bufo viridislaurenti, 1768 (anura; amphibia)Õin parazitik...

Girifl

Türkiye’de insanlar ve evcil hayvanlar›n helmintleriüzerinde birçok araflt›rma yap›lm›fl olmas›na karfl›l›k,kurba¤alar›n helmintleri üzerine flimdiye dek sadece ikiaraflt›rma gerçeklefltirilmifltir (1,2). Bunlar›n ikisi de Ranaridibunda Pallas, 1771 üzerinedir.

Ülkemizde Bufo viridis’in Helmintleri üzerine herhangibir çal›flma yap›lmam›fl olmas›na karfl›l›k di¤er ülkelerdeçok say›da çal›flma gerçeklefltirilmifltir. Örne¤inÇekoslavakya’da Vojtkova ve Vojtek (3), Bulgaristan’daBachvarow ve ark. (4), Irak’ta Rohemo ve ark. (5),Fransa’da Euzet ve ark (6), ‹ngiltere’de Prudhoe ve Bray(7) Macaristan’da Sey (8)’in çal›flmalar› bunlardanbaz›lar›n› oluflturur.

Ülkemizde ilk kez gerçeklefltirilen ve Bufo viridis’inHelmintlerinin saptanmas›n›n amaçland›¤› bu çal›flma,

daha sonraki y›llarda, kurba¤a populasyonlar›n›n helmintfaunas›n›n tesbitine yönelik araflt›rmalara ›fl›k tutacakt›r.

Materyal ve MetotMart 1993 - Haziran 1995 tarihlerinde yap›lan buçal›flmada, Bursa flehir merkezindeki de¤iflik mahallerdentoplanan 110, Edirne Büyükdöllük batakl›¤›ndan 9 olmaküzere 58’i 61’i toplam 119 Bufo viridisaraflt›r›lm›flt›r.

Kepçe ve eldiven yard›m›yla gece toplanan kurba¤alar,bez torbalar içine konarak ertesi gün laboratuvara canl›olarak getirilmifllerdir. Kurba¤alar, say›lar›n›n çoklu¤unedeniyle terraryuma konulmufl daha sonra s›raylaincelenmeye al›nm›fllard›r. Kurba¤alar cam kavanoz içinekonulan eterli pamukla bay›lt›ld›ktan sonra ventraltaraflar› yukar› gelecek flekilde genifl bir mumlu küvet

Tr. J. of Zoology23 (1999) Ek Say› 1, 177-195@ TÜB‹TAK

177

Bufo viridis Laurenti, 1768 (Anura; Amphibia)’in Parazitik HelmintleriÜzerine Araflt›rmalar*

Hikmet Sami YILDIRIMHANUluda¤ Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, Bursa-TÜRK‹YE

Gelifl Tarihi: 16.12.1996

Özet: Bu çal›flmada Mart 1993 - Haziran 1995 tarihlerinde Bursa ve Büyükdöllük (Edirne) batakl›¤›ndan toplanan 119 (58 ,61 ) Gece Kurba¤as› Bufo viridis Laurenti, 1768 incelenmifltir. Çal›flma s›ras›nda Plathelminthes’e ait Polystoma viridis,Proteocephalus sp, Nematotaenia dispar, Nemathelminthes’e ait Rhabdias bufonis, Oswaldocruzia filiformis, Cosmocerca commutata,Cosmocercoides sp, Neoxsyomatium brevicautadum ve Acanthocephala’ya ait Acanthocephalus ranae bulunmufltur.

Bufo viridis’in Helmint faunas›n›n tespitine yönelik yap›lan bu çal›flma Türkiye’de ilk defa gerçeklefltirilmifltir. Bulunan parazit türlerideTürkiye’de yaflayan Bufo viridis için ilk defa rapor edilmifltir.

Anahtar Sözcükler: Bursa, Edirne, Bufo viridis, Helminth, Monogen, Cestod, Nematod, Acanthocephal

Reseaches on Parasitic Helminths of Bufo viridis Laurenti, 1768(Anura; Amphibia)

Abstract: In this study, it has been investigated 119 night frog (58 , 61 ) Bufo viridis Laurenti, 1768 collected from Bursaand Büyükdöllük Marsh place in Edirne between March 1993 and June 1995. During this study Polystoma viridis, Proteocephalussp., Nematotaenia dispar (Included Plathelminthes), Rhabdias bufonis, Oswaldocruzia filiformis, Cosmocerca commutata,Cosmocercoides sp., Neoxsyomatium brevicautadum (Included Nemathelminthes), Acanthocephalus ranae (Included Acanthocephala)were found.

This is the first study concerning the helminth fauna on the Bufo viridis distributed in Turkey. Also all the parasitic species found onthe Bufo viridis have been recorded for the first time.

Key Words: Bufo viridis, Helminth, Monogenea, Cestoda, Nematoda, Acanthocephala.

* Yüksek Lisans çal›flmas›n›n geniflletilmiflidir.

üzerine yat›r›lm›fl ve diseksiyon ifllemine geçilmifltir. ‹ncebir pens ve makas yard›m›yla anüslerinden anteriörlerinedo¤ru kesilmek suretiyle iç organlar› ç›kar›lm›flt›r.Sindirim borusuna ait k›s›mlar› mumlu küvet içerisindeince bir makas yard›m›yla aç›larak, bir yandanda incei¤nelerle gerdirilmeleri sa¤lanm›flt›r. Di¤er iç organlaruygun cam kaplara konulup, daha sonra parçalaraayr›larak incelenmifllerdir. Üzerlerine fizyolojik sueklenerek binoküler mikroskop alt›nda incelenmeye al›nanorganlarda rastlan›lan parazitlerin yer ve say›lar› kay›tedilmifltir. Rastlan›lan parazitlerden Nematoda ve Cestodaörnekleri %70’lik alkolde tesbit edilmifller, mesanedeç›kan Polystoma örnekleri ince f›rça yard›m›yla fizyolojiksu içeren bir kaba al›nm›fllard›r. Lam - lamel aras›na al›nanPolystoma ve Cestoda örnekleri Bouin ile tesbitedilmifllerdir. Tesbit sonucu alm›fl olduklar› renklerigidermek amac›yla doygun Lityumkarbonatsolusyonundan faydalan›lm›flt›r. Pikrik asitten ar›nd›r›lanörnekler 15 dak. kadar saf suda bekletilmifl ve daha sonraBoraks-karmin ile boyanm›fllard›r. Boyamay› takibentekrar saf su banyosunda 15 dak. bekletilen parazitler,s›ras›yla %70, 80, 90, 95 ve %100’lük alkol serilerindengeçirilip, 2-3 dak. ksilolde tutulduktan sonra KanadaBalsam› ile haz›r preparat haline getirilmifllerdir.

Parazitlerin teflhisinde PRODHOE ve BRAY (7),YAMAGUTHI (9-11), boyama ifllemi için LANGERON (12)gibi eserlerden faydan›lm›flt›r.

Bulgular

Araflt›rma Mart 1993 - Haziran 1995 tarihlerindetoplanan 119 adet Bufo viridis üzerindegerçeklefltirilmifltir. ‹ncelemeler 58 , 61 kurba¤a üzerinde yap›lm›flt›r. Bulunan parazitlerin aitolduklar› gruplar ve vücut içinde bulundukllar› yerlerTablo I’de gösterilmifltir.

Plathelminthes

Trematoda

Monogenea

Polystomatoidea

Polystomatidae

1. Polystoma viridis Euzet, Combes, Batchvarov, 1974(fiekil 10).

Yerleflim yeri : Mesane

Parazitli kurba¤a say›s› : 28 (12 , 16 )

‹ncelenen parazit say›s› : 28

Toplam parazit say›s› : 78

Bir kurba¤adaki

maksimum parazit say›s› : 12

Co¤rafik da¤›l›fl› : Avrupa

Bufo viridis Laurenti, 1768 (Anura; Amphibia)’in Parazitik Helmintleri Üzerine Araflt›rmalar

178

Tablo 1. Bufo viridis’de parazitlerin gruplara ve bulunduklar› yerlere göre da¤›l›m›.

Parazitli Kurba¤a GruplarAç›lan Adedi Monogenea Cestoda Nematoda Acanthocephala Toplam

Kurba¤a ‹nce Kal›n ParazitAylar Adedi Erkek Difli Mesane Barsak Akci¤er Barsak Barsak Barsak Adedi

1993 Nisan 1 1 - - - 10 20 - - 301993 May›s 11 6 5 14 18 41 - 191 - 2641993 Temmuz 12 5 7 - 14 9 8 258 - 2891993 A¤ustos 4 2 2 - - 12 5 97 - 1141993 Kas›m 13 5 8 5 17 27 32 380 - 4611993 Aral›k 1 1 - - 2 6 4 30 - 421994 Mart 8 8 - 5 58 58 93 180 - 3941994 Nisan 16 9 7 16 6 81 116 196 - 4151994 Haziran 9 7 2 31 4 59 50 71 - 2151994 A¤ustos 8 2 6 - 3 53 38 238 - 2931994 Eylül 11 1 10 1 15 37 76 526 - 6551994 Ekim 13 4 9 - 27 53 32 431 - 5431995 May›s 9 5 4 4 - - 40 20 - 641995 Haziran 3 2 1 2 9 13 120 223 1 368

Toplam 119 58 61 78 173 420 634 2841 1 4147

Morfolojik ve Anatomik Özellikler

Vücut yass›, yapraks› flekilli olup, opistohaptör bölgesihafif bir girinti ile vücuttan ayr›m gösterir. Total boy9420 (5660-14600) µm uzunlu¤unda olup, opistohaptörönündeki vücut geniflli¤i 3844 (2333-5451) µm’dir.Opistohaptörün uzunlu¤u 2347 (1386-3118) µm,geniflli¤i ise 3451 (2448-5082) µm dir.

A¤›z ventral konumlu olup 342 (192-519) µmgeniflli¤indedir. A¤z› 284 (208-370) µm geniflli¤inde,324 (216-440) µm uzunlu¤unda bir farinks izlemektedir.Barsak farinks seviyesinden itibaren opistohaptörde yeralan kancalara kadar olan sahada içeri ve d›flar›dallanmalar yaparak yay›l›m gösterip, kancalar›nanteriöründe ters V fleklinde sonlan›r. Ovaryumpretesticular konumlu olup, 510 (277-762) X 1060(696-1755) µm çaplar›ndad›r.

Vaginal aç›kl›k çift olup, lateral konumludur. Vaginalaç›kl›klar aras›ndaki mesafe 1858 (1275-2575) µm dir.Ootip ile uterus ovaryumun anteriöründe yer al›p, uterusgenital atriumun posteriöründe ince bir k›vr›m yapt›kdansonra dar bir kanal arac›l›¤› ile cirrus kesesine ba¤lan›r.Vitellojen bezleri foliküler yap›da olup, vücudun genitalbölgesi hariç her taraf›ndan yayg›n haldedir.Vitelloduktuslar ovaryumun posteriöründe birleflerek anavitelloduktusu olufltururlar. Yumurtular 160x240 µmçaplar›ndad›r. Opistohaptör de 3 çift 453 (380-593) X470 (408-612) µm çaplar›nda vantuz bulunmaktad›r(fiekil 1, A). Barsa¤›n posteriörü ile opistohaptörün 3. ve4. vantuzlar› aras›nda bir çift kanca yer al›p (fiekil 1, B, bukancalar›n uzunluklar› a= 460 (384-528) µm, b = 341(272-456) µm, c = 211 (152-272) µm, d = 154 (80-304) µm dir (fiekil 1, C).

H. S. YILDIRIMHAN

179

B

AC

a

d

b

c

fiekil 1. Polystoma viridis;A. Genel görünüfl (200 µm)B. Kancalar (100 µm)D. kanca ölçüm k›s›mlar› (a. Totalkanca boyu, b. kanca temel k›s›mboyu. c. kanca d›fl uzant› boyu, d.kanca iç uzant› boyu).

Cestoda

Proteocephalidea

Proteocephalidae

2. Proteocephalus sp. Weinland, 1858

(fiekil 11,12).

Syn: Ichthyotania Lonnberg, 1894

Acanthotaenia Linstow, 1903

Ophiotaenia La Rue, 1911

Batrachotaenia Rudi, 1917

Yerleflim Yeri : Barsak

Parazitli kurba¤a say›s› : 12



Bir kurba¤adaki



Vücut; skoleks, boyun ve halkalardan oluflmufltur.Vücut uzunlu¤u 8-10 cm aras› geniflli¤i ise 424 (288-566) µm’dir.

Skoleks 4 botrium’dan meydana gelmifl olup,skoleksin geniflli¤i 275 (232-317) µm, uzunlu¤u ise 208(168-248) µm dir. Skoleks üzerindeki botriumlar 136 x136 µm çap›ndad›r (fiekil 2, A).

Gövdeyi oluflturan halkalar›n uzunlu¤u 248 (240-256) µm’dir.

Cyclophyllidea

Nematotaeniidae

3. Nematotaenia dispar (Goeze, 1782)

(fiekil 13,14)

Syn: Taenia dispar



‹ncelenenparazit say›s› : 10


Bir kurba¤adaki


Co¤rafik da¤›l›fl› : Avrupa, Amerika


Vücut ip fleklindedir. Anteriörden posteriöre do¤ruvücut genifllemektedir. Ön k›s›mda boyundan ay›rt


180

A

B

fiekil 2. Proteocephalus sp.A: Skoleks k›sm› (100 µm)B: Larva Pleurocercoid (100 µm)

edilemeyecek durumda 320 (312-328) µum geniflli¤indeskoleks bulunmaktad›r. Skoleks üzerinde çaplar› 94 (80-104) x 86 (78-98) µm olan 4 botrium vard›r. Boyunk›sm›ndan sonra vücut halkalar› bafllamakta, bu halkalar›nön tarafda geniflli¤i uzunlu¤undan daha fazla iken arkayado¤ru gittikçe uzunlu¤u geniflli¤inden daha fazlaolmaktad›r. Buna göre halka uzunlu¤u 412 (360-504)µmgeniflli¤i 399 (138-536)µm dir. Posteriör uca yak›nhalkalarda yavrular görülmektedir (fiekil 3; A, B).

Nemathelminthes

Rhabdiasidea

Rhabdiasidae

4. Rhabdias bufonis (Schrank, 1788)

(fiekil 15,16)

Syn: Ascaris nigrovenosa Goeze, 1800

Rhabdonema n. (G)

Leptonema n. (G)

Angiostomum n. (G)

Yerleflim yeri : Akci¤er




Bir kurba¤adaki maksimum parazit say›s› : 33

Co¤rafik da¤›l›fl› : Avrupa, Sibirya, Çin, USA, Kanada


Vücut 8510 (5243-12220) µm uzunlu¤a karfl›l›k 320(160-485) µm geniflliktedir. A¤›z net bir flekildegörülemeyen 6 adet dudakla çevrilidir. Vücudun yank›s›mlar› boyunca anteriörden bafllay›p posteriör ucakadar devam eden lateral kanatlar bulunmaktad›r (fiekil4; A,B). Bunlardan anteriördekiler posteriördekilerdendaha genifldir. A¤›zda kupa fleklinde bir kapsül bulunur.Özofagus k›sa, silindirik ve posteriörü hafifçe fliflkin olup376 (136-440) µm uzunlu¤undad›r.

Vulva yaklafl›k vücudun yar›s›nda yer al›p, vulva -kuyruk aras› mesafe 4735 (2010-6930)µm dir.Yumurtalar ince kabuklu olup, 50 (35-62) x 84 (56-104)µm çap›ndad›r. Yumurtalar›n içinde embriyo tasla¤›görülür (fiekil 4; C, D). Akci¤erlerde parazit olan buhayvanlar hermafrodit özellik gösterirler.

Trichostrongyloidea

Trichostrongyloidae

5. Oswaldocruzia filiformis (Goeze, 1782)

(fiekil 17-19)

Syn: Ascars tennisima Schark, 1788

Ascaris intestinalis Gimelin, 1790

Ascaris bufonis Gmel, 1790

Cucullamus ranae Gmel, 1790

Strongylus auricularis Zeder, 1800

H. S. YILDIRIMHAN

181

AB

fiekil 3. Nematotaenia disparA: Skoleks k›sm› (100 µm)B: Olgun halka (100 µm)

Ascaris sediformis Goeze in Zedes 1800

Strongylus dispar Duj, 1845-Wolton 1935

O. insulae Moriflhita, 1923

Yerleflim yeri : ‹nce barsak


‹ncelenen parazit say›s› : 23 (17 , 6 )



Co¤rafik da¤›l›fl› : Avrupa, Asya


Vücut ip fleklinde, kütiküla boyuna ve paralel çizgilerlekapl›d›r. A¤›z belirsiz dudaklara sahiptir. Özofagus bezsive kass› k›s›m olarak ayr›lm›flt›r. Sinir halkas› özofagusunbezsi k›sm› üzerinde bulunmaktad›r. Boflalt›m aç›kl›¤›özofagusun kass› k›sm› hizas›ndad›r (fiekil 5; A).

Erkek bireylere ait özellikler

Diflilere göre daha k›sa ve ince bir vücuda sahip olup,4997 (43-42-6190) µm uzunlu¤unda 175 (92-346) µmgeniflli¤indedir. Bezsi ve kass› k›s›mdan oluflan özofagus365 (328-416) µm uzunluktad›r.

Posteriör k›s›m simetrik yap›da “bursa” organ›nasahip olup bu organ üzerinde alt›flar adet ›fl›nsal yap›bulunur. Bu ›fl›nsal yap›lar bir ar ile çevrilmifltir (fiekil 5;B).

Spikül kompleksi vücudun posteriöründe 4 veya 5parçan›n birleflmesiyle meydana gelmifl olup, 171 (165-180) µm uzunlu¤undad›r. Gubernaculum yoktur.

Difli bireylere ait özellikler

Vücut 9217 (6121-10626) µm uzunlu¤unda karfl›l›k174 (136-231) µm geniflliktedir. Kass› ve bezsi k›s›molarak ayr›lan özofagus uzunlu¤u 418 (368-508) µm dir.

Vücudun posteriörü dikensi bir flekilde sonlanmakta,Vulva-kuyruk aras› ise 3635 (2287-4574) µmuzunluktad›r. Anüs kuyruk aras› 175 (165-200) µm dir(fiekil 5; C). Yumurtalar oval iki adet zar ile çevrilidir.Yumurtalar›n içerisinde embriyo görülmekte olup, çaplar›42 (36-55) X 85 (70-95) µm dir (fiekil 5; D).

Oxyuridea

Oxyuridae

Cosmocercinae

6. Cosmocerca commutata (Dies, 1851)

fiekil (20-22)

Syn: Nematoxys ornatus Duj of Schneider, 1866


182

A

B

C

D

fiekil 4. Rhabdias bufonisA: Anteriör k›s›m (100 µm)B: Posteriör k›s›m (200 µm)C: Olgunlaflmam›fl yumurta (20 µm)D: Embriyolaflm›fl yumurta (50 µm)

Yerleflim yeri : Barsak







Vücut küçük ve füsiformdur. Özofagusunanteriöründe k›sa bir farinks vard›r. Posteriöründe isefliflkin balonsu bir k›s›m bulunur. Yanlarda dar kanatlarvücut boyunca uzan›r. Boflalt›m aç›kl›¤› özofagusunbalonsu k›sm›n›n anteriöründe bulunur (fiekil 6; A).

Erkek bireylere ait özellikler

Vücut uzunlu¤u 5438 (4389-6190) µm, maksimumgeniflli¤i ise 520 (346-532) µm dir. Vücudun posteriöryar›s›nda çok say›da vücut papili vard›r. Dar yan kanatlarvücut boyunca uzanmaktad›r. Özofagusun tüm uzunlu¤u501 (424-584) µm, farinks uzunlu¤u 26 (16-40) µm,balonsu k›sm›n uzunlu¤u 127 (114-136) µm, balonsuk›sm›n önündeki dar k›sm›n uzunlu¤u 374 (320-556)µm, iyice sertleflmifl 237 (200-256) µm uzunlu¤undagubernaculum vard›r. Bu yap›lar sadece posteriör k›s›mdabulunurlar. Yine posteriör k›s›mda rozet fleklinde papillers›ralanm›flt›r. Çubuksu yap›lar birbirinden ba¤›ms›zd›r.Kuyruk konik fleklinde uzunmaktad›r (fiekil 6, B).

H. S. YILDIRIMHAN

183

A

B

CD

fiekil 5. Oswaldocruzia filiformisA: Anteriör k›s›m (50 µm)B: Erkek posteriör k›s›m (50 µm)C: Difli posteriör k›s›m (50 µm)D: Yumurta (50 µm)


Vücut uzunlu¤u 6140 (4527-6976) µm, maksimumgeniflli¤i ise 563 (392-808)µm dir. Vücut yalar›nda darkanatlar bulunmakta bunlar kuyru¤un bafllang›c›na kadardevam etmektedir. Özofagusun tüm uzunlu¤u 550 (496-640) µm, balonsu k›s›m 135 (104-160) µm özofagusundar k›sm› 396 (368-480) µm uzunlukta ve farinksuzunlu¤u 28 (24-32) µm olup, boflalt›m aç›kl›¤›n›nanteriöre uzakl›¤› 316 (248-398) µm dir. Vulva vücudunorta k›sm›n›n yak›n›na yerleflmifl, kuyruk ucuna uzakl›¤›1084 (912-1416) µm dir. Vaginas› posteriör tarafayönelmifl durumda, yumurtalar oval, tam geliflmifl,yumurtalar›n çap› 52 (48-58) X 84 (75-96 ) µm dir (fiekil6, D). Kuyruk konik flekildedir (fiekil 6, C).

Oxyuridea

Oxyuridae

Cosmocercinae

7. Cosmocercoides sp

(fiekil 23- 25)

Syn: Trionchonema Kreis, 1938





Bir kurba¤adaki maksimum parazitsay›s› : 85

Morfolojik ve anatomik özellikler

Küçük vücutlu nematodlar olup, yan kanatlara sahipde¤ildirler. A¤›zlar›nda 3 dudak bulunur. Özofagusunanteriöründe k›sa bir farinks vard›r. Özofagusunposteriörü fliflkin balonsu bir k›s›m gösterir. Boflalt›maç›kl›¤› özofagusun balonsu k›sm›n›n önünde yer al›r(fiekil 7, A).


184

A

B

CD

fiekil 6. Cosmocerca commutataA: Anteriör k›s›m (100 µm)B: Erkek posteriör k›s›m (400 µm)C: Difli posteriör k›s›m (200 µm)D: Yumurta (50 µm)

Erkek bireylere ait özelliklerVücut uzunlu¤u 3395 (3141-3880) µm maksimum

geniflli¤i ise 167 (116-208) µm dir. Anüsün anteriör veposteriör taraf›nda küçük papiller vard›r. Özofagusuntüm uzunlu¤u 437 (376-472) µm, farinks uzunlu¤u 32(28-38) µm, balonsu k›s›m 78 (64-92) µm Balonsuk›sm›n önündeki k›s›m 359 (304-392) µm uzunlukta,boflalt›m aç›kl›¤›n›n anteriöre uzakl›¤› 375 (344-432) µmdir. Spiküller 210 (190-224) µm uzunlu¤unda iyi geliflmiflve silindirik yap›dad›r. Gubernaculum 48 (44-56) µm dir.Kuyruk konik fleklindedir (fiekil 7, B).


Vücut uzunlu¤u 5172 (4550-6121) µm maksimumgeniflli¤i ise 395 (323-485) µm dir. Anüsün anteriördedemet fleklinde bir yap› vard›r. Özofagusun tüm uzunlu¤u536 (392-652) µm, balonsu k›sm›n uzunlu¤u 116 (72-128) µm, özofagusun dar k›sm›n›n uzunlu¤u 430 (320-552) µm, özofagus önündeki farinks uzunlu¤u 33 (28-38) µm, boflalt›m aç›kl›¤›n›n anteriöre uzakl›¤› 443 (288-

504) µm dir. Vulva vücudun orta k›sm›n›n gerisineyerleflmifl, vulvan›n kuyruk ucuna uzakl›¤› 1938 (1440-2425) µm dir. Kuyruk ince uzundur (fiekil 7, C). Vaginas›anteriör tarafa yönelmifl durumda, yumurtalar eliptik veince kabukludur. Yumurtalar›n çap› 83 (68-90) X 50 (43-58) µm dir (fiekil 7, D).

Oxyuriidea

Oxyuridae

Oxysomatiinae

8. Neoxsoyomadium brevicaudatum (Zeder, 1800

fiekil (26-28)

Yerleflim yeri : Barsak






H. S. YILDIRIMHAN

185

A

B

CD

fiekil 7. Cosmocercoides sp.A: Anteriör k›s›m (100 µm)B: Erkek posteriör k›s›m (100 µm)C: Difli posteriör k›s›m (200 µm)D: Yumurta (50 µm)

Morfolojik ve anatomik özelliklerVücutlar› küçük, kütikülalar› çizgilidir. Yanlarda çok az

geliflmifl kanatlar vard›r. A¤›z ters V fleklinde bir görünümarzeder. Özofagus uzun, özofagusun balonsu k›sm› armutfleklindedir (fiekil 8, A). Erkeklerde bir çift uzun spikül vetek olan gubernaculum vard›r.

Erkek bireylere ait özelliklerVücutlar› 5120 (4158-5936) µm uzunlu¤unda, 385

(323-415) µm geniflli¤indedir. Ofagusun tüm uzunlu¤u718 (496-576) µm, farinks uzunlu¤u 56 (40-64) µm,balonsu k›sm›n uzunlu¤u 125 (104-142) µm, balonsuk›sm›n önündeki uzunluk 593 (490-662) µm, boflalt›maç›kl›¤›n›n anteriöre uzakl›¤› 533 (576-784) µm dir.Posteriör k›s›mda; anüsün önünde, anüsün etraf›nda veanüsün gerisinde birçok küçük papil vard›r. Spikülleroldukça uzun 1542 (1409-1778) µm dir. Gubernaculum105 (90-120) µm dir. Kuyruk konik fleklinde sivrilmifltir(fiekil 8, B).

Difli bireylere ait özelliklerVücut uzunlu¤u 5325 (4175-7000) µm maksimum

geniflli¤i ise 375 (225-500) µm dir. Özofagusun tümuzunlu¤u 756 (680-880) µm, balonsu k›sm›n uzunlu¤u112 (96-128) µm, özofagusun dar k›sm›n›n uzunlu¤u644 (610-685) µm, özofagus önündeki farinks uzunlu¤u74 (66-80) µm, boflalt›m aç›kl›¤›n›n anteriöre uzakl›¤›520 (450-630) µm dir. Vulva vücudun ortas›n›n gerisindeyer almakta, vulva- kuyruk aras› uzakl›k 2235 (2050-2450) µm dir. Yumurtalar uterusta embriyolaflm›fldurumda, çaplar› 45 (40-50) X 62 (57-68) µm dir (fiekil8, D). Kuyruk konik fleklinde uzanm›flt›r (fiekil 8, C).

AcanthocephalaEchinorynchiidae

9. Acanthocephalus ranae (Schrant 1788, Lühe,1911)(fiekil 29, 30)Syn: Echinorhynchus haeruca (Pallas, 1766), Rudolphi,1802


186

A

B

C

D

fiekil 8. Neoxsyomatium brevicaudatumA: Anteriör k›s›m (200 µm)B: Difli posteriör k›s›m (200 µm)C: Erkek posteriör k›s›m (200 µm)D: Embriyolaflm›fl yumurta (50 µm)

Yerleflim yeri : ‹nce Barsak





Morfolojik ve anatomik özelliklerVücut uzunlu¤u 12750 µm vücut posteriöre do¤ru

gittikçe incelir. Maksimum genifllik 1575 µm dir. Hortumk›sm› ve hortum keseleri yuvarlak olup, boyun k›sm›k›sad›r. Hortum boyu 900 µm, hortum s›ras› 6-12 vehortum s›ras›ndaki diken say›s› 4’dür. Kancalar›n s›kl›¤›hortum ucunda daha fazlad›r. Kanca boyu 75 µm dir.Hortum kesesi uzunlu¤u 1275 µm dir. Vücudun ortas›nayak›n k›s›mda oval flekilli iki adet testis bulunur. Birincitestisin uzun k›sm› 850 µm, k›sa k›sm› 550 µm, ikincitestisin uzun k›sm› 875 µm, k›sa k›sm› 725 µm dir.Çimento bezleri 6 adet olup, birbirine bitiflik durumdatestislerin posteriöründe bulunur (fiekil 9).

Tart›flma ve Sonuç

Bu araflt›rma Mart 1993 - Haziran 1995 tarihlerindetoplanan 58 , 61 toplam 119 adet tümüparazitli Bufo viridis üzerinde gerçeklefltirilmifltir.Helmintolojik materyalin incelenmesi sonucu 9 türbulunmufltur.

Bu parazitlerin ait olduklar› gruplar ve say›lar› tablohalinde verilmifltir (Tablo 2).

Tablo 2’de de görüldü¤ü gibi üzerinde araflt›rmayapt›¤›m›z kuyruksuz kurba¤an›n helmint faunas›ndan flusonuç ortaya ç›km›flt›r. Bufo viridis’te Nematodlar 5 türile Cestoslara (2 tür), Monogenlere (1 tür), veAcanthocephallere (1 tür) üstünlük gösteriyorlar. En fazlaparazitleme Nematod’larda (%93.83) vard›r. BunuCestod’lar (%4.17), Monogen’ler (%1.88) veAcanthocephal (%0.02) takip etmektedir.Nemathelminthes’e ait türlerde hermafrodit olanRhabdias bufonis hariç di¤er bütün türlerde diflilerinsay›lar› erkeklerin çok üzerinde bulunmufltur.

Monogenea’n›n endoparazit genusu; Polystoma’n›n birtürü olan Polystoma viridis aç›lan kurba¤alar›n 28’ininmesanesinde bulunmufltur. EUZET, COMBES veBATCHVAROW (6) Bulgaristan ve Korsika’dantoplad›klar› Bufo viridis’lerin mesanesinde ç›kanPolystoma bireylerini Polystoma viridis olaraktan›mlam›fllard›r. BACHVAROW ve ark. (4) Bulgaristan’daBufo viridis’lerde Polystoma genusuna ait bireyleri

H. S. YILDIRIMHAN

187

fiekil 9. Acanthocephalus ranae, Vücut görünüflü (1000 µm)

Tablo 2. Bufo viridis’de bulunan helmint türleri, bunlar›n aitolduklar› gruplar ve miktarlar›.

Parazitin ait oldu¤u gruplar Bulunanmiktar

PlathelminthesMonogeneaPolystoma viridis 78CestodaProteocephalus sp. 51Nematotaenia dispar 122

NemathelminthesRhabdias bufonis 420Oswaldocruzia filiformis 120Cosmocerca commutata 1775Cosmocercoides sp. 1330Neoxsyomatium brevicaudatum 249

AcanthocephalaAcanthocephalus ranae 1

Polystoma viridis olarak tan›mlam›fllard›r. Biz de konakhayvan›n ayn›, toplanma bölgelerinin birbirine yak›nolmas› ve parazitin barsak dallanmas› ile kanca flekillerininayn› olmas› ile bu bireyleri Polystoma viridis olaraktan›mlad›k.

Çal›flmada ele al›nan kurba¤ada Cestoda s›n›f›na ait 2türe rastlanm›flt›r. Bunlardan Nematotaenia disparOldberg ve Bursey (13)’de bildirildi¤ine göre Schmidt1986) taraf›ndan Bufonidae, Ranidae, Salamandridae,Hylidae, familyalar›na ait kurba¤a ve Gekkonidaefamilyas›na ait kertenkelelerde bu tür rapor edilmifltir.van Linston (1889) K. Amerika kuyruksuzkurba¤alar›ndan Bufo americanus’da, Walton (1939) daBufo terrestris’te bu türü rapor etmifllerdir. Bachvarowve ark. (4) da bu türü Bufo viridis’de rapor etmifltir. Butür kurba¤a ve kertenkelelerde yayg›n olan bir türdür (7,9).

Proteocephalus genusuna ait Proteocephalus sp.bireylerinin ço¤u olgunlaflmas›n› tamamlam›fl bireylerdenoluflmufltur. Bunun yan›nda 2 bireyi de Pleurocerkoidsafhas›nda tespit ettik. Bu genusa ait bireylere kuyruksuzkurba¤alarda rastlanm›flt›r (7, 9, 13).

Nemathelminthes’e ait türler 3 farkl› ordoya aittirlerve Avrupa kuyruksuz kurba¤alar›nda yayg›n olarakbulunurlar.

Bufo viridis’in akci¤erlerinde %10.13 oran›ndabuldu¤umuz Rhabdias bufonis, yumurta ve L1 safhalar›n›sözkonusu türün barsa¤›nda, L2 ve L3 larval safhalar›n›nise toprakta veya posa içerisinde geçirir. Bu evredekilarvalar konakç›lar›n›n derisinden aktif bir flekilde geçerekvücut bofllu¤una, oradanda akci¤erlere gitmek suretiylehayatlar›n›n devam ettirirler ve kurba¤alar›n büyümesindenegatif etkiye sahip olduklar› bilinmektedir (15, 16). Butürün en karakteristik özelli¤i a¤›zda küçük bir kapsülünolmas› ve vücudun anteriöründen bafllay›p posteriörünekadar devam eden t›rt›kl› yan kanatlara sahip olmas›d›r(10). Bu türe Bulgaristan’da Bachvarov ve ark. (4),Polanya’da Kuc ve Sulgostowska (17,18), ‹sveç’teCedhagen (19), ‹sviçre’tte ise Goater (15, 16) de¤iflikkurba¤a türlerinde bu parazite rastlam›fllard›r.

‹nce barsaklarda %2.89 oran›nda buldu¤umuzOswaldocruzia filiformis olgunlaflmam›fl safhalar›n› s›¤›rve keçilerin barsaklar›nda geçirir. Kurba¤alarda L3, L4 veL5 safhalar›na rastlanm›flt›r. Bu hayvanlar›n patolojik etkigösterdikleri kay›t edilmifltir (19, 20). Bu türün enkarakteristik özelli¤i kütikülalar›n›n boyuna çizgilerle

kapl› olmas› ve erkeklerdeki Bursa denilen yap›n›ndurumudur (fiekil 5, B) (10, 22). Bu türe Griffin (23) veBachvarow ve ark (4) de¤iflik kurba¤a türlerinderastlam›fllard›r.

Cosmocerca commutata %42.8 oran›ndabulunmufltur. Sayg› ve Bafl›büyük (1) Rana ridibundaüzerinde Cosmocerca genusuna ait bireylere rastlam›fllar,ancak bunlar› tür seviyesinde tan›mlamam›fllard›r.Yamaguthi (10) ve Bachvarow ve ark. (4) Bufo viridisüzerinde bu türü rapor etmifllerdir.

Cosmocercoides sp bireyleri %32 oran›ndabulunmufltur. Bu genusa ait bireylerin Bufo viridisüzerinde bulunabilece¤i rapor edilmifltir (10). Türseviyesinde tespitini yapamad›¤›m›z bu bireylerinkuyruksuz kurba¤alar üzerinde en çok bulunan türleri C.dukae ve C. variabilis’dir. (24, 25, 26).

‹nce barsaklarda %6 oran›nda buldu¤umuzNeoxsyomatium brevicaudatum bireyleri Avrupakuyruksuz kurba¤alar›nda bulunan bir türdür. Morfolojiközellikleri Yamaguthi (10) de bildirilenlere uygunlukgöstermektedir.

Acanthocephala’dan buldu¤umuz örnekAcathocephalus ranae’dir. Bu türe Bursa’daki 110 adetkurba¤ada rastlamamam›za karfl›n Edirne örneklerindeise sadece 1 adet bulunmufltur. Türkiye’de R.ridibundaüzerinde yap›lan her iki çal›flmada (1,2) bu türbulunmufltur. Yurt d›fl›nda da Bachvarow ve ark. (4), Kucve Sulgostowska (16, 17), Cedhagen (18) de bu türüde¤iflik kuyruksuz kurba¤a üzerinde bulmufllard›r.

Sonuç olarak 26 ay süresince yapt›¤›m›z incelemelerdeBufo viridis’te Monogenea’ya ait 1, Cestoda’ya ait 2,Nematoda’ya ait 5, Acanthocephalaya ait 1 tür olmaküzere 9 de¤iflik Helmint türü bulunmufltur. Bunlardan A.ranae Türkiye’de daha önce yap›lan rapor edilmifltir (1,2). Bunun d›fl›ndakiler ise rapor edilmifltir. Türkiye’deBufo viridis’in helmintleri üzerine yap›lan bu çal›flmailktir.B ulunan parazitlerden A. ranae d›fl›ndakiler Türkiyeiçin ilk defa rapor edilmifl, parazitlerin tamam› Türkiye’deki Bufo viridis için ilk defa rapor edilmifltir. Yurt d›fl›ndabaflka bir çok kurba¤a türü üzerinde yap›lanaraflt›rmalarda bir çok araflt›r›c› de¤iflik tarihlerde butürlere rastlam›fllard›r. Bu arada hem yurt içinde hemdeyurt d›fl›nda kuyruksuz kurba¤alar üzerinde yap›lanhelmintolojik çal›flmalarda Digenea örneklerinerastlanmas›na ra¤men çal›flmalar›m›z süresince bu s›n›ftanherhangi bir bireye rastlanmam›flt›r.


188

H. S. YILDIRIMHAN

189

100

µm

fiekil 10. Polystoma viridis, Genel görünüfl

100

µm

fiekil 11. Proteocephalus sp. skoleks’in görünüflü

100

µm

fiekil 12: Proteocephalus sp’nin pleurocercoid safhas›ndaki larvas›

100

µm

fiekil 13. Nematotaenia dispar’›n skoleksinin görünüflü


190

50 µ

m

fiekil 14. N. dispar’›n olgun halkas›n›n görünüflü

100

µm

fiekil 15. Rhabdias bufonis’in anteriör k›sm›n›n görünüflü

200

µm

fiekil 16. Rhabdias bufonis’in posteriör k›sm›n›n görünüflü

50 µ

m

fiekil 17. Oswaldocruzia fiiliformis’in anteriör k›sm›n›n görünüflü

H. S. YILDIRIMHAN

191

50 µ

mfiekil 18. Erkek. O. filiformis’in posteriör k›sm›n›n görünüflü

50 µ

m

fiekil 19. Difli. O filiformis’in posteriör k›sm›n›n görünüflü

100

µm

fiekil 20. Cosmecerca commutata’n›n anteriör k›sm›n›n görünüflü

200

µm

fiekil 21. Erkek. C. commutata’n›n posteriör k›sm›n›n görünüflü


192

200

µm

fiekil 22. Difli. C. commutata’n›n posteriör k›sm›n›n görünüflü

100

µm

fiekil 23. Cosmocercoides sp.’nin anteriör k›sm›n›n görünüflü

50 µ

m

fiekil 24. Erkek Cosmocercoides sp’nin posteriör k›sm›n›n görünüflü

200

µm

fiekil 25. Difli Cosmocecoides sp.’nin posteriör k›sm›n›n görünüflü

H. S. YILDIRIMHAN

193

200

µm

fiekil 26. Neoxsyomatium brevicaudatum’un anteriör k›sm›n›ngörünüflü

200

µm

fiekil 27. Erkek N. brevicaudatum’un posteriör k›sm›n›n görünüflü

200

µm

fiekil 28. Difli N. brevicaudatum’un posteriör k›sm›n›n görünüflü

500

µm

fiekil 29. Acanthocephalus ranae, Genel görünüflü (Erkek)


194

Teflekkür

Bu çal›flman›n yürütülmesinde bana yard›mc› olanDan›flman Hocam Doç. Dr. Mehmet ÖZ’e, ayr›caçal›flmam›n her aflamas›nda büyük yard›mlar›n› gördü¤ümProf. Dr. F. Naci ALTUNEL’e ve Nematod parazitlerinteflhisinde bana yard›mc› olan Ankara Üniversitesi ZiraatFakültesi, Bitki Koruma Bölüm Baflkan› Prof. Dr. EmelÖKTEM’e teflekkürü borç bilirim.

1. Sayg› G., Bafl›büyük H., Sivas ve yöresinde toplanan kurba¤alar›n(Rana ridibunda Barsak ve ‹drar keselerinde bulunan parazitler. IX.Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-23 Eylül 1988 Cilt II, 45-59, Sivas.

2. O¤uz M.C., Altunel F. N., U¤urtafl i.H., Edirne ve Bursa illeriçevresinden yakalanan Ova Kurba¤as› (Rana ridibunda Pallas,1771)’in parazitleri olan Plathelmint’leri ve Acanthocephalus ranae(Schark, 1788, Echinorynchidae, Acanthocephala) üzerindearaflt›rmalar. Tr J. of Zoology. 18, 47-51, 1994.

3. Vojtkova L., Vojtek J., Die trematoden Der Amphibien inderTschechoslowakei. Folia L. 85. CSSR. 1975.

4. Bachvarov B., PPetrov P., Chochev B., To the qestion abouthelmintofauna of amphibians ecaudate/Amphibia-Ecaudate/ofVelinggrad’s district. Travaux scientifiques 13. (4) 53-64, 1975.

5. Rohema Z. I. F. and Gorgees N. S., Studies on the nervous systemof Polstoma integerrimum as revealed by acetylthiochaline activity.Parazitol. Res. 73, 234-239, 1987.

6. Euzet L. Combes. and Batchvarov G. Sur un nouveauPolystomatidae europeen de L’Amphibien Bufo viridis Laur. VieMilieu, 14 (1) 129-140, 1974.

7. Prudhoe S., Bray R., Plathelmint parasites of the amphibia. BritisMuseum (Naturel History) Oxford Uni. Press. 1982.

8. Sey O., The amphistomes of Hungarian Vertebrates. Parasit. Hung.24: 59-68, 1991.

9. Yamagut I. S., Systema Helminthum. Cestoda of Amphibians Vol:2, 139-166, 1963 London.

10. Yamaguthi S. Systema Helminthum. Nematodes of amphibians.Vol: 3, 82-118, 1963 London.

11. Yamaguthi S. Systema Helminthum. Acanthocephala, Vol: 5, 393pp, 1963. London.

12. Langeron M. Precis de microskopie masson et Cie. ed. Paris.,1430 pp, 1925.

13. Goldberg S. R. and Bursey C. R., Helminth of three Toads, Bufoalvarus, Bufo cognatus (Bufonidae) and Scophiopus couchii(Pelobatidae) from S. Arizona. J. Helminthol. Soc. Wash. 58 (1)142-146, 1991.

14. Muzzall M. P., Helminth infracommunities of the frogs Ranacatesbeiana and R. clamitans from Turkey Marsh Michigan J.Parasitol 77 (3) 336-371, 1991.

15. Goater C.P., Experimental population dynamics of R. bufonis(Nematoda) in toods (B. bufo): density-dependence in the primaryinfection. Parasitology 104. 179-187, 1992.

16. Goater C.P., and Ward P. I. Negative effect of Rhabdias bufanis(Nematoda) on the growth and survival of toods (Bufo bufo).Oecologia 89, 161-165. 1992.

17. Kuc I., Sulgostowska T., Helmint fauna of frog Rana ridibundaPallas, 1771 from Goclawski Kanal in Warszawa (Poland). Acta-Parasitologica Polonica 33, 2, 101,105, 1988.

18. Kuc I., Sulgostowska T., Helmint fauna of frogs in the forest ofKampinos near Warszawa. Acta-Parasitologica Polonica. 33, (4)267-272. 1988.

Kaynaklar

500

µm

fiekil 30. A. ranae’nin hortum k›sm›n›n görünüflü.

H. S. YILDIRIMHAN

195

19. Cedhagen T., Endoparasites in some Swedish Amphibians. Actaparasitologica Polonic 33, 2. pp: 107-113, 1992.

20. Hendrikx W. M., Epidemiological aspects of the infection withOswaldocruzia filiformis (Goeze, 1782) Travassos, 1917(Nematoda; Trichostrongylidae) in the common toad. (Bufo bufoL., 1785) Netherlands. Netherlands Journal of Zoology, 33 (2):99-124. 1983.

21. Hendrikx W. M. and M. C. Van Moppes., Oswaldocruzia filiformis,(Nematoda; Trichostrongylidae): Morfhology of DevelopmentalStaes, Parasitic Development and some Pathological Aspect of the‹nfection in Amphibians. Parasitenkunde, 523-537. 1983.

22. Ben Slimane M., Durette,Desset A., Chabaud G. (1993),Oswaldocruzia (Trichostrongyloiddea) Parasites D’amphibiens Descollections Du Museum de Paris. Ann. Parasitol. Hum. Comp., 68:n.2 88-100.

23. Griffin T. C., Oswaldocruzia fliformis (Nematoda:Trichostrongyloidea) in frog (Rana temporaria) from three locationin Ireland. J. Helminthology 63, 53-62.1989.

24. Muzzall M. P. and Peebles C.R., Helmints of the wood frog, Ranasylvatica, Spring peeper, Pseudacris c. crucifer, from S. Michigan.J. Helminthology Soc. Wash. 58 (2) 263-265. 1991.

25. Vanderburg D. J. and Anderson R. C., The reletionship betweennematodes of the genus Cosmocercoides Wilkie 1930 (Nematoda:Cosmocercoidae) in toads (Bufo americanus) and slugs (Deroceraslaeve) Can. J. Zool. 65; 1650-1661. 1986.

26. McAllister C.T., Protozoon and Metozoon parasites of strecker’schorus frog, Pseudacris s. stereckeri (Anura: Hylidae) from North-Central Texas. Oroc. Helminthol. Soc. Was. 54 (2) 271-274,1987.

bufo viridislaurenti, 1768 (anura; amphibia)Õin parazitik...

Documents