Buludluq və yağıntı

Mühazirəçi: A.X. HacıyevMühazirəçi: A.X. Hacıyev

MİLLİ AVİASİYA MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASIAKADEMİYASI

Buludların yaranma şəraitiBuludların yaranma şəraiti

Bulud Bulud – – yer səthindən müəyyən hündürlükdə havada asılı vəziyyətdə olasu yer səthindən müəyyən hündürlükdə havada asılı vəziyyətdə olasu damcıları və/və ya buz kristallarının toplusuna (su buxarının kondensasiya və/vəya damcıları və/və ya buz kristallarının toplusuna (su buxarının kondensasiya və/vəya sublimasiyasının məhsulu) deyilir. sublimasiyasının məhsulu) deyilir.

Buludlar vacib hava elementləridir. Onlar su buxarının kondensasiyası və Buludlar vacib hava elementləridir. Onlar su buxarının kondensasiyası və sublimasiyasına səbəb olanb mürəkkəb termodinamik proseslər nəticəsində sublimasiyasına səbəb olanb mürəkkəb termodinamik proseslər nəticəsində yaranırlar və bu proseslərin gözlə görünən nəticələridirlər. Buludların xarici yaranırlar və bu proseslərin gözlə görünən nəticələridirlər. Buludların xarici görünüşü, forması, aşağı sərhəddinin hündürlüyü, şaquli və üfüqi ölçülərinə görə görünüşü, forması, aşağı sərhəddinin hündürlüyü, şaquli və üfüqi ölçülərinə görə bilavasitə onların yaranması səbəblərini bilmək və onlarda uçuş şəraitini haqda bilavasitə onların yaranması səbəblərini bilmək və onlarda uçuş şəraitini haqda fikir söyləmək olar. fikir söyləmək olar.

Buludun yaranması üçün aşağıdakı şərtlər ödənməlidir: havanın kifayət qədər Buludun yaranması üçün aşağıdakı şərtlər ödənməlidir: havanın kifayət qədər rütubətli olması, qalxan hərəkətlər və kondensasiya nüvələri (hiqroskopik toz tüstü rütubətli olması, qalxan hərəkətlər və kondensasiya nüvələri (hiqroskopik toz tüstü və s. hissəcikləri).və s. hissəcikləri).

Qalxan rütubətli havada su buxarının kondensasiyasına gətirib çıxaran Qalxan rütubətli havada su buxarının kondensasiyasına gətirib çıxaran temperaturun adiabatik düşməsi buludların yaranmasının əsas səbəbidir. Qalxan temperaturun adiabatik düşməsi buludların yaranmasının əsas səbəbidir. Qalxan hərəkətin növündən asılı olaraq su buxarının kondensasiya və sublimasiyası hərəkətin növündən asılı olaraq su buxarının kondensasiya və sublimasiyası nəticəsində müxtəlif fiziki xüsusiyyətlərə (mikrostruktur,sululuq) malik müxtəlif nəticəsində müxtəlif fiziki xüsusiyyətlərə (mikrostruktur,sululuq) malik müxtəlif formalı buludlar yaranır. formalı buludlar yaranır.

Buludların mikrostrukturuBuludların mikrostrukturu

Buludların mikrostrukturu dedikdə onların daxili fiziki quruluşu başa düşülürBuludların mikrostrukturu dedikdə onların daxili fiziki quruluşu başa düşülür:: bulud elementlərinin faza vəziyyəti, vahid həcmdə bulud hissəciklərinin sayı.bulud elementlərinin faza vəziyyəti, vahid həcmdə bulud hissəciklərinin sayı.

Başqa sözlə, buludlar müxtəlif ölçüyə, yerləşmə və sıxlıq strukturuna malik su Başqa sözlə, buludlar müxtəlif ölçüyə, yerləşmə və sıxlıq strukturuna malik su damcıları və buz kristallarından ibarət olurlar. damcıları və buz kristallarından ibarət olurlar.

Mikrofiziki vəziyyətin xarakteri buludların yaranma şəraitindən asılı olub, bulud Mikrofiziki vəziyyətin xarakteri buludların yaranma şəraitindən asılı olub, bulud daxilində uzun müddətli uçuş zamanı təyyarələrə böyük təsir göstərir. daxilində uzun müddətli uçuş zamanı təyyarələrə böyük təsir göstərir.

Bulud hissəciklərinin ölçüləri bir neçə millimetrdən bir neçə santimetrə qədər ola Bulud hissəciklərinin ölçüləri bir neçə millimetrdən bir neçə santimetrə qədər ola bilir. bilir.

Buludların təsnifatıBuludların təsnifatı

YUXARI TƏBƏQƏ BULUDLARIYUXARI TƏBƏQƏ BULUDLARI (h>6 (h>6kmkm))

Lələkli buludlarLələkli buludlar (Cirrus, Ci) (Cirrus, Ci) — — lifli struktura malik ağ rəngli buludlardır. lifli struktura malik ağ rəngli buludlardır. Lələkli buludlar kiçik ölçülü buz kristallarından ibarətdir. Bu buludların Lələkli buludlar kiçik ölçülü buz kristallarından ibarətdir. Bu buludların yaranması havanın dəyişəcəyindən xəbər verir. Peyk müşahidələrində bu yaranması havanın dəyişəcəyindən xəbər verir. Peyk müşahidələrində bu buludlar çətin seçilirlər. buludlar çətin seçilirlər.

Lələkli - topa buludlarLələkli - topa buludlar (Cirrocumulus, Cc) (Cirrocumulus, Cc) — — lələkli buludlar kimi nazik, lələkli buludlar kimi nazik, lakin kiçik kürə və lopalardan ibarət olurlar. Adətən onlar lələkli buludlarla lakin kiçik kürə və lopalardan ibarət olurlar. Adətən onlar lələkli buludlarla birgə formalaşırlar. Fırtına öncısi müşahidə olunurlar.birgə formalaşırlar. Fırtına öncısi müşahidə olunurlar.

Lələkli - laylı buludlarLələkli - laylı buludlar (Cirrostratus, Cs) (Cirrostratus, Cs) — — ağ və ya süd rəngində nazik ağ və ya süd rəngində nazik buludlardır. Günəşin və ayın şüaları bu buludlardan keçir. Bu buludlar buludlardır. Günəşin və ayın şüaları bu buludlardan keçir. Bu buludlar duman təbəqəsi kimi bircins və ya lifli ola bilir. Lələkli –laylı buludlarda duman təbəqəsi kimi bircins və ya lifli ola bilir. Lələkli –laylı buludlarda qalo adlanan optik hadisə (günəş və ya ay ətrafında parıltılı dairələr) qalo adlanan optik hadisə (günəş və ya ay ətrafında parıltılı dairələr) müşahidə olunur. Lələkli-laylı buludlar pis hava şəraitindən xəbər verirlər. müşahidə olunur. Lələkli-laylı buludlar pis hava şəraitindən xəbər verirlər.

Beynəlxalq təsnifata əsasən 10 əsas bulud növü frqləndirilir:

ORTA TƏBƏQƏ BULUDLARI ORTA TƏBƏQƏ BULUDLARI (h=2-6(h=2-6 km km))

Bu buludlar aşağı təbəqə buludlarından böyük hündürlük, az Bu buludlar aşağı təbəqə buludlarından böyük hündürlük, az sıxlıq və böyük ehtimalla buz fazasının olması ilə fərqlənirlər. sıxlıq və böyük ehtimalla buz fazasının olması ilə fərqlənirlər.

Yüksək – topa buludlarYüksək – topa buludlar (Altocumulus, Ac)(Altocumulus, Ac) – – ağ və ya ağ və ya boz rəngli buludlar olub, aralarından səmanı görmək boz rəngli buludlar olub, aralarından səmanı görmək mümkün olan ayrı-ayrı bulud cərgələri və ya mümkün olan ayrı-ayrı bulud cərgələri və ya “topalarından” ibarət olurlar. “topalarından” ibarət olurlar.

Yüksək – laylı Yüksək – laylı (Altostratus, As)(Altostratus, As) – – nazik, bəzən isə sıx nazik, bəzən isə sıx boza çalan və ya göy rəngli buludlar olub butun boza çalan və ya göy rəngli buludlar olub butun səmanı örtürlər. Bu buludlardan Günəş və ya ayı çox səmanı örtürlər. Bu buludlardan Günəş və ya ayı çox solğun şəkildə müşahidə etmək olur. solğun şəkildə müşahidə etmək olur.

AŞAĞI TƏBƏQƏ BULUDLARIAŞAĞI TƏBƏQƏ BULUDLARI (h<2 (h<2 KMKM))

Layli – topa buludlarLayli – topa buludlar (Stratocumulus, Sc) (Stratocumulus, Sc) – – cərgə, tərə və ya ayrı cərgə, tərə və ya ayrı ayrı elementlərdən ibarət səx boz rəngli buludlardır. Əksər hallarda ayrı elementlərdən ibarət səx boz rəngli buludlardır. Əksər hallarda daha tünd rəngli sahələri də müşahidə olunur. Nadir hallarda bu daha tünd rəngli sahələri də müşahidə olunur. Nadir hallarda bu buludlardan yağıntı düşür, lakin bəzən onlar laylı-yağış buludlarına buludlardan yağıntı düşür, lakin bəzən onlar laylı-yağış buludlarına çevrilə bilir ki , bu zaman yağış və ya qar müşahidə etmək olar. çevrilə bilir ki , bu zaman yağış və ya qar müşahidə etmək olar.

Laylı buludlarLaylı buludlar (Stratus, St) (Stratus, St) — — kifayət qədər bircins, düzgün strukturu kifayət qədər bircins, düzgün strukturu olmayan boz rəngli buludlardır. Yer səthindən bir neçə 100 metr olmayan boz rəngli buludlardır. Yer səthindən bir neçə 100 metr qaxmış dumana bənzəyir. İlin soyuq dövrü üçün xarakterikdir. qaxmış dumana bənzəyir. İlin soyuq dövrü üçün xarakterikdir. Inversiya təbəqəsi altında formalaşırlar və səmanı tam olaraq örtürlər. Inversiya təbəqəsi altında formalaşırlar və səmanı tam olaraq örtürlər. Aşağı sərhəddinin hündürlüyü 100...300m təşkil edir. Bu buludlar yer Aşağı sərhəddinin hündürlüyü 100...300m təşkil edir. Bu buludlar yer səthinə qədər enməklə duman formalaşdıra bilirlər. Çiskin yağıntılar səthinə qədər enməklə duman formalaşdıra bilirlər. Çiskin yağıntılar düşür. Bu buludlarda uçuş buzbağlama ilə müşayət olunur ki, onun düşür. Bu buludlarda uçuş buzbağlama ilə müşayət olunur ki, onun intensivliyi buludun sululuğundan və havanın yemperaturundan asılı intensivliyi buludun sululuğundan və havanın yemperaturundan asılı olur. Aşağı hündürlüyə malik olduğundan laylı buludlar enmə və olur. Aşağı hündürlüyə malik olduğundan laylı buludlar enmə və qalxmanı və vizual uçuşları çətinləşdirirlər. qalxmanı və vizual uçuşları çətinləşdirirlər.

Laylı-yağış buludları Laylı-yağış buludları (Nimbostratus, Ns, Frnb)(Nimbostratus, Ns, Frnb) — — tund boz rəngli tund boz rəngli buludlardır. buludlardır. это темно-серые тучи, порой угрожающего вида. это темно-серые тучи, порой угрожающего вида. Adətən bu buludların altında parçalanmış-yağış buludları formalaşır ki, Adətən bu buludların altında parçalanmış-yağış buludları formalaşır ki, onlar yağış və ya qarın yağacağından xəbər verirlər. onlar yağış və ya qarın yağacağından xəbər verirlər.

Soyumuş su damcılarına malik Ns buludlarında uzunmüddətli uçuş Soyumuş su damcılarına malik Ns buludlarında uzunmüddətli uçuş təyyarənin buzbağlamasına səbəb olur. Bu buludlarda buzbağlama təyyarənin buzbağlamasına səbəb olur. Bu buludlarda buzbağlama ehtimalı ilin isti fəslində daha böyük olur. ehtimalı ilin isti fəslində daha böyük olur.

Qışda bu buludların eni və onlardan düşən aramsız yağıntıların əhatə Qışda bu buludların eni və onlardan düşən aramsız yağıntıların əhatə dairəsi 400...500 km -ə qədər artır. Buludlarda görünüş bir neçə on dairəsi 400...500 km -ə qədər artır. Buludlarda görünüş bir neçə on metrə qədər pisləşir. Bu buludlarda uzunmuddətli uçuş zamanı təyyarə metrə qədər pisləşir. Bu buludlarda uzunmuddətli uçuş zamanı təyyarə statik elektriklə yüklənmiş olur. statik elektriklə yüklənmiş olur.

ŞAQULİ İNKİŞAF BULUDLARIŞAQULİ İNKİŞAF BULUDLARI

Topa buludlar (Cumulus, Cu) — sıx, kəskin sərhədlərə malik, aşağı hissəsində nisbətən tünd rəngli gümbəzvari buludlardır. Onlar kiçik ağ kəsiklər şəklində formalaşırlar, lakin tez bir zamanda üfüqi əsasa malik olurlar. Az rütubətlik və zəif şaquli qalxan hava kütlələrində topa buludlar aydın hava şəraitindən xəbər verir. Əks halda toplanırlar və gün ərazində şimşək buludlarına qədər inkişaf edə bilirlər.

Güclü topa buludlar Güclü topa buludlar - - topa buludlardan formalaşırlar.böyük rütubətlik topa buludlardan formalaşırlar.böyük rütubətlik (а > 10 (а > 10 qq//mm ) ) və konveksiyanın inkişafı üçün əlverişli şərait olduqda və konveksiyanın inkişafı üçün əlverişli şərait olduqda topa buludlar şaquli inkişaf edirlər, sıfır izotermini keçdikdə isə güclü-topa buludlar şaquli inkişaf edirlər, sıfır izotermini keçdikdə isə güclü-topa buluda çevrilirlər.buludların aşağı sərhəddi hamar olub yer topa buluda çevrilirlər.buludların aşağı sərhəddi hamar olub yer səthindən 600...1000 m hündürlükdə, gümbəzvari yuxarı sərhəddi isə səthindən 600...1000 m hündürlükdə, gümbəzvari yuxarı sərhəddi isə 4...6 km-də yerləşir.güclü-topa buludlar ayrı ayrı hissələr və ya demək 4...6 km-də yerləşir.güclü-topa buludlar ayrı ayrı hissələr və ya demək olar ki, bütün səmanı örtən örtük şəklində ola bilir. Bu buludlar damcı-olar ki, bütün səmanı örtən örtük şəklində ola bilir. Bu buludlar damcı-maye hissəciklərdən ibarətdirlər. Orta enliklərdə bu buludlardan yağıntı maye hissəciklərdən ibarətdirlər. Orta enliklərdə bu buludlardan yağıntı düşmür. Buludlarda qalxan hava axınkarının sürəti 10...15 m/s-yə çatır. düşmür. Buludlarda qalxan hava axınkarının sürəti 10...15 m/s-yə çatır. Bütün bulud boyu güclü sirkələnmə və sıdfır izotermi səviyyəsində Bütün bulud boyu güclü sirkələnmə və sıdfır izotermi səviyyəsində intensiv buzbağlama səbəbindən güclü topa buludlarda uçuş intensiv buzbağlama səbəbindən güclü topa buludlarda uçuş qadağandır.qadağandır.

Topa-yağış buludları Topa-yağış buludları (Cumulonimbus, Cb)(Cumulonimbus, Cb) – – aşağı hissəsində aşağı hissəsində tund, yuxarı hissəsində ağ rəngdə olan dağabənzər nəhəng bulud tund, yuxarı hissəsində ağ rəngdə olan dağabənzər nəhəng bulud kütləsi. kütləsi.

Yaranma şəraitindən asılı olaraq topa-yağış buludları kütlədaxili və Yaranma şəraitindən asılı olaraq topa-yağış buludları kütlədaxili və cəbhə xarakterli olur. cəbhə xarakterli olur.

Şaquli olaraq topa-yağış buludu tropopauzaya qədər, bəzən isə Şaquli olaraq topa-yağış buludu tropopauzaya qədər, bəzən isə ondan yuxarı aşağı stratosferə qədər inkişaf ed bilirondan yuxarı aşağı stratosferə qədər inkişaf ed bilir . . Havanın mütləq Havanın mütləq rütubətliyi 13 q/m və daha artıq olduqda güclü-topa buludlardan rütubətliyi 13 q/m və daha artıq olduqda güclü-topa buludlardan yaranır. Əlverişli şərait olduqda - konveksiyanın inkişafı və böyük yaranır. Əlverişli şərait olduqda - konveksiyanın inkişafı və böyük rütubıt tutumu olduqda güclü topa buludlar şaquli inkişaf etməkdə rütubıt tutumu olduqda güclü topa buludlar şaquli inkişaf etməkdə davam edirsıfır izotermindən yuxarı qalxdıqda bulud daxilində buz davam edirsıfır izotermindən yuxarı qalxdıqda bulud daxilində buz kristalları yaranmağa başlayır. Beləliklə, topa-yağış buludunun kristalları yaranmağa başlayır. Beləliklə, topa-yağış buludunun mikrostrukturu qarışıqdır – su damcıları və buz kristalları olur. Güclü mikrostrukturu qarışıqdır – su damcıları və buz kristalları olur. Güclü topa buludun topa-yağış buluduna inkişaf etməsi çox tez, bəzən topa buludun topa-yağış buluduna inkişaf etməsi çox tez, bəzən 15...20 dəqiqə ərzində baş verir. Güclü topa buludun formasının 15...20 dəqiqə ərzində baş verir. Güclü topa buludun formasının dəyişməsi belə inkişafdan xəbər verir. İnkişaf edən bulud su dəyişməsi belə inkişafdan xəbər verir. İnkişaf edən bulud su damcılarından ibarət olduğu zaman yağıntı vermir və kəskin seçilmiş damcılarından ibarət olduğu zaman yağıntı vermir və kəskin seçilmiş kənarlara malik olur. Buludun yuxarı hissəsində kristalik hissəciklər kənarlara malik olur. Buludun yuxarı hissəsində kristalik hissəciklər formalaşan kimi kəskin kənarlar itir, buludun yuxarısı çevrilmiş formalaşan kimi kəskin kənarlar itir, buludun yuxarısı çevrilmiş süpürgə şəklini alır. Soyumuş su damcılarının yanında yerləşən buz süpürgə şəklini alır. Soyumuş su damcılarının yanında yerləşən buz kristalları böyüyür və buuddan düşməyə başlayır. Topa-yağış kristalları böyüyür və buuddan düşməyə başlayır. Topa-yağış buludlarından leysan yağıntılar düşür. buludlarından leysan yağıntılar düşür.

Su buxarının kondensasiyası və buludluğun Su buxarının kondensasiyası və buludluğun əmələ gəlməsiəmələ gəlməsi

Atmosferdə qalxan hərəkətlər olduqda və Atmosferdə qalxan hərəkətlər olduqda və hündürlükdən asılı olaraq havanın temperaturu düşdükdə hündürlükdən asılı olaraq havanın temperaturu düşdükdə su buxarının kondensasiyası baş verir. Qalxan su buxarının kondensasiyası baş verir. Qalxan hərtəkətlərsu buxarını atmosferin aşağı hissəsindən daha hərtəkətlərsu buxarını atmosferin aşağı hissəsindən daha soyuq yuxarı hissəsinə qaldırır və bu, kondensasiya və soyuq yuxarı hissəsinə qaldırır və bu, kondensasiya və buludluğun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Şaquli sürətin buludluğun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Şaquli sürətin diapozonu kifayət qədər böyükdür. İrimiqyaslı şaquli sürət diapozonu kifayət qədər böyükdür. İrimiqyaslı şaquli sürət atmosferdə daim mövcuddur və sm/s silsiləli xarakterik atmosferdə daim mövcuddur və sm/s silsiləli xarakterik qiymətlərə malikdir. Konvektiv axınlar hər zaman və hər qiymətlərə malikdir. Konvektiv axınlar hər zaman və hər yerdə baş vermirlər. Konvektiv axınlarda şaquli sürət yerdə baş vermirlər. Konvektiv axınlarda şaquli sürət saniyədə bir neçə on metrə çata bilir. Onların yaranması saniyədə bir neçə on metrə çata bilir. Onların yaranması olduqca güclü xarakter daşıyır. olduqca güclü xarakter daşıyır.

Burağan, qasırğa kimi hadisələr də konvektiv təbiətə Burağan, qasırğa kimi hadisələr də konvektiv təbiətə malik atmosfer hadisələridir. Onlar yer səthi yaxınlığında malik atmosfer hadisələridir. Onlar yer səthi yaxınlığında alçaq təzyiq sahəsinə malik olurlar. Bunun nəticəsində böyük alçaq təzyiq sahəsinə malik olurlar. Bunun nəticəsində böyük miqdarda kondensasiya istiliyinin ayrılmasına səbəb olan miqdarda kondensasiya istiliyinin ayrılmasına səbəb olan güclü şaquli hərəkətlər formalaşır ki, bunlar qalxan hərəkətləri güclü şaquli hərəkətlər formalaşır ki, bunlar qalxan hərəkətləri daha da gücləndirir. daha da gücləndirir.

Dağlar üzərində yaranan nazik bulud təbəqəsi

Konvektiv buludluğun inkişafıKonvektiv buludluğun inkişafıGüclü konvektiv buludlar adətən şaquli termik Güclü konvektiv buludlar adətən şaquli termik dayanıqsızlıq olduqda yaranırlar. Bu buludlarda sürəti dayanıqsızlıq olduqda yaranırlar. Bu buludlarda sürəti saniyyədə bir neçə metrdən onlarla metrə çatan saniyyədə bir neçə metrdən onlarla metrə çatan havanın şaquli hərəkətləri müşahidə olunur. Yer havanın şaquli hərəkətləri müşahidə olunur. Yer stəhində şaquli temperatur qradiyenti və həhhən artıq stəhində şaquli temperatur qradiyenti və həhhən artıq qızmış sahələrin olması bu prosesin yaranmasında qızmış sahələrin olması bu prosesin yaranmasında əhəmiyyətli rola malikdir.əhəmiyyətli rola malikdir.

Buludluğun hündürlüyünün və aşağı və yuxarı sərhəddinin xarakterinin

təyini

Buludun hündürllüyü dedikdə, onun aşağı sərhəddinin yer səthindən olan hündürlüyü başa düşülür. Təyyarənin buluda daxil olması öncə üfüqi, sonra maili və nəhayət şaquli görünüş məsafəsinin tədricən pisləşməsinə, sonra isə itməsinə səbəb olur. Yüksək-laylı, topa, güclü-topa və topa-yağış buludlarının aşağı sərhəddi kəskin seçilmiş olur, bu buludlara daxil olduqda yer səthini görmək mümkün olmur; təyyarə aşağı sərhəddi yuyulmuş laylı, parçalanmış-laylı, laylı-yağış, yüksək-laylı buludlara daxil olduqda görünüş məsafəsinin pisləşməsi tədricən baş verir. Buludların yuyulmuş aşağı sərhəddi buludaltı çənə keçir. 200 m-dən az hündürlüyə malik buludlarda buludaltı çən yer səthinə çata bilir.

Buludluğun qəfil dəyişən aşağı sərhəddi təyarənin vizual idarə olunmasına keçid üçün təhlükəlidir. Buludluqdan çıxdıqda buludluğun hündürlüyü kimi uçuş istiqamətində təyyarəçinin yerüstü oriyentirləri təyin etdiyi hündürlük qəbul olunur. Uçuş praktikası göstərir ki, təbii üfüqü itirmə səviyyəsi buludluğun aşağı sərhəddinin hündürlüyü ilə üst-üstə düşür. Buludluğun sərhədlərinin xarakterini aşağıdakı qradasiya üzrə təyin etmək lazımdır:- buludların aşağı sərhəddi hamar və ya dalğalı (enən lopalar və ya onlarsız);

- buludların yuxarı sərhəddi düz, dalğalı, kələkötür, topa-yağış buludları və ya şimşək ocaqları nəzərə çarpır. Buludluqda olan zaman onun sıxlığını (sululuğunu) qiymətləndirmək lazımdır;- çox sıx – təyyarənin konturları görünmür və təyyarənin şüşəsinə su damcıları çökür; - sıx – cismin konturları qeyri-dəqiq seçirilir;- seyrək – buluddan ulduzları və ya yerüstü oriyentirləri müşahidə etmək olur.Aşağı təbəqə buludlarının yuxari sərhəddinin görünüşünə əsasən onların aşağı sərhəddi haqda fikir bildirmək olar. Buludun hamar yuxarı sərhəddi onun aşağı sərhəddinin 100 m-dən az olmasından xəbər verir. Buludun kələkötür, təpəli yuxarı sərhəddi turbulentlik və buludun 200 m-dən artıq hündürlüyə malik olmasından xəbər verir.

Bulud və yağıntıların uçuş şəraitinə təsiri.Bulud və yağıntıların uçuş şəraitinə təsiri.

Müxtəlif bulud növləri və onlardan düşən yağıntılar uçuşların həyata keçirilməsində müəyyən dərəcəddə çətinlik yarada bilirlər. Məsələn:

Aşağı təbəqə buludları aşağı hündürlüklərdə vizual uçuş zamanı görünüşü məhdudlaşdıraraq maneələrlə toqquşma riskini artırır. Həmçinin bu buludların aerodrom ərazisində olması şaquli görünüşü pisləşdirdiyindən təyyarənin enməsinə çətinlik yaradır.

Laylı-yağış buludları 500-600 m-dən bir neçə km-ə çatan qalınlığa və yüzlərlə km-ə çatan uzunluğa malik olurlar. Bu buludların soyumuş damcıları təyyarə füzelyajının soyumuş səthinə çökdükdə donurlar və bu bulularda uzunmüddətli uçuş zamanı buzbağlamaya səbəb olurlar. Məlum olduğu kimi, buzbağlama təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətlərinin pisləşməsinə və yanacaq sərfinin artmasına səbəb olur. Həmçinin sıx buludluq və ondan düşən aramsız yağıntılaruçuşun müxtəlif mərhələlərində görünüş məsafəsini əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdirir.Təyyarə Ns buludlarının qarışıq kristal hissəciklərinə toxunduqda elektrikləşməyə məruz qalır, bu isə təyyarənin radioəlaqə qurğularının işinə təsir edir.

Tam laylı buludluq yer səthinə qədər enərək duman əmələ gətirə bilir, soyumuş çiskin isə təyyarə konstruksiyası üzərinə çökərək buzbağlamaya səbəb ola bilir. Bulud daxilində uçuş zamanı təyyarələr turbulentliyə məruz qalır və bunun nəticəsində də sirkələnmə müşahidə olunur.

Bildiyimiz kimi, topa-yağış buludları (şimşək buludları) təyyarənin uçuşunda xüsusi təhlükə Bildiyimiz kimi, topa-yağış buludları (şimşək buludları) təyyarənin uçuşunda xüsusi təhlükə yaradır. Uçuşlara təhlükə yaradan bir sıra atmosfer hadisələri bu buludlarla əlaqədardır.yaradır. Uçuşlara təhlükə yaradan bir sıra atmosfer hadisələri bu buludlarla əlaqədardır.

Aşağıda topa-yağış buludu və onunla əlaqədar olan təhlükəli atmosfer hadisələri sxematik Aşağıda topa-yağış buludu və onunla əlaqədar olan təhlükəli atmosfer hadisələri sxematik olaraq təsvir olunmuşdur.olaraq təsvir olunmuşdur.

Cb buludları aşağıdakı təhlükəli meteoroloji hadisələrlə Cb buludları aşağıdakı təhlükəli meteoroloji hadisələrlə xarakterizə olunur:xarakterizə olunur:

Topa-yağış buludunun aşağı sərhəddindən yuxarı Topa-yağış buludunun aşağı sərhəddindən yuxarı sərhəddinə qədər güclü sirkələnmə sərhəddinə qədər güclü sirkələnmə ;;

Cb buludları yaxınlığında külək sürüşməsiCb buludları yaxınlığında külək sürüşməsi;; Sıfır izotermindən yuxarıda bütün hündürlüklərdə intensiv Sıfır izotermindən yuxarıda bütün hündürlüklərdə intensiv

buzbağlama ;buzbağlama ;

Buludda təyyarədən keçən elektrik boşalması baş verə bilər;Buludda təyyarədən keçən elektrik boşalması baş verə bilər;

Leysan yağıntılarLeysan yağıntılar uçuş və enməyə giriş zamanı uçuş və enməyə giriş zamanı pisləşdirir, dolu isə təyyarə konstruksiyasının ayrı ayrı pisləşdirir, dolu isə təyyarə konstruksiyasının ayrı ayrı hissələrini zədələyə bilərhissələrini zədələyə bilər;;

Güclü leysan yağıntılarda uçuş zamanı (görünüş məsafəsi Güclü leysan yağıntılarda uçuş zamanı (görünüş məsafəsi 1000 m-dən az) təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətləri pisləşir.1000 m-dən az) təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətləri pisləşir.

XəbərdarlıqXəbərdarlıq.. Rəhbər aviasiya sənədlərinə əsasən CB buludları daxilində Rəhbər aviasiya sənədlərinə əsasən CB buludları daxilində uçuş qadağandır. Cihazlara əsasən uçuş qaydalarına görə Cb uçuş qadağandır. Cihazlara əsasən uçuş qaydalarına görə Cb buludlarından 15 km yan məsafədə, üzərindən isə 500 m-dən az olmayan buludlarından 15 km yan məsafədə, üzərindən isə 500 m-dən az olmayan hündürlükdə uçuşa icazə verilir. CB buludlarının altından uçuş qadağandırhündürlükdə uçuşa icazə verilir. CB buludlarının altından uçuş qadağandır

Müxtəlif yağıntı növlərinin Müxtəlif yağıntı növlərinin yaranmasyaranmas. . Maye, donan və bərk Maye, donan və bərk

yağıntılar. Yağıntıların intensivliyi. yağıntılar. Yağıntıların intensivliyi. Buludluq və atmosfer yağıntılarının Buludluq və atmosfer yağıntılarının

uçuşlara təsiriuçuşlara təsiri

Buludlardan düşən və ya haavdan yer səthinə Buludlardan düşən və ya haavdan yer səthinə çökən su damcıları və ya buz kristalları yağıntı adlanır. çökən su damcıları və ya buz kristalları yağıntı adlanır. Buludlardan düşən yağıntı atmosferdən yer səthinə Buludlardan düşən yağıntı atmosferdən yer səthinə gələn suyun 99 %-ni təşkil edir; havadan çökən su isə 1 gələn suyun 99 %-ni təşkil edir; havadan çökən su isə 1 %-dən azdır. Atmosfer yağıntıları maye, bərk və qarışıq %-dən azdır. Atmosfer yağıntıları maye, bərk və qarışıq olurlar.olurlar. Yağıntıların əsas formaları aşağıdakılardırYağıntıların əsas formaları aşağıdakılardır:: Aramsız yağıntılarAramsız yağıntılar.. Orta intensivlikli və uzun Orta intensivlikli və uzun müddət yağan yağıntılardır.müddət yağan yağıntılardır. Aramsız yağıntılar bir qayda Aramsız yağıntılar bir qayda olaraq böyük ərazidə müşahidə olunurlar. Bu yağıntılar olaraq böyük ərazidə müşahidə olunurlar. Bu yağıntılar yağış, qar və ya sulu qar şəklində cəbhə xarakterli laylı-yağış, qar və ya sulu qar şəklində cəbhə xarakterli laylı-yağış buludlarından düşürlər. Bəzən (nadir hallarda ilin yağış buludlarından düşürlər. Bəzən (nadir hallarda ilin soyuq dövründə) aramsz yağıntılar yüksək-laylı soyuq dövründə) aramsz yağıntılar yüksək-laylı buludlarda da müşahidə olunur. buludlarda da müşahidə olunur.

Leysan yağıntılar.Leysan yağıntılar. Dayanıqsız hava kütlələri və Dayanıqsız hava kütlələri və soyuq cəbhə yağıntıları olub, topa-yağış buludlarından soyuq cəbhə yağıntıları olub, topa-yağış buludlarından leysan yağış və ya qar, qar dənəsi, sulu qar və ya leysan yağış və ya qar, qar dənəsi, sulu qar və ya doluşəklində düşürlər. doluşəklində düşürlər. Çiskin və ya buz kristalları.Çiskin və ya buz kristalları. Bu yağıntılar qalın Bu yağıntılar qalın laylı buludlardan (buz kristalları – aşağı temperaturda) laylı buludlardan (buz kristalları – aşağı temperaturda) düşürlər. düşürlər. Çiskin.Çiskin. – 0,5 mm ölçüyə malik çoxsaylı kiçik su – 0,5 mm ölçüyə malik çoxsaylı kiçik su damcılarından ibarət olan bircins yağıntıyağıntının damcılarından ibarət olan bircins yağıntıyağıntının intensivliyi 0,25 mm/saat-dan, su damcılarının düşmə intensivliyi 0,25 mm/saat-dan, su damcılarının düşmə sürəti isə 2 m/s-dən çox olmur.sürəti isə 2 m/s-dən çox olmur.

Yağış.Yağış. 0,5-0,7 mm ölçüyə malik su damcılarından 0,5-0,7 mm ölçüyə malik su damcılarından ibarət yağıntı. Yağış damcılarının düşmə sürəti 4-8 m/s ibarət yağıntı. Yağış damcılarının düşmə sürəti 4-8 m/s təşkil edi.təşkil edi.

Qar Qar –– buz kristalları və qar dənəcikləri şəklində buz kristalları və qar dənəcikləri şəklində yağıntıyağıntı. . 0°C-yə yaxın temperaturda100 mm-ə yaxın 0°C-yə yaxın temperaturda100 mm-ə yaxın ölçüyə malik qar dənəcikləri formalaşır. Qar ölçüyə malik qar dənəcikləri formalaşır. Qar dənəciklərinin düşmə sürəti 5 m/s-yə çatır. dənəciklərinin düşmə sürəti 5 m/s-yə çatır.

SovuruqSovuruq - küləyin qarı sovurmasına deyilir. Bu - küləyin qarı sovurmasına deyilir. Bu zaman görünüş məsafəsi kəskin pisləşir. Yaranma zaman görünüş məsafəsi kəskin pisləşir. Yaranma şəraitinə görə sovuruq yerüstü və ümumi olur. şəraitinə görə sovuruq yerüstü və ümumi olur.

BoranBoran –– qarın bilavasitə yer səthində külək qarın bilavasitə yer səthində külək vasitəsilə bilavasitə daşınmasına deyilir. Boran yerüstü vasitəsilə bilavasitə daşınmasına deyilir. Boran yerüstü sovuruğun bir növüdür. sovuruğun bir növüdür.