buke i i;onolulo, fiawait, lt. s. helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe...

31
- " , Buke I , .1 .. ",.- . I;onolulo, fiawait, Lt. S. JI. PROCReSSIlle .& POAKOLU, APERILA JO, 19J2 .II Helu 6

Upload: others

Post on 05-Nov-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

-

~ ",

Buke I

, .1.. ",.- .

I;onolulo, fiawait, Lt. S. JI.

H~W~II. PROCReSSIlle

.& POAKOLU, APERILA JO, 19J2 .II

Helu 6

Page 2: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

- --- - ---~--~-~

JI

--K:.A. E:~:r 0-

BellY WaterhonseE lawelawe ana i ka hanaInsua Ahi, Ola, Ulia arne keku Bona ana.

E lawelawe pu ana no hoii ke kuai arne ka hoolilo

•alna ana.

Pela pu no rna ke aDOkahu malama waiwai a i olehope malama waiwai.

- R. W. SHINGLE, Puukuo keia Hui. He Puuku noke Kulanakauhale Rlne K a-lana 0 Honolulu, !le Bft.- -.,. . .WN10lalO

(

Page 3: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Eia ilto lea Dl la

1!J jJono e Kipa llla ke

-Prost SaloonALA..1'ilUI BERITAN IA

Aia mll.laila nil. hoollluhio alia 0

nil. hora mll.luhilulli

E kipa hale wale e ke boa, e ike i k,;

Ana 0 Omaha. E pa kiuha pu 1I1l' lie

Onaona; a ike oe i ka mea huna prJ!li.

,hihi 0 ke Kiaha PUII.lliki

E Hele nul mai e Ike-kumaka!

BANZAI SALOONALANUI HOTELE

Ma lee Paa Mauka 0 Alanui Kekauli1."c

",.

K. ONO, ka Oua

Malaila e loaa ai nil. Waiona maikai SlUe nil.

Waina Hela Ekahi.

E haawi ill. ana he mnn mea ai punwlllma

i hoomo'aia i nil. 111. apau mni ka hora 11 :30~. m. a ka hor.a 1:30 p. m.

-MaJBlI1l 0 PETER KANAE,.' Ko Pak,,,

EilIIE1I6'.

~. t'

, '

EIA KA OLU LA

o NA WAI PIPII

HOONOE1IlOE

-A-

S.KOJIMA&Co

Alanui Moi mauka

pono aku " ka ma-

keke kuai i'a-

s. Kimura &'Co., Ltd.

Aia rna Amnm Nuuanu maaka 0 kei

Alanui Pauahi, e loaa ai a manuunua

wale 0 no. ano rama maikai 0 naano ';,

like ole.

Malaila e kipa ae ai It ike ika wai "

maopu e keno. ai ka make wai, a 8 lawa

pono ai ke koii a ka makemake, malaita

ka wai kaa mai 0 Maleka, ka Wainaala ohelohelo 0 Parisa..ka Madera-hoo.

mahie 0 Potugala, kaWaike~e kohai

plu 0 Ladana, "m. na· Wli 1\\ll~i

alal Q;;G'8W~ll

Page 4: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

! ~,: J ;: .;.

He 2Ilt00L6LO KAILI PUUWRI NO

.-

[Kakquia, KA Ouu HAAUi:O i na Kuahiwi.]

.lIolII

ItAohe kau h. olelo e Moanalihaikawaok""le i~oopuka maila; aka. he manao liIi a bookuakeeomaoli no nou i l!;a wahine u'i I) kuu baku pokii)taikuahine, a ua.~oho 11:,- manao kuko ~Ioko ou alilo i wahine Dau; a nolana, ua huwa ibo 1& oe 1

ko mana Dian p~'o ana 0 mua me k" muli. Aoleanei ou ike, he hoihoi ana ia 0 maua i ko maUd~pu ia mana ibo. - Aole paba e libme kau lah-.u• Irena lluwae poleba i koaea mai Dei. Baaba 1&hoi, paken pali noboi kOn Dhalula -i ko lea hanai a,Kuwahailo; alaila. lilo nohoi ia oe ka polo.hinanoJ-Walpio. Aka, e hai mua aku no nae au ia oe eHoanalihaikawaokele, i kena la e hoi uhalle anll~, no Kealehilani, a 0 ka mea ~Ioha paha auaneio):a pas a~Qla 0 bubale, ua kuhi mai la pabahe hele pono kau 0 ka mahaoi ana mai nei, eia][ao b bele Daaupo kau a hooldltii i huli mai la, ai ike Jiui i ko uhauCl i ka po'ipo'i pulelehua mai ika Jihilihi 0 ka maka 0 ke alma. E hoiko aku auia oe, h. I. waikaua keia no ka hanai a Kuwshu"ilo. A. i nei la ik~ia ko ikaika ame ko ikaika ole."

Ma koia wahie ka mllkamaka heluhelu, e ae

mai oe i kou mea kakan 11I00ieio e kahamaha ikia. ike 8no ka kaua moolelo; oia hoi, rna kilo Wli aM"oanalihaikawaokele ame Kuaikanakama e kiolaolelo nei mawaena 0 lana ibo, aia hoi 0 Hinaai­nlunm ke ike ala i nei wahi puaa hiwa e moe anamaWa11C) ponoi iho 0 ka pub 0 kona bale a nohoanai • hQomanao iho la oia, 0 kahi pnaa biwapaba keia' a' MOoinanea i hoika mai ai iaia, mekona man makaa ame' Ita kahuna, 0 ko lakouwahikiai-aDD ia. Apala io no naa. OiBi a neiwahi 'p~aa.hiw" II moe nei me. ka pOlka 0 ka haleo Hina, elika meh maa i hoike ia ae la, aole iahe wabi pUBa eao; /'oks, 0 bbi puaa hiwa 110 ia II

Aniani i an'a ia ai e Kuaikauakama e noho ilunao ka piko'o Xau.:.&: Kea.

A 01..-' kakaua e Ir:a makamaka heluhelu eike ae nei, aia Da pu.kolu wai-kana ke nonoho neiimua .0, oia hoi, 0 Mooinallea ke pani ana i kilo

onohi 0 ka la; 0 kahi puaa hiwa hoi i ka uka wuo­kele 0 ke awawa 0 ka wailele a Hiilawe; a 0 Kuui­kauakama nohoi ma ka lihikai 0 Waipio. No­laila, e hoi bou ae kaua e ka hoaloha i kuhi aKuaikauakama ame Moal1alihuikawaokele E! huo­

paapaa mni la.I ka pau ana 0 kilo Kuaikauukama m&u ole10,

ua pane mai la 0 MoanalihaikaWliokele:"He kino lau ko'n he akua, i lohe oe 0 !lei

wahi keiki hoooaoa. No'u 0 luna, u no'u 0 lulu,a nQ'u nohoi na kupuna mai ka uka a ke kaL Anolaila, me nei imi ke ola, hoopaakiki mai-no Ill.make aohe e ola e Knaikauakama."

Pau no nei mall 0le10 a Moul1ulibaikawaokeleo kona hookun iho 1a no ia i kana lauu palau ila­10, a apo at') la kona lima akau arne kana lilllahema i kana maa laau ihe. A ill, wa oia i paneaIm ai ia Kuaikauakama: "E aull€1a oe e Ku, ekakiwi akn ana kilo maka 0 a'u Illau ilia pUlIllhdei ko i'o i nei wa. A i keia Ia nohoi Oe make. Ana kuu kino moo auanei e kii aku ia llilla bpolo-hinano i ka uka 0 Waipio a kaili l1Iai a lilu II

noho pu ae me a'u i Kealobilani, a 0 kou bob nhoaa no ia e kahi keiki hanai maka lepo aKu­wahailo. Pel,ell aku la ia mau olelo?"

"O-ia, pahu ia mai a au man maka ibe ikun pika e Moanalihaikawaokele, Malia 0 au maulaau iha io hoi ke oolea, an a ika pono iho ai at" iko mihi, a 8 maeela ai ko hOupo i ka maka'u ia'unei in Kuaikauakama ka hanai kino akua, a kinokanaka a Kuwahailo, au hoi i pane kikoo la 'maila i kilo mea an i iko ~le ai, nana no 00 e pepehillku i kena la a mako," wllhi a Kuaikauakama iaMoanlllihaikawaokole, II ill. manawa pu nORoi oiai uhau iho ai, i knna pule wai-kaua. E kaheaana hoi i kona kahu hanai ia Kuwahailo, ame ko'laua kini akus, a mana, a pukni akua no ke kuaDa mai mamna a kona alo a pale aku i kilo make,kilo eha ame kll lkaika 0 Moanalihllikawaokelo, a alilo hd 0 Moanalihaikawaokele i pio nana:

Page 5: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Ma lla wahi apau e ke kiDO a Kusikauekamae pll. mai 8i i ka laau ihe a kODa hoapaio, e lalapaana ke ahi. A 8 ike pu ia aku ana. nohoi ke kinoo llll. olah Dei 0 Kuaihelani ma kahi I loaa ponomai 1ft i ka maka a k" ihe laumeki a MOlaaUba.ikawaokele i k" uHuli pu, me he pobalm pahoe­hoe eleel~ la, eia nae, aohe i &UOODOODO pone lbo,Ull. hoohaJike is DS la8u maka ine II MoanlllUhaika­wllokele e haluku mBkawalu, Dei me be mao pueke'a pasni ala na kllmalii Ira pa iho no ilona 0 kekillO, , lele ana I kahi e. 0 keia mao pahon.illo apll.u a ke kaeaea 0 Kealohilanl e olobio nei,he wpi auau wale ia no ia e ka. hanai a Kuwabl­iio. Ma nei wahi i ike iho ai 0 Moanalibalka·waokele i ka pum wale ia no 0 kana man paha.UB laau ihe akamai loa apau e kona hoapaio, aano komo iho la ke ana puanDanll maka'u iloko 0

kana houpa. Eia nae aole oia i boomaha iki ika onou alapine ana mai i kana mau laau ihe mekool1 mana.o kuhihewa oia kana mea e lanakila ai.

Oiai hoi 0 Moanalihaikawaokele amll Knai­kauakama e kukupa'u ana i ko laua wai·kana, •npOB ae hoi kaua e ka makamaka helgh'ln iauka 0 ka wailele 0 HiilBwe.

I kahi pUla biw8 e moe aDa ma ke ala 0 kahale 0 HIDa., ka u'i polo hinlno 0 Walpio, ua alaae la oia a ku aDa IIUOI, Okakala ae la kODa maUhulu ma kB hono 0 kona a.i a kuku aDa ilnDI mehe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 kamoana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino 0

ua wahl pua.a Dei i ke 'kiekie, a hele ae la nohol ika nui. 0 ka hele ia 0 ke kiekie a Us wahi puaaolli a haabas kaupoku 0 ka hale 0 Hinl rna, a nee

lth~H Hritn~

~Ii ;, Ii" IfiR B6lii i' I.l iii iU.. lilt. 1M Milliilll jUHt.ikill~,Q' UI. til ~. aAI" Mil .Ii ,tklldilu ~IlI¥IHllll¥"llilil •• JlIII"" Ui"j .. ". ""IlpllU I) hllla",.l Ilku ana m. la lIlalllll,. 0 koaaalahele.

Eia nae, ua oni sku Is DO (' KaaikauaUJD'imua 0 na maka ihe a Moan.Uhaikawaoktl••hiolo makawalu iho ana maluna ona; me he olliana ala na ka puhi ka pablo I Ita "abe 0 k. ale.IIoko 0 nei wa i haawi ae ai 0 Kuaikaaakallla 1kana mau poohiwi i wahi e pa ai na lu6 mabihe a Moanalihaikawaokele. I ka pa an. mal ..ka luau ihe a I;e keiki 0 Kealohilani Malona 0 iliapooh i\Yi 0 Kuaikallllkllma, ua a ae la ke abl, oil.no oe 0 ka pohakll paea i kimo ia iho i ka hsoldlakl.l IndIa 0 ke ald.

UI"'."h'd""JIII.i~''.,1•• il"U j lilt'I IIIIU k, h••,.it'" Kal••lell"D.k••",~k"Ke koa kuUal Ita 0''''u. ike I. al lQI~a 0 itakalliB cia e KaikoolaalHooUn. aka k~ keUiiKauluwela kta .ita 0 Opae-IoloEKu-eE Kuwahailo I KuafhelaniHoopa. I Ite tahul mokomokoKlI ke toa llaila:s: Kalau••i-Iala-eWela Ita maka 0 Ite kalauluI k. ibe laumeki 0 Pololu:s: Moku-hoku-eN ahaJia-Jii-i-ke-kapula olua hee Ite keu.Nee aku bkou -'0 muaHe tau a. Ita iliep.o Moe am iluna.Knltahi el.a ta maJimaEia Ite tal hohoi'uVhl paa PODO i ia UDaAI. k....1. ku.AI. ka .ala al0 "KeUlkulaoka papa·p.N.·kalln·ahlllle WewelalNa .UB mlma I kuu aloNa pua p.lepale 0 malAltea Ite ala e bikl alLo.. It. malaa i Ite kamao Wewehl 0 Malolobpu i kun aloE H.'iba'ilaau-e:s: bume-E hume i ka maloHoop•• all pike I Ita abuHopu i Ita Jaau palauLawe. mai Ita pololuNa ihe laumeki i ka limaKaUa, makia i paaE Kuwab.ilo-eKulla lIIIua."

I ka wa a Kualkaaabma I kana aku ai isK08Ilalibaikawaokele e pahu mal i kana mau ihelaom.lt! I kona pika, a hahn ai oia i kana pule,oia DO Ita manawa i pabu inal ai 0 MOBnaJlbaikao.aokele I kana mau laau iba, bele ka abu, BwnlaIta hema, a Ua like ka huila 0 Da. laau ihe a uakaea.. bei 0 KealohiIaDi me Ira owaka aDa a kaUwn., a a ka hu aua a k" maltani i kela ame keia

Page 6: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

~ , J~ ¢~.~ J? _.H .l!fAM~ ,

~ I. '.' 'Inl i•• aM....." ~ i,.. Mi ~iJit ilt,1i _*1'111 1_.~t~. tIll I'~".' ••• ~\I'~I "Wi ,,_...._W,,, ~I"A _•.•Ii~."l',llml"l ••••i Ai... 6t*l·.'""I,''' 'kit. II." ~AlfltWil'l\li "iii'\~ ""kIa 0 II" aw.". p W"lptl\-, II u. lcobuIlD.blw~ p" net ",.waill., 'It ~ID' b.... alcll~ .... Moan..:' Ira moebhl '·0 'Ira Alna mal kekahi aOllO a kah~ lihaikawaokele. tapa wahl puaa J1Qhoi ame ka.~ a080, I ka ke rr~panah. (I ka haDa a Dei wah~ moo ilipaka.lua, a ua hoomau alEu la ola me ka:s pusa bookalakupua. ,. . ikaika i ke itu an:. i 1I:a pule i kl)Da m.u aumakoa i% I kala w•• ua wahi puaa Dei e ku ana me ka po.c'; kana kino aiwaiwa, 0 11:& manawa no ia! pa·e mal I nei wa e kupapa nei lea puaa me ka moo,i ai 0 kekahi leo Me ka maopopo 0 na huaolelo: he mea ponoia ka\1a e ka makam.ka ke hoomao-

"0 oe kaia e ka puaa hiwa kauwa lae pas a popu iho, 0 kahi haps no a 11:8 kino lau manama­" Kuaibuabma, he ken no kou mahaoi 0 ka miki Jla 0 Kuaikauahma ke uluhia ala i kahi puaa.~ mua ana mai nei i kei-.1wahi. Aole anei ou ike hiwa, elike no me ka kana i ike si ma ke kiekiena:: Owau 0 Moanalilwri1E:W"aokele ka moo kino kupua 0 Mauna Klla, i ka hakaka ana (j ua wahi puaa,; Iliwaiwa ma kli mana aQle ka ikaika e hiki ole ai hiwa nei me Mooinanea, e pani 'la i ka onoh! 0

!; I kakahi mea mana kapua a ae ke ku mai a paio ka La.owau kona boa hakab; nolaila, i kH mlAi la au ia Uao mai la nohol ka moo, mlnumanu ka iiiHiawaluDui i polo hinano milimili na'u, a i mea aka pllaa; oehu aku I. nohoi Ita puaa, weluwelahean8ni DO kuu home iloko "Keslohilani. 0 ka iii 0 ka moo. I ko lana bpapa ani, ua hoo.ka'a 8 01810 aku nei ia oe, e hookaawale 01 ia 01 naueueia na kumu pali I boopunl ana ia Hiilawe.iho mai keDa ".bl I~Jl e ka puaa huela kahili· Va hele k. habka ana a ka pu.. me ka moo ahili 1ka opu k. hoap~~. kani ai ka iwi 0 Ira moo hoea pono Hoko 0 ke kiow.i kapu 0 Bina; a no iliii pablo.. Hve- mu·n oe o. kuu wah., e mia, ua pH ka eha 0 ka "ai Iluna a 1110 ae I. ib.U okaoka lUlU ia .ka ei ou maa wahi iwi 0010. ohu ao keokeo, a oia ke "so puaa" i olelo la ai eh.b piba momoua a ko'u ai ka puu 0 ke kaiki 0 kahiko.

I Xealohllani." Akll. II ka makamaka haluhelu, e waiha kauaI "Ei. mal kau al e kenll moo iIi alnalul" 0 ma keia wahi i ke kamailio ana DO ke kaua anll.! 1:& ",a no i. 0 ua pUlla nei i hoohuli ae ai i kona mBWII"lla 0 pUBa hiw. me ke kino moo 0 MoanaH.i elemu ma taM 0 ka leo i pa.e Inai ai, a ku aOIl ke baikawuokele elike me ia i boikeia ae la; a e hoi!i a!lna 0 aa mea- ae kaua 11 nana ia Kuaikau.kama me kona hoa~ He pala-hi pnaa h ua 0 Kana paio pukonakona.

~i Hi ka pa, bi ka malau. Oi noke mal 0 Moualibaikawaokele i ka p.'~ Ke hoomaopopo iho 1& no .,.Jia oe e tau 1118- bu. i nB ihe laumeki ana maluna 0 lCuaikauakama~ kamaka heluhelu i ke ~a 0 net maa baaolelo a hiti i ka pau loa ana 0 kaoa maa luo ihe, k08

lano hoonalonalo • kou ...~a bbu moolelo i ka laau polau; ia \Va i panl aku ai 0 Kaaikauaka­fl'DaDeoane ae laT He aU· ~el' ne b aaallao, a 0 ma i ua boa ",ai kana nel on.1t. ka hoopolta amab ma~llaDa a. i Ita 01110 ~ao. "Pau loa au maa laan malta 01 ole, e MOlDa­~.,popo, he mea hoopaku l 14»8 ia. DaakeD.l.na Uhaikawao1tele, a k. ko nei n. 0 Kaalkaaakama~lDoonoo pUB bmab-ha" Q kekahi poe, D~laI1a, k. hanai a Kuw,haUo, 1 ke ato pall 0 BUl."B.In.'......u ~o ia 1 lEa hOa h.,IIhl"elu e nailo Ibo. A pa Ela DO ola 1I:e Ita Dell ka m.....e 0 al pall alo laa.. hlr:;ano 0 Watplq-.I H. ohu·..Uko Il& p... 0 Walplo, 80hel p.u keaho 1 b pUDa 0 Koa'••

:1;';:"twa.' ,It... Oia! Dol boa lal mau lalla Ih. Dao i o. maUit. "Kahah.I" i pi m.lai kit Iho 0 k. ldoo Il100 0 ktno lau i "ma" ka hoa pato.".'1,"'. oaDalihaikawaolrlle, ,l.I,UUit alla k. manua H k\l ", Ub ".i t k",-a":.,1" ' e 0 alla al nl aa _oana a...... , - _ .. v·

t.!.[taram:ttib:'u..O..ka.ltPll.... ~ell~ :o;ma~ ~n. kelB i tonallma .hu i luna i kG al~-mukn, oia

1".;~.~:I·1 ~o lJ • "h'~ial ,~,.nha i ,a ,.. ~~:"~bo~ lEa ¥fa I oloio hoa mal ai DB maka lbe • paa I ko·,~'I • 0 8 Del W. .. ~"IU' an. ne • _ vv 8v .. i ",ale!' . ,~ Da lim••

Q b ",a DO 180 u ga moo Dei llel. mal at me (11~.~ IUICI.), :J

Page 7: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

MooJelo Hialaai Nui ia 0 fi,

Sa Naita WiIiama VanonaKE DIA ~KEO 0 NA PAE l\fA.Ui~A 0 SilliONI, KA LAWAKUA NORO

WAONAHF.LE 0 KATALANA, A I OLE, 0 lOJ PUKONAKONAKAULANA 0 KE ALOALII 0 EDEWADA KA MUA

.oIl!W

MOKUNA XXI. wai aku mo nn onemi ho alo no a he alo, a D.'U

ponoi no 0 alakai nil pualikoa mua-E na koal E"0 kon manlo hookabi no anei ia elike me ueo, uia ko kukou manuolana imual"

ko kela poe, e Ilakn Eate?" wahi II Wiliama 'Va. laia i hoopuka ae ai i keia mau huaolelo menona i ninau aku ai. kn leo koikoi, huli ae III nll'Iii i hope no ka hai

"Ae;" i pane mai ai ua Baku Bute nei. "Ina hila mo ko lukou mau puali, a oia ka wa a Vano.kakou e heIe aku ana e kaua me EJew8,la, alaila, Illl i kualo ao ni mamna pono 0 ka Baku Bute, a ihe mea pono 0 ke kanaka 0 ke kulana alii kiokie u~ u la iuiu: "Aolo anei 00 0 uhai pu ana me koiaka mea nrona e alakai 0 mua, aolo 0 ka 11>01\ haahllU poe, e wauuo anei au, ua hoolilo oe i k~'u maunoloko mai 0 ka makallinana. Nolaila, ke 1loi olelo 1J00ikaika no ka lanakila 0 Sekotia i .llnemi1nei au i alii ka mea nana e alakai 0 lUlla." Ilckue ullei kekahi mahope 0 kaiu mau kaua la-

"0 ko'u manao hookahi aku In IlO in," wuhi u,:kila ana 1"a ka Baku Bukana. "A ke manao !lei au, uu In- "Aole aU 0 haalelo i ke kaua ana mahope ona,WII kupono loa ka manawa loihi a Ull ucto i uhai no ku lUllUkilu 0 Sokotio," wahi IlSituata. No iaai mahope 0 ke alakai ana a ka puca Hoko () Illl lIlea, ItPllwi aku la 0 Vououa iaia he wahl paukuhulu 0 ka manu pikake," lUlIU, u muwll.ho ao oia Ull. owili ia he pepa, a mao

"E Vaoona hookiekie I" wahi a kit Haku Ato- luna olailu i kaklluia ihQ ai ka olelo kauoha nOIll. i kabea mai ai, "E haawi oe ill hai ke alakai k01l11 kulana maloko 0 ka laina kaua.ana 0 mua." I kOlla wehe ana lie, ike iho la oia e olelo ana,

Aka, wehe ae Ie 0 Vanooa i kOlla papale ma- iaia ke alakai aua 0 ka mahele ekolu 0 ka puali.hiole, a olelo mai la: '~E ka Haku .\tIJI8, na na kaua, a ill Badenoka ame Botawela ka puaU elnaleo 0 na mana nui ekolu 0 Sekotio Uti i hoolilo arne ka puuli w.ua, a ia Vanona nohoi ke alakaimai ia'u i Poo' Aupunl no ke kupule aua no ko 'ponoi ana 0 ka puali holookoa maw.ua loa.lakou mau ponn ame ke ola lmua 0 nil ell~mi. Ua I kij manawa i hoomaka ai ka nee ana 0 kahooko ponora 'keia ko koho ana 0 lukou iu'u 0 ke pualikaua, hoea mai la no kiu • hoike mai la ikeAkua mana lana'kila i hllawiia mai ju'u m,l1ulla Poo Aupuni, ho mllu hora Wille no i kos, alailao na kahua kaua. A ina ua kum~kaia au i koiu hiki mai nil, enemi ma ke kapa o'ka muUwai Oa·lahuikanaka, e hookuu aku il' lakolJ e pane muL 'rona., I ka 1011.8 ana IJl,ai 0 kaia lono, 0 kona lin.Eba mau kana nui a'u i hooukn ai, a na ka ia no Iiu II(*e ae la no in i kona puaU bolookoa no kaka lanakila 0 ko ka'kotl aioa. Elua a'u 'mau kaua' nee ana no mua me ~;a'Y~wi, a he elua paha booi hoohoka aku ai i nil luna aupuni 0 ka Moi Edo- . ra, kiei aua lukou ia Falakike.wada,-.'"j ke kaua hope loa, ua kuehu aku au i Aole i hai ak~ 0 .Yanona i nllo'lii ohumu olekona kino pODoi e holo mai'na kula pepaa-Ia aku ·oua, no kona papa leo ana me na poe alii ohumuo Sekotia•.. ;.A heahaiho la,ka'u mea 0 makau ai me ,A.tola mil, oiai, aul~ lakou i lohe no ia mo.ui ka bele ana aku e halawai me ia knuaka? Aole papaleo bahana anD, a ua manao iho no 0 Vano.loa au e haalele i ka mana a Sekotia i baawi mai na, Dolo ho mea pono e hili akuia lakol,l ia mana­ai iloko 0 ~uu man lima. E hele alia IlU e hala- wa, a aia 0. ikeill ka hun 0 ka lakou mau hana ke

Page 8: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Hawaii Holomua 9

ko ame ke ko ole. Aka, i ka manawa i kaa akuai lakou ma kela aOao 0 ka, muliwai Carona, uaikeia aku IIl_na hae 0 na pualikoa Pelekane e ki­iepalepa,,~nB i ka meklJni,;iil wa i ho~o mal ai 0

Atola m~;k~na pualikoa oh~mu jlDua 0 Vanona,mo kaol61~'ana mill e "ks" ik!)~a"ola a make, Iteole oia e haalele i ke 1I1'akai~n& iifa pud! &m~a, .a waiho pu b<ll I k01U kulBria kentiral>\ nui;no kapuali bolookoa. -::,'~~',.

PaDe aku 10. 0 V'ulnna iaia me kl' I1no b'u"hu,"Aole au i ht'le mlli nei e k ,mlJkuiB aku i'~uusinal Ua iktl 110 IIU ia ne 8 ka Hll.ku Atola; anakau hllna amtl ka'u hUlla e hooialo, nWlti anI la 0

kaua ke kupall allll i klda III mauope 0 Seketia.""I keia III," wllhi a A~~lu, "e ikeia lIku ai oe

e waiho iho ana ilalo, i ka mana au i kilihi w6109ai me ke kllieana ole."

Pane hou aku la 0 VaRona ~o ka olelo anaaku: "r koia la eike IDal ai oe i kuu paa hoo­mau aua i k~"'~anir i':hilli~iia'iiil\i i~"U'i • Ina aoleoo'j hoopuniia eDa P~UIU 'j ho-alala! ialtkcu maumanao ohumu, ina ua,boiko aku au: ia·oe i:ke koi­koi 0 kuu mauao· hoopollo no SokOtio.. AlIa,keike nei IIU ke b~le mai ~ei nti eno'ini. '. ~Ji'aD~' 00i kau 118na e Atola"a no ko'u aloba {'kou 'ohAna,uol~i1a e hoopoilla ana au i no 01010 a kaua i hoo­p80paa iho oei,"

10 wa holo mai 10 0 Sir Jobn Garehama meka hai ana mai i ke Poo Aupuni, ua aoeane loana enemi e hoooka mai ma kekaht' ebea 0 ka pu­ali; a oia Ita Atola i huU ae ai me k" baaheo apaoe hoonaaikola mai 18, UNa ka'o mAO 11I1na ebooko pono i na hoouka kaua 0 keia la," 0. houae la oia i Da kepa ma na opi 0 kona lio no kabolo ana aku i1oko 0 ka puaH 0 ka Haku Hadeoo-ka e Deo mai ana. . -

He oiaio, ke aOoaoo mai 10 Da pnalikoa Pelo.kane e hoouka poipn mai maluna 0 lakou. Ua oiaku m~luna 0 ka haneri tau8aoi ka nui 0 ko Ede­wada mau puaIikoa, oiai, ·oa bnlpu ia mai la blona k~a Lotia 0 ka Haku Ml!raki, a i hClOpuiPlJi puia mai hoi e ka H~kn Bouliea ame Da koa Sekotiaapau e hiki ai ia iaua ke lawe ike kahua kaua ma"0 Edewada aoao. Me ka nui lehnlehq 0 1I;eiaIOaU pnaIikoa, hele mal la lako~ 0 hoouka i.kapoe Sekotia 0 make a e ala pu.

Ua t'OOOOhODOho aku lao Vanooa i,kon& maukoa ma na kiekiena 0 ka pUll 0 Falakits •.110 i kakooII ",It,1l1 ~oao ",. 11'1\\ pu.llko•• Dll'IIoDI kOI

o kn Haku Bodonoka arne Botawela. 0 ka HakiiiAtola, ua ike no ia i ke kUPaa 0 kona kaiknaan~mabope a Vanona, a i ka wa'a Vanona i puhi ••ni i kilo o·le akA hoouka kana ana, a he wa boi iAe ho·uooamal" 'la aaa, e n~ tau.sanl pua e lelo all~aiu hoi, us ho~, ia moi la kokahi pahiksua kim~~

JlO a komo puaDuanu RDa i1oko ° ~a puuwai 0 BAtue/Jok3, e kekah1mea i maOPOPO ole. " ~

Aia hoi o Atola mlilaila kahi i ku ai a haUpOIlU i ka m.ea n&ll~ i pepe4i i kDka b~abaua~'~huu aku 10;10ia i klll)a pahi i llamoa da, me ~~

hupui ana ae i kAna pahi iluna a olelo ae Is, "t!:'" "'.',' ". ,

IllllIU wsi i lta pabikaul a ke kanllka ino i hill!-lilllulimil ia f:I Vanooll e pepehi ia Badenokll kti~

!.o"haosll. Peril ibo III kona mallao ioo a pOWI'llulu i ke ola 0 na alii opio 0 Sekotia. E bolokoke kakou mai ka maka aku 0 kana pahikaua, ae lilo nr) Edewadll ko koa oui. '/

I ka ike aQa mai 0 oa koa 0 ka puaH 0 Bad':Doka UB make ko 1akou alakai, aole tattou i hll.uloluhi ih;)' ka nhaiaoa mabope 0 na olelo hl,l~alo.ln a k\lna kaikaina, a olowal!! like mai la ~o

Inkuu mau leo me ke kabeo aua: "Ma kau wahre alakai ai,'malailll \7al~ aku no makou Be uhai ~mshopo ou·.'; . . . . .

Kuhikuhi ae la oia ia lakou me ka olelo anao klllln aku i na poe (, luna 0 !Ca puuia no ka ma­nao hoi 0 ia poe aohe ponD 0 k"aua Jakou ia lak~1I

iho, nolaile. nil. pau aku'la he' Dui 0 lakou i lialukuis ma 0 a Jnaanpi; a ° kekahi poe ua lawepitlia sku Is e Atola me Bucana ml! ko laua mau pli.alikoa e bolo la Hoko 0 kll pUsIi 0 na k~ Pelak_.lie me ka booho ana me kaloo Dui, "E-ola mauIon. ka Mol Edowadal"

I ka wa lIDi a' ka Haku .Butei hoopua ae ~ii ku inoa oi::tdewada eliko ine Atola ma, ua kukOkemail~di.silta.pal.ikaua a kekahi aliikbliPelekane, a'bllule I make' iho la, a poioo pu akitla me kana mau koa ilokoo nil lima 0 Ita poe konPelekane. .'"

o nsopulitikoa hoi ° Botawela. ke ka'Uaahilakou me n,i'k6a 0 Linekonu lloko 0 kahl poho.poho 0 ka' mUliwai. 0 Ita puuiikoa mua walald'oka Vanona alakai aDa, aia no Iii ke 'kupaa mai IIIme ka Deen Olll, me ka lOao ole he 'kowa mai naboouka kaua IllIilkilh loai a na k, a PelekaIie. 0

na pualikli··.··.-:'." .~.kOll. DO p.anil jJd.a l u.a p.au lakon i .ka hOBUh . 'mull 0 nil hlnfi'apikl a Mola ma,

~ Ui h'~t~~l,~,r\: ~ m~u.~l'~' bOf',U,UI~"O ~~',. " .~~.'j

Iii

Page 9: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

10 Irani! Holomua

paaUko. maao VlIlonl, ka poe ia lakou Da iheme ba pahikaua.

Aia no laCona bpaa mai la, ,ia no oe 0 keku ana pohah hooknmn kabua oko. pakaua aStirling, Ita Daolloe.ole ! Ita '6a 0 ka hoouka kaua,pelako VanonaJ;uaU e ko nei, llohe nee imua, aaoh. nohol he nee i hope; alfa; ma ita wa nae emake mai al kekahi kanaka. ua paa koka aku lano kon~ makaloa i Ice paniia me kekahi ka.nakahou, a ke mao ala no ko lakou naue ole.

Ua Danki loa 0 Edewada i keia Daua ole a Itapualikoa 0 mua, a ua kama mai la oia a hooakl!.kaoa kino maoIl, m~ lea ultAli ill 0 U8 Moi ala ekODa kaikaina oia 0 Frere de Briagny, lime kO!lamall pualikoa kiai pilikino.

110ko 0 na:'bluaoa puahiohio aDa 0 ke kaaa,all ike aku la 0 Vanona i ka hulu 0 ka papale aliie Edewada, a holo aku III oia e kaua he alo a Lea10 me ka'Moi. Elua ona loea aDa aku a "a" keIIIhi 0 ka pahikaoa a Vanona iaia i uhcu ai i Itapapale mahiole 0 Edewada. a i ke kolu 0 Ita uhauana, na baldhaki HilH iho la a helelei Halo 0 kalepo ke karaunu alii 0 Peleune, me ke kahe an.ao ke koko 0 ka Moi.

Kune"a aku I, Ita Moi Edewadll e hlole mllilana aka 0 kona lio,. oiai nae, he hookahi DOpaha hauna pahi i ,koe a VaDoDa a 0 ka lanakH.101 DO ia 0 Sekotia"aka, !te'ake'a koke ia ae la kalima ikaiktr'o Va~oDa e Frere de Briagny i ~a

uhau hoo ana ako malnna 0 ka Moi e kUDewa:newa ana.

Kopilikii loa mai la ke kaua ana, ke ahai alakela ame keia hauna pabi i ke Itako, a ma kell ame keia haole ana iho 0 Jta pahilr:aua, he ala powale no i ke koko me be auwai ala., Me he meala, he mao haneri paba, pahikaua e hou pololeiaDa i ka umauma 0 Ito Poo Aupuni, alta, ua likekana pabi me Jr:a huila makani Ita niniu a olepealto I. i na p"hi he Dui. lbpai hot!. 8e la oia ikliDI pahikaua a ohan iho la i Ita papale mahioleo Briagny, a mahele bapalna ia iho la fea papalemabiole ame ke po~o."Na nf~ hooho makella 0 na Eoa Pelekanei bai akt{j, b Moi, 0 kona hoahanalt III make iDa Ihija wibni 0 ke foo' Auponi ame Da koa 0

iekotil, a DB ia m,ea.i hooikaika 8a iaia e hoomlu,.ku i ka ,!aoouta bu. 'QI,' kauoha .. 1. oil •JaoollQ.l.IUlI ....1l ko. hOllalo lea hoopulpullJll

me ka lele kaua pu mal hoi ma na toao 0 Ita pu.ali mUll 0 VanoD8.

Wahi a VaDona i pU8na ae a;: "Aole emo,a halawai hou aku no maua he &10 a he alo."

Ia wa i lele makawaiu m.i ai na taaaani puaiwaenakonu 0 nR pualikoa' Sekotia i kae mai, a 0

na pualikoa Pelekane i oleloia ai e hoonD mai maDa 80ao, oa lele kaua pu mai la lakou me ka pu.ahi DuL '

Ua ulupa ia iho Ia ke kahua kaua me na poemake; 0 na OWllwa Iblii e moe ana mailuna mai 0

DB pun, ua kahe mai la na auwai koko iloko 0 la.kOD, me he mea la, ua hoopi haia me na kulu pakaaa kUll18U 0 ka moan8. .Aole nae he pihoihoimai 0 ko Vanona maDao ame kona man puali;aka, be pahaohao nae kana i ka ike ana aku i kahae alii 0 Sekotia e laweia mai ana e Bruce mak. a080 0 Illi Iwa Pelekane. e kne ana i kona ainahlJ,nau a aina makuahine. Iloko oia wa ke kauaDei kit hoahanau i kB hOllhaliau, ke biki ame kamakUllkane. Ke lele mai la na pua Hoko 0 kalewa akll mai ia i na lio aIDe na kanab.

(E hoomauia aku. ana.)

Ka Auhau 0 ka Duke HawaU Holomua-0-

Mahope aku 0 keia mau pule huawi wale, eauhauia aku ana ka pepa i elima (5) keoeta 0 Icekepe hookahi.

No KA MAKAHIKI HOOKAHI, $2.00No EONO MAHINA, 1.00

oKEIA MAlT AUHAU MA KA HOOKM. MlJA

Ua makemaleeia nohoi oa poe i makemake ika pepa ma keia auhau hOli e hoouoa mai i kolakou mall inoa, a e hoounaia aku no ka pepa malea owili pakahi ia lakou Holeo 0 keia mau pulehaawiwa,le.

o na hooba ana apau arne ka loaa aku 0 oalikiki. mai ka Lunahooponopono wale aku no.' 0Da lIkiki e kakauinoa ia ana e kekahi mea okoaakp, aole e nana ia akll ana. Ke makemalce neima.kou e maopopo keia mea i na poe "apau. Aolei haawi ia kekahi ae i kekabi mea okoa aku e ohidala, a i ole e haawi likiki aleu ....awaho ae 0 .leaLuaahoqponopono. '

o na poe i heokaa mai mamua no hookahi maokahiki, e loaa ana ia lakou lea pepa DO hookahiihou iDakahiki, a 0 lea poe DO hoi i hookaa mai noeODO mahina, he hooleahi maleahiki piha Ice loaaalla ia Iakou,

E hoomanllo, 0 na uku 8uhnu 0 lea pepa, i leaLUDaboopoDopono wahl no e hoouna mai ai.

JOHN H. WISE,LUHAHOOPONOPOICO A OKA PaPA.

j~

!

II

Page 10: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

He Moolelo Walohia No

EVALINA MINELAKA UI NOHEA I ALANA IA MAWAENA 0 NAALOHA ELUA-KE ALOHA

O](A IPO AME K.E ALOHA 0 KA ~lAKUA-KAMANA 0 KE ALOHA

• • •l\fOKUNA VI

NA NUHOU 0 P4RISA-KA HOME POHA[ A NA

l\f"NU NUNU"Oiai, wahi ana i olelo mai nei, UB ma­

nao oia Da powa ia 0 Keoki, nolaiIa, rna ka'uike aka, aole DO oia i maopopo .i ke ano 0 kanamea i olelo mai Dei.

"Ua maopopo no ia oe, aia 0 Rikeke kekll nei me ka makaaia i na. wa apaU, aD~ i ha­Upll ai, aia he mea hoobalua m!& ke ala 0 kooahaku opio, Dolaila. ptlla. au e Doi aku nei i kouolnolll a kuu hakQ. e hookaulua kana i ka laweaDa mai i Ita hooulukU ana i na nooooo DO Rikeke roa ka aDO he Qlell oiaio."

Me ka pihoihoi ole arne Da manao malie 0

ke ano piha hauoli i pane aku ai oia me ke aka­hele i kana wahine kauwa: "Ua maopopo 00

ia Bibke na eDellli o'u BOle kona hakaopio,pela i hiki e ai ia :Rikeke ke hoikemaii olabo­DaL"

.. "Ke DaDa akQ pela io no, aka, 0 keia poe• Rikeke e maoao osi,he man enemi no Keoki,&ole 0 lakon makemake io e hoopoino iQ Keoki,aka, he poe lakou e aka ana e loas oe iloko 0 koI.kou mao lima. Ua maopopo loa oohoi ia kll­lla, aole 0 kaua llnemi nui e aku, 0 KauDa deBirane wale no ka mea e ake nei a loaa oe ahoi hou aka me ia, nolaila, i ka hooki ana ihoi keia mau ltamailio ana. a kaua,e PODO oe e kuuhaku e hoi ako e hooluolu ma kou wahi moe ibia koenapo.

lIA ke maoaoio )lIa Dei au, e hoea mai aDaDO 0 Bikeke i ke kakahiaka Q ka la apopo meb laboalDllkli i bookilloliia Ii'Illua, mamua

as 0 ko kaua uhu'i ana i ka kana man apana pa­laoa pulehu 0 ko kaua aina kakahiaka."

Wahi a Evalioa i pane aku ai: "Aoistaol., e hiki ia'a ke hooluolu iho no Ita hiamoeana, maaoei no au e Doho iho ai; a no kau i m..nao ai 0 ko'u mau enemi aole lakou e hoopoindaku ana ia Keoki,ke mana/) nei au ua kuhihewain oe. E hoomaopopo iho oe, 0 Keoki ko'llmoo. nana a hookaawale oei mai ke Kauoa maili kulike me kau· makemake, oolaila, e hookuuwale anei ke KaoDl6 ia Keoki me he kaoah he·w,. ole 11.10.1

"Aka Dae, no kau i kono mai nei ia'o, &Olehia he wa kupooo no'u e hele aku ai, a rnakn'u aDo hoi e noho Dei i keia wa, lI:e maDao neiau, ua pololei oe ma ia wahi,a ke apono aku neiau ill. manao ou.

"Ke maDaoio nei au, 0 Itau kono ana mainei, rue he ala~he leo ia no ke kaikuahine i kekllikuahine, aka, DO ko'u hoi aka mao ko'u wahln1Oe, ka manao nei aa ua kapooo DO keia wabinll'U a hiki i ka loRa ana mai 0 kekahi IODO epili ana no Keoki," a ia wa oia i hawanawaoaJiilii loa iho ai me ka lohe ole aku 0 Ita wahineIialia.

Me ia mau ano i hiolo makawalu mai ai nawaimaka maiko Evnlina mau lihiJihi mai,

"Ina hoi ha pels, alaila, 0 kaua pu 110 m~.

nei," wahi a kana wahine lawalawe.!IAole pela, e hookuu mai 08 i koo haiti! It

Doho Iilookahi iho ma keia wahi, oiai, Qa mao.popa loa i kou haku wahine kana mea e hana ahai i keia wa, a UI maopQpo pll hoi ia'u ko'u aoobupo i ko'u aile IIlI • htl, KU i Del Wit 0 Isa po,

Page 11: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

12 Hawaii Holomua

..

oiai, Bole io no he hana hiki ia'u ke hana aku ikeia WB 0 ke aumoe; a nolaila, e abo io paba au ekakali mEl ka hoomanawanlAi i ke aloha 0 ka meaa'u i aloha ai me ka paulele 0 kuu puuwai ame­h hana Dowelo a ka mea i ike i ke aloha no'u neino ka wahine i kiola ia ai Iloloko 0 Ita Inakupa­pau, no ka pODo, ka waiwai 0 kuu man makua ame ko'u, a ao ae keia po.II

I ka pan ana o· keia maa olelo a E\':llina ikana kauwa wahine, ua hilinni aku 11\ oia i hopeo kekahi noho pula ana e Doho ana, a pa1ulu aela i kona mau lima mamu. 0 kona man mako., meka hoopuka pu ana ae i keia mau wahi huaolelokaukau: "Obllle ike mua!lo au. - fleahll. no 1ahoi ko'a mea i au'a ole aku ai ia oe me ka pas­kiki ma n~ ano apau. Dear! Ob my poor Geor­ge, no'n Q{) ka hewa. Auwer he keu nohoi aU a­ka.hUJSo 0 na hupo; aka, e ukali hooman aku anano au mahope 0 kou meheu me ke kue milU 108ana akui ke Kauna BireUi~ a hiki i ka hopena 0

kahi ikaikai koe Hoko o'u, ina no ka mnks aIDekOQ Ioaa ·hou aka· ia'n me ke kino ola." A noboibo la oia e nOOnoo pono no kana mea e hana akuai no kekahi-la 88.

I ka olino ana mai 0 na hora 0 ke kakahiakao kekahi la ae, ua ala koke ae la no oia mai konawahi moe mai a bele aku la e hoala i kana kauwawabine hoopono no ka lIele koke ana aku e nana ikaa nona. I ka hala ana aku 0 kahi kauwa, uahoomaka koke ibo la no oia e hoomakaukau nonaiho DO kana huakai hele mahope 0 ka mea a kODapuuwai e loku ala i ka bana mao ole ae a nei meahe aloha. ~I ka makaukau ana 0 kona maU ponoaahn~ Ua· hele aku Ia oia· e kilobi j ke aniani nuioloko 0 ka holo (hall) 0 ka rami hookipa;ana inana aku aia ike i kana a-b ponoi tho, a panewalaaku,Ja no, penei:

"E Evalina ~inela, e hele kaua e hoopakelei ka mea nana kana i boopakele. 0hl E Evalina!) h Iuakupapau. (E kapa aDa oia i kbha alcailo­ko 0 ke aniani, oia ka Evalins kU~llpllu, a 0 kaEvalina me ka aahu hoopahaohao abona ia).EEvalina 0 ka aahu hoopahaobao. E hale olua ehali iaia, e imi, a e ba 10 aku ma 0 a maaueiahoopakele mai iaia, i ka mea nona ka puuwai 1m.kia paa ia ai ke aloha i ke kinohookshi Dei ilIu ~i,olua 8 el"a me he maUmea kaa.wlll~alamaikUUktllO hookah! a.lcu, Olal, b;oJ,lullll!:vaUnaa'Q-"'.'lko -olll1lllokO 0~••~I'DI, akll, ho bOokabl~P.' Ida!,~' " '

\-

Aole noboi i enio iho, ua hoi mai la kahikauwa wahine me ke kBa. Oia kaEvalina i hulimai ai a olelo mai Ia: "Ina ane'i e hoea aou maiana 0 Rikeke ianei; ah~ils, haawi aku oe i kuupalapela nei ia'a. A kttlou iho III o:a e kahn apaa, alana, haawi mai l~'i kana kauwa wahine, apnka~k~ Is -hele Doluna 0 ke klla, me ke kauohapu ana aku i ke klih!l ksa e lawe aku iaia no kaRue de'Larochefancault:

o keia alanui Il. ka.kou e ike nei ia Evalina ekauoba OI3i i ke kahu kaa, oia nO ke alanui eholo pololei aku ai i kahi noho 0 ka ohana Lama­bets, a oia nohoi ko Keoki bale.

I ko ia nei hiki ana aku Haile, ua hukihukipono iho la keia i kona uhimaka, huH ao la ukui ke kalai wa kaa, a hookani aku Ia i ka bele.

I ka 'hema ana wai 0 ka puka, 0 ko Evalinakoma koke aku la no ia a kaha aku la no bele meka nana ole ae i "us kauwa nODa ka hale, a hiki ikon~ ku ana mawaho 0 ka prika 0 ka rumi 0 k~

Kauna Lllmabeta, me ke kaomi pu ana aku i kepihi 0 ka bele leo kahua. A ka Haku Lamabetahoi i weh~ mai ai i ka puka a kOl1a rumi, a panemai la me na.huaolelo kaka·na:

I<Ekeia wahine lapuwale. Heaha kou make­make 0 keia wahl1"

ICE kuu Haku makua. MakelDlI.ke au e buia kamallio pa me ka Madame Lamabereta," wahia Evalina.

"Ubuhul 0 ka hora eono poniponi no keiao ke kakahiaka, alaBa, 0 kou manawa iho la kilokaia e makemake oi e ike iaia--

"Oia hoi," wahi a kekahi kauwn i pane maiai. He keu io hoi kela a'ka wahine mahaoi, 0 kapiikoi a haakoi ana mai nei e hoala i ka bi"moeo leuu haku wabine.

"Ina pelo, ma ke ana na kanaluB a bopohopoa maka'u mai olu'a ia'uj alaila, na'l!- ponol no oiae hoalo aleD," wahi a Evalina. -

"He oiaio, apela io ka hoi," wahi a kekahilIlBuwa, me ka piha huhu. Aole loa e biki ana iaoe e kena wahine bookano ke IDanoo mai e helea neeu hou mai imua i hookabi kapuai i koe, mekona anehe ana mai e IeIe i mua a kulai ia Eva.lino. Aka, ua heme emailakapuka.aeili maila ka Madame Lamabeta, me kona 8abu moe po,e pane Qlai 18: liE hoo~uu mai oukQU me a'u I

. kA wabilll maUhilll, ~1I1i1 llQ'Q kona lIu,,~e~Rko

qkl ~lhlIU'Qllll.," ~ hookIl1l1,.I.O I, at 1,

Page 12: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Hawaii Holomua 18

o Evalina me ka mihi a kulou pu ana iho 0 uamau kauwa ala no ka laua mau olelo i ka wahinemalibini.

I ka wa i nalo aku .at 0 Ji'valina me kB Ma­dame Lomadeta J;Ila kona f.umi, ua huH mai la oiaa pane-ol~olu m~i la is :Evalina: "Reaha keil.\

.pilikia, a heahs hoi koa manao 0 k& hiki ana mainei 0 keia kakahiaka poriiponi puanuanu," meka lalau pu ana mai i ko Evalina lima a hoonohonku la iluna 0 kekahi noho. HE hoike mai oe ikou manna imua o'u, a mai hopohopo hoi oe nokekabi poe okoa e ae, ., wahi bou aku a ka MlIda·1I1e Lamabeta.

"'E Mamal U& pihoihoi loa ill BU." No keialohe alia mAi r, Ml\dame Lamabeta i ka leo Ilona ikamaaina mua . ail Ilolaila, ~een~a lDai 18 oia B

kokoke, a pane hou mai la ia Evalina I

"0 ka leo anei· kaia 0 !luu kaikamahine i IIi.ola ia aku al ilokb 0 Ira luakupapau. He kupana.ha 0 na kupanaha. 0 kilo leo 0 ka leo 0 Evalina, ao kahelebelena hoi ua paa i ka nhimaka, ke olenohol au e kuhibewa, 0 oe no keia e kuu kaika­mahine. Aule anei oe e ka lede malihini e olu.olu mlli ana i ka'u noi, e houwehe iki ae nohoioe i kou nhimaka i ike aku ai hoi an i kou hele.helena, malia 0 oe nohoi keia e kuu kaikama­hine ka wahine hoi i naha ai ka puuwai i ke alohaa kuu poor old George, kuu Ie!. kuu mea e hiaamoe ole nei 0 ka po, a ka ike aku iaia me Da he·lehelena maikai."

"E oluolu anei oe e hoike mai ia'u i kou inoae kuu lede malihini maikai?" wahi a ka MadameLamabeta e noi hoomano nei.

"0 Evalina."

"Auwel 0 Evalina," i haoho ae ai ka Ma.dame Lamabeta, me ke anehe pu ana mai 8 lele epnliki ia Evalina. Eia lIae. e kukuli koke ihoaDa 0 Evalina Halo me ka lalau pn ana ae 0 konalima a wehe a8 la i kana I1himaka. Xa mea hoinatia i hoohikilele ano' e aku i ua Msdame nei, aku hou ae la iluna a puili ae la i kana mau limamamus 0 kona umaum., a Evalina hoi i lele puaku ai a puili' iaia, mo ka pane ana aku. liKemau !;lei no anei kon aloha ia'u?"

IIAuwel E bpa mai ana anei oe e kuu keiki.ia'n aohe ia mea he aloha iloko o'u nou? E kuuklliki, aohe e makili ia mea el ke aloha keiki mllik~ pilliwl\i aku . 0 kou makuabine nei no olua e

a'u mau keiki; a 0 ka mea hoi a'u i aie nui loa aino ka mea, ma QU ala i paa ai ke ola a kuu keikimai ka waha mai. 0 ka luakupapau. A ua mao·popo hoi ia'u, mamuU ka 0 Icou ala hon ana maike kumu 0 kona·,!>la lina, eia ka nou ke kumn 0

kona hanoH ame ks maha ana 0 kana puuwai."I ka ma.o ana ae 0 nakipona luuluu 0 ka laua

puili eloh~ ana,' us kaa e'pai lano ia. Evalina kaninau mua ana aku:

"Eia no "anei 0 Keoki~e olua?"HAe, aka, e kala mua mni oe ia'u, a e hele ae

au e naua i kona rumi moe." Hele aku la kaMadame Lawabllta a hoi koke mai 10 II olelo aka11\: "Aolo pono a hooluhi wale no Gil ia oe iho noill mea~ oiai, 80le oia I hoi md! kn pODlli,"

"01 E kuu Akaa! E kuuAkuall" I hoohou al 0 Evalina me kauwll kapillili aua a puili aeIII nil, lima i kona umauma. A mallluli 0 kelaleo uwe kapaliU ia mea nana i hoopuiwa aku i ke.MGnelliua Lamabereta a hele awiwi aku la oia eIlana i kana wahine.

Oia kana i ninan aku ai me ke ano pahaohao:"Owai hoi nei wahine malihini i kipa mal nei iko kaua hale i keia kakahiaka nui ponipooi?"

No keia ninau aka Monesiua i kana wahine,a mamua hoi 0 ka hiki ana i ka wahine ke panemai i ka ninau a kana kane, UII kaa e aku In iaEvalina kl\. olelo.

"Mai hoohewahewa mai oe ia'u ka mea e liloaku ana i hunona nau ma neia mua akn. Ka meahoi i kiol~ ia ai ileko a ka luakupapau a us alahou lXlai la~ mamuU 0 ka 10komaikai 0 ke Akua awe ka puuwai aloha 0 kau keiki. E ike mai naeoe ma.ka olelo maopopo ana ae i keia manawa.Aole o'u bome, , ua bu mal hoi na hoino he nuitl ko ke 80 no ko'u oiU hOIl ana mai ka luakupa.plla koo·u mai, a ua lu ia aku hoi ko'u hanohanoi1una oka pap,bele."

Ia Evalina e kamailio sku nei, aia ka Mane.siua Lamabeta ke nana.pono aku nei maluna ona,1111. ike lroke iho la oia me kilo hoohewahewa ole,801e ka keia he wahine okoa aku, .aka, oia noku pula kaumaka a ka laua keiki i hoauwanain ai kona noonoo.· A apo mai la kona mnu limaia Evalina me ka hapRi pu ana ae HUDO a hoo­Doho ihQJa,iluna a kana mau nba me ka uwe helup.uana·iJlsVf¥lh.oi DO ka laua kQiki no ka hoi koke010. ~.It\l.iaahJQJJawa, '. .. ";' ~.~ ,flit (E lloomal£ia. aku ana.)

Page 13: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Kaao Hooniua Puuwai No

KA lft'APA'IOLE 0 KA POHU LA'I 0 KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOo.HOKA 0 LUANUU-A-NUU~POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA 0 NA PALl·

KU'I EIWA 0 HERA WAlPIO ! KA NOE-A 0 ~A OLALI NANA I LAWEA LILO NA LEHO KAULANA 0 KALOKUNU, 0 KA MAKANI

KUEHU LEPO 0 PUAKO

_ ._L~""" . II .. ~ , ..,~ ..;.;3

M'AHELE ELIMAKA HOOPAPA AKA 0 K.\·MIKI AMB MA-KA'lOLE

IllS JrA HJ.uoA'IOI.B 0 ItS KUAHIWI KUALO);O

Po : KAKAHBIoB

A DO kG klola iii"'1rna 0 keia kalo Paua akaa I bOM imua 0 X.mao.. kapaia ai kela ainaC) Xiolokaa a bOel mal i kala lao He Oillio, uahUd io mal 1& noboi 0 Lmaoa, a ua hoomakaIbo 1& DO hoi ka boohele al;la 0 ka boopapa. Uahoike aku Ia 0 KahukQ i ka nanea. na keiki iDal1enan8 sku .i iaia.

o ka wa DO ia 0 Ka-Miki i pane aku ai iaKamaoa: "A hQa • pane e Kamaoa-nui-ku&­makani, a mamQa Dae 0 ka. pane ono, e kopuloa 0 Kahuku aole a komo pu mai e kokua ill.oa, oiai, ua lema ole ka mana kumu hoopapaiaia,"

Ua ~e mai la DO 0 Kamaoa, a 0 ka hooma­ka iho 1a no ia 0 ka hoopapa. "A hua a pane,"wahi a Ka-Miki. "Pane a loaa, loaa a ola, olaIa pakele na maka aoe poalo ia i mea ai na komana akua boopapa na Ka-Miki arne Kahuelo­ku.'·

"E pane aDa," wahi a Kamaoa. "HuH a'e1& 1te alo () KamaJama iluna; be umeke ai, Ko­ali • poohina; hoowali ka ai a miki nohoi ka aii lea lima, oia ke poohina 0 ka mik; poi i ka rna·IIAmanalima. Lele a h.ho; Dill. ka hookomoa~ iloko 0 b waha a moni aku ka puu a manu.ki) 1& ka pnQ oia ke kuho ana. Ku-ko; oia kek9ko ana ae mawaho 0 ka ameke. Popoi ihola ke kai, oia .lte po'i ana iho 0 ke po'i 0 ka ume­ke ai a paR.

uPehea ia e na keiki hoopapa nanenane a

hoopapa ike, 10aa aku la ka mahele mQa 0 kilonane a oiua! hunaai, a 0 ka mahele hope koeo ka aane. Hii rna ke alo a hllRWO ma ke knl.He oiaio no ia, aia a hookaQhua ka manU, .11.Ha, haawe ka manu wahine i ka manu kane makana kua a hii no hoi ka manu kane I ka manawahine rna ke alo.

"Puka mai au 0 ka hoalii a ka iole; oi. hoika hua a ka manu i banau ai, kapu ka hua aoleai ia e ka iole. Ka Makaiwa ku i ka oabele,oia ka punana Eo ka manu i hanau ai i Dba huailuna 0 ka laau iwaena 0 na launahele 0 ka wao,kiko ka hua a laukoa, a lele ka manu koe no kapunana iluna 0 ka laau e kau ai, ua laukoa aohehua oloko. Loaa paha e oa keiki hoopapa n.­nenane?"

"Ae," wahi a Ka-Miki. "Ike io no e Ka·maoa i ka nanenane, a makaukau io no ma kaiwi ana, a ke haawi aka Dei ID&ua i ka mahaloia oe e ka wahine hoopapa naneoane," wahi hona Ka-Miki.

"Pau ae la hoi ka olua e na keiki, a 0 kaKamaoa hoi koe."

. IIUa hiki ia, kuu ia mai ke aho 0 ka lupe anana ia e lele, oiai he la makani Qui keia 0 koaina i kaulana i ka makani 0 Kall-nui·kuma­kani. Ipukai pohina a ke A'eloa e kulapa iamai la e Ita. Moae-ku a ku ka halelo ika moana."

"Ku mai 111. au a hele no ka hoopapa aname olaa, haalele aku la au i o'u poe kailua i ho­pe e noho e malama i nil. mea a pau, Ke kQala no iluna, ke moe ala no ilalo, a ke pelupelQala no, lele no ka manu, holo no ka iole, bae no

Page 14: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Hawaii Holomua 15

ka ilio. A hua a pane e na keiki hoopapa na­nenane. Pane a loaa, loaa ole la, 00 ia na makao oiua i ke kumn kahili a kahe mai ka wale imea ai na ko waoa mau akoa hoopapa na Ka­neponoi me Kanepoiki."

"E pane alia," wahi a Ka-Miki. "Holemai la no oe koe io aku la no ko hale i hcpe 8

ku ala, ke ku ala no Da pou 0 ko hale iluna, kuno na o'a, ke moe ala ka aho 0 ko hale i paa kalauhala ke peln mai & pili i ka aho 0 ka hale, kelele ala no ka maou; 0 ka aho pueo ia 0 ka hale.Hae no ka ilio; oia na laao e pili ala i ke o'a 0

ka hale i kaopoku. Hoole mai oe poslo ia oumao maka i -mea ai na ko maua mau akua hoo­papa nanenane a hoopp,pa ikaika oia Ka.Miki ame Kahueloku."

"Ua polo1ei olua e na keiki, nui io no kaike ·.me ke akamai i ka nanenane, aku io nok. hele ana e hoopapa, u.. nui ka ike 0 ke a'oana i ka hoopapa." .

"O-ia, knu ia mai ua nane hou au e kawahine akarnai i ka hoopapa nane."

Ua pane mai II' 0 Kamaoa: "Ua1awa ka·kou ma ka nanenane ana, a e aho eal ma kahoopapa ike mokomoko a lua kakou e 10a1ea ai,a e hoi nae kakou i ka hale 0 kuu kaikunanenei e lootea ai, i ai hoi pah" ia a maona, alaHalealea ana, Ii ku hoi paha ka lealea ana ua ma­ona."

"Ua pono, aohe oIelo a na keiki no ia mea,aia wale mai no is i na kamaaina;" wahi a ~­Miki.

Hoi aku III lakou a ka hale, oa komo akula 0 Lhuku a!Ile Kamaoa i1oko, a 0 Ka-Mikima om noho iho la ~o laua mawaho 0 li:a hale.Ua koi mai la 0 Kamaoa e komo aku oa keikii1oko e ai ai apau, 'aIaiJa, mokomoko.

Pane aku la 0 Ka-M:iki: "Aohe waiwai 0

ka ai ana mamua, e aho e lealea mua liakou, amahope e ai ai, i makepono hoi paha ka ai, keai aku, lIa pau ka ,Iealea ana, a haule- iho ia aiana ua pau ka haJJ"', ai ana a maona a ha-ke kaopu haule 'iho hooluolu, a kuu ka.luhi 0 1m hoo­papa ana 0 ka ike ame ka ikaika."

Ua ae mal 1& 0 Kahuku a 0 ka hoomaka

koke iho la no ia 0 ka mokomoko. Mamua 0

ka mokomoko aDa, ua olelo aku la 0 Ka·Miki:"E pono e hOQpaa mua kakou i ke ano 0 ka ka.kou mokomoko ana, oia hoi 0 na moho e liIo aika lanakila, na laua e haawi ike eo 0 ka hoo­papa, a 0 lana ka mea Dana e hooholo ke eo 0

ka lUokomoko ana, ina no ka make a i ole noke ola paha."

Ua ae koke mai la 0 Kahuku a me Ka­maOR, a hooholo ia Iho Is kela. 0 Kamaoa koKahuku hope a 0 Ma.Ka'iole no hoi ko Ka·Miki hope. 0 ka hoomaka iho la no ia 0 kamokomoko ana 0 Ka.Miki me Kahuku. 0 kahopu a kupetl a paa oia ka K6"huku i maaao aie hawele lua iaKa·Miki.

Ua hoopaaia iho 1a kaia mau olelo a lakoumilo ke plI,'i ana 0 Da lima 0 ns moho, a pela hoime na hope 0 ka olhans Iga, he hoailona hoio ka olelo aelike 1uU ole no ka hooko pololelann me ka hiki ole ke uhaki ia a kekahi aoao.Ua kahea mal la 0 KamaoR ma ka hooulu anai keia pa-ha penei:

A hao ka Moae-ku la-e,Ke kuehu mai la Da mamala a. kilo i-no,Ke kulapa mai la i Da ale a ka makaDi,Oni ke kai ke haa ala i ke kapeku a ka i'a,A ka maDO as-bu a Ka-u la-e,Ke wawa mai la ka leo kupinai a Kamilo,Milo aku la ke kai a pae ke kanaka,I'apapae a kaus ilaila e kuu baku,Pae ao a Doha i ka laai ke ola,01a kalia i Ita aui 0 Qa aumakua,I ka nui ike 0 ke skua,Va lau a maaamaaa ka ike,I pa ka hoa hoopapa le'ale'a,Ia'u aku ia oe mai-e. O-ja hoi.

o ka manawa noi a 0 Kahuku Uele mai aimaiIoko mai 0 ka ha,le e hopu ia Ka.Miki, meke nao ana mai ma ka puhaka 0 Kil..Miki, a noka nui 0 ka mama 0 Ka-Miki i ka lele' ana ihopo, ua hapa-pti ka Kahuku hopu aoa mai iaKa-Miki ma kana wahi i manao ai e paa ana 0

Ka.Miki i ka hopu ia eia.A oia no~ manawa i paa mai ai 0 Kahu·

ku i ka hopuiB e Ka-Miki a ope iB iho la a paa,a noho ia iho la e Ka.Miki maluna, a pane ihola ua olohe aiwaiwa Iua ole nei:

Page 15: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

18 Rawaii Holomua

"Pau h~upapaluaII' e Kahuku me Kama..oa ill. Nana:-i-ke-lrlhi-o-ka-Malama. E malamae Kahuku-nui-a.Halae'a ameKamnn~-nui.kua­

ml1kani, ani noolua ba'i ka ahala. }-1:Ih kll ikea na akua oolaa la; a olua i1'8.ha rnai n'ei, ahoi aku la no un. mliU akna unihipili nei a.olua1\ Danahu llioJa no ia'olua, apae like aIm la noqlua i Kamilo.pae-kanaka me ua mau akuli neinO a olna, i.:mea ~aDi nakapuhi.kapaaiwlliwao nil makalae e pu-ko ia ala e keehukai."

Pane ae la o' XalDlIoa: "Nui io no ko ike!'me ko ikaika,e ke keiki, a'u ~hoi e hanwi lI.kuIlel I ko~u 'm.b-No a Dul, It un: lila hoi ka lana­kila 0 ka I. laQ!ua."

Pane aku,I&. nohol 0 KaoMiki: "MahalaQQhol au ia 08 I ka nui 0 kou miki a IUC ka eleni ke kii ana Oi lea manamanB 0 kuu wawae, 0.

iDa io no i hapa iho kuu ikaikB nUle kuu ike,ina uaike pono au i ka Dui 0 ko mnkaukau rnana meaapau, eia nile, paa e oe ika hfluhoa ia inil. alihi 0 H8t~kn~ukaaha ka ai hoopau a kuukumu hoopapa aiwaiwa aohe he mea IInna e hoopapD,· mai Hawaii.Kllauli a hoell i kukulu 0

Kahiki i N\1l1mealaDi. Pehea iho Ia ill. e Ka­huku-Doi.a-HalDe'a arne Kamaoa-lllli·Kullma­kanit" wahi B Ka-M:iki.

"Ua lilo ka eo ia olua e nn keiki, a uahaulehia mana ia oloa e DB keiki /lui palena oleQ-ka ike ame 'ka ikaika, ka mea hoi naDO i hoo­haabaa iJto malla ike, a elike me ka mea aka­~'IU i hoohol0 ai..pela allsnei e lilo ai pamea

., ~pau ispono ia ai ns 01u/I< e ho.awi ~ai i ka.qJeIohooholo;" . '

"Pane mal la 0 Kahuku: "Alia e baawi~Jl olelQ hoo~~lo apUk~ mai. kuu ~llikam~hine alJ19 kuu ,wahuie, _a na laua e haa WI mai ka olelo~Ooholo ~.o _ks.ia ~okomoko aDaiha la 0 kakou,~..lia ma ko' t,naua a~~o pa~a?" . ' . ,

"KQhaha,1J wahi a Ka.Miki."I ko. rna­~awa a, kak?u:'i ~ak&ukau iho nei /l0 ka moko­Ploko a hOopalL ,i na. mea apau, Aole clua i<tl~Io mua,mai,n,R ko kaikamahine me ko wahine~ haawi ka olalo ,~oohoio ina ko olua aoao, ina~e makea',olapaha; nolaila, no,h~. uu~i I. keis ..A1aDaO 11010lua, QU e ,Kahuku, au hoi e hana#pa Dei i ka mea i 'hoopaa ia imua 01.e akua, '

au nohoi i hnohilti pau p~le pau mano mal neiimua 0 maua, nn nil. moho' lanakila e hooholoka hopena 0 keia mokomoko ane. a kakou, aolenil kekahi mea e ae? 0 kou hoao ana e kue ikat: olelo i L06ilaa ai imua 0 ke akua arne mauah~ hoike ia 0 ka haalele ana 0 ke aktla ia oe, ame],e irau 'al)ao ko 111kou inaioa arne ko lakonhuhhinraluna au i na wa apau Il hiki i kou ha­nallna hope loa, a maU loa aku a hiki i ka pauana 0 ka laui a me ka hanna. A no kou kueana i kan hoohiki p~, a me kau olelo i hooiaiomai ai imua 0 Da akua; nolaila, e kau IDQi aD~110 na hoino nnB arne nn hoopai mulullll. ou i no.wa apA.u rna kaio. hope aku. NolllilD, kG waihomalie nei flU ilea inaina 0 no. akul1 mll.Wllena oUnme kou knikuahine alike me na 01010 a kakoui apono !It"

Aole no i pane a~u 0 Kahuku i na olelo a.Kn-Miki i pane aku ni no ka mea e pili ana nona olelo hOf'paa a lakou i hooholo mUa ai rna­mua 0 kQ Inkou mokomoko ana.

Ia lakou HPi (; hoopllapuo. ana, ia manawao Molilele i hoi mai ai, a ike pono loo.i la i irapoiolo 0 kono. 'JlnkuBkane ia Ka-Miki rna, nilkllnaka lUulihini ana i maDIlO 100. ni e make Ilno.i kona mall makua, Eia lea o.uanei 0 na makuake poino ann.

E hoomntlia aku aM.

aia ke Ola 0 na Hawaii 1

EIA ka Laau Hawaii R John A.. Noblei hana ai me kanoeau nui, i kapaia beNEWTON OINTMENT, e ola ai' na ma'i iike

""ole 0 ka iii, oia hoi na puup,uu mane'o, na,kane haukeuke, kane iIi'pllo, uha hemo,moku, wela ahi B pela aku.

E loaano keia Laau Roola mit no, HalekuaiLaau ame na hale.kuai e ae a puni keia Mo­kupuwi no ka 25c. wale n~ 0 ke poho.HE NUl NA KANAKA I HAMO rHOnel i keia Laau, a ua loaa p~kllhi ia lakouke oill. Nolaila, i na poe a pau i loaa i na~a'i like ole 0 ka iii, e ho~o i ka lau.u bamoa ke Keiki Hawaii, i kapaia

-NEWTON OINTMENT-

Ina aole e loaa m~ n'l h'lleleu'Li, e hOO1tna ae iaJOH.V A. NOBLE ma lea Hale Leta, Helu243) Puunui. He 6 poho no $1.50; he 25c.nO Ice POM hooleahi.

Page 16: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

He Moolelo no he Ani 0 Enelam

Sa Naita OdisaKA METALA DALA 0 KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A 0 KE KAilUA

MOKOMOKO 0 ASABE--KA MEA I KAPAIA KA ILID HANU MEHElJPOHIHIHI, A I OLE, 0 IrA NAITA HELE~ULUULU

" ... ilb

"Pela no au e noi aku nel 10 oe elike nome ka'u i o!elo ai, a he mea hilahila 110 kekahikllnnlm 1m hllllWJ nn~ i kekahi mea ma 1\1' hoo­hiki ann, a ho.f)]eole, NolaUa au e noi aku Delia 00 mil lwu ~ 110 makua piha alohn, e haawi oei kau oJelo kala 0 ka mnkua oiaio no Ita Naita'Wilefereda OJisa 0 Ivanaho.

"E ike mai oe, 0 keia wale iho la no kelwmu nui 0 ko'u kono ia nna e hele IDni e hala­woi leino lIle'oo, a 0 ka'u noi hookohi wale noin illlun ou 110 1m ponu 0 !tuu hon1.)ho, i hoopauin no oi no hoopoluluhi io /lna 0 ka'u I'll/} kana­ka i hiliuoi ai."

"Auwel 0 Wilefereda k" keiall" wahi aCederidn me ke kuhikuhi ana ae i ke keiki eku nnn irnua ono.

Kukuli iho la 0 Wilefereda me ka hoohaa.haa ana rna na wawne 0 kona makunkane a pu­ana ae Ja: "E kuu makuakanel E kuu ma..,kualuinej e haawi mai i kau mau huikala aoo.ia'u k':luk'!1i'ki."

"Pela no, e kuu keikij" wahi a Cederioame kona hookukulu pu ana Be iaia ilunR, "u.aloaa ia oe nB kalaia ,anB 11J8i kon makua aku.Ua hoomaopopo ke keiki ,a Harewuda a ua ikei ke ana 0 kana olelo, mai kou WIl i hele aku airna ka meheu 0 na Noremana a hiki mai i keialaano nui 0 ko'u ola ana.

"He nke au e ike' aku ia oe, e oahu mauana i ke ~ohiko i maa 0 kou mau kupuna }lele­knne, aole me iia 10keke ekekei a~e nil papale'hulu hoohiehie e' pulelo aua maluna iho a kouPOO, Ke m~op(Jpi) nei no i~'u, e makemake anaoe e kamailio mai ia'u i kekahi mea, a UB mao-

papa no ia'u kou manno nui. 0 ka Lede Ro­WenA, he elua ona mnkahild piha e noho ai muikeia manaWa llku, nlllila aeia oia e hooplllauhou.

IlMamuli keia 0 ka IUlI,naoia ana, ina nolooia fI hooko 'ana pela, elilo ana ia i mea l:: kueia morBi e ko kakou mau kupuna kahiko 0 naSekotia, no kona hoopillau hou ana memua 0

ke kanuia ana oknna kane hoopalau mua, 0 0

kona hoapili hoi i hnnuuia mai ai no ka noholike ana rna keia ao.

':Me ka' pall. no nao 0 kuu lllanno, ina 1m­kou e hana ana pelR, oini aia no ia'u ia kulenna,ina no e poha ae kuu waha e hoopalau, oia ihola no, aka n!le, ina e hena nna kakou peln, alo­Ha, e poha hou mai auanei ka koko 0 Atelana,a e ku mai no kana uhane 0 papa mai no keiaanD hana,a kakou."

Ua hoopuka ia keia mau !iuaelelo e Cede­rica me he mea ala he mau olelo WBQ,Ilna no. kekilokilo, oiai, aole, no i Hulia iho mabope 0 ko­na hooki ana iho i kana'mau olelo, i lobeia akuo.i ka u,a-ina aoa maioka puka a hamama maila ke pani ,8 ikeia' aku la 0 Atelana e ku maian~ imua' olakou me kOl)a' kapa kupapau, uam~ilo'kona mau niakll, ua hele kona mnU pa­paHna 'a wi'wi, 'e like me he uhane ala i ala houmiii kil. ma'ke, maio '

o na helehelena 0 keia kino kohu Uhll.n8lapu, ua ku maoli'i ka hoomaka'uka'u i ke kino!tanaka ola e Ii ai ka ito i ka ua moa he kau 0

ka' weH ke ike aku i kona ' mau ano apau, II. ullkau i~o'la ke ario rnaka'u maluna 0 ke auaioaholookoa i akoakoa ae ma'is wahi.

Page 17: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

18 Hawaii Holomua

Mamuli a keia ike ana 0 Cederica i keiakino ana e manaoio loa nei be abane lapu boo­maka'uka'u, ois ka mea n.l\Da ikalai aku iaia apili i ka pais 0 ka hale kakela, a malaila. oia kahii hodksnaaho ai ao kekahi n~u minute me kapiba makau maoli, a maiaila mal oiD i 'lana ho­a-iki mai ai rail. kino ala.

No Ivanabo hoi, kuhikuhi ae la oia i nahoailona 0 ke ke'a maka lae llme na poohiwi,me ka ila~unamu ana 'he mall' buaolelo pulema ka olelo Sakona, Latina arne ka Noremana.A no ka Moi Rikeke hoi, aa puana ae la oia ikekahi mau buaolelo rna ka olelo Latina meka lobe maopopo ole ia aku.

la wa koke no i lobe ia aku ai he wawalt'leo e pa aheahe IDai aDB, a i ka .hoomaopopoiaana aku, me he la mai ke alapii mlli.o ka hale 0

lal0, a e kalahea ana, liE hopa i oa monekainol" A 0 kekahi hoi e olelo ana, liE kiola akuia lakou iloko 0 k' luapouli I E hOQlei ia lakoumai Da wahi oioi mai 0 ka. hale kakela."

Mamuli 0 keia mau hopunaolelo hoopuiwaa lakou e lohe nei, aa lilo ae la ia i mea nana ehooni i na manao koa iloko ,0 ka puuwai 0 Ce­derica i hoauwanaia i Da wa i bala aku, a kama­iIio aku Ja i ka mea aDa i manao loa ai he kinouhane no kona hoaloba i make:

. "E oluolu mai kou hanohano, ina he meakioo io maoli oe imDa 0 tuu ala i keia bora a'ae ibm.a Dei? A IDa b iooa 0 ke KahikoluH6ano1thu Loa i&,]08'o& he kino maoli, e b­'mailiom"i ke k""'r'~ kouhoea aDa mai Dei;a iila be kino a.....e -1apa oe~ alaila, e biki aDaia'u ke hoihoi am i& oe no kou wahi i hele au­wana mai 'oei me'b Dlaalahi.

"Ke hai aka Dei au ia oe e Atelaoa. iDa oehe kioo ola a he D~e gab&, e tamailio mai oeia Cederica aoo, oiai ke aree oei au e Iohe i ke­bIli mau hua01elo ' maopopo lI)&i a oemaii keku~u oui ok~~ hiki "na mai oei."

":Me lUI IDah~o, e bu hoaloha;" i paana'ah ai 0 Aielan'" "aka, e kakali iti iho oe pelaa akakuJI, iki .ibo kuu naenae, a e'baawi puIpai' oulton. i wa ku.pono Do'n e hoomaha ilio aii Ireia paupaaa~.o.,.i.l'-_ '

A i ka hala ana ae 0 kekahi mau minute, 'oiai keia poe e Doho malie nei me ka piha pa­hnobao nui, pane mai la oia me ka leo aheahemalie:

"Ninau m.i Ilei oe, be mea kino anei au?Ke hai aku au me ka oiaio loa, he mea kino rna­nli no au elike me oukou e noho mai nei, 801e beubane elike me boukon i manao kuhihewaloa ai.

"Ho ekoln 1. i h;ia ae nei i loaa ai ia'u kahimea Ai. a oia mea 8i i loaa ia'u, me he ala, heekolu makahiki i bal. ae nei ko'u ai aDa ia maumea ai. NolaHa, e ka makna Cederica, he oiaio,o ka berena ame ka waina ko ke kanab ola, oiaiaia ka laau a ke.M na i boouln ai, a ke nele iamau meo, ua nele Ira ikaika i ke k. naira.

"No Da 1. ekola i bala ae 'nei, aole wabl aikupooo i haawi ia mli ia'u, aka, 0 Iteltl Wile a.III. no•• 01. klhi ilr:ailr:a. kamau nel Holeo o'u ahild i ko kakou-hoi Ina iho la maanei i Ir:eia la, •pel, au i o]a hOD mai al."

Pane akull ka Naita Eleele: '''E ke alii Ate­Ian., Ire hoomaopopo nei au i ka a~eane e hiki ika hopena a na hana 0 kela habka hahana a Ita­kou nia Torekuilatone. ua ike maka aku au i kOR

ubauia ana iho e ke Temepela me kekahi haunapahi ikaika, a ua hai mai 0 Wamaba ia'u, ua ikeoia i b hookaawaleia ana 0 kon puniu' poo e uahauna pahi la a paa- i ke papa auwae." •

"E Sa Naita," wahi II Atelana, "ina pela, uakuhihewa iki oe mal.na, a ua wahahee hoi 0 Wa­rna.... Aola he wahi poino iki 0 ko'u. man niho,a na bUd kUpoDO D~hoi ia'u lEe ai i ka'u man meaai malllDa 0 ka papaai-oa me ka poino ole 0 ko'upapa anwae.'· .

:>O'He mea oiaio no ken e ike ala i ke wa a keTemapala i uhat ai i kana pahi maluna 0 ko'npoo, eia nae. ua ltahnJi ae la kahi oi 0 ka pabi a 0

ke palaulau 0 ka pahi kai pa iho iluna 0 Ituunewai kua wa i )8le .. ai, a ... ia auai ana 0 Ita pabii lou ai i.'u blrabi kulana kupilikii loa, a inano paba he palekila ma kau poo, aohe DO la hoihe pililti" Heaba 1& hoi, uahala ae I. hoi keia."

(B16~ ......)--_.••..---..Ua nalowale, a i ole, ua lawe' koloheia ma

Puuaui. i Ita PoaoDo, Mar. 23,he ilio nui hulu ma­ku'e ulaula, pobalta keokeo ma Ita umauma, pe'peiao luheluhe, ",awae oJloui, ma ka iooa 0 Keau.hou. 0 ka -mea hojlte mai a hoiboi mai rna Iteiakeena. e loaa DO Ita un mauna. '

Page 18: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

HE M00LELO NO K~

lIDoiumuia Ana aIII P_ a Hawaii leiAME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIDIA MA NA MELE HAWAII

llBlKO

HO'VLUULUIA • Jomr H. WISII:

o ceia ka hoomaIta anI'- 0 ke Ituauhau Klima- 47 ·Malama ke kane, 0 Puiki ka wahineHpo 0 Ita hanallna kanaka ma ka lalani pololei .~ 48 Eho· .. Pulama "Jca haaauna 9 mai: • 49' Ehoaka .. Pulanaia f!

9 Loaa ke kaae, 0 Nlkelea lea wahine 50 Eboku " Malaia "10 Le If Kaaa II

51 Keoma " HahooiH II

II Kalawe f! Kamau If 'I Klaohi II Muala II

II Kalou II Halill " II PODia II Luka II

13 NI'a .. K.·le " 54 Meaa II Mamlu II

.14 Aa If Hehe II 55 _Meaa·lua II Maukele u

15. Pulepule If Mal II~ HooiaDI II Hoobuii It

18 N.hu f! Luke II51 Hoomaha " Memeha ..

11 Poao .. Poaol ..58 Pula .. Kua It •

18-Kalau If Mai-nR ..59 Kuamu It Kua-wa ..

19 KuJew~ II Kune 60 Ko'u .. Ko'uko'u II

20 Pou .. Kalai " 61 Meia .. Pekau "Poulua Kulukulll.- .. Kawala .. Mahuli ":11 ..

I 6222 Pae If Haaa .. 63 Huli II Imi ..

Paeheaui " Kiekie II 64 Loaa .. Olioli ..2324 Hewa If Kulu .. 65 Huhu .. Le'awale ..25 Maltu .. Niau .. 66 Marcuma .. Manoa II

26 Wala .. Kunewa "' 67 Manomano .. Lauahi ..27 Piha .. Pihapiha .. 68 Kiai .. Maa ..28 M. 'I. Kutu II

69 Leba I< Maua ..29 Nawai .. Hele ..

7() Pila .. Ena ..30 Wa•• .. Hanehane " }Juaeaa " Eaaeaa u

7131 Kuai •• Aanai " '12 Wela .. Ahi ••32 Luu .. LUlIlea II

73 Mailo .. Kulewa ..33 Mai .. Maia 74 ltlaiko-kabi II Kullkahi ..34 Maia .. Palla .1

lIaiko-lua II Paltila ..75

35 La,a .. Kilo " • 76 Bilahila " Hoobila "36 t.aaalaaa .. Paepae ..

77 Keh.u II LUHu II

PuJu fl Lepea II78 Paio . II HaJuku II

37J8 PuJaka .. LeJepe " '79- Paia " Kala·ku ...JIlI·

39 Palukeae .. Lelekau..

80 Keala or Kealaoula ec

Pulamakau ... LeJemau " 8i Piao II Naia ..40

Palukea .. Umala .. 112 Niau II - Ketam'- ..41Nekue .. Mabili Cl' 83 Laaaie .. Hulahe II

4243 Nakai .. Napoo II 84 Mouo II Paa ..44 Kuleha .. !la-ta iI 85 Hekau II Kam ..45 Ib " Aoao " 86 Hoopaa II Ha ,II

46 Mala l! Hui " (&~.CUIG.)

Page 19: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

10 HawBH lIolomua

He Leta Bamama! .-0-

• ~a aO.8 Bula al E hoi mal· Kakou i kaRepupaitka Ii

. HONOLUL\:, Malaki 29, 19 1:1.

Mr. Lquahooponopono lIA~Ait HOLoM~'A,. . Honolulu, Qalili. ,

Be-Home Rula au 0 niH'ome Rula i na n.q·.~- ~Iliki;i"i.aahope aku, a i.k~ia la ua komo aku au, lIIa~o kamalu 0 ka aOj1oRepupalika. Aole au, ·'lt6"eloa1r.u malalo 0 keia'malu me ka noonoo'aka-

h,l, ele mamua. Ua DaDa aku au i keia 1\~\I0 Re',.pallk, me ke no. ku-nana' arne ka maka'u, a UB

lelhhobolua mabhiki 0 ke ku nana a"na, a hikiIho la'i ko'a komo aaa aku ehoao. E ninau 'mai••• p.h. oukou I na kumn 0 ko'u' komo ana, e o'u.I"h.a 0 ka pupuu hookahl? Ua makaukau au, b.lk, .ku. a ota kela kumu"o ko'u waiho ann akuI klla mau manaolmua a oukcu e na poe eku maiaet me lea hoopaakikl;'

!'Ita maJublki mua loa, 0 keia mea a ke kalai·110 'kaelikal ku ai I Hawaii Dei, he Home Rulaolaloau, a ua booiJ(ilika pallaho ole ia Kalauoka-

. IaGi,'Wililr.oki', Kanuha, Kupihea, Makaioai, 1'I1a·hoe, MoslmaD, Pamawaho, Emaluka, a he lehu­leba .ale 'Uu 0 Da kllDaka Hawaii no keia Moku·,u'.ri·o Oahu aei. 0 keia mau kanaka a'u i hoikea.", ua pau wale DO i ka puka. I ka lua mai 0

ke kau, 1902, ua,hoolkllika hpu no. Ia kau hauleo WUikoki ame Da moho S~oetoa, a puka ole ke·bIaI mau moho LUDamakaainana o'ka Apana Eli­lila. 'Ia kaia Ahaolelo DO hoi, ua lilo aku ka hapa~tI,i ha R,epup·aH~.~ 1 ke kau mai 0 1904 aole 00I paqjho, ua hO~Kai~hou uP, aka, ua haule oaeboJli'o ..mOho o Oahu ,aei, a Da komo aku noIf& R.eJtbpalib- Hateia ks~ t~ho, 0 ka'u mau~~l1ke Uto 0& k!=ia: Va emi ka ikaika 0 kaaoao.Home R~, aoa pii mahuabua aku'.oa Repu·,.. 'ime 01 Demokalaka. , ';: K, b'u Ikello fteia mlu'mea, aole DO I hopo·_.1 u hlld;Jl.ou. alla mai.o Ite kau 0 1906 ua

hoQibiJiI bOUDO, .UI Dela bou Dohol. Mai is.aa••• mal ~ ~i1J i keia l~, us pau ka,ike hou ia.... o~ moho,Home Rula i puka ma keia Moku·,"IIi.o Oabu.,i, .1 ke kau koho i hala aku, ua"Jau aka~': 1080 Home Rula a kakoo.i kek~hi.aue,moho ~p~pali!t., a ua puka kekahi a uahe. aohoi tet'hi. Iaa ua hiti mai takou i kahi,.~,"~a aaa altu}.~ Moho, 0 ka aoao okoa aku,~,....aao .ei au u&.""ki mai kakou i ka manawa"loopa.,ae aii ~ia:loao,K.laiaiDai lawa ole me.. poe:k.,.,ao ••e komo~ku ma Daaoao Kalaiaill.ll

nuoui elua, kahl i holo aku ai 0 oa Home RulaIMmua 0 kakou, no ka mea; ua hiki e hooiaio ia illunui DO keiamau aoao mamuli o'nB Home Rula iholo aklt'ma ·ia mau 'aoao. . ,

I ke kau i b!a, eia iho na paloka i 10Ba i na Moho·Elele ekolu: Kuhfo,-208o;'LikanalI393;Notley, 56;]\fa kli.Apana~~eia. !\fa kaApana;:s:,Kuhio,1930 ;

Likana 1518; Notley lIS. Ma keia e ike iho ai ka­kOG e na Home'Rula ua hikimai kakou i kahi aka hoopau ana aei keia mau hana hoopunipuui akakou, no ka mea, ina eloaa ana ia Kuhio he 4016, .ia Likana 29II,'tl ia Notley hoi i 171 wale no, ala'ila pehea la ka lahui e manao mai ai he wahi rna­oaolalta kekahl rna ko kakol! aoao? . Mawaho ael') kell, ua lohe mai au ua kakau inoa aku a JolinNotJey rna ka aoao Repul'alik., a ua lilo kahlkonohol 0 David Notley. Ina ua lila aku ke kelki,arne ke kaikaina a ke Blakal 0 na Home Rula mil .ka Boao RepupalikB, alalia, Iieaha kll waiwal 0 kahoopuoipuni man ana aku I ka lahul I ko kakouikaiICa. .

Ea, e ka poe Home Rul~ kakalkahl i koe aku,e hoi mai kakou rna ka aoao Repupallka. Va lohepinepine au i ka otelo 0 Kalauokalani i kooa alohaike Keiki Alii, alaila, eia no ka paha oia ke hoo­ikalka malu mai nei i ke alakai 0 na Repupalika?Ua lohe pu lIlai nohoi au, ua loaa iaia k{'kahi maudala mahuahua i ltela kau aku nei no ke kuai anaaku ikona aoao; a rna ka nana iho i na paloka 0Xotley, ua hiki e ikeia ua viaio keia 1000.

Me ka manaolana,.e loaa 'io ana no he nooooornaikal Hoko 0 na wahi Home Rula i koe aku 0keia Mokupuoi, a e hoopau io ana no kakou i keiamau bana hoopuoipuni. Me ka anoai nui, ke ho·okl Ilei au.

Owau ibo DO(

HOMB RULA OIAIO.

---.~.~._--

OIa ia ttlakamakal -lJa Pa Kahea a keKoolau-wahlnel, --0-

I Honolulu Iho la ko makou makamaka ka Ma­kal Nui Peter N. Kabokuoluna 0 ka uo. Ukiu 0 Maui,no Ite kukulu ana I ka Hui C. E. no ka HoomanaNaauao rna 1{oula, a UIl' ku ka Ahahui ma ka Poa­kolu, Aperila 8, hora 8 p. m. Ma b Poaha, Aperila4, hora 8 ponoi 0 ke ahio.hi, rna kahi noho 0 ka Rev•H. H. Paka rna Alanui Kauka, imua 0 ko. makullohine kaikuaaulL ame ke kaikuilane 0 ka wahine amekona hoalobaDaniel Hoolo.pa, a pela nohoj me.lteKahu, i lawe ae ai oia i ka lima ako.u 0 Miss AliceRoehill "mil. ka berita lao.hia.o ka mare, a huH hoiakoI&. me kona makuahinehou no ka homema:keKalaudina 0 ka Poalimo. mal.

. 0 ka makou upu, e papahiia mai ka ohana hOIlme no. pomaikai, k891uolu ame Ita maluhia 0 ka no­ho ana m,ai luna maio .

Page 20: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

11

~. Elele Demokalaka Hee-kulua'.. ' -0- .

. Ika la, koho balota oei, ua ibeiaacr: ketahi poeD~~qtalilta uakoho i Ita Repupali", DC b ma-1(ee DO i Ite Keikialii. '

APANA EHAMahele I-Daniel Kalaaawa 51, Chal. Kukale

45. D.I{. MartiD 47, ·C.D. Prin~le S2j LiltaDa 3."Mahcle 2-J.W. 10Da 28, S.K.Kaloa 26, A. Pa,"

bau 2S, S.K. I{aha 34. D.K. Kahailamo~u 23;· Li-kaoB 2, lflakate 3. . ,...

Mabc:le 3-Joha Eftinlrer 27, Mikallobe 27t:f-ai-!aiaa 23; Pau loa LiltaDa. ,:"

Mahele 4--Dr. J. Cowes, A.E. Caner Jr, F.'L. Fero; Pau loa no Makate. ','

1rIahele S-C.J. McCarthy. B.G. Riveabur~b.{;Wm. Wolters, W.A. Wall: Likans I, Makate 3.·

Mahele ~G. ~. Keawehaku, KaDei S. K:Kaaikaula. Sol Le, Victor Kailiuli. loel Ki&kabi~:101. Kalallkoa, Beaevedes, Kluwe, Baumea. ' No:Likdlr<6;..Maklka 4. '. ,, Mahele 7-J. Lawelawe, D. K. Nloue, P...·•kele, Chas MitChell, J. Card, Woker, JIIO. H. :Wilo~.SOA.: toboiaaole be. No Likloa 1.i Malt.te3.·

Mahele 8·-·W. R. Chilton, H. P. uhiltoD, J;·L' .Coke, Joo. Hill,A. luogclaus, J. McFlddeo;:N.·"scimllnto. Makake 6; Liklos I. .

Mahele go·.Ben. Dole, S. Gumpfer,y{. H."McClellaa, C. K. ~acfarlane, 'Yi~ A"a. I?,..Kamauoha, J. J. Smla~y, E. B. FrIel. .

1rIabele lo-L. H. KahilalUla j Walter Kai.ni'Robert Hoeboe. Kohoia me ke kue ole.;

1rIahele· I I-Mose Pipi; kohoia aohe tae. ". 1rIabele 12-B. N. Kahalepuol; lelse UI.iJli ~

P. K.Hooolulu; Joe KIllij David MaDuel: Jal.'Pohine: Stepheo Townsend; kohoi~ aobe ae..,

APANA ELIMA.Mahele 6-8. K. Luka; S. H. Huh D. ,N.U-;

aDu: kobo.pono ia aohe tue. Likllna. .'. M.ru:Te7:':"'Heary PUOUj D. K.KlihilllliilU....

koho POtlO ia aohe kue. No LiltaDI. ,.. .Mahele, 8-D..A. Klaiahul; J. Kapoaook'a;:

lani; M: Baptist; Philip ManueIdtolioia aotie iue'.. Mlliele' 9-W. K •.' Ayau; 77: "fb. A.bi, 68,:';

G.'K. KahaDaDui, 76: ChIS. Kahalea-.hu. 71:',H.u~KaneJ 71: S.W. Mahi,71: J. ·K:Mokum.i&82: J08. Puele, 96: A. K. Williaai, 71 :'lbb'd.~:

-; 'Mahele lo-C. F. K. Apa. 37: H~ de La C!nlr'24:E. K. HaDapi, 34: EddieLi~e, 36: W:.J~t.lli.23: M. C •. Pacheco,_38. No LikanaSi .Ma~It~.f;I:

, !labele u-D. K. Kuua, 52: A, KabO,,_••51: S. K. Kalola;' 47: Sam KaiJabele, 49:"8_*'Kante); 44; H. KaIJIOa, 41: E. J; McCaadleiaJ:l'l'flHose Peter. 43: K. Waiu, 45: !to Liltaalt.; ...take3.. ' ,,'"

Mahcle 12-W. K. Keabi, 19; Killio KelJpi"i7: J:W; P. NawahhJi:, i6; Maipu., -l~':No Lt-'kaD~~; Makake, I. '.' f .,' .c

i M.helejs~L. L•. McCandlear. D. L.K.I.w.~iat~.S, Kllla~iell:M. K.~osej ,$. KaQheleJ.'P.~:

,Ponl' 1 no Makake, 5_no Llkaaa. .' .' ....'·M.~el.14.· ..D. Kan, Freel, LUUDi,. 8-. Ka'"

a.la, J;M,PoiJloe,J. K. Clarki Ch••~t"'la\l.~D,.,p,·1(CIWlhIICU, I. WI' PII~\l1 . W, II If·V-'-&Io. "_ , • .. ,_ ..... _ ~ .... '. '> ..... , '••; t .:r·~I .....1

Hawaii Holomua"NA ELELE REPl1PALIKA I KOHOIA

--0­

• .1\1. ka hoomaopopo ~na i na Elele i kohoia.uaIke!a he 94 elele kakoo ia Taft, a he 66 kue. EiaDa IDoa:

APANA ERAMahele I-Henry Freitas 79, E.A. Berndt cS,

W. G. Ashley 65; kohoia.1rIahele 2-A.L.C. Atkinson 164, Samuel P~r.

ker 158, James L. Holt 138, Carl Widemann J24;kohoia. .'

Mahele 3-C.R. Hemenway, B. von Damm,1. Vivichaves, John Kalimapehu; kohoia me keEue ole.

Mahele 4-Geo.W. Smith, J.J. Belser, Fred C.Smith, John Waterhouse, Clarence H. Cooke; ko'hoi. me ke kue ole.

Mahele S-M.F. Prosser, L.M. Jud.cl Wm.Tbompson, W. W. Harris; kohoia me ke kue ole.

Mahele 6--Dick Panaewa, Alapaki l'tlanuwai,R. Duvauchelle, John Mandiola: kohoia me ke'kue ole.

Mahele 7-C.G. Bartlett 76, John Hilo Jr. 75,Moses Wire 75; kohoia.

Mahele 8-Vincent Fernandez Jr. J96, ~.R.Vierra 189. Elmer M. Cheatham 164, Elmer Sch-warzberll 166; kohoia. .

Mahele ~Clarence L. Crabbe 133. JudgeDole 129, E.P. Forgarty 125, John Marcallino 126,H.E. Murry 96: tohoia.

1rIabele 10-John Wise: kohoia me ke kue ole.Mahele I1-Geo. Chalmers; kohoia me ke

kue ole. '.Mahele I2-Ceasar Bettencourt 94, A.K. Kaeq

94. A.W. Neely 93; kohoia. ."

APANA ELIMA.Mahele I-Ulysse& H. Jones 30; kohoia.Mabele 2--Walter Macfarlane: kohoia me ke

kue ole.Mahele 3~L.K. Naone: kohoia mekekue ole.Mahele 4-Andrew Adams, Charles Bridges;

kohoia me ke kue ole.Mahele 5-A.S. Mahaulu, Osc3r Cox, Edward

Hare; .kohoia me ke kue 01 cUMahele 6-G. Meyers: kohoia meke kue ole:Mah,ele 7- ·,Geo. F. Renton; konoia.M8hele 8-D. Kaohi J39, Chas. K. Arnold

123, F.K. Archer J20, E. Worthington 107; kohoia.Mahele ~H. Alapal74, Sol. Mahelona 73,

Eli Crawford 71; kohoia.Mahele lo-D.KaDuha, F.W. Beckley; koho.

ia me ke kue ole.' .1rIahele ll--Robert W. Parker 97. J. Kanac'

97,D. Kamags, W.C. Achi 89; kohoia.MaIJele I2,"=A. S. Kaleiopu; kohoia. .'

. M:ahele 13~Geo. R. Carter 57, Eugene K. AiiJ48, H.M. VOD Holt 38; kohoia. -

Mahele 14-John K. Notley 114, E.L. Shar­ratt 103, w.e. Crawford 91, A.K. Vierra ~9, Chas.H. Clarke 81; koboia.

Mabole Is-SheriffWm. Henry, ThomsPedrojkobola me ke kue ole. '

Mah.l, -Ie-Arthur- K. JOG.1111, koholilll'lb,11 -,-DlvI' al,6Ir_.,O, kobolll

...

Page 21: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

HAWAII VHOLOMUA.4~:a:a"W"ai1 FrC?gressive ""

DUKE ITal. I

HONOLULU. T.R., POAKOLU, APERlLA 10. 1912aonolnlu, T. H.• April 10, 1912 ,

)

HELU 6No.8

'-d-r WeclDelilay.t OJllce of the- _" bY.IJI iBIm'o BBA"

O' ..........."twa HoW &lid Killll Btrlletl

. M_PTIOR _TEa.. 9oP1.. • ;, .' • • - - - Ii OeDtsPCII' QtIUW '1'_. . . - - - . - •.50IIaIf Y_. - . . . - - - - - $1.00~ Y_... . . . - . - - . 82.00

,...... at ....~OIlOiM Second 0l_l&&teP.)

ICA AU"AU PEPA:. •~ _ 1.. Poalroin .pan mai Ite keens msi0" 8A"q __0 It.lIIaIial Kamib, kihi 0 DaA1ulil.~_I1"" BCIIlOIIII...•.o.UK.!JIe~.'::::: I; Keneta......~......I¥ ••.... $ 60... ...-slia~· :' :' :' :' :' $1:00.0 Ira IIiIiiiUil .' :,' : : .: : : : ,t2.00

~ .. tla1r Jlv.....~ JI~v Amuv.WO........-Ihdiif__ ·1Iootu Da1a _e boouna

..........tiIl11i1a'ob Ou Pep&. PAllO La.,. 8m-v;

JOU II. WIBB. • • EDl'1'OR &: TREASURER. (LvJrd~. OKA PHPA liE Puu.ltV) .

GULSTAN E. POBPOB, • - • MAl'IAOEB( lJu-..UOOIUMA)

D.AKlBL·K~ lI00LAl"A, • - AaB·'f. MAl'IAOIlR" ·.·(Bon LVlIABOORAlfA)

LIlo 0 ~NQ' -Job Ia Taft·

.. N~ .•OXAo)("'~ 27T""lfa ke koho palob 0 ke­i. )fqk..aiaai keia'Ja, ua liIo mai ka laDakiia iaTaft.: "He, ianaku.bmalaao loa keia, olai, 0 kaMo''-baal:eia'i miDao'iae aa alakai 0 'raft e Iilo

''''.,~'''''~1iI. lie Oiaio. aole DO i haule loa Da~~,;~~1,1f_"aalua ia' oka loaa mai apau 0

..·.....·1Iia b helaia aaa 0 aa paloka, uaIOHa laaakilaPookela ia T.it. 0 Ito Buaawe!aMo_~.,t.,oia "oikoDa "ahi haDaa, a ua lilok~a .al..... o•• i mea Duae'aui iae aa poe koi·Pi 0 teia' lIokaaiaa.

. ae;9O ele1e oNa lob e hele aka ana i kaAU.Ie~•••"'0iKikako. e malamaia aDIl i ka

. .~ .1 o.JJiM.... qtelalDlaelele apau aD Taft wale..... .~~:'i.8~>~Dt •• s.'iJ ha Ahaelel••paa i ikela

1":~,1'lU ."•• 1110 0 Nul lob I maaamlDIblitUaIW ••PM ......_0 P,N.ld.DI, 0

:... ,.;.~.,:.

ka mea a Nui loka e kahikuhi ai,o ka moho ao iae pulta mai aaa. Ao!e wale DO keia i ikeia i waeaao Da Repabalika, aka, ua ike ia DO i waeaa 0 aaDemokalaka. Nolaila,o keia.lilo aaa ia Taft 0

Nu loka.he haike aaa mai keia, aole he manaola­Da &0 RU'IJ.1I!ela.

•••Lilo a Indian", Ia TAft J

MALAKI 27-1 keia la ua ikeia aole he maDao·laoa DO Ruaawela maioko 0 keia MokuaiDa. Ualilo a pau aB elele ia Taft. a 0 Ita mea apiki 0 naeli:le i hele mai 110 ke koho aaa i aa elele ao Kika·ko, he 650 no ke kaltaG ana ia Taft, he 270 waleao 110 Rueawela. Aole keia 0 Ita heluDa i maaaoia no Taft. Ua maDaolaDala no e lila aDa ka ha­paDui iaia, aka, aa lila i mea palaaobao i aa poe apau Ita ike amaka aaa ibo i ka nui hewahewa 0 aapoe e kaltoo aaa ia Tdt. Ma kahi a ka hapa a Ie·Ie oi iki altu no paba DO Taft. ua lilo a pau loa, akoe wahi Iibi ole iho DO Ruaawela kekahi wahimaDaolana.

He laDakila keia i moeuhaae mua oleia e DB

poe booikaika 0 Taft, ak•• aole DIe i lila i mea emoe ai .a alaltai. He laDakila keia .aaa e hooika·ika loa aku aaa i DB poe kokaa. a mamali aohoi 0

keia laaakila, e Iilo wale mai .aDa kekahi maa'Mo·kuaiaa aku ma keia maa koke iho. Ke ikeia akaDei ke ku DaDa 0 Da poe kokua 0 RUBawela. . ,

•••

LUo 0 HawaU la Tartj

WASINBTONA, Malaki 27--Ma aa leu ame natelekalapa i loaa.mai ike keeDa 0 Taft ma Ita Ha·le Kcokeo, mai Hawaii mai, aa hiki. e ikeia iho eloea aoa ia Taft Da paloka 6 0 Hawaii. Iaa hemaa kaDlllua kekahi, ua hoopauia i keia manawa..

He mall balawai ltekahi i malamaia iwaena °aa bub koikoi 0 Ito aapllDi no Da mea pili i.Blwali. 0 ka ailllu IDO Dui fhoomlopopo il oilIOU poDO oIhlllllllbiko Uoko 0 ka Ilal, N.,

.-

Page 22: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

.,_ ..U0 ka booholo aaa.o aa Demokalaka Ikl lila pDl aI,. a1lpllal. aa booU.aUma alDl al bo••Hoopau Kuke maluDa 0 ke kopal. UI lilo il I ma bookuODOOIlO, ke 1110 ael I mlU lIIel e aooDOO tl aiaa.e aal II e lakou. UI kot (nli lakou ina e boo-- •• lea blleiwawe. A UI. alalO-' • booaDa i Komi.komo waleia mai aDa lee kopa" iloko nei 0 ka aiDa, alDI DO U Doii aDa i kekabi lIIaa laoopii i hiki mai,e pilildl aDI keia oihaaa nui 0 Hilwaii. • ite loaa mai Ita holb a ia Komi.lua, 0 ka mao

·.MI Ita aoao hoi 0 ea kaDaka 0 Amelika Dei. IIIWI ia e hoololi il Ii u bu.ai i hiki ai e hoo­D h\ki e ikeia aka 0 ke alanul keia e hoem! mai koiab aaakemake 0 DI bUlka 0 Ha.wali.Ii i Dliou 0 ke aupuDi, oiai i keia manawa he mall Kalalliaeonameaapall.ua oi aka ka hoo­mDioaa Ita Ioaa aupuni mamuli 0 ke kuke mai••a ,-,IDaa I.a o Taft ia Hawaii mamua 0 kekabi mluo ke kopa.. 0 Ita hoopau ana ae i teia mau lou Mokaaial e ae i kokoke 101 m.i iaia; .olaila, aoleo b honihu.e aDa aku no ia i ke lupuDi. a mam.1i e 'laiki e pahaobao ia aku·keia halla aloha a keo ka imi boa ••• aka i mea e hoihol hou ia mai ai . Teritore ia Taft, a e hoouaa mai ana lakoa i eonoke'tabi mau dal. DO Da clala i lilo aku, e komo aka elele DO Taft ma Ita Ahaelele ma Kiltako. M•....,ke .apani Iloko 0 .a hoopaapaa he Dul wal_ ko'u ma.lo. 10be.haDI e ae il Hawaii e haaa lUime k.&00106 IDI .e i .a olha~a like ole. Mamll- ai.".Ii 0 keia pilikia aa lilo aa koi ana mai a HawaU i • • •i lIlel booloJie loa ia me ke akahele. K.4. BIL.4. ALU.4.LU A NA HOME RUU

lliloka 0 ka Hale Sctnate, a aa Repllpalib -0-

Kae-Aoao e boopipili mill nei Ole Da Demokalaka . Uu to lIlatoli aka i ka ike aDa ibo e ohi aka.0 ko ake e bookaa mai i Itela mau pilikia malUDI .aaa ka aa.·Luaa Aupuai ma ka pila Alaala i keiao k~ aapaai, ke ikeia aku aei ko lakou ake io aaa mau la akll. Mai obi io ao paha iDa he mau HomeDO , ko ko lakoll makemake, a ke hana pei III.~ R.la aa LaDa Aapu.i e ku maiaei ma b hoe-ul!

·latoa loao ibo i aa haaa e loaa io ai kela pilikil ia 0 ke Aupa.i, alta. he mau Repapa1ika, a 110 laila,.Hawaii, ame Ite lupuai holookoa no. aole oc e Lalla Aapani e ike aDa ia mea he Bila

U. olelo mai Itebbi lala 0 ka Mana-hooko' 4)aala. Hookahi ao ike boui-;' oia ntea he BilapeDel: liMa ko'u rna.ao poaoi iho, aole mea a aa 4Iualu., lilo atu Ita lahui mahope 0 ia aoao KI­b.aklo Hawaii e maba ai. Aia mawaeaa 0 lllaial, ka lIlea a makoue boomaopopo aka aeilak,u ame Ita pilikia, ke ku aei 0 Taft. lJa moa· aole e paai wale hou aku Inll ka lahui.~ lea kODa kaua, aa hiki i na kelki hele'tala Pelle. i ikeia ai ia mea 0 ka Bila Alualu? Ie:ite. laa D hiki iaia e vito i Da Bila e pili laa1 'ikeia .ahope iho 0 Ite kau Ahaolelo aDa Home.a bala hiPl, kila, ame Da pila e ae e hoopllikil R1Ila. I i ka lilo aaa mai i Da Repupalikl, aaboi­aa. i Ite aupaai me Ita wiwo ole, me Ita nana ole Iaoi boa ia iho aa hoolilo a kaulike me Daloaa. a 0

.;ta i DI paiDO e kau mai aaa JIlaluaa ODa, pebea'; kapaa DOD 0 bike hou ia aaa a ia mea be Bila .Ili~ ai e ..eaao ia altu e ka aaDa oia i keia pilikia Alliala. I keia lajOe like me Ita HAWAU HOLOHVA

cIaootokoke aka Dei ia Hawaii? i hoite aka ai, ua komo inai 0 Pilibale Ita PunkaAi. m.a ko Pereaide.a Taft manao ana mao RepapalibJ a boopau ae i keia pililda 0 ke Kala­

Ipaa a Ha.aii, a ala pa aohoi ltoDa puuwai me .. "'~uhale ame Kalaaa ~ .Hooolaia Dei. IDa ~baab o-Hawaii. Ua kamaaiaa Ita Pelesidella i poe..Home Rala ke paa oell aa keeDa 0 ke Aapllal.F~e k.laDa 0 Ha.aii ame Da mea i maltemakeiAe ial '1. ike io b p~e baall he Bila .Alllala Ita mea\0" poe buta.. 0 ke tllt-Iu aaa I 113 pa-pu· • obi ...ai ai i Ita paa aDa 0 Ita mahiDa. Aole, i ka• b Itoolilo aDa ia Hawaii i' mea hlki ole i all rdo a.. mai i DI RepapaUka, aole oe e ke kanata"emi ke komo aka, oia kebbi haaa I hooka;'u haal aapalli e ike aaa ia m.a 0 ka_Pila Alaala.ta laia eaobo a.a ma Ite talaaa Kakauolelo Ka~a. Nolana, hooltahi .0 haaa pODO 0 kela maa

r:-kaaa IIIIU haaa ho aa Maliwai ame na awa 0 alta. aee Del I .a Hawaii, 0 ke koho ao i oa. waU, 'al boomabia mlmali 0 Da mea i ike aia. Rep!lpalika, i ike hoa ole ia ia mea ri ka Bila Ala­•.ia e ia, I eia oia ke kai ..aa aei i ke Keeaa alia. Pilikia te Allpaai el Nele i ke dala ell

Kaaa e haawi ia aka a lawa pODO ka makamab'G Ua pall ten,'..kaa.a..., ao ka mea. eia Da keeaaHawaii .alilaa 0 kela maa mea. 0 ke kqk~a al1,.!d.JDalalo 0 ke alaltai aaa a aaRepapalika.aDa i .a hale ao' AI tOI. Jawa pODO ai 0 HI~ail Aka,.pUIiI Wile boa aku kakau i kela ma.a hoo·IDI a. poe aaal e k!le aku I aa eaeml, oia keqhl lIIab~".'11 a Home Rul., ka aoao .aDI I hoopuka• III .... koi Ikaia loa llnall e ka Perealcl.~, la.... 0 Q lila Ahallll, I pilikl. aku 1111 klkoll,o.. koI • bIkI ... lIal 11II1""1 ODi DO II al~.. 0 ka II". ki ola. 0 k, kilO kl ..ake,

Page 23: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Hawaii Holom.ua1:; j"j ~ •

E JIOEPU ~NA ANElO KEONl LANEME ROLBNA 'ANAtU ,.

;~ ..;.

U~ lobe ..~ QD.~~_:.~qwi!t.h,alele iho 0

Kamo ia Hawaii ,Dei me.Ira,olelo kauQhe,oLane am. Aki k~Damaa.!Lukanela, a nil. kaiamaa Ireottiioapana ''e-alaltaH konamaa koa ikeia ahaelel. e' liiki mei 'ili, '

Mahope ihc 0 Ira haliiel~ana'maio k'e Aliiia' Hawaii il.i 0 Ire bani iDaa loa a r'!lua 0 ka

.• • ':. • £; 1" ' 4::.., • . •. k.C)l~O pa aka me BolenaAnalu, ke keiki a }{a-

kin....... k. noi ibib .... ~i;i kona PQe ,hoae-hooibib • pub :It.. .ee,. nai.

Oa hOO mai aDei bun e ka lahui e hanwil,Daa ~e,iko ~iqa .b(~, ana i k~ Alii, rnakahi e ike. aka ai'bmoe pn'ana mai okekahio koaa maa LaIraD~Die ka moo! Ua pono

i\t~a~~~a:;N~~!~~(~~~:o ~;~~hfi~ak:k!'blli ~~"',1 ,pik~'~J!O~~,aJokeJkona kn­IJ.~ a.Ju~I,,'. a:hoOq;.~~~~, ka eDemi? '

u•.•".; mau.flll..i ...a ·lono -i·ka 'LuDa­hooponopoDCJ'o·keili:Q~iu.:·la~~ aku ka10he. kae.ta au .....kc)a fke'Keiki Alii. Uakapaa mai makoa lie )Qqi~k.i8, aole nae a rna·kon maa. hiD. i)j~ .~Q. me keiaka aW&awa,Aole aoeikakoll i ike, iho, 0 ka Dapepa aKa- 'Idaa .'mea,aalla • hoibo .mau n.i ba kanabHa:w.ii" a nakeia Dtlpep. Dohoi e haiJ~ mai DeiDa kii hoohaD.heDe' DO ke Alii! Owai Ke kU­mabia PIA b.n.Da~~ -I ke, k~u bolo~lobih.1a,UJiU& koino.•~a q'J1Wa A~i~ ~ue iaBoleQa An'lu _ Jrfaooa;",:a.ko ia mau. hanaa ,Kale Aki. 0 Kale- Aki.anei· kabhi e hanamai lUI. i Da flaaa 0 'uia '.no? ,Kem8uao DeimakoQ, aoleloao -KtJe'Aki eb':ri. j kekahihaa. 0baaDq, ap w'jlio ia akd la Dae 'nau,ne eh~habi.kaibJh~, .. .'

IDa ..haale aDa Da m.oaolana 0 ke Alii ike• .AJ.a.w. .JlPh~.kQ~.i _~ i. l5 0 Ape~lila nei,-aIaiIa,aolo e: bib 0 ,boahe.aa kehhi_:~koa;.ka;au.,j,keia Laboel. weleDo, nob i m.~ia keiaeploe pJimain,i me ka moo;o-Lane-'"nei kekah". Poi~.'Da·1 na baria alo­ha-a •• LqlllhoopqQ~Itl):oli.ia,lIu~p,i ke"1·

c.".li"•.··Df9lD'~.J.···KalaDl?· J lOti• •....'; .... , ''t ," .... , • ~ ., ,. " ..

.'

anei illia ka wae ia ana i mohq. mamuli 0 nakoltua'a Anli.t~? 0 ka uku anelia 0 kana hoo- .ikaiQ'~na iaLaDe? .' . .

:tJ~ mau 'j~ wa~e. no. i'hala ~\q la, 0 ka H ui '. t'.:

Tt'ft kekahi t,makemil;ka a h~omo mai ia ,.'Anaru,-llka, m.~~li ~ke k,u.ea ~~~w.ako~ Luna­hooponopqno~:~ipa~uiaaku4-a i keia hale _ana: aliu; ua hel.:·ilku e ht1i:"!lD~ Eane; a' rna ka,nana~k~ke~i~~ai nai\o~4ne i ka make­lDak~o ~e~ e~ii Ua ae anei ou'knu e ka I~huie hilioal.aku i .Ka:Lukanela 0 keia an01 He­ahid:~Tp~maik~ia,1oaa·mai alJ~i ke Alii rna- .muli·o 'kaia maD haDa' mOll pu' Ole kilo moo? Inaua makemalte ·ke' Alii'e moe pu' kona' Luka·nala'.me keia moo, okakou pU'ana. aneikekahia hoopoinai kona ina amoepa aku me ·kamoo?'

Ke ku nana nei makon rna ka maopopl) ole, ~

aka:" ke ali 0ka 'manawa e'kuailo Dlai:,- •. .-, • ~ •. j . .• • ,'-••

. .. ... ..Nuf.NA·MAKA~1 I· nOLO IIORO ELELE., . .~.: . .--'~ ~_. .' - , ..

.::1 u,:Pl~b,-hiki ihalaaka,~a Dui k~ huhuo Ita ~Qpepa. ,KakiDa i ke komo 0 na makaii1oko, 0 Da hana kalaiaia&, a ua kue nui ia 0

Brqwn ma~lIli 0 Ire komo nui ana aku 0 ,kanama11makAi iloko 0 Da hana oia eno. I keia lahoi,ua lele ae 0 Kakina milo ka'aoao eaponoana i keia hait.., oiili nana keia mau a'o ill. Haa­lilio e komo nai akn kana mali makai iloko 0 nil.han.kalaiaiDa; i mea e hauleaio Likana.

Ma i:eiia mau haDa a Haalilio, Ull maopopoloa ke kuma 0 ka wae ole iaana'o na kBnakaa Likana- e hoouDaaku.ai e noi i hana iaia. make kalaD~ makai.· I keia Ill. ke kue nei CJ Haa­lilioia LikaDa:meka ikailm,.a 0 lea hanamua 0ka hQOki~in. ako i kona poe makai e hele ilokoo Il&.banakalaiaina 'mana mahele koho likeole, i ituroqe .loaa ole .i, ia Lika'ria ka mohoElele•. ,.' '. .

,J(a kei• ..e:ike~ mai ai GO ke kupanaha 0

na·~,n. a,LkiDa, nO ka mea, eia oil' ke hoo.kODOkoDO D~i" J1aalili9 e ao aku i kona poemi.~i e llC~~~: ilok!> 0 na h'r-na kl1laiaina, a i karna,'"''!W,,. hOi 9. prawn, na ku~ oia.i k,aia .mconhaQ~ 'W'~ Ita an 0 ka lQannwa e hOlke mal inapaijae UlQ i~ ~~a 0 lIaalilio i mea e hilinai'ia,e na·Demokalab. Ua ahuwale knna lUaU

baD"; boo,"IP..IIil,i,,~e.,,l,'~ Kak,in., a,' UB, lilo no hoi~1.~T.iIii!~~k~,~ ,~, ,~ tb.~litkel~ ,e~~~ .~,ttl!

Page 24: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Ka Olelo Makuahine aka Lahui Hawaii•• !II

I ikeia no oa Aupuni 0 ke ao nei a i hoo­maopopoia no lakou rna ka lakou nlelo. I kamanawa e nalowale ai ka lakou 01e10 lahui, 0

b nalowale ana no ia 0 ia lahuikanaka. Hemaa olelo oiaio keia, aole e hiki e hoonalonalowale ia ibo.

E nana aku kakou i oa Nekelo a Ameri.a Ua nalowale ka lakou olelo lahui, a ma­mali oia nalowalo ana, aole lakou i ikeia Bkuma ke ano be lahui kaokoa. HE! poe Amelikalakou, aka, ua lobe anei kakou e kapaia ana la·!tau maia inoa! Aole, he Nekelo no lakou,ow naa, aole a lakou olelo i okoa ae ml.li ka naAmelite. keokeo ae. I keia la, ua ikeia ka la.bui Hawaii, aka, ke nama mai na keiki Ha.waii, aole lakou e kapaia aku ana he poe Ame.lib, a i ole ia, he poe Pelekaoe paha, aole loa.He poe N ekelo. Pela ko kakou mau keikiHawaii e bolo nei i Amelika ame N u Kilani, iko lakol1 'fa e olelo haole ai, 0 kapaia mai analakol1 be poe Nekolo, mamuli a ka maa loa ia aka olelo ia a na Nokolo e kamailio ai. A pe­haa e pau ai ko kakou kapaia ana ho poe Neke.lo? I ko kakou hoomau aoa i ke kamailio i kaolelo makuahine 0 Hawaii nei, i ka oJelo i b­okoa ae mai ka oa Nokolo.

Ke minamina nei ko oukou moa kakau ib ike ana aku e olelo pahemahema ia mai anab'a olelo makuahine. Ma ka nana aka, heDlau mak;ahiki pokola wale no i koe, a pau kokakou kapaia ana mai he poe Hawaii ma.muli 0

b nalowale ana aku 0 ka 01£110 Hawaii, a 0 kalike loa no ia me na Nekelo rna ke karnailio anai Ita olelo a b lahai okoa. Ina e lila ka hoo­manao ana i ko kakou lahui i mea nui ia kakouHawaii, ano ka manawa e ala like mai ai kakoaa kukulu i mau kula Hawaii no kakou. E ku­kulu i maa kula Hawaii i wahi 0 hoopulapulaboa ia ai b olelo aloha 0 Hawaii. E kukului inaa kula i mau ai ke "0" ana 0 ka leo a kaLahui Haw.ii. Aka, i hoohemahema kakol1 •

make io ka 01010 Hawaii, 0 ka nalowale aku noia 0 ka lahui Hawaii, a he poe N ekelo ka oleloana.

He mea uuku anei kala? Ke manao neiaU,·ao1e; aka, he mea na kela arne keia kanakaHawaii e hoomanao ai, a he mea pono hoi enoonoo koke ia. Ke manaoio nei au, aole loae nalohia ka 01010 Hawaii, aka, aia aku no hela e hoea mai anae ike aku lAi Kakou i ka pi.mahuahua ana ae a keia lahui. A me ia ma.'naolana, ke koi aku nei au, e kaulona aku koKakou mau noonoo ana i ka mea e mau io aikeia lahui. Heaha ka wai wai 0 ka pii mahua­hua ana ae 0 keia Iahui, ina e okoa ana ka 0lel01Heaha ka waiwai 0 ko Kakou hoornanao ana iaHawaii, ina he okoa ka olelo a oa hanauoa 0keia mua aku? I keia la he poe kupa Amelikakakou, aka,mai poina oukou ia manawa hoo­kahi no, he poe Hawaii Arnelika kakou, aolehe poe Nekelo Amelika, aole he poe PilipinoAmelika, aka, he poe Hawaii. A pehea iho Iae mau ai keia ikeia aua mai a Kakou he poeHawaii,.ina e oalowale aku ana ka Kakou olelomakuahine?

Ikeia la, ua pa.hemaherna rnaoli no kaolelo Hawaii iwaena 0 oa keiki Hawaii, a e hoo­maaia aka ana keia heniahema a hiki i ka wa enalowale loa aku ai, ke loaa ole ia kakou hehoomaopopo ana i mea e pau ai keia hemahe­mao 0 kekahi poe keiki Hawaii hele kula, uanai maoli ka makaukau ike olelo haole, aka, ika wa a na makua e ninau aku ai i ka wehewe­he ana a na haawina rna ka olelo Hawaii, uahoka ibo la a hiki ole ke hoakaka aku, a Ull uwemaoli-i ka wa a ka makua e olelo aku ai: "Ku­panahal He Hawaii oe, eia nae, aole e hiki iaoe ke ike i ka manao 0 kau haawina rna kauolelo." Iwaena 0 no. lteiki a ko oukou mea ka­kau, aa lohe aku oia i ka olelo Hawaii e kama­ilia ia mai ana me he poe malihini loa ala. Aua u1Q ae ke kaniuhu i keia mea e oni mai nei

Page 25: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

II :mt*ltU Hf,l,,,rlit~

Itt ., bliMlit'l "'i h'''''•• ai,ljlillt·ltitll1HI. ;, I ;4~h.l~ I "If,Ii*1t1 'ri-"it__ nit til ,i. I"mlUI, ~.lt. ai. lit. Ira".,.• hl.llp mitllu1J' hll II Ii U i Ita tlliilll U8wltll t lift blUlliftU .ltk.lH,lea manawtj. 8 1110 Iq lit IrQt. plllklA I bllia lilki \.., I."II/llill. EI A'O luku, .ole ke boopauia, Alaila IJ. boi, make loa 10 no LJa pinepine ko oukou lohe ana ame koa koe kalina ole. . oukou ike ana i na manao i kakau ia e a'u mao

E nana ~ku i na keiki Kepani. Na keiki lUll" 0 na ninau ano nui 0 ka manawa. Ua pi~

Pake no hoi. I ka manawa e pau ai ke kula lIl'pine no hoi ko oukou ike ana i na paia e paiphaole, e ikeia aku ana lakou e hele ana i na ku- ia nila no ka pono 0 ke kanaka Hawaii. Hela e a'o ia mai ai ka lakou olelo lahui. Ke ha. uln'inolanR mau ko'u e hiki mai ana no ka maana mai nei keia man lahui 0 ko na aina e, no IHlII"a e pii mahuahua ae ai keia lahui. A he;ka makee no i ka olelo makuahine a ia poe. Ia ah:l ka waiwai 0 ko kakou ike ana aku i kapiikakou Hawaii nae, ke hooliio nei kakou i ka ka- lllilllUahua ana ae a na kanaka Hawaii e olalQkou olelo i mea hoonalowale ia. Eia ia kakou lUai ana i ka olelo ,)koa? Ina aia io iloko 0 kaka mana e hoolilo i kekahi mau kula i wahi e pUll\\'si a na kanaka Hawaii ke aloha i ka lahuia'o ia ai ka kakou olelo. Aole wahi a ke kana. Hawaii, alailo, ano ke konoia aku nei oukou ewai i papa mai ai aole e a'o ia na keiki Hawaii; ku mai a e hoomaka kakou e paio no ka hoo­ka olelo Hawaii. Aole wahi a ke kanawai i mania ana aku 0 keia lahui e ikeia ma ka JakoUpapa mai ai aole e hiki e hookaawaleia kekahi olelo mllkuahine. E pepehi kakou i na manaomau hora kula 0 ka 1. iloko 0 kekahi mau kula ana doko 0 kakou e kinai ana i keia olelo lahul.aupuni i manawa 8 a'o ia ai ka olelo Hawaii. A no ka mea, 0 ka make ana a ka olelo lahui, 0 kano baha kakou i ku nana ai a ae wale aku e nnJuwale ana aku no ia 0 ia lahui. E Hawaiinalowale loa ,lEa kakou 01810 makuahinet Jahui, e hoomanao i ka olelo a ko kakou l1Jau

Ano ka maaawa e hana ia ai keia mau ha. lllakuahine. E Hawaii lahui, e hoolilo i hanlna. Ano ka manawa e oni like ai kakou, oiai na kakou pakahi, ka imi ana aku i na hana 8

e koe mai ana fla kanaka makua i lawa i ka ike hoomauia aku ai ka kakou olelo lahui.i ka kakou olelo, a i kupono e a'o mai i na ha· ' ••

He Hoalohaloha no tohu :Haleakala Barenabanauna hou 0 iiawaH nei. He oiaio DO paha 0 -a-ka oielo waiwai 0 keia au, a ka olelo haole no, ;Ita ka hora 11 a.m. 0 ka PoaUma, Maraki 29,aka, ke manao nei ko oukou mea kakau, i ma· 1912, i haalele mai ai i keia ola ana ko makou hoa.nao ia no pela i ka 10&& 011'1 he mau kula Hawaii. aloha i mioamioa oui ia oia 0 John Haleakala Ba·

No keaha i hiki ole ai e heoliloia kekahi reoaba, rna kona borne ooho rna Punaluu, Koolau'mau kanaka Hawaii i maa kumn e a'o ana il()ko loa, Oabu, Kulaoakauhale arne Kalana 0 Hooo·

k k I ' lulu, Teritore 0 Hawaii. H'~ hoahanau oiaio oia ao e u a a 0 kumn i ka olelo Hawaii; i na poe he makua iloko 0 ka Ekalesia a lesH Katisto DO

e "0 mai nei i poe kumukula no keia mna aku? na Poe Hoaoo 0 oa La Hope Nei, 00 ka Apaoa 0

Aol8 no e loihi loa a e ike aku Dokakou i ka Punaluu. .hua e loaa mai ana, a me na pomaikai e ikeia He kaoaka uaaullo a ml.lkllukau ma ke a'oaku ana mamuU 0 keia han.. Ei. he kula "0 aoa i 00 hoahanau 0 kona apaDa I ka momODa 0

kuma ke ka nei' maloko 0 ke. kalanakaubale, ka 0le10 a ke Akua 00 ka pODO 0 ko lakou man• uhane, a lakou e 'polno ole al lala 00 ka manawa

ala maloko oia kula be poe keiki Hawaii, a inR mau loa. Wahl a Halelu 116: IS: He mea manaoe baawi ia mai ana he manawa no ke a'o ana nullmaa 0 lehova, ka make ana 0 Kana poe hal.akula lakou i ka lakou olelo muuahine, e lilo pule. Wahi a Paulo ma Pilipl 1:21: No ka mel,aku ana lako'1 i poe knma e a'o ana aole waJe a lola au, DO Kariato no la, a I make hal, ko'uno i.ka oleic, haole, aka, e lilo pu akuana lakoll pomaikai la.I poe kumu e a'o ana i ka olelo lahul a Hawaii 0 Joho H. Bareoaba, he loio oia a he loea ml

. A' k ke kanawai, a oia kekahi i huipu Hoko a ka papaDel, I a manawa a keia mau kumu e puka a oa 10io Hawaii a puol keia Teritore.aku ai, a lUo i man kamakuJa, ua hiki ia lakon Nolaila, ke komo pu aku Dei makou Da hoa.

Page 26: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

NA MBA. • HOOIAIO ANA 1 Kit KAIAKAHINA'LII

Ke kaaalua aei kekahi poe i tahi i loaa ai kawai I ubi paa ia ai ka aina e ke Kaiakahlaa'lii. Inano aae e nooaoo maikai ia e ka poe aaauao a aka­hele 0 ka nOOIOO, eJike me na hoakata 0 ka Ole­loa'o :I ame 3, alalla, aohe mea e kaaalna ai, aoka mea, I Jr.laohl ua huikau ka aiaa me ka wai ahiki i Ita la i bookaawaleia ai e ke Akua, alaila,lawela i1una kekabi wai. He mahu la. A 0 ke­ka.i hoi he "aiboaa wai aul, aia paha ia iloto \,ka boaaa, a mai kl hODua I pub ae al he wal akahe aku la I ka mOlla, a kakou Dohoi e ike IlellIteia maaawa. -

I Jr.a wa a ke AItua i maDao al e uhl I ka hoauai ka wai, he mea maopopo ua poholo kekahl wahlo ka aina 0 ka poepoe honua, aolaila, ua puka aeka wai mai Ita hoaua ae, a ua iho iho ko luna wal,a hui ae la Ita mahu a lila i wait a hui ka wai liteka wal i Itabi hookahl. Ua haule mai ka wai mailuaa mal m. h.-wai lele ala. 0 ka moana, he ko·

OLELO A'O BELU 14.

KB ANIANI KILOHI 0 ItA UHANU

.~..•'Ull.' litl'lll i H.allt. it fl,. MU.A' ~MI hi". W.II 11.1 iii ",iii IIi"'" iii. i hi".-..HI" _ili.nul .di.ltllihli...... lilllil'i iiill,'1 h ."11' "liii IIBI"11 ".11,. lO~ri.'0" H. ..11, .ti.... III "'" "'.'1 ll~ I"... II.....U· WI.I. " .. Ilull .11 mi' "..,••bUd I ......1.1.1 ka llillt.tkl•••le, ••••i 1li00, 01. II, A Ilc••a a NOI Inana "kll III ka llalip.... I .,Ie I ke . kupunlkane. E hoo.llbUa Ita ua .1100 maikai, aka, ua kan oia i ke Itauoha Ii1_ 0 lebo"a, Nana 'Uct i haawi 'mal, a !.ianl no I ke Altua iaia, E hoopuka iwaho Da mea apau 0II., .kll. . loko'o Ita halelaaa; a ua hooko oia ia I)leloao, a

o .akou ibo 110 na Komite, olelo ibo la Ite Altua iaia e hooulu a hoomahu,hua

S ..,. N i ko ka honua.AM..... IHD'ALI,P. K. PAAOAO, A puka 0 Noa mawaho kukulu oia i kuahu, aJ. P. KULUWAIMAIU, mohai i ca boloholona ame Da manu maemae apau:Pa":'ER M. KAMAl. Ua oluolu Ite Akua i keia mohai a Noa, a ua hal

Hauula, Koolauloa, Mar. 30, 1912• Oia i kona maDao paa, aole e hoiDO hou i ka ho.I. I nua. Ua hoomaikai iho la Oia ia Noa ame kaDa

Moolelo 0 ka. Eka.lesia. 0 Iehova mlu Iteild, a baawi iaia i ka mana maluna a Da ho·Iloko 0 ke Kino-II KOR. 3::t-3. lohololla. Ua papa pu iho la nae ke Akua aole e

inll i ~e koko 0 Da holoholona, 0 maa i ka iou i keItoko 0 na poe make i ke kaua.

Mai a Adamu a is Noa, ua ikeia Da kahunaauiame Da mobai, aole nae i ikeia ka moij a I ka wala Noa, 0 al makaa 0 ka ohaaa oia ke alii; a kau

K. K.u A KAHUfA'I.U MB lolA HOOIAIO AKA HB Hoo· ia Jr.e kallawai, 0 "a mea e hookahe aaa I ke kokoPA'I NA U AxuA. 0 ke kaaaka, II hookaheia no kana koko; aole nae

i oleloia aa Ite Akua e hoopai, me h., II I ka ma'Ieua 0 Ita ohaaa b malama i ka hoalauna ame kaohlaa. Ua bana ke Akua i Kana kuikahi me Noa1m. taDa mail keikl ame ko lakou hanauaa ameDllbea ola apau, a kau ae la Oia i ke anueaue Ilea le.a I aelike al Noa ame ke Akua. Oia ka hoeailonaboopaa 0 ke kuikahi, me ka hoohiki aaa ihoo 1I:e Alr.ua, aole e uhi hou ke Kaiakahina'lii malu­nl 0 ka hOllua.

Kakahiki 0 Jr.e Ao Dei 1656Mamali 0 Ita Hebera

A p.alia ka pub 0 ka Halelana, alal1a aablhaIbo .. ka waihoaa "al 0 luaa a puka mal ka wli ab bobonu, a mabulhlla ae la Jr.a .al Iloko 0 DI lah. k••aba ame aa po he kaaaha; pll mabuahlla aeII ka wai I kela la i keia la, a ua hlki aku kanatlekle i Ita IS Itubitl maluaa ae () aa mauaa Ide­kle loa (ua lilte ia me 25 ltapuai), fI(J ae la ka iaa­ina 0 ka Mea Kiekie Lua, oial ua pau ka haau 0

aa Ibea ola apau, a koe a Noa ame ka mea ana ikoho ai oia hoi kona obaaa. tTa aaeane ekolu aeba paba halleri milioaa kanalta i make i ke Kai­a-Kabi..'lii.

Pe" i paa ai ka wai iloko a na kublta he 15 apiba aala he ISO, alaila pau ka mabuabua ana 0

Ita makaai, a ku Ita halelana maluna 0 Ice Ituahiwio Arara i Aremaala. A iloko oia wa i ikeia Ii na.ea • IUDa 0 na kuahlwi. 0 ka wa ia a Noa i hoo­kua ai i Ita maDU korata, be maDU ai ItuPl9aukela, manu ono I Ita mea pilau, a aole oia i hoi mai,ua nobo aku la oia e ai i Ita poe make ike Kaia o

ltabllla'Ui, i iii ma na .ahi kiekie i emi ka wai.Ia ike ana 0 Noa aole i hoi mai ka maau koraka,not..illl bookuu ola j ka mlau Duau. A ao ke ke­lekele 0 aa kaabiwi ame ka wai 0 na wahi e ae, uaboi mai la ola i Ita balelaaa. A bala hou na laebiu bookuu bou ia, a i Ite .abiahi hoi mai la oia,e paa a.a Ita lau oliva i ka waha, a mabope iho

Page 27: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

28 Hawaii Bolomua

o ka Aoao Repupl1lika 0 HawaII, Dol.iI~, m. kelake kaheaia aku nei na Repupalika apau 0 Da Ma·hele koho like ole a purii keia Teritere e hlili akoa­koama ka Poalima, Malaki 29,1912, mawaeoa 0na hora7: 30 p. m. ame 8 p. m., no ka waiho iaoaana Iilaii Dl elele no ka Ahaelele Teritore., Ke kauoha houia aku Dei nohoi e malamaiake koho elele aDa' maloko 0 na mahele koho like

, ole ma'ka Poaono, Aperila 6, 1912, mawaena 0 nahora I p. m. ,ame 6 p. m., no ke koho aDa i na elelei waihoiamai oa inoa i ka halawai mamna aku.

o oa elele e kOhoia mai ana ua kaheaia eakoakoa iloko 0 ka Ahaelele Teritore maloko 0Honolulu,-maka Poakahi, Aperila IS, 1912,ma kahora 10 a. m., no ke koho ana i eooo elele ameeono hope DO ka hele ana i ka Ahaelele Rep'upa­lika Lah\!li e malamaia aku ana maloko 0 Klkakoi ka la 18 '0 liIDe; 1912., 0 ka heluoa 0 Ila e1ele mai oa Mahele koholike ole mai DO keia Ahaelele Teritore, penei DO ia:NA APANA KOHO LUNAMAKAAINANA

11 ,1 .1113211

11123114324135211

344544a4,Ii113

1 121i 41 1,I 41 11 42 (Hoopauia'1 12 ,I1 11 3

111211111S

wa wale DO la i lilo I lua hoboDU DO ka hODua, Ullikeia aia he mau mauna ma, aa welau, 0 ka honua,o ka mahu 0 ka lewa keknhi mea nui loa, aia rnake ~la~la Akau, uamanaoia e ka poe akeakamaihe 15 nINe ka ikaikapii" keDa mahu, nolaHa, uahoopau ia ke-pobihibi DO ka Ilui oia mea lie wai.

Ke olelo Dei nae ka poe Vouku 0 ka noonoo,a'Jle i lawa ka wai i mea uhi i n~ Alepe, naAnedeame na Himalaia. Ke hoomaopopo nei nae ke­kahi hapa 0 Da poe Daauao, oia mau mauna i ki­Dohi ua uhiia DO lakou i1oko' 0 ka moana a heheei1oko Dna, pela i o~eloia ai be olohelohe ka honua.Nolaila, ua lawa DO ka wai DO ke Kaiakahina'lii.

Eia kekahi mea e maopopo ai: 0 ka honua ika Dana 'sku ua hookabuliia, ua huikau na papa 0

ka bonua Dei maluDa iho 0 kekahi elike me na ale'o ka moaDa i bookahuTIhuliia I ka wa ino. Ua loaaDa pupu, Da ako'ako'a, Da lebo, Da kua opihi, i1u·na 0 D~ kuahiwi kiekie ame aa kipuka one, a pela ~ ~ ~ ~ ; ~me Mau'nakea.O ka uiDan, mai hea mai ia mau ~ r<l ~ m r:l ' f"l, , , (Kalana 0 (KalBna 0 (Kulanakauhale arne \,KaIBDamea? I kiola waie ia DO aDei ilaila e ka poe pH Hawaii) Maul) Kalanao Honolulu) 0 Kanai)ku~hiwi? Aole, aole loa; a DO ka mea, 0 oa mea' Na Mahela:apau 0 kah#lkai aia i kuahiwi. I 1

. HoMiaka 2-Ua loaa n~ Elepaal ~ Asia ame 2 1,3 1Merika ua kaDlIia ma BeritaDia Nui, Da nahesa 0 4 4.A.iifupita ua klUluia ma Aremaaia; he mau ivYi 0 '5 ,5Da i'a kahiko ame'oakohola ka i loaa ma Arneri-: 6 1ka, a pelame Da mea 'ulul p'a'i pu is me na poha~' ~ ~ku; a,me Da mea like ole he nui i loaa ma ne. aina 9 1o Ai"upita. , " 10 1

llike me ka hoailona ana 0 Da alii i na mea I I 2kaulana 0 ko lakou aupuni i lobeia ko lakou lIlo. ,17 1olelo, pela DO ke Akua i hoaiiona ai i ka honua, i 1314nalowale ole ai aa meheu 0 KODa haDa ana. Ua ,IS

10aa he moolelo KaiakahiDa'lii' fwaeDa 0 aa lahui.' 16kanaka apau, ma Aaia, Aferika, Europa, Amerika 17ame Hawaii Dei. Ua kuikahi 'Dokekahi foau kllllO ~:'me Ita moolelo pololei, alta, oia mau kaao ua halo 20like ia iwaeDa 0 Ila lahuikaaaka apau i 1088 ka Da. 21auao. 22 ~

•••He Kahea i Ita Ahaelele

Iika TerRoreE AKOAKOA I APELlLA ISo 1912

20 15 85 41 86 11R.epUpa... ,'Kalana 0 Hawaii, lit. Apa~aLUDamakaaiaana JO

. .. 2nd. II II ISKalaDa 0 Maui, 3rd. II II 35KulaDakauhale ameKalaaaoHoDolulu,4th." II 41

.. sth." II 6I NA RBPUPALlKA KOllo 0 U TBRlTOU ' Ka' h" II 3Kalana 0 ual, 6t • 13o HAWAII;-

I'kulike ai me ka olalohooholo i hooholoia e Heluaanui 0 Da Elele 1'6;;ke KOIDike KuwaeDa 0 aa Repupalika 0 ke Teri.ritore IDa Ita halawai i malamaia ma Ita la 5 oPe. . ,Alfred D. Cooper,pelulli, 1912, a.u. ltuUke ka maDao 0 ua oleloboo. LanahoolD.lu Komike KawaeDaholo 'la i oleloia me Da hOOPODOPonO ame Da bo•• , ' , , Aoao RepupaUka, Teritore 0 H.waii.kaka 0 ••, Kalrea Aliaelel'e aaa 0 ka Ahllelele '1I600lulu, T. H., 'Labul a Da Repup.lika a ua kulike hoi me aa Rula Malald 5, 19'2•

Page 28: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

PAPA MANA WA' NO APERILA

HE HOIKE HEBEDOMA NO KA LA (SUN). AME NA MEA ANO NUl

HJtLV·'" PultA NAPOOL:' H.M. H.M.

Apenll6-Biki mai 0 Charlton; ke Kaniltela Berilania mua loa i Hawaii nei, 1825. 5 38 6 18II 16-Baalele 0 Farani ia Mekiko, 1867. 5 37 6 21II 17-Hild mai ka moltu Farani me ka haa Pelekane rna kona kia, 1836. Haalel. 0 Ba-

kelo, ke Kahunapule Katolih ir. Honolulu, rna kekahi huakai pokole, 1837. 5 36 6 21II lS-Pauahi Dui ma Honolulu, he $1,500,000 ke pc;ho, 1886. 5 35 621II 19--Nahaha Ita mokukuna "Paalua" i Kauai, 1845. Ku mai ka mokuahi Pake rollA·

"Wongawonga" mai Kikane mai, 1870. 534 6 ~II 20-Ku lie 40 moku okohola ma ke aWIl 0 Honolulu, 1822. Make 0 J. Piikoi, 1859.

Banau 0 Cbas. Kahiliaulani Nolley ilia Kawaihae, Hawaii, 1856. 5 34 622" 21-Lapule Elua. Hoolaaia Ita Y. M. C. A. mua. 1883. Hanau 0 Gulstan K. Poepoe

ma Halawa, Kohala, Hawaii, 18i2. 5 38 6 22

(Averike manawa oka La, he 12 hora me 50 minute.)

---...._""-~"'..,."'.."..._---NA HOAlLoNA MAKAHIEI

Hoailoaa L. Dominika (Lapule)Epake 0 kei. HakahikiHela 0 Ita lIakalaikiHela Maltahiki 0 ke Ao Dei

NA :KAU 0 itA MAUHIKI

G. F. Hooilo-Dek, 22,1911, a hoea i Maraki 20, 1912•II Kupulau-Mar, 21 a hoea i lune 21.13 Papaa-La-Iune 22 a hoea Sept 22.

5916 Haule-Lau-8ept.::3 a boea i Oek 21.

WC. PEAOOCK&CO18 nei wale no e 1088

ai na kuhinia i hoo­momoaia okelssme'keia ano.-w. c. PEACOCK:&;·CO.

LIMITFD

He1u 88 Alanui Kalepa kokoke ike AJanui Papu,

Xli boobals i ke kipa lie m~lail~

Page 29: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

HALE KUKAA 0

Rosa &Co.Alanwi Alakea me Moiwahint

E kipa a e wae DO oukou iho, rna ka hale

kukaa 0 Roaa & Co. ma ke kihi makai 0 ke alanui

MoiwahiDe, a ma Waikiki 0 ke alanui Alakea, aia

malana Da lako 0 kela ame keia e he1e a e wae

DOU iho.

Maanei e loaa ai ka Wai Okolehao i ha'1l4iia

ma Kona, HaAJJaii, he 50 keneta 0 ka 0m0l8

HALEKUAI KUKAA·-0-

T. Sumida

KA BUI 0

Kakela me Kuke(KAUPALENAlA)

--0-

CASTLE « COOKE, Ltd.

-AGENA-

No Da Hui Hahiko

A he Poe KaIepa KomiBioa

No Da Waiwai Like Ole

. ".~ :.:.~

Honolulu T. B .

leA BAN~O HOAHU DALA KUPONO

TbeYokohamaSpecie BankLIMITED.

It Itu Dei ala Ite kiM 0 ke AIanuiBeteJa ame Kalepa ma Ho­

nolulu T. H.

MaaDeie 1088 ai Da f8D1& e na ano a~u e

c.~o'u IU lea ruu i k& wa a ka naulu." E kip-.

nQi ae, he oluol~ na ku~ ol~lQ all_.

Va .akaubu. IpO aku i Da boahu clala.ai ka Hookahi Oall a pit aku me ka ukupall.e mahaab"l. . VI ae la lIa poe 0 ..alahul Uk. 011 • Iki IDI QO ka holoa,," ,bea"bl III IIIlkol'

l1li".. ~ ':>':1'.0~. . -.,

, ..... Itt ... I l.....rv Itr.M....

::-- .~...f .' -

mI Dalull 'loW .1 KI\lUk.

loarOLVLV. I. It

__'._ a._

,.., ..-"Jl> .........,;.:.i. ..__ .: •

• ••PARU LBTA 168

-

Page 30: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

Ka Hotele HiranoAlA MA KE ALANUI BIHO­~A ma Waikiki 0 ke Kahiliau·laDi HaiL He wahi oluolu, DaDia maikai DO ~ll paiDa luau, nahalawai, Da ahamele ame ka hoo­luaDa ana. Ua lawa i Da mea apau me ka oluolu ame ke emiloa 0 ka auhau. E loaa no mala­ila ns sups 0 Kalahiki, na bolaraiki 0 Japana ame l1a mea ai heDui. Aia DO malaila 0 HiraDO,• e Dinal1 iaia. He keonimanaoluolu loa ma ka lauDa aDa.

THE PACIFIC GUANO &FERTII~IZER CO.

Eia Ia Makou

NaLepa Manu

Hooulu Mauu

o na Fa Halo

PAHU LETA, HELu 484.

HONOLULU, T. H.

'.; :-ai nei ODO Ia

=

== 0 na kanoha elen ko

: bookola, pehoa I!

I keh.. •

I .......".."........"...,."'" ..I'"''''" 'PiF W ~

.,

Page 31: Buke I I;onolulo, fiawait, Lt. S. Helu 6libweb.hawaii.edu/digicoll/hawholo/hawaiiholomua.pdfhe kokals ooi ala DO ke kala' kumalelohia 0 ka moana. A is wa pu nohoi i pH ae ai k6 kino

.".. ,s.

~.~ " ......ifL!.

B.BICKPBLD&Co~ ..NA AOENA.c.

KAUKA S. E. LUCAS

He Loea ma ka DoH ana i na pilikia 0 ka

maIm llme ka makaukau e hoolako mai i

us aniani'i kupono i ke ana 0 ka pilikia

me ka auhau haahaa.

. .HELU 1107 ALANUI ALAKEA.

QQ.... .•... b ••

E U G ENE K. A I U

HE LOIO PIHA MA KB KANAWA.IMUA 0 NA AHA AI'AU

Agena Haawi PaJapala' MareHelu 80li,' Halmia 0 MogsoaA~ANUI ,'KAAHUMANU

\ ~. 1.!I,,!Pi ',. ~ ~. ,~

~KA NUl 0 C. BREWER

(KAUPALENAIA)

Agena 0 lea Laina Moktw.ki Oceanw Steamship

Co. e Lawelawe wi i ka "S. S. SIERRA", .

-HE AGENA INSUA AHI-

R~yal Insurance Co.,London Assurance Corporation,

Commercial Union Anurance Co.,

Caledonian Insurance Co.

KEBNA-Alanui Papu, Honolulu.

j

I

Ina he Puhi Kika Oe, alaila, eia ihoka Ui la arne ka Nani

.... 0 KB •...

-O:R,E 1VJ:0­Ka Heke 0 na Kika Maikai no

5 KENETA WALE NO." .

.'.~

• .,..,;. rI'