÈgasikkhÈpade pana dve bhÈgÈti ukkaÔÔhaparicchedo kÈÄakÈnaÑ adhikaggahaÓassa paÔikkhepavasena sikkhÈpadassa paÒÒattattÈ. TatiyaÑ odÈtÈnaÑ catutthaÑ gocariyÈnanti ayaÑ heÔÔhimaparicchedo tesaÑ adhikaggahaÓe paÔikkhepÈbhÈvato, tasmÈ kÈÄakÈnaÑ bhÈgadvayato adhikaÑ na vaÔÔati, sesÈnaÑ pana vuttappamÈÓato adhikampi vaÔÔati. “KÈÄakÈnaÑyeva ca adhikaggahaÓassa paÔikkhittattÈ kÈÄakÈnaÑ upaÉÉhaÑ odÈtÈnaÑ vÈ gocariyÈnaÑ vÈ upaÉÉhaÑ gahetvÈpi kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti, “anÈpatti bahutaraÑ odÈtÈnaÑ bahutaraÑ gocariyÈnaÑ ÈdiyitvÈ karoti, suddhaÑ odÈtÈnaÑ suddhaÑ gocariyÈnaÑ ÈdiyitvÈ karotÊ”ti iminÈ taÑ sameti. “KÈÄake odÈte ca ÔhapetvÈ sesÈ gocariyesuyeva sa~gahaÑ gacchantÊ”ti vadanti. Dve koÔÔhÈsÈ kÈÄakÈnanti ettha pana “ekassapi kÈÄakalomassa atirekabhÈve nissaggiyaÑ hotÊ”ti mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ, taÑ “dhÈrayitvÈ dve tulÈ ÈdÈtabbÈ”ti vacanato tulÈdhÈraÓÈya na ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 173 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 414

sameti. Na hi lome gaÓetvÈ tulÈdhÈraÓÈ karÊyati, atha gaÓetvÈva dhÈrayitabbaÑ siyÈ, kiÑ tulÈdhÈraÓÈya, tasmÈ evamettha adhippÈyo yutto siyÈ–acittakattÈ sikkhÈpadassa pubbe tulÈya dhÈrayitvÈ Ôhapitesu1 ekampi lomaÑ tattha pateyya, nissaggiyanti. AÒÒathÈ dubbiÒÒeyyabhÈvato dve tulÈ nÈdÈtabbÈ, |nakatarÈva ÈdÈtabbÈ siyuÑ.

DvebhÈgasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. ChabbassasikkhÈpadavaÓÓanÈ

557. ChabbassasikkhÈpade pana “yesaÑ no santhate dÈrakÈ uhadantipi ummihantipi, yesaÑ no santhatÈ und|rehipi khajjantÊ”ti evaÑ pÈÄipadÈnaÑ sambandho veditabbo. Hada karÊsossagge, miha secaneti panimassatthaÑ2 sandhÈyÈha “vaccampÊ passÈvampi karontÊ”ti. PavÈraÓÈ-uposathapÈÔipadadivasesu santhataÑ karitvÈ puna chaÔÔhe vasse paripuÓÓe pavÈraÓÈ-uposathapÈÔipadadivasesu karonto “chabbassÈni karotÊ”ti vuccati. Dutiyadivasato paÔÔhÈya karonto pana atirekachabbassÈni karoti nÈma.

ChabbassasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. NisÊdanasanthatasikkhÈpadavaÓÓanÈ

565-6. NisÊdanasanthatasikkhÈpade pana paÒÒÈyissatÊti sace sÈ3 katikÈ manÈpÈ bhavissati, manÈpatÈya bhikkhusaÑgho sandississati. Sace amanÈpÈ, amanÈpatÈya sandississatÊti adhippÈyo, ÈraÒÒaka~gÈdÊni tÊÓi pÈÄiyaÑ padhÈna~gavasena vuttÈni, sesÈnipi te samÈdiyiÑsuyevÈti veditabbaÑ. TenevÈha “santhate catutthacÊvarasaÒÒitÈyÈ”ti. UjjhitvÈti vissajjetvÈ. ______________________________________________________________ 1. DhÈrayitvÈ tesu lomesu Ôhapitesu (SyÈ) 2. SaddanayaÑ (SyÈ) 3. Sacessa (Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 415

567. NisÊdanasanthatattÈ nivÈsanapÈrupanakiccaÑ natthÊti Èha “sakiÑ nisinnaÒceva nipannaÒcÈ”ti. Vidatthimattanti sugatavidatthiÑ sandhÈya vadati. IdaÒca heÔÔhimaparicchedadassanatthaÑ vuttaÑ. “VitÈnÈdÊnaÑyeva atthÈya karaÓe anÈpattivacanato sace nipajjanatthÈya karonti, ÈpattiyevÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AkappiyattÈ pana “paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. IdaÒca nisÊdanasanthataÑ nÈma nisÊdanacÊvarameva, nÈÒÒanti vadanti. NisÊdanasikkhÈpadepi nisÊdanaÑ nÈma sadasaÑ vuccatÊti ca aÔÔhakathÈyaÒcassa “santhatasadisaÑ santharitvÈ ekasmiÑ ante sugatavidatthiyÈ vidatthimatte padese dvÊsu ÔhÈnesu phÈletvÈ tisso dasÈ karÊyanti, tÈhi dasÈhi sadasaÑ nÈma vuccatÊ”ti1 vacanato idhÈpi “nisÊdanaÑ nÈma sadasaÑ vuccatÊ”ti ca “santhate catutthacÊvarasaÒÒitÈyÈ”ti ca vacanato taÑ yuttaÑ viya dissati. Keci pana “nisÊdanasanthataÑ eÄakalomÈni santharitvÈ santhataÑ viya karonti, taÑ avÈyimaÑ anadhiÔÔhÈnupagaÑ, nisÊdanacÊvaraÑ pana channaÑ cÊvarÈnaÑ aÒÒatarena karoti adhiÔÔhÈnupagaÑ, taÑ karontÈ ca nantakÈni santharitvÈ santhatasadisaÑ2 karontÊ”ti vadanti, vÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ.

NisÊdanasanthatasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. EÄakalomasikkhÈpadavaÓÓanÈ

571. EÄakalomasikkhÈpade pana ÈsumbhÊti ettha “asumbhÊ”ti3 paÔhanti. KilantÈti iminÈ kilantatÈya te onamitvÈ pÈtetuÑ na sakkontÊti dasseti. AddhÈnamaggappaÔipannassÈti idaÑ vatthumattadÊpanavasena pÈÄiyaÑ vuttaÑ. Yattha katthaci pana dhammena labhitvÈ gaÓhituÑ vaÔÔatiyeva. Tiyojanaparamanti ca gahitaÔÔhÈnato tiyojanappamÈÓaÑ desanti evamattho gahetabbo. 572. SahatthÈti karaÓatthe nissakkavacananti Èha “sahatthenÈ”ti. Asante hÈraketi pÈÄiyaÑ bhikkhuno anur|patÈdassanatthaÑ vuttaÑ, na pana hÈrake vijjamÈne tiyojanabbhantare sahatthÈ harantassa ÈpattidassanatthaÑ. Tiyojanato bahi bahitiyojananti Èha “tiyojanato bahi pÈtetÊ”ti. Tena haritepi ÈpattiyevÈti sa-ussÈhattÈ anÈÓattiyÈ haÔattÈ ca. Satipi hi sa-ussÈhabhÈve ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 3. 155 piÔÔhe. 2. KatasanthatasadisaÑ (SyÈ) 3. ŒsumhisÊti (SyÈ)

VinayapiÔaka 416

ÈÓattiyÈ ce harati, anÈpatti “aÒÒaÑ harÈpetÊ”ti vacanato. AÒÒo harissatÊti adhippÈyÈbhÈvato “suddhacittena Ôhapitan”ti vuttaÑ. Sa-ussÈhattÈti tiyojanÈtikkamane sa-ussÈhattÈ. IdaÒca “aÒÒo harissatÊ”ti asuddhacittena ÔhapitaÑ sandhÈya vuttaÑ, acittakattÈti idaÑ pana suddhacittena ÔhapitaÑ sandhÈya. AnÈpatti pÈÄiyÈ na sametÊti “tiyojanaÑ haratÊ”ti-ÈdipÈÄiyÈ, visesato “aÒÒaÑ harÈpetÊ”ti pÈÄiyÈ ca na sameti.

Sace sÈmikaÑ jÈnÈpetvÈ Ôhapeti, ÈÓattiyÈ harÈpeti nÈmÈti Èha “sÈmikassa ajÈnantassevÈ”ti. AgacchantepÊti gamanaÑ upacchinditvÈ ÔhitayÈnepi. HeÔÔhÈ vÈ gacchantoti bh|miyaÑ gacchanto. AÒÒaÑ harÈpetÊti ettha aÒÒaggahaÓena sÈmaÒÒato tiracchanagatÈpi sa~gahitÈti Èha “aÒÒaÑ harÈpetÊti vacanato anÈpattÊ”ti. Su~kaghÈte Èpatti hotÊti aÒÒaÑ harÈpentassa Èpatti. Tattha anÈpattÊti aÒÒavihitassa theyyacittÈbhÈvato anÈpatti. 575. “TaÑ harantassÈti puna tiyojanaÑ harantassÈ”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. TaÑ pana mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ a~gesu “paÔhamappaÔilÈbho”ti iminÈ vacanena na sameti. “PaÔhamappaÔilÈbho”ti hi idaÑ dutiyappaÔilÈbho ÈpattiyÈ a~gaÑ na hotÊti dÊpeti, tasmÈ pÈÄiyaÑ aÔÔhakathÈyaÒca visesÈbhÈvato acchinnaÑ paÔilabhitvÈ harantassa puna tiyojanÈtikkamepi anÈpatti vuttÈti amhÈkaÑ khanti. AÒÒathÈ acchinnaÑ paÔilabhitvÈ puna tiyojanaÑ haratÊti vadeyya. VÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ. AnÈpatti katabhaÓÉanti ettha “kambalakojavÈdikatabhaÓÉampi1. PakaticÊvare laggalomÈni ÈpattiÑ janentiyevÈ”ti vadanti. Tanukapattatthavikantare aghaÔÔanatthaÑ pakkhipanti. Pakkhitta nti kaÓÓacchidde pakkhittaÑ. NidhÈnamukhaÑ nÈmÈti iminÈ katabhaÓÉasa~khyaÑ na gacchatÊti dasseti. EÄakalomÈnaÑ akatabhaÓÉatÈ, paÔhamappaÔilÈbho, attanÈ ÈdÈya vÈ aÒÒassa ajÈnantassa yÈne pakkhipitvÈ vÈ tiyojanÈtikkamanaÑ, ÈharaÓapaccÈharaÓaÑ, avÈsÈdhippÈyatÈti imÈnettha paÒca a~gÈni.

EÄakalomasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. KatabhaÓÉeti ettha kambalakojavÈdikabhabhaÓÉepi (SyÈ, Ka)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 417

576. EÄakalomadhovÈpanasikkhÈpadaÑ uttÈnatthameva. _____

8. R|piyasikkhÈpadavaÓÓanÈ

583-584. R|piyasikkhÈpade pana satthuvaÓÓoti satthunÈ samÈnavaÓÓo. Satthuno vaÓÓo satthuvaÓÓo, satthuvaÓÓo viya vaÓÓo assÈti satthuvaÓÓoti majjhapadalopÊsamÈso daÔÔhabbo. PÈkatiko nÈma etarahi pakatikahÈpaÓo. RukkhaphalabÊjamayoti tintiÓikÈdirukkhÈnaÑ phalabÊjena kato. IccetaÑ sabbampÊti yathÈvuttabhedaÑ sabbampi catubbidhaÑ nissaggiyavatthu hotÊti sambandho. JÈtar|pamÈsakoti suvaÓÓakahÈpaÓo.

GaÓheyyÈti attano atthÈya dÊyamÈnaÑ vÈ katthaci ÔhitaÑ vÈ nippariggahaÑ disvÈ sayaÑ gaÓheyya. “IdaÑ ayyassa hot|”ti evaÑ sammukhÈ vÈ “asukasmiÑ nÈma ÔhÈne mama hiraÒÒasuvaÓÓaÑ atthi, taÑ tuyhaÑ hot|”ti evaÑ parammukhÈ ÔhitaÑ vÈ kevalaÑ vÈcÈya vÈ hatthamuddÈya vÈ “tuyhan”ti vatvÈ pariccattassa kÈyavÈcÈhi appaÔikkhipitvÈ cittena sÈdiyanaÑ upanikkhittasÈdiyanaÑ nÈma. “SÈdiyatÊ”ti vuttamevatthaÑ vibhÈgeti “gaÓhitukÈmo hotÊ”ti. “IdaÑ guttaÔÔhÈnan”ti Ècikkhitabbanti paccayaparibhogaÑyeva sandhÈya ÈcikkhitabbaÑ. “Idha nikkhipÈhÊ”ti vutte “uggaÓhÈpeyya vÈ”ti vuttalakkhaÓena nissaggiyaÑ hotÊti Èha “idha nikkhipÈhÊti na vattabban”ti. Parato “imaÑ gaÓhÈ”ti na vattabbanti etthÈpi eseva nayo. KappiyaÒca akappiyaÒca nissÈya Ôhitameva hotÊti yasmÈ tato uppannapaccayaparibhogo kappati, tasmÈ kappiyaÑ nissÈya ÔhitaÑ. YasmÈ pana dubbicÈraÓÈya tato uppannapaccayaparibhogopi na kappati, tasmÈ akappiyaÑ nissÈya Ôhitanti veditabbaÑ.

Na tena kiÒci kappiyabhaÓÉaÑ cetÈpitanti ettha cetÈpitaÑ ce, natthi paribhogupÈyo, tasmÈ evaÑ vuttaÑ. AkappiyaÒhi nissaggiyaÑ vatthuÑ uggaÓhitvÈ taÑ anissajjitvÈva cetÈpitaÑ kappiyabhaÓÉaÑ saÑghassa nissaÔÔhampi sabbesaÑ na kappati. Keci pana “yasmÈ nissaggiyaÑ vatthuÑ paÔiggahetvÈ cetÈpitaÑ kappiyabhaÓÉaÑ saÑghassa nissajjÈmÊti nissaÔÔhaÑ vinÈva upÈyaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔati,

VinayapiÔaka 418

tasmÈ ‘na tena kiÒci kappiyabhaÓÉaÑ cetÈpitan’ti vuttan”ti vadanti. “ŒrÈmikÈnaÑ vÈ pattabhÈganti idaÑ gihÊnaÑ hatthagatopi soyeva bhÈgoti katvÈ vuttaÑ. Sace pana tena aÒÒaÑ parivattetvÈ ÈrÈmikÈ denti, paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊ”ti majjhimagaÓÔhipade c|ÄagaÓÔhipade ca vuttaÑ. Tato haritvÈti aÒÒesaÑ pattabhÈgato haritvÈ. KasiÓaparikammanti ÈlokakasiÓaparikammaÑ. MaÒcapÊÔhÈdÊni vÈti ettha “tato gahitamaÒcapÊÔhÈdÊni parivattetvÈ aÒÒaÑ ce gahitaÑ, vaÔÔatÊ”ti vadanti. ChÈyÈpÊti bhojanasÈlÈdÊnaÑ chÈyÈpi. ParicchedÈtikkantÈti gehaparicchedaÑ atikkantÈ, chÈyÈya gatagataÔÔhÈnaÑ gehaÑ nÈma na hotÊti adhippÈyo. MaggenapÊti ettha “sace aÒÒo maggo natthi, maggaÑ adhiÔÔhahitvÈ gantuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. KÊtÈyÈti tena vatthunÈ kÊtÈya. UpanikkhepaÑ ÔhapetvÈ saÑgho paccaye paribhuÒjatÊti sace upÈsako “atibahu etaÑ hiraÒÒaÑ, idaÑ bhante ajjeva na vinÈsetabban”ti vatvÈ sayaÑ upanikkhepaÑ Ôhapeti, aÒÒena vÈ ÔhapÈpeti, etaÑ upanikkhepaÑ ÔhapetvÈ tato udayaÑ paribhuÒjanto saÑgho paccaye paribhuÒjati, tena vatthunÈ gahitattÈ “akappiyan”ti vuttaÑ. 585. PatitokÈsaÑ asamannÈharantena pÈtetabbanti idaÑ nirapekkhabhÈvadassanaparanti veditabbaÑ, tasmÈ patitaÔÔhÈne ÒÈtepissa g|thaÑ chaÉÉentassa viya nirapekkhabhÈvoyevettha pamÈÓanti veditabbaÑ. AsantasambhÈvanÈyÈti attani avijjamÈna-uttarimanussadhammÈrocanaÑ sandhÈya vuttaÑ. Theyyaparibhogo nÈma anarahassa paribhogo. BhagavatÈ hi attano sÈsane sÊlavato paccayÈ anuÒÒÈtÈ, na dussÊlassa. DÈyakÈnampi sÊlavato eva pariccÈgo, na dussÊlassa attano kÈrÈnaÑ mahapphalabhÈvassa paccÈsÊsanato. Iti satthÈrÈ ananuÒÒÈtattÈ dÈyakehi ca apariccattattÈ dussÊlassa paribhogo theyyaparibhogo. IÓavasena paribhogo iÓaparibhogo, paÔiggÈhakato dakkhiÓÈvisuddhiyÈ abhÈvato iÓaÑ gahetvÈ paribhogo viyÈti attho. TasmÈti “sÊlavato”ti-ÈdinÈ vuttamevatthaÑ kÈraÓabhÈvena paccÈmasati. CÊvaraÑ paribhoge paribhogeti kÈyato mocetvÈ mocetvÈ paribhoge. Purebhatta -pa- pacchimayÈmesu paccavekkhitabbanti sambandho. TathÈ asakkontena yathÈvuttakÈlavisesavasena ekasmiÑ divase catukkhattuÑ tikkhattuÑ dvikkhattuÑ sakiÑyeva vÈ paccavekkhitabbaÑ.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 419

Sacassa apaccavekkhatova aruÓo uggacchati, iÓaparibhogaÔÔhÈne tiÔÔhatÊti ettha “hiyyo yaÑ mayÈ cÊvaraÑ paribhuttaÑ, taÑ yÈvadeva sÊtassa paÔighÈtÈya -pa- hirikopÊnappaÔicchÈdanatthaÑ, hiyyo yo mayÈ piÓÉapÈto paribhutto, so neva davÈyÈti-ÈdinÈ sace atÊtaparibhogapaccavekkhaÓaÑ na kareyya, iÓaparibhogaÔÔhÈne tiÔÔhatÊ”ti vadanti, vÊmaÑsitabbaÑ. SenÈsanampi paribhoge paribhogeti pavese pavese. EvaÑ pana asakkontena puretattÈdÊsu paccavekkhitabbaÑ. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva sakkÈ viÒÒÈtunti idha visuÑ na vuttaÑ. SatipaccayatÈti satiyÈ paccayabhÈvo, paÔiggahaÓassa paribhogassa ca paccavekkhaÓasatiyÈ paccayabhÈvo yujjati, paccavekkhitvÈva paÔiggahetabbaÑ paribhuÒjitabbaÒcÈti attho. TenevÈha “satiÑ katvÈ”ti-Èdi. EvaÑ santepÊti yadipi dvÊsupi ÔhÈnesu paccavekkhaÓÈ yuttÈ, evaÑ santepi. Apare panÈhu “satipaccayatÈti satibhesajjaparibhogassa paccayabhÈve paccayeti attho. EvaÑ santepÊti paccaye satipÊ”ti, taÑ tesaÑ matimattaÑ. TathÈ hi paccayasannissitasÊlaÑ paccavekkhaÓÈya visujjhati, na paccayasabbhÈvamattena.

Nanu ca “paribhoge karontassa anÈpattÊ”ti iminÈ pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ vuttaÑ, tasmÈ paccayasannissitasÊlassa pÈtimokkhasaÑvarasÊlassa ca ko visesoti? Vuccate–purimesu tÈva tÊsu paccayesu viseso pÈkaÔoyeva, gilÈnapaccaye pana yathÈ vatiÑ katvÈ rukkham|le gopite tassa phalÈnipi rakkhitÈniyeva honti, evameva paccavekkhaÓÈya paccayasannissitasÊle rakkhite tappaÔibaddhaÑ pÈtimokkhasaÑvarasÊlampi nipphannaÑ nÈma hoti. GilÈnapaccayaÑ apaccavekkhitvÈ paribhuÒjantassa sÊlaÑ bhijjamÈnaÑ pÈtimokkhasaÑvarasÊlameva bhijjati, paccayasannissitasÊlaÑ pana pacchÈbhattapurimayÈmÈdÊsu yÈva aruÓuggamanÈ apaccavekkhantasseva bhijjati. PurebhattaÒhi apaccavekkhitvÈpi gilÈnapaccayaÑ paribhuÒjantassa anÈpatti, idametesaÑ nÈnÈkaraÓaÑ.

EvaÑ paccayasannissitasÊlassa visuddhiÑ dassetvÈ teneva pasa~gena sabbÈpi suddhiyo dassetuÑ “catubbidhÈ hi suddhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha sujjhati etÈyÈti suddhi, yathÈdhammaÑ desanÈva suddhi desanÈsuddhi. VuÔÔhÈnassapi cettha desanÈya eva sa~gaho daÔÔhabbo. Chinnam|lÈpattÊnaÑ pana abhikkha tÈpaÔiÒÒÈva desanÈ. AdhiÔÔhÈnavisiÔÔho saÑvarova suddhi saÑvarasuddhi. Dhammena

VinayapiÔaka 420

samena paccayÈnaÑ pariyeÔÔhi eva suddhi pariyeÔÔhisuddhi. Cat|su paccayesu vuttavidhinÈ paccavekkhaÓÈva suddhi paccavekkhaÓasuddhi. Esa tÈva suddhÊsu samÈsanayo. Suddhimantesu sÊlesu desanÈ suddhi etassÈti desanÈsuddhi. Sesesupi eseva nayo. Na puna evaÑ karissÈmÊti ettha evanti saÑvarabhedaÑ sandhÈyÈha. PahÈyÈti vajjetvÈ, akatvÈti attho. DÈtabbaÔÔhena dÈyaÑ, taÑ ÈdiyantÊti dÈyÈdÈ, ananuÒÒÈtesu sabbena sabbaÑ paribhogÈbhÈvato anuÒÒÈtesuyeva ca paribhogasabbhÈvabhÈvato bhikkh|hi paribhuÒjitabbapaccayÈ bhagavato santakÈ. DhammadÈyÈdasuttaÒcettha sÈdhakanti–

“DhammadÈyÈdÈ me bhikkhave bhavatha, mÈ ÈmisadÈyÈdÈ. Atthi me tumhesu anukampÈ, ‘kinti me sÈvakÈ dhammadÈyÈdÈ bhaveyyuÑ, no ÈmisadÈyÈdÈ’ti”1–

EvaÑ pavattaÑ dhammadÈyÈdasuttaÒca ettha etasmiÑ atthe sÈdhakaÑ.

AvÊtarÈgÈnaÑ taÓhÈparavasatÈya2 paccayaparibhoge sÈmibhÈvo natthi, tadabhÈvena vÊtarÈgÈnaÑ tattha sÈmibhÈvo yathÈruci paribhogasabbhÈvato. TathÈ hi te paÔik|lampi appaÔik|lÈkÈrena appaÔik|lampi paÔik|lÈkÈrena tadubhayampi vajjetvÈ ajjhupekkhanÈkÈrena paccaye paribhuÒjanti, dÈyakÈnaÒca manorathaÑ parip|renti. TenÈha “te hi taÓhÈya dÈsabyaÑ atÊtattÈ sÈmino hutvÈ paribhuÒjantÊ”ti. Yo panÈyaÑ sÊlavato paccavekkhitaparibhogo, so iÓaparibhogassa paccanÊkattÈ ÈÓaÓyaparibhogo nÈma hoti. YathÈ hi iÓÈyiko attano ruciyÈ icchitadesaÑ gantuÑ na labhati, evaÑ iÓaparibhogayutto lokato nissarituÑ na labhatÊti tappaÔipakkhattÈ sÊlavato paccavekkhitaparibhogo ÈÓaÓyaparibhogoti vuccati, tasmÈ nippariyÈyato catuparibhogavinimutto visuÑyevÈyaÑ paribhogoti veditabbo. So idha visuÑ na vutto, dÈyajjaparibhogeyeva vÈ sa~gahaÑ gacchatÊti. SÊlavÈpi hi imÈya sikkhÈya samannÈgatattÈ sekkhotveva vuccati. Sabbesanti ariyÈnaÑ puthujjanÈnaÒca. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 15 piÔÔhe. 2. TaÓhÈnaÑ dÈsatÈya (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 421

KathaÑ puthujjanÈnaÑ ime paribhogÈ sambhavantÊti? UpacÈravasena. Yo hi puthujjanassapi sallekhappaÔipattiyaÑ Ôhitassa paccayagedhaÑ pahÈya tattha anupalittena cittena paribhogo, so sÈmiparibhogo viya hoti. SÊlavato pana paccavekkhitaparibhogo dÈyajjaparibhogo viya hoti dÈyakÈnaÑ manorathassa avirÈdhanato. Teneva vuttaÑ “dÈyajjaparibhogeyeva vÈ sa~gahaÑ gacchatÊ”ti. KalyÈÓaputhujjanassa paribhoge vattabbameva natthi tassa sekkhasa~gahato. SekkhasuttaÒhetassa atthassa sÈdhakaÑ.

LajjinÈ saddhiÑ paribhogo nÈma lajjissa santakaÑ gahetvÈ paribhogo. AlajjinÈ saddhinti etthÈpi eseva nayo. Œdito paÔÔhÈya hi alajjÊ nÈma natthÊti iminÈ diÔÔhadiÔÔhesuyeva Èsa~kÈ na kÈtabbÈti dasseti. Attano bhÈrabh|tÈ saddhivihÈrikÈdayo. Sopi nivÈretabboti yo passati, tena nivÈretabbo. YasmÈ alajjÊparibhogo nÈma lajjino vuccati, tasmÈ Èpatti nÈma natthi1 ubhinnampi alajjÊbhÈvato, “alajjÊparibhogo”ti idaÑ nÈmamattameva na labbhatÊti vuttaÑ hoti. “Œpatti pana atthiyevÈti vadantÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ.

Adhammiyoti anesanÈdÊhi uppanno. Dhammiyoti bhikkhÈcariyÈdÊhi uppanno. SaÑghasseva detÊti bhattaÑ aggahetvÈ attanÈ laddhasalÈkaÑyeva deti. Sace pana lajjÊ alajjiÑ paggaÓhÈti -pa- antaradhÈpetÊti ettha kevalaÑ paggaÓhitukÈmatÈya evaÑ kÈtuÑ na vaÔÔati, dhammassa pana sÈsanassa sot|naÒca anuggahatthÈya vaÔÔatÊti veditabbaÑ. Purimanayena “so ÈpattiyÈ kÈretabbo”ti vuttattÈ imassa ÈpattiyevÈti vadanti. UddesaggahaÓÈdinÈ dhammassa paribhogo dhammaparibhogo. DhammÈnuggahena gaÓhantassa ÈpattiyÈ abhÈvepi thero tassa alajjibhÈvaÑyeva sandhÈya “pÈpo kirÈyan”ti-ÈdimÈha. Tassa pana santiketi mahÈrakkhitattherassa santike. 586. RÈjorodhÈdayoti-Èdi “idaÑ gaÓhissÈmÊ”ti cetanÈmattasambavato vuttaÑ. AssatiyÈ dinnanti ettha assatiyÈ dinnaÑ nÈma apariccattaÑ hoti, tasmÈ dasante baddhatahÈpaÓÈdi assatiyÈ dinnaÑ ______________________________________________________________ 1. NatthÊti (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 422

bhikkhunÈ vatthasaÒÒÈya paÔiggahitaÒca, tato neva r|piyaÑ dinnaÑ, nÈpi paÔiggahitaÒca hotÊti ettha ÈpattidesanÈkiccaÑ natthi, taÑ pana dÈyakÈnameva paÔidÈtabbaÑ, tena akappiyavatthunÈ te ce dÈyakÈ sappi-ÈdÊni kiÓitvÈna saÑghassa tassa ca bhikkhuno denti, sabbesaÑ kappatÊ dÈyakÈnaÑyeva santakattÈ. AÔÔhakathÈyaÑ pana puÒÒakÈmehi pariccajitvÈ dinnameva sandhÈya “puÒÒakÈmÈ -pa- r|piye ar|piyasaÒÒÊ r|piyaÑ paÔiggaÓhÈtÊti veditabbo”ti vuttaÑ, tasmÈ pariccajitvÈ dinnaÑ vatthasaÒÒÈya gaÓhatopi nissaggiyameva. Tena yadi te dÈyakÈ no ÈgantvÈ gaÓhanti, dÈyake pucchitvÈ attano atthÈya ce pariccattaÑ, saÑghe nissajjitvÈ Èpatti desetabbÈ. Tava coÄakaÑ passÈhÊti iminÈ gihisantakepi “idaÑ gaÓhathÈ”ti-Èdi-akappiyavohÈrena vidhÈnaÑ bhikkhuno na kappatÊti dÊpeti. EkaparicchedÈnÊti kiriyÈkiriyabhÈvato ekaparicchedÈni. JÈtar|parajatabhÈvo, attuddesikatÈ, kahÈpaÓÈdÊsu aÒÒatarabhÈvoti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

R|piyasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. R|piyasaÑvohÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ

587. R|piyasaÑvohÈrasikkhÈpade jÈtar|pÈdicatubbidhampi nissaggiyavatthu idha r|piyaggahaÓeneva gahitanti Èha “jÈtar|parajataparivattanan”ti. PaÔiggahitaparivattaneti sÈditar|piyassa parivattane, asÈdiyitvÈ vÈ kappiyena gÈhena1 paÔiggahitar|piyaparivattane. 589. Ga-kÈrassa ka-kÈraÑ katvÈ “sÊs|pakan”ti likhitaÑ, padabhÈjane ghanakatanti piÓÉaÑ kataÑ. SatthuvaÓÓoti-ÈdÊsu “satthuvaÓÓo ca kahÈpaÓo ca -pa- ye ca vohÈraÑ gacchantÊ”ti evaÑ sabbattha samuccayo veditabbo. R|piye r|piyasaÒÒÊti sakasantakaÑ vadati. R|piyaÑ cetÈpetÊti parasantakaÑ vadati. “NissaggiyavatthunÈ dukkaÔavatthuÑ vÈ kappiyavatthuÑ vÈ cetÈpentassapi eseva nayo”ti idaÑ kasmÈ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Kammena (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 423

Na hi “r|piye r|piyasaÒÒÊ ar|piyaÑ cetÈpeti, nissaggiyaÑ pÈcittiyan”ti-Èdittiko pÈÄiyaÑ vuttoti Èha “yo hÊ”ti-Èdi. TassÈnulomattÈti etthÈyamadhippÈyo–r|piyasaÑvohÈro nÈma na kevalaÑ r|piyena r|piyaparivattanameva, atha kho “ar|piye r|piyasaÒÒÊ r|piyaÑ cetÈpetÊ”ti vuttattÈ ar|piyena r|piyacetÈpanampi r|piyasaÑvohÈro nÈma hotÊti etasmiÑ1 pakkhepi r|piye sati r|piyasaÑvohÈroyeva hotÊti ayamattho avuttopi viÒÒÈyatÊti. Ar|piyaÑ nÈma dukkaÔavatthukappiyavatth|ni. Ekantena r|piyapakkheti ekena antena r|piyapakkheti ayaÑ attho gahetabbo. “Ekato r|piyapakkhe”ti vÈ pÈÔho veditabbo. “Ekar|piyapakkhe”tipi paÔhanti, tatthÈpi ekato r|piyapakkheti ayamevattho gahetabbo.

KappiyavatthunÈ kappiyavatthuno kayavikkayepi tÈva nissaggiyaÑ hoti dukkaÔavatthunÈ dukkaÔavatthuno kayavikkaye kasmÈ na hotÊti andhakaÔÔhakathÈya adhippÈyo. IdaÑ sikkhÈpadaÑ -pa- ar|piyena ca r|piyacetÈpanaÑ sandhÈya vuttanti sambandho. IdhÈti imasmiÑ r|piyasaÑvohÈrasikkhÈpade. TatthÈti kayavikkayasikkhÈpade. TenevÈti kappiyavatthunÈyeva.

Puna kappiyabhÈvaÑ netuÑ asakkuÓeyyattÈ “mahÈ-akappiyo nÈmÈ”ti vuttaÑ. “Na sakkÈ kenaci upÈyena kappiyo kÈtunti idaÑ paÒcannaÑyeva sahadhammikÈnaÑ antare parivattanaÑ sandhÈya vuttaÑ, gihÊhi pana gahetvÈ attano santakaÑ katvÈ dinnaÑ sabbesaÑ kappatÊ”ti vadanti. “Na sakkÈ kenaci upÈyena kappiyo kÈtun”ti pana iminÈva paÔiggahitar|piyaÑ anissajjitvÈva tena cetÈpitaÑ kappiyabhaÓÉampi saÑghassa nissaÔÔhaÑ paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti siddhaÑ.

Ye pana “paÔiggahitar|piyaÑ anissajjitvÈpi tena parivattitaÑ kappiyabhaÓÉaÑ saÑghassa nissaÔÔhaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti, tesaÑ “na sakkÈ kenaci upÈyena kappiyo kÈtun”ti idaÑ na yujjati. Te panettha evaÑ vadanti “yasmÈ nissajjitabbavatthuÑ anissajjitvÈva upar|pari aÒÒaÑ aÒÒaÑyeva kataÑ, tasmÈ paricchedÈbhÈvato idha nissajjituÑ avatvÈ ‘na sakkÈ kenaci upÈyena kappiyo kÈtun’ti vuttaÑ, paricchedÈbhÈvatoyeva ‘m|le ______________________________________________________________ 1. EkasmiÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 424

m|lasÈmikÈnaÑ, patte ca pattasÈmikÈnaÑ dinne kappiyo hotÊ’ti ca na vuttan”ti. Yadi paÔiggahitar|piyaÑ anissajjitvÈ cetÈpitaÑ kappiyabhaÓÉampi saÑghassa nissaÔÔhaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔati, evaÑ sante idhÈpi avasÈnavatthuÑ gahetvÈ saÑghassa nissaÔÔhaÑ kasmÈ na vaÔÔati, “yo pana r|piyaÑ uggaÓhitvÈ -pa- patte ca pattasÈmikÈnaÑ dinne kappiyo hotÊ”ti iminÈpi paÔiggahitar|piyaÑ anissajjitvÈ cetÈpitaÑ kappiyabhaÓÉampi saÑghassa nissaÔÔhaÑ paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti siddhaÑ. Yadi taÑ nissaÔÔhaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔeyya, “m|le m|lasÈmikÈnaÑ, patte ca pattasÈmikÈnaÑ dinne kappiyo hotÊ”ti na vadeyya. Apare panettha evaÑ vadanti “yadi saÑghassa nissaÔÔhaÑ hoti, r|piyapaÔiggÈhakassa na vaÔÔati, tasmÈ tassapi yathÈ vaÔÔati, tathÈ dassanatthaÑ ‘m|le m|lasÈmikÈnan’ti-Èdi vuttan”ti.

DutiyapattasadisoyevÈti iminÈ paÒcannampi sahadhammikÈnaÑ na kappatÊti dasseti. Tattha kÈraÓamÈha “m|lassa sampaÔicchitattÈ”ti. Atha m|lassa sampaÔicchitattÈ r|piyapaÔiggÈhakassa tÈva akappiyo hotu, sesÈnaÑ pana kasmÈ na kappatÊti maÒÒamÈno pucchati “kasmÈ sesÈnaÑ na kappatÊ”ti. KÈraÓamÈha “m|lassa anissaÔÔhattÈ”ti. Pattassa kappiyabhÈvepi sampaÔicchitam|lassa nissajjitabbassa anissaÔÔhattÈ tena gahitapatto sesÈnampi na kappati. Yadi hi tena sampaÔicchitam|laÑ saÑghamajjhe nissaÔÔhaÑ siyÈ, tena kappiyena kammena ÈrÈmikÈdÊhi gahetvÈ dinnapatto r|piyapaÔiggÈhakaÑ ÔhapetvÈ sesÈnaÑ vaÔÔati. Apare pana “m|laÑ sampaÔicchitvÈ gahitapattopi yadi saÑghassa nissaÔÔho, sesÈnaÑ kappatÊ”ti vadanti. EvaÑ sante “m|lassa anissaÔÔhattÈ”ti na vattabbaÑ, “saÑghassa anissaÔÔhattÈ”ti evameva vattabbaÑ.

DubbicÈritattÈti iminÈ r|piyasaÑvohÈro anena katothi dasseti. AÒÒesaÑ pana vaÔÔatÊti yasmÈnena r|piyasaÑvohÈramatthameva kataÑ, na m|laÑ sampaÔicchitaÑ, tasmÈ vinayakammavasena saÑghassa nissaÔÔhakÈlato paÔÔhÈya aÒÒesaÑ vaÔÔati. ImasmiÑyeva ca atthe pamÈÓaÑ dassento “mahÈsumattherassa kirÈ”ti-ÈdimÈha. Apare pana “dubbicÈritattÈti iminÈ kevalaÑ gihisantakabhÈvena Ôhite dubbicÈritamattaÑ vuttaÑ, na r|piyasaÑvohÈrÈpajjanaÑ, tasmÈ r|piyasaÑvohÈrÈbhÈvato so patto nissajjituÑ na sakkÈti tassa na kappati, anissaÔÔhopi

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 425

aÒÒesaÑ kappati. AnissaÔÔhasseva ca aÒÒesaÑ kappiyabhÈvadassanatthaÑ ‘mahÈsumattherassa kirÈ’ti-Èdivatth|ni udÈhaÔÈni. SaÑghassa nissajjÊti idaÒca aÒÒesaÑ kappiyattÈ kevalaÑ saÑghassa pariccattabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, na pana vinayakammavasena saÑghassa nissaÔÔhabhÈvaÑ. Imassa ca atthassa sappissa p|retvÈti idaÑ vacanaÑ sÈdhakan”ti vadanti. 591. R|piyapaÔiggahaÓar|piyasaÑvohÈresu yena ekekameva kataÑ, tena tattha tattha vuttanayeneva nissajjitabbaÑ. Yena pana paÔiggahitar|piyeneva saÑvohÈro kato, tena kathaÑ nissajjitabbanti? NayidaÑ dukkaraÑ, “ahaÑ bhante nÈnappakÈrakaÑ r|piyasaÑvohÈraÑ samÈpajjin”ti evameva nissajjitabbaÑ. “ImasmiÑ sikkhÈpadepi ‘ar|piye r|piyasaÒÒÊ, Èpatti dukkaÔassÈ’ti-Èdittikassa avasÈnapade anÈpattiyÈ vuttattÈ kappiyavatthuvaseneva idaÑ tikaÑ vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “ar|piyaggahaÓena kappiyavatthudukkaÔavatth|naÑ sa~gahoti purimapadadvayaÑ kappiyavatthudukkaÔavatth|naÑ vasena vuttaÑ, avasÈnapadameva kappiyavatthuvasena vuttan”ti vadanti, taÑ na yujjati anÈpattimissite1 avasÈnattike saÒÒÈnÈnattaÑ ÔhapetvÈ vatthunÈnattassa abhÈvato. DukkaÔavatthunÈ pana dukkaÔavatthuno cetÈpanaÑ neva idha, na tattha pÈÄiyaÑ vuttanti vacanamettha sÈdhakaÑ. YaÑ attano dhanena parivattati, tassa vÈ dhanassa vÈ r|piyabhÈvo ceva, parivattanaÒcÈti imÈnettha dve a~gÈni.

R|piyasaÑvohÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. KayavikkayasikkhÈpadavaÓÓanÈ

593. KayavikkayasikkhÈpade pÈÄiyaÑ jÈnÈhÊti ettha upadhÈrehÊti attho, suÔÔhu upadhÈretvÈ gaÓha, idaÑ na manÈpanti puna dÈtuÑ na sakkhissasÊti adhippÈyo. 594-595. Kayanti parabhaÓÉassa gahaÓaÑ. Vikkayanti attano bhaÓÉassa dÈnaÑ. TenÈha “iminÈ imaÑ dehÊ”ti-Èdi. YasmÈ kayitaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. AnÈpattimissake (SyÈ)

VinayapiÔaka 426

parassa hatthato gahitaÑ vuccati, vikkÊtaÒca parassa hatthe dinnaÑ, tasmÈ “kayitaÒca hoti parabhaÓÉaÑ attano hatthagataÑ karontena, vikkÊtaÒca attano bhaÓÉaÑ parahatthagataÑ karontenÈ”ti vuttaÑ. Yadi evaÑ pÈÄiyaÑ parato “kayitaÒca hoti vikkayitaÒcÈ”ti vatvÈ “attano bhaÓÉaÑ parahatthagataÑ parabhaÓÉaÑ attano hatthagatan”ti kasmÈ vuttanti Èha “iminÈ imanti ÈdivacanÈnur|pato panÈ”ti-Èdi. IminÈti hi sakasantakaÑ vuttaÑ. Tadanur|pato pÈÄiyaÑ paÔhamaÑ attano bhaÓÉaÑ dassitaÑ, na kayavikkayapadÈnur|pato. TaÒhÊ viparÊtato parasantakaggahaÓaÑ purakkhatvÈ ÔhitaÑ.

KÈmaÑ sesaÒÈtakepi “imaÑ dehÊ”ti vadato viÒÒatti na hoti, saddhÈdeyyavinipÈtanassapi pana abhÈvaÑ dassetukÈmo “mÈtaraÑ pana pitaraÑ vÈ”ti Èha. ViÒÒatti na hotÊti idaÑ visuÑ viÒÒÈpanaÑ sandhÈya vuttaÑ. AÒÒaÑ kiÒci avatvÈ evaÑ vadanto aÒÒÈtakaÑ viÒÒÈpeti nÈmÈti Èha “aÒÒÈtakaÑ ‘imaÑ dehÊ’ti vadato viÒÒattÊ”ti. AÒÒaÑ kiÒci avatvÈ “imaÑ gaÓhÈhÊ”ti dinnaÑ aÒÒÈtakassa dinnaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ “saddhÈdeyyavinipÈtanan”ti. Tisso Èpattiyoti aÒÒÈtakaviÒÒatti saddhÈdeyyavinipÈtana kayavikkayÈpattisa~khÈtÈ tisso Èpattiyo.

ImaÑ nÈma karohÊti vadati, vaÔÔatÊti ettha bhuttosi, idÈni kasmÈ na karosÊti vattumpi vaÔÔati. “NissaggiyaÑ pÈcittiyan”ti kiÒcÈpi satiyeva nissaggiyavatthumhi pÈcittiyaÑ vuttaÑ, asatipi pana tasmiÑ pÈcittiyanti idaÑ aÔÔhakathÈpamÈÓena gahetabbanti dassetuÑ “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Paribhutteti sappi-ÈdiÑ sandhÈya vuttaÑ. YaÑ attano dhanena parivatteti, yena ca parivatteti, tesaÑ kappiyavatthutÈ, asahadhammikatÈ, kayavikkayÈpajjanaÒcÈti imÈnettha tÊÓi anÈgÈni.

KayavikkayasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhito kosiyavaggo dutiyo.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 427

3. Pattavagga

1. PattasikkhÈpadavaÓÓanÈ

598-602. Pattavaggassa paÔhame bhaÓÉanti vikketabbabhaÓÉaÑ. YasmÈ vaÓÓa-saddo saÓÔhÈnajÈtir|pÈyatanakÈraÓapamÈÓaguÓapasaÑsÈdÊsu dissati. “MahantaÑ sapparÈjavaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti-ÈdÊsu1 hi saÓÔhÈnaÑ vuccati. “BrÈhmaÓova seÔÔho vaÓÓo, hÊno aÒÒo vaÓÓo”ti-ÈdÊsu2 jÈti. “ParamÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgato”ti-ÈdÊsu3 r|pÈyatanaÑ.

“Na harÈmi na bhaÒjÈmi, ÈrÈ si~ghÈmi vÈrijaÑ. Atha kena nu vaÓÓena, gandhatthenoti vuccatÊ”ti4–

ÈdÊsu kÈraÓaÑ. “Tayo pattassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu5 pamÈÓaÑ. “KadÈ saÒÒuÄhÈ pana te gahapati ime samaÓassa gotamassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu6 guÓo. “VaÓÓÈrahassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti-ÈdÊsu7 pasaÑsÈ. TasmÈ vuttaÑ “tayo pattassa vaÓÓÈti tÊÓi pattassa pamÈÓÈnÊ”ti.

AÉÉhaterasapalÈ hotÊti ettha “mÈsÈnaÑ aÉÉhaterasapalÈni gaÓhÈtÊ”ti vadanti. “MagadhanÈÄi nÈma chapasatÈ nÈÄÊ”ti keci. “AÔÔhapasatÈ”ti apare. Tattha purimÈnaÑ matena tipasatÈya nÈÄiyÈ dve nÈÄiyo ekÈ magadhanÈÄi hoti, pacchimÈnaÑ catupasatÈya nÈÄiyÈ dve nÈÄiyo ekÈ magadhanÈÄi. ŒcariyadhammapÈlattherena pana “pakatiyÈ catumuÔÔhikaÑ kuÉuvaÑ, catukuÉuvaÑ nÈÄikaÑ, tÈya nÈÄiyÈ soÄasa nÈÄiyo doÓaÑ, taÑ pana magadhanÈÄiyÈ dvÈdasa nÈÄiyo hontÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ tena nayena “magadhanÈÄi nÈma paÒca kuÉuvÈni ekaÒca muÔÔhiÑ ekÈya muÔÔhiyÈ tatiyaÒca bhÈgaÑ gaÓhÈtÊ”ti veditabbaÑ.

SabbasambhÈrasa~khatoti jÊrakÈdisabbasambhÈrehi sa~khato. Œlopassa Èlopassa anur|panti ettha “byaÒjanassa mattÈ nÈma odanacatuttho bhÈgo”ti brahmÈyusuttassa aÔÔhakathÈyaÑ8 vuttattÈ Èlopassa catutthabhÈgappamÈÓaÑ byaÒjanaÑ Èlopassa anur|panti gahetabbaÑ. Idha pana ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 107 piÔÔhe. 2. Ma 2. 355 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 106 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 206; Khu 5. 152 piÔÔhesu. 5. Vi 1. 353 piÔÔhe. 6. Ma 2. 49 piÔÔhe. 7. AÑ 1. 309 piÔÔhe. 8. Ma-®Ôha 3. 268 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 428

s|passeva odanacatutthabhÈgappamÈÓataÑ dassetvÈ etassa lakkhaÓe dassite itarassapi dassitameva hotÊti byaÒjanassa tathÈ visesetvÈ pamÈÓaÑ na dassitaÑ.

MagadhanÈÄiyÈ upaÉÉhappamÈÓo idha patthoti Èha “patthodananti magadhanÈÄiyÈ upaÉÉhanÈÄikodanan”ti. IminÈ ca “patthadvayaÑ magadhanÈÄÊ”ti dassitaÑ hoti. Pattho ca “catupalo kuÉugo, catukuÉuvo pattho”ti iminÈ lokiyavohÈrena veditabbo. BhÈjanaparibhogenÈti udakÈharaÓÈdinÈ bhÈjanaparibhogena. 607. Dhoteti paribhogÈvasÈnadassanatthaÑ vuttaÑ, na pana dhoteyeva dukkaÔaÑ Èpajjati tato puretaraÑ paribhogakÈleyeva Èpajjanato. 608. PaÒcahi dvÊhÊti idaÑ “ettÈvatÈ kÈÄavaÓÓatÈ sampajjatÊ”ti dassanatthaÑ vuttaÑ. “Yadi pana ekenapi pÈkena kÈÄavaÓÓo hoti, adhiÔÔhÈnupagoyevÈ”ti vadanti. HatthÈnÈgatassapi adhiÔÔhÈtabbabhÈva dassanatthaÑ “yadi hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. IminÈ ca d|re Ôhitampi adhiÔÔhÈtuÑ vikappetuÒca labhati, ÔhapitaÔÔhÈnasallakkhaÓaÒca na pamÈÓanti veditabbaÑ. SutvÈ vÈti pattakÈrakena pesitabhikkhunÈ anÈÓatto kevalaÑ tassa kathentassa vacanamattaÑ sutvÈ. Na pamÈÓanti tena apesitattÈ. SÈmantavihÈreti idaÑ upacÈramattaÑ, tato d|re Ôhitampi adhiÔÔhÈtuÑ vaÔÔatiyeva. ®hapitaÔÔhÈnaÑ sallakkhetvÈti idampi upacÈramattaÑ, pattasallakkhaÓamevettha pamÈÓaÑ. Patte vÈ chiddaÑ hotÊti mukhavaÔÔito heÔÔhÈ dva~gulamattokÈsato paÔÔhÈya yattha katthaci chiddaÑ hoti. Sesamettha paÔhamakathine vuttanayameva.

PattasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. �napaÒcabandhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ

610. DutiyasikkhÈpade hattesu piÓÉÈya caratÊti pÈÄipadassa hatthesu labhitabbapiÓÉatthÈya caratÊti attho veditabbo.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 429

612-613. “Tassa so apattoti vacanato so patto adhiÔÔhÈnampi vijahati apattattÈ. ApattabhÈvatoyeva hi ‘paÒcabandhanaÑ pattaÑ cetÈpetÊ’ti pÈÄiyaÑ na vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “apattoti idaÑ ‘aÒÒaÑ pattaÑ viÒÒÈpetuÑ vaÔÔatÊ’ti dassanatthaÑ vuttaÑ, so pana patto adhiÔÔhÈnaÑ na vijahatÊ”ti vadanti, taÑ yuttaÑ viya dissati “yassa paÒca ekÈyeva vÈ dasa~gulÈ, so baddhopi abaddhopi apattoyevÈ”ti vakkhamÈnattÈ. Na hi mukhavaÔÔiyÈ paÒcasu ÔhÈnesu dva~gulamattÈhi rÈjÊhi adhiÔÔhÈnaÑ vijahatÊti sakkÈ vattuÑ, ekÈya pana rÈjiyÈ dasa~gulÈya sace tattha vuttappamÈÓo chiddo paÒÒÈyati, chiddeneva adhiÔÔhÈnavijahanaÑ siyÈti yuttaÑ vattuÑ. BandhanokÈse sati asati vÈ bandhanavirahito patto abandhanoti vutto, bandhanokÈsavirahitoyeva pana abandhanokÈsoti vutto.

Tipusuttakena vÈ bandhitvÈti ettha “bandhitabbo”ti pÈÔho gahetabbo. PurÈÓapotthakepi hi ayameva pÈÔho dissati. Suddhehi -pa- na vaÔÔatÊti idaÑ uÓhabhojane pakkhitte vilÊyamÈnattÈ vuttaÑ. PhÈÓitaÑ jhÈpetvÈ pÈsÈÓacuÓÓena bandhituÑ vaÔÔatÊti pÈsÈÓacuÓÓena saddhiÑ phÈÓitaÑ pacitvÈ tathÈpakkena pÈsÈÓacuÓÓena bandhituÑ vaÔÔati. 615. AnukampÈya na gaÓhantassa dukkaÔanti vuttattÈ yassa so patto na ruccati, tassapi agaÓhantassa anÈpatti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ “sace therassa patto na ruccati, appicchatÈya vÈ na gaÓhÈti, vaÔÔatÊ”ti. Pattapariyantoti pariyantapatto, avasÈnapattoti attho. “SaÑghamajjhe pattaÑ gÈhÈpentena alajjiÑ agÈhÈpetuÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti. “AnujÈnÈmi bhikkhave ÈdhÈrakanti2 vuttattÈ pÊÔhÈdÊsu yattha katthaci ÈdhÈraÑ ÔhapetvÈ tattha pattaÑ ÔhapetuÑ vaÔÔati ÈdhÈraÔhapanokÈsassa aniyamitattÈ”ti vadanti. AparibhogenÈti ayuttaparibhogena. 616. PÈÄiyaÑ “abandhanena pattena abandhanaÑ pattaÑ. EkabandhanaÑ pattaÑ. DvibandhanaÑ pattaÑ. TibandhanaÑ. CatubandhanaÑ. AbandhanokÈsaÑ. Eka. Dvi. ti. CatubandhanokÈsaÑ pattaÑ cetÈpetÊ”ti evaÑ ekekena pattena dasadhÈ dasavidhaÑ pattaÑ ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 180 piÔÔhe. 2. Vi 4. 249 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 430

cetÈpanavasena ekanissaggiyapÈcittiyasataÑ vuttaÑ. ImasmiÑ sikkhÈpade pamÈÓayuttaÑ aggahitakÈÄavaÓÓampi pattaÑ viÒÒÈpentassa ÈpattiyevÈti daÔÔhabbaÑ. AdhiÔÔhÈnupagapattassa |napaÒcabandhanatÈ, attuddesikatÈ, akataviÒÒatti, tÈya ca paÔilÈbhoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

�napaÒcabandhanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. BhesajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ

622. TatiyasikkhÈpade yesaÑ maÑsaÑ kappatÊti idaÑ nissaggiyavatthudassanatthaÑ vuttaÑ, na pana yesaÑ maÑsaÑ na kappati, tesaÑ sappi-ÈdÊni na kappantÊti dassanatthaÑ. ManussakhÊrÈdÊnipi hi no na kappanti, kuto sasassa sappÊti Èha “yesaÒhi khÊraÑ atthi, sappipi tesaÑ atthiyevÈ”ti. “IdaÒca yebhuyyena vuttan”ti vadanti. UggahitakaÑ katvÈ nikkhittanti appaÔiggahitaÑ sayameva gahetvÈ nikkhittaÑ. SayaÑkataÑ nirÈmisameva vaÔÔatÊti tadahupurebhattameva sandhÈya vuttaÑ. Atha sayaÑkataÑ nirÈmisaÑ bhuÒjantassa kasmÈ sÈmaÑpÈko na hotÊti Èha “navanÊtaÑ tÈpentassa hi sÈmaÑpÈko na hotÊ”ti. SavatthukapaÔiggahitassa vatthugatikattÈ Èha “savatthukassa paÔiggahitattÈ”ti. PacchÈbhattaÑ paÔiggahitehÊti pacchÈbhattaÑ paÔiggahitakhÊradadhÊhi. Purebhattampi ca uggahitakehi kataÑ abbhaÒjanÈdÊsu upanetabbanti sambandho. UbhayesampÊti pacchÈbhattaÑ paÔiggahitakhÊradadhÊhi ca purebhattaÑ uggahitakehi ca katÈnaÑ. Eseva nayoti nissaggiyaÑ hotÊti attho. AkappiyamaÑsasappimhÊti akappiyamaÑsasattÈnaÑ sappimhi. KÈraÓapatir|pakaÑ vatvÈti sajÈtiyÈnaÑ sappibhÈvatoti kÈraÓapatir|pakaÑ vatvÈ.

Sappinayeneva veditabbanti nirÈmisameva sattÈhaÑ vaÔÔatÊti attho. EtthÈti navanÊte. DhotaÑ vaÔÔatÊti1 adhotaÑ ce, savatthukapaÔiggahitaÑ hoti, tasmÈ dhotaÑ paÔiggahetvÈ sattÈhaÑ nikkhipituÑ vaÔÔatÊti therÈnaÑ adhippÈyo. Takkato uddhaÔamattameva khÈdiÑs|ti ettha takkato uddhaÔamattaÑ adhotampi paÔiggahetvÈ paribhuÒjantÈ dhovitvÈ ______________________________________________________________ 1. VaÔÔissatÊti (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 431

pacitvÈ vÈ paribhuÒjiÑs|ti evamattho gahetabbo. Therassa hi dadhiguÄikÈdisahitampi paÔiggahitaÑ pacchÈ dhovitvÈ pacitvÈ vÈ paribhuÒjantassa savatthukapaÔiggahaÓe doso natthÊti adhippÈyo, teneva therassa adhippÈyaÑ dassentena “tasmÈ navanÊtaÑ paribhuÒjantena -pa- ayamettha adhippÈyo”ti vuttaÑ. Keci pana “takkato uddhaÔamattameva khÈdiÑs|”ti vacanassa adhippÈyaÑ ajÈnantÈ “takkato uddhaÔamattaÑ adhotampi dadhiguÄikÈdisahitaÑ vikÈlepi paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊ”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. Na hi dadhiguÄikÈdi-Èmisena saÑsaÔÔharasaÑ navanÊtaÑ paribhuÒjituÑ vaÔÔatÊti sakkÈ vattuÑ. NavanÊtaÑ paribhuÒjantenÈti adhovitvÈ paÔiggahitanavanÊtaÑ paribhuÒjantena. Dadhi eva dadhigataÑ yathÈ “g|thagataÑ muttagatan”ti1. KhayaÑ gamissatÊti vacanato khÊraÑ pakkhipitvÈ pakkasappi-Èdipi vikÈle kappatÊti veditabbaÑ. KukkuccÈyanti kukkuccakÈti iminÈ attanÈpi tattha kukkuccasabbhÈvaÑ dÊpeti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ2 “nibbaÔÔitasappi vÈ navanÊtaÑ vÈ pacituÑ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. TÈni paÔiggahetvÈti tÈni khÊradadhÊni paÔiggahetvÈ.

PaÔiggahetvÈ ÔhapitabhesajjehÊti paÔiggahetvÈ ÔhapitayÈvajÊvikabhesajjehi. Vuttanayena yathÈ taÓÉulÈdÊni na paccanti, tathÈ lajjÊyeva sampÈdetvÈ detÊti lajjÊsÈmaÓeraggahaÓaÑ, apica alajjinÈ ajjhoharitabbaÑ yaÑkiÒci abhisa~kharÈpetuÑ na vaÔÔati, tasmÈpi evamÈha. Tile paÔiggahetvÈ katatelanti attanÈ bhajjanÈdÊni akatvÈ gahitatelaÑ. Teneva “sÈmisampi vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. NibbaÔÔitattÈti yÈvakÈlikavatthuto vivecitattÈ. UbhayampÊti attanÈ ca parena ca kataÑ. YÈva aruÓassa uggamanÈ tiÔÔhati, nissaggiyanti sattamadivase katatelaÑ sace yÈva aruÓuggamanÈ tiÔÔhati, nissaggiyaÑ. 623. Acchavasanti dukkaÔavatthuno vasÈya anuÒÒÈtattÈ taÑsadisÈnaÑ dukkaÔavatth|naÑyeva akappiyamaÑsasattÈnaÑ vasÈ anuÒÒÈtÈ, na thullaccayavatth|naÑ manussÈnaÑ vasÈti Èha “ÔhapetvÈ manussavasan”ti. SaÑsaÔÔhanti parissÈvitaÑ. “KÈle paÔiggahitaÑ vikÈle anupasampannenapi nippakkaÑ saÑsaÔÔhaÒca paribhuÒjantassa dvepi dukkaÔÈni hontiyevÈ”ti vadanti. YasmÈ khÊradadhi-ÈdÊni pakkhipitvÈ telaÑ pacanti, tasmÈ kasaÔaÑ na vaÔÔati, ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 87 piÔÔhe. 2. Ka~khÈ-®Ôha 181 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 432

telameva vaÔÔati. Tena vuttaÑ “pakkatelakasaÔe viya kukkuccÈyatÊ”ti. “Sace vasÈya saddhiÑ pakkattÈ na vaÔÔati, idaÑ kasmÈ vaÔÔatÊ”ti pucchantÈ “bhante”ti-ÈdimÈhaÑsu. EtaÑ vaÔÔatÊti nanu etaÑ dadhiguÄikÈdÊhi pakkaÑ navanÊtaÑ vaÔÔatÊti attho.

“MadhukarÊhi nÈma madhumakkhikÈhÊti ayaÑ khuddakamakkhikÈnaÑ bhamaramakkhikÈnaÒca sÈmaÒÒaniddeso”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “daÓÉakesu madhukarÈ madhukarÊ makkhikÈ nÈmÈ”ti vatvÈ “tÈhi madhukarÊ ÈdÊhi tÊhi makkhikÈhi kataÑ madhu nÈmÈ”ti vadanti. BhamaramakkhikÈhÊti mahÈbhamaramakkhikÈhi. Silesasadisanti ghanapakkaÑ vuttaÑ. Itaranti tanukamadhu. MadhupaÔalanti madhurahitaÑ kevalaÑ madhupaÔalaÑ. “Sace madhusahitaÑ paÔalaÑ paÔiggahetvÈ nikkhipanti, paÔalassa bhÈjanaÔÔhÈniyattÈ madhuno vasena sattÈhÈtikkame nissaggiyaÑ hotÊ”ti vadanti, “madhumakkhitaÑ pana madhugatikamevÈ”ti iminÈ taÑ na sameti.

“PhÈÓitaÑ nÈma ucchumhÈ nibbattan”ti pÈÄiyaÑ avisesena vuttattÈ aÔÔhakathÈyaÒca “ucchurasaÑ upÈdÈya -pa- avatthukÈ ucchuvikati ‘phÈÓitan’ti veditabbÈ”ti vacanato ucchurasopi nikkasaÔo sattÈhakÈlikoti veditabbo. Kenaci pana “madhumhi cattÈro kÈlikÈ yathÈsambhavaÑ yojetabbÈ, ucchumhi cÈ”ti vatvÈ “samakkhikaÓÉaseÄakaÑ yÈvakÈlikaÑ, aneÄakaÑ udakasambhinnaÑ yÈmakÈlikaÑ, asambhinnaÑ sattÈhakÈlikaÑ, madhusitthaÑ parisuddhaÑ yÈvajÊvikaÑ, tathÈ ucchu vÈ raso vÈ sakasaÔo yÈvakÈliko, nikkasaÔo udakasambhinno yÈmakÈliko, asambhinno sattÈhakÈliko, suddhakasaÔaÑ yÈvajÊvikan”ti ca vatvÈ uttaripi bahudhÈ papaÒcitaÑ. Tattha “udakasambhinnaÑ madhu vÈ ucchuraso vÈ udakasambhinno yÈmakÈliko”ti idaÑ neva pÈÄiyaÑ, na aÔÔhakathÈyaÑ dissati. “YÈvakÈlikaÑ samÈnaÑ garutarampi muddikÈjÈtirasaÑ attanÈ saÑsaÔÔhaÑ lahukaÑ yÈmakÈlikabhÈvaÑ upanentaÑ udakaÑ lahutaraÑ sattÈhakÈlikaÑ attanÈ saÑsaÔÔhaÑ garutaraÑ yÈmakÈlikabhÈvaÑ upanetÊ”ti ettha kÈraÓaÑ soyeva pucchitabbo, sabbattha pÈÄiyaÑ aÔÔhakathÈyaÒca udakasambhedena garutarassapi lahubhÈvopagamanaÑyeva dassitaÑ. PÈÄiyampi hi “anujÈnÈmi bhikkhave gilÈnassa guÄaÑ, agilÈnassa guÄodakan”ti1 ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 320 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 433

vadantena agilÈnena paribhuÒjituÑ ayuttopi guÄo udakasambhinno agilÈnassapi vaÔÔatÊti anuÒÒÈto.

Yampi ca “ucchu ce yÈvakÈliko, ucchuraso ce yÈmakÈliko, phÈÓitaÑ ce sattÈhakÈlikaÑ, taco ce yÈvajÊviko”ti aÔÔhakathÈvacanaÑ dassetvÈ “ucchuraso udakasambhinno yÈmakÈliko”ti aÒÒena kenaci vuttaÑ, tampi tathÈvidhassa aÔÔhakathÈvacanassa imissÈ samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya abhÈvato na sÈrato paccetabbaÑ. Tatoyeva ca “ucchuraso udakena sambhinnopi asambhinnopi sattÈhakÈlikoyevÈ”ti keci ÈcariyÈ vadanti. Bhesajjakkhandhake ca “anujÈnÈmi bhikkhave ucchurasan”ti1 ettha tÊsupi gaÓÔhipadesu avisesena vuttaÑ “ucchuraso sattÈhakÈliko”ti.

SayaÑkataÑ nirÈmisameva vaÔÔatÊti ettha aparissÈvitaÑ paÔiggahitampi karaÓa samaye parissÈvetvÈ kasaÔaÑ apanetvÈva attanÈ katanti gahetabbaÑ. JhÈma-ucchuphÈÓitanti agginÈ daÉÉhe ucchukhette jhÈma-ucchunÈ kataphÈÓitaÑ. KoÔÔita-ucchuphÈÓitanti khuddÈnukhuddakaÑ chinditvÈ koÔÔetvÈ nippÊÄetvÈ pakkaÑ yebhuyyena ca sakasaÔaÑ phÈÓitaÑ. TÈdisassa ca kasaÔassa abbohÈrikattÈ “taÑ yuttan”ti vuttaÑ. SÊtudakena katanti madhukapupphÈni sÊtodake pakkhipitvÈ madditvÈ puppharase udakagate sati taÑ udakaÑ gahetvÈ pacitvÈ kataphÈÓitaÑ. KhÊraÑ pakkhipitvÈ kataÑ madhukaphÈÓitaÑ yÈvakÈlikanti ettha khÊraÑ pakkhipitvÈ pakkatelaÑ kasmÈ vikÈle vaÔÔatÊti ce? Tele pakkhittakhÊraÑ telameva hoti, aÒÒaÑ pana khÊraÑ pakkhipitvÈ kataÑ khÊrabhÈvaÑ gaÓhÈtÊti idamettha kÈraÓaÑ. Yadi evaÑ khaÓÉasakkharampi khÊraÑ pakkhipitvÈ karonti, taÑ kasmÈ vaÔÔatÊti Èha “khaÓÉasakkharaÑ panÈ”ti-Èdi. Tattha khÊrajallikanti khÊrapheÓaÑ.

BhesajjodissaÑ dassentena “sattavidhaÑ hi odissaÑ nÈmÈ”ti-ÈdinÈ itarÈnipi atthuddhÈravasena vuttÈni. VikaÔÈnÊti apakatibhesajjattÈ2 vikaÔÈni, vir|pÈnÊti attho. DukkaÔavatth|nampi akappiyamaÑsÈnaÑ vasÈya anuÒÒÈtattÈ “vasodissan”ti vuttaÑ. OÄÈrikÈnampi ÈhÈratthaÑ pharituÑ samatthÈnaÑ sappi-ÈdÊnaÑ bhesajjanÈmena anuÒÒÈtattÈ “bhesajjodissan”ti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 344 piÔÔhe. 2. ApakatibhojanatthÈ (SyÈ, Ka) VimativinodanÊÔÊkÈyaÑ pana

passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 434

vuttaÑ. “PacchÈbhattato paÔÔhÈya sati paccayeti vuttattÈ paÔiggahitabhesajjÈni dutiyadivasato paÔÔhÈya purebhattampi sati paccaye paribhuÒjitabbÈni, na ÈhÈratthaÑ bhesajjatthÈya paÔiggahitattÈ”ti vadanti. 624. DvÈravÈtapÈnakavÈÔes|ti mahÈdvÈrassa vÈtapÈnÈnaÒca kavÈÔaphalakesu. KasÈve pakkhittÈni tÈni attano sabhÈvaÑ pariccajanti, tasmÈ “makkhetabbÈnÊ”ti vuttaÑ, ghuÓapÈÓakÈdiparihÈratthaÑ makkhetabbÈnÊti attho. AdhiÔÔhetÊti “idÈni mayhaÑ ajjhoharaÓÊyaÑ na bhavissati, bÈhiraparibhogatthÈya gamissatÊ”ti cittaÑ uppÈdetÊti attho. TenevÈha “sappiÒca telaÒca vasaÒca muddhani telaÑ vÈ abbhaÒjanaÑ vÈ”ti-Èdi. “EvaÑ adhiÔÔhitaÒca paÔiggahaÓaÑ vijahatÊ”ti vadanti. 625. Sace dvinnaÑ santakaÑ ekena paÔiggahitaÑ avibhattaÑ hoti, paribhuÒjituÑ pana na vaÔÔatÊti ettha majjhe pÈÔho parihÊno, evaÑ panettha pÈÔho veditabbo “sace dvinnaÑ santakaÑ ekena paÔiggahitaÑ avibhattaÑ hoti, sattÈhÈtikkame dvinnampi anÈpatti, paribhuÒjituÑ pana na vaÔÔatÊ”ti. AÒÒathÈ pana saddappayogopi na sa~gacchati. GaÓÔhipadepi ca ayameva pÈÔho dassito. Tattha dvinnampi anÈpattÊti yathÈ aÒÒassa santakaÑ ekena paÔiggahitaÑ sattÈhÈtikkamena1 nissaggiyaÑ na hoti parasantakabhÈvato, evamidampi avibhattattÈ ubhayasÈdhÈraÓampi avinibbhogabhÈvato nissaggiyaÑ na hotÊti adhippÈyo. ParibhuÒjituÑ pana na vaÔÔatÊti bhikkhunÈ paÔiggahitattÈ sattÈhÈtikkame yassa kassaci bhikkhuno paribhuÒjituÑ na vaÔÔati paÔiggahitasappi-ÈdÊnaÑ paribhogassa sattÈheneva paricchinnattÈ. “TÈni paÔiggahetvÈ sattÈhaparamaÑ sannidhikÈrakaÑ paribhuÒjitabbÈnÊ”ti hi vuttaÑ. GaÓÔhipadesu pana tÊsupi idha pÈÔhassa parihÊnabhÈvaÑ asallakkhetvÈ “paribhuÒjituÑ pana na vaÔÔatÊti idaÑ antosattÈhe paribhogaÑ sandhÈya vuttanti saÒÒÈya vissÈsaggÈhÈbhÈvato paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊ”ti evamattho vutto, so na gahetabbo.

Œvuso imaÑ telaÑ sattÈhamattaÑ paribhuÒja tvanti iminÈ yena paÔiggahitaÑ, tena antosattÈheyeva parassa vissajjitabhÈvaÑ dasseti. Kassa ÈpattÊti paÔhamaÑ tÈva ubhinnaÑ sÈdhÈraÓattÈ anÈpatti vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. SattÈhÈtikkamepi (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 435

IdÈni pana ekena itarassa vissaÔÔhabhÈvato ubhayasÈdhÈraÓatÈ natthÊti vibhattasadisaÑ hutvÈ ÔhitaÑ, tasmÈ ettha paÔiggahitassa sattÈhÈtikkame ekassa ÈpattiyÈ bhavitabbanti maÒÒamÈno “kiÑ paÔiggahaÓapaccayÈ paÔiggÈhakassa Èpatti, udÈhu yassa santakaÑ jÈtaÑ, tassÈ”ti pucchati. NissaÔÔhabhÈvatoyeva ca idha “avibhattabhÈvato”ti kÈraÓaÑ avatvÈ “yena paÔiggahitaÑ, tena vissajjitattÈ”ti vuttaÑ. IdaÒca vissaÔÔhabhÈvato ubhayasÈdhÈraÓataÑ pahÈya ekassa santakaÑ hontampi yena paÔiggahitaÑ, tato aÒÒassa santakaÑ jÈtaÑ, tasmÈ parasantakapaÔiggahaÓe viya pÈÔiggÈhakassa paÔiggahaÓapaccayÈ natthi ÈpattÊti dassanatthaÑ vuttaÑ, na pana “yena paÔiggahitaÑ, tena vissajjitattÈ”ti vacanato avissajjite sati avibhattepi sattÈhÈtikkame ÈpattÊti dassanatthaÑ avissajjite avibhattabhÈvatoyeva anÈpattiyÈ siddhattÈ. Sace pana itaro yena paÔiggahitaÑ, tasseva antosattÈhe attano bhÈgampi vissajjeti, sattÈhÈtikkame siyÈ Èpatti yena paÔiggahitaÑ, tasseva santakabhÈvamÈpannattÈ itarassa appaÔiggahitattÈ. IminÈ tassa santakabhÈvepi aÒÒena paÔiggahitasakasantake viya tena appaÔiggahitabhÈvato anÈpattÊti dÊpeti. IdaÑ pana adhippÈyaÑ ajÈnitvÈ ito aÒÒathÈ gaÓÔhipadakÈrÈdÊhi papaÒcitaÑ, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ.

AparibhogaÑ hotÊti kassaci amanuÒÒassa patitattÈ paribhogÈrahaÑ na hoti. Yena cittenÈti yena pariccajitukÈmatÈcittena. “AntosattÈhe”ti adhikÈrattÈ “antosattÈhe anapekkho datvÈ paÔilabhitvÈ paribhuÒjatÊ”ti imaÑ sambandhaÑ sandhÈya mahÈsumattherena “evaÑ antosattÈhe datvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. MahÈpadumatthero pana yadi evaÑ “vissajjetÊ”ti iminÈva taÑ siddhaÑ, sattÈhÈtikkantaÑ pana nissaÔÔhaÑ paÔilabhitvÈ paribhuÒjituÑ na vaÔÔati, tasmÈ tassa paribhogamukhadassanamidanti Èha “na yidaÑ yÈcitabban”ti-Èdi. AÒÒena bhikkhunÈti ettha suddhacittena dinnattÈ sayampi ÈharÈpetvÈ paribhuÒjituÑ vaÔÔatiyeva. Sappi-ÈdÊnaÑ paÔiggahitabhÈvo, attano santakatÈ, sattÈhÈtikkamoti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

BhesajjasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka 436

4. VassikasÈÔikasikkhÈpadavaÓÓanÈ

627. Catutthe sibbanarajanakappapariyosÈnena niÔÔhÈpetvÈti s|cikammaniÔÔhÈnena sakimpi vaÓÓabhedamattarajanena kappabindukaraÓena ca niÔÔhÈpetvÈ. Samayeti vassÈnasamaye. 628. Kucchisamayoti antosamayo. “Ayameko aÉÉhamÈso pariyesanakkhettaÒceva karaÓakkhettaÒca. EtasmiÑ hi antare vassikasÈÔikaÑ aladdhaÑ pariyesituÑ laddhaÑ kÈtuÒca vaÔÔati, nivÈsetuÑ adhiÔÔhÈtuÒca na vaÔÔatÊ”ti potthakesu pÈÔho dissati, so apÈÔho. EvaÑ panettha pÈÔhena bhavitabbaÑ “ayameko aÉÉhamÈso pariyesanakkhettaÑ. EtasmiÒhi antare vassikasÈÔikaÑ aladdhaÑ pariyesituÑ vaÔÔati, laddhaÑ kÈtuÑ nivÈsetuÑ adhiÔÔhÈtuÒca na vaÔÔatÊ”ti. Na hi gimhÈnaÑ pacchimamÈsassa paÔhamo aÉÉhamÈso karaÓakkhettaÑ hoti. “AÉÉhamÈso seso gimhÈnanti katvÈ nivÈsetabban”ti vacanato pana gimhÈnaÑ pacchimamÈsassa pacchimo aÉÉhamÈso karaÓakkhettaÒceva nivÈsanakkhettaÒca hoti. Teneva mÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 “gimhÈnaÑ pacchimo mÈso pariyesanakkhettaÑ, pacchimo aÉÉhamÈso karaÓanivÈsanakkhettampÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ pÈÄiyÈ mÈtikÈÔÔhakathÈya ca avirodhaÑ icchantena vuttanayeneva pÈÔho gahetabbo.

“ViÒÒattiÑ katvÈ nipphÈdentassa aÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadena anÈpattÊ”ti vadantena “piÔÔhisamayattÈ iminÈ sikkhÈpadena ÈpattÊ”ti dÊpitÈ hoti. Na hi ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈnato piÔÔhisamaye satuppÈdakaraÓamattenapi sambhavantÊ Èpatti tato garukatarÈya viÒÒattiyÈ na hotÊti sakkÈ vattuÑ. Teneva bhadantabuddhadattÈcariyena vuttaÑ–

“KatvÈ pana satuppÈdaÑ, vassikasÈÔicÊvaraÑ. NipphÈdentassa bhikkhussa, samaye piÔÔhisammate.

Hoti nissaggiyÈpatti, ÒÈtakÈÒÈtakÈdino. Tesuyeva ca viÒÒattiÑ, katvÈ nipphÈdane tathÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 182 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 437

Kenassa hoti ÈpattÊti assa mÈtaraÑ cÊvaraÑ yÈcantassa kena sikkhÈpadena ÈpattÊti pucchati. “PariÓataÑ viÒÒÈpentassa pariÓÈmana sikkhÈpadena ÈpattÊ”ti codanÈbhÈvaÑ dasseti “no ca saÑghe pariÓatan”ti. Atha aÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadenÈti ce, etampi natthÊti Èha “anÈpatti ca ÒÈtake”ti. “©Ètake viÒÒÈpentassÈ”ti pÈÔhaseso. ImamatthaÑ sandhÈyÈti piÔÔhisamaye vassikasÈÔikatthaÑ ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈne satuppÈdakaraÓena ÈpattiÑ, aÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadena anÈpattiÒca sandhÈya.

AÒÒÈtaka-appavÈritaÔÔhÈnato -pa- dukkaÔanti idaÑ vassikasÈÔikaÑ adinnapubbe sandhÈya vuttaÑ. Tenevettha vattabhede dukkaÔaÑ vuttaÑ, dinnapubbesu pana vattabhedo natthi. TenevÈha “ye manussÈ -pa- vattabhedo natthÊ”ti. Idanti yathÈvuttanissaggiyapÈcittiyaÑ. ViÒÒattiÑ katvÈ nipphÈdentassÈti aÒÒÈtaka-appavÈritaÔÔhÈnato viÒÒattiÑ katvÈ nipphÈdentassa. PakatiyÈ vassikasÈÔikadÈyakÈ nÈma saÑghavasena vÈ puggalavasena vÈ apavÈretvÈ anusaÑvaccharaÑ vassikasÈÔikÈnaÑ dÈyakÈ. AÒÒÈtakaviÒÒattisikkhÈpadena anÈpattÊti ettha iminÈpi sikkhÈpadena anÈpattÊti veditabbaÑ. Kucchisamaye hi attano ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈnato “detha me vassikasÈÔikan”ti-ÈdinÈ viÒÒÈpentassapi anÈpatti. TenevÈha “na vattabbÈ detha meti, idaÒhi pariyesanakÈle aÒÒÈtaka-appavÈrite eva sandhÈya vuttan”ti. MÈtikÈÔÔhakathÈyaÒhi1 vuttaÑ “attano ÒÈtakapavÈritaÔÔhÈnato pana ‘detha me vassikasÈÔikacÊvaran’ti-ÈdikÈya viÒÒattiyÈpi pariyesitabban”ti. 629. “ŒkÈsato patita-udakenevÈti vacanato chadanakoÔiyÈ patita-udakena nahÈyantassa anÈpattÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. 630. Cha mÈse parihÈraÑ labhatÊti ekena antovassepi yÈva vassÈnassa pacchimadivasÈ akatÈ parihÈraÑ labhatÊti dÊpitaÑ hoti. YasmÈ m|lacÊvaraÑ karontena hemantassa pacchimuposathadivaseyeva kÈtabbaÑ, tasmÈ gimhÈnato ek|natiÑsadivase parihÈraÑ labhati, evaÑ ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 182 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 438

santepi appakaÑ |namadhikaÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hotÊti katvÈ “tato parampi -pa- ekamÈsan”ti vuttaÑ. EkÈhadvÊhÈdivasena -pa- laddhÈ ceva niÔÔhitÈ cÈti iminÈ ekÈhÈnÈgatÈya vass|panÈyikÈya laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca, dvÊhÈnÈgatÈya -pa- DasÈhÈnÈgatÈya vass|panÈyikÈya laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca, antovasse vÈ laddhÈ ceva niÔÔhitÈ cÈti ayamattho dassito. Tattha ÈsÈÄhimÈsassa juÓhapakkhapuÓÓamiyaÑ laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca vassikasÈÔikÈ “ekÈhÈnÈgatÈya vass|panÈyikÈya laddhÈ ceva niÔÔhitÈ cÈ”ti vuccati. Eteneva nayena juÓhapakkhassa chaÔÔhiyaÑ laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca “dasÈhÈnÈgatÈya vass|panÈyikÈya laddhÈ ceva niÔÔhitÈ cÈ”ti vuccati. YÈva paÔhamakattikatemÈsapuÓÓamÊ, tÈva antotemÈse laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca “antovasse laddhÈ ceva niÔÔhitÈ cÈ”ti vuccati. PaÔhamakattikatemÈsapuÓÓamito paraÒhi laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca yÈva cÊvarakÈlo nÈtikkamati, tÈva anadhiÔÔhahitvÈ ÔhapetuÑ vaÔÔatÊti na tatrÈyaÑ vicÈraÓÈ sambhavati.

TasmiÑyeva antodasÈhe adhiÔÔhÈtabbÈti avisesena vuttepi vassÈnato pubbe ekÈhadvÊhÈdivasena anÈgatÈya vass|panÈyikÈya laddhÈ tehi divasehi saddhiÑ dasÈhaÑ anatikkamantena vass|panÈyikadivasato paÔÔhÈya adhiÔÔhÈnakkhettaÑ sampattÈyeva adhiÔÔhÈtabbÈ, na tato pubbe adhiÔÔhÈnassa akhettattÈ. Antovasse pana laddhÈ tasmiÑyeva antovasse laddhadivasato paÔÔhÈya dasÈhaÑ anatikkÈmetvÈ adhiÔÔhÈtabbÈ.

Nanu ca vassÈnato pubbe anadhiÔÔhahitvÈ dasÈhaÑ atikkÈmetuÑ vaÔÔatiyeva, tasmÈ adhiÔÔhÈnassa akhettabh|tepi divase gahetvÈ “antodasÈhe adhiÔÔhÈtabban”ti kasmÈ vuttaÑ? YathÈ “antovasse laddhÈpi yÈva na niÔÔhÈti, tÈva anadhiÔÔhahitvÈ dasÈhaÑ atikkÈmetuÑ vaÔÔatÊ”ti akatÈya anadhiÔÔhÈnakkhettasadisÈpi atikkantadivasÈ dasÈhaÑ atikkÈmetvÈ niÔÔhitÈya gaÓan|pagÈ hontÊti niÔÔhitadivaseyeva adhiÔÔhÈtabbÈ, evamidhÈpi vassÈnato pubbe anadhiÔÔhÈnakkhettabh|tÈpi divasÈ laddhadivasato paÔÔhÈya gaÓan|pagÈ hontÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. Yadi evaÑ “tasmiÑ yeva antodasÈhe”ti avisesena vuttattÈ dasÈhÈnÈgatÈya

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 439

vass|panÈyikÈya chaÔÔhiyaÑ laddhÈ puÓÓamiyaÑ adhiÔÔhÈtabbÈti ÈpajjatÊti? NÈpajjati “cÈtumÈsaÑ adhiÔÔhÈtun”ti vacaneneva paÔikkhittattÈ. EvaÑ sante “dasÈhÈnÈgatÈyÈ”ti iminÈ kiÑ payojananti ce? VassÈnato pubbeyeva dasÈhe atikkante vass|panÈyikadivase niÔÔhitÈ tadaheva adhiÔÔhÈtabbÈti dassanatthaÑ vuttanti idamettha payojanaÑ. TenevÈha “dasÈhÈtikkame niÔÔhitÈ tadaheva adhiÔÔhÈtabbÈ”ti.

DasÈhe appahonte cÊvarakÈlaÑ nÈtikkametabbÈti temÈ sabbhantare dasÈhe appahonte laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca cÊvarakÈlaÑ nÈtikkametabbÈti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti “paÔhamakattikatemÈsapuÓÓamito pubbe sattamito paÔÔhÈya laddhÈ ceva niÔÔhitÈ ca vassikasÈÔikÈ dasÈhe anatikkanteyeva cÊvarakÈlaÑ otiÓÓattÈ tattha anadhiÔÔhahitvÈpi ÔhapetuÑ vaÔÔatÊ”ti. IminÈ ca imaÑ dÊpeti–akatÈ ce vassikasÈÔikÈ, vassÈnaÑ cÈtumÈsaÑ akatattÈyeva parihÈraÑ labhati, katÈya pana dasÈhaparamasikkhÈpadaÑ avikopetvÈ parihÈro vattabboti.

YadÈ vÈ tadÈ vÈ adhiÔÔhÈtuÑ vaÔÔatÊti cÈtumÈsabbhantare dasÈhe atikkantepi natthi dosoti adhippÈyo. “KadÈ adhiÔÔhÈtabbÈ -pa-. Yadi nappahoti, yÈva kattikapuÓÓamÈ parihÈraÑ labhatÊ”ti iminÈpi kurundivacanena akatÈya vassikasÈÔikÈya cÈtumÈsaÑ parihÈro, katÈya dasÈhameva parihÈroti ayamattho dÊpitoyevÈti Èha “apicÈ”ti-Èdi.

PÈÄiyaÑ acchinnacÊvarassa naÔÔhacÊvarassÈti-ÈdinÈ nissaggiyena anÈpatti vuttÈ, udÈhu naggassa nahÈyato dukkaÔena anÈpatti vuttÈti? Kimettha pucchitabbaÑ. SabbasikkhÈpadesu hi yattha yattha m|lasikkhÈpadena Èpattippasa~go, tattha tattha anÈpattidassanatthaÑ anÈpattivÈro ÈratÊyatÊti idhÈpi nissaggiyena anÈpattidassanatthanti yuttaÑ vattuÑ. Na hi m|lÈpattiyÈ anÈpattiÑ adassetvÈ antarÈ vuttÈya eva ÈpattiyÈ anÈpattidassanatthaÑ anÈpattivÈro ÈrabhÊyatÊti. Teneva tÊsupi gaÓÔhipadesu idaÑ vuttaÑ “acchinnacÊvarassa naÔÔhacÊvarassa cÈti ettha acchinnasesacÊvarassa naÔÔhasesacÊvarassa ca asamaye nivÈsentassa pariyesantassa ca anÈpatti. ŒpadÈs|ti ettha anivatthaÑ

VinayapiÔaka 440

corÈ harantÊti asamaye nivÈsentassa anÈpattÊ”ti. MÈtikÈÔÔhakathÈyampi1 vuttaÑ “acchinnacÊvarassa vÈ naÔÔhacÊvarassa vÈ anivatthaÑ corÈ harantÊti evaÑ ÈpadÈsu vÈ nivÈsayato ummattakÈdÊnaÒca anÈpattÊ”ti. AÔÔhakathÈyaÑ pana naggassa nahÈyato dukkaÔeneva anÈpattiÑ sandhÈya “acchinnacÊvarassÈti etaÑ vassikasÈÔikameva sandhÈya vuttaÑ. TesaÑ hi naggÈnaÑ kÈyovassÈpane anÈpatti. Ettha ca mahagghavassikasÈÔikaÑ nivÈsetvÈ nahÈyantassa corupaddavo ÈpadÈ nÈmÈ”ti yaÑ vuttaÑ, tattha kÈraÓaÑ pariyesitabbaÑ.

Atha ubhayenapi anÈpattidassanatthaÑ “acchinnacÊvarassÈ”ti-Èdi Èraddhanti evamadhippÈyo siyÈ, evampi “acchinnacÊvarassÈti etaÑ vassikasÈÔikameva sandhÈya vuttan”ti-ÈdinÈ visesetvÈ na vattabbaÑ. EvaÒhi vattabbaÑ siyÈ “acchinnasesacÊvarassa naÔÔhasesacÊvarassa vÈ asamaye nivÈsentassa pariyesantassa ca nissaggiyena anÈpatti, acchinnavassikasÈÔikassa naÔÔhavassikasÈÔikassa vÈ naggassa nahÈyato dukkaÔena anÈpatti, ÈpadÈsu anivatthaÑ corÈ harantÊti asamaye nivÈsayato nissaggiyena anÈpatti, mahagghavassikasÈÔikaÑ nivÈsetvÈ nahÈyantassa corÈ haranti, naggassa nahÈyato dukkaÔena anÈpattÊ”ti. Sesamettha uttÈnameva.

A~gesu pana vassikasÈÔikÈya attuddesikatÈ, asamaye pariyesanatÈ, tÈya ca paÔilÈbhoti imÈni tÈva pariyesanÈpattiyÈ tÊÓi a~gÈni. SacÊvaratÈ, ÈpadÈbhÈvo, vassikasÈÔikÈya sakabhÈvo, asamaye nivÈsananti imÈni nivÈsanÈpattiyÈ cattÈri a~gÈni.

VassikasÈÔikasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. CÊvara-acchindanasikkhÈpadavaÓÓanÈ

631. PaÒcame yampi tyÈhanti ettha yanti kÈraÓavacanaÑ, tasmÈ evamettha sambandho veditabbo–mayÈ saddhiÑ janapadacÈrikaÑ pakkamissatÊti yaÑ kÈraÓaÑ nissÈya ahaÑ te Èvuso cÊvaraÑ adÈsiÑ, taÑ na karosÊti ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 183 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 441

kupito anattamano acchindÊti. Yanti vÈ cÊvaraÑ parÈmasati, tattha “mayÈ saddhiÑ janapadacÈrikaÑ pakkamissatÊti yampi te ahaÑ cÊvaraÑ adÈsiÑ, taÑ cÊvaraÑ gaÓhissÈmÊti kupito anattamano acchindÊ”ti sambandhitabbaÑ. 633. ŒÓatto bah|ni gaÓhÈti, ekaÑ pÈcittiyanti “cÊvaraÑ gaÓhÈ”ti ÈÓattiyÈ ekacÊvaravisayattÈ ekameva pÈcittiyaÑ. VÈcÈya vÈcÈya dukkaÔanti ettha acchinnesu vatthugaÓanÈya pÈcittiyÈni. EkavÈcÈya sambahulÈ Èpattiyoti idaÑ acchinnesu vatthugaÓanÈya ÈpajjitabbaÑ pÈcittiyÈpattiÑ sandhÈya vuttaÑ. ŒÓattiyÈ ÈpajjitabbaÑ pana dukkaÔaÑ ekameva. 634. Evanti iminÈ “vatthugaÓanÈya dukkaÔÈnÊ”ti idaÑ parÈmasati. Eseva nayoti sithilaÑ gÈÄhaÒca pakkhittÈsu ÈpattiyÈ bahuttaÑ ekattaÒca atidissati. 635. Œvuso mayanti-ÈdÊsu gaÓhitukÈmatÈya evaÑ vuttepi teneva dinnattÈ anÈpatti. AmhÈkaÑ santike upajjhaÑ gaÓhissatÊti idaÑ sÈmaÓerassapi dÈnaÑ dÊpeti. TasmÈ kiÒcÈpi pÈÄiyaÑ “bhikkhussa sÈmaÑ cÊvaraÑ datvÈ”ti vuttaÑ, tathÈpi anupasampannakÈle datvÈpi upasampannakÈle acchindantassa pÈcittiyamevÈti veditabbaÑ. Acchindanasamaye upasampannabhÈvoyeva hettha pamÈÓaÑ. DetÊti tuÔÔho vÈ kupito vÈ deti. RundhathÈti nivÈretha. EvaÑ pana dÈtuÑ na vaÔÔatÊti ettha evaÑ dinnaÑ na tÈva1 tassa santakanti anadhiÔÔhahitvÈva paribhuÒjitabbanti veditabbaÑ. ŒharÈpetuÑ pana vaÔÔatÊti evaÑ dinnaÑ bhatisadisattÈ ÈharÈpetuÑ vaÔÔati. CajitvÈ dinnanti vuttanayena adatvÈ anapekkhena hutvÈ tasseva dinnaÑ. BhaÓÉagghena kÈretabboti sakasaÒÒÈya vinÈ gaÓhanto bhaÓÉaÑ agghÈpetvÈ ÈpattiyÈ kÈretabbo. VikappanupagapacchimacÊvaratÈ, sÈmaÑ dinnatÈ, sakasaÒÒitÈ, upasampannatÈ, kodhavasena acchindanaÑ acchindÈpanaÑ vÈti imÈnettha paÒca a~gÈni.

CÊvara-acchindanasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. TÈva (Ka)

VinayapiÔaka 442

6. SuttaviÒÒattisikkhÈpadavaÓÓanÈ

636. ChaÔÔhe pÈÄiyaÑ cÊvarakÈrasamayeti iminÈ vassaÑvutthabhikkh|naÑ cÊvarakammasamayattÈ cÊvaramÈso vutto, athaÒÒopi pana cÊvarakammakÈlo cÊvarakÈrasamayoti vuttuÑ vaÔÔati. 638. PaÒcahipi missetvÈti khomÈdÊhi paÒcahi missetvÈ. VÊtavÊtaÔÔhÈnaÑ yattha saÑharitvÈ Ôhapenti, tassa turÊti adhivacanaÑ. SuttaÑ pavesetvÈ yena ÈkoÔentÈ ghanabhÈvaÑ sampÈdenti, taÑ vemanti vuccati. YaÑ yanti yaÑ yaÑ payogaÑ. Tant|naÑ attano santakattÈ vÊtavÊtaÔÔhÈnaÑ paÔiladdhameva hotÊti Èha “dÊghato -pa- vÊte nissaggiyaÑ pÈcittiyan”ti. PÈÄiyampi hi iminÈva adhippÈyena “paÔilÈbhena nissaggiyan”ti vuttaÑ, tasmÈ yÈva cÊvaraÑ vaÉÉhati, tÈva iminÈ pamÈÓena Èpattiyo vaÉÉhanti.

Seso kappiyoti ettha hatthakammayÈcanavasena. Pubbe vuttanayena nissaggiyanti dÊghaso vidatthimatte tiriyaÑ hatthamatte ca vÊte nissaggiyaÑ. TenevÈti akappiyatantavÈyena. Tatheva dukkaÔanti paricchede paricchede dukkaÔaÑ. KedÈrabaddhÈdÊhÊti Èdi-saddena acchimaÓÉalabaddhÈdi gahitaÑ. Tante ÔhitaÑyeva adhiÔÔhÈtabbanti ettha “pacchÈ vÊtaÔÔhÈnaÑ adhiÔÔhitagatikameva hoti, puna adhiÔÔhÈnakiccaÑ natthi. Sace pana paricchedaÑ dassetvÈ antarantarÈ avÊtaÑ hoti, puna adhiÔÔhÈtabban”ti vadanti. Eseva nayoti vikappanupagappamÈÓamatte vÊte tante ÔhitaÑyeva adhiÔÔhÈtabbanti attho. CÊvaratthÈya viÒÒÈpitasuttaÑ, attuddesikatÈ, akappiyatantavÈyena vÈyÈpananti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

MÈtikÈÔÔhakathÈyaÑ1 pana vÈyÈpeyyÈti ettha “cÊvaraÑ me Èvuso vÈyathÈti akappiyaviÒÒattiyÈ vÈyÈpeyyÈ”ti atthaÑ vatvÈ a~gesupi “akappiyatantavÈyena akappiyaviÒÒattiyÈ vÈyÈpanan”ti visesetvÈ vuttaÑ, tathÈvidhaÑ pana visesavacanaÑ neva pÈÄiyaÑ, na aÔÔhakathÈyaÑ upalabbhati. PÈÄiyampi “ÒÈtakÈnaÑ pavÈritÈnan”ti ettakameva anÈpattivÈre vuttaÑ, aÔÔhakathÈyaÒca suttatantavÈyÈnameva kappiyÈkappiyabhÈvena bahudhÈ nayo ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 184 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 443

dassito, na kappiyÈkappiyaviÒÒattivasenÈti. “AkappiyaviÒÒattiyÈ vÈyÈpeyyÈ”ti ca visesetvÈ vadantena ayaÑ nÈma kappiyaviÒÒattÊti visuÑ na dassitaÑ, tasmÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbaÑ.

SuttaviÒÒattisikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. MahÈpesakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ

642. Sattame kiÒcimattaÑ anupadajjeyyÈti idaÑ tassa kattabbÈkÈramattadassanaÑ, dÈnaÑ panettha a~gaÑ na hoti suttavaÉÉhanavaseneva ÈpajjitabbattÈ. Teneva padabhÈjanepi “tassa vacanena ÈyataÑ vÈ vitthataÑ vÈ appitaÑ vÈ karoti, payoge dukkaÔaÑ, paÔilÈbhena nissaggiyan”ti suttavaÉÉhanÈkÈrameva dassetvÈ Èpatti vuttÈ. MÈtikÈÔÔhakathÈyampi1 vuttaÑ “na bhikkhuno piÓÉapÈtadÈnamattena taÑ nissaggiyaÑ hoti. Sace pana te tassa vacanena cÊvarassamikÈnaÑ hatthato suttaÑ gahetvÈ Êsakampi ÈyataÑ vÈ vitthataÑ vÈ appitaÑ vÈ karonti, atha tesaÑ payoge bhikkhuno dukkaÔaÑ, paÔilÈbhena nissaggiyaÑ hotÊ”ti. ŒyatÈdÊsu sattasu ÈkÈresu Èdimhi tayo ÈkÈre suttavaÉÉhanena vinÈ na sakkÈ kÈtunti Èha “suttavaÉÉhana-ÈkÈrameva dassetÊ”ti. SuvÊtÈdayo hi ÈkÈre vinÈpi suttavaÉÉhanena sakkÈ kÈtuÑ. Sesamettha uttÈnameva. AÒÒÈtaka-appavÈritÈnaÑ tantavÈye upasa~kamitvÈ vikappamÈpajjanatÈ, cÊvarassa attuddesikatÈ, tassa vacanena suttavaÉÉhanaÑ, cÊvarassa paÔilÈbhoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

MahÈpesakÈrasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. AccekacÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ

646. AÔÔhame asammohatthanti dasÈhÈnÈgatapade asammohatthaÑ. PaÔhamapadassÈti dasÈhÈnÈgatapadassa. TÈni divasÈnÊti tesu divasesu. UppajjeyyÈti saÑghato vÈ gaÓato vÈ ujukaÑ attanoyeva vÈ uppajjeyya. PaÒcamitoti ettha vassaÑ vasantassa saÑghassa paÒcamito pubbe ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 186 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 444

uppannaÑ accekacÊvaraÑ paÒcamiyaÑ vibhajitvÈ gahitaÑ accekacÊvaraparihÈrameva labhati. UjukaÑ attanoyeva uppannaÑ ce, paÒcamiyaÑ uppannameva accekacÊvaraparihÈraÑ labhati, na tato pubbeti daÔÔhabbaÑ.

SaddhÈmattakanti dhammassavanÈdÊhi ta~khaÓuppannaÑ saddhÈmattakaÑ. ŒrocitaÑ cÊvaranti ÈrocetvÈ dinnacÊvaraÑ. ChaÔÔhiyaÑ uppannacÊvarassa ekÈdasamo aruÓo cÊvarakÈle uÔÔhÈtÊti Èha “chaÔÔhito paÔÔhÈyÈ”ti-Èdi. ®hapitacÊvarampÊti1 padhÈnacÊvaradassanamukhena sabbampi atirekacÊvaraÑ vuttaÑ. Atha “cÊvaramÈsepi atirekacÊvaraÑ nikkhipituÑ vaÔÔatÊ”ti idaÑ kuto laddhanti ce? “VisuÑ ananuÒÒÈtepi imasmiÑ sikkhÈpade ‘cÊvarakÈlasamayo nÈma anatthate kathine vassÈnassa pacchimo mÈso, atthate kathine paÒca mÈsÈ’ti vadantena tatiyakathinasikkhÈpade ‘akÈlacÊvaraÑ nÈma anatthate kathine ekÈdasamÈse uppannaÑ, atthate kathine sattamÈse uppannan’ti vadantena ca anuÒÒÈtameva hotÊ”ti vadanti. “AÔÔhakathÈvacanappamÈÓena gahetabban”ti ca keci. 650. IdÈni paÔhamakathinÈdisikkhÈpadehi tassa tassa cÊvarassa labbhamÈnaÑ parihÈraÑ idheva upasaÑharitvÈ dassento “iti atirekacÊvarassa dasÈhaÑ parihÈro”ti-ÈdimÈha. “Anatthate kathine ekÈdasadivasÈdhiko mÈso, atthate kathine ekÈdasadivasÈdhikÈ paÒca mÈsÈ”ti ayameva pÈÔho gahetabbo. Keci panettha “kÈmaÒcesa ‘dasÈhaparamaÑ atirekacÊvaraÑ dhÈretabban’ti iminÈva siddho, aÔÔhuppattivasena pana apubbaÑ viya atthaÑ dassetvÈ sikkhÈpadaÑ Ôhapitan”ti pÈÔhaÑ vatvÈ “dasadivasÈdhiko mÈso, dasadivasÈdhikÈ paÒca mÈsÈti pÈÔhena bhavitabban”ti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ tassa pamÈdapÈÔhattÈ. Na hi dasÈhena asampattÈya kattikatemÈsikapuÓÓamÈya cÊvarakÈlato pubbe dasa divasÈ adhikÈ honti. EvaÒhi sati “navÈhÈnÈgataÑ kattikatemÈsikapuÓÓaman”ti vattabbaÑ.

MÈtikÈÔÔhakathÈyampi2 “pavÈraÓamÈsassa juÓhapakkhapaÒcamito paÔÔhÈya uppannassa cÊvarassa nidhÈnakÈlo dassito hotÊ”ti vatvÈ “kÈmaÒcesa ‘dasÈhaparamaÑ atirekacÊvaraÑ dhÈretabban’ti iminÈva siddho, aÔÔhuppattivasena pana apubbaÑ viya atthaÑ dassetvÈ sikkhÈpadaÑ Ôhapitan”ti ______________________________________________________________ 1. TicÊvarampÊti (SyÈ) 2. Ka~khÈ-®Ôha 187 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 445

pÈÔho dassito, sopi pamÈdapÈÔhoyeva. “JuÓhapakkhapaÒcamito paÔÔhÈyÈ”ti ca vuttattÈ tattheva pubbÈparavirodhopi siyÈ, chaÔÔhito paÔÔhÈyÈti vattabbaÑ. EvaÒhi sati “dasÈhaparamasikkhÈpadeneva siddhan”ti sakkÈ vattuÑ. Imameva ca pamÈdapÈÔhaÑ gahetvÈ bhadanta buddhadattÈ cariyena ca–

“TassÈccÈyikavatthassa, kathine tu anatthate. ParihÈrekamÈsova, dasÈhaparamo mato.

Atthate kathine tassa, paÒca mÈsÈ pakÈsitÈ. ParihÈro munindena, dasÈhaparamÈ panÈ”ti–

VuttaÑ.

AccekacÊvarakÈle uppannattÈ “accekacÊvarasadise”ti vuttaÑ. “PaÒcamiyaÑ uppannaÑ anaccekacÊvaraÑ dasÈhaÑ atikkÈmayato cÊvarakÈlato pubbeyeva Èpatti hoti, na cÊvarakÈlÈtikkame, tasmÈ cÊvarakÈlÈtikkame puna ÈpajjitabbÈya ÈpattiyÈ abhÈvaÑ sandhÈya ‘anaccekacÊvare anaccekacÊvarasaÒÒÊ anÈpattÊ’ti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. VikappanupagapacchimappamÈÓassa accekacÊvarassa attano santakatÈ, dasÈhÈnÈgatÈya kattikatemÈsikapuÓÓamÈya uppannabhÈvo, anadhiÔÔhita-avikappitatÈ, cÊvarakÈlÈtikkamoti imÈnettha cattÈri a~gÈni.

AccekacÊvarasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. SÈsa~kasikkhÈpadavaÓÓanÈ

652. Navame antaraghareti antare gharÈni ettha, etassÈti vÈ antaragharanti laddhavohÈre gocaragÈme. TenÈha “antogÈme”ti. PÈÄiyaÑ vippavasantÊti idaÑ yasmiÑ vihÈre vasantÈ antaraghare cÊvaraÑ nikkhipiÑsu, tato aÒÒattha vasante sandhÈya vuttaÑ. TasmiÒhi vihÈre antaraghare cÊvaraÑ nikkhipitvÈ vasituÑ anuÒÒÈtattÈ tattha vÈso vippavÈso nÈma na hoti. DubbalacoÄÈ duccoÄÈ vir|pacoÄÈ vÈ, duccoÄattÈ eva l|khacÊvarÈ. 653. “PaÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharatÊ”ti imassa vibha~ge “upasampajjÈ”ti uddharitabbe “upasampajjan”ti uddharitvÈ “yo paÔhamassa jhÈnassa lÈbho

VinayapiÔaka 446

paÔilÈbho”ti-Èdi vuttaÑ, taÑ sandhÈyÈha “upasampajjanti-ÈdÊsu viyÈ”ti. Œdi-saddena “anÈpucchaÑ vÈ pakkameyyÈ”ti-ÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. UpagantvÈti upa-saddassa atthamÈha. VasitvÈti akhaÓÉaÑ vasitvÈ. “Yena yassa hi sambandho, d|raÔÔhampi ca tassa tan”ti vacanato “imassa -pa- iminÈ sambandho”ti vuttaÑ. Tattha imassÈti “upavassan”ti padassa. NikkhipeyyÈti Ôhapeyya.

EtthÈvatÈ ca purimikÈya upagantvÈ akhaÓÉaÑ katvÈ vutthavassena ÈraÒÒakesu senÈsanesu viharantena sakalaÑ kattikamÈsaÑ ticÊvarena vippavasituÑ anuÒÒÈtaÑ hoti. Anatthatakathinassa hi cÊvaramÈse vippavÈso na vaÔÔati atthatakathinÈnaÑyeva asamÈdÈnacÈrassa anuÒÒÈtattÈ. Keci pana “anatthatakathinÈnaÑ cÊvaramÈsepi asamÈdÈnacÈro labbhatÊ”ti vatvÈ bahudhÈ papaÒcenti, taÑ na gahetabbaÑ. ByaÒjanavicÈraÓanti “upavassa upavassitvÈ”ti-Èdi vicÈraÓaÑ. TassapÊti “vutthavassÈnan”ti vibha~gapadassa. VutthavassÈnanti ca niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ. TenÈha “evar|pÈnaÑ bhikkh|naÑ abbhantare”ti. SenÈsanes|ti ettha tathÈr|pes|ti sambandhitabbaÑ.

ParikkhepÈrahaÔÔhÈnatoti ettha ‘parikkhepÈrahaÔÔhÈnaÑ nÈma dve leÉÉupÈtÈti vadanti, taÑ na gahetabbaÑ. Aparikkhittassa pana gÈmassa pariyante Ôhitaghar|pacÈrato paÔÔhÈya eko leÉÉupÈto parikkhepÈrahaÔÔhÈnanti idamettha sanniÔÔhÈnaÑ. Teneva visuddhimaggepi1 vuttaÑ “aparikkhittassa paÔhamaleÉÉupÈtato paÔÔhÈyÈ”ti. SabbapaÔhamanti gÈmÈbhimukhadisÈbhÈgato sabbapaÔhamaÑ. TaÑ paricchedaÑ katvÈti taÑ paÔhamasenÈ sanÈdiÑ paricchedaÑ katvÈ. IdaÒca vinayadharÈnaÑ matena vuttaÑ, majjhimabhÈÓakÈnaÑ matena pana “senÈsanÈdÊnaÑ upacÈre Ôhitassa ekaleÉÉupÈtaÑ muÒcitvÈ minitabban”ti majjhimabhÈÓakÈ vadanti. Teneva majjhimanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ “vihÈrassapi gÈmasseva upacÈraÑ nÊharitvÈ ubhinnaÑ leÉÉupÈtÈnaÑ antarÈ minitabban”ti vuttaÑ. PaÒcadhanusatikanti Èropitena ÈcariyadhanunÈ paÒcadhanusatappamÈÓaÑ. Tato tato maggaÑ pidahatÊti tattha tattha khuddakamaggaÑ pidahati. Dhuta~gacoroti iminÈ imassapi sikkhÈpadassa a~gasampattiyÈ abhÈvaÑ dÊpeti.

“SÈsa~kÈnÊ”ti sammatÈnÊti corÈnaÑ niviÔÔhokÈsÈdidassanena “sÈsa~kÈnÊ”ti sammatÈni. SannihitabalavabhayÈnÊti corehi manussÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 70 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 447

hataviluttÈkoÔitabhÈvadassanatosannihitabalavabhayÈnÊti attho. Sace pacchimikÈyÈti-ÈdinÈ vuttamevatthaÑ byatirekamukhena vibhÈveti. Yatra hi piÓÉÈyÈti-ÈdinÈ vuttappamÈÓameva visesetvÈ dasseti. SÈsa~kasappaÔibhayamevÈti ettha sÈsa~kaÑ vÈ sappaÔibhayaÑ vÈ hotu, vaÔÔatiyeva.

PÈÄiyaÑ “siyÈ ca tassa bhikkhuno kocideva paccayo tena cÊvarena vippavÈsÈya, chÈrattaparamaÑ tena bhikkhunÈ tena cÊvarena vippavasitabban”ti iminÈ antaraghare cÊvaraÑ nikkhipitvÈ tasmiÑ vihÈre vasantassa aÒÒattha gamanakicce sati vihÈrato bahi chÈrattaÑ vippavÈso anuÒÒÈto. VasanaÔÔhÈnato hi aÒÒattha chÈratthaÑ vippavÈso vutto, na tasmiÑ vihÈre vasantassa. Tena ca “puna gÈmasÊmaÑ okkamitvÈti ettha sace gocaragÈmato puratthimÈya disÈya senÈsanaÑ, ayaÒca pacchimadisaÑ gato hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tatoyeva ca mÈtikÈÔÔhakathÈyampi1 “tato ce uttari vippavaseyyÈ”ti ettha “chÈrattato uttari tasmiÑ senÈsane sattamaÑ aruÓaÑ uÔÔhÈpeyyÈ”ti2 attho vutto. BhadantabuddhadattÈcariyena pana pÈkaÔataraÑ katvÈ ayamevattho vutto. VuttaÒhi tena–

“YaÑ gÈmaÑ gocaraÑ katvÈ, bhikkhu ÈraÒÒake vase. TasmiÑ gÈme ÔhapetuÑ taÑ, mÈsamekantu vaÔÔati.

AÒÒattheva vasantassa, chÈrattaparamaÑ mataÑ. Ayamassa adhippÈyo, paÔicchanno pakÈsito”ti.

“KosambiyaÑ aÒÒataro bhikkhu gilÈno hotÊ”ti ÈgatattÈ “kosambakasammuti anuÒÒÈtÈ”ti vuttaÑ. Kosambakassa bhikkhuno sammuti kosambakasammuti. SenÈsanaÑ ÈgantvÈti vusitavihÈrasseva sandhÈya vuttattÈ tasmiÑ gÈm|pacÈrepi aÒÒasmiÑ vihÈre aruÓaÑ uÔÔhÈpetuÑ na vaÔÔati. VasitvÈti aruÓaÑ uÔÔhÈpetvÈ. GataÔÔhÈnassa atid|rattÈ “evaÑ asakkontenÈ”ti vuttaÑ. TatthevÈti tasmiÑyeva gataÔÔhÈne.

SÈsa~kasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ka~khÈ-®Ôha 188 piÔÔhe. 2. Na uÔÔhÈpeyyÈti (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 448

10. PariÓatasikkhÈpadavaÓÓanÈ

657-659. Dasame uddissa ÔhapitabhÈgeti attano gharepi uddisitvÈ visuÑ ÔhapitakoÔÔhÈse. “EkaÑ mayhaÑ, ekaÑ imassa dehÊ”ti evaÑ ekavÈcÈya ÈpajjitabbattÈ “Èpajjeyya ekato”ti vuttaÑ. TumhÈkaÑ sappi-ÈdÊni ÈbhatÈnÊti tumhÈkaÑ atthÈya ÈbhatÈni sappi-ÈdÊni. PariÓatabhÈvaÑ jÈnitvÈpi vuttavidhinÈ viÒÒÈpentena tesaÑ santakameva viÒÒÈpitaÑ nÈma hotÊti Èha “mayhampi dethÈti vadati, vaÔÔatÊ”ti. 660. Pupphampi ÈropetuÑ na vaÔÔatÊti idaÑ pariÓataÑ sandhÈya vuttaÑ. Sace pana ekasmiÑ cetiye p|jitaÑ pupphaÑ gahetvÈ aÒÒasmiÑ cetiye p|jeti, vaÔÔati. ®hitaÑ disvÈti sesakaÑ gahetvÈ ÔhitaÑ disvÈ. Imassa sunakhassa mÈ dehi, etassa dehÊti idaÑ pariÓateyeva1. TiracchÈnagatassa pariccajitvÈ dinne pana taÑ palÈpetvÈ aÒÒaÑ bhuÒjÈpetuÑ vaÔÔati. “Kattha demÈti-ÈdinÈ ekenÈkÈrena pÈÄiyaÑ anÈpatti dassitÈ, evaÑ pana apucchitepi apariÓataÑ idanti jÈnantena attano ruciyÈ yattha icchati, tattha dÈpetuÑ vaÔÔatÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Yattha icchatha, tattha dethÈti etthÈpi “tumhÈkaÑ ruciyÈ”ti vuttattÈ yattha icchati, tattha dÈpetuÑ labhati. PÈÄiyaÑ ÈgatanayenevÈti “yattha tumhÈkaÑ deyyadhammo”ti-ÈdinÈ nayena. SaÑghapariÓatabhÈvo, taÑ ÒatvÈ attano pariÓÈmanaÑ, paÔilÈbhoti imÈnettha tÊÓi a~gÈni.

PariÓatasikkhÈpadavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhito pattavaggo tatiyo.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

NissaggiyavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Dutiyo bhÈgo niÔÔhito. ______________________________________________________________ 1. PariÓataÑyeva (SyÈ)

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkatavatthuÑ 368 AkataviÒÒatti 274 AkappiyamaÑsaÑ 360 AkappiyamaÑsasappimhi 430 AkappiyavohÈrena 370 AkÈrako 346 AkÈliko 75, 76 AkÈle 56 AkÈlena vadati 352 Akitti 35 Akiriyato 96 AkiriyÈ 401 Akuppe 353 Akuppena 56 AkusalavitakkattayaÑ 28 Akosallasambh|te 184 Akkosavatth|hi 376 AkkosÈdhippÈyena 355 AkkhadassÈ 131 AkkhantiÑ 353 AkkharaÑ 69 AkkharikÈ 373 AkkhasÊsehi 142 AkkhÈyitanimittaÑ 89 AkhaÓÉaÑ 3 Agacchantepi 416

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] Agamanapathe 395 AgÈraÑ 3 AgÈramajjhe 3 AgÈrassa 3 Agga-ariyavaÑsiko 8 AggakÈrikaÑ 273 AggahaÓatthÈya 16 Aggahesi 13 AggÊhi 89 AgghaphassavaÓÓabhedena 51 AgghavaÉÉhanakaÑ 406 Agghena 164 AghaÔite 322 A~gak|ÔaÑ 161 A~gajÈtaÑ 298 A~gajÈte 299 A~gapÈtubhÈvena 220 A~gÈrakÈsuÑ 88 A~gÈracitake 295 AcalaÑ 296 AcÈvetukÈmo 139 AcittakaÑ 338 AcirakÈlÈcÈrikaÑ 326 AcirakÈlÈdhikaraÓaÑ 326 Accanta-akusalattÈ 353 AccantavirÈgo 246

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 450

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AccekacÊvarasadise 445 AcchariyaÑ 293 AcchavasaÑ 431 AcchijjamÈno 144 AcchinnacÊvarassa 439 AcchinnasabbacÊvarena 403 Accheyya 361 AchaÉÉetukÈmo 139 AjÈnato 214 AjÈnantassa 271 AjÈnamevaÑ 286 AjjhÈcÈravÊtikkamo 21 AjjhÈvutthÈni 146 AjjhÈsayagati 18 AjjhupagatattÈ 51 AjjhupekkhitabbaÑ 228 AÒjalikaraÓÊyo 78 AÒÒaÑ vadati 315 AÒÒa 416 AÒÒacittena 260 AÒÒatarabhÈsÈya 69 AÒÒathattaÑ 245 AÒÒabhÈgassa 356 AÒÒabhÈgo 357 AÒÒamaÒÒaÑ 398 AÒÒena 404 AÔavimukhaÑ 139 AÔÔÊyamÈno 65 AÔÔhakusÊtavatthupÈrip|riyÈ 25 AÔÔha~gulamattena 335

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AÔÔhatiÑsÈrammaÓesu 43 AÔÔhatvÈ 150 AÔÔhapadaÑ 373 AÔÔhapurisapuggalaÑ 77 AÔÔhapurisapuggalo 77 AÔÔhavÊriyÈrambha- vatthupÈrip|riyÈ 28 AÔÔhÈsi 168 AÔÔhiÑ 52 AÔÔhikasa~khalikaÑ 292 AÔÔhikasa~khalikapeto 294 AÉÉhacandÈkÈrena 372 AÉÉhaterasapalÈ 427 AÉÉhadaÓÉakena 131 AÓusahagataÑ 290 AÓÉajÈ 18 Atikkantamatte 141 AtikkÈmeti 152 AtikhippaÑ 81 AtibbagÈravÈ 279 AtimÈnÊ 366 AtirekakÈraÓaÑ 48 AtirekalÈbhapaÔikkhepena 5 AtirekÈnayanattho 38 Atisukhumo 194 AttaguttatthÈya 163 Attadutiyassa 151 Attanomatiyameva 47 AttabhÈvÈ 292 AttabhÈve 34, 297 AttukkaÑsakapara- vambhakatÈ 363

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 451

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AtthaÑ 8, 259 AtthakÈmatÈya 302 AtthapaccatthikÈ 352 Atthamattameva 334 Atthayanti 88 AtthayitabbaÑ 202 AtthayojanakkamaÑ 181 AtthavasaÑ 218 Atthavase 33 Atthavaso 34 AtthasataÑ 38 AtthasÈdhako 129 AtthÈya 276 AtthibhÈvaÑ 165 Atthena 46 Ad|halapÈsÈÓÈ 276 Addhagatopi 146 AddhamÈsaÑ 178 AddhÈnaÑ 189 AddhÈnavasena 189, 192 AddhÈnasa~khÈte 190 Adhammiyo 421 AdhikaraÓÈni 353 Adhigatamaggena 284 AdhigamapucchÈ 283 AdhicittaÑ 61 AdhiÔÔhahato 242 AdhiÔÔhÈtuÑ 387 AdhiÔÔhÈnakiccaÑ 388 AdhiÔÔhÈnavasÊ 233

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AdhiÔÔhÈnasampannaÑ 178 AdhiÔÔhÈniddhi 168 AdhiÔÔhÈmi 388 AdhiÔÔhÈya 115 AdhiÔÔhitesu 393 AdhiÔÔheti 434 AdhiÔÔhema 278 AdhipaÒÒÈ 63 AdhippÈyassa 314 AdhimattaÑ 194 AdhimattÈya 94 Adhimuccato 242 Adhimokkho 238 AdhivÈsanakhantisampanno 359 AdhivÈsetvÈ 301 AdhisÊlaÑ 60 AnajjhÈvutthakaÑ 148, 159, 331 AnatirittappamÈÓÈ 309 AnatthakÈmatÈya 302 AnatthÈya 302 Ananucchaviko 352 AnanuÒÒÈtaÑ 4 Anantaranayeneva 317 Anandho 382 AnabhijÈnaÑ 283 AnabhinanditvÈ 329 Anabhirato 300 Anabhiraddho 347 Anariyako 81 AnallÊyanabhÈva- dassanavasena 290

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 452

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AnavasesetvÈ 91 AnÈgatavacanaÑ 9 AnÈgatasambandhe 278 AnÈÓattattÈ 142 AnÈpajjanaÑ 198 AnÈmaÔÔhakÈlavasena 67 AnÈmaÔÔhapiÓÉapÈto 276 AnÈmÈsadukkaÔaÑ 133 AnÈrammaÓaÑ 214 AnÈsittako 183 Anikkhante 147 Aniggate 147 AniccaÑ 245 AniccatÈya 246 AniccÈnupassanÈ 245 AniccÈnupassÊ 245 AnicchakÈ 5 Aniyato 381 AnisÊditvÈ 150 AnissaÔÔhattÈ 424 AnissarÈ 166 Anissaro 295 AnukampatÈ 352 AnugamanaÑ 212 AnucchavikaÑ 22 AnuÒÒÈtato 362 AnuttaraÑ 78 AnuddayÈya 84 AnudhammatÈ 115 AnupakÈre 132

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AnupadaÑ 218 AnupadavaÓÓanaÑ 1 Anupassati 191 AnupassanÈ 191 AnupassanÈya 246 AnupubbaÑ 216 AnupubbakathÈ 402 Anupubbena 184 AnubandhanÈ 210 Anubandhanto 213 AnubyaÒjanaso 48 Anubhosi 4 Anuyogo 351 Anur|paÑ 427 AnulomapaÔipadaÑ 375 AnulomÈni 231 AnullapanÈdhippÈyassa 291 AnuvÈdo 354 AnusayÈ 215 AnusÈvesi 79 Anussatiyo 203 AnussÈvanÈya 361 An|no 117 AnekakÈraÓena 16 AnekapariyÈyena 15, 172 AnejaÑ 296 AnokappanaÑ 9 AnokÈsaÑ 315 AnovassakaÑ 117 AnolÊnavuttiko 212

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 453

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AntaggÈhikÈ 350 AntaraÑ 324 Antaraghare 445 AntaradhÈpeti 184 AntarÈ 302 Antarussavesu 379 Antehi 312 AntogÈme 139 AntodasÈhe 438 AntodvÈdasahatthe 379, 382 AntopaviÔÔhena 394 Antop|ti 80, 355 AntolittÈ 333 Antovatthumhi 139, 154 AntosÊmÈyaÑ 396 AndhakÈraÑ 255 Andho 382 Apakato 286 ApacinitabbÈ 336 ApaccÈsÊsantena 275 Apatto 429 ApadÈnena 364 Apadissa 406 Apanetabbo 284 Apaby|hanto 136 Aparaga~gaÑ 89 AparaÓÓaÑ 7 AparaddhaÑ 134 AparabhÈge 71 AparÈparabhÈvÈya 20

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AparÈpariyakammassa 293 ApariggahitakÈle 194 AparicchinnappamÈÓÈyo 330 AparicchinnabhÈge 411 AparibhogaÑ 435 AparibhogÈrahattÈ 395 AparibhogÈraho 7 Aparibhogena 429 ApasÈdanatÈ 364 ApasÈdetukÈmo 363 Api 344 ApidhÈya 84 ApihitakavÈÔassa 379 ApubbaÑ acarimaÑ 70 AppaccakkhÈtÈ 71 AppaÔijÈnamÈno 380 AppaÔipÊÄanaÑ 198 AppaÔivattiyaÑ 46 AppaÔivekkhitvÈ 272 AppattacchadanaÑ 335 Appamattakampi 4 AppadakkhiÓaggÈhÊ 367 AppanÈkosallÈni 229 AppanÈvasena 213 Appavatti 195 Appavesento 91 Appahonte 439 AppicchataÑ 26 ApphoÔenti 373 Abadhiro 382

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 454

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] Abandhano 429 AbbokiÓÓo 183 AbbohÈrikaÑ 334 AbbohÈrikattÈ 42 AbbhantaraÑ 82 AbbhantarimaÑ 152 AbbhÈghÈtaÑ 334 AbbhuÓhe 160 AbbhussitaÑ 361 AbyagganimittaÑ 225 AbrahmacÈrÊ 80, 355 AbhÈvaÑ 385 AbhikkantaÑ 374 AbhijÈnato 242 AbhiÒÒeyyaÑ 242 Abhinandati 255 AbhiniviÔÔhokosassa 279 AbhinisÊdati 299 AbhiyuÒjati 143 Abhiyogo 144 AbhiramÈmi 66 AbhilÈpavasena 58 AbhiviÒÒÈpanaÑ 12 AbhiviÒÒÈpesi 12 AbhivitaritvÈ 251 Abhisa~khatattÈ 374 Abhisa~gitÈ 364 Abhisa~go 364 AbhisaÔo 348 AbhisamÈcÈro 199

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AbhisambhuÓÈti 359 AbhisambhuÓitvÈ 359 AbhusaÑ 144 Abh|taÑ 281 AmaccÈ 4 AmataÑ 77 AmadÈ 17 AmanÈpar|paÑ 271 AmaritukÈmÈ 268 AmarisanaÑ 9 AmalÊnaÑ 3 AmbajambupanasÈdiphalaÑ 207 Ayaso 35 AyÈcitÈ 151 AyuttakaÑ 142 AraÒÒaÑ 146 ArahattapattiyÈ 181 ArahantÈpi 268 ArittupatthambhanaÑ 212 AriyavohÈrena 7 AriyÈya 51 AruÓaÑ 393 AruÓuggamanÈ 396 AruÓo 386, 419 Ar|piyaÑ 423 AlaÑvacanÊyÈ 329 Ala~kÈrabhaÓÉaÑ 162 Ala~kÈrabh|tassa 7 Alabhanto 51 AlÊnÈnuddhaccapakkhikaÑ 187

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 455

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] Alepo 334 AllokÈse 82 Avakkanti 14 AvatthukavacanaÑ 345 Avayave 314 Avayo 117 AvalittÈ 333 AvasesajjhÈna~gapaÔimaÓÉitÈ 216 AvasesapadÈni 242 AvasesasattavidhasenÈsanaÑ 186 AvassutÈnaÑ 82 Avassuto 80, 355 Avaharati 129 AvahÈralakkhaÓaÑ 136 AvahÈro 137, 147 AvikampamÈnena 22 Avikkhambhite 184 AvikkhepaÑ 188, 241 AvippavÈse 393 AvipphÈriko 15 Avokkamanto 48 AvhÈtabbo 378 AsaÑvarassa 24 AsaÑvare 34 AsakkuÓeyyo 363 Asa~khataÑ 77 AsaÒcicca 271 AsaÒÒasamÈpattiÑ 296 AsantaÑ 281 AsantasambhÈvanÈya 281, 418

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] Asandanake 140 AsappÈyatÈ 209 AsabbaÒÒ| 359 AsamannÈharitvÈ 345 AsamapekkhitvÈ 316 AsamÈhitapuggalaparivajjanÈ 229 AsampajÈnassa 218 AsampajÈne 280 AsampajjamÈne 280 Asampatteva 147 AsamphuÔÔhe 82 AsammohatthaÑ 157, 443 AsahÈyassa 151 AsÈdhÈraÓÈni 297 AsÈmaggipakkhiyavacanaÑ 363 AsÈmikaÑ 159 AsÈruppe 8 AsukhumaÑ 23 Asucino 172 Asucisa~kassara- samÈcÈro 80, 354 AsuttantavinibaddhaÑ 231 AsubhakammaÔÔhÈnaÑ 183 AsubhasaÒÒÈparicitena 178 AsubhÈ 172 AsubhÈkÈrasandassanappa- vattaÑ 172 AsubhÈya 173 Asekho 54 Asecanako 183 AsenÈsanikena 115

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 456

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AsokapiÓÉiyÈ 371 Assa 82, 87 AssajipunabbasukÈ 375 AssamaÓo 80, 355 AssatiyÈ 396 AsatiyÈ dinnaÑ 421 Assasati 182 Assasanti 189 AssÈsapassÈsa- pariggÈhikÈ 182 AssÈsapassÈsÈ 191 AssÈsavasena 182 AssumukhaÑ 5 AhÈni 377 Ahi 84 AhikuÓapaÑ 179 AhetukapaÔisandhikÈ 298

[ Œ ] ŒkaÉÉhanaÑ 136, 148 Œkaramutto 320 ŒkÈraÑ 8 ŒkÈranÈnattena 347 ŒkÈrehi 187 ŒkÈsagatameva 93 ŒkÈseyeva 373 Œkirate 286 Œgacchati 22 ŒgantukÈ 166 Œgamanato 287

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Œ ] ŒgamanapaÔipadÈ 284 ŒgamanamaggathakanÈya 35 ŒcariyakaÑ 117 Œcariyakamme 117 ŒcariyaparamparÈ 49 ŒcariyabhÈgo 275 ŒcariyavÈde 46 ŒcariyavÈdo 45 Œcariyuggaho 210 ŒcÈro 317 Œcikkhanto 181 ŒcikkhitabbaÑ 417 ŒciÓÓÈrammaÓaÑ 186 ŒjÊvahetu 350 ŒÔhapito 153 ŒÓattikassa 156 ŒÓattikkhaÓeyeva 158 ŒÓattiyÈ 150 ŒÓattena 163 ŒÓattehi 163 ŒÓatto 370 ŒÓÈpanaÑ 256 ŒÓÈpeti 129 ŒthabbaÓaÑ 256 ŒthabbanikÈ 256 ŒdÈnaÑ 131 ŒdÈnato 245 Œdi 133, 140, 319 Œdito 251

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 457

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Œ ] ŒdÊnavaÑ 249 ŒdhÈnaggÈhÊ 366 ŒnantariyaÑ 261 ŒnamanÈ 196 ŒnÈpÈnassati 182 ŒnÈpÈnassatiyaÑ 182 ŒnÈpÈnassatiyÈ 196 Œpajjati 24 ŒpattiÑ 49 ŒpattibahulatÈ 370 ŒpattibhedaÑ 158, 289 Œpattiviseso 264 ŒpattivuÔÔhÈnaÑ 314 ŒpattivuÔÔhÈnatÈ 353 ŒpannavuÔÔhÈnaÑ 198 ŒpÈthaÑ 292 ŒpucchitvÈ 167 ŒbandhanaÑ 20 ŒbÈdho 201 Œbhidosiko 7 ŒbhisamÈcÈrikasÊlaÑ 199 ŒbhogaÑ 274 Œbhogo 194 ŒmasanaÑ 39 Œmodeti 243 Œyamukhabh|tÈ 368 Œrak|ÔaÑ 321 Œrak|ÔalohaÑ 321 ŒrakkhaÔÔhÈnaÑ 146 ŒrakkhadevatÈ 14

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Œ ] Œraddhacitto 53 ŒraddhavipassakaÑ 89 Œraddhavipassakassa 282 ŒraddhavÊriyena 291 Œrabhati 21 ŒrambhadhÈtu 227 ŒrammaÓaÑ 244 ŒrammaÓato 240 ŒrammaÓasantatÈyapi 183 ŒrammaÓapariggah|pÈyaÑ 187 ŒrammaÓasabhÈgatÈya 294 ŒrammaÓe 186 ŒrÈdhanÊyo 291 ŒrÈdhayiÑsu 12 ŒrÈdhitacittassa 204 ŒrÈme 172 ŒruppÈ 203 ŒrogyatthÈya 334 Œrocanatthe 8 ŒrocitaÑ 444 Œrocitamatte 266 Œroceti 69 ŒrocesuÑ 356 ŒropitacammaÑ 321 ŒropetvÈ 167, 282 Œlapane 8 ŒlambaÓarukkho 270 ŒlokitaÑ 374 Œlopassa 427 Œvajjato 241

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 458

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Œ ] ŒvajjanavasÊ 232 Œvajjanasamayena 71 Œvasante 164 ŒvÈsaÑ 144 ŒvÈsikÈ 367 ŒvÈse 221 ŒvÈso 199 ŒvÈhetvÈ 276 ŒvÈho 326 Œvikatepi 64 ŒvijjituÑ 335 ŒveÓiko 183 Œsannabhava~gapÈtattÈ 231 ŒsayaÑ 44 Œsayato 173 Œsayabhedato 300 ŒsÈÄhÊnakkhattaÑ 379 ŒsÊvisaÑ 169 ŒsÊviso 22 ŒsusÊghaÑ 22 Œsumbhi 415 Œsevati 193 Œhacca 45, 154 ŒhaÔÈ 276 ŒharÈpentassa 331 ŒharÈpente 148 ŒharÈpento 167 ŒhÈro 326 ŒhiÓÉantÈ 39

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Œ ] ŒhuneyyaÑ 77 ŒÄiyÈ 368

[ I ] Ika 300 Icchatha 448 IcchÈmattaÑ 178 IÒjanÈya 212 IÒjitÈ 212 IÓaparibhogo 418 ItarathÈ 258 Iti 153, 196 Ito 82 IttaramaddhÈnaÑ 189 Ittaravasena 192 Itthinimitte 82 ItthiyÈ 82 ItthiyÈ eva nimittaÑ 86 ItthisaÓÔhÈnena 319 Iddhi 202 IddhijaÑ 385 IddhimÈ 258 IddhiyÈ 202 IndriyasamattapaÔipÈdanatÈ 223 IndriyÈni 5 IriyÈpathaÑ 278 IriyÈpathasaÓÔhapanÈdÊni 280 IriyÈpathesupi 222 Isayo 114 Isigili 114

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 459

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ I - ¢ ] IssaravatÈya 164 Issaro 167 IssÈpakatÈ 88 IssukÊ 365 ¢tiÑ 256 ¢ti 257 ¢disÈni 312 ¢dise ÔhÈne 8

[ U ] UkkaÔÔha-ekÈsanikatÈya 9 UkkaÓÔhito 65, 70 Ukkamanti 332 UkkocaÑ 143 UkkhittÈnuvattikÈ 298 UkkheÔito 290 UggaÓhanaÑ 205 UggaÓhÈti 81 UggahaparipucchÈkusalÈ 284 UggahitakaÑ 430 Uggaho 205 UjuppaÔipannaÑ 77 UjjhitvÈ 414 UÔÔhÈnavÊriyasampannÈ 326 UÔÔhÈpeti 393 UÔÔhitaÑ 277 UtukÈle 11 UtuttayÈnuk|laÑ 186 UtunÊ 13 Utupi 222 UttamaÑ 58

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ U ] UttamatthaÑ 44 UttaraÑ 403 Uttarapadena 5 Uttarimanussadhammo 283 UdakaÑ 140, 275 UdakakaÒjiyaÑ 8 UdakamaÓiko 147 Udakavasena 411 UdakavÈhakaÑ 141, 411 Udakassa 368 UdayaÑ 240 UdukkhalabhaÓÉikaÑ 272 UddiÔÔhÈ 297 UddisÈpemi 79 UddiseyyÈtha ca 38 UddesabhattaÑ 6 Uddesena 361 Uddeso 334 UddhaÔamattameva 430 Uddhate 279 UddhammaÑ 359 UddharaÓaÑ 88 UddharaÓadukkaÔe 133 Uddharati 137 UddhÈre 136, 151 UddhÈrena 136 UddhÈro 1 UnnaÄe 279 UpakaÉÉhati 286 Upakkamantassa 302

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 460

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ U ] Upakkamavasena 251 UpakkamÈmi 300 UpakkilesÈ 215 Upagacchantena 114 UpagantabbaÑ 115 UpacÈraÑ 153, 399 UpacÈrabh|mi 220 UpacÈrabh|miyaÑ 220 UpacÈrasÊmÈyaÑ 164 UpacÈrÈni 231 UpacÈre 151, 324, 399 Upacchindati 273 Upacchinditabbo 202 Upacchinnakhuddaka- palibodhena 210 UpajÊvantena 152 UpaÔÔhÈkÈnaÑ 24, 26 UpaÔÔhÈti 182 UpaÔÔhÈnaÑ 205, 238 UpaÔÔhÈnaÑ sati 182, 191 UpaÔÔhÈnasÈlÈyaÑ 181 UpaÔÔhitÈ 241 UpaÉÉhakumbhiyaÑ 136 UpaÉÉhabhÈgaÑ 376 UpaddavaÑ 257 UpanÈhitÈ 364 UpanikkhittasÈdiyanaÑ 417 Upanikkhipati 270 UpanikkhipanaÑ 256 UpanikkhepaÑ 418 Upanikkhipeyya 258

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ U ] UpanijjhÈyati 13 Upanibandhanatthambho 213 UpanibandhanÈnimittaÑ 215 UpanissayasampannaÑ 51 Upanenti 165 Upapatti 293 Upaparikkhato 3 Upari 83 UparibhÈgena 83 Upaladdho 132 Upalabbhati 214 Upalabbhanti 279 UpasaÑharati 271 UpasaÑharanti 302 Upasa~kamati 179 Upasameti 184 UpÈdinnakaÑ 92 UpÈdinnakena 92 UpÈyapucchÈ 283 UpÈhaÔaÑ 326 UpekkhÈ 238 UpekkhÈnubr|hanÈ 175 UppakkaÑ 295 Uppajjeyya 443 UppaÔipÈÔiyÈ 296 Uppannalohitassa 11 UppÈÔetvÈ 144 UppÈdenti 256 UppÈdo 245 UbbaÔÔetvÈ 270

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 461

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ U ] UbbÈsetvÈ 276 UbbÈhikÈya 351 UbbÈÄhÈ 34 UbbhajÈÓumaÓÉalikÈ 297 UbbhatasmiÑ 385 Ummattako 94 Uraparicchedamajjhe 142 Ullapati 281 UllapanÈkÈraÑ 289 UllittÈ 333 UllittÈvalittÈ 333 UssitaddhajÈya 328 Ussite 272 UssukkavacanaÑ 250 UsseÄenti 374 UÄÈrattatÈ 316 UÄÈruÄÈrajanÈ 2

[ � ] �nataraÑ 334 �rubaddhÈsanaÑ 187

[ E ] EkaÑ vavatthÈnaÑ 203 EkaÑ samayaÑ 12 EkakolÈhalaÑ 14 EkagaÓapariyÈpannehi 327 EkaggataÑ 241 EkacÈrikabhattaÑ 345 EkattagataÑ 176

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ E ] Ekadhammakkhandhassapi 77 EkantaparipuÓÓaÑ 3 EkantaparisuddhaÑ 3 Ekantasaccameva 312 Ekapadikasa~kamo 322 EkaparicchedÈni 422 Ekabhattampi 9 EkamekaÑ 144 EkasamuÔÔhÈnÈ 95 EkÈ saÒÒÈ 203 EkÊbhÈvato 181 EkÊbhÈvo 181 EkekakoÔÔhÈsavasena 288 Ekekapadam|likaÑ 37 EkekalomaÑ 49 EÓeyyakaÑ 263 EtadaggaÑ 325 Eti 322 ErakavatthikaÑ 262 EvaÑbh|taÑ 15 EvaÑvaÓÓappaÔibhÈgaÑ 252, 253 Eva 166 Ehiti 351 Ehipassiko 76 EÄakacatukke 250 EÄake 294

[ O ] Okallako 79 OkÈsaÑ 335

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 462

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ O ] OkÈsato 173 OkÈsaddhÈnaÑ 189 OkÈsÈbhÈvena 265 OkÈse 211 OkirinÊ 295 OkilinÊ 295 OkkantikadhammadesanÈ 31 Okkamma 150 OgumphetvÈ 336 Ocarake 156 Ojavanto 183 OÉÉessanti 92 OÓiÑ 155 Otarati 395 OtÈretabbaÑ 46 OtiÓÓaÑ 69 OtiÓÓattÈ 277 OtiÓÓe 49 OdakajÈti 85 OdanabhÈjanÊyavatthusmiÑ 168 OdapattakinÊ 328 OdÈtÈnaÑ 413 OnahÈpetuÑ 312 OnahituÑ 321 Opaneyyiko 76 OpapÈtikÈ 18 OpÈtaÑ 270 OpilÈpentassa 141 ObhÈsÈdayo 236 ObhÈso 236, 332

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ O ] Orabbhiko 294 OloketvÈpi 334 Ovarako 394 OsÊdento 135 Ohitasoto 53 OÄÈrikÈ 194 OÄÈrikÈrammaÓattÈ 183

[ Ka ] KaÑsak|ÔaÑ 161 KaÑsalohaÑ 321 KaÑse 197 Kakacena 214 KakkhaÄo 143 Ka~khaÑ 236 Kacavarameva 321 KaÉÉhati 140 KaÓÔakampi 371 KaÓÓasukhÈ 374 KatakÈlo 250 Katachidde 137 KatatelaÑ 431 Katadhuranikkhepo 143 KatahatthÈ 296 KatikavattaÑ 292 KatikavattÈni 115 KatikÈya 166 KatupÈsanÈ 296 KatvÈ 52 KathÈphÈsukÈ 15

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 463

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KathinasamuÔÔhÈnaÑ 95 Katheti 46 KaniÔÔha~gulinakhavasena 391 KapiÒjaro 139 KappaÑ 360 KappakatÈ 142 KappavinÈseyeva 360 KappiyaÑ 331 Kappiya-udakasiÒcanaÑ 368 KappiyabhaÓÉaÑ 417 KappiyavohÈrena 403 Kappiyena 370 KabandhaÑ 295 KammaÑ 200, 261, 294 KammaÔÔhÈnaÑ 50 KammaÔÔhÈnÈbhimukhaÑ 187 KammaÔÔhÈniko 202 KammanÈnÈsaÑvÈsakena 360 KammanÈnÈsaÑvÈsako 361 KammanimittaÑ 294 KammappattÈ 55 KammalakkhaÓaÑ 358 KammavÈcÈya 58 Kammaviseso 264 KammasabhÈgatÈya 294 Kammassa 82 KammÈdhippÈyÈ 276 KammÈdhippÈyo 355 KammÈpattibyattibhÈvatthaÑ 261 KammÈragaggarÊ 236

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KammunÈ 260 Kammena 200, 361 KayaÑ 425 Kayo 326 KaraÓabhÈvaÑ 117 KaraÓavacanaÑ 345 KaraÓÊyena 329 KaraÓÊyo 229 KaraÓÉapuÔaÑ 154 KaramarÈnÊto 154 KalabhÈgaÑ 4 KalalakÈlepi 253 Kalalanti 253 Kalalalepo 334 KalÈpaggena 139 KalÈpabaddhaÑ 141 KalÈpasammasanaÑ 236 KalyÈÓaputhujjanÈdayo 53 KalyÈÓ|panissayavasena 178 KasambujÈto 80 KasiÓaparikammaÑ 418 KasiÓÈ 203 Kasirena 281 KahÈpaÓÈnaÑ 412 KahÈpaÓikaÑ 263 KÈjabhattaÑ 51 KÈmaÑ 325 KÈmapipÈsÈ 17 KÈmasaÒÒÈnaÑ 20 KÈyaÑ 187

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 464

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KÈyacittato 323 KÈyato 317 KÈyatthambhanavatthusmiÑ 316 KÈyadarathe 217 KÈyappaÔibaddhÈ 195 KÈyabalaÑ 5 KÈyavacÊdvÈrabhedaÑ 160 KÈyavikÈraÑ 388 KÈyavicchindaniyakathaÑ 172 KÈyaviÒÒatticopanato 12 KÈyasaÑsaggarÈgena 92 KÈyasa~khÈraÑ 193 KÈyasa~khÈrÈ 195 KÈyasa~khÈrehi 196 KÈyÈnupassanÈ 191 KÈyikÈ 195 KÈyo 194 KÈrakasaÑghasadisaÑ 46 KÈrako 346 KÈraÓapatir|pakaÑ 430 KÈraÓabhÈvato 324 KÈraÓÈhi 294 KÈraÓena 5 KÈrayamÈnena 333 KÈrÈpetvÈ 163 KÈrukÈnaÑ 329 KÈruÒÒatÈ 352 KÈruÒÒe 293 KÈlaÑ 181 KÈlena vadati 352

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KÈlo 250 KÈsÈvaÑ 130 KÈsÈyÈni 3 KÈsuÑ 23 KÈÄakavesena 342 KiccayatÈ 354 KicchajÊvÊkappatto 65 Kicchena 280 KiÒci 96 Kitavassa 281 KibbisaÑ 250 Kira 178, 196 Kiriyato 96 KiriyÈ 94, 401 KiriyÈkiriyato 96 KilantÈ 415 Kilesamalena 3 Kilesasa~gaÓikÈya 25 Kilese 247 Kilesehi 82 KÊtÈya 418 KÊÄataÑ 213 KÊÄanti 373 KÊÄantena 319 Kukkuccako 48, 273 KukkuÔÈrÈmo 341 Kucchisamayo 436 KuÒcikapaÓÈlimattaÑ 323 KuÔikÈya 117 KuÔiyo 114

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 465

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KuÔÔaÑ 168 KuÓapaÑ 179 KuÓapagandhÈ 271 KuddhÈ 312 Kupite 94 KumÈrako 80 KumÊnamukhaÑ 165 KumbhaÓÉÈnaÑ 257 KumbhijajjarakaraÓena 138 KurumÈnÈ 43 KulaÑ 199 KulaparivaÔÔo 275 KulavaÑsabÊjakaÑ 11 Kulumbassa 257 KusaÑ 160 KusalavitakkattayaÑ 28 Kusal|pasaÑhitaÑ 52 KusÈvahÈro 130 Kuhakavatthu 280 K|ÔakahÈpaÓo 161 K|ÔagoÓo 186 K|Ôadhenu 186 K|ÔamÈnak|ÔakahÈpaÓÈdÊhi 160 K|ÔavinicchayikÈnaÑ 143 K|ÔÈgÈrasÈlÈyaÑ 172 KerÈÔikassa 281 KevalaÑ 183 Kesaggamattampi 140 KeÄÈpayituÑ 321 KoÔiyo 213

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] KoÔÊhi 359 KoÔÔanaÑ 368 KoÔÔÈpanaÑ 368 KoÔÔita-ucchuphÈÓitaÑ 433 KoÔÔhÈsasampatti 400 KoÔÔhÈso 342 KoÓÔho 80 KodhanatÈ 363 Kolaputtiyena 22 KosajjÈnugato 25 Kosambakasammuti 447 KosiyakÈrake 412 KosiyamissakaÑ 413

[ Kha ] KhaÓabha~gena 246 KhaÓikacittekaggatÈ 244 KhaÓe 88 KhaÓeneva 184 KhaÓÉaÑ 211 KhaÓÉadvÈraÑ 155 KhaÓÉasakkharaÑ 433 KhantisaÑvaro 30 KhandhakavattÈni 35, 115 KhandhÈbhisa~khÈrehi 247 Khandhe 371 KhayavirÈgo 246 Khayo 246 KhalitaÑ 134 KhÈÓuÑ 93

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 466

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Kha ] KhÈÓukaÑ 270 KhÈÓuke 93 KhÈdanti 165 KhÈyitaÑ 90 KhÈrÈpatacchikaÑ 263 KhÊÓÈsavapaÔipattisadisÈ 285 KhÊrajallikaÑ 433 KhÊlena 145 KhuddakaÑ 392 Khettameva 69, 277 Khettavasena 67 Khettasannissito 208 Khette 395 Kho 80 KhobhakaraÓapaccayo 302 KhomaÑ 385

[ Ga ] Gacchati 131 GaÓasa~gaÓikÈpapaÒcena 15 GaÓasa~gaÓikÈya 25 GaÓo 200 GaÓhanti 13 GaÓhÈti 49, 274 GatÈya 84 GatimantÈ 325 Gatiyo 18 GantuÑ 146 GanthimaÑ 371 Gantho 201

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ga ] GandhabbanaÔanÈÔakÈdÊni 5 Gandhabbo 13 Gandhena 173 GabbhaÑ 274 GabbhaggahaÓaÑ 12 GabbhapatiÔÔhÈnaÔÔhÈne 11 GabbhapÈtanaÑ 274 GabbhaseyyakÈ 251 Gamanassa 132 GambhÊratthavinicchayaÑ 169 GarahaÑ 46 GarahÈma 43 GarukaÑ 218 GarukataraÑ 270 GarukabhÈvanaÑ 218 GarukÈpattiÑ 323 GaruparikkhÈrÈni 281 GarubhaÓÉÈni 281 Garumedhassa 81 GalavÈÔako 142 GahaÓaÑ 39 GahaÓak|ÔaÑ 161 GahapaticÊvaraÑ 6 GahitattÈ 150 GahitÈ 334 GÈmak|Ôo 294 GÈmato 139 GÈmadvÈraÑ 150 GÈmadhammaÑ 23 GÈmantasenÈsanaÑ 5

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 467

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ga ] GÈmesu 164 GÈrayhÈ 378 GÈhaÑ 353 GilÈnapaccaye 28 GihikÈle 8 GÊvÈ 164 GuÓajÈtaÑ 344 GuÓavasena 58 GumbaviparÈmoso 162 Gumbe 165 GehassitakÈmavitakkaÑ 315 GehassitapemaÑ 315 GoghÈtako 293 GocaragÈmo 221 GocariyÈnaÑ 413 Gotamake 384 GottaÑ 327 Gottena 22 Gotrabhuno 281 Gotrabh| 231 GonasÈ 85 GopuraÔÔÈlakayuttaÑ 342

[ Gha ] GhaÑsitabbe 117 GhaÔati 193 GhaÔapaÔipÈÔiyÈ 6 GhaÔayati 50 GhaÔikadÈma-olambako 372 GhaÔikÈ 373

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Gha ] GhaÔitepi 322 GhaÔiyati 335, 345 GhaÔÔanaÑ 39 GhaÔÔentassa 93 GhanakataÑ 422 GharaÑ 8 GharaÓÊ 329 Gharesu 8 GhÈtako 261 GhÈteti 155 GhÈtento 279 GhositÈrÈmo 341

[ Ca ] CakkavÊriyo 324 Cakkhubh|tÈ 293 CajitvÈ 441 CatucakkaÑ 279 CatutthaÑ 231 CatutthajjhÈnasamÈdhiÑ 296 Catupurisayugo 77 CatubhÈga-udakasambhinne 168 Catusaccavid| 278 CatusamuÔÔhÈnaÑ 95 CatusamuÔÔhÈnÈ 95 CattÈri ÒÈÓasatÈni 38 Capale 279 CammakhÊlaÑ 83 Cara 346 CaritvÈ 218

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 468

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ca ] CarimakacittaÑ 3 CariyÈnuk|laÑ 203 CÈribh|mi 334 CÈveti 140 CikkanaÑ 136 CikkhallaÑ 117 CittaÑ 288 CittakeÄiÑ 295 CittapaÔibaddhÈ 243 CittappaÔisaÑvedÊ 243 CittamaÒj|saÑ 175 CittalahukÈ 50 Cittavasena 67 Cittasa~khÈrapadesu 243 Cittasa~khÈrÈ 243 CittasampayuttaÑ 69 Cittassa 259 Cintayi 15 CimilikÈhi 403 CÊrakavÈsikaÑ 263 CÊvaraÑ 323 CÊvarakÈrasamaye 442 CÊvaracetÈpannaÑ 406 CÊvaracetÈpannena 407 CÊvaratthÈya 165 CÊvaradÈnepi 386 CÊvarapaccÈsÈ 396 CÊvarahatthapÈse 394 CÊvaruppÈdadivasena 386 CÊvare 26

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ca ] CuÓÓavicuÓÓavisaÔe 192 CuÓÓavicuÓÓÈpi 189 CuticarimakÈ 248 C|ÄamÈtuyÈ 275 CeÔako 80 CetanaÑ 353 CetanÈ 261, 300 CetÈpitaÑ 417 CetetvÈ 251 Cetovasippatto 258 Cellako 80 CodanÈsodhanÈhi 195 CodÈpakassa 349 CodetuÑ 349 CoranÈgavatthu 276

[ Cha ] Cha janÈ 368 ChaÉÉitaÑ 159 ChaÉÉentassa 138 ChattÈtichattaÑ 371 ChadanÈnaÑ 115 ChandagÈmitÈ 376 Chandavasena 190 Chando 172 ChambhitattaÑ 10 ChaviÑ 22 ChavicammaÑ 90 ChasamuÔÔhÈnaÑ 95 ChasamuÔÔhÈnÈ 95

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 469

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Cha ] ChÈtajjhattaÑ 165 ChÈditakuÔikÈ 336 ChÈyaÑ 22 ChÈyÈpi 418 Chindanto 279 ChinditvÈ 89 ChindeyyuÑ 131 Chinnapalibodho 393 Chinnamatte 140 Chinnam|lakaÑ 159 Chinno 86 Chupati 91 ChupantaÑ 83 ChekÈ 326 ChejjÈya 131 ChedanaÑ 262

[ Ja ] JagganatthÈya 315 JaggitvÈ 167 Jaggenti 151 Ja~ghapesanikaÑ 377 JaÔitÈni 144 JanatÈ 117 Janasam|ho 117 Janeti 202 JalÈbujÈ 18 JallikÈ 51 JavitvÈ 220 JahÈpito 347

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ja ] JÈtapathavÊ 270 JÈtar|paÑ 320 JÈtar|pamÈsako 417 JÈtiyÈ 22 JÈnato 241 JÈnanalakkhaÓaÑ 290 JÈnanÈ 4 JÈnantÈ 344 JÈnantepi 70 JÈnÈtu 69 JÈnÈhi 71 JÈyattane 327 JÈyabhÈve 327 JÈrattane 327 JÈrabhÈve 327 JÈrÊ 327 JÈlaÑ 359 JÈlabandhaÑ 336 JÈlavitÈnaÑ 371 JigucchamÈno 66 JiÓÓavihÈre 207 JÊrÈpeti 150 JÊvakavatthusmiÑ 6 JÊvamÈnakasarÊre 91 JÊvitaparikkhÈrÈ 324 JÊvitÈ 180 JÊvitindriyaÑ 256 JÊvite 249 J|taphalake 373

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 470

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ja ] JeÔÔhabbatiko 355 JotimÈlikaÑ 262

[ Jha ] JhÈna~gÈni 233 JhÈnacarimakÈ 248 JhÈnapaÔilÈbhena 240 JhÈpetvÈ 429 JhÈma-ucchuphÈÓitaÑ 433

[ ©a ] ©atti-aparÈmasanaÑ 56 ©atticatutthena 55 ©attiÔÔhapanaÑ 56 ©attisampattisampannaÑ 56 ©atvÈ 94 ©ÈÓaÑ 237 ©ÈÓasaÑvaro 30 ©ÈÓasamodhÈnaÑ 289 ©ÈtakapavÈritaÔÔhÈnato 274 ©ÈtakÈ 274 ©ÈtadukkaÔaÑ 133 ©ÈtapariÒÒÈ 20 ©Èti 201 ©ÈtidÈsÊ 7 ©ÈtisÈlohitÈ 3 ©ÈtÊ 3 ©ÈtÊnaÑ 43 ©ÈyappaÔipannaÑ 77

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ ®ha ] ®hapanÈ 211 ®hapayaÑ 219 ®hapitaÑ 140 ®hapitakÈsÈvassa 371 ®hapitacÊvarampi 444 ®hapitaÔÔhÈnaÑ 388 ®hapitabhÈge 448 ®hapitabhesajjehi 431 ®hapitavatthehi 388 ®hapitassa 142 ®hapite 141 ®hapentena 372 ®hapento 244 ®hÈtabbaÑ 47 ®hÈnaÑ 154 ®hÈnÈcÈvanamatteneva 302 ®hÈnÈcÈvanavasena 130 ®hÈnÈrahaÑ 56 ®hÈne 352 ®hitaÑ 88, 448 ®hitaÑyeva 442 ®hitakÈlasadisaÑ 46 ®hitassa 155 ®hitena 34

[ Ta ] TaÑ 279 TaÑÒÈÓatÈ 289 TaÑnidÈnaÑ 18 Ta~khaÓaÒÒeva 70, 290

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 471

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ta ] TacchetvÈ 267 Tajjento 31 Tattakena 145 TathÈbhÈvappaÔisedhano 185 TathÈbh|tassa 193 Tadaggena 355 Tada~gappahÈnaÑ 30 TadadhimuttatÈ 229 TadanucchavikaÑ 29 TadanulomikaÑ 29 TaddhitavohÈrena 345 TanninnatÈya 247 TapodÈ 295 TabbiparÊte 247 TalaÑ 93 TÈdisaÑ 143 TÈrakar|paÑ 218 TÈlapaÓÓamuddikaÑ 319 TÈluÑ 189 TÈvakÈlikaÑ 331 TiÑsÈni 351 TikapÈcittiyaÑ 401 TikkhattuÑ 12 TikkhapaÒÒo 206 TicÊvarakena 404 TicÊvarasa~khepena 392 TiÓakaÔÔhapaÓÓaÑ 363 TiÓacchadanÈ 114 TiÓaÓÉupakaÑ 319 TiÓamattaÑ 167

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ta ] TiÓehi 336 TippabhedÈya 26 TibbaÑ 52 TiyÈmarattiÑ 211 TiyojanaparamaÑ 415 TiracchÈnagato 317 TiracchÈnÈ 19 TiracchÈnesu 84 TirokaraÓÊ 9 TilakkhaÓasampannaÑ 175 Tiva~gikaÑ 362 TividhakalyÈÓaÑ 175 TividhattagataÑ 178 TisamuÔÔhÈnaÑ 95 TisamuÔÔhÈnÈ 95 TihatthÈ 334 TihetukapaÔisandhikÈ 81 TÊraÓapariÒÒÈ 21 TucchapokkharaÑ 321 TuÓÉena 264 TurÊ 442 TulaÑ 164 TulayitvÈ 130 TulÈk|ÔaÑ 161 TulÈdaÓÉasadisaÑ 83 Tebh|makavaÔÔaÑ 17 Terasakassa 300 TelatambamattikÈya 117

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 472

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Tha ] ThaddhataraÑ 270 Thaddho 366 ThambhÈdi 117 Thambho 366 TharunÈ 264 ThavikaÑ 163 ThÈlake 276 ThullaccayaÑ 93 Thullaccayakkhette 93 Thullaccayampi 141 ThullaccayavatthuÒca 91 ThenetvÈ 281 Theyyacittena 138, 150 Theyyaparibhogo 418 TheyyÈvahÈro 130 TheravÈda~gaÑ 49 TherÈ 89 TherÈnaÑ 165 Therehi 132 ThokaÑ 206

[ Da ] DakasotaÑ 301 DakkhiÓeyyo 78 DaÓÉakammanÈsanÈ 345 DaÓÉakena 371 DaÓÉakehi 336 DaÓÉamuggaraÑ 273 DadhigataÑ 431 Dabba 345

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Da ] DayÈlukena 22 DavÈ 81, 289 Dasa kÈraÓavase 33 DasakkhattuÑ 37 DasalakkhaÓasampannaÑ 175 DasapadaÑ 373 DasÈhÈ 398 DasÈhe 439 DassanaÑ 39 Dassane 114, 355 Dassessati 12 DaÄhaÑ katvÈ 39 DaÄhataraÑ 39, 270 DÈnaÑ 5 DÈnanibaddhÈni 374 DÈnappadÈnÈni 5 DÈnappadÈnesu 379 DÈmarikacorassa 276 DÈyÈdÈ 420 DÈrakÈ 167 DÈru-atthaÑ 131 DÈrukuÔÔikÈ 335 DÈruÓÈ 261 DÈrusannissaye 208 DÈr|naÑ 142 DÈr|nipi 146 DiguÓaÑ 152 DiÔÔhadhammikÈ 35 DiÔÔhaparisa~kitaÑ 348 DiÔÔhasantÈnena 351

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 473

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Da ] DiÔÔhÈdino 358 DiÔÔhÈnugatiÑ 117 DinnaÑ 62 DibbÈ 250 DÊghaÑ assÈsavasena 188 DÊghanikÈyappamÈÓampi 31 DÊghÈdino 358 DÊpisadiso 186 DÊyamÈnaÑ 163 Duk|laÑ 385 DukkaÔaÑ 93, 150, 277, 318 DukkaÔakkhette 93 DukkaraÑ kataÑ 297 DukkhaÑ 4 DuccoÄÈ 445 DuÔÔho 348 DutiyaÑ pÈdaÑ 152 DuppaÔinissaggÊ 366 DupparÈmaÔÔhaÑ 286 DupparihÈraÑ 388 DupposataÒca 24 DubbacabhÈvakaraÓÊyehi 363 Dubbaco 363 DubbalavatthukattÈ 313 DubbalavipassanÈ 195 Dubbalye 64 DubbharataÒceva 24 DubbharatÈdÊnaÑ 24 DurupaciÓÓadukkaÔaÑ 133 DussaddhÈpayÈ 293

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Da ] DussanaÔÔhÈnÈni 35 DussÊlo 80, 354 D|taÑ 69, 350 D|takammaÑ 278 D|teyyaÑ 377 D|sako 347 D|sito 347 Deti 441 DevaccharÈnaÑ 10 DevatÈ 50 DevadinnaÑ 386 DevanÈÔakÈnaÑ 10 DevavaÓÓaÑ 332 DevÈ 20 Desato 217 DesanÈsuddhi 419 DoÓaÑ 164 Domanassacittena 272 DolÈ 213 Dosena 11 DvattibyÈmasatappamÈÓa- nÈguddharaÓe 257 DvayaÑdvayasamÈpatti 82 DvÈraÑ dadamÈnÈ 43 DvÈravÈtapÈnakavÈÔesu 434 DvivacanaÑ 180 DvisamuÔÔhÈnÈ 95 DvÊhÈkÈrehi 220 DvevÈciko 79

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 474

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Dha ] DhaÑsitvÈ 295 Dhajena 328 DhaÒÒaÑ 133 DhaÒÒÈni 144 DhanaÑ 154 DhanadhaÒÒassa 7 DhanukaÑ 165 Dhanena kÊtÈ 328 DhamamÈnÈya 236 DhammagandhikÈ 334 Dhammagarahino 43 DhammatÈ 344 DhammadesanaÑ 31 DhammadhÈtu 293 DhammanimantanÈ 402 Dhammaparibhogo 421 Dhammarajju 371 DhammÈ 255 Dhammiyo 421 Dhammena 34 Dhammo 34, 327 DhÈtucariyÈnuk|laÑ 186 DhÈtunÈnattato 300 DhÊro 74 DhuraÑ 143 DhuraÔÔhÈne 368 Dhuranikkhepena 4, 145 Dhuranikkhepo 129 DhurabhattaÑ 6 DheyyaÑ 180

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Dha ] DhotaÑ 430 Dhotaviddho 320 Dhotasa~khasappaÔibhÈgaÑ 3 DhovanadaÓÉakaÑ 273

[ Na ] NaÑ 197 NagaraparikkhÈrehi 324 Nagarasannissite 208 NaÔÈ 5 NaÔÔhakÈyappasÈdaÑ 83 NaÔÔhacÊvarassa 439 NadÊparihÈro 394 Nandito 245 NappatÊto 347 NarakÈdÊsu 35 Narake 258 NavadvÈraÑ 279 NavavihÈre 207 NavasassaÑ 411 Nassati 151 Nassarati 4 NahÈnaÑ 384 NÈgadantakaÑ 371 NÈgamÈÓavakassa 81 NÈÔakÈ 5 NÈÔakinÊ 295 NÈnÈcodakÈ 349 NÈnÈverajjakÈ 292 NÈmakaraÓasaÒÒÈya 357

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 475

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Na ] NÈmakÈyo 33 NÈlakapaÔipadaÑ 114 NÈsanÈ 347 NÈsikaggaÑ 212 NÈsikagge 192 NÈsetukÈmatÈpakkhe 139 NÈsetha 345 Nikanti 238 NikkamadhÈtu 227 NikkhittattÈ 149 Nikkhipati 143 Nikkhipeyya 446 NigaÓÔhupaÔÔhÈko 80 Niccameva 94 NiccasaÒÒÈto 245 NicchÈresuÑ 14 NiÔÔhite 385 NittaÓhabhÈvaÑ 26 NittharaÓamaggaÑ 376 Niddisitabbassa 82 NiddhamanatumbaÑ 141, 147 NidhÈnamukhaÑ 416 NidhetvÈ 7 NipÈto 8 Nippakkhacamme 294 NipparipphandaÑ 88 NippariyÈyasikkhÈpadaÑ 33 Nipphattigati 19 NipphÈdentassa 437 Nibandhati 220

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Na ] Nibandheyya 186 NibbaÔÔitattÈ 431 NibbaÔÔitalokuttarattÈ 288 NibbattÈpi 159 Nibbattigati 18 Nibbattitalokutta- ranibbÈnameva 16 NibbattitvÈ 268 Nibbahana-udakaÑ 147 NibbÈyati 189 NibbidÈnupassanÈya 245 Nibbindanto 240 NibbeÔhenti 345 NibbedhabhÈgiyattÈ 184 NimittaÑ 8, 90, 176, 214, 294 NimittakammaÑ 130, 332 NimittakusalatÈ 224 NimittasaÒÒaÑ 157, 167 NimittasaÓÔhÈnaÑ 90 Nimitte 83, 214 Nimittena 82 NimmadÈ 17 NimmitÈnaÑ 344 NiyamitaÑ 164 NiyametvÈ 70 Niyojenti 180 NiyyÈnaÔÔho 187 NirantarappavattaÑ 212 Nirayo 19 NirÈlÈpasallÈpo 5 Nirujjhati 17

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 476

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Na ] Niruttivasena 58 NiruttisatÈni 38 NirupÈdÈno 277 NirumbhitvÈ 144 NirodhÈnupassanÈya 245 Nirodhento 196 Nivattanena 374 NivÈpaÑ 151, 342 NivÈpapuÔÔhe 294 NivÈretuÑ 302 Nissajji 425 NissaÔÔhapariggahaÑ 7 NissaraÓappahÈnaÑ 31 NissÈya 175 Nissitake 151 NissevÈlapaÓakakaddamo 295 NihitaÑ 10 NÊcajanÈnaÑ 23 NÊlobhÈsaÑ 342 NÊharaÓakÈle 88 NÊharati 93, 135 NÊharato 212 NÊharitvÈ 44, 268 NÊhareyyuÑ 131 NelÈ 374 NevÈsikÈ 368 NhÈrudaddulaÑ 178

[ Pa ] PaÑsuk|laÑ 401 PaÑsupacchiÑ 267

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PaÑsumhi 269 PakatattÈ 86 PakatiphuÔÔhavasena 217 PakatibhÈvaÑ 347 PakatibhÈgo 411 PakappetvÈ 251 PakiÓÓakaÑ 94 PakkagaÓÉasadisÈ 293 Pakkamatu 377 PakkamanantikÈ 385 PakkhavÈrena 152 Pakkhandati 176 Pakkhandana- paÔinissaggo 245, 246 PakkhandiyaÑ 257 PakkhikaÑ 6 PakkhittaÑ 416 Paggaho 238 PaggÈhikasÈlaÑ 403 Pa~guÄo 213 Pacanto 279 PacÈpanaÑ 326 PacuravohÈravasena 406 Paccakkhampi 9 PaccakkhÈnÈkÈrena 66 PaccattaÑ 76 PaccanÊkato 287 Paccantasannissite 208 PaccayaÑ 236 PaccavekkhaÓakiccaÑ 272 PaccavekkhaÓavasÊ 233

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 477

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PaccavekkhaÓasuddhi 420 PaccavekkhaÓÈ 194 Paccavekkhato 242 PaccÈsÈcÊvaraÑ 397 PaccuddharÈmi 388 PaccuddharitvÈ 390 PaccupaÔÔhitaÑ 52 PaccupaÔÔhito 14 PacchÈnutÈpo 15 PacchindamÈnÈ 42 PacchimakattikamÈsaÑ 396 Pacchimo 117 Pajahato 242 PajÈnato 190 PajjarakaÑ 257 PajjotÈnaÑ 60 PaÒcakÈmaguÓÈlayÈ 17 PaÒca~gavippahÊnaÑ 173 PaÒca~gasamannÈgataÑ 173 PaÒcadhanusatikaÑ 446 PaÒcapaÒcappabhedena 173 PaÒcamaÑ 231 PaÒcamito 443 PaÒcavokÈrapaÔisandhi 252 PaÒcasatÈ 399 PaÒcasandhikaÑ 205 PaÒcasenÈsana~ga- samannÈgataÑ 209 PaÒÒattigatikÈva 43 PaÒÒattivinayo 36 PaÒÒatto 353

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PaÒÒapento 12 PaÒÒÈ 53 PaÒÒÈyati 284 PaÒÒÈyissati 414 PaÔaggi 277 PaÔi 240 PaÔikuÔati 178 PaÔik|lÈ 172 PaÔik|lÈrammaÓattÈ 183 PaÔikkantaÑ 374 PaÔikkamitvÈ 344 PaÔikkhittaÑ 232 PaÔikkhipanÈdhippÈyÈ 31 PaÔikkhipanti 151 PaÔikkhipi 321 PaÔikkhipitvÈ 6 PaÔiggaÓhantasseva 265 PaÔiggahaÓe 265 PaÔiggahitaÑ 435 PaÔiggahitaparivattane 422 PaÔiggahitamatte 158, 265 PaÔiggahitehi 430 PaÔighakhÊlaÑ 347 PaÔicaraÓatÈ 364 PaÔicchannakammanto 80, 354 PaÔicchannak|ÔaÑ 161 PaÔicchannÈvahÈro 130 PaÔicchÈdetabbÈ 322 PaÔijagganakaÑ 116 PaÔiÒÒaÑ 352

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 478

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PaÔiÒÒÈkaraÓaÑ 94 PaÔidassÈmi 159 PaÔinissaggÈnupassanÈ 245 PaÔinissaggÈnupassÊ 188 PaÔinissaÔÔho 290 PaÔinÊharituÑ 136 PaÔipakkhaÑ 88 PaÔipathaÑ 151 PaÔipadÈvisuddhi 175 PaÔipannakassa 92 PaÔipassanÈ 211 PaÔippassaddhippahÈnaÑ 31 PaÔippharaÓatÈ 364 PaÔibaddhaÑ 272 PaÔibhÈgo 253 PaÔiyÈdiyati 274 PaÔiladdhasotÈpattiphalÈ 380 PaÔilÈbhabh|miyaÑ 220 PaÔilÈbhavasena 384 PaÔilÊyati 178 PaÔivattati 178 PaÔivijÈnÈti 318 PaÔividdhacatusaccÈ 380 PaÔividdhÈ 297 PaÔivinodetvÈ 210 PaÔivedhavasena 183 PaÔisaÑviditÈ 241 PaÔisaÑhari 168 PaÔisa~khÈnabalena 160 PaÔisanthÈro 276

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PaÔisallÈnaÑ 180 PaÔisallÊyituÑ 178 PaÔisÈmanaÑ 385 PaÔissavadukkaÔaÑ 133 PaÔÔuÓÓaÑ 385 PaÔÔo 401 PaÔhamapadassa 443 PaÔhamabodhiyaÑ 11 PaÔhamayobbanaÑ 179 PaÔhamÈpattikÈ 377 PaÓamanÈ 196 PaÓamanti 187 PaÓÉiccaÑ 325 PaÓÉitÈ 325 PaÓÓaÑ 146, 167, 350 PaÓÓattiÑ 353 PaÓÓanÈÄikÈ 373 PaÓÓasÈlaÑ 335 PatanakaÑ 152 Patanar|paÑ 268 Pati 327 PatikaraÓaÔÔhena 323 PatikiÔÔho 401 PatitaÑ 268 Patita-udakeneva 437 PatitvÈ 269 Patir|paÑ 22 PattukÈmo 232 PattatthavikÈdÊsu 401

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 479

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] Pattapariyanto 429 PattabhÈgaÑ 418 PatthanÊye 208 PatthodanaÑ 428 PadakÈyo 33 PadaÔÔhÈnattÈ 202 PadapaccÈbhaÔÔhaÑ 68 Padaparamo 359 PadavÈrena 149 PadÈni 373 PadittÈya 23 PadumaÑ 140 PaduminiyaÑ 140 PadhÈnaÑ 215 Padh|pÈyantÈ 345 Panthad|hanakammaÑ 279 Panthanissite 207 Pannarasasu dhammesu 352 PannalomÈ 375 PapatÈti-Èdi 258 Pabbajitali~gaÑ 10 PabbÈjeti 4 PabbÈjesi 79 Pabbajjupagatena 8 PabbateyyÈ 218 Pabhaggo 296 PabhÈvanÈ 196 PabhinnakhÊlo 74 PamÈÓacÊvarassa 391 PamÈÓayuttaÑ 390

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PamÈÓayutto 334 PamÈÓikÈ 390 PamÈÓe 267 PamÈdalikhitanti 132 PayuttaÑ 10 PayuttavÈcaÑ 178 PayuttavÈcÈ 7 PayogaÑ 215 PayogattÈ 143 Payogo 215 PayojanaÑ 257 Parakkamajavayoggabh|miÑ 186 ParakkamadhÈtu 227 Paradesato 154 ParapariggahitaÑ 158 ParappavÈdÈ 185 ParammukhÈvikappanÈ 392 ParavÈdaÑ 49 ParavÈdÊ 46 ParasantakaÑ 376 ParÈjayaÑ 143 ParÈjitakilesena 169 ParÈjito 286 ParÈnuddayatÈya 163 ParikathÈ 332 ParikappÈvahÈro 130 ParikammaÑ 183 ParikammÈni 231 ParikkhayaÑ 49 ParikkhÈraÑ 163

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 480

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] ParikkhÈracoÄaÑ 388 ParikkhittaÑ 381 ParikkhipitvÈ 9 PariggahitaniyyÈnaÑ 187 PariggahitabhÈvo 146 PariggahetvÈ 233 ParicÈrehi 5 ParicitÈ 216 Pariccajati 247 Pariccattake 280 PariccÈgapaÔinissaggo 244, 246 ParicchinditvÈ 202 ParicchinnabhikkhukaÑ 165 ParicchedÈtikkantÈ 418 Paricchedo 379 PariÒÒÈ 20 PariÒÒeyyaÑ 242 ParittakaraÓaÑ 277 ParittagottaÑ 231 ParidahitvÈ 3 Paripatati 187 ParipÈcetuÑ 280 ParipucchaÑ 152 Paripucchati 81 ParipucchÈ 205 ParipucchÈmi 79 ParipuÓÓattÈ 279 ParipuÓÓasippo 117 Parip|re 199 Parip|rento 64

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] ParibbÈjo 286 ParibhaÔÔho 86 ParibhÈsanto 22 ParibhuÒjituÑ 384 Paribhutte 426 ParibhogaÑ 387 ParibhogajiÓÓaÑ 403 ParibhogatthÈya 165 Paribhogavaseneva 166 Paribhoge 410 Paribhogeparibhoge 418, 419 Paribhogeneva 403 Pariyattanti 71 PariyÈdÈnaÑ 49 PariyÈdiyitvÈ 89, 394 PariyÈyaÑ 181, 369 PariyÈyavacanamattaÑ 16 PariyÈyasikkhÈpadaÑ 33 PariyÈyÈbhÈvaÑ 370 PariyÈyena 55, 154, 183, 299 PariyÈyo 274, 369 PariyiÔÔhamattena 258 PariyuÔÔhitÈnaÑ 82 PariyeÔÔhisuddhi 420 Pariyesati 236 PariyesitvÈ 270 ParivaÔÔÈ 49 ParivattetvÈ 152, 257 ParivitakkadassanaÑ 2 PariveÓaÑ 144

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 481

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PariveÓa~gaÓaÑ 381 Parisa~kamÈno 70 ParisasampattisampannaÑ 56 ParihÈraÑ 437 PalÈlapÊÔhakaÑ 263 Palighatthambho 211 PalighaparivattikaÑ 263 Palibujjhissati 136 Palibuddho 10 Palibodhassa 385 Palibodho 202 PaliveÔhetvÈ 93 PavattanasukhataÑ 187 PavattanÈpi 12 PavattamaÑsaÑ 359 PavattamÈnaÑ pavattamÈnaÑ 211 PavattÈ 246 PavÈraÓanakkhattaÑ 379 PavÈritÈnaÑ 405 PavÈhessÈmi 180 PaviÔÔhakÈle 88 PaviÔÔhe 93 Pavisati 6 PavesetuÑ 371 PavesetvÈ 93 Pavesentassa 83, 316 Pavesento 83 PasannamukhavaÓÓÈ 279 PasannÈkÈraÑ 332 PasayhÈvahÈravasena 387

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PasayhÈvahÈro 130 PasÈdÈvahena 374 PasÈdussadÈ 293 PasÈdhanaÑ 326 PasÈreti 139 Passato 241 Passaddhi 237 PassambhayaÑ 196 Passambhento 193, 195 Passambhemi 194 Passasanti 189 PassÈsavasena 182 Pahara 262 PaharaÓaÑ 256 PaharaÓena 260 PaharitvÈ 263 PahÈtabbaÑ 242 PahÈnaÑ 20, 288 PahÈnapariÒÒÈ 21 PahÈnavinayo 36 PahÈya 420 PahiÓÈti 69 PahÊyanti 215 PahÊnakilesÈ 284 Pah|tatÈya 7 Pah|tavitt|pakaraÓÈ 7 Pahontena 362 PÈkaÔaÑ 192

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 482

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PÈkaÔÈ 211 PÈkaÔo 284 PÈkatikaÑ 159 PÈkatiko 417 PÈkatindriye 280 PÈkÈraÑ 168 PÈkÈraparikkhepavaÉÉhanena 169 PÈkÈrÈnaÑ 145 PÈcinaÑ 335 PÈÔipadikaÑ 6 PÈÔiyekko 183 PÈÓajÈnanÈkÈrena 250 PÈÓÈtipÈtaÑ 117 PÈÓÈtipÈto 256 PÈÓo 250 PÈtabyabhÈvaÑ 117 PÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ 58 PÈteti 165 PÈtetvÈ 162 PÈdagghanake 137 PÈnÊyasa~kho 320 PÈpadhammo 80, 354 PÈpicchatÈ 363 PÈpena 16 PÈmojjaÑ 190 PÈrÈjikacchÈyÈ 89 PÈrÈjikadhammo 353 PÈrÈjikappahonakakÈle 321 PÈrÈjikavatthuÒca 91 PÈrÈjikavatthubh|tÈ 84

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PÈripanthikÈ 319 PÈrivattakaÑ 400 PÈrisuddhi 211 PÈrupantassa 391 PÈvÈrikambavanaÑ 341 PÈsayaÔÔhiÑ 270 PÈsÈÓacuÓÓena 429 PÈsÈÓasakkharaÑ 131 PÈhuneyyaÑ 78 PÈhuneyyo 78 PÈÄito 48 PÈÄivinimuttaÑ 31 PiÔÔhasa~ghÈÔo 117, 334 PiÓÉapÈtaÑ 323 PiÓÉapÈte 27 PitÈ 4 PitÈmahayugÈ 398 PitÈmahÊ 398 PitucchÈ 274 Pittakosake 94 Pidahati 446 Pidahanti 42 PiyakamyatÈya 21 PiyasÊlÈnaÑ 34 Piyo 4 Pire 346 PihitakavÈÔassa 379 PÊti 237 PÊtijananako 4 PÊtippaÔisaÑvedÊ 240

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 483

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PÊtiyÈ 243 PÊtisÊsena 243 Puggala-aparÈmasanaÑ 56 Puggalopi 222 PucchantÈnaÑ 278 PucchÈya 114 PucchÈsabhÈgena 160 PucchiyamÈno 408 PuÒje 10 PuÒÒakkhettaÑ 78 PuÒÒasammatÈ 179 PuÒÒÈni 132 PuÓÉarÊkaÑ 140 PuttaÑ 4 PuttapaÔilÈbhanimittaÑ 302 PupphagacchÈ 368 PupphadÈmakaraÓaÑ 372 Pupphanti 11 PupphapaÔicchakaÑ 371 PupphapaÔe 372 Pupphampi 448 PuppharukkhÈ 368 PupphavijjhanatthaÑ 371 PupphÈvali 316 Pupphehi 371 PubbaÓÓaÑ 7 PubbaÓÓanissitaÑ 334 Pubbapayogo 129 PubbabhÈgacittÈni 232 PubbabhÈge 236

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PubbÈparÈnusandhito 49 Purimagale 142 PurimadvayaÑ 137 Purimanayeneva 132, 211 Purimapadassa 5 Purimasadisameva 150 P|rati 140 P|ritaÑ 372 Petaloke 292 Petasoko 295 PetÈmahaÑ 10 PettikaÑ 10 Pettivisayo 19 PesalaÑ 22 Pesiyo 294 PesetabbaÑ 321 Peseti 69 Potthakar|pasadisassa 81 PotheyyuÑ 131

[ Pha ] PhandÈpeti 131 PhanditÈ 212 Pharati 131 PharitvÈ 189 Pharusena 352 Phalaparicchedena 377 PhalamuttamaÑ 186 PhÈÓitaÑ 429 PhÈtikammaÑ 173 PhuÔÔhakakacadantÈnaÑ 214

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 484

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pha ] PhuÔÔhokÈsamatte 140 PhuÔÔhokÈsassa 395 Phusati 92 PhusanÈ 210 Phusanto 295

[ Ba ] Bajjhati 260 BaddhÈ 147 BadhiratÈya 158 BandhanaÑ 51, 143 BandhanÈ 141 BandhituÑ 372 BandhitvÈ 386 BalaÑ gÈhetvÈ 5 BalavatarÈ 194 BalavavipassanÈ 195 BalavÈ 141 BalasÈ 162 BahigataÑ 137 BahitiyojanaÑ 415 Bahinagare 154 Bahisu~kaghÈtaÑ 152 BahukÈpi Èpattiyo 135 BahulaÑ 178 BahulÊkate 182, 185 Bah|naÑ 24 BaÄisamaÑsikaÑ 263 BÈhÈyaÑ 11 BÈhirakasuttaÑ 47

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ba ] BÈhuliko 360 Bila~gathÈlikaÑ 262 BÊjato 321 BÊje 144 BuddhaÑ paccakkhÈmi 69 BuddhÈcariyako 51 BuddhuppÈdÈ 61 Bundena 135 BodhipaÒÒÈÓo 74 Bondo 374 ByaÒjanaÑ 65, 258, 333 ByattÈ 325 ByantÊ 215 ByÈkaritvÈ 273 ByÈkarontassa 291 BrahmaÑ 360 BrahmaghosaÑ 51 BrahmacariyaÑ 51 BrahmacÈripaÔiÒÒo 80 BrahmavihÈrÈ 203 Brahmasamena 292

[ Bha ] BhakuÔiÑ 374 Bha~gaÑ 385 BhaÒjati 408 BhaÓantassa 289 BhaÓita 289 BhaÓÉaÑ 129, 137, 163 BhaÓÉakaÑ 273

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 485

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Bha ] BhaÓÉagghena 441 BhaÓÉadeyyaÑ 142, 147, 164 BhaÓÉappayojanaÑ 1 BhaÓÉam|latthÈya 320 BhaÓÉu 51 BhattakiccaÑ 9 BhattavissaggaÑ 398 BhattasammadaÑ 210 BhattÈni 6 BhantamigappaÔibhÈgÈ 279 BhamaramakkhikÈhi 432 BhavacarimakÈ 248 BhassaÑ 222 BhÈjanaÑ 136 BhÈjanaparibhogena 428 BhÈjetvÈ 165 BhÈyantopi 291 BhÈrabaddhaÑ 140 BhÈroyeva 362 BhÈvanÈ 214 BhÈvanÈmayiddhiyÈ 257 BhÈvavikappÈkÈrena 66 BhÈvito 182 BhÈvetabbaÑ 242 Bhikkhati 51 BhikkhÈcariyaÑ 51 BhikkhÈcÈre 280 BhikkhÈya 6 BhikkhunÊsikkhaÑ 79 BhikkhupaccatthikÈ 88

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Bha ] BhikkhubhÈvo 286 BhikkhusikkhaÑ 79 Bhi~kacchÈpaÑ 154 BhittiÑ 140 Bhittilepena 336 Bhindantassa 138 BhinditvÈ 92 BhinnapaÔadharo 51 Bhuja~gasÊsajÈ 320 Bhujisso 153 BhuÒjante 5 BhummappattiyÈ 353 Bh|tena vadati 352 Bh|misamaÑ 336 BhedanaÑ 262 BheravÈni 94 Bherisa~ghÈÔo 321 BhesajjodissaÑ 433 BhogabyasanaÑ 43 Bhoge 5 Bhogena 328 Bhogo 406 BhojanaÑ 222 BhojanapariyosÈnaÑ 291

[ Ma ] MakkhipaÄÈsitÈ 365 MakkhetabbÈni 434 MagadhanÈÄiyÈ 428 MaggaÑ adhiÔÔhÈya 319

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 486

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] Ma~kutaÑ 34 Ma~guli 295 MacchaggahaÓena 85 MaccharÊ 365 MacchasirajÈ 320 MajjhaÑ 83, 212 MajjhimappamÈÓo 9 Majjhimo 176 Majjhe 262 Majjhena 83 MaÒjaÔÔhiyÈ 373 MaÒjarÊ 370 MaÓi 320 MaÓikaÓÔho 332 MaÓiguÄikÈ 218 MaÓÉanaÑ 326 MaÓÉanakapakatiko 379 MaÓÉanatthÈya 376 MaÓÉ|kakaÓÔakaÑ 148 MatacammaÑ 83 MatasarÊrasmiÑyeva 90 MatasarÊre 91 MatthakadÈmaÑ 371 MadanimmadanÈya 16 Madanimmadano 17 MaddanaÑ 117 MadhukarÊhi 432 MadhupaÔalaÑ 432 MadhumakkhikÈhi 432 Madhuro 183

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] ManacchaÔÔhÈnaÑ 279 ManavaÉÉhanako 4 Manasi 52 ManasikÈrena 193 ManasikÈro 194 ManÈpikaÑ 271 ManÈpo 4 ManussÈ 19 ManussÈnaÑ 91 ManussitthiyÈ 86 Manussesu 189 Mano 255 ManoramaÑ 342 MandapaÒÒo 206 MandahasitaÑ 292 MaraÓatthikabhÈvaÑ 272 MariyÈdaÑ 21, 147 MalaÑ 51 MasÈragallaÑ 320 MahantÈni 7 MahÈjanasammaddo 130 MahÈpadesÈ 45 MahÈbhaye 89 MahÈbh|tapariggahe 195 MahÈvattaÑ 198 MahÈvattÈni 35 MahÈvane 172 MahÈvihÈre 206 MahÈhatthipathaÑ 203 MahicchataÑ 24

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 487

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] MahiddhikÈ 380 MÈtÈ 4 MÈtÈputtÈnaÑ 213 MÈtÈmahÊ 399 MÈtÈmaho 399 MÈtikaÑ 141 MÈtikÈ-ujukaraÓena 138 MÈtulo 274 MÈnamadapurisamadÈdayo 16 MÈyÈvÊ 366 MÈradheyyaÑ 180 MÈravisayaÑ 180 MÈro 180 MÈlÈguÓaparikkhepo 372 MÈlÈgacchÈ 207 MigaÑ 394 MicchÈdiÔÔhi 250 MittÈ 4 Mitto 392 MilakkhabhÈsÈsu 69 MissakacakkaÑ 315 Miha 414 MukhaÉiÓÉimaÑ 373 MukhatuÓÉakena 139 Mukhanimitte 215 Mukhare 279 MukhavaÔÔiparicchedena 136 MukhavevaÔika- kappiyakÈrako 409 MukhasaÓÔhÈnaÑ 85 MukhÈruÄhatÈya 64

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] Mukhena 298 MuggavaÓÓÈ 321 Muccati 135 MucchÈpareto 81 MuÔÔhassatissa 218 MuÔÔhassati 280 MuÓÉacchadanapÈsÈdo 394 Muttamatte 141, 270 MuttÈ 319 MuducittataÑ 202 MudupiÔÔhiko 298 Muddhabh|taÑ 186 MudhÈ 269 Musale 272 MusÈvÈdattÈ 346 MusiÑsu 402 MuhuttikÈ 327 Muhuttena 14, 181 M|laÑ 32, 331 M|laÑ datvÈ 267 M|lacÊvaraÑ 397 M|lacchejjÈya 330 M|laÔÔhasseva 158 M|laÔÔhÈnaÒca 329 M|lassa 424 M|le 79 M|lena 79 MettÈkaruÓÈnaÑ 117 MettÈpubbabhÈgaÑ 117 MethunakathÈ 84

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 488

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] Methunadhammasannissita- kileso 381 MethunadhammasamÈpattiyÈ 178 Methunadhammo 82 MethunasaÑvaro 32 MethunassÈdena 83 MedhÈvinÊ 325 MokkhÈdhippÈyo 318 MocanassÈdo 315 Mocanena 314 Mocitamatte 144 Mocento 244 Modento 243 MoÄigallo 80 MoÄibaddho 79

[ Ya ] Yakkhar|papetar|pena 269 Yakkhummattako 94 Yagghe 8 YaÔÔhiÑ 145 YaÔÔhiyÈ 165 YathÈkammaÑ 160 YathÈdhippÈyaÑ 157, 261 YathÈnusandhinÈ 272 YathÈrutameva 74 YathÈr|pehi 196 YathÈlÈbhasantoso 26, 27 YathÈvatthukameva 399 YathÈvuttapuggalavasena 68

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ya ] YathÈsÈruppasantoso 27 Yadaggena 355 YasassÊ 22 Yassam|likÈ 79 YÈgubhattÈdÊni 376 YÈcanÈya 51 YÈcitÈ 151 YÈpetuÑ 279 YÈvatikÈ 55 YiÔÔhaÑ 62 YugasÈÔakaÑ 164 YuttaÑ 136 YuttapayuttÈ 44 Yuttayogo 51 Yutto 182 YebhuyyakkhÈyitaÑ 90 Yebhuyyena 90 YogÈnuyogakammassa 202 Yogo 229 YojanaÑ 37 YojanaparamaÑ 206 YojanÈya 86 YojetvÈ 218 Yoni 17 Yoniso manasikÈro 225, 227 Yya kÈre 356

[ Ra ] RakkhaÓato 324 Rakkhati 139

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 489

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ra ] RajaÑ 286 RajataÑ 320 Rajane 399 RajjanaÔÔhÈnÈni 35 RajjanatthÈya 16 RajjasÊmasannissite 209 Rajjuke 270 Rajjukena 140 Rajjukesu 140 Rajjubhedo 161 RatanaÑ 132 Ratanamisso 320 RattÈnaÑ 82 RandhÈpanaÑ 326 RamÈmi 66 RavÈ 81, 289 Raso 45 RÈgadosÈnaÑ 288 RÈgo 172 RÈjakaÑ 152 RÈja~gaÓe 154 RÈjabhÊto 10 RÈjorodhÈ 13 RÈhumukhaÑ 262 RukkhacchallÊ 377 Rukkhaparicchedena 377 RukkhaphalabÊjamayo 417 RukkhasamÊpaÑ 186 Rundhatha 441 Rundhanti 42

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ra ] RundhitabbaÑ 48 RuÄhÊsaddena 314 R|pak|ÔaÑ 161 R|panimittÈdi-ÈrammaÓaÑ 312 R|pÈrammaÓÈdiraso 186 R|piyapakkhe 423 Re-kÈro 356 RecakaÑ 373 RopetabbÈ 375 Ropetabbo 362 Ropetumpi 369

[ La ] LakkhaÓacchinnassÈpi 146 LakkhaÓato 221 LakkhaÓapaÔivedhena 241 LakkhaÓasampannena 292 LakkhaÓÈrammaÓika- vipassanÈya 195 LaguÄaÑ 258 LajjinÈ 421 LajjÊpuggalehi 86 LaddhaparihÈni 221 LaddhinÈnÈsaÑvÈsako 361 Labhanto 51 Lahuvattino 169 LÈbhagaruke 280 LÈbho 200 LÈmakakoÔiyÈ 166 LÈmakabhikkhu 295 LÈsiyanÈÔakaÑ 373

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 490

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ La ] Likhitasa~khasadisaÑ 3 L|khacÊvarÈ 445 Lepo 335 LesaÑ 92 LokasammatasenÈsanaÑ 280 LokÈnukampÈya 84 LobhÈdikilesussadaÑ 250 LomasÈ 314 LomahaÑso 10 LolajÈtiko 401 LolamahÈthero 151 LoluppacÈraÑ 6 LohatuÓÉakehi 293 Lohapattasadiso 359 LohitakaÑ 179, 261 Lohita~ko 320

[ Va ] VaggumatÈ 179 VacanakÈraÓaÑ 314 VacanappamÈÓato 346 VacÊbhedena 68 VajjapaÔicchÈdikÈ 298 Vajjito 348 VajjiputtakÈ 43 VajjÊnaÑ 6 VajjÊsu 6 VaÒcanaÑ 161 VaÔÔati 160 VaÔÔabhayena 31

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VaÔÔalohaÑ 321 VaÔÔitaÑ 270 VaÉÉhati 154 VaÉÉhetvÈ 335 VaÓasa~khepaÑ 85 VaÓÓato 173, 221 VaÓÓapaÔÔhÈnaÑ 71 VaÓÓavÈ 279 VaÓÓÈ 192 VaÓÓeti 81 VatiÑ katvÈ 270 VattaÑ 148 VattapaÔipattiyÈ 204 VattamÈnakÈlavasena 67 VattamÈnasamÊpe 333 VattasÊsena 167 VattÈni 375 VattuÑ 7 VatthiÑ 315 VatthikosaÑ 91 Vatthikosesu 91 VatthisÊsaÑ 301 Vatthu 49, 55, 140 Vatthu-aparÈmasanaÑ 55 VatthugaÓanÈya 329 Vatthup|janatthÈya 369 Vatthubh|tassa 24 Vatthubhedena 158 Vatthumeva 86 Vatthumhi 1

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 491

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] Vatthuvasena 386 VatthuvijjÈcariyo 186 VatthuvipannÈ 298 VatthuvisadakiriyÈ 222 Vatthuvisesena 263 VatthusampattisampannaÑ 55 Vatthussa 278 Vadati 69 VadhakacetanÈvasena 251 VanaÑ 172 VanatthÈya 368 VanarÈji 218 Vanto 290 VambhanavacanaÑ 363 Vayo 117, 245 VarapotthacittattharaÓaÑ 276 VarÈhadÈÔhajÈ 320 ValayaÑ 135 Vall|ra 294 VasaÑ 327 VasÈmi 79 VasitvÈ 446 VasodissaÑ 433 VassaÑ 114 VassikasÈÔikadÈyakÈ 437 Vahacchinno 15 VÈ 342 VÈkena 371 VÈkyabhedaÑ 266 VÈgurÈ 359

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VÈcasikapayogeneva 68 VÈcÈpetvÈ 149 VÈcÈya vÈcÈya 132 VÈceti 81 VÈtabbhÈhataÑ 212 VÈtamukhaÑ 148 VÈt|paladdhiyÈ 196 VÈtena 82 VÈto 141 VÈyamati 193 VÈyituÑ 372 VÈrabhattaÑ 6 VÈsadhurayutto 50 VÈsi 51 VÈÄavihÈraÑ 276 VikaÔÈni 433 VikaÉÉhanaÑ 136, 148 Vikappadvayepi 5 VikappetabbÈ 390 VikappetuÑ 387 VikiÓÓavÈce 280 Vikubbaniddhi 168 Vik|jati 217 VikkayaÑ 425 Vikkayo 326 VikkhambhanappahÈnaÑ 30 Vikkhittacitto 300 VikkhepaÑ 197 VikkhepagataÑ 212 Vikkhepagatena 212

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 492

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VighÈsaÑ 163 VicÈritattÈ 412 Vijahati 91 VijÈnanavasena 68 Vijitavijayo 74 VijjaÑ 257 VijjÈparijappanaÑ 256 Vijjha 262 VijjhanaÑ 262 ViÒÒatti 7 ViÒÒattipathe 291 ViÒÒÈÓaÑ 255 ViÒÒ|hi 76 VitakkasampannaÑ 178 Vitarati 236 VituÉenti 293 Vitti 7 VitthataÑ 145 Vitthunati 48 VidatthimattaÑ 415 ViditaÑ 192 Videsagatena 403 VidhÈvati 160 VinaÔÔhe 151 VinamanÈ 196 VinayagarukÈnaÑ 89 VinayadukkaÔaÑ 133 VinayadhammatÈ 136 VinayapurekkhÈratÈ 353 Vinayo 34

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] Vinassa 346 VinÈsetukÈmatÈya 138 VinicchayappasutaÑ 143 VinicchayÈmacco 294 Vinicchayo 169, 352 VinicchinitabbaÑ 351 VinivaÔÔanÈ 211 VinivijjhitvÈ 146, 293 VinÊtavatth|su 87 VinÊvaraÓatÈ 288 VipassanÈkkhaÓe 241 VipassanÈbh|mi- dassanatthaÑ 243 VipÈkÈvasesena 294 VippakÈraÑ 316 VippaÔisÈre 269 VippaÔisÈro 15 VippanaÔÔhÈ 141 Vippavasanti 445 VippasannaÑ 252 VippasannachavivaÓÓÈ 279 Vipphandati 48 VibhattÈ 43 Vibhattipatir|pako 10 Vibhattibyattayena 273 Vibhavagati 19 VibhÈvayaÑ 219 VibhÈvitaÑ 169 Vibh|tÈni 217 Vimuccanto 240 Vimutti 53

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 493

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VimuttiÒÈÓadassanaÑ 53 Vimokkho 286 Viy|hanadukkaÔaÑ 133 Virajjati 17 Virajjanto 240 VirattaÑ 318 ViraddhaÑ 134, 352 Virahito 361 VirÈgÈnupassanÈya 245 VirÈgitamhi 317 VirÈgo 246 Virujjhati 369 Vir|paÑ 295 VilokitaÑ 374 Vivattati 190 VivÈho 326 VivekÈnaÑ 291 VisaÑyuttaÑ 20 VisabhÈgarogo 270 VisabhÈgassa 81 VisamaÓÉalaÑ 270 VisÈlÊbh|tattÈ 169 VisÊdeyya 219 VisuddhaÑ 177 Vis|cikaÑ 257 VisesÈdhigamaÑ 273 VisesÈdhigamadiÔÔhadhamma- sukhavihÈrapadaÔÔhÈnaÑ 186 VisesÈdhigamo 273 VisesÈvisesaÑ 65

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VissajjitattÈ 435 VissaÔÔhacitto 94 VissÈsaggÈhitÈ 159 VihatthatÈya 400 Viharato 178 VihÈraÑ 144 VihÈracÊvaraÑ 403 VihÈrabh|miyaÑ 165 VihÈravÈraÑ 400 VihÈravÈrito 151 VihÈrasÊmaÑ 394 VihÈro 395 VÊÓÈsa~ghÈÔo 321 VÊtikkamÈbhÈvÈ 42 VÊtikkame 42, 43 VÊtikkamo 251 VÊtinÈmenti 113 VÊte 442 VÊmaÑsati 329 VÊriyasaÑvaro 30 VuÔÔhahantesu 164 VuÔÔhÈnavasÊ 233 VuÔÔhÈnÈdhippÈyo 355 VuÔÔhito 180 Vuttanayeneva 92 VuttÈvasesaÑ 258 V|pasameti 184 V|pasamento 196 VedanÈya 94 VeÔhetvÈ 386

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 494

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] VeÔhenti 371 VedallÈdÊnaÑ 47 Veditabbo 76 VemaÑ 442 VemajjhaÑ 82 Vematiko 355 VelaÑ 21 VevacanÈni 80 VesÈliÑ 181 VesÈlikÈ 43 VeÄujÈ 320 VeÄuriyo 320 VoropetuÑ 254 VohÈraÑ 353 VohÈravasena 7 VohÈrena 361

[ Sa ] SaÑ 300 SaÑgha-aparÈmasanaÑ 55 SaÑghakammaÑ 86 SaÑghagarahino 43 SaÑghabhattaÑ 6 SaÑgharÈji 48 SaÑghalÈbho 292 SaÑghasantakaÑ 159 SaÑyujjanatthÈya 16 SaÑyogabhÈvo 134 SaÑyojanÈ 215 SaÑvaÓÓento 173

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SaÑvarappahÈna- paÔisaÑyuttaÑ 29 SaÑvaravinayo 36 SaÑvarasuddhi 419 SaÑvaro 193 SaÑvÈsanÈsanÈ 345 SaÑvijjamÈnÈ 279 SaÑvidÈvahÈro 130 SaÑvegavatth|ni 228 SaÑsaÔÔhaÑ 431 SaÑsÊdati 323 SaÑhÊrati 256 Sa-antaraÑ 403 Sa-ussÈhattÈ 416 SakaÑ 220 SakakammaÑ 62 SakaÔaÑ 331 SakaÔamaggasa~kamo 322 SakaÔÔhÈneyeva 168 SakabhÈvapariccajanavasena 290 SakalamudakaÑ 140, 141 SakalÈpi 252 SakavÈdÊ 46 SaguÓato 287 Sagottehi 327 Sa~kamanti 272 Sa~kÈmetvÈ 160 Sa~ketaÑ 156 Sa~ketakammaÑ 130 Sa~kocetvÈ 83 Sa~khajÈ 320

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 495

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] Sa~khamuÓÉakaÑ 262 Sa~khalikanayaÑ 37 Sa~khalikhitaÑ 3 Sa~khepakathÈ 3 Sa~kho 320 Sa~gahaÓatthÈya 16 Sa~gopetvÈ 117 Sa~gharitaÔÔhÈne 391 Sa~ghÈÔiÑ 388 Sa~ghÈto 413 SacittakaÑ 362 SaccÈnulomikaÑ 63 Sacce 353 SacchikÈtabbaÑ 242 SajjhÈyaÑ 81 SaÒcarittaÑ 327 SaÒcicca 250 SaÒcetanikÈ 300 SaÒjÈnanto 250 SaÒÒaÑ datvÈ 352 SaÒÒajaÑ 219 SaÒÒamavelaÑ 317 SaÒÒÈnÈnatÈya 219 SaÒÒÈvimokkhaÑ 362 SaÔho 365 SaÓÔhahitvÈ 11 SaÓÔhÈnato 173 SatipaccayatÈ 419 SatipaÔÔhÈnabhÈvanÈ 191 SatiyÈ 186, 214

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SatisaÑvaro 30 SatisampajaÒÒehi 374 SatokÈrÊ 187 Satova 187 SattaÔÔhajavanavÈramattaÑ 255 Satto 256 Satthasa~gaho 258 SatthahÈrakaÑ 258 SatthupaÔibhÈgena 84 SatthuvaÓÓo 417 SatthusÈsanaÑ 34 Sattho 394 SadarathÈ 194 SadisÈnaÑ 82 Saddasatthato 278 Saddhassa 374 SaddhÈmattakaÑ 444 SaddhiÑ 251 SadvÈrabandhÈ 114 SantakaÑ 130 SantajjetvÈ 148 SantÈ 194 SantuÔÔhiyÈ 26 Santo 183, 279 SanthatÈ 93 SanthatÈdibhedehi 92 SanthatÈya 92 Santhato 93 SantharitvÈ 140 Sandati 295

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 496

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SandiÔÔhiko 75 SandiÔÔhiparÈmÈsÊ 366 SandiÔÔho 392 SandhÈvati 160 SannamanÈ 196 SannipatitÈ 13 SannipatitvÈ 113 SannisinnÈva 220 SannihitabalavabhayÈni 446 SannihitÈsannihitabhÈvaÑ 392 SapadÈnukkamaniddesassa 354 SaparidaÓÉÈ 328 SappÈyaÑ 206 SappÈyassa 323 SappimaÓÉo 252 SabbakÈyappaÔisaÑvedÊ 192 Sabbakiccesu 279 SabbakiriyÈsu 132 SabbakilesÈpacayabh|tÈya 28 Sabba~gagataÑ 94 SabbacetasÈ 52 SabbadubbalÈ 46 SabbapaÔhamaÑ 446 SabbapariyantaÑ 400 Sabbasa~gÈhakavasena 95 SabbasambhÈrasa~khato 427 Sabbaso 90 SabbÈcariyasÈdhÈraÓa- vinicchayo 302

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SabhÈgavisabhÈgavatthuto 358 SabhÈgavuttino 63 SabhÈgasantativasena 255 SabhÈgassa 81 SabhÈge 70 SabhÈyaÑ 394 SabhusaÑ 144 SamagghaÑ 131 SamagghataraÑ 162 Sama~gÊbh|to 250 SamaÒÒÈ 114 SamaÓakaraÓÈnaÑ 22 SamaÓakuttako 179 SamaÓapaÔiÒÒo 80 SamaÓavesadhÈrako 179 SamaÓuddeso 80 SamathanimittaÑ 176, 225 SamathappaÔipannaÑ 177 Samatho 176 SamadhikaÑ 368 Samantato 9 SamannÈgato 246 SamannÈharitvÈ 52 SamannÈhÈro 194 Samappito 250 SamayaÒÒ| 70 SamasÈrÈgo 317 SamasÊlasaddhÈpaÒÒÈnaÑ 274 SamÈgacchatu 361 SamÈdhi 53

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 497

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SamÈdhiparipanthake 296 SamÈdhisampannaÑ 178 SamÈnavibhattilopo 5 SamÈnÈcariyakÈ 98 SamÈno 9 SamÈpajjanavasÊ 233 SamÈpajjissati 23 SamÈpattikkhaÓe 240 SamÈpattiyÈ 113 SamÈhitapuggalasevanÈ 229 SamitÈvinÈ 384 SamÊpe ÔhatvÈ 348 SamucchedappahÈnaÑ 31 SamuÔÔhÈti 96 SamuÔÔhÈnaÑ 94 SamudÈcarati 283 SamudÈnetabbÈ 324 Sam|havohÈrena 314 SampajaÒÒaÑ 374 SampattiyÈ 362 Sampayutta-assÈdasÊsena 315 SampayuttÈya 243 Sampayojenti 88 SamparÈyikaÑ 31 SamparÈyo 35 SampasÈrÊyati 178 SampahaÑsanÈ 175 SampahaÑsetabbaÑ 228 SampÈyanatÈ 364 Sambahule 349

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SammatÈni 446 SammantayamÈnÈ 345 SammukhÈvikappanÈ 392 SammohaÔÔhÈnaÑ 137 SayaÑkataÑ 433 Sayampi 143 Sarasato 287 SarÊrakampÈdÊni 94 SarÊrakiccalesena 4 SavatthukaÑ 167, 358 Savane 114 SalÈkaggÈhena 361 SalÈkahatthaÑ 373 SallakkhaÓÈ 211 SallakkhitapubbaÑ 8 Sallakkhesi 297 Sallekhavuttino 360 SahatthÈ 129 SahadhammikÈnaÑ 274 Sahadhammikehi 327 Sahapayogato 134 Sahapayogo 129 SahabhaÓÉahÈrakaÑ 148 SahavÈsÊnaÑ 202 SahÈyehi 151 SahoÉÉhaggahito 39 SÈkapaÓÓaÑ 207 SÈkhalyena 374 SÈkhÈbha~gaÑ 155 SÈjÊvo 63

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 498

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SÈÓaÑ 385 SÈtasahagatÈ 53 SÈtthaÑ 258 SÈdiyantasseva 88 SÈdiyanteneva 405 SÈdhÈraÓaparikkhÈrabhÈvena 281 SÈpattiko 410 SÈmantagÈme 375 SÈmantajappanasa~khÈtaÑ 280 SÈmÊci 130, 151 SÈmÊcippaÔipannaÑ 77 SÈrakÈni 7 SÈrakkhÈ 328 SÈraÓaÑ 1 SÈrattÈ 249 SÈrattÈnaÑ 82 SÈraddhÈ 212 SÈraddhÈya 212 SÈraddhe 194 SÈreti 135 SÈlohitÈ 3 SÈvakena 344 SÈvanaÑ 56 SÈvanÈya 56 SÈsa~kasappaÔibhayameva 447 SÈsanaÑ 69 SÈsanÈnaÑ 22 SÈhatthikaÑ 156 SÈhasikakammaÑ 250 SikkhaÑ 64

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SikkhattayabrahmacariyaÑ 3 Sikkhattay|pasaÑhitaÑ 2 SikkhÈ 71 SikkhÈkoÔÔhÈso 33 SikkhÈpaccakkhÈnasaÓÔhÈnattÈ 80 SikkhÈpaccakkhÈnasaÓÔhÈnÈni 80 SikkhÈpaccakkhÈnassa 65 SikkhÈpadaÑ 12, 63 SikkhÈpadantaresu 50 SikkhÈ padasamuÔÔhÈnÈni 95 SikkhÈya 64 SikkhitabbabhÈvato 86 SikkhitabbÈ 58 SikhÈppattaÑ 211 SikhÈbhedo 161 SithilaÑ 42 Sithilo 286 SippijÈ 320 SilÈ 320 SilÈpaÔÔake 344 SilesasadisaÑ 432 SiveyyakaÑ 162 SÊtudakena 433 SÊmÈparicchinnehi 86 SÊmÈsampattisampannaÑ 56 SÊlaÑ 53, 199 SÊlasaÑvaro 29 SÊlasampanno 349 SÊlesu 50 SÊsabhÈre 143

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 499

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SukkavissaÔÔhisamaye 88 SukkhapÊÄakaÑ 83 SukkhÈpetvÈ 294 SukhaÑ 238 Sukhaparihato 4 SukhÈditameva 164 Sukhito 347 SukhumakÈ 197 SukhumataraÑ 190 SukhumasaddanimittÈ- rammaÓatÈpi 197 SukhumÈ 50 Sukhedhito 4 SuggahitaÒca 392 SuggahitattÈ 197 Su~kaÑ 153 Sujjhati 284 SuÒÒattÈ 287 SuÔÔhu devÈ 34 SuttaÑ 45 Suttato 48 SuttantikattherÈ 267 SuttavaÉÉhana-ÈkÈrameva 443 SuttÈnulomaÑ 45 Sutte 46 SudinnaÑ 163 Sudinno 8 Suddhacitto 137 Suddhe 11 Suddho 352 SunakhadaÔÔhaÑ 165

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] SundarabhÈvaÑ 22 Sundarehi 295 SupinantacetanÈ 313 Suposo 26 SuppaÔipannaÑ 77 Suppavatti 48 SubaddhÈ 147 Subharo 26 SumanasikatattÈ 197 SuvaÓÓacetiyaÑ 321 SuvaÓÓabubbuÄakaÑ 321 S|cako 294 S|cikaÑ 257 S|ciyÈ 385 Sekkhabh|miyaÑ 291 Sekho 54 SetaparikkhÈro 324 SedaÑ 295 SenÈsanaÑ 323 SenÈsanapaccayaÑ 166 SenÈsane 27 SerivihÈraÑ 327 SevanacittaÑ 88 SevanÈdhippÈyo 318 SesaÑ 320 SoÓÉÊ 207 SotaÑ 89 SodhetabbÈ 284 Sodheti 148 SomÈracÊnapaÔÈni 385

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya dutiyabhÈge 500

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa - Ha ] Soyeva jÈnÈti 70 SvÈkkhÈto 74 HaÑsavaÔÔakacchadanena 172 Hatthatale 400 Hatthako 140 Hatthato 267 HatthapajjotikaÑ 262 HatthapÈse 388 HatthapÈso 395 HatthamuddÈya 69 HatthÈ 270 HatthikumbhajÈ 319 HatthismiÑ 373 HatthisÈlÈ 154 HatthisuttÈdÊsu 153 Hatthena 260 Hada 414 HadayaÑ 93, 212 HadayavatthuÑ 233

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ha ] Hananti 152 Hananto 279 HaneyyuÑ 131 HaraÓakaÑ 148 HaraÓÈdÊsu 370 Harite 415 HÈpanaÑ 56 HarakaÑ 258 HÈrasadisaÑ 370 Hitavisese 33 HitesitÈ 352 HimaviparÈmoso 362 HÊnÈyÈvattanena 392 HutaÑ 62 HutvÈ 246 HeÔÔhÈ 83 HeÔÔhÈkhittacakkhu 374 HeÔÔhimatalassa 442 HetuÑ 325 Hotu 7