bundel orfeo orpheus - xs4all · 2010. 12. 28. · orfeo een fabel in sonnetten kleine serie...

ORFEO

Een fabel in sonnetten

KLEINE SERIE EERSTEKL

ORFEO – ORPHEUS

Een fabel in sonnetten

Gertjan Kock

LEINE SERIE EERSTEKLAS GEDICHTEN 9

ORPHEUS

EERDER VERSCHENEN IN DEZE REEKS:

♥ KRETENZISCHE LIEDEREN

♥ GEZANGEN VAN DE WREDE NACHT

♥ PARADIJSELIJK INFERNO

♥ HOOG GESTEMD & DIEP GEDAALD

♥ WAT DICHTEN IS

♥ SONNETTEN VAN GOA

♥ HET LEVEN EEN LUST

♥ EEN PASSIE VOOR LIEFDE

♥ MYSTERIE VAN ALLE EEUWEN

♥ SCHEPPING

Gertjan Kock, naar eigen inschatting met afstand Neerlands beste totaal onbekende dichter, geeft in eigen beheer

de KLEINE SERIE EERSTEKLAS GEDICHTEN uit. Daarmee begeeft hij zich op glad ijs, want de kans dat hij zijn

onbekendheid verliest en zijn daaruit voortvloeiende positie moet opgeven is aanzienlijk. Maar wie niet waagt

die niet wint. En bovendien: waar staat geschreven dat een dichter consequent moet zijn?

Foto achterzijde: Eric Epping

© Gertjan Kock, december 2004

Westerweg 82

1815 DH Alkmaar

telefoon: +31 (0)72 528 03 65

telefax: +31 (0)72 528 03 65

email: [email protected]

www: http://xs4all.nl/~heytkock.htm

Gertjan Kock (2004) Orfeo - Orpheus

Orpheus

ProloogProloogProloogProloog

3

4 Gertjan Kock (2004) Orfeo - Orpheus

DIT LAND VAN ONBESTENDIGHEIDDIT LAND VAN ONBESTENDIGHEIDDIT LAND VAN ONBESTENDIGHEIDDIT LAND VAN ONBESTENDIGHEID

Waar leven eindig is, en grenzen vaag maar wreed

Waar ijle hoop verdampt, waar zon en blauwe luchten

De dagen vullen met verlangen, rijpe vruchten

Zo zoet van smaak doch stervend in de eerste beet

Wie dus dit land van onbestendigheid betreedt

Doet goed in vluchtig spel van waan en schijn te vluchten

En alle vreugden snel te oogsten, want te duchten

Is spijt om het besef dat men zijn tijd verdeed

En vrees de eeuwigheid die al te snel zal volgen

Waar ogen niet meer zien, waar tijd is weggebrand

Waar de verwachtingen door feiten zijn verzwolgen

Kom daar het monster oog in oog als op het zand

Met munt je op de veerman wacht die straks verbolgen

Ondanks zijn loon, je wegbrengt naar het duisterland

Door twijfel overmand

Doolt al wie achterblijft, om later pas te leren

Dat ieder varen zal, om nooit terug te keren

Gertjan Kock (2004) Orfeo - Orpheus

Waar zon en blauwe luchtenWaar zon en blauwe luchtenWaar zon en blauwe luchtenWaar zon en blauwe luchten

Orpheus


5



ORPHEUS HEB DE LIEFDE LIORPHEUS HEB DE LIEFDE LIORPHEUS HEB DE LIEFDE LIORPHEUS HEB DE LIEFDE LIEFEFEFEF

Koor van nimfen en herders

Veel meer dan klaterende beek en vogelzang

De stralen van de zon, de schaduw van de bomen

De zoete bloemen om verliefd bij weg te dromen

Is wat ik in de armen van mijn lief verlang

Dus Orpheus, heb de liefde lief, en wees niet bang

Euridice ziet al te graag jou bij haar komen

De schone maagd weet nauwelijks zich in te tomen

Als jij dicht bij haar bent. O zanger, ga je gang

Ga met haar liggen op het gras, de blauwe luchten

als kleed dat elk gebrek aan kleding kuis bedekt

Ontlok haar met je kussen ademloze zuchten

En wees niet bang dat dadendrang de ziel bevlekt

Want gaarne schenkt de bloem de bij haar zoete vruchten

Weerspannigheid is spel dat tot plezieren strekt

Wat de begeerte wekt

Is jeugd en leven zelf. Dat wonderschone zingen

Heeft ook tot doel om liefde aan haar op te dringen

Gertjan Kock (2004) Orfeo - Orpheus 7

IK HEB HEM BIJ DE WATERVAL ONTMOETIK HEB HEM BIJ DE WATERVAL ONTMOETIK HEB HEM BIJ DE WATERVAL ONTMOETIK HEB HEM BIJ DE WATERVAL ONTMOET

Euridice

Ik heb hem bij de waterval het eerst ontmoet

Betoverd door geluid de schepping aan zijn lippen

En mij deed zoete klank me menig zucht ontglippen

Ook anderszins leek me zijn mond begeerlijk zoet

Wat brengt een meisje tot de dingen die ze doet?

Een lief verlegen blik, waaraan geen klank kan tippen

En slanke vingers tevens wens ik aan te stippen

Zijn lippen, niet zijn zang ontlokten me een groet

Nog steeds verbaast me de gewaagdheid van mijn daden

De stijl waarmee ik koel de waterval betrad

En daarna met een glimlach op hem toe kwam waden

Mijn dunne kleed strak om mijn lijf, doorweekt en nat

Een waternimf die in de bron van lust komt baden

Met als gevolg dat hij van schrik zijn lied vergat

Zo kwam ik op zijn pad

Gelukkig bleef hij niet door stomheid lam geslagen

Snel wist daarna zijn mond mijn lippen te belagen


LAAT ONS DEMETER ERENLAAT ONS DEMETER ERENLAAT ONS DEMETER ERENLAAT ONS DEMETER EREN

Orpheus

Kom, laat ons naar de tempel gaan, Demeter eren

Het schoonste offer brengen dat de liefde kent

Niets laten voor ons zelf. Het altaar toegewend

De vreemde ongereptheid van ons hart verteren

En alles weg te schenken, tomeloos begeren

Slechts dit begeren als verlangen ingeprent

Zozeer verloren ik, dat jij niet langer bent

En in het vlees de ziel tot eeuwig heil bekeren

Want heilig is het vlees als ik mijn lief geniet

Dit zacht en romig blank, dat op het altaar spreiden

Mij reeds genade lijkt, waar ons de godheid ziet

Daar op het strelend marmer vruchtbaar te belijden

Met citer en cimbalen, lier en heilig riet

Aan welke rituelen wij de liefde wijden

Haar hartstocht in te glijden

De toppen van de hoogste berg, zo god nabij

Te komen, samen, ik in haar en zij in mij


ALS ZE MIJN VINGERS STREELTALS ZE MIJN VINGERS STREELTALS ZE MIJN VINGERS STREELTALS ZE MIJN VINGERS STREELT

Orpheus

Als ze mijn vingers streelt, dit strelen ingetogen

Verkenner van het goede, haar adem, levenslust,

Verlokker van de ziel als ze mijn lippen kust

Hoe rein en zuiver komt de hartstocht aangevlogen

En nog verbaast me heel dit ongerept vermogen

Dat in de heerlijkheden van haar borsten rust

De bron van alle klanken, nauwelijks bewust

Hoe alle snaren van mijn ziel worden bewogen

En dit is eeuwig leven, goddelijk genot

Het zuiver instrument, ons mensen opgedrongen

Extase, onverhuld, als heiligste gebod

De schoonste melodieën, vlekkeloos gezongen

Het snarenspel dat als een ademtocht van god

De woorden van verlangen legt in duizend tongen

Zo vaak een traan bedwongen

Als als een blanke lier ik haar bespelen mag

Zij, muze in mijn armen, zonlicht, klare dag


JUWEEL VAN LUSTENJUWEEL VAN LUSTENJUWEEL VAN LUSTENJUWEEL VAN LUSTEN

O zongekroonde bruid, door Orpheus uitverkoren

Met welk een glimlach kus je alle bloemen, streel

Je alle bontgetooide dieren, wenst jou heel

Het rijke leven slechts tot liefde aan te sporen

Juweel van lusten, vreugde sinds je werd geboren

Door goden stralend aangeraakt met licht. Beveel

Aan Orpheus klank te zijn, met lier en gouden keel

In harmonieën heel de schepping toe te horen

Euridice, en zie niet om hoe elke zon

De schaduw schept en naar de koele nacht doet dorsten

Dat droogvalt zelfs de overvloed van elke bron

Vergeet hoe in de onderwereld hoge vorsten

De eindigheid bezien van al dat ooit begon

Hoe van de schepping af zij deze last al torsten

Laat naakt je kleine borsten

En geef je aan de liefde, grootste kunst van al

Laat bloeien deze deugd die Orpheus boeien zal


IK HAD DE VRIJHEID WILLEN HEBBENIK HAD DE VRIJHEID WILLEN HEBBENIK HAD DE VRIJHEID WILLEN HEBBENIK HAD DE VRIJHEID WILLEN HEBBEN

Orpheus

Ik had de vrijheid willen hebben zonder vragen

En zonder schaamte, tastend naar jouw tederheid

In liefde niet in dwang, door ziel en zijn verleid

Tot jou te komen, in te gaan in jouw behagen

Jouw hart de vrucht om mijn talenten aan te wagen

Jouw mond het doel waarop mijn lippen tederheid

Verspreidden als trésor van klank. Zo uitgebreid

Jouw universum om mijn liefde te verdragen

Dit alles had te zijn. De loden last van dood

In vaagheid zwervend aan de grens van ons verlangen

Was diepte aan de lust, door ons niet uitgenood

Hoe onbevreesd om Eros' pijlen op te vangen

Geen smart in pijn. Het bloeien van het hart zo rood

Gekleurd. En jubelend de toon van mijn gezangen

Geen blos meer op je wangen

Maar kil en koud het lieve lijf dat ik bedek

Geen lach, geen zuchten meer als ik je op me trek


Waar ogen niet meer zienWaar ogen niet meer zienWaar ogen niet meer zienWaar ogen niet meer zien


ALS EEN DIEFALS EEN DIEFALS EEN DIEFALS EEN DIEF

Orpheus

Niet alles kleurt in helle heerschappij de zon

Want hoe mijn lief, in bleke doeken opgenomen

En schaduw op haar teer gelaat, verstilde stromen

Zo ligt, laat zien hoe duisternis haar overwon

De bleke schaduw die verveeld haar netten spon

Is als een dief haar vrolijk leven ingekomen

En snoerde haar de keel. Geen leven om te dromen

Geen dromen om te leven. Opgedroogde bron

Verwelkte bloem. Jij tere bloesem van mijn ranken

Perfectie van mijn stem. Leeg blad van hunkering

Volmaakte schoonheid, muze van mijn teerste klanken

Jij snaren van mijn lier. In elke werveling

Heb ik slechts jou herkend. En slechts aan jou te danken

Was elk extatisch reiken naar begeestering

En nu vertwijfeling

Een hel dit leven zonder jou. Voortdurend sterven

Niet meer dan gal en bitterheden te verwerven


WAT HAAR LIPPEN HEBBEN AANGERAAKTWAT HAAR LIPPEN HEBBEN AANGERAAKTWAT HAAR LIPPEN HEBBEN AANGERAAKTWAT HAAR LIPPEN HEBBEN AANGERAAKT

Orpheus

En alles wat haar lippen hebben aangeraakt

Lijkt mij met zoetheid en belofte overgoten

Ik heb zo vaak getracht, mijn ogen stijf gesloten

Te voelen wat haar lippen zo bijzonder maakt

Hoe teder hield ik in mijn armen haar besloten

Een droom: haar uitgekleed heb ik, zij naakt

Heeft, lippen aan mijn oor, de zoetste zucht geslaakt

Te weinig heb ik van haar heerlijkheid genoten

Het helle licht verdraagt geen kleur van glanzend mat

Geen wonder dat ik in het schemerwoud wil dwalen

Mij doelloos wil bekennen tot het kronkelpad

Gepatineerde sombering zo hier te dralen

Wanhopig te verliezen wat ik nooit bezat

Mijn dorstig wensen in dit schimmenrijk vermalen

In weemoed af te dalen

Aan niets meer denken dan haar mond, haar klank en geur

Verdriet lijkt mij gedompeld in een bad van kleur


MET HAAR IS ALLE LICHT VERDWENENMET HAAR IS ALLE LICHT VERDWENENMET HAAR IS ALLE LICHT VERDWENENMET HAAR IS ALLE LICHT VERDWENEN

Orpheus

Want in de waarheid van het klare schijnbestaan

Gevangen in de zon en helderblauwe luchten

Gevat de klank, de tast, de smaak in zoete vruchten

Is alles mij ontstolen: zij is weggegaan

Met haar is alle licht verdwenen. Kille waan

Vult oog en hart. Een zwarte nacht vertelt geruchten

Hoe mist mijn koude, dode oor haar zoete zuchten

Het liefst had ik voorgoed mijn ogen dichtgedaan

En zinloos blijken alle ooit gedane zaken

Geen klank ontkomt het zwarte zwijgen van mijn lier

Geen juiste snaar weet nog mijn somber hart te raken

Geen zang. Geen dans. Geen opsmuk. Zonder sier

Een band van hard en roestig ijzer snoert mijn kaken:

Euridice, mijn liefste, is niet langer hier

Hoe ik ook raas en tier

Onmachtig als een idioot loop ik te dwalen

Bestemd om in de onderwereld af te dalen


DIT ONDERMAANSE GRAFDIT ONDERMAANSE GRAFDIT ONDERMAANSE GRAFDIT ONDERMAANSE GRAF

Charon en Cerberos

En denk je soms dat in dit ondermaanse graf

Veroordeeld tot dit heen en weer, die bleke koppen

Mijn grote passie ligt? Ik zou wel willen stoppen

Als je terug wilt gaan, ik bijt je kop eraf

Dit werk, geloof me maar, is werkelijk een straf

Geen passagier komt ooit met humor op de proppen

Een rondje rond de kerk is beter te verkroppen

Als je niet stil blijft staan, ik bijt je kop eraf

Waar ik de pest aan heb, het liefste zou ik kappen

Is dat mijn bootje in de Styx niet keren kan

Ik spring je naar de keel, zodra je wilt ontsnappen

Een enkeltje naar Tartaros, dat is het dan

Mijn halve omzet loop ik mis, kan ik verklappen

Wie anders wil crepeert. Ik weet er alles van

En wat ben jij van plan?

Hier binnen, zonder dood te zijn, wat rond te kijken?

Meneer is een toerist! Zit je me af te zeiken?


EEN POEL VAN TROEBEL DRABEEN POEL VAN TROEBEL DRABEEN POEL VAN TROEBEL DRABEEN POEL VAN TROEBEL DRAB

Koor van geesten

Beschouw de mens, de nietigheid van wat hij doet

Een poel van troebel drab zijn meest verheven streven

Hoe vormeloos, hoe ongericht, hoe voortgedreven

Door zwarte rampspoed die hij willoos dragen moet

Werp stenen op zijn pad, besmeur zijn hoofd met roet

Bespot dat kort, door pijnen kromgeslagen leven

En laat hem zien dat slechts het einde is gegeven

De dood, waarin hij eeuwig voor zijn leven boet

Spreek Orpheus, zeg ons welke lege ijdelheden

Het hoofd zo ongepast ten hemel opgericht

Jou hebben aangespoord dit duister te betreden

Begrijp het onheil dat je hier hebt aangericht

Want door jouw toedoen wordt, en ondanks jouw gebeden

Euridice opnieuw ontstolen aan het licht

Vermijd haar aangezicht

Laat liefde blind zijn, tracht niet dood te laten leven

Slechts de herinnering mag zijn, tot zin verheven


VERNIETIGER VAN HOOPVERNIETIGER VAN HOOPVERNIETIGER VAN HOOPVERNIETIGER VAN HOOP

Orpheus

En wat te zeggen over wat geen twijfel lijdt?

Wat als een feit van lood mijn leven in mag dringen

Vernietiger van hoop. Geweld dat mij zal dwingen

Verdwaasd me voort te slepen door de wrede tijd

Zal ik verwoorden wat mij kwelt? Een grauw habijt

Verwondt mijn lijf. Niets meer dan dat. En ik zal zingen,

In pijn, van Hades, duister schikker aller dingen

Mijn haren uitgerukt, mijn hol gelaat van krijt

Want alle liefde die de liefde heeft gegeven

Heb jij genomen, bitter naar de hel gebracht

Vernietiger van alle schoonheid van het leven

En meer dan liefde heb jij achteloos verkracht

Nee, alle zin heb jij mijn leven uitgedreven

Geen lyrisch zingen meer, enkel nog jammerklacht

Zo duister deze nacht

Waarin de zwaveldampen van de Styx mij kwellen

En in mijn ogen vruchteloos de tranen wellen


OOK IK KEN HET VERDRIETOOK IK KEN HET VERDRIETOOK IK KEN HET VERDRIETOOK IK KEN HET VERDRIET

Persephone

Laat mij verklaren, zwerver in de zwarte zalen

De kale tuinen van dit eindeloos paleis

Zo velen zijn jou voorgegaan op deze reis

Hoe menselijk jouw smartelijk en pijnlijk dwalen

Ook ik ken het verdriet en moet de prijs betalen

Van dood die naast het leven staat, een hoge prijs

Die juist het leven vraagt van mij. Je kent de eis

Dat ieder jaar ik in de aarde af moet dalen

Maar weet dat niet om om te zien de liefde dwingt

De kunst is om herinnering tot hoop te smeden

Want hoop is weemoed die toch naar de toekomst dringt

Blijf koesteren hoe jij je liefste hebt aanbeden

Weet ook hoe haar jouw droefheid menig traan ontwringt

Je kwelt haar echter als je leeft in het verleden

Mijn vriend, vereer het heden

Vereer hoe in de lente ik naar boven kom

Draag steeds haar liefde in je ziel, maar zie niet om


SlotSlotSlotSlot


HET LEVEN IS MAAR WAT HET LEVEN IS MAAR WAT HET LEVEN IS MAAR WAT HET LEVEN IS MAAR WAT HET ISHET ISHET ISHET IS

Fortuna & Vita

En hier, nu elke hoop verloren lijkt, te hopen

Dat slechts berusten in het droeve lot je leidt

Tot adem op de lippen, uitgestelde tijd

Waarna met pasmunt je de overtocht moet kopen

Bedenk: er is geen tijd. Het hier en nu ligt open

Een gapend gat, te vullen slechts met openheid

Met leven zelf, met opstaan waar je, neergevlijd

Verstijft te wachten lag, niet meer bereid te lopen

En alles hier op aard verloopt zoals voorzegd

De sterren zijn het grote boek waarin de goden

Verleden, heden, toekomst hebben vastgelegd

Dus waarom aarzeling bij wat wordt aangeboden?

Het leven is maar wat het is: niet meer dan echt

Een uitgelezen kans om elke tijd te doden

Straks lig je onder zoden

Ook dat is zeker en gewis. Maar echt verdriet

Is pas de mens die leven niet als leven ziet


In 1609 publiceerde Claudio Monteverdi zijn in 1607 gecomponeerde opera

L'Orfeo - Favola in Musica. Of met deze muzikale fabel de moderne opera

geboren werd laat ik hier in het midden. Dat dit meesterwerk mij inspireerde tot

een fabel in poëzie (meer specifiek: in sonnetten) staat buiten kijf.

Deze navolging leverde meteen problemen op. Zo moest ik mij buigen over de

vraag van de klemtoon. Niet direct een levensbedreigend vraagstuk, maar toch.

Naar het heersend gebruik veritalianiseerde Monteverdi de personages van zijn

fabel en kwam de klemtoon van de vaak gebruikte naam Euridice op de een na

laatste lettergreep te liggen. Dat ik mijn variant vergriekst heb zal bij lezing van

de gedichten duidelijk zijn. Hetzelfde geldt waar het de goden van de

onderwereld betreft. Plutone en Proserpina heten in mijn geval ordentelijk

Hades en Persephone. Niet altijd ben ik zo consequent geweest. In het

slotgedicht spreken ons immers heel ongrieks Fortuna en Vita troostrijk toe.

In een aantal aspecten volg ik mijn voorbeeld. Ook ik begin met een

afzonderlijke proloog. Ook bij mij zijn koren van nimfen en herders en van

geesten actief. Maar dat is allemaal vorm, leuk maar niet essentieel. Net zoals

het wel grappig is om via een duet van Charon en Cerberos een komische noot

te introduceren, waarin de sombere bootsman wordt afgeschilderd als een

kankerende medewerker van het ondermaanse openbaar vervoer. Ambtenaar

eerste klasse, zogezegd, zonder loopbaanperspectief.

Belangrijker dan dit spelen met vorm en voorbeeld is natuurlijk de inhoud van

mijn fabel in sonnetten. Het thema is universeel en spreekt al eeuwen tot de

verbeelding. Het vertelt het verhaal van alle mensen die een geliefde verliezen

en lijden aan ondraaglijk verdriet. Mensen die niet anders kunnen dan achterom

kijken, de blik op het verleden. Gericht op die tijd van geluk waarin het noodlot

nog niet had toegeslagen en de geliefde nog leefde. Orpheus krijgt niet voor

niets de opdracht mee om niet om te zien, om vooruit te kijken. Om, met andere

woorden, de blik op de toekomst te richten en het verleden te laten rusten. Want

dat is immers de enige mogelijkheid om het verdriet te verwerken: berusten in

wat voorbij is en doorgaan met leven. In het slotsonnet wordt dit nog eens

expliciet verwoord. De tragiek van de mythologische Orpheus is zijn

onvermogen dit te doen. Hij zit teveel in zijn hoofd en te weinig in zijn lijf. Hij

verkiest Apollo boven Dionysos. Dat hij in het oorspronkelijk verhaal wreed aan

zijn einde komt en aan stukken gescheurd wordt door razende Maenaden laat

niets aan de verbeelding over. Monteverdi bespaart zijn held dit droeve lot en

laat hem zingend met Apollo ten hemel stijgen. Van mij mag Orpheus blijven

leven, zijn verdriet verwerkt en zijn lier opnieuw ter hand genomen.

EERSTEKLAS GEDICHTEN VERDRAGEN

getreden. Opgevat als indringende verbeeldin

het verhaal van Orpheus teruggebracht tot zijn essentie van liefde, verlies,

wanhoop, loutering en hoop.

GEDICHTEN VERDRAGEN GEEN TWEEDE RONDE

Dat Claudio Monteverdi met zijn in 1607

gecomponeerde meesterwerk L'Orfeo

Favola in Musica een revolutie veroorzaakte

staat vast. Dat Gertjan Kock met deze bundel

hetzelfde effect zal bereiken is waarschijnlijk.

Het thema mag dan eeuwenoud en

uitgemolken zijn, in deze bundel worden

platgetreden paden gemeden. De gehanteerde

vorm van het sonnet is bekend (overbekend

zelfs, hoewel gebruik gemaakt wordt van de

obscure Italiaanse variant) maar de toepassing

ervan is beheerst en boven elke tw

verheven. Het verhaal is al duizenden malen

verteld, maar wordt hier in nieuwe woorden

en vanuit verrassende gezichtspunten

ontwikkeld. De inhoud van de mythe wordt

met krachtige poëtische beelden tegemoet

getreden. Opgevat als indringende verbeelding van de condition humaine


wanhoop, loutering en hoop.

WEEDE RONDE

Dat Claudio Monteverdi met zijn in 1607

L'Orfeo -

een revolutie veroorzaakte

staat vast. Dat Gertjan Kock met deze bundel

hetzelfde effect zal bereiken is waarschijnlijk.

oud en

uitgemolken zijn, in deze bundel worden

platgetreden paden gemeden. De gehanteerde

vorm van het sonnet is bekend (overbekend

zelfs, hoewel gebruik gemaakt wordt van de

obscure Italiaanse variant) maar de toepassing

ervan is beheerst en boven elke twijfel

verheven. Het verhaal is al duizenden malen

verteld, maar wordt hier in nieuwe woorden

en vanuit verrassende gezichtspunten

ontwikkeld. De inhoud van de mythe wordt

met krachtige poëtische beelden tegemoet

condition humaine wordt


bundel orfeo orpheus - xs4all · 2010. 12. 28. · orfeo een fabel in sonnetten kleine serie...

Documents