B 1035.596

UN1VERSITY OF MIGHIGAN

iliililii3 9015 0350S 0072

BUHAYNi

MARTIN LUTERODAKILANG REPORMADOR

Si Lutero ng bumabasa ng Biblia sa kanyang-

kwarto sa monasteryo.

^To\^

IK

325

ISINATAGALOG .

m Sofronio (r. Calderon

ATIPINAL.IMBAG

''The Ameriean Bible Soeiety''

AT NQ

The Philippine Islands Sunday Sehool Union.

MAYNILA, K. P.

1917,

BIBLiO-FiLIPiNOP.O. BOX SM - 116 STA. M ESA

. LWBAOANO-EL1916" MANILA. PH.1.1PP1NES

i TEL. 61-12-18

BUHAYNl.

.MARTIN LUTERODAKILANG REPORMADOR (i)

Pagkabata at mga unan^ pag-aaral ni £^em.

Noong ika 10 ng Nobyembre ng 1483 -ay ipi-

iianganak si Martin Lutero sa nayon ng Eiskben.,

at kinabukasan ay bininyagan sa simbahan ngISan Pedro n^ nasabing nayon, Siya'y ,pinanganlangMartin dahil sa siya^y ipinanganak ng bisperas ng^an Martin d^ Tours.

Ang kahulugan ng Lutero^ na gaya ng Lotaro

•o Lotaryo -ay ^*ang nagbibigay dang^l s& hukbo'^,

a-t palibhasa't nagtatagiay ng ganitong pamagat angiba't ibang*mga -emperador at prinsipe^ ay ipina-

iagay ng iba na ang dakilang Rieformador (1) n^ito ay angkan ng mga mahal na tao. Si Luteroa-y hindi naniwalel kaylan man sa ganitong palagay«a kanya,^ubali ay madaias niyangsabihing^ **Ako,y

<1) Reformador ay ang bunaago ag' ayos fig kapanampalatayaMn

— 2 —anak ng man^agaw^; ang aking ama, ang akingnuno at lahat ng kanunuan ko ay pawang mang-gagawa: ang ina ko ay siya ring pumapasan ngkahoy na kailangan sa amin^ pagkatapos na ma-pulot niya sa gubat. At di niya ikinahiya .na&

magbansag ng katiyang ab^ng lahi, at makisala-

muh^ sa madl^, na siya liiya tuloy ipinagtaglay

ng kagitingan sa bayan,

Si Juan o Hans Luther, na kanyang am^, ayminero, na taganayon* ng Mohra, malapit sa Eise-

naeh, sa Thuringia,' at ang kanyang ina, si Margarita* Lindemann ay taga Neustadt, na nasasaklawng Obispo ng Wurzburg; na ang mag-asawangito ay kapw^ masipag at mga taong marunongmatakot sa Dyos»

Si Juan ay natatangi sa kanyang kabanalanat di kawasang katalinuhan, gayong siya'y isang

ab^ng manggagaw^ sa mina: kinakdugdan niya angpagbabasa ng m-ga aklat at pagtataglay ng karu-Rungan, na siyang karaniwang hilig ng mga taong'

nakaririwasS sa Alemanya. /

Hindi nalaon at pagkatapos maipanganak angpanganay na si Martin, ay nilisan nila ang Eis-

leben at llimipat sa MansfeM, na doon nangyariang mga uuung hakbang sa buhay ng^ babago ngayos ng kapanampalatayahan. I>oon ng^ nagsimuli•si Martin ng p^gpasok sa paaralan at pagtataglay

ng mga unang sfmulain ng karunungan, na nag-aral bumasa, sumulat at bumilang, sak^ ng ka-tesismo, ng Sangpung ITtos, ng Sumasampalataya,ng Ama Namin at ng kaunti ng gramatikang latin,-

IsTguniH ang ayos ng pagtuturo sa nangag-aaral^ay may kabagsikan, at magfng sa paaralan nagaya sa sariling tahanan ay lagi niyang pinanghi-lakbutan ang panghsigupit.

Hindi natin lubhang batid ang likas sa kapa-nampalatayahan tii Lutero sa kanyai^ pagkabat^;'nguni't mawilihfn sa mfa prusisyon at mapagpa-

kinig rig mga sermoil sa dakilang simbahan na angpamagat ay San Jorge, na Pumatay ng Dragon,

Ng magtaglay ng gulang na labing apat nata6n ay ipinadala si Martin sa Magdeburga upangdoon mag-aral, at pagkatapos ay sa Eisenaeh sa

gayon ding adhika. Ang kalagayan ni Hans Luther(Juan Lutero) ay bumati ng dt kawas^, at pina-

siyahan niyang magpatuloy ng pag*-aaral ang kan-yang anak.

Kalagimlagim ang naging pamumuhay ng bi-

natang ito dito sa bayang huling nabanggit. Ka-ilangang kumantd sa mga daan upang kumita ngkanyang pagkain, hanggang sa aw^ ng Dyos aykinahabagan siya ng isang banal na babae, nanagngangalang Ursula, asawa ni Gonrado Gotta. Sakatwaan sa tinis ng boises ng binatang ito, aynilingap niya, inampon sa kanyang bahay at pi-.

naggugulan sa pagaaral; kagandahang asal, halaging inahila ni Lutero atkinilalang utang na loob,

na tuloy pinamagatan niya itong babaing nagam-pon sa kanya ng **banal na Sunamita'^

Hindi rin niya kinalimutan kaylan. man a^ng

mga hirap ng kanyang abang pamumuhay ng siya'y

nag-aaral sa Eisenaeh. Minsan ay nasabi niyang^'Hwag ninyong hamakin ang mga batahg kuma-kanta sa mga pintuan na nagpapalimos ng tinapay"

.

at nagsasabing *^Fanem propter Deum\'^ o **A]ang-

alang po sa Dyos ay limusan ako ng tinapay'', naako man ay nagkaganyan.

Ang pagkatanggap sa kanya sa bahay nina Cotta,

na isa sa mga pangulong sangbahayan sa Eisenaeh

ay siyang tangijig ginghawa na tinaglay ni Lutero

sa kanyang pagkabat^,

II.

Si Lutero ng nag-aaral sa Unibersidad sa ErfurL

Ng tagaraw ng ta6n 1501 ay nasok si Lutero

sa Unibersidad sa Erfurt, na likmuan ng kaninu-ngan at bantog noon sa boong Alemanya.

Sa panganoring yaon ng mga karunungan aynapukaw ang katalinuhan ng binat^ at tumalagasa pag-aaral ng boong sigla at sikap.

Ang bagong karunungan ay nagsisimul^ noonng pamamanaag, at sa Erfurt ay may magigitingna mga kinatawan ng unang karunungan, na nag-turo kay Lutero ng mga bantog na aklat sa

Roma, na' mula noon ay minahal niya sa tanangbuhay ang mga aklat na latin.

Sa mfa guro na di alangan sa iba sa ngalangkarunungan ay nag-aral din naman siya ng "fi-

losofia peripatetiea' ' at ng ^*teologla eseoMstiea*'

, napagkatapos ay pinuwing niya, nguni't di niya pi-

nagsisihan ang pagkapag-aral ng mga ito; palib-

•hasa't kung dt niya natarok* ang ''doetrina eseo-

lastiea'' o aral ng simbahan, ay disin inaring musmosna kapanaghilian ang kanyang mga pagsalangsang ; at

sa pamamagitan ng karunungan niya sa mga iyon aynapuwing niya ng boong tuos ang mga kamalian,

Si Lutero ay natanghal sa Universidad na yaonsa kanyang katalinuhan, at noon pa'y hinuhulaannang siya'y gagawai ng mga dakilan bagay.

Noong 1502 ay nagbaehilyer ea pilosopya, at

noong 1505 ay nagtaglay ng pamagat na Magister,na katumbas ng doMor. Siya'y naging magitingsa kanyang mg-a kasama at minahal siya, palibha-

»aH masay^ at magiliwin sa m?a awit at tugtiigin.

Ang kabaitan niya ay dalisay; nguni't di ta-

glay ng kanyang diwk ang kapayapaang idinudulotng tunay na relihiyon; madalas m'yang m^itanongsa sarili: *^iKaylan ka magiging banal at magta-tamo ftg lingap ng Dyos?-'' At kaylan ma'y df

siya magkasya sa sarili.

Ng panahong yaon ay namatay sa Roma angPapa AIejandro VI dahil sa lasong inihand^ ngisang kardenal; at sa pagkabakM ng boong kakrig-

- 5 —.

tyanuhan sa mga ligalig na nangyari sa gayongPangulo, ay naghangad na hanapin ang katotoha-nan at kagalingang nawal^. Noon naman ay siya

ngang pagkatuklas ni Lutero ng Biblia sa Akla-tan ng Unibersidad sa Erfurt. Kaylan ma'y di

niya nakita ang Santong Aklat na iyan, at sa

pagbasa niya ay napukaw ang kanyang kaloobanna tuloy misabi niyang: i"Mano nawang pagka-looban ako ng butihing Dyos ng isa pang aklat

na gay^ nito! Hangad na di nagtagal at nang-yari, gaya ng matutunghan sa dakong hull. Si

Lutero ay siya n^ang naging galamay sa mga ka-

may ng Dyos na nagkaloob ng aklat na ito sa angaw-angaw na gaya niya hanggang sa panahong ito.

Nguni't ang nakapinsal^ sa kanyang baklangpag-iisip ay ang biglang pagktoatay n^ isang kai-

bigan, na tuloy nangyari na ang binatang doktorsa pilosopya, na pinapag-aaral ng kanyang amang pag-aabogado, ay nagbagong loob na tinalikdan

ang sangdaigdig at nasok sa '*cliiustro^\

Tinipon ng^ ang kanyang mga kaibigan sa

isang masayang pagsasalosalo ; at kinahapunan pag-

katapos ng mga kalugodlugod na pagsasalitaan, nasinaliwan ng mga tugtugan at kantahan, ay ipina-

talastas niya sa kanila ang kanyang pasiya, napinakinggan nila ng boong pagtataka. Katapusta-pusa^y nagpaalam na nagdala ng dalawang aklat,

isang *'Virgilio'' at isang **Plauto'' at tinahak angmfa tahimik na lansangan hanggang sa dumatingsa pintuan ng Monasteryo ng mga agustino nadoo^y hiniling niyang "siya'y tanggapin.

III.

Si Lutero sa Monasteryo,

Boong galak na tinanggap ng mga agustino si

Lutero, na ikinatw^ niMng ndpasama sa kanilang-

samahan ang isang magiting na doktor ng Uniber-

sidad; nguni't ipinatalastas nila sa kanya na siya^y

isang monghe, at doo*y hindi niya mahihintay nasiya'y pakukundanganan.

Siya'y pinapagwalis sa mga silid at pinagaw^ng ibaH ibang ab^ng ga^yain,, hanggang sa sinugo

sa mga lansangan na pinapagdala ng supot sa

balikat upang ipagpalimos ang kombento.Ang lahat ng kaabaang ito ay tiniis ni Lutero

ng boong pagpapakababa at ng boong^kasiyahang-loob, na ipinalagay niyang bahagi ng tuntuningikalulugod sa kanya ng Dyos; saka sa hangadniyang mapayapa ang kanyang kalooban, na kan-

yang ipinasiyang hanapin s^ loob ng monasteryo.

iKay bagsik na kabalintunaan ! Tinalikdanniya ang lahat ng\ kalayawan at karangalan sa

sangdaigdig: nakisama sa mga banal na monghe,at gayon man, ang palagay niya sa sarili ay isa

siyang taong puspos ng kasalanan, at sukat sa

isipin ang Dyos ay ikinapapahilakbot niya. Angkanyang sikap sa pagpapakahirap ng katawan, sa

pamamagitan ng mga^^ayuno at bihilya, ay lalo

lamang nakapagpapalaki sa kanya ng kahirapan,

na tuloy ipinagkasakit niya. Minsan ay natagpuansiyang watang diw^ sa kanyang silid, na kungkaya't pinagsaulang loob ay dahil lamang sa ta-

ginting ng musika na lagi niyang kinagaganyakan.Kaipala'y nasiraan eiya ng isip sa relihiyon,

kundi nakatagp6 ng mga mang-aaliw. Ang unaay isang matandang monghe, na di talos ang pa-

ngalan. Sa pagkamasid nit© na ang kaligaligan ni

. Lutero ay nagbubuhat sa takot sa kanyang mgakasalanan, ay inulit-ulit sa kanya ang mga salit^

ng Sagisag ' ng mga Appstol, na: **Naniniwalaako sa kapatawardn ng mga kasalanan:." at pagkaisinasagot ni Lutero ang kanyang kapaniwalaan sa

talatang ito, ay tinutugon ng matanda, na: *'Kai-

langang maniwalel ka pO, hindt lamang sa kapa-

- 7 -tawatan ng rng* kasalanan ni David at nl Pedro,

na ito man ay pinaniniwalaan ng mga dyablo;

Inihahatol ng D^^^os na ating paniwalaan na tayo'y

pinatatawad sa ating mga kasalanan. ^'

Ang ikalawang umaliw kay Lutero ay si Stau-

pitz, Bikaryong pangkalahatan ng mga agustino sa

Alemanya. Nilingap nito ng di kawas^ ang naha-hapis na binatang si Pray AgHstin, na siyang pa-

ngalang ipinamagat sa kanya ng ^iya'y magsuotng abito. Napag-unaw^ ng Bikaryo na ang gayongligalig ng kalooban ay nagbuhat sa pagbubulayng tungkol sa likas ng Dyos sa isang paraangmali, at sa dahilang ito ay pinayuhan siya ngmga kahalihalinang pangaral.

"Oh, kapatid ko," aniy^ "makalibong ipina-

ngakd ko sa Dyos na Banal na mamumuhay akong isang banal na kabuhayan, at kailan ma'y dt^

ko naganap ang aking mga panata. Ngayo^ ni-

wawalang bahal^ ko, yamang ayon sa aking pag-

kamalas ay dt ko magaganap. Kung ako'y di

gagawaran ng Dyos ng kanyang kahabagan alang-

alang kay Kristo at pagkakalooban ako' ng isang

kamatayang maginghawa pagpanaw sa sangdaigdig

na ito, ay di ako makatatayS sa kanyang marilag

na harapdn kahi^t taglay ko ang lahat ng akingmabubuting gaw^.'^ '

. .

At sakat **^bakit ka p6 nagpapakapigbati sa

pag-iisip ng mga ganyan|f isipan?* Bulaybulayin mup6 ang mga sugat ni Hesul^risto at ang dug6 ni-

yang ibinubo dahil sa^ inyo, at diyan mu p6 ma-kikita ang kanyang kaawaan. H^^ag kanga pongmagpakahirap ng dahil sa lyo pong mga kasalanan,

kungdi paampon ka p6 sa mga kamay ng Manu-nuboa. Hwag ka pq^g lumayd sa kanya; angDyos ay hirtdi p6 labean sa inyo, ikaW p6 angItimilihis sa Dyos.

Dininig ni Lutero ng kalugodlugod ahg mgasalit^ ni Staupitz; at sa pagbabasang lagi ng isang

- 8 -munting Bibliang latin, na ibinigay sa kanya nim?a monghe (na siyarig kaloob na hiniling niyasa Dyos), ay untiunting tumiwasay ang kanyangkalooban.

Ang mga salit^ ng Biblia, na sa simul^ ayinakala niyang puspos ng kakilabutan, ay nagdu-dulot sa kanya ngayon ng saganang pag-asa, at

anang sabi ng^ niya ay naglalapitan sa kanya naparang mabubuting kaibigan.

Ang mga salitang binanggit ng apostol na **Angbanal ay mabubuhay sa pamamagitan ng pananam-palataya'\ ay nakapagwaksl sa kanya ng pangingi*labot sa kasindaksindak na salitang Katarungan o

hustisya.

Ng ika 2 ng Mayo ng ta6ng 1607 ay ipinagdiwanni Lutero ang kanyang unang misa; ng sumunodna taon ay pinapagtur6 siya ni Staupitz saUnibersidad'sa Wittemberg. At noong taong 1511 ay naeaila*

ngang malakbay, sa Roma ng dahil sa mga bagayng kombento. Boon ng& niya inasahang matutukla-san ang ikapapayap^ ng kalulwa na siya niyanghinahanpad: sa piling ng mga libingan ng mgaapostol Pedro at Pablo, 'sa isang bayan na talagangnauukol sa relihiyon, na likmuan ng Papa at ngmga Kardenal ay inakala niyo-ng matutuklasan angtalagang. wagas na kristyano. IKay laking kaba»lintunaan! Ang Roma ni Aleiandro VI at ni Ju*lio II ay ipinalagay niyang Babilonya ng Apoka»lipsis: ang m^a pare ay madalian, kung magmisaat wal^ mari lamang sa loob: ang mga kasuutanat kaugalian ng m?a pare ay nagbabadya ng ka*

layawan, at napagl^ita npa: niyang walang katoto-

hanari ang sinasabi tungkol sa Roma, na anopa't§a alin mang dako na 'gaya riyan ay maaringmawa,lan ng pananampalatafa.

Sa ganitong paraan at sa mga ganyang lakaday untiunting inihahand& ng Panginoon ang kanyanglingkod sa dakilang gawain ng Pagbabago»

IV. .

Si Lutero sa pagka-gurd sa Uni'bersidoud

^a WiMemberg. — -

Si Lutero ay mongheng agustino pa rin at

nagsusuot pa ng kasuutang nauukol sa kanyangpagkamonghe; nguniH hindi na pulubing gagal^galA

^a mga lansangan sa Erfurt, kungdi Doktor sa Pi-

losopya at l^eolohiya at 'tanghal na Guro sa Uni-bersidad sa Wittem.,berg, na dahil sa kanyang ka-

gitingan ay naganyak ang marami n-a mangag->aral doon.

Siya'y nabantog ng dahil sa kanyang mgapagsasalaysay ng mga banal na kasulatan. Itinu-

turo niya ng boong liwanag ang mga santong aklat,

lalong lalo na ang Mga Awit at ang Sulat sa mgataga Roma, na kapagkaraka'y siyang nakapukaw sa

kanya ng kalooban.Ang pananalaysay ni Pablo na, **ang kataru-

ngan o hustisya ng Dyos ay ^ nahayag mul^ sa

langit'^ ay niwari ng kanyang diwa na isang

kakilabutang di masayod; nguni't ng panghawakanniya ang isipan ni San Agustin ay nagbagong-loobsiya, palibhasa't kanyang napag abot ang maliwanagna ibig sabihin n5: Apostol. *'Ang katarungan o

hustisyang ito ng Dyos" andng ating Re/ormador^ay hindi dapat ipalagay na katarungang mapagpa-rusa, kungdi katarungang ndgpapaging dapat sa

makasalanan", Sa pagkatuklas niya ng g«^yangkahulugan ay nagalak siya n8 dl kawas^ na napawi8a kanyang isip ang malabong kakilabutan tungkolsa impyerno at humalile ang maliwanag na laranganng kalwalhatian. Sa mga pagkakataong nagugulo-mihanan ang kanyang kalooban ay ginagamit niyan'g

maliwanag na tauglaw ang mga salitang ito ni

Pablo.

_ 10 _*'Ang banal ay mabiibuhay sa pamamagitan

ng pananampalata^a", ay siyang kawikaang pinang-hawakan ni Lntero. sk^tanang buhay niya.

"^^Ang lihim ng pagkabantog niya 9a pagpapa-liwanag ng mga kasulatan ay nasa sikap ng kan-yang niga pagsiisiyasat. Sa pagkapagdanas niya ngmga pag-aalinlangan at pag-aalapaap ng kaloobanay tinaglay niya ang mabisang paraan ng pang-aaliw sa pamamagitan ng mga kasulatan. Kaya'tanang isang alagad niya: Kung siya^ ndpapaking-gan ay parang nakikita ng mga tao sa isang ma-dilim na gabi ang pagliliwanag ng ^isang bagongilaw sa mga aral ng Biblia. Sak^ "aniya/' nili-

liwanagan ang pagkakaiba ng kautusan at ng Eban-helyo, at inilalapit ang mga kalooban ng mga tao.

sa banal na Anak ng Pyos."Ipinahayag ni Lutero ng una ang malaking

takot niya sa pangangaral, na siya'y nangangamb»sa magiging sasagutin niya kung siya^ manalitSsa pangalan ns: Dyos; niS[uni't sa utos ng nanga-miminuno sa kanya ay ginanap niyang palagi sa

mga simbahan sa Wittemberg, na pinagbubuntunanng tao upang siya^y mapakinggan, palibhasa't angkanyang mga pananalit^ ay nangakapukaw ng dam-damin at nangakagaganyak ng kalooban.

Tinuligsa ni Lutero an^ paghibili ng mgaindulhensya,

Sfya^y namamalagi pang alagad ng Iglesya saRoma. Sapagka't kung sa kanya mang pagkapa-rito sa bayang ito ay namalas niya ang masasag-wang kilos at nag-alinlangan siya sa pagtatapat nfmga ito at sa kakulangan nila ng pag-ibig sa

**TeoIohiya''' ng malayang biyayi, na totoong ma-hal sa gandng kanya, gayon man, ay inisip niyang

- 11 -mangyayaring mabago ang lahat ng ganitong ka-sagwaan sa pamamagitan ng pangangaral ng eban-helyo. Di n|^ mapag-alinlanganan na si Lutero aynagpatuloy ng lubos na paggalang sa likmuan ngkakristyanuhan at sa kanyang pangulo na Ponti,-

pise sa Roma, na ang mga lisyang kagagawan angsiya lamang tanging nagbuyo ng kanyang kaloobanna kabakahin niya. May kahirapan nga na angbagong pamumuhay ng Alemanya hinggil sa reli-

hiyon ay pahinuhod sa p^mahalaan ng isang Iglesya

na nawala na pati ng damdam ng karangalan sa

mga lalong' banal na bagay.

Ang papa noon ay si Leon X. matalino at

masayang kagawad ng bantog na angkan ng mgaMedieis, yaon papa na nagsabi sa isang pagkaka-taon, na ang kathang salaysay tungkol kay Kristo

ay pinagkakasalapian niya ng di kawas^.- Sa ka-sakiman sa salapi upang maitagu^^od^ng boong di-

lag ang pabrika ng iglesya ni Sa.n Pedro, na si-

nimulan ni Julio II, ay nagpasiya ng pagbibili

ng mgasindulhensya sa kalahatan..

Si Alberto, na batang arsobispo sa Magunsya,ay siyang kitiwsAk ng pangaTlgalakal sa mga gayo't

gayong lalawigan ng^Alemanya: at isa sa kanyangmga kinatawan, ang prayleng dominiko na si Tet-

zel, ay lumitaw sa Huterbok, na dakong malapitsa Wittemberg.

Ayon sa aral ng iglesya romana, m^ipatatawadng papa sa pamamagitan ng mga indulhensya,ang mga kasalanau sa *'canon^' at ang samantalangparusa sa mga kasalanan, sang-ayon sa tinatawagna kaban ng mga indulhensya, na itinatag sa

mga karapatan at mga gawang ukol sa Mahal naBirhen at sa mga santo at pat( sa mga banal nanangabubuhay pa rito sa lup^; nguniH si Tetzel,

na dt marunong mahiy^ at matabil, na nagpaka-labis sa turo ng kanyang iglesya, - ay naghandogng lubos na kapettawaran ng mga kasalanan^ sa

— rz —kanino mang magbigay sa kanya ng salapi napinaka bayad.

Ga^^on na lamang ang pagkamangha at galit

ni Lutero ng malaman niya ang ganitong pangu-ngugali ni Tatzel. Sang-ayon ngd sa kanyang ka-

paniwalaan, ang kapatawaran ng kasalanan ay si-

yang lalong pinaka inahalaga at kataastaasang ka-

loob na buhat sa langit, at sang-ayon sa k*nyangpagkaunaw^ na iyan ang malayang biyaya ngDyos, ay siyang tanti at kasi^^asiyang katibayanng tao sa buhay hinggil sa relihiyon; at anopa't

ang pagbibili niyan, na parang kalakal sa pdmi-lihan, ay nagiging malaking kasalanan sa Dyos at

sa mga tao

Kaya't pag ang mga taong nangungumpisal sa

kanya sa Wittemberg, ay nangaghaharap ng nigaindulgensya ni Tetzel, ay di niya pinakukundanga-nan ang nangasabing mga papel at di niya gina-

gawaran ng patawad ang nagkukumpisal na di na-ngangakong magbabago ng pamumuhay.

Sa pangangaral niya laban diyan sa bagongkalakal, &y ipinahayag niya na hindi kinakaila-

ngan ng Dyos sa tao ang kaparusahan o kasiyahauysapagka't iya'y naganap na ni Hesukri^to, na angbisei lam&ng ng Ebanholyo ay ipangaral ang pag-sisisi, ang pagpapnsan ng krus ni kristo at angpagsasagawA ng mabubuting gawa.

Humakbang pa rin siya ng lalong malaki.

Ng kaarawan ng "Todo-lo-Santos'^ ng unangaraw ng Nobyembre ng 1517, ang mga taong nag-sidal5 sa m*a pagdiriwan sa simbahan ng kastilyo

sa Wittemberg ay nangakdkita sa pintua^n niyaonng isang sulat na may 95 talat^ o mga palagayna laban sa mga indulhensya. Ang sulat na yaonay inilagay roon ni Lutero ng sinundang araw.

Sa mga talatang ito ay pinupuwing niya ngboong sigla ang mapanganib na mga pananalitABg tagapangaral ng mga 'indulhensya. Hindt niya

— 13 —.

ikinakait na taglay ng papa ang kapangyarihangmakapagpahayag ng kapatawaran, sa makatwid ba-

ga'y ang kapangyarihang makapagpahayag na nag-papatawad ang Dyos; nguni't dinudugtungan paniya ng bo5ng sigla na ang tunay na yaman ngIglesya ay ang Santo Ebanhelyo ng kalwalhatianat biyaya ng Dyos.

Banggiting nating ang ilan sa mga talatang

ito, upang mahatulan ng mangbabasa ang bagayna ipinagsasanggalang ni Lutero, at kung ma/ ka-

rapatan ang poot ng mga romanista sa kanyangpangalan at sa kanyang gaw^:

Una. Sa pagsasabi pg ating Gur6 at Pangi-noong Hesukristo na maTtga^sisi kayo, ang ibig

niya ay manatili at mamalagi sa pagsisisi ang mgabanal sa lup^ sa boong buhay nila.

Ika 2. Ang salitang ito ay hindt maaaringihulog sa sakramento ng pagpapakahirap, ayon sa

ipinangangasiw^ ng pare.

Ika 4. Ang pagsisisi at ang sakit sa kalooban,

sa makatwid baga^y ang tunay n^ pagpapakahirapay nagtatagal hanggang sa ang tao ay samaarl ngloob sa kanyang sarili; sa makatwid baga'y hang-gang sa lumipat sa buhay na magpakaylan manmul^ sa buhay na ito.

Ika 6. Ang papa ay hindi makapagpapawalangbisa sa anomang pasiya, liban sa magpahayag at

magpatotoo n? -iapatawarang iginagawad ng Dyos,subali na sa mga bagay na nangauukol sa kanya;sa ibang paraan, ang pasiya ay dt nababago.

Ika 21. Ang mga katiwalk ng mga indulhen-

sya ay nangamamalt, pag nanSagsasabi, ila, sa pa-

ma^magitan ng indulhensya ng papa, ay nagiginglayi ang tao sa lahat ng kaparusahan, at nali-

ligtas.

Ika 36. Lahat ng kristyano na nagsisising

tikis ng-kanyang mga kasalanan, ay nagtatamo ngisang lubos na kapatawaran sa parusa at sa pag-

— 14 —kakasala, na di ngi kailangan ang mga indul-

hensya.Ika 37. Lahat ng kristyanong'patay o buhay

ay kabahagi sa lahat ng kagalingan ni Kristo o

ng Iglesya, sa pamamagitan ng kaloob ng Dyos at

di kailangan ang bula ng indulhensya.

Ika 62. Ang tunay at mahalagang Yaman ng

Iglesya, ay ang Santo Ebanhelyo ng kalwalhatian

at biyayk ng Dyos.

Ika 76. Ang indulhensya ng papa ay hindi

makapag-aalis ng kagaangaanang kasalanan hinggil

sa pagkakasala.

Ika 94. Marapat ipd:ngaral sa mga kristyano,

na magsitalaga ng pagBunod kay Krist/o, na kani-

lang pun6, na ma^pasan ng kanyang krus, at

hwag matakot sa kamatayan at sa impyerno.

Ika ^5. Sapagka't lalong mabuti ang magdanasng maraming kahirapgin sa pagpasok sa kaharian

ng l^ehgit, kaysa magpahinga sa isang katiwasayan

rig katawan, na bunga ng mja kaaliwan ng isang

kapayapaang sinungaling.

Dito nga'y napagkikita,. na ayon sa tinig ng

mga talatang nangabanggit ay hindi itinatakwil na

lubos ang kapangyarihan ng papa, na madalingnapagwawari ,sa kasulatan na &ng damdamin laman at

^ pagkamangh^t ng sumulat ay na sa inasal ng Pangulo

ng Iglesya. At ayon ng.l sa kanya (kay Lutero),

ang pangangaral ng mga indulhensya ay isang

kapansanan sa pagsasanggalang ng karapatan at

karan|alan ng papa, dahil sa ang mea ganyang

gaw^ ay. ginanap sa kanyang pangalan.

Ang mga. t^lat^ ni Lutero ay agad nangalat

sa Bangkakristyanuhan, nii para bagang ipinamalit&.

ng mpa anghel.

Ang matagaltagal nang tutol ng budhi ng Ale-' manya, ay nakatuklas ng kaukulang pahayag sa

mga talat^ ng matapang na prayle sa Wittemberg,

na pinapuriban ng iba^t ibang lalawigan.

^ — 15 —Ang mga yaon ay binasa ng Emperador Maxl-

miiiano at sinang-ayunan; at si Leon X man natanging- niapagpaumanhin sa mga Medieis ay nag-sabing si Fray Martin Lutero ay nagpapakilala ngmaselang na katalinuhan. NguniH agad nahalatang Papa at ng mga kasangguni nito na ang ka-

lakal na mga indulhensya ay nangapapahamak, natuloy napapanganib ang kapangyarihan ng Romasa Alemanya.

Sinikap nilang si Lutero ay magtikom ng bibig,

at pagdaka'y tinawag sa harap^n ng KardenalGayetano sa Ausburgo, na hiniling sa kanyangpawalan ng bisa ang m?a talatjang sinulat niya.

Si Lutero ay tumanggl; at ang pagtanggi^^g

ito &y kinasanghian ng mga paraang lalong katw^.Si Garlos de Miltiz, la_hing sahon, na sinug^

SSL Alemanya, na pinaka kinatawang tagapagdala ng**rosang Gint6'\ na ipinagkaloob ng taong yaonsa Manghahalal sa Sahonya, ay nakipanayam kayLutero, na kahi't malagay sa kahihiyan si Tetzel

ay nakipagkasundo siya ng pagsang-ayon na angmga paraan ng dominikong iyan ay di sinasang-

ayunan ng papa, at nais n| papa na dsaayos angIglesya. Sa mea lakad na ito ng kinatawanay nahikayat si Lutero na sumulat sa papa ngisang liham, na nangakong siya^ titigil ng paki-

kipagtalo; nguniH palibhasa^t patuloy si dpktor

Eek ng pakikipagpunyagi sa kanya, ay ipinatuloy

niya ang pakikipagtalo, na di ria nga nagkawakas,kahi't inibig ni Lutero na maiwasan.

Pagkatapos ng mga pagmumunimuni, ay pina-

siyaharr ng Roma na ekskumulgahin o itiwalag angereheng aleman; at si Lutero, samantalang duma-rating ang kasulatan ng pagtitiwalag sa kanya, ayitinatanyag naman niya ang ^^Pahiwotig sa Hariat sa mga^ kristyanOng mahal na tao ng bansangaleman, tungkol sa pagbabago ng ayos ng kakris-

tyanuhan. Sa pahiwatig na ito ay iminumungkahl

— 16 -hiyang pukawin ang kalooban ng bayang aleman,na kanyang ipinalalagay na ang mga taong ba^anna gaya ng mga par^ ay may mga karapatan at

mga sasagutin na gaya ng sa alin mang kristyano.

**Lahat'\ aniya **ay mga har^ at mga pare, bagaman kailangan na ^inoman ay hwag manungkolng pagpapare kundt may kapahintulutan ng sa-

mahan.''Siya'y lalong ^umutol ng dt kawasit laban sa

papa, na aniya'y nagpapanggap na kahalile ni

Kristo, nguni't di hinahalintularan ang pagp^paka-babang loob nS: kanyang Panginoon, kungd! nag-

papakalayaw, na nakikipag-agawan ng pagmama-kf^lg 3a mga emperador at mga har^; at tuloy

pinayuhan nim ang mga aleman na palayasin sa

kanilang lupain ang mga kinatawan ng papa, upanghwag makapangyari roon ang papa na gaya sa

Italya.

Isa pang bagong aklat ang agad iniul^t ngpanulat ni Lutero: ^^Ang pagkabihag ng Iglesya

m Babilonya.^^ Sa aklat na ito ay tinutuligsa niyaang pagpupun6 ng papa na di nanununton sa

katwiran, 'na pinipighati ang budht ng tao, nadiriadalang bihag sa Babilonya ang bayang kristyano,

at diy^'y hinuhubaran ng madlang tinaglay sa

pagkabinyag^n niya.

Miag-ulat .pa mandin ult si Lutero ng ikatlong

aklat :* * Tangkol sa kaloyaan ng isang kristyano^^ .

Kahi ma't dt mapagtuligs^ na gaya ng nangaunaay siyang lalong nagpapaliwanag ng kaibuturan ngEbanhelyo. Banggitin natin ang isang talata niyan:*'Hindt ang mabubuting gaw^ ang nagpapaging banalsa tao, kundt ang tao nang banal ang gumagaw^ng mabubuting gaw^. Ang tao ay nagiging banal,

iiindt sa pamamagitan ns utos at ng gaw^, kungdisa pamamagitan ngsalitS na pangak6 i!g Dyos at

ng pagsampalataya riyan, at kung magkagayon, angpananampalataya na kaakbay ng pag-ibig at ng

mabuting kalooban ay nagpapatuloy ng pagtulongat paglilingkod sa kapw^ na gaya n| walang bayadna pagtulong sa atin ng Dyos sa pamamagitan ni

Kristo» At sa ganito nagiging lingkod ang mala-yang kristyano. Datapwa't kaylan man ay hindiginagawa ng kristyano ang mga gawang ito upangmaging lalong banal at mapalad sa harap ng Dyos,kundi kung siya'y nasisiyahan na at mapalad nasa pamamagitan ng kanyang pananampalataya, at

kayi boong iaya na ginagaw^ ang lahat. Sa ka-tagang sabi: ang kristyano ay hindi nabubuhay sa

gandng kanyang sarili, kundt kay Kristo at sa kanyangkapw^; kay Kristo sa-^pamamagitan ng pananam-palataya, (at) sa kanyang kapw^ sa pamamagitanng pag-ibig, Sa pamamagitan ng pananampalatayaay napaiilanglang hanggang sa Dyos (at) sa pama-magitan ng pag-ibig ay nakikipantay sa kapw^,nguni't laging imuanahan sa Dyos at sa banal napag-ibig."

*Ang kasulatan hinggil sa pagtitiwalag kay Lu-tero ay .ipinagkatiwala kay Juao Eek, na Kansil-

yer ng Unibersidad ng Ingoldstadt;. nguni't angnasabing kasulatari ay hindi pinahala|ahan nga ngmga tao at sa mga ibang dako ay di pinayagangmahayag.

Ipinahayag ni Lutero na .hindi niya pakukun-danganan yaon at tut^ktol siya sa harap ng isang

**konsilyo eeumeniko" o kapulungan ng kalahatan.

Ng ika 10 ng Djsyembre ng 1520 ay nagdikit

m mga pinid. ng Unibersidad ng isang pahiwatigna inaanyayahan ang mga nagtutur5 at mga nag-aaral na magsidal6 sa ika siyam n| umaga kinabu-kasan sa pintuan ns: Silanganan ng bayan. Angkaramihan ay nagsidal6 sa dakong binanggit, at

doo'y may nasumpungang isang sig&.

Dumating ng^ si Lutero: inihagk sasig^ ang mgapasiyd sangpO ng ibang mga kasulatan, at sa kdta-

pustapusan ay ang kaBulatSti ng pagtitiwalag sakanya:

/— IS —

VI.

M Lutero sa harap nQ kapuluTigan m Worm^^

Ang batang emperador na si Garlos V ay na-l)abaliad. ng dahil sa mga ligalig ng kapanampala- ^

tayahan na nangyayari sa Alemanya. Ninais ngpapa na samantalahin ang kapangyarihan ng harin^ito at ang pagkakasapi niya sa Iglesya, upangpatahimikin ang mongl^ng erehe: nguni't naganyaknito ang • bayang aleman at aaka nililingap siya ngkanyang Pangulo na Manghabalal sa Sahonya^bagay na ipinag-urong-sailong ng Emperador Garlos

sa pangambang bak^ n^ragdagan pa ang kanyangmga kaaway. Sa ganito ngang pangyayari ayna^asiya na lamang siya na paharapin si LuterGi^

sa kapulungang idadaos sa Worms.Ng ika 24 ng Marso ng 1521 ay pinarating

' kay Lutero sa Wittemberg ang pahiwatig ng pag-

tawag sa kanya, na an^ nagdala ng sulat ay isang

s^g5 ng imperyo". Kmaglealooban din siya lig isang

katibayan na hwag siyang gambalain sa paglalak-

bay; at ang mga sulat na yaon ay kapw^ tinanggapm Lutero ng boong .hinahon.

Magili'w siyang nagpaalam sa kanyan^ m|a;kaibigan, na ipinayo niya Ta kanila na manatili sa

katotohanang itinxir6 niya sa kanila habang siya'y

wal^; at^ di siya pumayag.na samahan siya nr

Melanehton, na siyang nais nito, sa isipan niyangito ang makakahalile niya sa pagpapatuloy ng kan-yang mga adhikS, sakaling siya'y m^pahamak sakanyang lakad.

Ang karamihan sa mga bayang alem^n aynagsilabas na buntonbunton »a kanyang mga da-daanan, sa hangad na makita ang matapang naf

prayle, na nakikipagpunyagi sa boong/kapangyari-han ng Roma. ^

— 19 —Sa Erfurt na dati niyang tahanan ay nangaral

sa bayan ng isang maiklt at malam^n na panga-ral, na dt niya tinukoy ang;kanyang pagkatao ni

ang kanyang mga panganib,

Ng malapit na siya sa Worms, ay tumanggapsiya ng mga magiliw na pahiwatig na dt paku-kundanganan ang salvo CQnduGto na taglay niya,

at iminumungkahi sa kanyang hwag siyang huma-rap sa KApulungan, 8i Spalatin man, na kapelyan^t kasangguni ng Manghahalal sa Sahonya, aynagpasug6 rin sa kanya ng isanjg /mungkahi, nahwag siyang tumuloy sa Worms, at sinagot ni. Lu-tero ng ganitong pananalitel: *'Kayo'y yumaon at

sabihin ninyo sa inyong panginopn, na kahi't angmga dyablo sa Worms ay makasingdami ng mgatis^ sa kanyang mga bubungdn, ay papasok din

ako roon'\ At gayon ng^ ang ginawl niya noongika 16 n& Abril, na nasok siyang lantad na nasakarwahe nakasuot par^, na nangunguna sa kanyaang heraldo o tagapagtanyag ng imperyo at kasamang maraming kaibigan na nagsisipangabayong ka-

sabay niya na nangagbabadya sa kanyA ng kanilangpakikiisa at marahil ay upang akbayan siya kungkinakailangan. Bumab^ siya sa tapnt ng bahay ng"'Gaballeros de SanJuan'' na doon niya ipinasiyang

tumuloy.NabakM ang boong bayan sa kanyang pagda-

ting, na ikinabalisa ng m?a kamp^n nB Roma,dahil sik akal^ nilang si Lutero ay matatakot at

dt paroroon sa Worms, hanggang sa mdipalalagayng kapulungan na siya^ nanghihimagsik. Ang mgak'aibigan niya, na nasiyahan ba kanyang tapang,

ay nangangambd rin na b^k& siya mapahamak,Ng ika 17 ng Abril ay tumanggap siya ng

pasug6 na^ siya'y pinahaharap sa ika 4 ng/haponng nabanggit na kaarawan sa Dieta o Kapulungan,at ng umagang yaon ay naggugol siya ng panahonsa ulun^n ng isang kail^igang maysaklt, na kanyang

- 20 —pinapakinabang. Ng malapit na ang oras na takd^ay tumiingo siya sa Palasyo episkopal na pinagka-

katipunan ng Emperador at ng matataas na tao ngImperyo. Ang mga kalye ay napun6 ng tao at

upang makarating si Lutero sa kabahayan ng Pa-

lasyo ay kinailangang idaan sa mga ibaH ibang

bahay at mga loob^in, palibhasaH dt na makaraansa kayle.

Ba karamihan ng mga pinag-uusapan sa Ka-pulungan ay natagaltagalan bago tinanggap si

Lutero, na samantal^ ay- nakatagp6 niya si Jorge

von Frundsberg, na isa sa magigiting na kapitan

noon, at tinapik siya sa balikat at pinagsabihan

siyang: '*Frailecit©! Frailecito! Ngayo'y tumutung-tong kayo sa isang bagay na lalong mapanganibkaysa alin man sa mga panganib na tinahak na-

ming mga kapitan; nguni't kung inaasahan nin-

yong kayo^y nasa katwiran, ay magpatuloy kayosa pangalan ng Dyos, at lakas^n ninyo ang inyongloob, na di l^yo pababayaan ng Dyos".

May iba pa ring mga kahigodlugod na bati

na sumakanyang pakinig, na binadyil ng makikisig

na ginoong na sa palibot niya, at paraparang na-

pupukaw ang kalooban sa kanyang kalagayan.

Ng ika 6 ng hapon ay iniharap siya sa ma-rilag na kapulungan.

- Si Juan Eek; na kansilyer ng arzobispo sa

Treberis, tagapanayam ng kapulungan, ay nagsalit^

at tinanong siya ' kurig kinikilala niyang siya angsumulat ng mga aklat na .binasa sa kanya angmga pamagat, at sakaling siya ang sumulat aykung hand^ siya na kanyang bawiin ang mga na-

sulat at pawalan ng bisii.

Tungkol sa - unang tanorig ay inamin ni Luterona siya nga ang sumulat, at sak^ niya ipinaha-

yag na pagkalooban siya ng panahon upan mai-hand^ niya ang kasagutan sa ikalawang tanong.

Nag-urong-sulong muna ang kapulungan ; ngu-

. —21-ni't pagkatapos ay pinagkalooban siya ng taning nadalawang pu't apat na oras. Ang gayong kahili-

ngan ay ipinalagay ng mga kaaway ni Lutero namaaasahan sa kinabukasan ang kanyang pagbawio pagpapawalang halaga sa kanyang mga sinulat.

Ng dumating ang takdang taning at mapaha-rap na muli ea kapulungan, ay inalit sa kanyaang tanong ng sinundang araw. Sinagot ni Lu-tero ng boong hinahon at katiwasayan na di niyamababawi o mapapawalang halaga ang kanyangmga sinulat, kung bagama't sa ibang mga pag-kakataon ay nakapagpahayag siya ng may. kara-hasan. **Kinikilala ko", aniya, *'na kung minsanay nagmataas at nagmatigas ako ng higit kaysaipinahihintulot sa akin ng relihiyon at ng akingkasuutuan. Ako'y hindi nagpapanggap na banal;nguni't di ko ipinakikipagtalo sa harap ninyo angaking pamumuhay at ang aking pangungugal^,kungld ang aral ni Hesukristo.^* At tinapos niyaang kanyang pananalit^ sa *pasubaling *'kanyangbabawiin o pawawalang Kalaga ang lahat ng lagd&ea kanyang mga aklat na mapatutunayang labansa mga Banal na Kasulatan."

Muling tumay6 si Eek 'upang ipahayag na si

Lutero ay naglalahad ng 'mga suliraning hindinauukol sa Kapulungan; at yamang hindi marapatmagpasiya ng alanganin, , ay dapat lutasin sa pa-nanalitang, kung ibig o ayaw bawiin ang mgalagd^ niya.

Sa pagkabakld ng kalooban ni Lutero, ay tu-mugon ng ayon sa likas ng kanyang ugal!, naaniya'y:

*'Yamang hinihingan ako ng maikling kasa-gutan ng Marangal na Emperador at ng Marara-ngal na Ginoo ay sasagutin ko ng walang lingonglikod. Malibang mahikayat ako ng Banal na Ka-sulatan, o ng maliwanag o hayag na katwiran aydi ko mapawawalang halagd ang aking mga sinulat.

—. 22 —

Ni sa mga Konsilyo ni sa papa ay liindi ko mai-.pahihinuhod ang aking mga kapanaligan, yamangang mga iyan ay

^paraparang nangagkamaling ma-

dalas. Ang budhi ko ng^ ay alipin ng Salita ngDyos."

Si Eek ay muling tumayo; at hand^ na sa-

nang makipagtalo ng tungkol sa kapangyarihan ngmga konsilyo; n|uni't sa akala ng batang empe-rador na sapat na ang napag-usapan ay tinaposang pulong. At ng sandaling ito ay siyang pag-bigkas ni Lutero ng mga saUtang: '*Wala akongmagagawang ibang paraan, Narito ako. iDyos ko,tulungan mu *p6 ako! Siya nawa."

Makailang sinikap na magbagong-loob si Lu-'tero; nguniH walang nangyari.

Ang. emperador na mapagmatigas, bat^ at likas

malamlam ay sumam^ ang loob sa mga pananalit^ni Lutero; nguni't alang-alang sa sariling damda-ming maran|al ay hindi binigyan ng kapansananang ''salvo eondueto^ ni di ipinapiit si Lutero, nagaya ng hinihiling ng kanyang mga kaaway.

Ng ika 26 ng Abril ay umalis sa Worms angReformador (si Lutero), na pinagkaloobang muling panibagong salvo edndueto o katibayang hwaggambaUin sa paglalakbay na tungo sa Wittemberg.Nguni't ng ika 26 ng Mayo ay nagtanyag angemperador ng isang kapasiyahan laban sa kanyaat kanyang mga kabig. Sa ganito ng^, si Lu-tero ay napapalaban sa dalawang lalong iiiatataas

na kapangyarihan sa lupii, sa Papa at sa *'Cesar.''

Ang papa na nakalikm6 sa luklukan ni SanPedro, ay kinikilalang kinatawan ng Panginoon n|Langit; at kung sumuway sa kanya ay para naring sumuway kay Kristo. Mababababi sa rito angkapangyarihan ng emperador laa kinatawan ng im-peryo ng Roma, na tumanggap daw ng tabak Upangpilitin ang mga tao sa pagganap ng mga utos ngIglesya.

— 2B -Ngu^ii't isang daigdig ng mga bagong isipati

ahg sunxilang sa sangkatauhan, salamat sa mgaliwanag ng Banal na Kasulatan at sa pagliliwaywayng niga kaalaman.

Pinangulimlim ng^ ni Lutero ang mga kasag-waan nitong dalawang pangalang papa at empe-rador na tinapatan ng ibang lalong dakiU: at

ang kanyarig wagas na pananampalataya, sangpOni kanyang poot sa maling isipan at kasagwaanay siyang nakapagbigay lakas sa kanya laban sa

Roma. Ang pananampalataya niya sa Diyos angnakapagpatibay sa kanya ng higit kaysa mga ni-

wawaring lalong malalakas. Kung kaya^t nagwagisi ^Aitero sa adhikang kindpariwaraan ay dahil sadi nagkaiyang lupigin ang sambahang, lup^, kungdinagturo pa mandin sa mga tao ng ibang samba-hang lalong ma^aling, na mapaglalagakan ng ti-

wala hinggil ^a pag-ibig ?a Diyos,

VII.

Si Lutero sa Warthurg

Nilisan ni Lutero ang ' Worms sa adhikangtimuwi sa Wittemberg; nguni't* nawalan ng kabu-luhan ang paghihintay ng kanyang mga kaibigandoon. Pinanimdim nila na bak^ siya'y sinawi r>g

kanyang mga kalaban; nguni't si Lutero ay hind!nagdadanas ng anomang sakunA at eiya'y magiliw'

na tinatamiran.

Ang pangulo niya, ang nianghahalal sa Sa-honya, na nagagalak sa tapang na ipinartialas rig

kanyang kabig sa Kapulungan sa Worms, ay nag-pasiyang ipaharang siya pagdaraan niya sa kagu-batang malapit sa Eisenaeh, at dalhin sa matan-*dang kastilyo sa Wartburg, na karaniwang pinag'

— 24 —kakatipunan ng mga manunula noong Edad Media,bahay ni Isabel na taga Ungria at doon siya ku-lungin ng boong kaLling&.

Doon, upang makaiwas sa mga lalang ng nigal^alaban, ay nagdamit ng ayon sa kaugalian ng mgamahal na tao noon, at kinilala siya sa Kastilyo

sa pangalang '*Kabalyero Jorge." Ang pagkaku-long t'Sa kanya roon ay ikinatuw^ niya sa simulAsa kagandahan ng dakong yaon Sinikap niyangmakibagay sa dakong yaon at karaniwan siyangmaglibang sa pangangaso, baga/ na dito'y walisiyang mahihita dahil sa likas niyang maawain. Min*san ay nakntagp5 siya ng isang munting konehona hinahabol ng mga aso at naisip niyang itag6

sa manggas.ng kanyang kasuutan bagay na di rin

niya nailigtas dahil sa di tinigilan ng mga aso

hanggan sa napatay oi? kagat sa loob ng kanyangmanggas. *

Sa pang^yayaring nabanggit ay nakaisip siyangkumath^ ng isang maikling salaysay na inihalin-

tulad niya ang mga hayop na hinahabol sa mgataong piaag-uusig ni Satanas at ng papa..

Si Lutero noon ay nagtalaga rin ng panahonsa mga aklat at nakipagsulatan sa kanyang mgakaibigan na nangagalak ng pagkabalita sa kanilang**Elias^^ na akali * nila^ nawala na. Siya'y nag-

sulat, at ang kanyang mga lagd^ na ipinadala

niya sa Wittemberg at nilimbag doon, ay kinawi*

lihang binasa sa boong Alemanya. Diyan niyaisinagaw^ ang bahagi ng lalong mahalagang aklat

na pagkatapos ay nakatulong sa kanya sa Reformao pagbabago, na ang nasabing aklat ay dili iba't

ang Bagong Tipan sa wika ng bayan.

NguniH ang pagkalayo niya sa kanyang mgakaibigan at sa kanyang gawain ay nakapagdamdamna lubh^ ng kanyang kalooban at hanggang sa

nagkakaBaklt.

— 25 —

VIII.

Pag-uivi ni Lutero sa Witttmherg.

Ng makapanahang kulangkulang na isang taon

sa kastilyo sa Wartburg ay umalis sa kanlungangito, at lihim na umuwi "sa Wittemberg.

Hindt lingid sa kanya ang panganib na kan-yang hinaharap, dahil sa itinan^^ag na pasiya ngemperador; nganiH niwalang bahai^ niya ang ka-

tiwasayan n| dahil sa mga sulat na tinanggap niya

sa bayang yaon na kailangan^ siya'y dumoon.Ang ibang masisigla na pinanguhihan ni C'aTlstad,

ay ayaw nang makinig ng dating INIisa, at kani-

iang ipinipiUt sa kanilang mga kababayan ang pa-

nanampalataya at bagong ayos ng- leulto.

May nagsilitaw rin namang mga manghuhul^,na sila raw ay may ta<jlay na mga pnhayag ng Dyos,na niwawalan ng halaga ang lahat ng karununganng tao, at hangiian sa hinahamak ang Banal naKasulatan, na anila'y di na nakasisiya sa bagongpanahon ng Espiritu Santo.

Si Melanehton ay natitigilan. Ang ginoo ngangito ay ayaw magpasiya ng tungkol sa mga gan-yang bagay; at aniya, "kung ang mga manghu-hula ay galing sa Dyos, ay disin iiwan ang kan-yang luklukan bago makipagpunyagi sa mga iyan."

Ang karamihan sa bayan oy di mangagk^iisa,at para bagang naghahari ang pagkakahiwahiwalayat ang bulag na pananampalataya.

Si Lutero ay napakita sa pulpito noong ika 9ng Marso ng ta6ng 1522 sa harap ng isang bayanna pagkaalam ng kanyang pagdating ay nagbun-tunan sa simbahan. Pinuri niya muna ang sikapng- nangakikinig, sak^ niya idinugtong na nanga-nsailangan ang kristyano ng wagas na pag-ibig nagaya ng pananampalataya. Pinuwi'ng niya ang ka-

— 26 --

rahaisang ginaw^ laban sa Misa, na ipinaalala niyasa niga kaharap ang inugali ni San Pablo sa Ate-nas na di nagsimul^ ng pagwawasak ng ^mga alta

ng di nagsisikilala sa Dyos, kungdi ng panga-ngaral ng salita, na kung maganyak ang mgakalooban ay darating ang araw na guguho ang mgadambanang yaon.

Sinang-ayunan niya ang katungkulan ng.pa*

n2angai;al at pagpapahayag ng katotohanan; nguni'tdi marapat, aniya, na gipitin ang iba, sapagka'tang paraang marahas ay nakapagbubunr a lamangng mga mapagpakitang tao at ng mga mapagpaim-babaw, sapagka't sa takot ng mga tao ay mangag-kukunwang nananalig ' sa di nila pinananaligan,Boong sanglinggong nangaral ng ganito, hanggangsa nasugpo ang kaguhihan. Kanyang pinungyagingmaigi ang hangad ng mga manghuhula, na tuloy

nagsialis sa bayan ang mga ito sa sama ng loob,

Ang paneungugali ni Lutero sa ligalig na ito

a}^ isang dakilang katunayan ng karunungan at

hinahong taglay niya. Higit sa kanino mang ibangreformador ay nakapagtaghiy siya ng likas ng di-

wang kristyano. Nauunawa niya na ang tungku-lin ng nangangaral na kristyano ay manghikayatsa m?a tao at matutong magpaumanhin . doon sa

mga hindi pa nagaganyak ang kalooban. May ta-

glay rin siyang isang damdaming mapagpigi], at

malaking pitagan sa mga tatag na kapangyarihan.Sa isipang ito ay di niya sinang-ayunan ang hi-

magsikan ng samahan na nangyari at kinasanghianng labanan ng m2a taong ba^^an at ng mga ma-ginoo sa maraming dako ng Alemanya. Malaongnagbata ang mga taong ba^^an sa niabagsik napagpighati m: mga maginoo, Maraming karapa-tang nangauukol sa mga una ang inagaw nitongmga hulf; nguni't nalalabi ang piga alaala^'ng

nangawala, at ang mga salita ni Lutero at iba

pa hinggil sa mga karapatan ng mga kristyano.

— 27 —ay nagpaningas ng liyab ng pagdaramdam na hang-gang noo'y nangalilingid.

Nangagharap ang mga taong bayan sa kanilangmga maginoo nj, isang sunodsunod na mga dalnghinggil sa pamamayan at sa relihiyon. Hinilingnila ang pagtataglay ng isang malayang pananaligat tuloy makapaghalal sila ng kanikanilang pastor;

sak^ hiniling nila ang kalayaan ng pangingisda sa

mga ilog, ang pangangaso sa mga gubat at pamu-mutol ng kahoy sa mga kahuyan. At inasahannila ang tulong ni Lutero, na masiglang nanalit^

laban sa mga paghihigpit ng iglesya,

Si Lutero ay nababakla ng di kawasi kungnaiisip niya ang mga kahirapang dinadanas ngbayan at ng mangyari ^ing himagsikan, ay nag-ulat

ng isang pahayag sa mga pangulo at mga matataasna tao, na aniya'y walang masisisi kungdi angkanilang sarili hinggil dito sa panghihimagsik ngmga taong bayan,' sapagka't ang kanilang mgapahirap ang nagbuyo sa isipan ng mga ito. Nguni'tsa kabilang dako ay itinanggi niya sa mga taongbayan ang boong karapatan ng pagwawagayway ngwatawat ng digm^ sa ngalan ng kakristyanuhan.Kahima't nasa matwid, aniya, ang kanilang kahi-

lingan, ay katungkulan nila, sa kanilang pagkakristyano, ang magbata ng pahirap kaysa manghi-ganti ng kanilang sarili. Aniya'y **Hindi nakiki-

pagbaka ng tabak at ng lantak^ ang mga kristyano,

kungdi n'i krus at ng pagtitiis, na gaya ng ginaw^ng kanilang pangulong si Kristo,"

IX.

Ang mga ginaioa ni Lutero sa ikagagaling ngIglesya at ng pdaralan.

Dahil sa mga ligalig sa Wittemberg at sa ibang

— 28 --

mga dako ay - napilitan ang tagapaghalal at angmga reformador na umayos ng mga timtunin ngiglesya sa mga bagong kalagayan. Ipinag-utos nadalawin ang mga iglesya sa pook-pook, at sa da-

hilang ito ay naglagda si Melanehton ng panunun-tunan ng mga ministro o mga tagapangasiwa. Nag-ulat din si Lutero ng mga pangaral na dapat pa-nuntunan sa pagkukulto. 8a mga pangaral na ito

ay lagi niyang pinapangingibabaw ang pangangaraing mga Salit^ ng Dyos. "Ang tanging bagay nakailangan," aniya, ^"ay gumaya kay Maria sapaanan ni Jesus, at makinig araw-araw ng kanyangsalita." Gayon man a^^ hindi niwawalang bahalaang ibang mga bahagi ng eulto divino o pagsambasa Dyos. Siya'y Bumalat ng isang aklat sa Avikanglatin na ang paniagat ay ^'Ayos ng Misa'^ upanggamitin ng mga pare.

Pinapanatili niya ang salitang niisa gayongtinututulan ng dl kakaonting tao, sapagka't kinau-galian na, at di naman nangangahulugan ng isipangpaghahain; pinapanatili rin niya ang eulto latino

ng iglesya romana, bagaman binago at pinaikli;

nguni't ipinayo niya na basahin ang mga bahagingnangauukol ng Biblia sa wikang Aleman, at uma-wit ng mga himno o ng mga awit sa wikang ale-

man na siyang ihalile sa inaawit na dati sa wikanglatin. Bagainan di agad nagkaroon ng mga imnosa wikang aleman na marapat gamitin sa kulto,

gayon man, ng taong 1524 ay may naulat na mgaimno na ginamit sa mga iglesya sa Wittemberg;ang mga pinakamainam sa mga yaon ay ulat ngpanulat ni Lutero, na nagpatuloy ng pagsulat sa

tanang buhay niya ng mga iba pa para sa kan-yang mga minamahal na mga aleman. Hanggangngayon ay inaawit pa ang iba sa mga iyan sa

boong sangdaigdig.

Sumulat din naman siya ng isang katesismoo aral na ukol sa mga bata, na iniulat na may

— 29 —mga larawan upang makahalina. Nilingap din

naman ' niya ang ikasusulong ng kabinataan at ka-

dalagahan. Sa pagkakahapay nR mga monasteryoay nangasara ang maraming paaralan, at dinamdamni Lutero ang kapariv;araan sa pag-aaral ng mgabata. Dahil dito ay tinawagan niya ang mga may-kapangyarilian sa mga bayang aleman na hiniling

niyang paggugulan ang mga paaralang bayan.

Aniya'y "pinaggugulan ng maraming salapi angmga indulhensya, mga misa at ibp; ngayo'y, dapatnamang lingapin ang lah)ng mahalaga, na dilf iba't

ang ikatututo ng kabataan. Kung ang isang tao

aniya ay nagkakaloob ng sanggayon upang iabuloy

sa digma laban sa mga turko, ay di lalo't higit

na dapat mag-abuloy sa ikatututo ng isang bata

upang maging kristyano?

Ang mga isipan ni Lutero ay pawang malaya.at laging sa ikasusulong sa pagkakatutuhan ngmadl^. Hinangad niya na mapag-aralan sa mgapaaralang bayan ang mga iba't ibang w^ik^ at

kaalaman, lalong lalo na ang tungkol sa niga Banal

na Kasulatan. Aniya: "Ang mga ito ang suksu-

kan ng tabak ng Espiritu, ang tabernakulo nakinalalagakan ng mahahalagang hiyas ng pananam-palataya.^' Ipinatalastas niya sa mga aleman nakung pawawalang halaga ang mga wikafig nalala-

man at pagbabalikan ang dating kamusmusan ay

agadagad silang mapapasa ilalim na muli ni ka-

pangyarihan ng papa. Hmangad niyang may ma-tatag na mga aklatang bayan at magkaroon angmga ito ng hindi lamang ng mga akda ng mgaPare sa Iglesya, kungdi patf ng mga ulat ng" mgapagano (o mga di kumikilala sa tunay na Dyos)

,

aapagkaH ang mga ito man aniya ay nang:agha-

hayag ng ayon sa kanilang paraan ng mga kagi-

lagilalas na mga gawS ng Dyos. Ang miisika ay

isa sa mga karunungang minamahalaga niya liban

sa teolohiya at siya niyang aliwan at ginghawa sa

— 30 —kanyang bahay. Mawilihin siya sa pintura at ma-pagbasa siya ng lahat ng tulang iniuukit sa Vikangalenian. At ang likas niyang ito ay ipinagtaglay

niya ng malayang isipan at ikinaiwas niya.sa bulagna pananampalataya.

X.

Ang pagsasalin ng Bihlia.

Ng nananahan si Lutero sa kastilyo ng Warf-burg, ay sinimulan niya ang pagsasalin sa wikangaleman ng Bagong Tipan. Ng mapauwi siya sa

Wittemberg ay ipinagpatuloy niya ito sa tulong ni

Melanehton na Lalong raarunong ng griego kaysakanya. Noon ay ma/ isang salin ng Biblia sa

wikang aleman; nguni't hindi hinango sa ebreo at

sa griego, kungdi sa ''vulgata latina'^ na maramiang. mga di tamang kahukigan, bukod pa sa angayos ng pananalita ay di nababagay sa madla.Hinangad ni Lutero na mag-ulat ng isang saling

may maliwanag na pananalita, anopa't kahigdangbagahin ng bayan. Ang ga.yon ay di magaan ngpanahong yaon palibhasa't ang wikang aleman noonay di pa iubhang nalilinang at may mga s'alitang

kinakailangang paggugulan ng oras upang matukla-san ang tamang kahulugan. At gayon na lamangang kanyang sikap at pag-iingat sa pagsasalin natungkol sa mahahalagang bato na nababanggit saika 21 pangkat ni^ Apokalipsis ay sinanggunianniya si Spalatin na bihasa sa mga bagay na ito.

At tungkol sa mga salaping nababanggit sa BagongTipan ay sumangguni rin siya sa mga nakakaalamng mga bagay na U9- upang malapatan niya ngmga kaukulang salit^.

Ang aklat na ito ay natapos niya ng otonyong taong 1522 at* agad iniulat ng isang mang-

_ ^^ _lilimbag sa Wittemberg. Ang unang salin ay inl-

handog sa butihing gi'noo sa Wartburg, na nagma-gandang-loob kay Lutero ng siya'y nananahan doon.Hindi inilagd^ sa harapang balat ng aklat angpangalan ng nagsalin at ang ibig sana ni Luteroay iulat ng walang pamamahayag niya. Nguni'tdahil sa mga kamalian ng mga salita ng ibangnangagsalin ay napilitan siyang maglahad ng isang

paunawa sa mga hindi nakakaalam. Sa paunaw^ay ipinaliliwanag ang Ebanhelyo na parang "isangmasayang pagtatanyag ng tunay na David, na na-

kipaglaban at n-anagumpay sa kasalanan, sa kama-tayan at sa dyablo." Pinagpaunaha.n ang kanyangmga mangbabasa na hwag gawin ang Ebanhelyona isang aldat ng kautusan at hwag ariin si Kristo

na isang Moises. Ng pag-ukulan niya ng mgakurokuro " ang iba't ibang aklat ng Biblia ay gi-

namit niya ang ganitong mga pananalaysay at hindi

niya hibhang pinahalagahan yaong mga di kina-

tutuklasang maliwanag n^' aral na pi«akaiibig niya^

na: "Ang katibayan ng isang aklat ay naaa pag-kakahinggil kay Kristo." "Ang m^a kinagigiliwan

niyang aklat ay ang Mi?a Sulat ni San Pablo;

halong lalo na ang sa mga Taga Roma, mga TagaGalasya at mga Taga Epeso, at gayon din angEbanhelyo ni San juan.

Pagkatapos maisalin ang Bagong Tipan ay di

naghiwat at hunabas naman ang isang salin ngMatandang Ti])Mn. Ngayon ay siya ngang Bibhang doktor IMarlin Lutero, na ganyan ang tawag ngbayang aleman sa Biblia. Isa sa mga salin nanapakabuti, saUn na totoong nasasang-ayon sa diwang pinagsaUnan. x\ng saling yaon na kibhangmatagal nang panahon ay kinalagakan ng maramingmagaganda at makahuhigang salit^ na napakina-bangan S'a pagkasulong ng wikang aleman magingsa kasaysayan ng relihiyon at maging sa laranganng kanilang wika.

'

— 32 —

XI*

Pagaasawa at Pakikisama ni Lutero^

Ng bwan ng Hunyo ng taong 1525, walongta6n pagkatapos masimulan ang Pagbabago (Re»

forma) , ay nag-asawa si Lutero kay Gatalina de

Bora, mongha na tumakas na kasama ng walo panoong ta6ng 1523, at nangubli sa Wittemberg.Gayon na laraang ang mga pag-uupasala sa kan-yang pag-aasawa na ipinalagay na kahalayhalay ngkanyang raga kahiban, at marami sa kanyang mgakaibigan ang nag-alinlangan sa kanyang inasal)

dahil sa kanyang panata. Nguni't ang ganyangmga panata ay laban sa Salita ng Byos, at angadhik^ ' sa Pagbabago a^^ manghawak sa Sali-

tang ito.

Ang mag-asawa ay nagsama ng maginghawa^Sila'y nagmahalan ng di kawasei at nagkaanale ngtatlong lalake at dalawang babae na naging ligaya

nila sa bahay.Si Gatalina ay uliran sa pamamahay at si

Lutero ay isang amang magiliw, na karaniwangugaliin ng mga taong mahinahon. Sa ganang kanyaay isang kaligayahan ang lvatutubong tiwala at

pagpapakababa ng mga ^bat^, sapagka't kanila angkaharian ng langit. '*Ang Dyos", aniya, *'^y

nagagalak sa pamumuhay ng mga bata". Minsanay minamasdan niya ang pagmumukha ng mgabata ng nagkakatipon sa palibot ng dulang at ti-

tunghan ang isang pinggan ng mga seresas, naibig nilang kanin. Aniya'y **larawan ng nanga-gagalak ^a pag-asa. (Rom. 12:12). Mano nawangtayong lahat ay magtaglay ng gayong pagmumukh^sa kaarawan ng Paghuhukom." Hindi mamakai*lang hinangaan niya ang kasayahan ng kan^^ang

—• 33 -

mga anak kung siya'y hagtataglay. ng pamamang-law. Mirisan ay nasabi niyang **Namatay sanaako sa aking pagkabat^I» Disin ay boong lugodkong tatanggihan ang boong karangalahg tinaglay

ko o magagawing taglayin ko sa ^angdaigdig na ito!

May natira sa kanyang baliay na * dalawang pa-

mangking babae na ulila at is^ng matandang babaena ' aie niya, na nagngangalang Lene, at' kanilangminamahal lalong lal6 na ng mga batei, Namataysa bahay ni Lutero. at. inaliw nito sa paghihingal6ng ganitong pananalit^: **Kung paano ang sanggol

'sa duyan, ay gayon ka matutulog sa pananampa-lataya ^a ating mahal na' Panginoong Hesukristo,

at pag-uumaga sa kinabuka^an ay magigisin ka sa

buhay na magpakailanman." Tinanong' ni Luterokung sinisi(5]an n^ takot, at n5 sumagot ng hindi,

ay nasabi niyang: Ito'y hindi kamatayan, kungdlpag-idlip."

Maraming kaibigan ang nagsisidaiaw na fna-

dalas kay Lutero: anopa't kahalintulad noong na-

bubuhay si San Pablo. Sa kagandahang asal sa

pakikipagkaibigan ay uliran siya. Si Melanehtonna kung lawagin niya'y Felipe ay minahal niya

ng di kawasa at lagi niyang pinuri. Ang kanyangmga kaibigan ay karaniwang ma'gkatipon sa kanya sa

oras nT paghapon, at kahima^t lumikm6 siyang

mapanglaw sa* dulang ay agad napapawi pagsasali-

taan at ang kanyani? pananalita ay^ laging kalugod-

lugod. Anomang pag-usapan ay nabibigyan niya

ng kahalagahan, at ang likas niyang masaya aynakapagtataglay ng ligaya sa madl^. Nguni't sa'

kabil^ ng kanyang kasayahan ay laging may na-

kasingit na adhik^. At yaong mga karaniwangnagsisidulog sa kanyang dulang, ay di nagsitindig

kaylan man ng di nagtaglay n^ mgax.banal napangaral. -

^

Si Lutero sa kanyang ugaling mapagmagandang-loob ay totoong maawain at mapagdamay sa mga

— 84 —nangangailangan nj kanyahg saklolo. Kung minsanay sinisisi siya ng kanyang asawa ng dt pagsa-mantal^ ng pagpapayaman sa pakikisama niya sa

mga magkioo, Nguni't minagaling ni Lutero ang«iya^y manatiling tnahirap. Minsan ay nabuka angk'anyang bibig -sa kanyang mga an^k na aniy^^y:

*^*Hindi ko kayo mapamamanahan ng kahi't isang

gulden, nguni^t iniiwan: ko sa inyo ang isangUyosna mayaman.

Si Lutero ay totoong magiHwln sa m|a bagayng katalagahan, at madalas niyang hinanap sa pa-

rang ang ginghawa ng kalulwa at katiwasayan ngkatawan. Mapaggugol ng panahon sa kanyang ha-

^

lamanan sapagka't maibigln siya ng mga bulaklak.

Minsan ay pumitas ng isang rosa at nagbadyang:"^Kung niakagagawa ang sinoman ng isang rosa aymagiging marapat sa kaharian ng langit na pina-

kaganting-pala.^' Ang mga ganda ng mga bagayng* katalagahan ay laging nakapukaw sa kanya ng

. loob. Sa isang pagkakataon ay nasabi niyang: *'Kungginawa ng Dyos na napakaganda ang kaharian nglupa na ating dinadaanan lamang, ay i^aano kay^ang kagandahang ipinalamuti niya sa kanyang ka-bariang magpakayktn man !

"^

^.xir.

Si Lutera ng nabubuhay ay laging naging ka-

Tulwa ng bageng kilus^n. Nguni't dahil sa isan^

pasiya ng Emperador, ay dx jnamakailang nahad-langan siya ng pagdalo s^a lalong mahahalagangpagkakataon lig mga kilusan sa Pagbabago. Siya'y

hind^ dumald sa bantog na pulong sa Espira, naidinaos noong 1626, at pinanguluhan ni Eeiyiando,-

na kapatid ni Garlos V, nguni't ang kanyang^

diw^ ay naroon. Noo'y ipinagbili sa mga lansa-

ngan ang kanyang' mga sulat samantalang idina-

^ — S5 — r

daos ang pulong, at ang kanyang mga pananalit^

ay laging nakapukaw ng loob sa mga nangungulosa kilusan na Pagbabago. Hindt na isang bagayna lingid ng isang. mongheng nabubukod. Pina-

ngatawanan nang parang kanya ng tagapaghalal nasi Juan na taga Sahonya, na siyang humalile sa

^ianyang kapatid im kay Felipe, at gayon din ngibaing mga maginoong aleman, na pinigil ni FeT-

nando na hwag isagaw^ ang mga tagubiiin ngkanyang kapatid laban doon sa mga di napahinuhod

i4vsa* Pasiya sa Worms,Noon naman ay may ligalig ang Emperador

Garlos V sa papa at lahat ng pangyayaring ito

ay nakapag-udyok sa Kapulungan sa kapahintulut^nng Emperador na pagpaumanhinan yaong mganagtataglay ng bagong pananampalataya, Nguni'tsa ikalawang pagpupulong na idinaos din sa Espiranoong 1529, ay nagkaroon ng isang ^i masayodna pasiya na binawi sa mga nagbago ng pananam-palataya ang kklakhang bahagi ng mga naipagka-loob na. Noon ng^ isinagaw^ ng mga kasapi sa

Pagbabago ang bantog na j)agtutol, na tuloy 'tina-

wag silang mga Protestante (o nagsisitutol)

.

Sa namamanaag na digm^ ng dalawang lapian

ay hinangad at sinikap ni Eelipe na taga Hesseang pag-iisa ng mga protestante sa Alemanya at

ng mga protestante sa Swisa; nguni't sa pangambani Lutero na bakft pagkasanghian ng liealig at

«ak^ sa di pagsang-ayong lubos sa mga taga Swisaat sa kanilang pangulong si Zuinglio tungkol »a

katuturan nitong mga salit^ ni Kristo, n^ *^Ito'y

aking katawan,'' . **Ito'y/ aking dug6'' ay tumanggisiyang makipagkaisa sa kanila. Ang pagkakahiwAlayna ito ay nakapagpa;luwat hg^ ng tagumpay n^Reforma o Pagbabago; nguniH sa dt maliirip nakarunungan ng Pantinoon at sa mga landasing di

abot n| karunungan ng tao, ay pinapangyari angganitong pagkAkahiwalay ng kanyang mga galamay

sa dakilang gawain npang maging kanya ang boongkalwalh^tian sa katapustapnsan.

KapuluUgan sa Auffsburgo,

Hindt rin dumalo si Lutero sa bantog na Ka-pulunAan sa Augsburgo; nguni't iniwan siya ngmagingo niyang tagapaghalal sa Sahonya sa isaig*dakong malapit, sa Kastilyo sa Koburgo, upangsiya'y mapasa malapit sa dakong yaon, na kai-pala'y kailanganin ang kanyang mga payo. Angemperador ay dumating sa Augsburgo ng ika 15ng^ Hunyo ng 1530 at .pagdaka'y sinimulan angmga kailanj>ang gawin hinggil ea dalawang lapian.

^Sa kabikab;)ang dako ay hangad, na kapw^ hu-mangga sa isang m'apayapang pagkakasund6. SiMelanehton ay siyang pangulong teologong protes-tante at siyang sumulat ng bantog na Pahayag saAugsburgo (confesi6n de Augsburgo) . Ipinadalaang lagd-ang ito sa Koburgo, 'bago iniharap sa Ka-pulungan, na ipinamanhik kay Lutero na itumpakang mga marapat baguhin, Ipinabalik nito, nataglay ang kanyang boong pagsang-ayon, at di niyabijiago ang a^oman, na aniya'y kung pakikialamanng kanyang panulat ay di magiging lubhang ma-hinahon na gaya ng kay Felipe. •

Ang pahayag sa Augsburgo ay isa sa mga la-long mahalagd at kalugodlugod sa Pagbabago. Si-nulat sa adhikang pagtataglay n| kapa)rapaan atpagkakasunduan, na siriikap ng may-akdS na maiwa-san hangga't mangyayari ^ng madlapg ikagagamng lapiang romano.

8a boong pagpupulong ^y sinikap ni Melanehtonna magawi ang isang magiliw' na pagkakasunduan.Nagpahayag ,siya ng mga pagpayag na tuloy naka-

-.37-

sam^ ng loob ^a ilang maginoong aleman at lalong

lalo na sa mga taga Swisa, naanila'y ang gayon

ay lakad na paur6ng na parang alimango. Siya'y

napakilala na haiidang tanggapin niya ang kasa-

lukuyan noong episeopado, ipahintulot lamapg na,

maging malay^ ang pangangaral ng Ebanhelyo. At

hanggang sa handa siyang sumang-ayon sa kapang*

yarihan ng papa.

Nagpabalit^ kay Lutero ng lahat na nangya-

yari, na ipinalagay nitong sinisikai^ ni Melanehton

ang dt maaaring i§agaw^. Sinulatan ngi niya, na

mahinahon niyang sinaway sa mabilis na pagpapa-^

hinuhod sa iglesya ng papa. Sinabi pa rin niyang:

**Malakas ang loob ko sa mabuting layon. Taias-

tas leong ito^y layon ng kagalingan at layon ni

Krist% at ng Dyos. Kung tayo'y mala^pak, si

Kristo'y malalagpak na kasama natin."'^Nguni't

ibigko ang malagpak akong kasama ni Kristo,

kaysa manghawak sa Emperador.'^* .

'Ang kalagayan ng damdamin ni Lutero sa pag-

kakataong ito ay lubos na nalilimbag sa imno na

sinulat np ng kanyang panulat.—**Moog na ma-

tibay ang aming Dyos..^'^

Gayon mang sinikap ni Melanohton na pina-

nundan ng boong pagtatapat ng di kakaonting mga

.alagad ng Roma, ay wal^ ring nangyari^ at di

humangga sa anomang kasunduan. Nilisan ngi ng

mga maginoong protestante ang syudad upang hu-

ma'nd^ sa pakikidigm^; ang Emperador naman ay

yumaon din na may ganyang akal^. Nguni't ng

nagbabala ang Turkya na lulusubin ang imperyong

aleman ay nagdulot ang **Cesar'\ ng kapayapaan

sa mga protestante, sa bantog na kayarian sa

Nuremberg noong 1532, na pinanganlaog - **Kapa-

yapaan ng Relihiyon:^'

XIV.

Mga Imling taon at kamatayan ni Lutero.

Sa mga huling taon ng pamumuhay ni Lutero,siya at ang kanyang mga kapanalig ay namuhayng totoong mapanganib na ang tabak ng "Gesar"ay laging nauumang sa kanilang ulo. Ang ibig ngEmperador ay masugp6 ^ ang bagong aral sa pama-magitan ng karahasan; ngunit dahil sa mga pa-nganib na nauumang sa imperyo ay napipilitansiyang magpaumanhin sa kanila. Sak^, bukod s'd,

ikmabalisang lagi ni Lutero ang gayong kalagayan,ay^ dinamdam pa mandin niya ng di kawasl angmga kasamaang nangyari sa loob ng mga IglesyaEbanhelika.

Sa pagpupunyagian sa polltika ay pinaslangang dakong' pinaglalagakan ng tiwala ng Dyos, atangibang nagtaglay ng . karapatdapat na pangalangprotestante ay nakasirang puri sa. kanilagg pangu-ngugaling salarin. Ang ganitong mga pangyayariay dinamdam din namang ni Melanehton, na tuloyipinagkasakit niya ng malubha.

Ang pagsfsikap ea ikalalaganap ng Ebanhelyoay ipinagpatuloy ni Lutero hanggang sa wakas ngkanyang pamumuhay. Ang kanyang panulat at angkaTiyang dili ay dt nagka^oon n| sandaling ka-pahingahan. At gayon man ay naganap sa kanyaang kautusang talaga sa sangkatauhan, sangpd saibang mga lingkod ng Dyos; nangdbab^ sa libinganng di man lamang tinamd ang lupang pangak^.

Inasahan niya na ang pangangaral ng Eban-helyo ay lalagatlap ng kagilagilalas sa Alemanya,at hanggang sa pinaniwalaan niya na mamamas-dan ni Isaias ang pamumukadkad ng siglo XVI.NStuni't sa, mga huling ta6n ng kanyang buhay

— 39 —ay ithiangis niya ang di pagkaganap nitong ka-nyang mga pag-asa.

Hinangad ni Lutero, na gaya ni Simeon, nabago siya mamatay ay makita niyang nananagum-pay ang pagbabago. Ang Dyos na lalong mabutiat lalong pantas kaysa mga tao ay nagpasiya ngibang paraan. Pagkatapos nt isang pamumuhayna nakapapat^ at tuloy ipinagkakasaklt 'niya ayninais niyang makitang tapos na ang kanyang ga-wain. Hindt nagkagayon. Nanaw siyang lumala-ganap at ito'y dapat nang maging malaking ka-Iwalhatian sa gatiang kanya. Ang tao ang siyangnagtatanim at ang Dyoe ay siyang sa kapana-hunan ang nagkakaloob ng araw, ng tubig, at

ng hangin na magpapalaki ng halaman.Si Lutero ay naghangad, na gaya rin ni Pa-

blo, ng oras ng pagpanaw na ikasasama niya kayKristo. Sa huh'ng sermon . na binigkas niya sa,Wittemberg, ay sinabi* niya sa nangakinig sa ka-nya. **Hwag ninyong ipanalangin ang aking pag-galing kung ako'y magkasakit, sapagka't pagod naako rito sa saogdaigdig at ang sangdaigdig ay pa-god na rin sa akin.^' Siya'y hindi namatay' sa

Wittemberg kungdi sa Eisleben, sa dakong - kina-panganakan aa kanya, na naparoon upang niapa-yap^ sa mga naging ligalig niya sa mga Kondesa Mansfeld. Hindi nagluwat pagdating niya at nag-kasaklt at agad niyang nabatid na malapit na angkanyang oras. Siya na rin ang nakahalati ngkanyang kalagayan at inasahan niyang siya'y ma-mamatay sa Eisleben, na dito siya ipinatiganakat biniriyagan.

Ng malapit na siyang mam^\natay ay narinigng nanga sa piling ^niya na kanyang inuulit-ulit

sa latin tng mga salit^ n<r kinagigiliwan niyang^-

Ebanhelyo, na: *'Gaydn na lamaiig ang pagsintang Dyos sa sanglibutan, na ibinigay niya angkan/ang bugtong na Anak upang ang lahat ng §a

—40 —kanya'y nkgsisisampalataya ay hwag mangapahamak,kungdi magkaroon ng buhay na walang hanggan,''(Juan 3-16.) Pagkatapos ay nagbadyang: '*Ama,aking isinasaiyong. kamdy ang esplritu ko.'' Ngmagkagayo^y sinabi sa kany^ ng isa sa mga ka-sama niyang nag-aalaga sa kanya: "Padre, ibig

mu pu bang mamatay sa pananampalataya kayKristo at - sa aral na itinur6 mu p6 ?— ^

* Pagka-tapos na makasagot ng maliwanag na *'Oo," aynatulog sa Panginoon. Namatay siya noong ika18 ng Pebrero ng taong 1546.

Ang kanyang bangkay ay dinala sa Wittem-berg at inilibing sa simbahan ng San Andres.Nagkaroon ng mga talumpatian sa paglilibing sa

kanya. Nagsalit^ si Melanehton na kanyang ipi-

nahayag na natarok niya ang kadakilaan niyangtaong naging kaibigan niyang matalik, at idina-

langin niyang makapiling nina Isaias, Juan Bau-tista, San Pablo at Agustin. At ito'y hindi bu-nga ng kasagwaan.sa pagkikilala nila. Hindi ng^maipaktkipagtalo na si Lutero ay siyang pinakadakil^ sa iglesya n% bagong panahon, maging sa

ginaw^ niya ni siya'y nabubuhay nt maging saipinagkabis^ ng kanyang diwa sa m.ea sumunodna panahon, na ang tileas ng gayong pangulo salaranean ng pananampalataya ay mahirap hanapin.

Minamahal ng bayang Aleman si lAitero hindilamang sa pagka Relorraador ng kakristyanuhan,kungdl elahil din naman sa siya'y isang pinaka-marangal na likas ng raga lalaking aleman. Ma-lakas at gayon ma'y mahinahon, banal at masay^,mapagtarok ng malalim na suliranin nguhi't ma-liwaiiag ahg isipan: anopa't natutuklasan kay Lu-tero ang boong karangalan ng likas aleman, ng

fc di man lamang ikinahahamak n'l,' kanyang kapu-rihan.

Kuruin ninyb ang kalagayan ni Lutero^ isangabang prayleng agustino na nakipaglaban sa boong

— 41 —kapangyarihan ng mga papa at ng 'Ce/^ar' na noo'ykinikilalang -parang mga Dyos. ' Pagbulaybulayindin naman ninyo ang laging pakikipagpuriyagi niya

maging sa pananalita at maging sa sulat, na, sa

araw-araw -at sa taontaon ay laloH lalong lumu-lubha. Hwag din naniang kalimutan ang eksko-

munyon o pagtitiw^lag sa kanya, ang pag-aring

erehe sa kanya, ang libolibong paglait ng mgamanunulat %a Roma ng dahil sa mga inilalahad

ng kanyd^ng dila at ng kanyang panuhit, at sakaUngnnin pa natin ang mga^>di pukaw na kaugalian

ng^panahong yaon na siyang Tiaging dahil tuloy

ng paggamit niyang maminsanminsan ng marahasna pananalita. Tungkol sa bagay na jto ay dapatalaming kinilala niya at ipinahayag niyang di

mamakailan, na aniya'y: kung ang pagkakasala aygawa ng tao, ang pagpapahayag niyan ay gawang kristyano.

Nguni't sa anoman ay hindi maitatangging

siya'y isa sa mga }along magig4ting na tao sa

kasaysayan ng- Europa. Sa iglesya kristyana ay

siya nga muling unang nagbigay liwanag i^g .,pa-

nanampalataya ng mga apostol, at itinuro niya ngboong Unaw at ng boong giliw.

Ang ginawa niyang Pagbabago a.)j siyang na-

gtng saligan ng sangdaigdigang makabago, at na-

glng simul^ ng kagilagilalas na pagkasulong ngmga bayang anglo-sah(5n.

Anff monumento sa Worms.

Bago natin tapusin ang ' kasaysayang - ito ay

alamln muna natin ang monumento o alaalang

itinay6 sa Worms.'Itinatag ng Alemanya ang bantog na monu-

mento sa'^orms upang ktging ipaalala sa boong

- 42 —panalion ang ginaw^ ng taong walang hukb6 at

walang yaman ay nakalupig ng bagsik ng papa sa

pamamagitan ng isa lamang aklat, ng Santa Bil^lia

o ng Banal na Kasulatan.

Ang monumentong nabanggit ay pariSukat, sa

apat niyang Bulok ay nangakatayo ang apat namakapangyarihang katulong ni Lutero. Sa harapanay natatay6 sa kaliwa, ang pantas na» si Federic()

at sa kanan ay ang may dakilang kaloobang si

Felipe; ea hulihan ay nakatay6 sa kanan si Felij)e

Melanehton, at sa kaliw^ ay si Juan Reuelin.Kung di sa tulong ng dalawang maginoong nauunaay disin nainis ng bisig ng emperador ang gawani Lutero, at kung di sa tulong ng dalawangpantas na nasa hulihan, na mga gur6 sa griego

at sa ebreo, na mga wikang kinasulatan ng Ma-tanda at Bagong Tipan ay disin nahirapan si Lu-tero ng pagsasalin niyan sa Wikang Aleman, bakitang mga salin sa Latin at sa griego na ginagamitng mga pare noon ay di lay^ sa maraming ka-malian.

Ang harapan ng monumento ay bukas, anglikura't mga tagiliran ay natatakpan ng mga pinidna bat6. Sa gitn^ ng bawa't isa sa mga iyan aymay tatlong larawan na sumasagisag sa tatlongbayan. Ang sa kanan ay pinaka sagisag ng Mag-deburgo, bayang iniwasak ng kahamakhamak n^mga hukbo ng imperyo; raay lambong sa mukhana pinakatand^ ng pagluluks^.

, Ang sa dakonghulihan ay pinaka sa^isag ng bayang Espira, namay anyoner tumututol sa hangad ng papa at ngemperador na pagpapakabagsik sa budht at sa lahatna nasasang-ayon sa Salit^ ng Panginoon, na si-

yang tangi at di nagkakabulang tuntunin ng pa-nanampalataya. Ang sa kaliw^ ay siyang pinakasagisag ng Augsburgo na may hawak sa kamay na*'palma'' ng pagtatagumpay, dahil sa bayang iyan

— 43 —ay ipinayag at nilagdaan ng emperador ang pag-papaumanhin sa mga nangagbago ng pananalig.

Sa gitna ng monumento ay nakatindig ngboong gar^ ang larawan ni Lutero. Ang kanyangulo ay nakatingal^ at ang kanyang mga mata'ynakatitig sa langit, na gaya ni Dayid noong araw,ayon sa nababasa natin sa Awit 121: "Ititinginko ang aking mga mata sa mga bundok, na pang-gagalingarAig aking saklolo. Ang saklolo sa akinay galing sa Panginoon, na gumawa ng langit at

lup^.'^ Sa kaliwang kamay ay hawak niya angSantong Biblia, na siyang salit^ ng Panginoon nanamamalagi magpakaylan man, at siyang Salita naibinalita ng Ebanhelyo. (I Pedro i.25.) At sa

Biblia ay nakapatong ang kanyang kanang kamayna higpit, matatag, samantalang inuulit ng kan-yang mga labi yaong mga pananalitang binigkasniya ng boong tapang, na siyang katibayang batona kinatatayuan ng gusali ng Pagbabago. Aniya'y:*MNarito ako! Wala akong magagawang ibang pa-raan. Tulungan nawa ako ng Panginoon. Amen.''Sa apat na sulok ng kanyang kinatatayuan aymay apat pang larawang inilagay na pinaka kina-tawan ng apat na dakilang Nanguna ng Pagbabago,na kung di man nangagwagi ng kanilang kapana-hunan ay nanganghawak ng booiag tapang sa mgakarapatan ng katotohanang pinaslang, at nagingparang mg^, pakakak na nagpahiwatig ng panahonghaharapin.

Ang apat na Larawang nabanggit ay ang mgasumusunod: Sa kanan ng dakong harapan ay angsa raagiting na si Savanorola, na ipinasunog ngpapa sa Plorensya, at sa kaliw^ ay si Juan Husna ipinasunog naman sa Konstansa sa utos ngKonsilyo na nagkatipon sa bayang ito; sa kananng dakong hulihan ay ang kay Juan Viclef, namagiting na Relormador sa Bohemya, at ang sakaliwa ay ei Pedro Waldo.

— 44 —Ito ang- anyo n| bantog na monuniento sa

Worms ,na pinaka alaala kina Lutero.

Kung matAYid na ang mga bansa (nasyon)- ay

magtatag ng mga monumentong pinakaalala sa mga-

nagpadakila sa kanila sa anomang paraan, ay ma-

rapat nga na papanatilihin ng boong sangdaigdig,

hindi lamang ng Aleraanya ang alaala sa lalong

dakilang tao nitong mga bagong panal^n.'

WAKAS

Susunod ditong iuulat ang *'J3yHA^^ ni Oal-

viN0", na Dakilang Relormador sa Hine^ra (Italya),*'

s

bsi

ao

t»

;3

^

^