BUODMga Tauhan"Kung walang kalayaan ay walang katarungan"Nalunglungkot si Padre Florentino kung kaya't siya ay tumugtog sa kanyang armonium.Ang KatapusanEL FILIBUSTERISMOKabanata 39SIMOUNIsa siyang mayamang mag-aalahas na bumalik makalipas ang labintatlong taon para makuha si Maria Clara at mapabagsak ang pahalaang kastila.PADRE FLORENTINOIsa siyang paring indio na amain ni Isagani.Hindi ito mahilig makipaghalubilo sa ibang tao, hindi mapagmalaki, at walang bisyo.Kaalis lamang ni Don Tiburcio at may liham na dumating galing sa tinyente.Malubha ang mga sugat ni Simuon nang humarap kay Padre FlorentinoWalang ibang inisip si Padre Florentino kundi ang mailigtas si Simoun.Si Simoun ay uminom ng lason at siya ay walang balak na iligtas ang kanyang sarili.At ipinagtapat ni Simoun ang kanyang mga sikreto.1. Ang kanyang totoong pangalan2. Ang kanyang hangarin sa kanyang pagbabalik.Inihingi ng tawad ng pari ang mga pagkukulang ni Simoun at inamin ng binata na siya ang nagkamali.Matapos ang pagtatapat ay napailing si Simoun at nagbuntong hininga at nabatid ni Padre Florentino na ang binata at wala nang buhay.Si Padre Florentino ay nangilid ang luha, Mapayapang nagdasal at ipinamana sa karagatan ang mga brilyante ni Simoun.SIMBOLISMOPagiging tapat sa sarili at maprinsipyo.

Magkaibang pananaw tungkol sa Diyos at sa paraan ng paghihiganti.Kabaitan ng mga minamaliit na IndioAng pagtapon ng kayamanan sa dagat.ang hindi pagnais ni Simoun na maligtas ang kanyang sarili.Ang pag-amin ni Simoun sa kanyang mga sikreto.MGA TALASALITAANLAMAY-LUBONGBANTA-PAHAMATNGONILOG-SUBATRAYDOR- MABUDHIONALIPIN-ULIPONTAHANAN-PINUY'ANANPROPESOR-MAGTUTUDLOGIYERA-GUBATDIGNIDAD-KAHALANGDONMAHAHALAGANG KASABIHAN.-Ang kayamanan ay malaking tukso sa buhay ng tao.

-Kailangang maging mabuti ang kaparaanan upang maging mabuti ang wakas.-Binibigyang diin ang katotohanang kung walang kalayaan ay walang katarungan.

-Ang kalayaa’y maaaring makamit sa tulong ng pagpapataas ng uri ng katuwiran at ng karangalan ng tao.

-Nasa kabataan ang pag-asa ng bayan.SALAMAT SA PAKIKINIG."Saan naroon ang handang magpakamatay upang hugasan ng dugo ang napakaraming pagkakasala?"-Padre Florentino