SAVE ACTS MINE

BUKU YA BOLIMBOLI KWOKOSO NA MULONGO YA BOTIMOLI MPE ETAMBOLI YA NKITA

NA LINGALA

FRANCAISE

BOLIMBOLI :

Botimoli ya mabanga matalo na liziba ya mayi minene, na Africa yakati , ezalaki na katiya masolo minene oyo esili koleka ndelo ya mboka

na kotinda été bamboka nyoso ya maziba minene , mpe ya mokili mobimba esangani mpo na pesa eyano , na kolakisa bazangi kimia oyo

ebimi na bokasi bwa batomboki basimba manduki oyo basili kosala mbula tuku mibale na mboka, na kotika kotia mobulu mobulu ; mpe

boweyi na kati na bana n’some yamboka ya maziba minene , mpe na loboko ya mokambi ya mboka RDC1.

Nayango,bayebi(experts), ya bamboka nyoso,(nations Unies), namboka RDC ; mpe mangomba yamokili mobimba na mokengi ya bomoto

bwa moto, mpe mangomba nyoso ya bato(societé civile na RDC, 2balakisaki komona été ndenge nini botimoli bwa nkita oyo bozangi

ekambeli , mpe bovandi bwa batomboki basimba manduki na zamba ezali na bondeko bonene na loboko bwa mokambi ya mboka RDC.

Yango epesaka na na batomboki wana makoki ya kosala mombongo ya mabanga matalo, mazanga ekambeli. Mpo na kosukisa makambo

wana , l’OCDE Asili kotia buku ya botambwisi na mayele , mabanga matalo, ekouta na ndelo ya bitumba.

Na kati na buku wana , ya OCDE, mokanda yango elingi kosunga nzela ya botambwisi mabanga matalo ya boyengebene, na bopikiliki ya

mangomba oyo esalaka mosala ya ntimola mabanga matalo, na yango, ekosunga , mboka ya kozua tina na bozui ya mabanga matalo, ya

nkita yamboka , mpe na kotia mobango na kotimola nkita mpe kosala mobongo ya mabanga ya talo ezala te ebandeli ya mobulu , mpe

eloko oyo ezoboma bomoto ya mboka , mpe bozangi kimia na mboka.

Na kolekela na ministeli ya nkita ya mboka RDC, bokonzi ya mboka etiaki mobekonaye été, mpo na kozua buku wana ya OCDE , mpe lisungi

ya 1952, ya lisanga ya botii kimia na mokili, (conseil de securité), na misala yankita to mabanga matalo na mboka mobimba ya RDC., mpo

na kopesa etumbu na ba oyo bazali kotia mobulu na misalaya mabanga na mobeko wana , bokonzi yamboka , ekotisaki na mibeko naye,

buku ya butambwisi ya misala yankita (guide de l’OCDE). Buku oyo , ezali eloko muke, mpe ya boyebi , mpeza ya botambwisi ya misala ya

1 Premier paragraphe, avant-propos de la deuxième édition du guide de l’OCDE.

2Note circulaire N®002/CAB.MIN/MINES/01/2011 du 06 septembre 2011.

3 S/RES/1952 2011

mabanga yatalo , mpe yaboyebi mpeza ya botambwisi ya misalaya mabanga yatalo , mpe nkita , na botelemisi ya makoki , mpo na kotia na

molongo misala : kotimola , botambwisi mpe na molayi mibulu mpe bitumba oyo ezouta na boteki ya mbongo ezanga ekambeli.

NA LIBANDELI

Likanisi ya buku oyo epesi mutuya , mpo na kotia mbongwana na nzela ya botambwisiya mabanga yatalo na mboka RDC.

Buku oyo emipesi penza mosala ya botomboli ya misala ya maboko na ndeloya ya mabanga matalo, 3T(Etain, Tungestene, tantalite, na

holo(Or).

Oyo ezali na nzela ya botambwisi ya nkita ,oyo ezali mosala ya botambwisi ya nkita , na mabanga yatalo, mpe mabanga ya langi,( pierres de

couleurs), buku ekoki mpe, kosunga botombwami ya ndelo ya botimoli ya mabokoya mabanga matalo , oyo ezali likanisi ya OCDE.

Bosaleli ya buku oyo ezali likambo yamutuya mpo na misala ya botimoli mabanga yatalo, oyo ezali kosalema na botimoli ( batimoli oyo

bazali na masanga ya botimoli mabanga matalo), mpe na botambwisi ( bamemi mabanga yatalo, na mboka ya boteki nkita , mpe na nzela

ya botindi mabanga motalo, ( na bamboka ya bosalisi ya mabanga yatalo), mpo na koleka na etando ya liboyo na kati ya mosala ya kotiya

botimoli malamu , mpe boyebi ya mikakatano oyo ezali komimonisa na misala na bango ya mikolo nyoso.

Buku oyo ezali eloko ya bolakisi mpo, na bosali ya mabanga matalo oyo ezali na motuya ya botambwisi ya mabanga matalo na lolenge ya

misalaya OCDE.

Bilingi oyo esalemi na buku oyo ezui soki mokote, makambo nyoso ya mikakatano ya botimoli mabanga yatalo. Na yango, esosolisi penza ,

likanisi polelepolele bisalelo oyo elakisi nkwokoso na ndingisa ya OCDE, na botambwisi ya nkita oyo ezouta na bitando ya mobulu. Na

kolongola makambo oyo esalemi na OCDE mpo na makambo ya nkwokoso mpeza na botambwisi ya mabanga yatalo, emonani mpe :

- Bokotisi ya batomboki ,basimba manduki na botimoli mabanga yatalo ;

- Lisalisi na mibulu ya basimbamanduki, mpe, bato, pembeni ya botimoli mabanga ;

- Bobomi ya bomoto na misala ya bomisi ,mpe, boteki ya mabanga yatalo ;

- Kimuibi, bozui ya misolo ,mpe misala ya bosalela mombongo ya moibi

- Mombongoyamabeya mabanga yatalo.

- Etc…

Buku oyo, elakisi, mpe, makambo mosusu oyo elakisi misala mabe ya botimoli manga matalo :

- Misala ya botimoli mabanga matalo likolo ya nzinganzinga ;

- Nkwokoso ya kufa ya bato kati na botimoli mabanga yatalo na maboko ;

- Bobiki ya mabe ya batimoli mabanga matalo na maboko.

- Etc…

Lokola eloko ya lisungi mpo na botambwisi ya buku ya OCDE,buku oyo , ezali na ndingisa ya kokata nzela ya botimoli,botambwisi , mpe

mombongo ya mabanga matalo, na nkwokoso ya bato , to na basolda, na ndenge ya botimoli ya mabanga yatalo.

Buku oyo, elakisi lisusu na biteni oyo ezali na misala ya malamu te na botimoli mabanga ma talo :

- Misala ya mabe na botimoli mabanga matalo, mpe na nzinga nzinga , mpe bisika bipekisami;

- Nkwkoso ya boweyi ya mbalakaka na bisika ya botimili mabanga na maboko;

- Bisaleli ya mabe ya mosala ya batimoli ya maboko. Etc.

Neti esalelo ya botelemisi misala ya buku ya OCDE, buku oyo azali na tina ya kosukisa bondeko oyo ezali na botimoli , botambwisi, mpe mombongo ya

mabanga , mpe mobulu ya batu basimba manduki na ndenge nyonso ya bobomi ya bomoto, oyo ekoki kobimela na bisika ya mibulu.

Na ndenge ya misala, buku oyo elingaki kolakisa lolenge ya malamu , mpe botambwisi ya misala ya botimoli na maboko ya 3T na wolo , mpo ÉTÉ

mombongo ya mabanga matalo esalema na lolenge ya bomoto penza, mpo kotombola kimia na botombwami makasi na bisika nkita na mabanga

matalo.

NDENGE NINI YA KOSALELA BUKU YA BOYEBI NKWOKOSO

OYO ESENGELI KOYEBA Bililingi nyonso ekolakisa likambo moko na moko ya kwokoso oyo ekoki kobimela na tango ya botimoli , botambwisi , mpe na mobongo ya mabanga matalo.

Mpe lisusu Elilingi nyoso ezali na tina na yango oyo ekomami na lopoto moko ya mboka (swahili et lingala facile etc…) , oyo limboli likambo moko esalemi kati na elilingi.

Na suka Makambo mingi elakisami na buku oyo, ezali kolanda penza nzela ya botambwisi ya mabanga matalo na bisika bikozala kayebana.

MOTO YA LIBOSO AZALI MOSALELI MABANGA MATALO… Na bisika nyonso azali, mosaleli ya mabanga matalo , na nzela ya botamwisi ya mabanga ma talo, zuaka lolenge ya koboma nkwokoso ndenge ya buku ya botambwisi ya OCDE , na eteni naye ya suka III3

3Kotala buku ya mibale ya OCDE.

NZELA YA BOZUI YA MABANGA MATALO : NA BOTIMOLI, TII NA BOTEKI NA LIBANDA YA

MBOKA.

BOTIMOLI

BOTEKI

BOTEKI NA

LIBANDA FONDERIES

SERVICES INTERVENANTS

- SAESSCAM

- DIVI.PROV.MINE

Libulu ya botimili

Bisika ya bosombi mabanga

BASALELI NKITA

Bisika ya bobongisi m

Mabanga ma

li

B

O

N

G

BA

KU

M

BI

SERVICES INTERVENANTS

- C.E.E.C - DIV.PROV.MINE - O.C.C - DIV.COMM.EXT. - D.G.D.A

BASALELI YA NKITA

cooperative Minière

SERVICES NTERVENANTS

- SAESSCAM

- DIVI.PROV.MINE

BASELELI YA NKITA

Basombi ya Mabanga

matlo

NDENGE NA NDENGE YA KOBOMA NKWOKOSO OYO EUTI NA NZELA YA BOZUI MABANGA

MATALO.

Nkwokoso: Lisungi ya biloko , mpe ya mbongo polelepolele , to koelekela na bato basimba manduki, to na basoda ya molongo ba oyo bazanga botosi, mpe po na buzui basi na makasi , oyo ezali mosala penza ya bilenge na bisika ya botimoli mabanga ma talo, kosalisa bana misala na makasi,oyo ezali lokola mombongo ya moto , kobeta, to, lolenge nyonso ya bobomi bomoto na mibeko ya bato na mokili mobimba etc… NDENGE YA BOKOKITISI NKWOKOSO : KOTIKA PENZA BONDEKO NYONSO NA BA OYO BALOBAMI LIBOSO.

Lolenge ya

liboso :1

Lolenge ya

misatu : 3

Lolenge ya mibale :2

KWOKOSO: Bozangi botosi ya mobeko likonzi ya OCDE eboti makambo lokola : Boyebi ya lokuta ya bisika ekoutaka mabanga matalo ; bofutami mpe ya lokuta ya mpako ya kaisala , mpo na botimomli mabanga matalo, mpe na basali ya mbongo ya mabe , bufutisi ya mbongo oyo eyebani te, bisaleli ya mabe ya bisalelo ya botambwisi ya malamu ya mabanga matalo, mpe bokisi ya mwasi na zemi kati na misala ya botimoli mabanga matalo etc. NDENGE YA BOKITISI NKWOKOSO: KOTIA LOLENGE OYO EKOTOMBOLA LIKAMBO YANGO LIKOLO YA LOKASA LIOKO OYO EKOMAMI NA KONDIMA NA KONDIMA YA MOTO NYONSO (Sanza 3 pamba).

NKWOKOSO: Mauvaises condition de travail des creuseurs dans la mine ; impact négatif sur l’environnement ;leconflit entre détenteurs des titres miniers et lescreuseursartisanaux etc… NDENGE YA BOKITISI NKWOKOSO: KOTIA LOLENGE OYO EKOTOMBOLA LIKAMBO YANGO LIKOLO YA LOKASA LIOKO OYO EKOMAMI NA KONDIMA NA KONDIMA YA MOTO NYONSO (Sanza 6 pamba).

.

1.BOTIMOLI: NA MABULU YA MABANGA MATALO

BOMONANI YA BASODA EPEKISAMI NA BOTIMOLI MABANGA MATALO.

KOMIKOTISA YA BATO BASIMBA MANDUKI NA BOTIMOLI MABANGA MATALO.

MOBULU KATI YA BAKOLO MAZIBA NA BATIMOLI NA MABOKO MABANGA MATALO CREUSEURS ARTISANAUX

BATIMOLI YA MABOKO YA MABANGAMATALO BABENGAMI KOSALA NA MAIZIBA MATALO NA BONDIMAMI YA BAKOLA NANGO PENZA.

EPEKISAMI KOPESA MISALA NA BANA MIKE YA MBULA 18 NA KOKITA NA BISIKA YA BOTIMOLI, MPE BOTAMBWISI MABANGA YATALO.

MISALA YA MABE PENZA MPO NA BANA MIKE NA MAZIBA YA BOTIMOLI MABANGA.

EPEKISAMI NA BASI YA ZEMI KOTIMOLA MABANGA MATALO.

KOMIKOTISA YA BASI NA MISALA YA BOTIMOLI MABANGA MATALO

EPEKISAME NA BASI YA ZEMI KOTIMOLA MABANGA MATALO.

MBEBA YA KOZUA BASI NA MAKASI NA MAZIBA YA MABANGA YA TALO.

BOZANGI KIMIA, MPE MISALA MABE NA MAZBA YA MABANGA MATALO.

EPEKISAMI KOTIMOLA MABANGA MATALO SOKI KIMIA EZALI TE.

KOMIKOTISA YA BAKONZI YA MBOKA NA MISALA YA BOTIMOLI

MABANGA YA TALO.

MISALA MABE YA BOTIMOLI MABANGA MATALO LIKOLO YA NZINGANZINGA.

EPEKISAMI BOTIMOLI MABANGA MATALO NA BISIKA EPEKISAMI.

EPEKISAMI KOSALA MISALA YA MAKASI, MPE YA MPAMBA,NA BOTIMOLI, MABANGA MATALO, MPO NA BAKONZI NYOSO.

2.BOTAMBWISI : NZELA YA BOTAMBWISI YA MABANGA MATALO

EPEKISAMI KOMEMA MIKUMBA YA MABANGA MATALO KOLEKA 20 Kg NA MUTU , TO NA MOKONGO YA MOTO..

BOKANGAMI YA NZELA OYO EZANGI TINA EPEKISAMI NA NZELA YA BOTAMBWISI MABANGA YA TALO.

BOMEMI YA MIBALI MABANGA MATALO.

BOKANGAMI YA NZELA NA NZELA YA BOTAMBWISI MABANGA YA TALOS.

BATO BASIMBA MANDUKI BAZALI NA NDINGISA TE YA KOMEMEA MPE KOSALA MOMBONGO YA MABANGA MATALO.

KOMIKOTISA NA MAKASI YA MABE KATI YA MOMBONGO , MPO NA KOTIA NKWOKOSO NA MOLONGO YA BOZUI MPE BOTAMBWISI MABANGA MATALO.

3. MOMBONGO : BOTEKI NA MBOKA YA BAPAYA

BOFUTISI MBONGO YA MABE NA MOMBONGO

YA MABANGA MATALO. KOMISALELA MBONGO YA MABE NA

MOMBONGO YA MABANGA MATALO.

EPEKISAMI KOFUTA MBONGO YA LOKUTA NA MISALA YA BOTIMILI MABANGA MATALO.

EPEKISAMI KOFUTA , PE KOSOMBA MAMBANGA YA TALO OYO EZALI NA MOLONGO YA NDAKO YA MBONGO TE.

MOMBONGO YA MABE NA MOMBONGO OYO EYEBANI TE NA MISALA

YA MABANGA YA TALO NAETANDO YA SUKA YA MBOKA.

LILOBA YA LOKUTA YA BOUTI, MPE BOSALISI YA

MABE YA BIBUNDELI YA SOLO YA MOLONGO YA

MABANGA MATALO.

ESALELI YA MABE YABISALELO YA MOLONGO YA MABANGA MATALO, MPE MALOBA YA LOKUTA MPO NA BOUTI MABANGA MATALO, EPEKISAMI EPAI YA BAOYO BAKOSALAKA MISALA YA MABANGA MATALO.

EPEKISAMI PENZA KOSALA MOBANGO YA MOIBI YA MISALA YA MABANGA MATALO , NA BITANDO YA MBOKA MIBALE.

Likanisi , eyebelo, mpe mbela , ekotisi mbongwana mingi mpo, na kusunga ndenge ya koyeba nkwokoso oyo ekoutaka na molongo ya

bozui mabanga matalo na bisika ya bitumba.

BIYEBELO , Mpe mbela elakisi makambo ya motuya penza , mpo kolakisa ndenge nini ya kosala, mpo na kobundisa nkwokoso nyoso na

bisika bizanga kimia na misala ya mabanga matalo.

NDAKISA :

Liziba lia mabanga matalo oyo ezali na maboko ya batomboki , ezali na nkokoso mpo na tina été, ezali kounga batomboki na mombongo.

Mpo na eyebelo na mbela : «liziba ya mabanga matalo oyo ezali na maboko ya matomboki », Mosaleli ya nkita akoboya kozua mabanga

matalo na bisika ya boye, mpo na kosunga te, polele polele , to na sima ya mukongo nkokoso , to bitumba na bisika eye. Boye , akobatela

bomoto bwaye.

Biyebelo na mbela oyo ezuami na buku oyo,ezali nyoso penza te, basaleli ya mabanga matalo, bakoki kopesa mosusu oyo ezali kopekisa

basala mosala malamu te, na misala ya botimoli mabanga matalo.

Kati na tableaux oyo ekolanda, na molongo na yango ya misatu , elakisi bokasi ya nkwokoso , mpe na molongo ya suka elakisi biyabelo

mpe mbela oyo ekoutaka na nkokoso ya misala eye.

Na mukuse penza, molongo ya mabanga ya talo , biyebelo , mpe mbela mingi ezali, nyoso elandemi na misala oyo ezo salema.

LIKANISI,« eyebelo, /mbela»

BOTIMOLI : maziba ya mabanga matalo.

NDAKISA :1

Esika ya botimoli Mabanga ya talo

ezuami na etando oyo baye

basimba manduki ba zuami

Batimoli Mabanga ya talo bazali

ko salela baye basimba manduki

ekongo

Batimoli Mabanga ya talo bazali

ko sala mibongo na baye basimba

manduki

Lisanga moko ya baye basimba

manduki ezali ko kota kota na

Esika ya botimoli Mabanga ya talo

Lisanga ya baye ba simba

manduki bazali ko futisa mpako

likolo ya misala ya botimoli

Mabanga ya talo

BOKOTI YA MASANGA YA BAYE BA

SIMBA MANDUKI NA MISALA YA

BOTIMOLI MABANGA YA TALO

BOTAMBWISI : NZELA YA KOMEMA MABANGA MATALO

NDAKISA YA : 2

Mabanga ya talo oyo ezali ko

timolama Na bisika elongobani te

ezali koleka na nzela moko na

Mabanga ya talo oyo etimolami na

bisika oyo elongobani

Ko zanga lisanga ya baye ba

salaka misala ya bomemi biloko

na mituka

Botekisi to pe esaleli mabe ya

biloko ya tracabilite ya Mabanga

ya talo

BOKOTISI BILOKO MABE NA

MOMBONGO YA MABANGA YA

TALO KOLEKELA BA ZELA YA

MITUKA

MOMBONGO : BOTEKI & BOBIMISI YA LIBANDA YA MABANGA MATALO.

Exemple TROIS

Talo ya bosombi Mabanga ya talo

ezali moko Te na ba zando ya ba

mboka ezali pembeni-pembeni

Mabanga ya talo emonani mingi pe bosengi

na yango ezali moke na mboka songolo-

Mabanga ya talo ezo monana te kasi

bosengi ezali mingi na mboka pakala

Masanga ya baye basalaka

mombongo ya Mabanga ya talo na

nzela elongobani te ezali na etando

Bozangi makasi ya ba service ya

mbulamatari oyo ebatelaka ba

frontieres ya mboka

Bozangi Politiki ya ko bundisa

mombongo ya Mabanga ya talo na

nzela mabe kati ya ba mboka

mibale oyo ezali pembeni-pembeni

MOMBONGO YA NZELA YA MOIBI

KATI YA BIKOLO OYO EZALI

PEMBENI-PEMBENI

Botiami ya buku ya OCDE, epesi penza etamboli elamu ya basali misala ya botambwisi mabanga matalo, moko moko na lolenge naye.

Nakotia buku oyo na misala, na bolatisi yango na ndakisa ndenge na ndenge, epesi mosala ya basali misala ya mabanga matalo tina , na yango

akozalaka moto ya liboso kolia mbuma ya misala wana , mpe misala ya ngo ekotambola malmu : mpe akotekaka mabanga naye ya talo na zando ya

malamu, mpe na talo kitoko.

Botiami ya buku oyo ya malamu penza, ezali mosala makasi te. Ezali kaka kolakisa soki moto azali solo moto, na basali ya mabanga matalo, na misala

naye ya mokolo na mokolo.

Lisusu, esengami na mosli nyoso ya mabanga matalo, kosala angele , mpo naete mosala naye esunga misala ya bato basimba manduki te, oyo ezali

kobebisa bomoto, mpe kobota bisalasala ya mbongo ya lokuta,etc.

OYO ETIKALI KOSALA

KOTOMBOLA MISALA MPO, NA KOSUKISA NKWOKOSO NYOSO.

(Bokanisa molongo ya III mpe bobakisami likolo ya 3T na Wolo ya buku ya OCDE).

MPo nanini kosala mosala ya malamu mpo na botambwisi , botimoli, mpe mombongo ya

mabanga matalo ?

SAVE ACT MINE

Ezali lioko lingomba ya bato , oyo ezali kolakisa nzela mpo na na molongo ya bozui

Ya mabanga matalo na bisika ya bitumba.

Mosala naye ya tina mingi ezali mpo na kotombola , mpe botiami na misala ya buku ya OCDE

Na kati ya mombongo , koboya penza mombongo ya mabe ya mabanga matalo,

Botombwami ya botimoli mabanga matalo na maboko, mpe kosunga ba oyo nyoso bakotiaka loboko , mpo

mosala ya botimoli mabanga matalo emonana malamu.

Mpo na koyeba mingi, botangani lingomba na bino na nzela:

www.samint.org